TIEP CAN TRONG NGHIEN CLTU

VA GIANG DAY XA HOI HOC

TS. VtJ TUAN HUY

Vien Xa hoi hoc

Van de phoi hdp nghien cijfu va dao tao xa hoi hpc dap iing

nhu e^u eiia eong nghiep hoa va hien dai boa eo the tiep can

tii nhieu goe dp. Tijf each tiep can thiet che, do c6 the la nhiing

van de dat ra d tarn vi mo dudi goe dp to chiic, trao quyen cho

ngUdi lanh dao, xay diing cd che boat dpng cua mot vien

nghien ciiu khoa hpc, tijf thiic te eiia boat dpng nghien ciiu de

Ilia chpn ngUdi di dao tao. Tijf each tiep can cd cau- chijtc nang,

CO the xem xet eong tac dao tao va eong tac nghien ciJfu xa hoi

hpc nhu mot he thong vdi viec thiic hien cac chiic nang va

nhiem vu rieng biet cua tijfng bp phan de phuc vu cho mot

muc tieu chung ciia nganh xa hoi hpc.

Qua mot so' hoi thao gan day ve chu de nay, c6 nhieu bai vie't danh gia ve thiic trang phat trien cua nganh xa hoi hpc d Viet Nam hoac d mot cd sd nghien ciiu hay dao tao xa hoi hpc, tim ra nhiing van de va dUa ra nhiing giai phap de nang cao chat lUdng nghien ciiu va giang day xa hoi hpc. Thang hoac Cling CO bai vie't mang tinh phe phan boat dpng nghien ciiu hien nay chUa c6 sii ket hdp giiia nghien ciiu ly thuyet va nghien ciiu ling dung. Cac bao cao ay da neu len rat nhieu van de cua nganh xa hoi hpc va nhUng giai phap. Mac du da

113

dang ve each tiep can va chii de thao luan. mo'i quan tam chung la lam the nao van de phoi hdp giiia nghien ciiu va giang day xa hoi hpc d nUde ta hien nay la mot viec can thiet nham dap iing nhu cau eong nghiep boa va hien dai boa dat nude.

Hien nay, nhieu to chiic va nhieu dang nghien ciiu doi hoi CO sii tham gia ciia cac nha xa hoi hpc: tii nhUng dii an ve rving den nbUng dii an ve thuy Idi, tU nbUng dU an ve dien den du an ve dUdng giao thong nong thon. tU nbUng nghien ciiu tien kha tbi den nhUng nghien cUu danh gia. De thiic hien nbUng dii an nhu vay, khong chi c6 cac chuyen gia tU cac nganh kinh te, ky thuat lien quan, ma viec tra Idi cho cac van de xa hoi dat ra tii cac dU an ay, khong ai khae ngoai cac nha xa hoi hpc - nhiing chuyen gia ve cac van de xa hoi. De dap ling dUdc nbUng nhu cau ay, chat lUdng cua dao tao la yeu to quyet djnh kha nang dap Ung nhu cau ngay cang tAng cua xa hoi ve nbUng ngUdi lam xa bpi hoc c6 kha nAng xac djnh nbUng van de xa bpi va dUa ra nbUng gi.-ii phap kha tbi. Cach tiep can van de xa bpi binb nhu dang trd thanh mot thiic te tac dpng den ca linb vUc giang day va linh vUc nghien ciiu.

Trong giang day xa bpi hpc, c6 y kien cho rang ve phUdng phap con mang tinh ap dat, mot chieu (Vu Manh IxJi). Mot danh gia ly thii cua Khoa Xa bpi hpc, trUdng Dai hoc Kinh te Quoc dan dat ra nhUng con so ve tinh thu dpng ciia sinh vien, tuy tac gia khong di sau hdn de ly giai hien tUdng d6. Theo toi, each tiep can van de trong giang day xa bpi hpc chUa dUde sinh vien hoan ngbenh, mot phan khong chi la do npi dung va each bien soan giao trinh chUa dupe djnh hudng theo nhiing van de xa bpi, ma con chUa c6 nbUng giao trinh ve each tiep can den nhUng van de xa bpi nhU the nao.

Trong cuon sach "Cac van de xa bpi - each tiep can tU duy

114

phe phan", cac tac gia Paul J. Baker va Louis E. Anderson danh gia ve vai tro ciia each tiep can den van de xa bpi quan trpng nhu the nao doi vdi sinh vien: "Vao dau nhiing nam 1970, yeu cau sinh vien can phai 'tU duy phe phan' chi la nhiing tii trong rong rdi vao nhiing cai tai diee. Chung toi quyet dinh can phai giiip dd sinh vien hpc nhiing ky nang cd ban. Du an nay vdi by vpng giiip sinh vien dpc va tU duy nhU mot qua trinh bpi nhap tren cd sd dat ra mot van de thiic tien va true tiep la hieu nhUng van de xa bpi trong the ky XX nhU the nao. Cong viec ciia chiing toi diia tren mot tien de cd ban la tU duy phe phan va nhiing van de xa hoi di eiing vdi nhau".

Bai hpc dau tien ve phUdng phap nghien ciiu va eiing la bai tap luon luon phai thiic banh doi vdi ngUdi lam eong tac nghien ciiu trong viec tao ra tri thiic xa bpi hpc, do la xac dinh van de nghien ciiu. Trong linh vUc nghien ciiu, chung ta biet rang khong phai van de xa hoi nao eiing la van de nghien ciiu ciia xa bpi hpc. Doi vdi nhUng ngUdi sii dung cac ket qua nghien ciiu dii do la sinh vien xa bpi hpc, nha phe phan hay ngUdi lam chinh sach, bude dau tien eiing la dat ra mot each diing dAn nhiing cau hoi. Khong dat ra dupe nhiing cau hoi diing tbi nhiing bUde tiep theo nhU tim cau tra Idi, doi hoi bang chiing se khong dat ra va ddn gian la ngUdi dpc tin tUdng nhiing gi dUdc tac gia vie't hoac noi la diing dkn. Chiing ta it day cho sinh vien thoi quen nhU vay hoac c6 day ma bp chUa quen. Chiing ta eiing chUa c6 nhiing chuan miic cho viec danh gia va phe phan. Ban chat cua sU phe phan the hien trong ca viec tao ra tri thiic, truyen ba tri thiic, eiing nhU sii dung tri thiic xa bpi hpc. Doi tUdng can phe phan la van de dat ra trong bai noi hoac bai viet. Va chi c6 nhU vay, ngUdi phe phan mdi tranh dUde mot phUdng phap khong khoa hpc la tiem tinh cam (emotion injection) cho ngUdi dpc thay cho

115

bang chUng hoac phe phan ngUdi khae vien dan quyen liic nhu nhUng bang chiing (appealing to authority) ma khong c6 thiic te de chiing minb.

Trong xa bpi hpc thiic nghiem, xac djnh diing the nao la mot van de nghien cUu va dUa ra cac gia thuyet, tii no da the hien mot quan diem ly thuyet, mot sii ket hdp giiia ly thuyet va thiic te. Tiep xuc vdi mot so sinh vien xa bpi hpc trong giai doan chuan bi luan van tot nghiep eiing nhU mot so ngUdi lam eong tac nghien ciiu xa bpi hpc, mot kho khAn ma toi tha'y eiing chia xe d bp, du d miic dp khae nhau, la xac djnh van de nghien cUu. Toi xin dan ra day mot vi du minb boa. Trong mot khoa dao tao ve phUdng phap nghien ciiu trong Khoa Xa bpi hpc (1997) ciia Trung tam Khoa hpc Xa bpi va Nhan vkn Quoc gia do mot so' nha nghien cUu den tii Canada giang day, hpc vien la cac can bp nghien ciiu tii nhieu vien khae nhau. Mot bai tap dUde dUa ra la xac djnh van de nghien ciiu tren cd sd mot so thong tin quan sat tii Ninh Hiep:

Ninh Hiep la mot xa eo kinh te phat trien.

Nhieu tre em khong di hpc ma chiing lam nhiing viec gi do trong tbdi gian ma dang le chiing phai den trUdng.

Mot so hpc vien da xac dinh van de nghien ciiu nhU sau:

Do kinh te phat trien, nhieu gia dinh c6 tre em nghi hoc de tham gia lao dpng, hoAc:

Do nhu cau lao dpng tang len, nhieu tre em da bo hpc de tham gia lao dpng.

Dieu dang n6i d day la khong c6 ai neu diing van de nghien ciiu la gi va qua nhUng cau tra Idi cua hpc vien, hp da nham Ian giUa nhUng van de nghien ciiu va gia thuyet nghien

116

•

ciiu. Nhiing khiem khuyet nhU vay han che khong chi kha nang nghien ciiu, ma con kha nang danh gia eong trinh nghien ciiu cua ngUdi khae. Kbdi phai noi hau qua cua viec xac djnh khong diing van de nghien ciiu trong nhiing nghien ciiu tien kha thi, hay nhiing nghien ciiu danh gia.

Kho khan trong viec xac dinh van de nghien ciiu c6 mot so' nguyen nhan:

Thii nhat, danh sach cac ehii de dUde xac djnh la van de xa bpi thi hau nhU v6 tan. Dae trUng cua qua trinh eong nghiep boa va hien dai boa la sii phan eong lao dpng va chuyen mon boa sau sac, dien ra trong tat ca cac linh viic ciia ddi song. NhUng bien doi ay dan den nay sinh nhieu van de xa bpi. Hang ngay qua cac phUdng tien truyen thong dai chiing, ngUdi ta nhan thay nhieu van de xa bpi nay sinh nhu ma tuy, tham nhiing, mai dam, toi pham, that nghiep, nhiem HIV, nao pha thai, bao lUc trong gia dinh, ngheo kho... Tat ca nhiing van de ay deu dUdc xac djnh la van de xa bpi. Dieu may mfin doi vdi ngUdi nghien ciiu la neu nhU trong dieu khoan tham chieu ciia ngUdi dat hang chi ro van de xa bpi can phai nghien ciiu thi eiing khong de dang hdn trong viec xac djnh van de nghien ciiu.

Thii hai, eo nhieu quan diem mang tinh nghe nghiep khae nhau ap dung doi vdi mot van de xa bpi dUa ra. Vi du, van de mai dam dxicic nghien ciiu tii cac nganh khae nhau nhU xa bpi hpc, tam ly hpc, toi pham hpc, luat hpc. Moi linh viic nghien ciiu mang lai mot tri thiic rieng biet tren cd sd xem xet mot each Ilia chpn nhiing khia canh khae nhau cua van de.

Thii ba, con ngUdi xem xet mot hien tUdng nao do la van de xa hoi xuat phat tii nhiing rang bupc ciia he gia trj khae nhau va vi vay, hp eo nhiing y tUdng khae nhau ve van de xa bpi. Ciing mot hoan canh, eo the ngUdi nay coi la van de xa

117

bpi thi ngUdi khae lai xem la giai phap.

Trong nghien ciiu thiic nghiem. xac dinh diing van de nghien ciiu bang each dat cau hoi cho van de do va dUa ra gia thuyet bang each tra Idi cho cac cau hoi ve van de do, ngUdi nghien cUu phai xem xet mot each ty my va chi ra mot each cu the nhUng ly thuyet va tri thiic bien co.Vdi each lam nhU vay, ket qua thiic nghiem c6 dUde qua viec kiem djnh trong hien thiic de khang djnh hay bac bo gia thuyet se lam phong phu hdn va chinh xac hdn cac ly thuyet do.

Kiem djnh gia thuyet trong bien tbiie eon bao ham ca sU phan anb tinh trang xa bpi ghi nhan ve sU ton tai cua van de xa hoi va sii chin muoi ve phUdng phap nghien ciiu. Theo Blumer, "Mot v&'n de xa bpi khong ton tai trii khi no dUde xa bpi ghi nhan la ton tai". Van de ngheo kho, bao liic trong gia dinh ton tai tii rat lau, nhUng viec nghien ciiu thiic nghiem chi mdi dUde tien banh gan day.

Mot dieu thUdng xay ra khi bAt dau tien banh nghien ciiu thiic nghiem doi vdi sinh vien xa bpi hpc va ngay ca mot so ngUdi nghien cUu la sU liing tiing trong viec chuyen khung khai niem thanh nhUng gia thuyet. Dieu do khong chi do khong xac djnh ro van de nghien ciiu, ma eon do thieu kha nang phan tich so lieu da c6 de binb thanh nbUng van de can nghien ciiu. Khong phai ngau nhien ma quy Ford tai trd cho Vien Xa bpi hpc dii an chi de phan tich nbUng so lieu da c6 vdi by vpng nham khai quat de eo nhUng dong gop cho ly thuyet va mAt khae xac djnh nhiing van de nghien ciiu mdi.

Can phai phat trien hdn nbUng ky nAng dpc cac con so' trong nghien ciiu xa bpi hpc. Ciing chi c6 tren cd sd do, ngUdi nghien ciiu mdi bAt dau dUa ra nhiing van de ly thuyet bAng kha nAng suy luan. Dieu do eo nghia hinh thanh mot van de

118

nhu la mot chuoi nhiing doi chpn logic trong nhiing gia thuyet da dang va mau thuAn vdi nhau, di tii diem liia chpn nay den diem lUa chpn khae cho den khi tim dUdc giai phap. Thii tuc nay doi hoi ngUdi nghien ciiu phai tien banh thiic nghiem, quan sat, tim nhiing bAng chiing thiie nghiem de dUa ra quyet djnh lUa chpn vdi dp tin cay cao.

Thay doi mot thoi quen trong giang day, trong viec hpc, trong viec nghien ciiu la cAn thiet cho sii phat trien cua xa bpi hpc. Chiing ta hy vpng rAng sau hang loat cac cupe bpi thao ve chu de phoi hdp giang day va nghien ciiu trong xa bpi hpc, ban to chiic hoi thao se xac djnh rd nhUng van de va nhUng giai phap cua chinh nganh xa hoi hpc.

T A I LIEU THAM KHAO

Mattel Dogan and Stein Rokkan. 1969. "Quantitative Ecological Analysis in the Social Sciences". Massachusets Institut of Technology.

Paul J. Baker & Louis E. Anderson. 1987. "Social problems - A critical thinking approach" - Wadsworth Publishing Company.

Royee Singleton JR and Bruce C. Straits and Margaret M.

Straits and Ronald J. McAllister. 1988. "Approaches to Social

Rechearch". Oxford University Press.

Nguyen ThePha'n. 2001. "Va'n de nang cao chat lUdng dao tao va nghien ciiu khoa hpc Xa hoi hpc, dap iing nhu cau eong nghiep hoa, hien dai boa dat nUde. Ky yeu hoi thao 2001.

Vii Manh Ldi. 2001. Hudng tdi moi quan he tUdng tac nhieu hdn trong nghien ciiu va giang day Xa hoi. Ky yeu bpi thao 2001.

119