TEMEL ELEKTRONİK

8/2/2019 TEMEL ELEKTRONK

1/11

TEMEL ELEKTRONK

LETKEN, YARI LETKEN VE YALITKANLARletkenler :

Bir maddenin iletkenliini belirleyen en nemli faktr, atomlarnn son yrngesindekielektron saysdr. Bu son yrngeye "Valans Yrnge" zerinde bulunan elektronlarada "Valans Elektron" denir. Valans elektronlar atom ekirdeine zayf olarak baldr.

Valans yrngesindeki elektron says 4 'den byk olan maddeler yaltkan 4 'denkk olan maddeler de iletkendir. rnein bakr atomunun son yrngesinde sadecebir elektron bulunmaktadr. Bu da bakrn iletken olduunu belirler. Bakrn iki ucunabir eletrik enerjisi uygulandnda bakrdaki valans elektronlar g kaynann pozitifkutbuna doru hareket eder. Bakr elektrik iletiminde yaygn olarak kullanlmaktadr.Sebebi ise maliyetinin dk olmas ve iyi bir iletken olmasdr. En iyi iletken altn,daha sonra gmtr. Fakat bunlarn maaliyetinin yksek olmas nedeniyle elektrikiletiminde kullanlmamaktadr.

Yaltkanlar :

Yaltkan maddelerin atomlarnn valans yrngelerinde 8 elektron bulunur. Bu tryrngeler doymu yrnge snfna girdii iin elektron alp verme gibi bir istekleriyoktur. Bu sebeplede elektrii ilemezler. Yaltkan maddeler iletken maddelerinyaltmnda kullanlr. Yaltkan maddelere rnek olarak tahta, cam ve plastiiverebiliriz. sterseniz bu rnekleri arttrabilirsiniz.

Yar letkenler :

Aadaki ekilde grdnz gibi yar iletkenlerin valans yrngelerinde 4 elektronbulunmaktadr. Bu yzden yar iletkenler iletkenlerle yaltkanlar arasnda yeralmaktadr. Elektronik elemanlarda en yaygn olarak kullanlan yar iletkenlerGermanyum ve Silisyumdur. Tm yar iletkenler son yrngelerindeki atom saysn 8

'e karma abasndadrlar. Bu nedenle saf bir germenyum maddesinde komuatomlar son yrngelerindeki elektronlar Kovalent ba ile birletirerek ortakkullanrlar. Aadaki ekilde Kovalent ba grebilirsiniz. Atomlar arasndaki bukovalent ba germanyuma kristallik zellii kazandrr. Silisyum maddeside zellikolarak germanyumla hemen hemen ayndr. Fakat yar iletkenli elektronik devreelemanlarnda daha ok silisyum kullanlr. Silisyum ve Germanyum devre elemanretiminde saf olarak kullanlmaz. Bu maddelere katk katlarak Pozitif ve Negatifmaddeler elde edilir. Pozitif (+) maddelere "P tipi", Negatif (-) maddelerede "N tipi"maddeler denir.

N Tipi Yar letken :

Arsenik maddesinin atomlarnn valans yrngelerinde 5 adet elektron bulunur.Silisyum ile arsenik maddeleri birletrildiinde, arsenik ile silisyum atomlarnnkurduklar kovalent badan arsenik atomunun 1 elektronu akta kalr. Aadakiekilde akta kalan elektronu grebilirsiniz. Bu sayede birleimde milyonlarcaelektron serbest kalm olur. Bu da birleime "Negatif Madde" zellii kazandrr. N tipimadde bir gerilim kaynana balandnda zerindeki serbest elektronlar kaynannegatif kutbundan itilip pozitif kutbundan ekilirler ne gerilim kaynann negatifkutbundan pozitif kutbuna doru bir elektron ak balar.


2/11

P Tipi Yar letken :

Bor maddesininde valans yrngesinde 3 adet elektron bulunmaktadr. Silisyummaddesine bor maddesi enjekte edildiinde atomlarn kurduu kovalent balardan birelektronluk eksiklik kalr. Bu eksiklie "Oyuk" ad verilir. Bu elektron eksiklii, karma"Pozitif Madde" zellii kazandrr. P tipi maddeye bir gerilim kayna balandndakaynan negatif kutbundaki elektronlar p tipi maddeki oyuklar doldurarak kaynanpozitif kutbuna doru ilerlerler. Elektronlar pozitif kutba doru ilerlerken oyuklardaelektronlern ters ynnde hareket etmi olurlar. Bu kaynan pozitif kutbundannegatif kutbuna doru bir oyuk hareketi salar.

Aznlk ve ounluk Tayclar :

Silisyum ve germanyum maddeleri tamamiyle saf olarak elde edilememektedir. Yanimaddenin iinde, son yrngesinde 5 ve 3 elektron bulunduran atomlar mevcuttur. Buda P tipi maddede elektron, N tipi maddede oyuk olumasna sebep olur. Fakat P tipimaddede istek d bulunan oyuk says, istek d bulunan elektron saysndan fazladr.

Ayn ekilde N tipi maddede de istek d bulunan elektron says istek d bulunanoyuk saysndan fazladr. te bu fazla olan oyuk ve elektronlara "ounluk Tayclar"az olan oyuk ve elektronlara da"Aznlk Tayclar" denir. Aznlk tayclar yariletkenli elektronik devre elemenlarnda sznt akmna neden olur. eriinde oksayda yar iletkenli devre eleman bulunduran entegrelerde fazladan gereksiz akmekimine yol aar ve bu da elemann snmasna, hatta zarar grmesine neden olur.

ELEKTRK AKIMI

Elektrik Akm Nasl Oluur ?

Aslnda bu ok zor bir soru, ama aklamak zorunda olduumun farkndaym. Bildiinizgibi metallerin atomlarndaki elektron saylar metalin cinsine gre deiir. letkenmaddelerin atomlarnn son yrngelerinde 4 'den az elektron bulunur. Atomlar buelektronlar 8 'e tamamlayamadklar iin serbest brakrlar. Bu yzden bir letkenmaddede milyonlarca serbest elektron bulunur. Bu maddeye elektrik uygulandndaelektronlar negatif (-) 'den pozitif (+) ynne doru hareket etmeye balar. Buharekete "Elektrik Akm" denir. Birimi ise "Amper" 'dir. letkenin herhangi birnoktasndan 1 saniyede 6.25*10^18 elektron gemesi 1 Amperlik akma eittir.Akmlar "Doru Akm" (DC) ve "Alternatif Akm"(AC) olarak ikiye ayrlr. imdi bunlarayr ayr inceleyelim.


3/11

Doru Akm (DC) :

Doru akmn ksa tanm "Zamana bal olarak yn ve iddetideimeyen akma doru akm denir." eklindedir. Doru akmgenelde elektronik devrelerde kullanlr. En ideal doru akm ensabit olandr. En sabit doru akm kaynaklar da pillerdir. Birdeevimizdeki alternatif akm doru akma dntren

Dorultmalar vardr. Bunlarn da daha sabit olmas iin DCkaynaa Regle Devresi eklenir.

Alternatif Akm (AC) :

Alternatifin kelime anlam "Deiken" dir. Alternatif akmn ksatanm ise "Zamana bal olarak yn ve iddeti deien akmaalternatif akm denir." eklindedir. Alternatif akm bykelektrik devrelerinde ve yksek gl elektrik motorlarndakullanlr. Evlerimizdeki elektrik alternatik akm snfna girer.Buzdolab, amar makinesi, bulak makinesi, aspiratr vevantilatrler direk alternatif akmla alrlar. Televizyon, mzikseti ve video gibi cihazlar ise bu alternatif akm doru akmaevirerek kullanrlar.

YARI LETKENL ELEKTRONK DEVRE ELEMANLARI1 - Diyot :

Diyot tek yne elektrik akmn ileten bir devre elemandr.Diyotun P kutbuna "Anot", N kutbuna da "Katot" ad verilir.Genellikle AC akm DC akma dntrmek iin Dorultmadevrelerinde kullanlr. Diyot N tipi madde ile P tipimaddenin birleiminden oluur. Bu maddeler ilkbirletirildiinde P tipi maddedeki oyuklarla N tipi

maddedeki elektronlar iki maddenin birleim noktasndabuluarak birbirlerini ntrlerler ve burada "Ntr" bir blgeoluturular. Yandaki ekilde Ntr blgeyi grebilirsiniz. Bu ntrblge, kalan dier elektron ve oyuklarn birlemesine engelolur. Yandaki ekilde diyotun semboln grebilirsiniz.imdide diyotun doru ve ters polarmalara kar tepkilerini inceleyelim.


4/11

Doru Polarma :

Anot ucuna g kaynann pozitif (+) kutbu katot ucunada g kaynann negatif (-)kutbu balandnda P tipi maddedeki oyuklar g kaynann pozitif (+) kutbutarafndan, N tipi maddedeki elektronlar da g kaynannnegatif (-) kutbu tarafndan itilirler. Bu sayede aradaki ntrblge yklm olur ve kaynan negatif (-) kutbunda pozitif (+)kutbuna doru bir elektron ak balar. Yani diyot iletime

gemitir. Fakat diyot ntr blm amak iin diyot zerinde0.6 Voltluk bir gerilim dm meydana gelir. Bu gerilimdm Silisyumlu diyotlarda 0.6 Volt, Germanyum diyotlardaise 0.2 Volttur. Bu gerilime diyotun "Eik Gerilimi" ad verilir.Birde diyot zerinde fazla akm geirildiinde diyot zarargrp bozulabilir. Diyot zerinden geen akmn drlmesiiin devreye birdr seri diren balanmtr. deal diyotta bu gerilim dm ve szntakm yoktur.Ters Polarma :

Diyotun katot ucuna g kaynann pozitif (+) kutbu, anotucuna da g kaynann negatif (-) kutbu balandnda ise Ntipi maddedeki elektronlar g kaynann negatif (-) kutbutarafndan, P tipi maddedeki oyuklarda g kaynann pozitif(+) kutbu tarafnda ekilirler. Bu durumda ortadaki ntr blgegeniler, yani diyot yaltma gemi olur. Fakat AznlkTayclar blmndede anlattmz gibi diyota ters gerilimuydulandnda diyot yaltmda iken ok kk derecede birakm geer. Bunada "Sznt Akm" ad verilir. Bu istenmeyenbir durumdur.

2 - Zener Diyot :Zener diyotlar normal diyotlarn delinme geriliminoktansndan faydalanlarak yaplmtr. Zener diyot dorupolarmada normal diyot gibi alr. Ters polarmada isezener diyota uygulanan gerilim "Zener Voltaj" 'nn altnda isezener yaltma geer. Fakat bu voltajn zerine kldndazener diyotun zerine den gerilim zener voltajnda sabitkalr. zerinden geen akm deiken olabilir. Zenerden artakalan gerilim ise zenere seri bal olan direncin zerineder. retici firmalar 2 volttan 200 volt deerine kadarzener diyot retirler. Zener diyotlar voltaj belli bir deerde

sabit tutmak iin yani regle devrelerinde kullanlr. Yan tarafta zener diyotun simgesi,d grn ve ters polarmaya kar tepkisi grlmektedir.

3 - Tunel Diyot :Saf silisyum ve Germanyum maddelerine dafazla katk maddesikatlarak Tunel diyotlar imal edilmektedir. Tunel diyotlar terspolarma altnda alrlar. zerine uygulanan gerilim belli birseviyeye ulaana kadar akm seviyesi artarak ilerler. Gerilimbelli bir seviyeye ulatktan sonrada zerinden geen akmda d grlr. Tuneldiyotlar bu d gsterdii blge iinde kullanlrlar. Tunel diyotlar yksek frekansl

devrelerde ve osilatrlerde kullanlr. Yan tarafta tunel diyotun sembol ve dgrn grlmektedir.4 - Varikap Diyot :

Bu devre elemann size anlatabilmem iin ilk nce n bilgi olarak size


5/11

kondansatrden bahsetmem gerekecek. Kondansatrnmant, iki iletken arasnda bir yaltkan olmasdr. Ve bukondansatrdeki iletkenlerin arasndaki uzaklk artrlarak veazaltlarak kapasitesi deitirilen kondasatrler mevcuttur.Fakat bunlarn bir dezanataj var ki bu da ok maliyetli olmas,ok yer kaplamas ve elle kumanda edilmek zorunda olmas. Bukondansatr trne "Variable Kondansatr" diyoruz. imdi

varible kondansatrlere her konuda stn gelen bir rakip olan"Varikap Diyotu" anlatacam. Varikap diyot, uclarna verilengerilime oranla kapasite deitiren bir ayarl kondansatrdr veters polarma altnda alr. Boyut ve maliyet olarak variablekondansatrlerden ok ok kullanldr. Diyot konusundagrdnz gibi diyot da kondansatr gibi iki yar iletkenmaddenin arasnda ntr blge yani yaltkandan oluur.Yantarafta grld gibi zerine uygulanan ters polarma gerilimiartt taktirde aradaki ntr blge genililer. Bu da iki yar iletkenin aralarndakimesafeyi arttrr. Bylece diyotun kapasitesi der. Gerilim azaltldnda ise tam tersiolarak ntr blge daralr ve kapasite artar. Bu eleman televizyon ve radyolarnotomatik aramalarnda kullanlr.5 - otki (Schottky) Diyot :

Normal diyotlar ok yksek frekanslarda zerine uygulanangerilimin yn deitirmesine karlk veremezler. Yani iletkendurumdan yaltkan duruma veya yaltkan durumdan iletkenduruma geemezler. Bu hzl deiimlere cevap verebilmesi iinotki diyotlar imal edilmitir. otki diyotlar normal diyotun n ve p maddelerininbirleim yezeyinin platinle kaplanmasndan meydana gelmitir. Birleim yzeyiplatinle kaplanarak ortadaki ntr blge inceltilmi ve akmn ntr blgeyi amas

kolaylatrlmtr.

6 - Led Diyot :Led k yayan bir diyot trdr. Lede doru polarmauygulandnda p maddesindeki oyuklarla n maddesindekielektronlar birleim yzeyinde ntrleirler. Bu birleme anndaortaya kan enerji k enerjisidir. Bu n gzle grlebilmesiiin ise p ve n maddelerinin birleim yzeyine "Galyum Arsenid"maddesi katlmtr.Ledlerin, yeil, krmz, sar ve mavi olmak zere 4 eit renk seenei vardr.7 - nfraruj Led :

nfraruj led, normal ledin birleim yzeyine galyum arsenidmaddesi katlmam halidir. Yani grnmez (mor tesi) ktr.infraruj ledler televizyon veya mzik setlerinin kumandalarnda,kumandann gndedii frekans televizyon veya mzik setineiletmek iin kullanlr. Televizyon veya mzik setinde ise bu frekans alan devreelemanna "Foto Diyot" denir. nfraruj led ile normal ledin sembolleri ayndr.

8 - Foto Diyot :Foto diyotlar ters polarma altnda kullanlrlar. Doru polarmada normal diyotlar gibiiletken, ters polarmada ise n ve p maddelerinin birleimyzeyine k dene kadar yaltkandr. Birleim yzeyine kdtnde ise birleim yzeyindeki elektron ve oyuklar aa karve bu ekilde foto diyot zerinden akm gemeye balar. Bu


6/11

akmn boyutu yaklak 20 mikroamper civarndadr. Foto diyot televizyon veya mziksetlerinin kumanda alclarnda kullanlr.

9 - Optokuplrler :Optokuplorler iinde bir adet foto diyot ve bir adet de infaruj led barndran bir elektronikdevre elemandr. Bu infaruj led ve foto diyotlar optokuplrn

ierisine birbirini grecek ekilde yerletrilmilerdir. nfraruj ledinuclarna verilen sinyal aynen foto diyotun uclarndan alnr. Fakatfoto diyotun ularndaki sinyal ok ok dk olduu iin birykseltele ykseltilmesi gerekir. Bu devre elemannn kullanm amac ise bir devredendier bir devreye, elektriksel bir balant olmakszn bilgi iletmektir. Aradaki balantksal bir balantdr.

10 - Transistr :Tansistrler PNP ve NPN transistrler olarak iki tre ayrlrlar. NPN transistrler N, P ve

N yar iletken maddelerin birlemesinden, PNP transistrler ise P, N ve P yar iletkenmaddelerinin birlemesinden meydana gelmilerdir. Ortada kalan yar iletken maddedierlerine gre ok incedir. Transistrde her yal iletken maddeden dar bir ukartlmtr. Bu ulara "Kollektr, Beyz ve Emiter" isimlerini veriyoruz. Transistrbeyz ve emiter ularna verilen kk aptaki akmlarla kollektr ile emiter ulararasndan geen akmlar kontrol ederler. Beyz ile emiter arasna verilen akmnyaklak %1 'i beyz zerinden geri kalan ise kollektr zerinden devresini tamamlar.Transistrler genel olarak ykseltme ilemi yaparlar. Transistrlerin katalogdeerlerinde bu ykseltme kat saylar bulunmaktadr. Bu ykseltme katsaysnnbirimi ise "Beta" 'dr. imdide NPN ve PNP tipi transistrleri ayr ayr inceleyelim.

a) - NPN Tipi Transistr :NPN tipi transistrler N, P ve N tipi yar iletkenlerininbirlemesinden meydana gelmitir. ekilde grld gibi 1nolu kaynan (-) kutbundaki elektronlar emiterdeki elektronlarbeyze doru iter ve bu elektronlarn yakalak %1 'i beyzzerinden 1 nolu kaynan (+) kutbuna, geri kalan ise kollektrzerinden 2 nolu kaynan (+) kutbuna doru hareket ederler.Beyz ile emiter arasndan dolaan akm ok kk, kollektr ileemiter arasndan dolaan akm ise byktr. Yan tarafta NPNtipi transistrn sembol ve i yaps grlmektedir.b) - PNP Tipi Transistr :PNP tipi transistrler P, N ve P tipi yar iletkenlerininbirlemesinden meydana gelmitir. ekilde grld gibi 1nolu kaynan (+) kutbundaki oyuklar emiterdeki oyuklarbeyze doru iter ve bu oyuklarn yakalak %1 'i beyz zerinden1 nolu kaynan (-) kutbuna, geri kalan ise kollektr zerinden2 nolu kaynan (-) kutbuna doru hareket ederler. Beyz ileemiter arasndan dolaan akm ok kk, kollektr ile emiterarasndan dolaan akm ise byktr.Yan tarafta PNP tipi

transistrn sembol ve i yaps grlmektedir.

11 - Foto Transistr :


7/11

Foto transistrn normal transistrden tek fark, kollektr ileemiter arasndan geen akm beyz ile deilde, beyz ilekollektrn birleim yzeyine den mor tesi kla kontrolediliyor olmasdr. Foto transistr devrede genelde beyz ucu botaolrak kullanlr. Bu durumda zerine k dtnde temiletimde dmediinde ise tam yaltmdadr. Foto transistrnkazanc beta kadar olduu iin foto diyotlardan daha avantajldr. Yan tarafta foto

transistrn sembol grlmektedir.

12 - Tristr :Tristr mantk olarak yandaki ekildeki gibi iki transistrn birbirine baland gibidir.Tristrn anot, katot ve gate olmak zere ucu bulunmaktadr.Gate ucu tetikleme ucudur. Yani anot ile katot zerinde birgerilim varken (Anot (+), katot (-) olmak art ile) gate ile katotuclar arasna bir anlk (Gate (+), katot (-) olmak art ile) akmuygulanp ekildiinde tristrn anot ile katot ular aras iletimegeer. Anot ile katot arasndaki gerilim "Tutma Gerilimi" 'ninaltna dmedii srece tristr iletimde kalr. Tristr yaltmasokmak iin anot ile katot arasndaki akm kesilir veya anat ilekatot uclar bir anlk ksa devre yaplr. Veya da gate ile katotarasna ters polarma uygulanr. Yani gate ucuna negatif gerilim uygulanr.

13 - Diyak :Diyak ift ynde de ayn grevi gren bir zener diyot gibi alr.Diyakn zerine uygulanan gerilim diyak geriliminin altnda ikendiyak yaltmdadr. zerinden sadece sznt akm geer. zerine

ukgulanan gerilim diyak geriliminin stne ktnda ise siyakiletime geer. Fakat iletime geer gemez diyakn ularndaki gerilimde bir dgrlr. Bu d deeri diyak geriliminin yaklak %20 'si kadardr. Diyakn zerineuygulanan gerilim diyak geriliminin altna da dse diyak yine de iletimde kalr. Fakatdiyaka uygulanan gerilim d anndan sonraki gerilim seviyesinin altnadrldnde diyak yaltma geer. Diyak iki yndeki uygulanan polarmalarda da ayntepkiyi verecektir. Diyakn bu zelliklerinin olma sebebi alternatif akmdakullanlabilmesidir.

14 - Triyak :Triyaklar da tristrlerin alternatif akmda alabilen trleridir.Triyakn oluumunda birbirne ters ynde bal iki adet tristrbulunmaktadr. Yan tarafta bu birleim grlmektedir. Herhangi biralternatif akm devresindeki bir triyakn A1 ucuna (+) A2ucuna da (-) ynde akm geldiinde birinci tristr, tam tersi durumda iseikinci tristr devreye girecektir. Bu sayede triyak alternetif akmn ikiynnde de iletime gemi olur. Triyak yksek gl ve alternatifakm devrelerinde g kontrol eleman olarak kullanlr.

15 - JFet Transistr :Jfet transistrler normal transistrlerle ayn mantkta alrlar. adet uca sahiptir.Bunlar Kap(G) (normal transistrn beyzi), oyuk(D) (normal transistrn kollektr) vekaynak (S) 'dr. Normal transistrle jfet transistr arasndaki tek fark, normaltransistrn kollektr emiter arasndaki akmn, beyzinden verilen akmla kontrol


8/11

edilmesi, jfet transistrn ise geytinden verilen gerilimle kontrol edilmesidir. Yani jfetlergate ucundan hi bir akm ekmezler. Jfet'in en nemli zelliide budur. Bu zellikierisinde ok sayda transistr bulunduran entegrelerde snma ve akm ynndenbyk bir avantaj salar. Normal transistrlerin NPN ve PNP eitleri olduu gibi jfettransistrlerinde N kanal ve P kanal olarak eitleri bulunmaktadr. Fakat genel olarak enok N kanal jfetler kullanlr. Aada jfetin i yaps ve sembol grlmektedir.a) - N Kanal JFet Transistr :

Yandaki grafikte grld gibi n kanal jfet transistrler iki adetP ve bir adette N maddesinin birleiminden meydana gelmitir.Fetin gate ucuna uygulanan gerilim ile D ve S uclar arasndakidiren deeri kontrol edilir. Gate ucu 0V tutulduunda, yani Sucuna birletirildiinde P ve N maddeleri arasndaki ntr blgegenilemeye balar. Bu durumda D ve S uclar arasndanyksek bir akm akmaktadr. D ve S uclar arasna uygulanangerilim seviyesi arttrld taktirde ise bu ntr blge daha dagenilemeye balar ve akm doyum deerinde sabit kalr. Gateucuna eksi deerde bir gerilim uygulanmas durumunda isentr blge daralr. Akm seviyesi de gate ucuna uygulanangerilim seviyesine bal olarak dmeye balar. Bu sayede D veS ularndaki diren deeri ykselir.b) - P Kanal JFet Transistr

P kanal fetlerin alma sistemide N kanal fetlerle ayndr. Tekfark polarizasyon ynnn ve P N maddelerinin yerlerinin tersolmasdr. Yani gate ucuna pozitif ynde polarizasyonverdiimizde D ve S uclar arasndaki diren artar, akm der.Gate ucu 0V iken ise akm doyumdadr.

ELEKTRONK DEVRE ELEMANLARI1 - Diren :

Direncin kelime anlam, bireye kar gsterilen zorluktur.Devre eleman olan dirente devrede akma kar bir zorlukgstererek akm snrlamas yapar. Direncin birimi "Ohm"'dur. 1,000 ohm = 1 Kilo ohm, 1,000,000 ohm = 1 Megaohm ve 1,000,000,000 ohm = 1 Giga ohm. Direncin deerizerine renk kodlar ile yazlmtr. Yan tarafta grlendirencin renkleriri soldan balayarak, sar, mor, krmz vealtndr. Soldan 1. renk 1. sayy, 2. renk 2. sayy, 3. renkarpan sayy ve 4. renkte tolerans gsterir. Tablodanbakldnda sar 4'e, mor 7'e ve krmzda arpan olarak 10

zeri 2'ye eittir. Bunlar hesaplandnda ilk iki sayyanyana konur ve nc ile arplr. Tolerans direncindeerindeki oynama alandr. Mesela yandaki direncintolerans %5 ve direncin deeri de 4.7 Kohm'dur. Tolerans budirencin deerinin 4.7 Kohm'dan %5 fazla veya eksik


9/11

olabileceini belirtir. Birde 5 renkli direnler vardr. Bunlarda ilk renk say 4. renkarpan, 5. renk ise toleranstr. Direnler normalde karbondan retilirler fakat yksekakm tamas gereken direnler telden imal edilirler. Ayrca direnler sabit ve ayarldirenler olmak zere ikiye ayrlrlar. Ayarl direnlerden "Potansiyometre" srekli ayaryaplan yerlerde, "Trimpot" ise nadir ayar yaplan yerlerde kullanlrlar.2 - Potansiyometre :Potansiyometre devaml ayar yaplmas iin retilmi bir ayal direntrdr. radyo ve teyiplerde ses yksekliini ayarlamak iinkullanlr. bacakldr. 1 ve 3 nolu ular arasnda sabit bir direnvardr. Ortadaki u ise 1 nolu u ile 3 nolu u arasnda hareket eder.1 nolu ucala arasndaki diren azaldka 3 nolu u arasndaki direnartar.3 - Trimpot :Trimpot ise devrenin iinde kalr ve sabit kalmas gereken ayarlariin kullanlr. Mant potansiyometre ile ayndr.

4 - Foto Diren (LDR) :

Foto diren zerine den k iddetiyle ters orantl olarak, kiddeti arttnda direnci den, k iddeti azaldnda ise direnciartan bir devre elemandr. Foto diren AC ve DC akmda aynzellikleri gsterir. Yan tarafta foto direncin sembol grlmektedir.

5 - PTC :Ptc ise ntcnin tam tersidir. Isyla doru orantl olarak direnci deiir.Yani s artka direnci artar, s azaldka da direnci azalr. Yantarafta PTC'nin sembol grlmektedir.6 - NTC :Ntc direnci syla kontrol edilen bir diren trdr. Ntc sla tersorantl olarak diren deitirir. Yani s arttkca ntcnin direnci azalr.Is azaldka da ntcnin direnci artar. Yan tarafta NTC'nin sembolgrlmektedir.

7 - Kondansatr :Kondansatr mant iki iletken arasna bir yaltkandr.

Kondansatrler ierisinde elektrik depolamaya yarayan devreelemanlardr. Kondansatre DC akm uygulandnda kondansatrdolana kadar devreden bir akm akt iin iletimde kondansatrdolduktan sonrada yaltmdadr. Devreden sznt akm haricindeherhangi bir akm gemez. AC akm uygulandnda ise akmnyn devaml deitii iin kondansatr devaml iletimdedir.Kondansatrn birimi "Farat" 'tr ve "F" ile gsterilir. Faratn

altbirimleri Mikro farat (uF), Nano farat (nF) ve Piko farattr (pF).

1 F = 1,000,000 uF, 1 uF = 1,000 nF, 1 nF = 1,000 pF.


10/11

8 - Bobin :Bir iletkenin ne kadar ok eik ve bzk bir ekilde ise o kadar direnci

artar. Bobin de bir silindir zerine sarlm ve d izole edilmi bir iletken teldenoluur. Bobine alternatif elektrik akm uygulandnda bobinin etrafnda bir manyetikalan meydana gelir. Ayn ekilde bobinin evresinde bir mknats ileri geri hareketettirildiinde bobinde elektrik akm meydana gelir. Bunun sebebi mknatstaki

manyetik alann bobin telindeki elektronlar aa karmasdr. Bobin DC akma ilkanda diren gsterir. Bu nedenle bobine DC akm uygulandnda bobin ilk andayaltkan daha sonra iletkendir. Bobine AC akm uygulandnda ise akmn yndevaml deitii iin bir diren gsterir.

Bobinin birimi "Henri" 'dir. Alt katlar ise Mili Henri (mH) ve Mikro Henridir (uH).Elektronik devrelerde kullanlan kk bobinlerin bota duranlar olduu gibi nvezerine sarlm olanlarda mevcuttur. Ayrca bu nve stne sarl olanlarn nvesinibobine yaklatrp uzaklatrarak alan ayarl bobinlerde mevcuttur. Bobin trafolardaelektrik motorlarnda kullanlr. Elektronik olarakta frekans reten devrelerde kullanlr.

DORULTMALARDorultma Nedir ?

Alternatif Akm blmnde anlattmz gibi Alternatif Akm (AC) genelde bykelektrik devrelerinde kullanlr. Yani byk sanayi makinalar falan. Dk voltajlaalan elektronik devrelerinde genellikle Doru Akma (DC) ihtiya duyulur. Doruakmla alan cihazlarmzda besleyebilmek iin evlerimizdeki ebeke elektriinidoru akma dntrmemiz gerekir. Bu ilemi yapan devrelere "DorultmaDevreleri" diyoruz. Bu devrelere rnek verecek olursak ; cep telefonlarnn arj

cihazlar ve wolkmeninizin adaptr gayet iyi bir rnek olabilir. Dorultma devrelerikendi aralarnda blmlere ayrlrlar. Bunlar; -YarmDalga Dorultma,-Tam Dalga Dorultma--- -Kpr Tipi Dorultma" lardr.

Yarm Dalga Dorultma :

Sol tarafta grlen yarm dalga dorultmataki D1 DiyotuACG Kaynann bir ucunu tek ynde filtre eder. Yani belli birdzende art ve eksi arasnda gei yapan kutbun sadece artynndeki akmn gemesine izin verir. Bu sayede AC gkaynann iki kutbu arasnda sadece tek ynde akm geiisalanm olur. Diyottan sonraki k grafii soldaki gibidir.Daha sonraki C1 Kondansatr gerilimin ykseli annda sarjolur, d annda ise debolad gerilim sayesinde dmeyigeciktirir. Kondansatrden sonraki k grafii soldagrlmektedir. En sonda yer alan R1 direnci ise yk direncidir.Buraya istenilen yk balayabilirsiniz. Ama kaldrabileceikadar yk balamanz tavsiye ederim.

Tam Dalga Dorultma :

Tam dalga dorultmacn amac ise yarm dalga dorultmacnkndaki frekansn aralarnda kalan boluklar doldurmaktr. Busayede daha dzgn bir akm elde edebilirsiniz. Yalnz bu tip


11/11

dorultma iin 3 ulu AC g kaynana ihtiya duyacaksnz. Yarm sins dalgannarasnda kalan boluklar ikinci bir diyot ile doldurulur. C1 kondansatr ile tam birfiltre salanr. R1 direnci ise yk direncidir. Sa tarafta diyodun ve kondansatrnk frekanslarn grebilirsiniz.

Kpr Tipi Dorultma :

Bu dorultma tipinde AC g kaynann her iki kutbuda filtreedilir. Bunun iin hazr Kpr Tipi Diyotlar mevcuttur. D1 ve D2diyotlar AC g kaynann bir kutbunu D3 ve D4 diyotlarda ACg kaynann dier kutbunu filtre eder. Bu sayede her ikikutupta filtre edilmi olur. Bu da daha iyi bir filtre salar. En sonolarakta C1 kondansatr ile yarm sins dalgann aralarndakiboluklar doldurulur. R1 direnci ise yk direncidir. Sa taraftakpr diyodun ve kondansatrn k frekanslarn grebilirsiniz.

|letkenler | Elekrtik Akm | Dorultmalar | Karakteristik Eriler | Devre Elemanlar |
http://www.bilimveteknoloji.com/elektronik/elektronik/analog/iletkenler.htmhttp://www.bilimveteknoloji.com/elektronik/elektronik/analog/iletkenler.htmhttp://www.bilimveteknoloji.com/elektronik/elektronik/analog/elektrik_akimi.htmhttp://www.bilimveteknoloji.com/elektronik/elektronik/analog/dogrultmaclar.htmhttp://www.bilimveteknoloji.com/elektronik/elektronik/analog/temel_elektronik_1.htmhttp://www.bilimveteknoloji.com/elektronik/elektronik/analog/iletkenler.htmhttp://www.bilimveteknoloji.com/elektronik/elektronik/analog/elektrik_akimi.htmhttp://www.bilimveteknoloji.com/elektronik/elektronik/analog/dogrultmaclar.htmhttp://www.bilimveteknoloji.com/elektronik/elektronik/analog/temel_elektronik_1.htm

Documents

TEMEL ELEKTRONİK