TÜRKİYE KRONİK HAVA YOLU HASTALIKLARINI …...Türkiye Kronik Hava Yolu Hastalıklarını (Astım - Koah) Önleme ve Kontrol Programı (2009-2013) 4 4 Dr. Bülent ùøùEK ÇalM

T.C.SAĞLIK BAKANLIĞI

TEMEL SAĞLIK HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

TÜRKİYEKRONİK HAVA YOLU HASTALIKLARINI

(ASTIM - KOAH)ÖNLEME VE KONTROL PROGRAMI

(2009 - 2013)

EYLEM PLANI

ANKARA2009

2

Türkiye Kronik Hava Yolu Hastalklarn

(ASTIM-KOAH)

Önleme ve Kontrol Program (2009-2013)

Eylem Plan

Bu yaynn tüm haklar Sa lk Bakanl Temel Sa lk Hizmetleri Genel Müdürlü üne aittir.

Kaynak gösterilmeksizin alnt yaplamaz. Alnt yapld nda kaynak gösterimi “SB, TSHGM,

yayn no ve tarihi” eklinde olmaldr. 5846 sayl yasa gere i Temel Sa lk Hizmetleri Genel

Müdürlü ünün onay olmakszn tamamen veya ksmen ço altlamaz.

ISBN : 978-975-590-287-6

Sa lk Bakanl Yayn No:

Ayrntl bilgi için: T.C. Sa lk Bakanl , Mithatpa a Caddesi No: 3, Shhiye 06430, Ankara,

Türkiye (Telefon: (0312) 585 10 00 (50 hat); e-posta: [email protected]

Bask: Anl Matbaaclk Ltd. ti.

Özveren Sokak No: 25/2 Kzlay – Ankara

Telefon: (0312) 229 37 41 - 42

Eylem Planı

3

3

KATKI SA LAYAN KURUM, KURULU VE K LER

Prof. Dr. Nihat TOSUN Sa lk Bakanl , Müste ar Prof. Dr. Necdet ÜNÜVAR Sa lk Bakanl , (önceki) Müste ar Uzm. Dr. Turan BUZGAN Sa lk Bakanl , Müste ar Yardmcs Prof. Dr. Sebahattin AYDIN Sa lk Bakanl , Müste ar Yardmcs Dr. Seraceddin ÇOM S. B. Temel Sa lk Hizmetleri Genel Müdürü Doç. Dr. Sinan YOL S. B. Sa lk E itimi Genel Müdürü Uzm.Dr.Bekir KESK NKILIÇ S. B. Temel Sa lk Hizmetleri Genel Müdür Yrd. Dr. Fehmi AYDINLI S. B. Temel Sa lk Hizmetleri Genel Müdür Yrd. Uzm. Dr. Nazan YARDIM S. B. Temel Sa lk Hizmetleri Gen. Müd. Daire B k. Prof. Dr. brahim AKKURT Türk Toraks Derne i Prof. Dr. Lütfi ÇÖPLÜ Türk Toraks Derne i Prof. Dr. Elif DA LI Türk Toraks Derne i Prof. Dr. Bilun GEM C O LU Türk Toraks Derne i Prof. Dr. Celal KARLIKAYA Türk Toraks Derne i Prof. Dr. Ali KOCABA Türk Toraks Derne i Prof. Dr. Muzaffer MET NTA Türk Toraks Derne i Ba kan Prof. Dr. Dil ad MUNGAN Türk Toraks Derne i Prof. Dr. Toros SELÇUK Türk Toraks Derne i Prof. Dr. Haluk TÜRKTA Türk Toraks Derne i, GARD Ülke Koordinatörü Prof. Dr. Eyüp Sabri UÇAN Türk Toraks Derne i Prof. Dr. Nurhayat YILDIRIM Türk Toraks Derne i Prof. Dr. Füsun YILDIZ Türk Toraks Derne i Prof. Dr. Arzu YORGANCIO LU Türk Toraks Derne i, GARD Ülke Koordinatörü Doç. Dr. ule AKÇAY Türk Toraks Derne i Doç. Dr. Çi dem B BER Türk Toraks Derne i Doç. Dr. Pnar ERGÜN Türk Toraks Derne i Doç. Dr. Levent KART Türk Toraks Derne i Doç. Dr. O uz KILINÇ Türk Toraks Derne i Doç. Dr. Nurdan KÖKTÜRK Türk Toraks Derne i Doç. Dr. Rfat ÖZAÇAR Türk Toraks Derne i Doç. Dr. Hasan YÜKSEL Türk Toraks Derne i Prof. Dr. Sevim BAVBEK Türkiye Ulusal Allerji ve Klinik mmünoloji Derne i Prof. Dr. E. Gülfem ÇEL K Türkiye Ulusal Allerji ve Klinik mmünoloji Derne i Prof. Dr. Ömer KALAYCI Türkiye Ulusal Allerji ve Klinik mmünoloji Derne i Doç. Dr. Gülbin B NGÖL Türkiye Ulusal Allerji ve Klinik mmünoloji Derne i Doç. Dr. Okan GÜLBAHAR Türkiye Ulusal Allerji ve Klinik mmünoloji Derne i Doç. Dr. Gül KARAKAYA Türkiye Ulusal Allerji ve Klinik mmünoloji Derne i Doç. Dr. Cansn SAÇKESEN Türkiye Ulusal Allerji ve Klinik mmünoloji Derne i Prof. Dr. Ahmet DEM RKAZIK Tbbi Onkoloji Derne i Doç. Dr. Seçil ÖZKAN Halk Sa l Uzmanlar Derne i Dr. Filiz ÖZTÜRK Pratisyen Hekimlik Derne i Uzm. Dr. Gülsen CEYHUN Türkiye Aile Hekimleri Uzmanlk Derne i Nükhet TARTAN Türkiye Eczaclar Birli i Fatma KIRMIZITA çi leri Bakanl Nezir KAHRAMAN Milli E itim Bakanl Halil POLAT Milli E itim Bakanl Dr. Zerrin ÖNAL Çal ma ve Sosyal Güvenlik Bakanl

Türkiye Kronik Hava Yolu Hastalıklarını (Astım - Koah) Önleme ve Kontrol Programı (2009-2013)

4

4

Dr. Bülent M EK Çal ma ve Sosyal Güvenlik Bakanl Dr. Buhara ÖNAL Çal ma ve Sosyal Güvenlik Bakanl Dr. Mustafa AH N Çevre ve Orman Bakanl Evrim DO AN Çevre ve Orman Bakanl Mehmet ELB R Çevre ve Orman Bakanl H. Ali ÖZEN Sanayi ve Ticaret Bakanl Dr. Toker ERGÜDER Dünya Sa lk Örgütü Harun GÜNGÖR Devlet Planlama Te kilat Canan AYDIN Diyanet leri Ba kanl Gülay ERDEN Türkiye statististik Kurumu Gönül SER N Türkiye statististik Kurumu Dr. Süleyman Can NUMANO LU S. B. Bakan Mü aviri Ertu rul GÖKTA S. B. Temel Sa lk Hizmetleri Genel Müdürlü ü Uzm. Dr. Seher MUSAONBA IO LU S. B. Temel Sa lk Hizmetleri Genel Müdürlü ü Ay e GÜNDO AN S. B. Temel Sa lk Hizmetleri Genel Müdürlü ü Uzm. Dr. Sibel GÖGEN S. B. Temel Sa lk Hizmetleri Genel Müdürlü ü Uzm. Dr. Ay egül ERDO AN S. B. Temel Sa lk Hizmetleri Genel Müdürlü ü Uzm. Dr. A.Refik MAMEC O LU S. B. Temel Sa lk Hizmetleri Genel Müdürlü ü Nevin ÇOBANO LU S. B. Temel Sa lk Hizmetleri Genel Müdürlü ü Erdo an HORZUM S. B. Temel Sa lk Hizmetleri Genel Müdürlü ü Gülay KARAODUL S. B. Temel Sa lk Hizmetleri Genel Müdürlü ü Dr. Turgut AH NÖZ S. B. Temel Sa lk Hizmetleri Genel Müdürlü ü Uzm. Dr. Saime AH NÖZ S. B. Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlü ü Dr. Tevfik ÇET NKAYA S. B. laç ve Eczaclk Genel Müdürlü ü Dr. Mustafa Erkan Ç ÇEK S. B. Personel Genel Müdürlü ü Mustafa AKIN S. B. Strateji Geli tirme Ba kanl Dr. Yüksel ÇER S. B. Strateji Geli tirme Ba kanl Dr. Elif Bor EKMEKÇ S. B. Avrupa Birli i Koordinasyon Dairesi Ba kanl Buket YAPICIKARDE LER S. B. Bilgi lem Daire Ba kanl Dr. Kim. Melek KARAKAYA S. B. Refik Saydam Hfzsshha Merkezi Ba kanl

Eylem Planı

5

5

PROGRAM YAZIM GRUBU

TÜRK TORAKS DERNE SA LIK BAKANLI I Prof. Dr. Celal KARLIKAYA Uzm. Dr. Nazan YARDIM Prof. Dr. Ali KOCABA b. Md. Ertu rul GÖKTA Prof. Dr. Dil ad MUNGAN Uzm. Dr. Seher MUSAONBA IO LU Prof. Dr. Füsun YILDIZ Tbbi Teknolog Ay e GÜNDO AN Prof. Dr. Arzu YORGANCIO LU Doç. Dr. Pnar ERGÜN Doç. Dr. Levent KART TÜRK YE ULUSAL ALLERJ VE MMUNOLOJ DERNE

Prof. Dr. Ömer KALAYCI


6

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ......................................................................................................................................................................................................................7TABLOLAR DİZİNİ ....................................................................................................................................................................................8ŞEKİLLER DİZİNİ .......................................................................................................................................................................................9KISALTMALAR ...........................................................................................................................................................................................101. GİRİŞ ...............................................................................................................................................................................................................13

1.1. Kronik Solunum Hastalıkları ................................................................................................................................................141.2.Kronik Havayolu Hastalıkları ................................................................................................................................................15

1.2.1. Astım ............................................................................................................................................................................................151.2.2. Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH) .............................................................................................21

1.3. Mevcut Durum .................................................................................................................................................................................281.3.1. Dünyada Kronik Solunum Hastalıklarının Durumu ................................................................................281.3.2. Dünyada Kronik Hava Yolu Hastalıklarının Durumu .............................................................................29

1.3.2.1. Astım ................................................................................................................................................................................291.3.2.2. Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH) .................................................................................31

1.3.3. Türkiye’de Kronik Solunum Hastalıklarının Durumu............................................................................351.3.4. Türkiye’de Kronik Hava Yolu Hastalıklarının Durumu ........................................................................39

1.3.4.1. Astım ................................................................................................................................................................................391.3.4.2. Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH) .................................................................................421.3.4.3. Risk Faktörleri ...........................................................................................................................................................49

1.4. Kronik Solunum Hastalıklarına Karşı Küresel İşbirliği-GARD (Global Alliance Against Chronic Respiratory Diseases) .........................................................................................................................56

1.4.1. GARD’ın Tanımı .........................................................................................................................................................561.4.2. GARD-Türkiye Kurulum Aşamaları ............................................................................................................57

2. PLANIN AMACI, KAPSAMI VE HEDEFİ ...................................................................................................................592.1. Planın Amacı .....................................................................................................................................................................................602.2. Planın Kapsamı ................................................................................................................................................................................602.3. Planın Hedefi .....................................................................................................................................................................................60

3. HEDEFLER VE STRATEJİLER ............................................................................................................................................614. UYGULAMA ............................................................................................................................................................................................79

4.1. Görev Organizasyonu .................................................................................................................................................................794.2. Eylem Planı ........................................................................................................................................................................................80

5. İZLEME VE DEĞERLENDİRME ........................................................................................................................................816. KAYNAKLAR ...........................................................................................................................................................................................837. EKLER.............................................................................................................................................................................................................91

7.1. Ek A: Eylem Planı .........................................................................................................................................................................927.2. Ek B: Tütün Sorunu ve GARD’ın yaklaşımı .........................................................................................................111 7.3. Ek C: GARD İstanbul Toplantısı 2008 .......................................................................................................................1207.4. Ek D: GARD Türkiye Çalışma Grupları ve Üyeleri ........................................................................................1217.5. Ek E: GARD Türkiye Paydaşları ....................................................................................................................................1237.6. Ek F: GARD Dünya Katılımcıları ..................................................................................................................................1257.7. Ek G: 4207 Sayılı Tütün Ürünlerinin Zararlarının Önlenmesi ve Kontrolü Hakkında Kanun .............................................................................................................................................................1277.8. Ek H: İç ve Dış Ortam Hava Kirliliği, Çevresel/Mesleki Risk Faktörleri ile İlgiliYasa ve Yönetmelikler .....................................................................................................................................................................134

Eylem Planı

7

7

ÖN SÖZ

çinde ya ad mz yüzylda insan ömrünün uzamas, tüm dünyada ve ülkemizde kronik hastalklarn en önemli mortalite ve morbidite sebebi olmas nedeniyle, sa lk alannda yeni yakla mlar geli tirilmesini gerektirmi tir. Kronik hastalklara sebep olan risk faktörleri ile mücadele, ancak ulusal politikalar ve uzun vadeli stratejiler yoluyla ba arya ula abilir. Sa lkl beslenme, fiziksel hareketlili in yaygnla trlmas, tütün kullanmnn azaltlmas gibi uygulamalar tüm sektörlerin katlmn gerektiren önemli koruyucu faktörlerdir. Sa l n korunmas ve geli tirilmesi çal malarnda sa l n tüm politikalarda yer almas önemlidir.

Dünya Sa lk Örgütü 2005 ylnda 4 milyon ki inin kronik solunum yolu hastalklar nedeniyle öldü ünü bildirmi ve bu saynn giderek artaca öngörüsü ile kronik solunum hastalklar alannda özellikle geli mekte olan ülkelere yönelik, hükümetlerinin liderli inde ve uluslararas destekle çal malar ba latlmasn önermi ve Kronik Solunum Hastalklarna Kar Küresel birli i-GARD (Global Alliance Against Chronic Respiratory Diseases) yaplanmas gündeme gelmi tir.

GARD organizasyonunun amac, kronik solunum yolu hastalklarnn dünyadaki önemli

sa lk sorunlarndan biri oldu una dikkati çekmek ve bu hastalklarla mücadelede ülkeleraras i birli inin geli tirilmesini sa lamaktr. Türkiye GARD projesi kapsamnda “Türkiye Kronik Hava Yolu Hastalklarn (Astm-KOAH) Önleme ve Kontrol Program” geli tirilmi tir. Eylem Plannn geli tirilip uygulanmasyla bu hastalklara ba l ölümlerin ve beraberinde getirdi i ekonomik yükün azaltlmas hedeflenmektedir. Ülkemizde 2003 ylndan itibaren uygulanmaya ba layan Sa lkta Dönü üm Program bile enlerine edinilen tecrübeler nda 2007 ylnda “Daha iyi bir gelecek için sa l n geli tirilmesi ve sa lkl hayat programlar” ve “Taraflarn harekete geçirilmesi ve sektörler aras i birli i için çok yönlü sa lk sorumlulu u” ba lklar da ilave edilmi tir. Ayrca 2010-2014 yllarn kapsayan Stratejik Eylem Planmzda “Bula c olmayan hastalklarn geli imine neden olan risk faktörlerini azaltarak bu hastalklarn görülme skl n ve bu hastalklardan kaynaklanan ölümleri 2014 ylna kadar %25 azaltmak” hedef olarak yer almaktadr. Yeni dönemde kronik hastalk risk faktörleriyle mücadele ve kronik hastalklar konusunda ülke düzeyindeki durumun ara trlmas, bu hastalklar ve risk faktörlerine dair temel verilerin ve veri ak nn elde edilmesine yönelik çal malar yaplmas, bu bilgiler nda bu hastalklar davet eden risk faktörleriyle mücadele edilmesi ve halk sa l na yönelik tehditleri azaltmak amaçl çal malar geli tirilmektedir.

Herkese e it, adil, kaliteli, ça da ve sürdürülebilir sa lk hizmeti ilkesi ile yürütülecek sa lk politikalar ve stratejilerine katk sa layacak olan bu çal mada eme i geçen herkese te ekkür eder, ba arl çal malarnn devamn dilerim.

Prof. Dr. Recep AKDA

Sa lk Bakan


8

8

TABLOLAR D Z N Tablo 1. Sk Görülen Kronik Solunum Hastalklar. Tablo 2. KOAH ‘ta Risk Faktörleri. Tablo 3. Dünyada Önde Gelen 10 Ölüm Nedeninin 2002–2030 Yllar Arasnda Ölüm Nedeni

Sralamasndaki Yerlerinin De i imi. Tablo 4. Dünyada Önde Gelen 11 DALY Nedeninin 2002–2030 Yllar Arasnda DALY

Sralamasndaki Yerlerinin De i imi. Tablo 5. Türkiye’de Solunum Enfeksiyonlar ve Solunum Sistemi Hastalklarnn nsidans ve

Prevalanslar. Tablo 6. Adana linde 40+ Ya Üstü Yeti kinlerde KOAH Prevalans. Tablo 7. Cinsiyete Göre Baz Hastalklarn Tahmin Edilen Toplam nsidans ve Prevelans

(Türkiye, 2004). Tablo 8. Türkiye Ulusal Düzeyde Ölüme Neden Olan lk 10 Hastal n Cinsiyete Göre % Da lm. Tablo 9. Hastalk Yükünü (DALY) Olu turan lk 20 Hastal n Cinsiyete Göre Says ve Toplam

çindeki Yüzde Da lm (Türkiye, 2004). Tablo 10. BOLD-Adana Çal masnda Sigara çimi le De i ik Ölçütlere Göre KOAH Varl Arasndaki li ki. Tablo 11. Sigara Kullanma Durumuna Atfedilebilir Hastalk Yükü ve Ölüm Saylarnn

Hastalklara Göre Da lm. Tablo 12. Seçilmi Risk Faktörlerinin Önlenmesi le Cinsiyete Göre Türkiye Genelinde Önlenebilecek Ölüm ve DALY Saylar. Tablo 13. Sigara çme Durumunun Cinsiyet, Ya Gruplar ve Baz Hastalklara Göre Topluma

Atfedilen Oranlar (PAF De erleri), Önlenebilecek Ölümler, YLL ve DALY Saylar. Tablo 14. Sigara le li kili Akci er Hastalklar.

Tablo 15. Hekim Müdahalesinin Yo unlu una Göre Sigara Brakma Tedavisinin Ba ars.

Eylem Planı

9

9

EK LLER D Z N

ekil 1. Dünyada Kronik Hastalklarn Durumu, Hastalk Gruplarnda Ölüm Saylar.

ekil 2. 2005 Yl Küresel Ölüm Nedenleri Da lm.

ekil 3. Astm Prevalansnn Dünya Haritas.

ekil 4. 2000 Yl Ölüm Saylarnn Hastalk Nedenlerine Göre Da lm.

ekil 5. Türkiye’de Ulusal Düzeyde Ölüme Neden Olan Hastalklarn Yüzde Da lmnn Avrupa Birli i, Geli mi ve Geli en Ülkelere Göre Kar la trlmas.

ekil 6. Ulusal Düzeyde Ölüm Nedenlerinin Temel Hastalk Gruplarna Göre Da lm.

ekil 7. Türkiye Ulusal Düzeyde DALY’lerin Temel Hastalklara, YLL ve YLD Oranlarna Göre

Da lm (DALY/1000 Ki i ).

ekil 8. 0-14 Ya Grubu DALY’e Neden Olan lk 10 Hastalk çerisinde Astm’n % Da lm.

ekil 9. Türkiye Ulusal Düzeyde Ölüme Neden Olan ilk On Hastal n % Da lm.

ekil 10. Türkiye Ulusal Düzeyde DALY’e Neden Olan lk 10 Hastal n % Da lm.

ekil 11. Türkiye’de 18 ve Üzeri Ya Nüfusta Sigara Kullanm Prevalans.

ekil 12. Türkiye’de Yllara Göre Sigara Tüketimi (Bin ton).

ekil 13. Cinsiyete Göre Seçilmi Baz Risk Faktörlerine Atfedilen Yükün Toplam Yüke Orannn Da lm (Türkiye, 2004).

ekil 14. Sigara çenlerde KOAH Geli me Riski.

ekil 15. Sigara Brakma Basamaklar Ve Onaylanm Sigara Brakma Tedavileri.


10

10

KISALTMALAR GARD: Global Alliance Against Chronic Respiratory Diseases (Kronik Solunum

Hastalklarna Kar Küresel birli i)

SB: Sa lk Bakanl

TTD: Türk Toraks Derne i

GM: Genel Müdürlük

AID: Türkiye Ulusal Allerji ve Klinik mmünoloji Derne i

DSÖ: Dünya Sa lk Örgütü

KSH: Kronik Solunum Hastalklar

KHH: Kronik Hava Yolu Hastalklar

KOAH: Kronik Obstrüktif Akci er Hastal

ICD-10: International Classification of Diseases (Hastalklarn Uluslar aras Snflamas)

FEV1: Saniyedeki Zorlu Ekspiratuar Volüm

PEF: Günlük Tepe Akm Hz

FVC: Zorlu Vital Kapasite

AAT: Alfa-1 antitripsin

GOLD: Global Initiative for Chronic Obstructive Pulmonary Disease

ATS: American Thoracic Society (Amerikan Toraks Derne i)

ERS: European Respiratory Society (Avrupa Solunum Derne i)

PR: Pulmoner rehabilitasyon

ECRHS: European Community Respiratory Health Survey (Avrupa Toplulu u Solunum Sa lk

Ara trmas)

ISAAC: International Study of Asthma and Allergies in Childhood (Uluslar aras, Çocuklarda

Astm ve Allerji Çal mas)

LLN: Normalin Alt Snr (beklenen de erin %5 persantil altnda bulunan de er)

PLATINO: Proyecto Latinoamericano de Investigación en Obstrucción Pulmonar

BOLD: Burden of Obstructive Lung Disease (Obstrüktif Akci er Hastal Yükü)

UHY-ME: Ulusal Hastalk Yükü ve Maliyet Etkililik Çal mas

AB: Avrupa Birli i

ABD: Amerika Birle ik Devletleri

DALY: Disability Adjusted Life Years (Sakatl a Ayarlanm Ya am Yllar)

YLD: Years Lost with Disability (Sakatlkla Kaybedilen Ya am Yllar)

YLL: Years of Life Lost (Kaybedilen Ya am Yllar)

Eylem Planı

11

11

TU K: Türkiye statistik Kurumu

TAPDK: Tütün ve Alkol Piyasas Düzenleme Kurumu

FCTC : Framework Convention on Tobacco Control (Tütün Kontrol Çerçeve Sözle mesi)

OECD: Organization for Economic Cooperation and Development (Ekonomik birli i ve

Kalknma Te kilat)

SGK: Sosyal Güvenlik Kurumu

TSHGM: Temel Sa lk Hizmetleri Genel Müdürlü ü

TRT: Türkiye Radyo Televizyon Kurumu

RTÜK: Radyo ve Televizyon Üst Kurulu

YÖK: Yüksekö retim Kurulu

STK: Sivil Toplum Kurulu u

TTB: Türk Tabipleri Birli i

TPK: Türk Pediatri Kurumu

TMPD: Türkiye Milli Pediatri Derne i

CDC: Centers for Disease Control and Prevention (Hastalk Kontrol ve Önleme Merkezi)

DPT: Devlet Planlama Te kilat

BAL: Bronkoalveoler lavaj IL: nterlökin ÇTD: Çevresel tütün duman ILO: International Labour Organization (Uluslararas Çal ma Örgütü)


12

Eylem Planı

13

12

1. G R Dünyada 2005 ylnda gerçekle en 58 milyon ölümden 35 milyonunun nedeni kronik

hastalklardr ve önümüzdeki 10 yl içinde bu hastalklardan ölümlerin %17 orannda artmas beklenmektedir. Bu durum, hem halk sa l , hem de toplumlar ve ekonomileri için çok ciddi bir tehdittir.

Kronik hastalklar ülkemiz açsndan da büyük önem ta maktadr. Tüm Türkiye’de 2000

yl için hesaplanan toplam 430.459 ölümün 305.467’si (%71) kronik hastalklar nedeni iledir. Solunum sistemi hastalklarndan ölüm says ise 34.211’dir (%7.9).

KSH’nn büyük ço unlu unu ( %65) kronik hava yolu hastalklar (KHH) (Astm, KOAH)

olu turmaktadr. Gerek risk faktörleri, gerekse önlem ve tedavileri konusunda büyük benzerlik gösteren KHH, hemen her ülke gibi ülkemizde de morbidite ve mortalitenin en önemli nedenleri arasnda yer almakta ve çok ciddi toplumsal ve ekonomik yük olu turmaktadr. Ancak KHH ve risk faktörleri gerek sa lk çal anlar ve yöneticileri, gerekse de hastalar, hasta yaknlar ve medya tarafndan yeterince bilinmemektedir. Bu nedenle de yeterince te his ve tedavi edilememekte ve koruyucu önlemler yeterince uygulanamamaktadr.

Dünya Sa lk Örgütü (DSÖ), kronik hastalklarn önlenmesi ve kontrolü için acil eylem

ça rsnda bulunmu ve bu amaçla Kronik Solunum Hastalklarna Kar Küresel Birlik (Global Alliance against Chronic Respiratory Diseases - GARD) kurulumunu gerçekle tirmi tir. GARD ulusal ve uluslararas kurulu larn gönüllü olarak birle ip herkesin özgürce nefes ald bir dünya vizyonu çerçevesinde çal t bir birlik olup hedefi kronik solunum yolu hastalklarnn küresel yükünü azaltmak ve bu hastalklarla mücadelede geni kapsaml bir yakla m ba latmaktr. DSÖ; GARD ile uluslararas kurulu larn i birli ini sa layarak, her ülkenin kendi programlar ile GARD içinde sürmekte olan programlar arasnda i birli i olu turmay hedeflemektedir. Bu programlarn hükümetler tarafndan yönetilmesi art bu birli in di er benzeri kurulu lardan en önemli fark ve ayrcal dr.

2005 ylnda GARD üyesi olan Türk Toraks Derne i (TTD) tarafndan ülkemizde GARD

uygulamalarnn ba latlmas için Bakanl mzn görü ü alnarak 2009–2013 yllarn kapsayan “Türkiye Kronik Hava Yolu Hastalklarn Önleme ve Kontrol Program-Eylem Plan” olu turulmasna karar verilmi tir. 26 Ekim 2007 tarihinde Ankara’da I. GARD Türkiye Genel Kurulu yaplarak programda yer alan tüm payda larn görev ve sorumluluklar belirlenmi ve eylem planlar olu turulmu tur.

DSÖ’nün kronik hastalklardaki genel hedefi, bu hastalklara ba l yllk ölüm oranlarn en

az %2 azaltmaktr ve bu yakla k 22 milyon ölüme kar lk gelmektedir. KSH bu ölümlerin %7’sini olu turdu u için bu hedefe ula mak KSH’a ba l 2 milyon ölümü önlemek anlamna gelmektedir. Bakanl mzn, 2009–2013 yllarn kapsayan Stratejik Eylem Plan’nda “Bula c olmayan hastalklarn geli imine neden olan risk faktörlerini azaltarak bu hastalklarn görülme skl n ve bu hastalklardan kaynaklanan ölümleri 2013 ylna kadar %25 azaltmak” hedef olarak yer almaktadr. Yukarda sunulan ülkemize ait KSH mortalite verileri ve durum saptamalar nedeniyle olu turulup uygulanmasna karar verilen bu programn gerçekle mesiyle bu hastalklara ba l ölümlerin % 25 orannda azaltlmas hedeflenmektedir.


14

13

1.1. Kronik Solunum Hastalklar Kronik Solunum Hastalklar (KSH), akci erlerin ve havayollarnn kronik hastalklardr.

Sk görülen kronik solunum hastalklar Tablo 1’de listelenmi tir. Tablo 1. Sk Görülen Kronik Solunum Hastalklar

Hastalk ICD-10 (International Classification of Diseases)

Astm

J44-46

Bron ektazi

A15-16, J44, J47, Q32-33

Kronik Obstrüktif Akci er Hastal (Bron it, Amfizem)

J40-44

Kronik rinosinüzit

J32-33

Hipersensitivite pnömonisi

J66-67

Akci er Kanseri, Respiratuvar ve intratorasik organ neoplazisi

C30-39

Akci er fibrozisi

B90, J69, J70, J84, P27

Kronik plevra hastalklar

C38, C45, D38, J92

Pnömokonyoz

J60-65

Pulmoner Eozinofili

J82

Pulmoner Kalp Hastal ve Pulmoner Emboli, Pulmoner Hipertansiyon, Kor Pulmonale

I26-28

Rinit

J30-31, J45

Sarkoidoz

D86

Uyku Apne Sendromu

G47

Kaynak. International Statistical Classifi cation of Diseases and Related Health Problems, 10th Revision, Version for 2006. Geneva, World Health Organization, 2006.

Eylem Planı

15

14

1.2. Kronik Hava Yolu Hastalklar

Kronik solunum hastalklar içerisinde en sk görülen hastalklar olan Astm ve KOAH hava yolunun inflamatuar hastalklardr. Risk faktörleri, patogenetik süreç, tan, tedavi ve korunmada pek çok benzerliklere sahiptirler. 1.2.1.Astm

Astm, hava yollarnn kronik inflamatuar bir hastal dr. Bu inflamasyonda mast hücreleri, eozinofiller ve T-lenfositler ba ta olmak üzere de i ik hücreler rol oynamaktadr. nflamasyon, hastalarda tekrarlayan ataklar halinde özellikle gece ve/veya sabah hrltl solunum, nefes darl , gö üste sknt hissi ve öksürük semptomlarnn ortaya çkmasna neden olmaktadr. Kronik inflamasyon, ayrca hava yollarnn uyarlara kar duyarll nn artmasna, ba ka bir deyimle bron a r duyarll na neden olmaktadr. Kronik hava yolu inflamasyonu, bron a r duyarll ve diffüz, geri dönü ümlü hava yolu obstrüksiyonu astmn temel özelliklerini olu turmaktadrlar.

Son yllarda astmn farkl fenotipleri üzerinde durulmaktadr. Günümüze kadar astm için

de i ik snflandrmalar yaplm , birçok fenotip tanmlanm tr. En eski snflama etyolojiye dayanan “ekstrensek” – “intrensek” astm, günümüzde daha çok kullanlan haliyle “allerjik” ve “non allerjik” astmdr. Ancak zaman içinde; etiyolojiye, klinik seyre, ba lama ya na, tedaviye verilen yanta göre çok çe itli klasifikasyonlar olu mu tur. Son zamanlarda non-invaziv yöntemlerle havayollarndaki inflamasyon incelenmi ve de i ik klinik seyir gösteren hastalarda inflamasyonda farkllklar oldu u saptanm tr. Eozinofilik ve noneozinofilik fenotiplerin oldu u, bu olgularda ba ta tedaviye verilen yant olmak üzere farkl klinik özellikler ta d öne sürülmektedir.

Risk faktörleri 1. Ki isel faktörler: a) Genetik: Astmn genetik bir hastalk oldu una dair yeterince veri bulunmaktadr. Ailesel birikim

göstermesi, tek yumurta ikizlerinin ikisinde birden astm görülme orannn (konkordans) çift yumurta ikizlerinden daha fazla olmas astmn genetik geçi li bir hastalk oldu unu destekleyen bulgulardandr. Anne veya babadan birinin astml olmas durumunda çocukta astm görülme riski %20-30’a yükselmekte, anne ve babann her ikisinin astml olmas durumunda bu risk %60-70’lere ula maktadr. Bu güne kadar astm ve atopi ile ili kili birçok gen tanmlanm tr. Ancak astm ve allerji ile ilgili olarak tanmlanan genetik bölgelerden hiçbirini astm ve atopi ile direkt olarak ili kilendirmek henüz mümkün de ildir. Bununla beraber allerjik hastalklarn gen-çevre etkile imlerinin bir sonucu olarak ortaya çktklar üzerinde görü birli i vardr. Atopi ile ili kili de i ik fenotiplerin ki ileri çevresel etkenlere de i ik derecelerde duyarl kld dü ünülmektedir.

b) Cinsiyet: Erkek cinsiyet çocukluk ya grubu için astm açsndan risk olu turmaktadr. Ergenlik

döneminden önce astm erkek çocuklarda kzlardan 2 kat fazla görülmektedir. Bu dönemden sonra aradaki fark ortadan kalkmaktadr. Yeti kin dönemde ise astm prevalans kadnlarda erkeklerden daha fazla hale gelmektedir.


16

15

c) Obezite: Obezitenin astm için bir risk faktörü oldu u konusunda çe itli yaynlar mevcuttur. Yaplan

çal malar beden-kitle indeksi yüksek olan ki ilerde astmn daha fazla görüldü ünü, astm geli me riskinin, obezlerde obez olmayanlara göre 2.7 kat artt n göstermektedir.

2. Çevresel faktörler:

a) Allerjenler: ç ortam allerjenlerinden ev tozu akarlar, hayvansal allerjenler (kedi, köpek), hamam

böce i, mantarlar, d ortam allerjenlerinden polenler ve mantarlar duyarllk ve astm geli imi açsndan önem ta maktadrlar. Ki inin duyarl oldu u allerjenle kar la mas astm semptomlarnn ortaya çkmasna ve semptomlarn kalc hale gelmesine yol açmaktadr. Allerjene maruziyet duyarllk geli mesi için çok önemli bir risk faktörüdür. Allerjenle temas sonras duyarllk geli mesi; allerjene, doza, temas süresine, ya a ve genetik özelliklere ba l olarak geli mektedir. Allerjen temasnn astm geli imi üzerindeki rolü ise henüz tam açkl a kavu mam tr. Baz veriler ev tozu akarlarna maruziyetin astm geli imi için nedensel bir faktör olabilece ini dü ündürmektedir.

b) Enfeksiyonlar: Solunum sistemi enfeksiyonlarnn astmla ili kileri oldukça karma k ve hatta çeli kilidir.

Ya amn erken döneminde geçirilen enfeksiyonlarn atopi geli imine kar koruyucu ve astm riskini azaltc etkileri söz konusudur. Bununla birlikte çocukluk ça nda geçirilen viral solunum sistemi enfeksiyonlar ile ileride astm geli imi arasnda anlaml bir korelasyon oldu u da öne sürülmektedir. Ayrca akut viral solunum sistemi enfeksiyonlar hem çocuk hem de yeti kin ya grubunda astm semptomlarnda art a yol açmaktadr.

c) Sigara duman maruziyeti: Annenin sigara içiminin prenatal dönemden itibaren çocuklarn akci er fonksiyonlarnda

azalmaya neden oldu una dair veriler mevcuttur. Gebelikleri süresince sigara içen annelerin bebeklerinin do umdaki solunum fonksiyon de erlerinin daha kötü oldu u saptanm tr. Sigara içen annelerin bebeklerinde ya amnn ilk yllarnda h ltl solunum ile seyreden hastalk geli me riski 4 kat fazla bulunmu tur. Pasif sigara duman maruziyeti bebeklik ve çocukluk ça nda alt solunum yolu hastal riskini artrmaktadr. Kesitsel çal malara göre sigara içicilerinde astm 2 kat civarnda bir art göstermektedir. Ayrca cinsiyet ve ya la da duyarllk arasnda ili ki söz konusudur. Toplum örne inde, 55 ya üstü kadnlarda bildirilen astmn %40’ sigaraya ba lanmaktadr. Bir çal mada sigara içen bayanlarda astm riski 1.6 kat fazla iken erkeklerde risk ayn bulunmu tur. Sigara dumanna maruz kalma ve astm, 0–5 ya lar arasnda 4331 çocu un de erlendirildi i bir çal mada incelenmi , anneleri en az yarm paket sigara içen çocuklarda toplam 2.1 kat daha fazla astm görülme riskinin oldu u; ilk ya ta ise bu riskin 2.6 kat daha fazla oldu u gösterilmi tir. Sigara ve atopi ili kisi de gösterilmi tir: anneleri sigara içen çocuklarda cilt testlerinde allerji daha sk saptanm , ebeveynleri sigara içen erkek çocuklarn kan IgE ve eozinofil düzeyleri daha yüksek bulunmu tur. Çocukluktaki pasif sigarann eri kin astm için risk faktörü oldu u da gösterilmi tir.

Astml hastalarn aktif sigara içimi, semptomlarn iddetlenmesine, FEV1 azalma hznn fazlal na, steroidlere yantn azalmasna, ölümcül astm riskinin 3.6 kat artmasna ve havayolu inflamasyonunda de i ikliklere yol açar.

Eylem Planı

17

16

d) ç ve d ortam hava kirlili i: Sülfür dioksit, ozon, nitrojen oksit ve egzoz gaznn bron spazmn tetikledi i, havayolu

a r duyarll n artrd ve allerjik yant indükledikleri gösterilmi tir. Ev içinde sigara duman, stma için kullanlan gaz ve biyomas yaktlarn duman ile temasn da astm geli imi üzerindeki rolleri iyi bilinmemektedir. Isveren biyolojik kaynaklar biyomas olarak adlandrlmakta olup snma ve pi irme gibi amaçlarla kullanlmaktadrlar. Biyomas kullanm özellikle geli mekte olan ülkelerde ve krsal kesimde daha yaygndr. Ayrca yap ve mobilya malzemeleri, yaplarn oturdu u zemin, biyoaerosoller (yemek buharlar, küf, akar vs.), pestisitler, a r metaller di er ev içi hava kirletici kaynaklardr.

e) Mesleksel ajanlar:

ortamnda maruz kalnan etkenler nedeniyle olu an astm “mesleksel astm” olarak adlandrlmaktadr. DSÖ’ne göre 2000 ylnda dünyadaki astm yükünün %11’inden mesleki faktörler sorumludur. Mesleksel astma yol açt öne sürülen 300’den fazla madde bildirilmi tir. Bunlar arasnda izosiyanatlar gibi yüksek molekül a rlkl maddeler, havayolu duyarll n artran irritanlar, platin tuzlar gibi immünojenik maddeler ve IgE aracl reaksiyona yol açan bitki ve hayvan kökenli biyolojik ürünler saylabilir. Mesleksel astm açsndan yüksek risk olu turan i kollar; çiftçilik ve ziraat i leri, boyaclk, temizlik i leri, kuaförlük, frnclk, plastik üretimidir.

f) Beslenme: Anne sütünün astmla ba lants yaygn olarak ara trlm tr. nek sütü ile beslenen

çocuklarda erken çocukluk döneminde h ltl solunum geli me oran anne sütü ile beslenenlere kyasla daha yüksek bulunmu tur. Epidemiyolojik çal malar diyetlerinde omega-3 ya asitlerinden zengin bir besin olan bal a skça yer veren toplumlarda astm semptomlarna daha az rastland n ortaya koymu tur.

Tan Astm semptomlar; nefes darl , h ltl solunum, gö üste sk ma ve bask hissi ve

öksürüktür. Öksürük genellikle nonprodüktiftir. Öksürü ün inatç olmas ve gece uykudan uyandrmas tipiktir.

Astm semptomlarnn özellikleri:

Tekrarlayc karakterdedir. Daha çok gece ve/veya sabaha kar ortaya çkar. Nöbetler halinde olur. Kendili inden veya ilaçlarla hafifler veya kaybolur. ikâyetin olmad dönemler vardr. Baz faktörler (allerjenler, irritanlar, egzersiz, viral enfeksiyonlar, ilaçlar, emosyonel

faktörler) ile provoke olur. Mevsimsel de i kenlik gösterebilir.

Ayrca sklkla astma e lik eden rinit, sinüzit, polip, analjezik intolerans, atopi gibi durumlarn varl da tanya yardmc olmaktadr.

Fizik muayene bulgular de i kendir. Oskültasyonda normal akci er bulgular olabilece i

gibi, ekspiryum sonunda veya inspiryum ve ekspiryumda ronküs duyulabilir. A r atak srasnda sessiz akci er, hiperinflasyon, siyanoz, ta ikardi, yardmc solunum kaslarnn kullanm, interkostal çekilmeler bulunabilir.


18

17

Astm tansnda solunum fonksiyon testlerinin önemli bir yeri vardr. Zorlu vital kapasite (FVC), birinci saniyedeki zorlu ekspiratuar hacim (FEV1) ve bunlarn birbirine oranna bakld nda; FEV1/FVC orannn 0.75–0.80’in altnda olmas hava akm kstlanmasna i aret eder. Hava yolu obstrüksiyonunun geriye döndürülebilir olmas astm için tipik bir özelliktir. Buna dayanlarak havayolu obstrüksiyonu saptanan bir olguda geri dönü üm (reversibilite) testlerine ba vurulmaktadr:

a. Erken geri dönü üm testi: Bazal FEV1 veya PEF (Günlük Tepe Akm Hz) ölçümlerinden

sonra hastaya ksa etkili beta2 agonist (salbutamol 400 mcg veya terbütalin 1000 mcg) inhale ettirilir, 15 dk sonra tekrarlanan ölçümde bazal de ere göre FEV1’de %12 veya mutlak 200 ml, PEF’te %15 art olmas pozitif yant olarak kabul edilir ve astm lehine bir bulgu olarak de erlendirilir.

b. Geç geri dönü üm testi: Erken geri dönü üm göstermeyen hastalara 2-6 hafta steroid

tedavisi (inhaler veya sistemik) uygulanr, tedavi sonunda FEV1’de %15, PEF’te %20 art pozitif olarak de erlendirilir.

Solunum fonksiyon testi normal olan eri kinlerde ya da bu testi do ru ba aramayan çocuklarda tan için PEF izlemi yaplabilir. Günlük PEF de i kenli inin %20 ve üzerinde olmas anlamldr.

Öykü ile astm dü ünülen ancak solunum fonksiyon testlerinde havayolu obstrüksiyonu gösterilemeyen olgularda, laboratuar ortamnda havayolu a r duyarll n saptamak amacyla bron provokasyon testleri uygulanmaktadr. En sk kullanlan ajanlar metakolin ve histamindir. Genellikle FEV1’de %20 dü meye neden olan konsantrasyon temel alnmakta ve test sonucu bu oranda dü meye yol açan konsantrasyon ya da doz (PC20 veya PD20) olarak ifade edilmektedir. E er test sonland nda hala %20 dü me olmadysa test negatif olarak kabul edilmektedir.

Atopi astm için önemli bir risk faktörüdür. Ayrca astml hastalarda allerjik rinit gibi di er

solunum yolu allerjik hastalklar da sk görülmektedir. Bu nedenlerle astml bir hastann atopik durumunun de erlendirilmesi ve semptomlara yol açabilecek duyarllklarnn olup olmad nn belirlenmesi yararl olabilir. Deri testleri allerjik durumun belirlenmesinde ilk srada kullanlan tansal testlerdir. Pozitif bir testin semptomlarn o allerjene maruz kalmakla ortaya çkt nn kesin göstergesi olmad bilinmelidir. Ancak hastann anamnezi ile uyumlu pozitif deri testi sonuçlar varl nda semptomlarn allerjenle ili kili oldu u sonucuna varlabilmektedir.

Tedavi

Astmda tedavinin amac hava yollarndaki inflamasyonu kontrol altna almaktr.

Günümüzde astmn kesin tedavisi olmamakla birlikte uzun süre kullanlan antiinflamatuar ilaçlarla hava yollarndaki inflamasyon kontrol altna alnabilir. Hastalar antiinflamatuar ilaçlar kullandklar sürece inflamasyon basklanr, buna ba l olarak semptomlar kaybolur, solunum fonksiyonlarnda ve bron hiperreaktivitesinde düzelmeler sa lanr. Antiinflamatuar tedavi kesilecek olursa nüksler görülür. Astm tedavisinde kontrol edici ve semptom gidericiler olmak üzere 2 grup ilaç kullanlmaktadr.

Eylem Planı

19

18

Tedavinin ba arl olmas için a a da sralanan ko ullarn yerine getirilmesi ve bir bütün olu turmas önem ta maktadr.

1. Hasta e itimi ve hasta/hekim i birli inin olu turulmas, 2. Risk faktörlerine maruziyetin azaltlmas, 3. Astmn de erlendirilmesi, tedavisi ve izlenmesi, 4. Astm ataklarnn tedavisi.

Günümüzde astm tedavisi kontrol odakldr. Astm kontrolü, astm belirtilerinin (semptomlar,

fonksiyonel bozukluklar gibi) ne derece azald ve tedavinin amacna ula p ula mad n ifade eden bir terimdir. Dünyada ve ülkemizde astm kontrolünün istenen düzeyde olmad gösterilmi tir. Hekime ba vuran her hastada öncelikle astm kontrol düzeyi belirlenmelidir. Kontrol altnda olan hastada tedavide sorun yok demektir. Kontrolü yetersiz olan hastada ise tedavi kontrol sa lamaya yöneliktir. Hastalarn ço unda uygun tedavi ve hekim hasta i birli i ile astm kontrolü sa lanabilir. Kontrol sa lanan ki ide ise kontrolün sürekli olmas için hasta yakndan izlenmelidir.

Kontrol odakl tedavide uyulmas gereken üç kural vardr. Bunlar:

Astm kontrolünün de erlendirilmesi,

Kontrol sa lamaya yönelik tedavi,

Kontrolün sürdürülmesi için izleme.

Kontrol altnda olmayan bir hastada kontrolü sa lamak amacyla ilaç dozu ve çe idi arttrlr, kontrol altna alnan ve en az 3 aydr kontrolde olan hastada ise kontrolü sa layacak en dü ük tedavi basama ve dozu belirlemek amacyla tedavi azaltlr. Buna kontrole dayal basamak tedavisi denir.

Tedavi basamaklar:

1. Basamak: Semptomlar gidermek için gerekti inde ksa etkili bronkodilatörleri kullanmak birinci basamak tedavinin temelini olu turur. Burada ilk seçenek ilaç ksa etkili inhaler 2-agonistlerdir.

2. Basamak: Bu basamaktan itibaren düzenli kontrol edici tedavi önerilmektedir. kinci basamakta ilk seçenek ilaç dü ük doz inhaler steroidlerdir. nhaler steroid kullanamayan, ya da inhaler steroidlere ba l inatç ses kskl gibi lokal yan etkiler görülen hastalarda lökotrien reseptör antagonistleri kullanlabilir. Di er seçenekler (yava salnml teofilin ve kromonlar) ikinci basamak tedavide rutin olarak önerilmezler.

3. Basamak: Üçüncü basamakta ilk seçenek ilaç dü ük doz inhaler steroid ile uzun etkili beta-2 agonist kombinasyonudur. Kombinasyon tedavisi yerine tek ba na orta doz inhaler steroid, ya da dü ük doz inhaler steroid ile lökotrien reseptör antagonistinin birlikte kullanlmas önerilebilir. Dü ük doz inhaler steroidin yava salnml oral teofilin ile kombinasyonu da di er tedavi seçene idir.

4. Basamak: lk seçenek ilaç orta doz inhaler steroid ile uzun etkili beta-2 agonist kombinasyonudur. Kontrol sa lanamayan hastalarda inhaler steroid-uzun etkili beta-2 agonist kombinasyonuna lökotrien reseptör antagonisti ya da yava salnml oral teofilin gibi üçüncü bir ilaç eklenir. E er yine kontrol sa lanamazsa yüksek doz inhaler steroid ile uzun etkili beta-2 agonist kombinasyonu kullanlr.

5. Basamak: Be inci basamak astm kontrolünde sorunlarn ya and , ilaç yan etkileri pahasna kontrol sa lanmaya çal ld , tedavi güçlü ü çekilen astml hastalar kapsar. Dördüncü basamak tedaviye di er kontrol edici ilaçlarn eklenmesi etkili olabilir. Kontrol altna alnamayan, günlük aktiviteleri kstlanm ve sk ataklar olan hastalarda oral steroid tedavisi dü ünülebilir


20

19

Olgular tedavinin ciddi yan etkileri açsndan izlenmelidir. Allerjik astml hastalarda kulland bu kontrol edici ilaçlara anti-IgE tedavisinin eklenmesi kontrol sa lamada yararl olabilir.

Hangi basamakta olursa olsun bir kez astm kontrol altna alnnca kontrolün süreklili ini sa lamak için hasta yakndan izlenmelidir. deal olarak hastalarn tedavilerinin düzenlendi i ilk vizitlerinden sonra kontrol sa lanana kadar 4 haftada bir, daha sonrasnda her üç ayda bir de erlendirilmeleri gereklidir. Bir alevlenmeden sonra ise iki-dört hafta sonra izlem viziti yaplmaldr.

Eylem Planı

21

20

1.2.2. Kronik Obstruktif Akci er Hastal (KOAH) Kronik obstrüktif akci er hastal (KOAH); tam olarak geri dönü ümlü olmayan hava akm kstlanmas ile karakterize, önlenebilir ve tedavi edilebilir bir hastalk durumudur. Hava akm kstlanmas genellikle ilerleyicidir ve zararl partikül ve gazlara kar akci erlerde olu an anormal inflamatuar yant ile ili kilidir. GOLD tarafndan 2006 ylnda önerilen yeni tanmlamada, yukardaki tanmlamaya ek olarak KOAH’n sistemik bir hastalk oldu u, akci er d etkilerinin ve ek hastalklarn hastal n iddetini etkiledi i vurgulanm tr. Bu yeni tanmlama, hastal n iddetini ve ya am kalitesine etkisini de erlendirme ve uygun tedaviyi belirlemede KOAH’a ba l

sistemik etkilerin ve KOAH’a e lik eden ek hastalklarn dikkate alnmas gerekti ini i aret etmektedir. KOAH’n en iyi bilinen akci er d etkileri, kilo kayb, beslenme anormallikleri ve iskelet kas fonksiyon bozuklu udur. Buna ek olarak, KOAH’l hastalarda miyokard enfarktüsü, angina pektoris, osteoporoz, solunum yolu enfeksiyonlar, kemik krklar, depresyon, diyabet, uyku hastalklar, anemi, glokom ve akci er kanseri sk görülmektedir. KOAH’ta kronik bron it ve amfizem genellikle bir aradadr. Kronik bron it; ardarda en az iki yldr tekrarlayan ve en az üç ay boyunca devam eden ve di er solunum ya da kalp hastalklarna ba lanamayan öksürük ve balgam çkarma ile karakterize bir hastalktr. Amfizem ise; terminal bron iyollerin distalindeki hava yollarnn, belirgin fibrozisin e lik etmedi i duvar hasar ile birlikte anormal ve kalc geni lemesidir. KOAH’n temel özelli i olan kronik hava akm obstrüksiyonu, akci erlerde geli en inflamasyonun yol açt parankim harabiyeti (amfizem) ve/veya küçük hava yolu hastal (küçük hava yollarndaki daralma ve peribron iyal fibrozis) sonucu geli ir. Fletcher ve Peto’nun 1967’de yaptklar klasik epidemiyolojik çal mada, KOAH’da ölüm ve sakatl n 25-35 ya ndan sonra akci er fonksiyonlarndaki hzl azalma ile ili kili oldu u, sigara içmeyen normal ki ilerde akci er fonksiyonlarnda (FEV) yllk azalmann <30 ml iken, bu de erin KOAH’l hastalarda 50-100 ml oldu u gösterilmi tir. Sigara içicilerin sadece %10-20’sinde KOAH geli mesi genetik veya di er çevresel faktörlerin duyarllkta önemli bir rol oynayabilece ini göstermektedir. FEV d nda, egzerzis kapasitesi, alevlenme skl ve sistemik özellikler de hastalk prognozunda belirleyici öneme sahiptirler. Günümüzde KOAH önlenebilir ve tedavi edilebilir bir hastalktr. Buna ra men, KOAH yeterince bilinmeyen, yeterince tan konulmayan, yanl tan konulan ve yeterince tedavi edilmeyen bir hastalktr. ABD’de (Amerika Birle ik Devletleri) yaplan NHANES III (The National Health and Nutrition Examination Study) çal masnda hava akm obstrüksiyonu saptanan yeti kinlerin %70’inin KOAH tans almad bildirilmi , bu rakamn spanya’da %78 oldu u saptanm tr. Bunun temel nedenleri; hekim, di er sa lk personeli ve kamuoyunda KOAH bilinci eksikli i, tan ve hastal n iddetini de erlendirmede standart kriter yoklu u, spirometrenin tansal test olarak yetersiz kullanm, spirometrenin bulunmamas ve erken dönemde semptom yoklu udur (Hafif-orta KOAH tansnda güçlük). Akci er fonksiyonlarnda %50’ye ula an bir kayp gerçekle tikten sonra egzerzise ba l dispnenin ortaya çkmas ve birçok hastann nefes darl ve egzerzis toleransndaki kstlamay ya lanmaya ba lamas veya öksürüklerini sigaraya ikincil do al bir belirti olarak alglamalar tansal süreci güçle tirmektedir. KOAH’l hastalarn yeterince tedavi edilmemesinde ise hekimlerin ve di er sa lk görevlilerinin hastalk hakkndaki yanl inançlar büyük rol oynamaktadr. KOAH’n sigara içicilerinin bilerek kendilerinin olu turdu u bir hastalk olarak de erlendirilmesi ve altta yatan patolojik sürecin genellikle geri dönü ümsüz oldu u eklinde alglanmas hekimlerin tedavi konusunda yeterli çaba göstermesini güçle tirmektedir.


22

21

KOAH’da Risk Faktörleri

KOAH genellikle sigara duman ve di er risk faktörlerine duyarllkta büyük farkll a neden olan genetik faktörlerle çevresel faktörlerin etkile imi sonucu ortaya çkmaktadr. Nitekim benzer sigara içme öyküsüne sahip iki ki iden sadece birinde KOAH geli ebilmesi, hastal a genetik e ilimdeki farkllklara veya onlarn ne kadar uzun ya adklarna ba ldr. KOAH geli iminde rol oynayan risk faktörleri karma k bir ekilde birbirleriyle ili kilidir ve bu ili kilerin anla labilmesi için daha çok çal maya gereksinim bulunmaktadr. KOAH geli imi ile ilgili risk faktörleri Tablo 2’de gösterilmi tir. Tablo 2. KOAH ‘da Risk Faktörleri

Genler Partiküllere maruziyet Tütün duman Mesleki tozlar, organik ve inorganik ç ortam hava kirlili i D ortam hava kirlili i Akci erin büyümesi ve geli mesi Oksidativ stres Cinsiyet Ya Solunumsal enfeksiyonlar Sosyoekonomik durum Beslenme Ek hastalklar

Kaynak: GOLD Global Strategy For the Diagnosis, Management and Prevention of Chronic Obstructive Pulmonary Disease (updated 2008) Genler: KOAH’da ailevi birikim oldu una dair kantlar bulunmakla birlikte fakat aktif ve pasif sigara içiminin ve potansiyel kar trclarn ba msz etkilerini ayrt etmede güçlük bulunmaktadr. Son zamanlarda de i ik genetik faktörlerin KOAH geli imi ile ili kili bireysel riski artrabilece i veya azaltabilece i gösterilmi tir. En iyi belgelenen genetik risk faktörü alfa-1 antitripsinin (AAT) a r kaltsal eksikli idir. Fakat AAT eksikli i yaygn de ildir ve tüm KOAH’l hastalarn sadece küçük bir ksmn (%1-3) açklayabilir. Genetik epidemiyoloji çal malar KOAH’n bir poligenik hastalk oldu unu ve gen-çevre etkile iminin klasik bir örne i oldu unu göstermektedir. De i ik çal malarda vitamin D ba layan protein geni, kistik fibrozis transmembran düzenleyici gen, ABO kan grubu, alfa-1 antikimotripsin, mikrozomal epoksid hidrolaz, TNF-alfa, matriks metalloproteinaz genlerindeki polimorfik de i ikliklerin KOAH’la ili kili oldu u bildirilmi tir. Fakat de i ik çal malardan elde edilen sonuçlar arasnda çeli kiler bulunmaktadr ve KOAH geli imini etkileyen fonksiyonel genetik de i iklikler AAT d nda tam olarak belirlenememi tir. Aktif ve çevresel tütün duman: Sigara içimi KOAH geli iminde en önemli çevresel risk faktörüdür. Geli mi ülkelerde KOAH geli iminden %80-85 orannda sigara içimi sorumludur. Sigara içicilerde, içmeyenlere göre solunumsal semptomlar ve akci er fonksiyon anormallikleri daha yaygndr, FEV’deki yllk

Eylem Planı

23

22

azalma hz daha büyüktür, KOAH mortalite hz daha fazladr. Pipo ve puro içicilerde de içmeyenlere göre KOAH morbidite ve mortalite oranlar daha yüksektir, fakat bu oranlar sigara içicilere göre daha dü üktür. Sigara içmeyenlerin çevresel tütün duman ile kar la masnn KOAH riskini artrd n gösteren çal malar yaynlanm tr. Bu etkinin akci erin inhale edilen toplam partikül ve gaz yükünü artrarak gerçekle ti ine inanlmaktadr. Gebelik döneminde sigara içimi intrauterin akci er büyümesini ve geli mesini ve muhtemelen immün sistemin geli imini etkileyerek fetüs için risk olu turabilmektedir. Sigara içimi en iyi ara trlan risk faktörü olmasna kar n, KOAH geli iminden tek sorumlu faktör de ildir ve sigara içmeyenlerde de kronik hava akm obstrüksiyonu geli ebilmektedir. Mesleki toz ve kimyasallar: KOAH geli iminde temel risk faktörü sigara içimi olmakla birlikte, geli mi ülkelerde sigara içicilerdeki KOAH’n %15-19’u mesleki maruziyete ba ldr. Ya am boyu sigara içmeyenlerde bu oran %30’lara yükselmektedir. Genellikle toz veya dumana maruziyetin bulundu u birçok i kolunun (kömür tozu, silika, kadmiyum, hayvan yemi ve toz, duman veya eriticilere maruziyetin bulundu u di er meslekler) KOAH geli imi ile ili kili oldu u bildirilmi tir. ç ve d ortam hava kirlili i: ç ortam hava kirleticiler de i ik snflamalar yaplm sa da; genelde alt ana ba lk altnda incelenir.

1. Mikroorganizma ve alerjenler, 2. Yanma sonucu olu anlar (karbondioksit, karbonmonoksit, kükürtdioksit, nitrojen oksitler,

partikül maddeler), 3. Formaldehit ve uçucu organik bile ikler, 4. Asbest, 5. Sigara duman,

6. Radon. Isnmak veya yemek pi irmek amacyla iyi havalanmam evlerde odun, tezek, kurutulmu bitki atklar ve kömürün açk ate eklinde veya iyi çal mayan sobalarda kullanlmas çok yüksek düzeylerde iç ortam kirlili ine neden olabilir. ç ortam hava kirlili inin özellikle geli mekte olan ülkelerdeki kadnlarda KOAH için önemli bir risk faktörü oldu una dair kantlar giderek artmaktadr. Tüm dünyada yakla k 3 milyar ki i evlerinde biyomas yakt ve kömür kullanmaktadr. Bu toplumlarda iç ortam hava kirlili i, kalabalk ehirlerde araba egzozlarndan salnan partül ve SO2’e göre KOAH geli imi için daha büyük risk olu turur. Ortado u, Afrika ve Asya’da sigara içmeyen kadnlarda gözlenen yüksek KOAH prevalansndan yemek pi irme amacyla kadnlar tarafndan kullanlan biyomas yaktlar sorumludur. Odun ve di er biyomas yaktlarn kullanmna ba l olu an iç ortam hava kirlili inin her yl 2 milyon kadn ve çocu un ölümünden sorumlu oldu u tahmin edilmektedir. Buna kar n kentlerdeki yüksek düzeydeki d ortam hava kirlili i kalp-akci er hastal na sahip ki iler için zararl olmakla birlikte, d ortam hava kirlili inin KOAH geli imindeki rolü belirgin de ildir. Fakat ehirlerde araba egzozlarndan salnan gazlarn solunum fonksiyonlarnda bozulma ile ili kili oldu u bildirilmi tir. Konutlarda ve endüstri d di er kapal yaplarda iç ortam havasnda; insan sa l n olumsuz yönde etkileyen karbon monoksit, karbon dioksit, kükürt dioksit, nitrojen oksitler, formaldehit, sigara duman, radon, asbest, kur un, uçucu organik moleküller, çe itli mikroorganizma ve alerjenler gibi biyolojik, fiziksel ve kimyasal zararl etkenlerin görülmesi ‘kapal ortam hava kirlili i’ olarak tanmlanr. Kapal ortam hava kirleticilerin kayna iç ve d


24

23

ortam olabilir. Türkiye’de nüfusun yakla k %64.9’nun kentlerde ya amas ve kentlerde ya ayan insanlarn da zamanlarnn %90’n kapal ortamlarda geçirmeleri kapal ortam hava kirlili i sonucu ortaya çkan sa lk sorunlarnn artmasna neden olmaktadr. Uzun bir süre kapal ortam havas, d ortam hava kirlili i ve uygun olmayan iklim ko ullar nedeni ile d ortamdan daha güvenilir olarak kabul edilmi tir. Ancak 1980’li yllarda yaplan çal malarla kapal ortam havasnn yap ve temizlik malzemeleri, boya maddeleri ve snma sonucu ortaya çkan atklar nedeni ile insan sa l üzerine olumsuz etkileri fark edilmi tir. Özellikle 1970’li yllarda ya anan enerji krizi sonras enerji tasarrufu nedeni ile bina havalandrma ve klima sistemlerinin yar kapasite ile çal trlmas kapal ortam havasna ba l sa lk sorunlarnn ortaya çkmasn kolayla trm tr.Belli bir binada ya arken ba a rs, gözlerde ya arma, yanma, burun aknts, bo azda irritasyon, kuruluk gibi belirtilerin ortaya çkmas ve bu belirtilerin o binadan uzakla nca kaybolmas ‘hasta bina sendromu’ olarak isimlendirilir.

Akci er büyüme ve geli imi: Akci er büyümesi; gebelik, do um ve çocukluk dönemi ile ili kili bir süreçtir. Bu süreci etkileyen olaylar, akci erlerin maksimal büyümesini olumsuz yönde etkilerler ve ula lmas gereken maksimal akci er fonksiyonu düzeyine ula amayan bireyler KOAH geli imi için artm riske sahiptirler. Annenin sigara içimi, beslenme, genetik e ilim, do um a rl , aktif ve pasif sigara içimi, bron iyal hiperreaktivite, atopi, eozinofili, yoksulluk gibi faktörler akci er geli imini etkileyebilir. Cinsiyet: Cinsiyetin KOAH geli imindeki rolü konusunda çeli kili bilgiler bulunmaktadr. Geçmi te KOAH prevalans ve mortalitesinin erkeklerde daha yüksek oldu u bildirilmesine kar n, son çal malarda geli mi ülkelerde KOAH mortalite verileri kadn ve erkeklerde e itlenmi tir. Yüksek gelirli ülkelerde kadnlar arasnda sigara içenlerin orannn artmas, dü ük gelirli ülkelerde ise kadnlarn iç ortam kirlili ine maruziyette daha büyük risk altnda olmalar hastal n erkek ve kadnlar benzer oranlarda etkilemesinden sorumlu görülmektedir. Sigara duman ve di er çevresel risk faktörlerine kadnlarn daha duyarl oldu unu bildiren çal malar bulunmakla birlikte, bu konuda yaynlanan çal malarda tutarllk bulunmamaktadr. Enfeksiyonlar: Akut bakteriyel veya viral enfeksiyonlar KOAH’l hastalarda hava akm kstlamasnda geçici azalmalara neden olabilir. Fletcher ve arkada lar bu alevlenmelerin FEV’deki azalma hzn etkilemedi ini ve sonuç olarak yeti kinlerde KOAH’n özel bir nedeni olmad n bildirmi lerdir. Çocukluk döneminde geçirilen enfeksiyonlarn yeti kin dönemde KOAH geli imi ile ili kili oldu una dair kantlar bulunmaktadr, fakat bu ili kinin nedensel olup olmad netle memi tir. Sosyoekonomik durum: Sosyoekonomik durumun KOAH geli imine etkisini ara trmada güçlük bulunmaktadr. Çünkü dü ük sosyoekonomik düzeyle KOAH’n di er risk faktörleri; özellikle sigara içimi, beslenme, mesleki faktörler ve iç-d ortam hava kirlili i arasnda yakn ili ki vardr. Fakat sosyoekonomik durumun di er risk faktörlerine göre düzeltilmi etkisini ara tran çal malarda, genellikle toplam gelirle ölçülen dü ük sosyoekonomik durumun ba msz olarak KOAH için bir risk faktörü oldu u ve dü ük sosyoekonomik gruplarda akci er fonksiyonlarnn dü ük olmaya

Eylem Planı

25

24

e ilimli oldu u bildirilmi tir. Avrupa ülkelerinde yaplan son bir çal mada dü ük e itim düzeyindeki erkek ve kadnlarda KOAH mortalite oranlarnn daha yüksek oldu u bildirilmi tir. Fakat tüm bu çal malarda kar trc faktörlerin rolünün tümüyle ortadan kaldrlmasnda büyük güçlükler bulunmaktadr. Beslenme: Beslenmenin KOAH geli imindeki rolü konusunda çeli kili sonuçlar bildirilmi tir. Buna kar n malnütrisyon ve kilo kaybnn solunum kas kitlesinde ve gücünde azalmaya yol açt gösterilmi tir. Deney hayvanlarnda yaplan çal malar açl n ve anabolik/katabolik durumun amfizem geli imi ile ili kili oldu u raporlanm tr. KOAH Tans Hastal n do al geli imi bireyler arasnda büyük de i kenlik göstermekte, tüm hastalarda ayn seyir izlenmemektedir. Fakat KOAH, özellikle zararl etkenlere maruziyet devam ettikçe, genellikle ilerleyici bir hastalktr. Hastalk daha çok 45 ya üstü yeti kinlerde görülmektedir. KOAH`n temel semptomu nefes darl dr. Hastalarda buna ek olarak uzun süredir devam eden öksürük, balgam çkarma ve h ltl solunum (wheezing) bulunabilir. lerlemi KOAH’da kilo kayb, i tahszlk, anksiyete ve depresyon semptomlar da sk görülür. Hastal n erken dönemlerinde hastalarn ço unda hiçbir semptom bulunmaz. KOAH`da semptomlarn iddeti ile akci er fonksiyonlar arasnda zayf bir ili ki vardr. Hastalar genellikle, FEV1 de erleri beklenenin %50`si oldu unda önce a r egzersizde hastalk ilerleyince de günlük aktivitelerde bile nefes darl hissetmeye ba lar. Özellikle sedanter ya ayan ve egzersizden uzak olan ki iler hekime ba vurduklarnda FEV1 de eri genellikle 1.5 litrenin altndadr. Hastalar hekime getiren en önemli nedenlerden biri de hastal n seyri srasnda ve genellikle k aylarnda görülen alevlenmelerdir. Alevlenmelerin en önemli nedenleri iç/d ortam hava kirlili i ve solunum yolu enfeksiyonlardr. Bu dönemde hastalarn semptomlar iddetlenir, nefes darl artar ve mevcut tedavi yetersiz hale gelir. Balgamn miktarnn ve özellikle pürülansnn artmas, bakteriyel kökenli bir alevlenmeyi dü ündürür. Hastalk ilerledikçe alevlenmeler skla r. Hastal n ileri a amalarnda hipoksemi ve siyanoz geli ir. Hastalarn büyük ço unlu u ataklar srasnda hiperkapni ile belirgin solunum yetmezli i tablosuna girerler. Kronik hipoksemik ve hiperkapnik hastalarda tabloya pulmoner hipertansiyon, kor pulmonale, sa kalp yetmezli i eklenmektedir. Uzun süredir solunumsal semptomlara (kronik öksürük, balgam çkarma, nefes darl ) ve/veya risk faktörlerine maruz kalma öyküsüne (sigara içme, tozlu-dumanl i yerlerinde çal ma, snma ve yemek pi irme amacyla kullanlan odun, tezek, bitki kökleri gibi organik yakt dumanlarna maruz kalma) sahip ki ilerde KOAH varl ndan üphelenilmeli ve tan spirometri ile do rulanmaldr. KOAH`da spirometrik testler hastal n tansnda, hastal n iddetinin belirlenmesinde, hastalk seyrinin ve prognozunun de erlendirilmesinde ve tedaviye yant izlemede gereklidir. Son yllarda hastal n iddeti, uygulanan tedavinin etkisi ve prognozu de erlendirmede spirometrik testlerin tek ba na yeterli olmad , özellikle orta ve a r KOAH olgularnda spirometrik testlere ek olarak vücut kitle indeksi, egzerzis kapasitesi (6 dakika yürüme testi), dispne ölçe i ve arteriyel kan gazlarnn da ölçülmesi ve izlenmesi gerekti i konusunda yaygn görü birli i bulunmaktadr. KOAH, ekspiratuar akmn kstlanmas ile karakterize bir hastalktr. GOLD’a göre bronkodilatör ilaç kullanm sonrasnda (post-bronkodilatör) FEV/FVC’nin %70’in altnda bulunmas KOAH’n tipik özelli i olan yerle ik hava akm kstlanmasnn varl n gösterir.


26

25

Hastalk iddetini de erlendirmede ise beklenene göre FEV de eri (% FEV beklenen) dikkate alnmaldr. KOAH’n spirometrik tansnda sabit bir orann (pb FEV/FVC< %70) kullanlmas, pragmatik bir yakla m sonucudur. Fakat bu ölçüt, ya l hastalarda yanl lkla KOAH tans konmasna, genç hastalarda ise yanl lkla KOAH tans konulmamasna neden olabilir. Bunun temel nedeni FEV/FVC orannn ya la azalmasdr. O nedenle ya l hastalarda özellikle hafif hava akm obstrüksiyonu saptand nda KOAH tansn koymada dikkatli olunmaldr. ATS (American Thoracic Society) ve ERS (European Respiratory Society) tarafndan yerle ik hava akm obstrüksiyonu tans için önerilen Normalin Alt Snr (LLN) ölçütü, henüz yaygn olarak kullanlmamaktadr. PA akci er grafisi KOAH tans için duyarl de ildir. Fakat mevcut semptomlar açklayabilecek bir ba ka akci er patolojisinin var olup olmad n anlamak için ilk de erlendirmede ve alevlenmelerin de erlendirilmesinde yararldr.

KOAH Tedavisi KOAH tedavisinin hedefleri; semptomlarn giderilmesi, hastal n ilerlemesinin önlenmesi, egzerzis toleransnn artrlmas, sa lk durumunun iyile tirilmesi, komplikasyonlarn önlenmesi ve tedavisi, alevlenmelerin önlenmesi ve tedavisi ile mortalitenin önlenmesini içerir. Bu hedeflere ula mak için dört bile enli bir tedavi yakla m önerilmektedir:

a. Hastal n de erlendirilmesi ve izlenmesi: Hastalarn mümkün oldu unca erken dönemde saptanmas, bunun için de kamuoyu ve sa lk görevlilerinin e itimi ve spirometriye eri imin kolayla trlmas büyük önem ta maktadr. Hastann öyküsü, klini i ve spirometri sonuçlarna göre ilk tany koyduktan sonra hastalkta ilerlemenin, komorbiditelerin, alevlenmelerin ve komplikasyonlarn izlenmesi açsndan düzenli bir takip gerekir.

b. Risk faktörlerinin azaltlmas: Hastal n ilerlemesinin önlenmesi açsndan risk faktörlerine,

özellikle sigara dumanna maruziyetin önlenmesi büyük önem ta maktadr. KOAH’da akci er fonksiyonlarndaki hzl kayb durdurmada tek ve en önemli giri im sigara içiminin braklmasdr. Yllk influenza a lamas da alevlenmelerin önlenmesinde yararldr.

c. Stabil KOAH’n tedavisi: Semptomatik tedavinin temelini bronkodilatör ilaçlar (beta-2

agonistler, antikolinerjikler ve teofilin) olu turur. Sk alevlenme geçiren ve FEV de eri beklenenin %50’sinin altnda olan hastalarda alevlenmeleri önlemek amacyla inhale kortikosteroidler kullanlabilir. Mevcut KOAH ilaçlarnn hiçbirinin akci er fonksiyonlarndaki hzl azalmay etkiledi i gösterilememi tir. Stabil KOAH tedavisi, hastal n iddetine ve hastann klinik durumuna ba l olarak tedavinin artrlmas ilkesine dayanr. Buna ek olarak pulmoner rehabilitasyon (PR), cerrahi giri imler ve uzun süreli ev oksijen tedavisi de seçilmi hastalarda uygulanmaldr. PR kronik solunum hastal olup, semptomatik ve günlük ya am aktivitesi azalm tüm olgularda standart tedavi yakla m olarak önerilen, multidisipliner ve kapsaml bir tedavi yakla mdr. Öncelikli hedefi, hastalarn bireysel olarak sahip olabilecekleri en iyi fonksiyonel seviye ve ya am kalitesine ula malarn sa lamaktr. En önemli bile enleri; aday olgunun seçimi ve de erlendirilmesi, egzersiz e itimi, hasta ve ailesinin e itimi, nutrisyonel de erlendirme ve destek, psikososyal de erlendirme ve destek gibi yakla mlardr. Evde bakm; akut hastalk, uzun süreli sa lk sorunu, kalc engellilik veya terminal hastalktan kaynaklanan gereksinimler do rultusunda ki iye kendi ortamnda sa lk hizmeti verilmesidir. KOAH akut ata nn da yer ald farkl solunumsal hastalk tablolarnda evde hastane uygulamas, seçilmi olgularda aktif tedavinin hastann kendi ev ortamnda sa lk profesyonelleri aracl ile uygulanmasn tanmlar.

Eylem Planı

27

26

Erken destekli taburculuk ya da destekli taburculuk daha çok terminal dönem hastalk ya da ventilatör ba ml olgularda gündeme gelen evde bakm uygulama modelleridir. KOAH’da ek hastalklar yaygndr ve bunlarn etkin bir ekilde saptanmas ve tedavisi hastalarn ya am kaliteleri ve prognozlar açsndan büyük önem ta r. Hastann hastal ve tedavisi konusunda e itilmesi ve tedaviye ortak edilmesi tedaviye uyumu artrmaktadr.

d. Alevlenmelerin tedavisi: Alevlenmenin iddetine göre inhale bronkodilatörler ve oral

kortikosteroidler kullanlr. Bakteriyel kökenli alevlenmeden ku kulanlyorsa (balgam purulansnda art ve balgam mikarnda veya dispnede art ) tedaviye anbiyotik eklenir. Solunum yetmezli i geli en hastalarda endikasyon varsa non-invaziv veya invaziv mekanik ventilasyon uygulanr. Alevlenmeler bu hastalarda ya am kalitesini ve prognozu ciddi olarak etkiledi i için, alevlenmeleri önleyici tedavi yakla mlar ve hasta e itimi oldukça önemlidir.


28

27

1.3. Mevcut Durum

1.3.1. Dünyada Kronik Solunum Hastalklarnn Durumu Dünyada 2005 ylnda meydana gelen toplam 58 milyon ölümün 35 milyonu kronik

hastalklar nedeniyle olmu tur ( ekil 1). Tüm ölümlerin %60’ kronik hastalklardan meydana gelmektedir. Harekete geçilmezse gelecek 10 yl içinde 388 milyon ki i kronik hastalklar sebebiyle ölecektir.

Kronik solunum sistemi hastalklar, küresel ölçekte ölüm sebeplerinden biridir. Kanser ve

diyabetle birlikte tüm ölümlerin %22’sinden sorumludur. Kardiyovasküler hastalklar da %30 oran ile önemli ölüm sebeplerinin ba nda gelmektedir ( ekil 2).

ekil 1. Dünyada Kronik Hastalklarn Durumu, Hastalk Gruplarnda Ölüm Saylar

Kaynak: Dünya Sa lk Örgütü, 2005

ekil 2. 2005 Yl Küresel Ölüm Nedenleri Da lm

Kanser, Kronik Solunum Sistemi

Hastalklar, Diyabet22%

Kardiovasküler Hastalklar

30%Di er Kronik

Hastalklar9%

Yaralanmalar9%

Bula c Hastalklar, Maternal ve

Perinatal Nedenler, Beslenme

Yetesizlikleri 30%

Kaynak: Dünya Sa lk Örgütü, 2005

Tüberküloz 1.607.000 Stma

833.000

Kardiyovasküler H. 17.528.000

Kanserler 7.586.000

Kronik Solunum H. 4.057.000

Diabet 112.500

HIV/AIDS 2.830.000

Eylem Planı

29

28

1.3.2. Dünyada Kronik Hava Yolu Hastalklarnn Durumu 1.3.2.1. Astm

Prevalans

Çocuklar ve eri kinlerde uygulanan standartla trlm yöntemlere dayanarak astmn küresel

prevalansnn dünyann farkl ülkelerinde ya ayan toplumlarda de i ti i dü ünülmekle birlikte tüm dünyada 300 milyon astm hastas oldu u tahmin edilmektedir. Çok uluslu iki büyük çal ma (European Community Respiratory Health Survey, ECRHS ve International Study of Asthma and Allergies in Childhood, ISAAC) ile dünyada astm prevalans haritas çkarlm tr. Ülkeler arasnda farkllklar gösterse de son 40 yl içinde tüm ülkelerde astm ve allerji prevalans artm tr. Modern ya ama biçiminin benimsenmesi ve ehirle menin artmasyla bu prevalansn giderek artaca dü ünülmekte ve 2025 ylna dek 100 milyon ki inin daha astm olaca öngörülmektedir.

A a da ekil 3’te astmn dünyadaki prevalans görülmektedir.

ekil 3. Astm Prevalansnn Dünya Haritas

Kaynak: Global Burden of Asthma: GINA Dissemination Committee Report

Mortalite

Kaynak. Global surveillance, prevention and control of Chronic Respiratory Diseases, A comprehensive

approach, WHO 2007. Mortalite Astma ba l ölüm says 250000/yl olarak saptanm tr. Ülkeler arasnda belirgin

farkllklar mevcut olup ölüm oranlar hastalk prevalans ile paralel de ildir. Ölümlerin ço unlu u önlenebilir ölümlerdir ve uzun dönem medikal tedavinin yetersizli i ile son atakta tedavide

10.1 2.5–5.0

7.6–10.0 0–2.5 5.1–7.5 Geçerli standart bir veri yok


30

29

gecikilmesinden kaynaklanrlar. Dünyann birçok yerinde astml hastalar astm ilaçlarna ve sa lk merkezlerine ula mada zorlanrlar. Kontrol edici ilaçlarn bulunamad ülkelerde ölüm oranlar yüksektir. Astm tedavisinde sa lanan geli meler ile astmdan ölüm oranlar birçok geli mi ülkede azalm tr.

Morbidite

Hastalk yükü: DALY (Disability Adjusted Life Years ) formülü ile hesaplanabilir ve bu

yöntem morbidite ve mortaliteyi bir arada de erlendirir. Astmda DALY erkeklerde %1.3, kadnlarda %1.2’dir ve tüm hastalklar içinde erkeklerde 17; kadnlarda 19. sradadr.

Astml hastalarn hastaneye yat oranlar astm a rl n ölçmek için kullanlabilirse de

geli mekte olan ülkelerde bu rakamlara ula mak zordur. Astm, okul ve çal ma performans ile sosyal ya am negatif olarak etkiler, ki ilerin ya am kalitesi bozulur. Ekonomik yük: Astm hem do rudan (hastaneye yat ve ilaçlar) hem de dolayl olarak (i e gidememe ve erken ölüm) ekonomik yükü arttrr. A r ve iyi kontrol edilmemi astmn ekonomik yükü yüksektir. Geli mi ülkelerde astm tan-tedavi programlar ölüm ve hastaneye yat oranlarn azaltmaktadr. Amerika Birle ik Devletleri’nde 3748 dü ük gelirli çocu a uygulanan e itim programyla hastaneye yat ta %35, astm nedeniyle acile yat ta %27 ve poliklinik ba vurularnda %19 azalma sa lanm tr. Amerika Birle ik Devletleri’nde acil servislere ylda 1.8 milyondan fazla astml hastann ba vurdu u, bunlarn 500.000 kadarnn hastaneye yatrld ve yllk 6 milyar dolarlk bir maddi yük getirdi i hesaplanm tr. 1991 ylnda astmn Avustralya toplumuna getirdi i yükün 585 ile 720 milyon dolar arasnda oldu u tahmin edilmi tir. Bu rakam ayn dönem koroner kalp hastal yükünden (623 milyon dolar) daha fazladr.

Eylem Planı

31

30

1.3.2.2. KOAH

Geçmi te KOAH’n genel kabul gören bir tanmlamasnn bulunmay , hastal n prevalans, morbiditesi ve mortalitesi ile ilgili gerçek bilgilerin elde edilmesini güçle tirmi tir. KOAH’n yeterince bilinmemesi ve yeterince tan konulmamas, hastalkla ilgili raporlamann yetersiz kalmasna yol açm tr. Bu nedenle, sa lk personeli arasnda KOAH konusundaki farkndalk, sa lk hizmetlerinin kronik hastalklarlarla ilgili organizasyonu ve KOAH’la ilgili ilaçlarn varl na ba l olarak ülkeler arasnda hastalk yükü ile ilgili verilerde büyük farkllklar söz konusudur. Fakat 2003 ylnda GOLD tarafndan KOAH’n tans ve iddeti konusunda önerilen spirometrik e i in yaygn kabul görmesi, 2002 ylnda uluslararas düzeyde KOAH’n yükünü ara trmada standart bir yöntem geli tiren BOLD’un kurulmu olmas, KOAH’n do al seyrini daha iyi tanmlamaya yönelik büyük, uzun vadeli ve verimli kohort çal malarnn planlanmas ve GOLD’un 70’den fazla ülkede KOAH’n önemi konusunda bilinç yaratma ve hastalk ile ilgili daha pozitif mesaj verme çabalar bu konuda önemli de i ikliklere yol açm tr. KOAH’n yükü birçok yolla de erlendirilebilir. Bunlar; mortalite, morbidite, prevalans, sakatl a uyarlanm ya am yllar (DALY), maliyet ve ya am kalitesidir. Bu bölümde sadece mortalite, morbidite, prevalans ve maliyet üzerine odaklanlacaktr.

Prevalans KOAH prevalansn de erlendirmede birçok yakla m kullanlmaktadr: Ki ilerin verdi i bilgiye dayal doktor tanl KOAH prevalans, anketlerle sorgulanan solunumsal semptomlarn prevalans ve spirometri ile hava akm kstlanmasnn varl na dayal prevalans (bronkodilatör testi ile birlikte veya de il). Kullanlan yönteme ba l olarak farkl prevalans de erleri elde edilmekte, doktor tanl KOAH’da en dü ük, solunumsal semptomlarda en yüksek, spirometriye dayal yöntemde ise bu ikisinin arasnda bir de er elde edilmektedir. GOLD rehberinin yaynland 2003 ylndan beri KOAH tansnda spirometriye gereksinim bulundu u yaygn kabul görmü ve günümüzde en azndan epidemiyolojik çal malarda bu yakla m altn standart haline gelmi tir. KOAH tansnda hangi spirometrik ölçütün kullanlaca konusu günümüzde henüz çözümlenememi tir. Hava akm obstrüksiyonunu tanmlayacak genel kabul görmü bir ölçütün henüz bulunmam olu u, KOAH’la ilgili prevalans çal malarnda büyük güçlük yaratmaktadr. Nitekim 2001 ylnda GOLD tarafndan pratik nedenlerle önerilen ve daha sonra ATS/ERS tarafndan da kabul edilen sabit oran ölçütünün (FEV/FVC<%70), FEV/FVC’nin ya la azalmas nedeniyle ya l nüfusta KOAH prevalansn oldu undan fazla, genç nüfusta ise oldu undan dü ük gösterdi i bildirilmi tir. 2005’te ATS/ERS tarafndan hava akm obstrüksiyonu için e ik de er olarak sabit oran yerine istatistiki olarak daha uygun bir metot olan Normalin Alt Snr (LLN: beklenen de erin %5 persantil altnda bulunan de er) kullanm önerilmi ve bu öneri birçok çal ma tarafndan da desteklenmi tir. KOAH prevalans ile ilgili çal malarda, örneklem yöntemi, cevaplama oran, spirometrik testlerin kalite kontrolü ve bu testlerin bronkodilatör öncesi veya sonras yaplmas gibi faktörler sonuçlar etkilemektedir. Bu çal malarn toplum tabanl yaplmamas, dü ük yantlama oranlar, bronkodilatör testi sonras spirometrik ölçüm yaplmamas sonuçlarn güvenilirli ini olumsuz yönde etkileyecektir. 1990–2001 yllar arasnda yaynlanan toplum tabanl 32 prevalans çal masnn meta-analizinde 40 ya üstü yeti kinlerde KOAH prevalansnn %9–10 oldu u bildirilmi tir. Son yllarda yaplan iki uluslar aras çal ma bu konuda daha güvenilir sonuçlar elde edilmesini sa lam tr. Bunlardan ilki, Güney Amerika’nn be kentinde yaplan PLATINO (Proyecto Latinoamericano de Investigación en Obstrucción Pulmonar) çal masdr. Di eri ise BOLD (Burden of Obstructive


32

31

Lung Disease- Obstrüktif Akci er Hastal Yükü) giri imi tarafndan imdiye kadar 18 ülkede yaplan çal malardr. KOAH prevalansn ve hastal n sosyal ve ekonomik yükünü ölçmek amacyla standart metotlarn kullanld bu çal malarda, sabit oran ölçütü (FEV/FVC<% 70) kullanld nda KOAH prevalansnn %20’ler düzeyinde oldu u, hastal n ya la ve sigara içme yo unlu u ile ili kili olarak artt , geli mi ülkelerde sigara içme yaygnl ile ili kili olarak erkek ve kadnlarda benzer prevalans de erlerinin elde edildi i, fakat geli mekte olan ülkelerde hastal n erkeklerde daha yaygn oldu u gösterilmi tir.

Mortalite Mortalite verileri kolaylkla elde edilebilir olmalarna kar n, KOAH terminolojisinin farkl kullanmlar, genel kabul gören tansal standartlarn bulunmay nedeniyle bu verilerin güvenilirlikleri snrldr. ICD kodlamasnn 1970’lerden sonra yaplan 9 ve 10. gözden geçirmelerinden sonra KOAH tanmlamas do ru bir ekilde uluslararas hastalk snflandrlmasnda kullanlmaya ba lanm tr. Buna kar n KOAH’n yeterince bilinmemesi ve yeterince te his edilememi olmas, mortalite verilerinin güvenilirli ini olumsuz yönde etkilemeyi sürdürmektedir. Buna ek olarak birincil ölüm nedeni olmasna kar n ölüm raporlarnda KOAH genellikle katkda bulunan neden olarak belirtilmekte veya hiç belirtilmemektedir ki bu da mortalite hzlarnn oldu undan daha az gösterilmesine neden olmaktadr. ngiltere’de yaplan bir çal mada KOAH’l hastalarn ölüm kaytlarnn sadece %57’sinde KOAH’n birincil ölüm nedeni veya ek hastalk olarak belirtildi i bildirilmi tir. Tüm bu sorunlara kar n, KOAH günümüzde önemli ve giderek artan ölüm nedenlerinden biridir. DSÖ’ye göre 2000 ylnda tüm dünyada yakla k 2.75 milyon ki i KOAH nedeniyle ölmü tür ve bu ölümlerin yars, ço u Çin’de olmak üzere Bat Pasifik bölgesinde gerçekle mi tir. Geli mi ülkelerde KOAH ikincil ölüm saysnn ise ylda yakla k 300 bin civarnda (tüm ölümlerin yakla k %10’u) oldu u bildirilmi tir. DSÖ tahminlerine göre KOAH 2030 ylnda en yaygn 4. ölüm nedeni haline gelecektir (Tablo 3).

Eylem Planı

33

32

Tablo 3. Dünyada Önde Gelen 10 Ölüm Nedeninin 2002-2030 Yllar Arasnda Ölüm Nedeni Sralamasndaki Yerlerinin De i imi

Hastalk 2002 sras 2030 sras skemik kalp hastal

Serebrovaskuler hastalk Alt solunum yolu enfeksiyonlar HIV/AIDS KOAH Perinatal durumlar Diyare ile ili kili hastalklar Tüberküloz Trakea, bron , akciger kanserleri Trafik kazalar

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

1 2 5 3 4 9 16 23 6 8

Kaynak. Mathers CD, Loncar D. Projections of global mortality and burden of disease from 2002 to 2030. PloS Med 2006; 3: e442. Son 30–40 ylda KOAH’dan ölümler giderek artmaktadr. 1965–1998 yllar arasnda ABD’de erkeklerde koroner arter hastal ndan ölümler %59, inmeden ölümler %64 ve di er kardiyovasküler hastalklardan ölümler %35 azalmasna kar n, ayn dönemde KOAH’dan ölümler %163 artm tr. Kanada’da da benzer art lar izlenmektedir. Buna kar n baz Avrupa ülkelerinde mortalitede azalmalar ba lam tr. KOAH’a ili kin ölümlerdeki art ta sigara içme salgnndaki art ve toplumun, özellikle geli mekte olan ülkelerde ya yapsndaki de i iminin büyük katks bulunmaktadr. 2002 ylnda dünyada 60 ya üstü nüfusun oran %10 iken (629 milyon), bu orann 2020 ylnda %20’ye ula aca (2 milyar) beklenmektedir. Dünyada demografik yapdaki de i im, sigara içme epidemisindeki de i imden daha hzl seyretmekte ve KOAH’daki art ta daha belirleyici i lev görmektedir. KOAH genellikle ya llarn ve sigara içen erkeklerin hastal olarak alglanr. Oysa ABD’de 2000 ylnda ilk kez KOAH’dan ölen kadn says, erkeklerin saysn geçmi tir. Bu durum, ABD’de kadnlarn sigara içme oranlarndaki art a, daha uzun ya amalarna ve sonuçta KOAH geli me riskine daha fazla sahip olmalarna ba lanmaktadr. Geli mekte olan ülkelerde ise KOAH’dan ölümler hala erkekler arasnda daha fazladr. Çünkü KOAH mortalite e ilimi, sigara içme epidemisini 20–30 yl ara ile izlemektedir.

Morbidite

Morbidite ile ilgili de erlendirmede geleneksel olarak poliklinik ba vuru saylar, acil servis ba vurular, hastaneye yat lar gibi ölçütler kullanlmaktadr. Fakat morbiditeyi de erlendirmede kullanlan ölçütler; hastane yatak says, birinci-ikinci basamak sa lk kurulu lar arasndaki sevk zinciri vb. d faktörlerden etkilenmeye e ilimli olduklar için, mortalite verilerinden daha az güvenilirdirler. Buna ra men, morbidite verileri sa lk hizmetlerine gereksinimi tahmin etmede yararl olabilir. Son yllarda DSÖ tarafndan morbiditeyi veya hastalk yükünü de erlendirmede YLD (Sakatlkla Kaybedilen Ya am Yl) ve DALY ölçütü kullanlmaktadr. Gerek sakatlk nedeniyle kaybedilen yllar olarak tanmlanan YLD gerekse erken ölümler ve sakatlk nedeniyle kaybedilen yllarn toplam olarak tanmlanan DALY acsndan KOAH önemli bir morbidite nedenidir ve önümüzdeki yllarda hastal n yaygnla masna paralel olarak KOAH’a ikincil YLD ve DALY’nin artmas beklenmektedir (Tablo 4).


34

33

Tablo 4. Dünyada Önde Gelen 11 DALY Nedeninin 2002–2030 Yllar Arasnda DALY Sralamasndaki Yerlerinin De i imi

Hastalk 2002 sras 2030 sras Perinatal nedenler Alt solunum yolu enfeksiyonlar HIV/AIDS Unipolar depresif hastalklar Diyare ile ilgili hastalklar skemik kalp hastalklar

Serebrovaskuler hastalklar Yol trafik kazalar Malarya Tüberküloz KOAH

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

5 8 1 2 12 3 6 4 15 25 7

Kaynak. Mathers CD, Loncar D. Projections of global mortality and burden of disease from 2002 to 2030. PloS Med 2006; 3: e442.

Ekonomik Yük

KOAH’a ikincil do rudan (tan ve tedavi harcamalar) ve dolayl maliyetler (sakatl n ekonomik sonuçlar, kaybedilen i , erken ölüm, hastalk nedeniyle yaplan aile harcamalar) oldukça yüksek düzeylerdedir. Geli mi ülkelerde KOAH alevlenmelerinin maliyeti sa lk bütçesi içinde önemli bir yere sahiptir. Avrupa Birli i ülkelerinde solunum hastalklarna ikincil toplam do rudan maliyetin toplam sa lk hizmeti bütçesinin %6’sn olu turdu u, KOAH’a ikincil harcamalarn da bu maliyetin %56’snn nedeni oldu u (38.6 milyar euro) bildirilmi tir. 2002 verilerine göre ABD’de KOAH’a ikincil do rudan maliyet 18 milyar dolar, dolayl maliyet ise 14.1 milyar dolar olarak hesaplanm tr. Hastalk iddeti arttkça neden oldu u maliyetler de artmaktadr.

Eylem Planı

35

34

1.3.3. Türkiye’de Kronik Solunum Hastalklarnn Durumu Kronik hastalklar ülkemiz açsndan da büyük önem ta maktadr. Tüm Türkiye’de 2000

yl için hesaplanan toplam 430.459 ölümün 305.467’si (%71) kronik hastalklar nedeni iledir. Solunum hastalklarndan ölüm says 34.211’dir ( ekil 4).

ekil 4. 2000 Yl Ölüm Saylarnn Hastalk Nedenlerine Göre Da lm

Kaynak: Ulusal Hastalk Yükü ve Maliyet Etkililik (UHY-ME) Çal mas, Türkiye

nfeksiyon H. 38.071

Yaralanmalar 25.025

Kardiyovasküler H. 205.457

Kanserler 56.250 Solunum S.H.

34.211 Diabet 9.549


36

35

Türkiye’de Ulusal düzeyde ölüme neden olan hastalklarn yüzde da lm, Avrupa Birli i (AB), geli mi ve geli mekte olan ülkelerle kar la trld nda Türkiye’de birinci grup hastalklar (Bula c Hastalklar, Maternal ve Perinatal Nedenler ve Beslenme Yetersizli ine Ba l Hastalklar) AB ve geli mi ülkelerden yüksektir. Ancak kronik hastalklarn yer ald ikinci grup (Bula c olmayan hastalklar, Kalp Damar Sistemi Hastalklar, Solunum Sistemi Hastalklar, Sindirim Sistemi Hastalklar, Endokrin, Nutrisyonel Hastalklar, Duyu Organ Bozukluklar, Genitoüriner Sistem Hastalklar, Malign Neoplazmalar, Kas, skelet Sistemi ve Nörolojik Bozukluklar, Nöropsikiatrik Bozukluklar ve A z ve Di Sa l Bozukluklar) açsndan bakld nda tablo geli mekte olan ülkelere benzemektedir ki, bu durum ya l nüfusun artmas ile kronik hastalklarn yükselmekte oldu unu ifade etmektedir ( ekil 5).

ekil 5. Türkiye’de Ulusal Düzeyde Ölüme Neden Olan Hastalklarn Yüzde Da lmnn Avrupa Birli i, Geli mi ve Geli en Ülkelere Göre Kar la trlmas

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Türkiye A.B Geli mi Geli enTop

lam

Ölü

mle

r çe

risi

nde

Has

talk

Gru

plarnn

Yüz

de D

al

m

GRUP III

GRUP II

GRUP I

Grup I: Bula c hastalklar, maternal ve perinatal nedenler ve beslenme yetersizli ine ba l ortaya çkan hastalklar.

Grup II: Bula c olmayan hastalklar, Kalp Damar Sistemi Hastalklar, Solunum Sistemi Hastalklar, Sindirim Sistemi Hastalklar, Endokrin, Nutrisyonel Hastalklar, Duyu Organ Bozukluklar, Genitoüriner Sistem Hastalklar, Malign Neoplazmalar, Kas, skelet Sistemi ve Nörolojik Bozukluklar, Nöropsikiatrik Bozukluklar ve A z ve Di Sa l Bozukluklar.

Grup III: stemli ve stemsiz Yaralanmalar.

Kaynak: UHY-ME Çal mas, Türkiye

Eylem Planı

37

36

Ölüme neden olan ilk on hastalk içerisinde ve temel hastalk gruplarna göre ölüm nedenleri sralamasnda kronik hastalklar ilk sralarda yer almaktadr ( ekil 6).

ekil 6. Ulusal Düzeyde Ölüm Nedenlerinin Temel Hastalk Gruplarna Göre Da lm

Kaynak: UHY–ME Çal mas, Türkiye

Bir DALY (Disabilty Adjusted Life Years) sa lkl olarak geçirilen bir yln kayb olarak de erlendirilebilir. DALY insidans/prevelans perspektifine dayal kalarak hem çe itli hastalklarn neden oldu u erken ölümlerden dolay kaybedilen ya am yllar (YLL), hem de ölümle sonuçlanmayan durumlarda hastalk, kaza veya yaralanmalarn neden oldu u i lev kayb ve engellilikleri (YLD) bir arada de erlendirmeye yarar.

Türkiye Ulusal Düzeyde Ölümlerin Temel Hastalk Gruplarna Göre Yüzde Da lm

Kardiyovasküler Hastalklar; 47,7

Kanserler; 13,1

HIV/AIDS Hariç Di er Enfeksiyon

Hast.; 8,8

Solunum Sist. Hast.; 8,0

Maternal ve Perinatal Ned.; 6,0 Yaralanmalar ; 5,8


38

37

ekil 7. Türkiye Ulusal Düzeyde DALY’lerin Temel Hastalklara, YLL ve YLD Oranlarna Göre Da lm (DALY/1000 Ki i )

Kaynak. UHY-ME Çal mas, 2000, Türkiye. DALY’ler YLL ve YLD toplamndan olu maktadr. ekil 7’de hastalklara göre bu oran incelendi inde kanserlerde YLL kompenentinin en yüksek oldu u, bunu kardiyovasküler hastalklar, HIV ve AIDS hariç di er enfeksiyon hastalklar ile maternal ve perinatal nedenlerin izledi i, YLD açsndan ise en yüksek orann nöropsikiatrik hastalklarda ve kas-iskelet sistemi hastalklarnda oldu u görülmektedir. Solunum sistemi hastalklarnda ve yaralanmalarda YLL ve YLD kompenentinin neredeyse birbiriyle e it oldu u gözlenmektedir.

Eylem Planı

39

38

1.3.4. Türkiye’de Kronik Hava Yolu Hastalklarnn Durumu

1.3.4.1. Astm

Prevalans

Astm ülkemizde hem çocukluk döneminde hem de yeti kin ya grubunda sk rastlanlan kronik hastalklardan birisidir, Türkiye’de yakla k 3 – 4 milyon astml oldu u tahmin edilmektedir. Ülkemizde bildirim sisteminde yeterli veri bulunmamaktadr. Astm ile ilgili bilgiler çe itli ara trmalardan sa lanmaktadr. Bu çal malarn ço u ülkenin farkl bölgelerinde çocuk ve eri kin astm prevalans üzerinde yo unla m tr. Türkiye’de çocukluk astm konusunda yaplan epidemiyolojik çal malarda genelde 3 farkl metodoloji kullanlm tr. Bunlar; ISAAC anketi, Türkiye Ulusal Allerji ve Klinik mmunoloji Derne i tarafndan adapte edilen ATS anketi ve Aberg anketidir. Eri kin çal malar için ise çal malarn büyük ço unlu unda ECRHS anketi kullanlm tr. Dünyada de i ik bölgelerdeki gözlemlere benzer olarak, Türkiye’de de astm prevalans farkl ehir ve bölgelerde büyük de i kenlik göstermektedir. Çal malarda co rafi bölgelere ba l olarak, astm prevalansnn çocuklukta %5–10, eri kinde %2–6 arasnda de i ti i görülmektedir.

2003 Ulusal Hastalk Yükü ve Maliyet Etkililik (UHY-ME) Çal mas Hane halk

Ara trmasna göre Türkiye’de 18 ya üzeri astm skl %3.87’dir. Cinsiyete göre astm skl ise erkeklerde %3.11 ve kadnlarda %4.44’tür. Bu çal maya göre astm insidans toplamda yüz binde 204,9; erkeklerde 256.2 ve kadnlarda 152.2 bulunmu tur. Prevalanslar ise toplamda binde 38.7, erkeklerde 31.1 ve kadnlarda 44.4’tür.


40

39

Tablo 5. Türkiye’de Solunum Sistemi Hastalklarnn nsidans ve Prevelanslar


Genel olarak prevalans sahil bölgelerinde, büyük ehirlerde ve dü ük sosyoekonomik düzeyde daha yüksektir. Çocukluk enfeksiyonlar, pasif sigara içimi, ailede astm, atopi öyküsü, prematüre do um, dü ük rakm ve yüksek atmosferik basnçta ya amak astm riskini artrabilir. Türkiye’de veriler astmn çocuklukta erkeklerde, adolesandan sonra kzlarda daha sk oldu unu göstermektedir. Ayn metodolojiyi kullanan önemli çal malar prevalansn stanbul, zmir ve Adana’da artt n ancak Ankara’da yllar içerisinde daha stabil bir seyir izledi ini göstermektedir.

Mortalite UHY-ME çal masna göre Astm, ulusal düzey ya grubu da lmnda 0–14 ya grubu

içerisinde sadece erkeklerde %0.2 oran ile ölüme neden olan ilk 20 hastalk içerisinde bulunmaktadr. Kentsel alan 0–14 ya grubunda on yedinci srada ölüm nedeni olan astm, ayn ya grubunda krsal alanda ölüme neden olan ilk 20 hastalk içerisinde yer almamaktadr. 15 – 59 ya grubu ulusal düzey ölüm nedenleri sralamasnda astm %1.3 oran ile on sekizinci sradadr. Kentsel alan 15–59 ya grubunda %1.3 oran ile yirminci srada bulunmaktadr. Krsal alan 15-59 ya grubunda ise astm erkeklerde %1.1 ile yirminci, kadnlarda %1.5 oran ile on yedinci srada ölüm nedeni olmasna ra men toplamda ilk 20 hastalk içerisinde yer almamaktadr.

nsidans (100.000) Prevelans (1000) Solunum enfeksiyonlar erkek kadn toplam erkek kadn toplam Alt solunum enfeksiyonlar 5511,300 5816,400 5661,900 1,100 1,100 1,100 Kronik sekeller 25,000 25,000 25,000 7,170 7,170 7,170 Üst solunum enfeksiyonlar 321378,000 344100,000 332520,000 35,350 37,850 36,580

Farenjit 3214,000 3441,000 3325,000 0,400 0,500 0,500 Orta Kulak lhtihab 7915,700 7592,500 7756,200 6,100 5,800 6,000

Trakea, Akci er ve bron kanseri 63,600 5,000 34,700 0,300 0,000 0,200 Solunum Sistemi hastalklar Kronik Obstrüktif Akci er Hastal 76,800 68,500 72,700 8,400 11,900 10,200 Astm 256,200 152,200 204,900 31,100 44,400 38,700 Di er solunum yolu hastalklar 1469,400 1575,500 1521,800 23,200 26,100 24,600

Eylem Planı

41

40

Morbidite Astm, ulusal düzeyde DALY’e neden olan ilk 20 hastalk içerisinde %1.2’lik bir orana

sahiptir. Kentsel alanda DALY’e neden olan ilk 20 hastalk sralamasnda astm %1.3 ile on dördüncü, krsal alanda ise %1.1 ile on dokuzuncu srada yer almaktadr. Türkiye’de bölgesel düzeyde DALY’e neden olan hastalklar arasnda astm bat, güney ve orta bölgemizde %1.2, kuzey bölgemizde %1.1 ve do u bölgemizde ise %1.3 oran ile ilk 20 hastalk içerisinde bulunmaktadr.

Astm 0-14 ya grubunda, en yüksek toplamda %1.8, erkeklerde %1.6 ve kadnlarda %2.0’lk oran ile kentsel alanda ve toplamda %1.7, erkeklerde %1.6 ve kadnlarda %1.9’luk oran ile bat bölgesinde hastalk yükü olu turmaktadr ( ekil 8).

ekil 8. 0-14 Ya Grubu DALY’e Neden Olan lk 10 Hastalk çerisinde Astm’n %

Da lm


0-14 Ya Grubu Astm %DALY Da lm

1,6 1,81,4

1,7 1,6 1,6 1,6 1,51,4 1,61,3

1,6 1,5 1,5 1,5 1,41,8 2,0 1,9 1,8 1,8 1,8 1,7

0,00,00,51,01,52,02,5

Ulu

sal

Ken

tsel

Kr

sal

Bat

Gün

ey

Ort

a

Kuz

ey

Do

u

%D

AL Y

toplam Erkek Kadn


42

41

1.3.4.2. KOAH Prevalans

Sigara içme al kanl ve iç ortam hava kirlili i gibi risk faktörlerinin oldukça yaygn oldu u Türkiye’de, KOAH’n yüküne yönelik yeterli çal ma bulunmamaktadr. Sa lk Bakanl hastalk kodlamasnda son yllara kadar kronik bron it ve amfizemin yer almasna kar n KOAH’n yer almamas, geçmi istatistiklerden KOAH morbiditesi ve mortalitesi ile ilgili bilgi edinilmesini imkânsz klmaktadr. 1976’da Ankara Etimesgut Bölgesinde yaplan bir çal mada 40 ya üstü yeti kinlerde KOAH prevalans %13.6 (erkeklerde %20.1, kadnlarda %8.2) olarak bildirilmi tir. Ankara’nn krsal alannda spirometre kullanlarak yaplan bu çal mada örneklem yöntemi ve KOAH tans için kullanlan spirometrik ölçüt bilinmemektedir. Bir Orta Anadolu ili olan Kayseri’nin krsal bölgesinde 20 ya üstü nüfusta ECRHS anketi kullanlarak yaplan bir çal mada ise kronik bron it prevalans %13.5 olarak (erkeklerde %17.8, kadnlarda %10) bulunmu tur. Sa lk Bakanl verilerine göre 1965–1997 yllar arasnda kronik bron it, amfizem ve astm tanlaryla ülkede bulunan tüm hastanelerden taburcu edilen hastalarn saysnda 3.1 kat art (100 bin nüfusta 65.9’dan 202.9’a) ve bu hastalar arasnda ölümlerde 5.1 kat art (100 binde 0.46’dan 2.33’e) izlenmi tir. 1997 yl verilerine göre Türkiye’nin tüm hastanelerinden 127 bin hasta kronik bron it, amfizem ve astm tanlaryla taburcu edilmi tir. Son be ylda yaplan iki çal ma, ülkemizde KOAH’n yüküne yönelik önemli verilerin elde edilmesini sa lam tr. Bunlardan ilki Sa lk Bakanl ’nca yürütülen Ulusal Hastalk Yükü Çal mas’dr, ikincisi ise Adana ilinde yaplan BOLD-Türkiye çal masdr.

2004 ylnda Adana ilinde yaplan BOLD çal mas 40 ya üstü yeti kinlerin % 19.6’snda (erkeklerde %28 ve kadnlarda % 10.3) KOAH bulundu unu göstermi tir. Tablo 6. Adana linde 40+ Ya Üstü Yeti kinlerde KOAH Prevalans (%) Ölçüt Erkek (%) Kadn (%) Toplam (%) Sabit oran (pb*FEV/FVC<% 70) GOLD StageII+ (pbFEV/FVC<% 70 ve FEV<% 80 (beklenenin) LLN (pbFEV/FVC< LLN FEV/FVC)

28.5 15.4 19.8

10.3 6.0 9.1

19.1 10.5 14.3

*pb: bronkodilatör sonras Kaynak. BOLD-Adana Çal mas, 2004

Eylem Planı

43

42

Tablo 7’de cinsiyete göre baz hastalklarn tahmin edilen toplam insidans ve prevelanslar sunulmu tur.

Tablo 7. Cinsiyete Göre Baz Hastalklarn Tahmin Edilen Toplam nsidans ve Prevelans (Türkiye, 2004)

Kaynak. Türkiye Hastalk Yükü Çal mas, 2004

HIV AIDS 1,8 0,3 1,1 0,2 0,03 0,1İshalle Seyreden Hastalıklar 29686,6 29217,5 29455,1 29,8 29,5 29,7Kolon ve Rektum Kanserleri 7,3 5,7 6,5 0,1 0,1 0,1Trakea, Bronş ve Akciğer Kanseri 63,6 5 34,7 0,3 0 0,2Melanoma ve Diğer Deri Kanserleri 0,8 0,8 0,8 0 0 0Meme Kanseri 0 24,4 24,9 0 0,3 0,1Prostat Kanseri 5,4 0 2,7 0,1 0 0Diyabetes Mellitus 3210,2 4280,1 3820 46,5 62,8 55,8Alkol Kullanımına Bağlı Bozukluklar 17,3 1 9,2 21,3 3,3 12,4Unipolar Depresif Hastalıklar 1824,6 3573,6 2687,6 16 26,3 21,1Alzheimer ve Diğer Demanslar* 47,2 69,1 58 2,8 4 3,4Romatoid Artrit 26,4 69 47,4 2,9 8,4 5,6Anjina Pektoris 840 640 740 41,2 35 38Hipertansif Kalp Hastalığı 21 31,4 26,1 15 28 22Kronik Obsrüktif Akciğer Hastalığı 76,8 68,5 72,7 8,4 11,9 10,2Astım 256,2 152,2 204,9 31,1 44,4 38,7

Hastalık Grubu

Kaynak. Türkiye Hastalık Yükü Çalışması, 2004

İnsidansErkek ErkekKadın KadınToplam Toplam

Prevalans


44

43

Mortalite Türkiye’de 2003 ylnda yaplan ulusal hastalk yükü çal mas, KOAH’n ülkemizde 3.

ölüm nedeni oldu u ve her yl 26 bin ki inin ölümüne neden oldu unu göstermektedir ( ekil 9).

ekil 9. Türkiye Ulusal Düzeyde Ölüme Neden Olan ilk On Hastal n % Da lm

Kaynak: UHY–ME Çal mas, Türkiye

Türkiye Ulusal Düzeyde Ölüme Neden Olan lk 10 Hastal n % Da lm

21,7

15,0

5,8

5,8

4,2

3,0

2,7

2,2

2,0

1,9

0 5 10 15 20 25

skemik Kalp Hastal

Serebrovasküler Hastal klar

Kronik O bstrüktif Akci er Hastal

Perinatal Nedenler

Alt Solunum Yolu Enfeksiyonlar

Hipertansif Kalp Hastal klar

Trakea, Bron ve Akci er Kanseri

Diabetes Mellitus

Trafik Kazalar

nflamatuar Kalp Hastal klar

YÜZDE

Eylem Planı

45

44

Tablo 8. Türkiye Ulusal Düzeyde Ölüme Neden Olan lk 10 Hastal n Cinsiyete

Göre % Da lm

Erkekler % Kadnlar % Tüm Nüfus

Toplam ölümler (%)

1 skemik Kalp Hastal 20,7 skemik Kalp Hastal 22,9 skemik Kalp Hastal 21,7

2 Serebrovasküler Hastalklar 14,5 Serebrovasküler Hastalklar 15,7 Serebrovasküler Hastalklar 15,0

3 KOAH 7,8 Perinatal Nedenler 5,9 KOAH 5,8

4 Perinatal Nedenler 5,6 Alt Solunum Yolu nfeksiyonlar

4,5 Perinatal Nedenler 5,8

5 Trakea, Bron ve Akci er Kanseri

4,4 KOAH 3,5 Alt Solunum Yolu nfeksiyonlar 4,2

6 Alt Solunum Yolu nfeksiyonlar

4,0 Hipertansif Kalp Hastal 3,3 Hipertansif Kalp Hastalklar 3,0

7 Hipertansif Kalp Hastal 2,7 Diabetes Mellitus 2,9 Trakea, Bron ve Akci er Kanseri 2,7

8 Trafik Kazalar 2,6 Meme Kanseri 2,1 Diabetes Mellitus 2,2

9 nflamatuar Kalp Hhastal 1,8 nflamatuar Kalp Hastal 2,0 Trafik Kazalar 2,0

10 Konjenital Anomaliler 1,6 shalle Seyreden Hastalklar 1,6 nflamatuar Kalp Hastalklar 1,9


Tablo 8’de ulusal düzeyde ölüme neden olan ilk 10 hastal n cinsiyete göre yüzde da lm görülmektedir. KOAH erkeklerde %7.8, kadnlarda %3.5, tüm nüfusta %5.8 ile ilk sralarda yer almaktadr.


46

45

Morbidite

Ulusal hastalk yükü açsndan bakld nda KOAH, ilk on hastalk yükü sralamasnda %2.8 ile sekizinci srada yer almaktadr ( ekil 10).

ekil 10. Türkiye Ulusal Düzeyde DALY’e Neden Olan lk 10 Hastal n % Da lm

Kaynak. UHY-ME Çal mas, Türkiye

Kaynak. UHY-ME Çal mas, Türkiye

Türkiye Ulusal Düzeyde DALY’e Neden Olan lk 10 Hastal n % Da lm

8,9

8,0

5,9

3,9

3,8

3,0

2,9

2,8

2,4

2,1

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20

Perinatal Nedenler

skemik Kalp Hastal

Serebrovasküler Hastalklar

Unipolar depresif Hastalklar

Alt Solunum Yolu Enfeksiyonlar

Konjenital Anomaliler

Osteoartritler

KOAH

Trafik Kazalar

Demir Eksikli i Anemisi

YÜZDE

Eylem Planı

47

46

Tablo 9’da Türkiye’de hastalk yükünü (DALY) olu turan ilk 20 hastal n cinsiyete göre says ve toplam içindeki yüzde da lm verilmi tir. Tablo 9. Hastalk Yükünü (DALY) Olu turan lk 20 Hastal n Cinsiyete Göre Says ve Toplam çindeki Yüzde Da lm (Türkiye, 2004)

Kaynak. Türkiye Hastalk Yükü Çal mas, 2004 Tan-Tedavi Prati i Gerek kamuoyunda gerekse sa lk personeli arasnda KOAH konusunda yeterli bilincin bulunmamas ve spirometri cihaznn tüm sa lk kurulu larnda kullanlamamas bu hastal n tansn güçle tirmektedir. Geli mi ülkelerde KOAH’l hastalarn sadece %25-40’na tan konulabilmektedir. Adana ilinde yaplan BOLD çal masnda hastalarn sadece %8.4’üne bir doktor tarafndan KOAH tans konuldu u saptanm tr. Bir di er ifade ile ülkemizde bulunan 5 milyona yakn KOAH’l hastann sadece 500 bini kendisinde hastalk bulundu unu bilmektedir. Oysa hastalk erken dönemde saptanabilse, risk faktörlerinden kaçnmak ve böylece hastal n ilerlemesini durdurmak mümkün olabilecektir.

1 İskemik Kalp Hastalığı 506,033 8,9 1 Perinatal Nedenler 456,807 8,92 Perinatal nedenler 500,691 8,8 2 İskemik Kalp Hastalığı 354,051 6,93 Serebrovasküler 355,938 6,3 3 Serebrovasküler 284,917 5,5 Hastalıklar Hastalıklar4 Alt Solunum Yolu 217,552 3,8 4 Unipolar Depresif 276,576 5,4 Enfeksiyonları Hastalıklar5 Trafik Kazaları 184,218 3,3 5 Demir Eksikliği 195,284 3,8 Anemisi6 Konjenital Anomaliler 174,833 3,1 6 Alt Solunum Yolu 190,523 3,7 Enfeksiyonları7 KOAH 167,374 3 7 Osteo Artitler 150,154 2,98 Osteoartitler 166,494 2,9 8 Konjenital Anomaliler 145,150 2,89 Unipolar Depresif 146,608 2,6 9 KOAH 132,584 2,6 Hastalıklar10 İshalli Hastalıklar 116,543 2,1 10 Maternal Durumlar 127,220 2,511 Trakea, Bronş ve 108,722 1,9 11 Diabetes Mellitus 109,869 2,1 Akciğer Kanserleri12 Alkol Kullanım 99,351 1,8 12 İshalli Hastalıklar 104,548 2 Bozuklukları13 Yetişkinlikte Başlayan 97,714 1,7 13 Yetişkinlikte Başlayan 86,978 1,7 İşitme Kaybı İşitme Kaybı14 Diabetes Mellitus 93,158 1,6 14 Trafik Kazaları 77,410 1,515 81,563 1,4 15 Meme Kanseri 66,125 1,3 Şiddet16 Inflamatuar Kalp 73,721 1,3 16 Romatoid Artrit 69,242 1,3 Hastalıkları17 Astım 71,738 1,3 17 Hipertansif Kalp 63,545 1,2 Hastalıkları18 Tuberküloz 69,967 1,2 18 Romatizmal kalp 63,009 1,2 Hastalıkları19 Lösemi 64,205 1,1 19 Astım 60,654 1,220 Sizofreni 56,635 1 20 Migren 59,451 1,2

Erkek KadınDALY(‘000)

DALY(‘000)

Toplamdaki Yüzdesi

Toplamdaki Yüzdesi


48

47

Gerek dünyada yaplan çal malar, gerekse Türkiye’de yaplan çal malar hastal n yeterince bilinmedi ini, yeterince tan konmad n ve yeterince tedavi edilmedi ini göstermektedir. Hastalarn ise sigara içme veya di er risk faktörleri ile maruziyeti sürdürmeleri veya tedaviye yeterli uyumu göstermemeleri tedavi ba arsn olumsuz yönde etkilemektedir. Adana ilinde yaplan BOLD çal masnda KOAH’l hastalarn sadece %12.3ünün hastalklar ile ilgili ilaç kullandklar, %48.1’inin sigara içmeyi sürdürdükleri görülmü tür.

Eylem Planı

49

48

1.3.4.3. Risk Faktörleri

A. Sigara çimi

Sigara kullanm, halk sa l bakmndan ciddi sonuçlar olan küresel bir sorundur. Bütün dünyada sigara ve di er tütün ürünlerinin üretimi ve tüketimindeki art , hane halk ve ulusal sa lk sistemleri üzerine ciddi yükler getirmektedir. Ülkemizde de sigara içme al kanl yaygn olup, önemli bir halk sa l sorunudur. Türkiye, Avrupa ülkeleri arasnda sigara tüketiminde üçüncü srada, dünya ülkeleri arasnda ise yedinci sradadr. Türkiye genelinde 18 ve daha yukar ya taki bireylerin %33.4’ü sigara kullanmaktadr. Erkeklerde sigara kullanm oran %50.6 iken, kadnlarda %16.6’dr.

13 -15 ya grubunda yaplan Küresel Gençlik Tütün Ara trmas’na göre her üç çocuktan biri sigaray denemi , üçte biri de sigaraya 10 ya ndan önce ba lam tr. Ara trmaya katlanlarn %89’u evde, %90’ halka açk alanlarda pasif maruziyete u ramaktadrlar.

ekil 11’de Türkiye’de 18 ve üzeri ya nüfusta sigara kullanm prevalanslar görülmektedir.

ekil 11. Türkiye’de 18 ve Üzeri Ya Nüfusta Sigara Kullanm Prevalans

0

10

20

30

40

50

60

KADINERKEKTOPLAM

KADIN 13,5 19,45 16,6

ERKEK 57,8 52,9 50,6

TOPLAM 33,6 33,79 33,4

1993 2003 2006

Kaynaklar: 1993 Sa lk Bakanl Ara trmas, 2003 Sa lk Bakanl Ulusal Hanehalk Ara trmas, 2006 Aile Ara trma Kurumu ve TÜ K Aile Yaps Ara trmas.


50

49

ekil 12. Türkiye’de Yllara Göre Sigara Tüketimi (Bin ton)

65,9 64,8 65,0 64,0 64,3 64,867,8

69,672,5 74,0

76,6 78,080,6

84,0

91,095,0 96,0

101,0

109,0

114,4111,7111,8110,1

108,2108,9106,7107,9

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

120,0

140,0

1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Kaynaklar: Tekel ve TAPDK, 2006 Verileri

2005 Eurobarometer çal masna göre, Türk halknn %80’i sigara dumanndan pasif olarak etkilenmektedir ve bunlarn %50’si maruz kald sigara duman kaynakl zararlarnn farkndadr.

Ulusal Hane halk Ara trmas 2003’e göre 18 ya üzeri ki ilerde sigara ve di er tütün ürünlerini kullanmaya ba lama ya 19.2, bir günde içilen sigara adedi 17’dir. Yannda ba kalar tarafndan sigara içilmesi nedeniyle, sigara dumanna maruz kalma oran %54.51 sk bulunulan ortamlarda sigara dumanna maruz kalma oran ise %55.64’ tür.

Tablo 10’da BOLD-Adana çal masnda sigara içimi ile de i ik ölçütlere göre KOAH varl arasndaki ili ki görülmektedir. Tablo 10. BOLD-Adana Çal masnda Sigara çimi le De i ik Ölçütlere Göre KOAH Varl Arasndaki li ki

De i ken % KOAH

Sabit Oran Ölçütü GOLD LLN

Sigara içme durumu Halen içiyor 26.3% 15.3 21.4 Brakm 25.0% 13.1 16.3 Hiç içmemi 11.0% 5.8 7.9 Sigara içme yo unlu u (paket x yl) Hiç içmedi 10.9% 5.7 7.9 0-9 5.9% 4.2 5.0 10-19 15.4% 12.3 13.8 20+ 38.2% 20.1 28.0 Kaynak. BOLD-Adana Çal mas, 2004.

Eylem Planı

51

50

Sigara kullanma durumuna atfedilebilen hastalk yükü ve ölüm saylarnn hastalklara göre da lm, Tablo 11’de sunulmu tur.

Tablo 11. Sigara Kullanma Durumuna Atfedilebilir Hastalk Yükü ve Ölüm Saylarnn Hastalklara Göre Da lm

Hastalk Atfedilebilir Ölümler

Atfedilebilir YLL

Atfedilebilir DALY

Toplam DALY çindeki

Atfedilebilir DALY Oran

Trakea, bron ve akci er kanserleri 10.510 107.075 112.634 1,0

Üst solunum-sindirim yolu kanserleri 1.340 15.593 16.469 0,2

Di er kanserler 3.341 43.163 45.833 0,4 Kronik Obstrüktif Akci er Hastal 12.902 72.689 150.406 1,4

Di er solunum hastalklar 2.105 33.387 58.377 0,5

Kardiyovasküler hastalklar 21.317 274.770 321.237 3,0

Seçilmi di er tbbi nedenler 3.185 50.006 226.953 2,1

Tüm nedenler 54.699 596.684 931.909 8,6 Kaynak: Türkiye Hastalk Yükü Çal mas, 2004

Tablo 12. Seçilmi Risk Faktörlerinin Önlenmesi le Cinsiyete Göre Türkiye Genelinde Önlenebilecek Ölüm ve DALY Saylar

Önlenen Ölümler

Risk faktörleri Erkek Kadn Erkek+Kadn

Obezite (>30, Vücut Kitle ndeksi) 26.006 31.136 57.143

Sigara çme 52.905 1.794 54.699

Fiziksel aktivitenin yetersiz olma durumu 22.515 22.605 45.120

Dü ük düzeyde meyve ve sebze tüketimi 21.668 17.066 38.734

Önlenen DALY’ler

Risk faktörleri Erkek Kadn Erkek+Kadn

Obezite (>30, Vücut Kitle ndeksi) 379.980 407.203 787.183

Sigara çme 870.603 61.306 787.183

Fiziksel aktivitenin yetersiz olma durumu 254.555 210.072 464.627

Dü ük düzeyde meyve ve sebze tüketimi 250.660 166.216 416.876

Kaynak: Türkiye Hastalk Yükü Çal mas, 2004


52

51

Tablo 12 de erlendirildi inde sigara içmenin önlenmesi ile 54.699 ölümün önlenebilece i ve 787.183 DALY kazanlaca hesaplanmaktadr.

Tablo 13. Sigara çme Durumunun Cinsiyet, Ya Gruplar ve Baz Hastalklara Göre Topluma Atfedilen Oranlar (PAF De erleri), Önlenebilecek Ölümler, YLL ve DALY Saylar

Kaynak. UHY-ME Çal mas, 2000, Türkiye.

Trakhea bronş,akciğer kanseri - - - 87% 92% 93% 86% 85% - - - 15% 19% 11% 10% 2% 88% 13% 77%Üst AerodigestifKanserleri - - - 83% 77% 70% 48% 50% - - - 14% 12% 4% 4% 1% 62% 8% 45%Diger Kanserler - - - 33% 25% 19% 9% 9% - - - 1% 0% 0% 0% 0% 15% 0% 8%KOAH - - - 90% 85% 81% 64% 65% - - - 26% 24% 9% 8% 1% 76% 20% 52%Diğer SolunumHast. - - - 50% 41% 22% 9% 5% - - - 3% 3% 1% 0% 0% 12% 1% 6%KardiyovaskülerHast. - - - 50% 41% 22% 9% 5% - - - 3% 3% 1% 0% 0% 27% 1% 15%Seçilmiş diğertıbbi nedenler - - - 50% 41% 22% 9% 5% - - - 3% 3% 1% 0% 0% 24% 1% 11%Tüm Nedenler - - - 36% 39% 31% 20% 15% - - - 3% 3% 1% 1% 0% 16% 1% 9%

Trakhea bronş,akciger kanseri - - - 644 2673 4016 2372 574 - - - 26 64 70 69 2 10279 231 10510 Üst AerodigestifKanserleri - - - 154 390 438 206 98 - - - 12 20 11 11 1 1285 55 1340Diger Kanserler - - - 682 971 958 378 313 - - - 12 13 6 6 1 3303 38 3341KOAH - - - 70 431 3329 5292 3359 - - - 20 121 64 165 50 12481 421 12902Diğer SolunumHast. - - - 631 695 418 163 78 - - - 43 45 16 13 1 1985 119 2105Kardiyovasküler Hast. - - - 3246 8191 5528 2505 1089 - - - 120 316 162 149 11 20558 758 21317Seçilmiş diğertıbbi nedenler - - - 879 1153 709 211 62 - - - 42 82 33 14 1 3013 172 3185Tüm Nedenler - - - 6305 14505 15394 11126 5574 - - - 275 661 363 428 67 52905 1794 54699

Trakhea bronş,akciger kanseri - - - 15087 40370 35203 12525 1173 - - - 615 1014 565 416 5 104359 2217 107075 Üst AerodigestifKanserleri - - - 3731 5995 3802 1097 174 - - - 289 327 107 70 2 14798 795 15593Diger Kanserler - - - 16692 14976 8359 1977 542 - - - 312 211 56 37 1 42546 617 43163KOAH - - - 1530 6211 28489 25776 6776 - - - 445 1895 515 845 105 68782 3907 72689Diğer SolunumHast. - - - 1595v2 10705 3695 806 152 - - - 1096 742 153 72 2 31322 2065 33387KardiyovaskülerHast. - - - 77182 124344 48584 12294 2091 - - - 2919 4963 1548 823 22 264495 10275 274770Seçilmiş diğertıbbi nedenler - - - 22032 17679 6391 1051 119 - - - 1048 1283 321 81 1 47272 2734 50006Tüm Nedenler - - - 152216 220280 134524 55527 11026 - - - 6724 10438 3467 2343 138 573573 23110 596684

PAF’s

Erkek Kadın Toplam

Erkek Kadın Tümü0- 5- 15- 30- 45- 60- 70-4 14 29 44 59 69 79 80+

0- 5- 15- 45- 704 14 29 30-44 59 60-69 79 80+

AtfedilebilirÖlümler

AtfedilebilirYLL,ler

Erkek Kadın Toplam

Erkek Kadın Tümü0- 5- 15- 30- 45- 60- 70-4 14 29 44 59 69 79 80+

0- 5- 15- 45- 704 14 29 30-44 59 60-69 79 80+

Erkek Kadın Toplam

Erkek Kadın Tümü0- 5- 15- 30- 45- 60- 70-4 14 29 44 59 69 79 80+

0- 5- 15- 45- 704 14 29 30-44 59 60-69 79 80+

Eylem Planı

53

52

Tablo 13. Sigara çme Durumunun Cinsiyet, Ya Gruplar ve Baz Hastalklara Göre Topluma Atfedilen Oranlar (PAF De erleri), Önlenebilecek Ölümler, YLL ve DALY Saylar

Kaynak. UHY-ME Çal mas, 2000, Türkiye. Sigara içmenin önlenmesi ile toplumun %77’si trakea, bron ve akci er kanserinden korunurken, bu oran erkeklerde %88, kadnlarda ise %13’tür. Sigara içmenin önlenmesi ile toplumun %52’si KOAH’dan korunabilecektir. Sigara içmenin önlenmesi ile toplam önlenebilecek ölüm says ise 54,699’dur. Bu ölümlerin 10,510’u trakea, bron ve akci er kanserine ba l ölümler, 12,902’si ise KOAH’a ba l ölümlerdir. Toplam önlenebilecek YLL miktar 596,684, önlenebilecek DALY miktar ise 931,909 olarak hesaplanm tr.

Trakhem bronş,akciğer kanseri - - - 15631 42736 37179 13037 1275 - - - 628 1037 683 423 6 109858 2776 112634Üst AerodigestifKanserleri - - - 3898 6390 4020 1148 186 - - - 296 343 114 72 2 15641 827 16459Diger Kanserler - - - 17486 16075 8904 2064 571 - - - 382 249 61 39 1 45101 732 45833KOAH - - - 36787 16683 36429 27654 7073 - - - 14096 9317 1220 1039 107 124625 25781 150406Diğer SolunumHast. - - - 31520 17734 4630 955 174 - - - 2010 1081 184 86 2 55013 3363 58377KardiyovaskülerHast. - - - 91841 144621 56353 13597 2371 - - - 3665 6040 1824 899 24 308785 12453 321237Seçilmiş diğerTıbbi nedenler - - - 113223 76028 19182 2889 256 - - - 7300 6658 1193 221 3 211578 15374 226953Tüm Nedenler - - - 310386 320268 166698 61344 11906 - - - 28377 24725 5279 2779 145 870603 61306 931909

AtfedilebilirDALY’ler

Erkek

Erkek Kadın Tümü

Kadın0- 5- 15- 30- 45- 60- 70-4 14 29 44 59 69 79 80+

0- 5- 15- 45- 704 14 29 30-44 59 60-69 79 80+

Toplam


54

53

ekil 13. Cinsiyete Göre Seçilmi Baz Risk Faktörlerine Atfedilen Yükün Toplam Yüke Orannn Da lm (Türkiye, 2004)

Kaynak: Türkiye Hastalk Yükü Çal mas, 2004 ekil 13’te cinsiyete göre seçilmi baz risk faktörlerine atfedilen yükün, toplam yüke orannn da lm verilmi tir. Buna göre, sigara içmenin engellenmesi ile önlenen DALY, toplam DALY’nin erkeklerde %5.4’üdür.

Eylem Planı

55

54

B. ç Ortam Hava Kirlili i

Türkiye’de iç ortam hava kirlili inin KOAH geli imindeki rolü konusunda yaynlanm çal malar oldukça azdr. Krkkale’de 2002 ylnda yaplan bir çal mada hiç sigara içmemi 40 ya üstü kadnlar arasnda biomas yakt dumanlar ile kar la anlarda KOAH prevalansnn (%28.5) kar la mayanlardan (%13.6) daha yüksek oldu u ve biomas yakt duman ile kar la mann KOAH geli me riskini 2.6 kat artrd ve KOAH geli iminden %23.1 orannda sorumlu oldu u bildirilmi tir. Benzer bulgular Kayseri’de yaplan bir çal mada da elde edilmi tir.

Ülkemizde astml olgularda iç ortam allerjenlere duyarllk oranlarna ili kin veriler vardr. Ancak allerjen temas ile astm geli imi arasndaki ili kiye de in veri bulunmamaktadr. Çevresel risk faktörlerinin incelendi i 2 ara trmada krsal kesimde yeti en çocuklarda astm skl dü ük bulunmu tur.

Kapal ortam hava kirlili inin önlenmesi için alnacak önlemlerin ba nda havalandrma

gelir. Havalandrma ile radon, yanma sonucu ortaya çkan kirleticiler, sigara duman, mikroorganizma ve alerjenler ortamdan temizlenir. Uçucu organik bile ikler, asbest ve sigara duman için kayna n ortamdan uzakla trlmas uygun bir önlemdir. Son yllarda kapal ortamlarda sigara içiminin yasaklanmas, asbestin kullanmn terk edilmesi; yapm srasnda asbest kullanlan binalardan asbestin temizlenmesi bu önleme güzel birer örnektir. D ortam kaynakl hava kirleticilerin bina içine ula masnn engellenmesi de di er bir korunma yöntemidir. Özellikle çok katl binalarda kullanlabilecek etkili bir korunma yöntemi merkezi sistem cihazlar ile iç ortam havasnn temizlenmesidir. Davran e itimi de önemli bir korunma yöntemidir. Bina içlerinde sigara içilmemesinin sa lanmas, borusuz sobalarn snma amaçl kullanlmamas davran e itimi ile sa lanabilecek korunma yöntemleridir.

C. Mesleki Nedenler

Meslek Astm; geli mi bat ülkelerinde bildirilen 400’ün üzerinde etkenle en sk görülen endüstriyel akci er hastal dr. Türkiye’de 1970’ten bu yana resmi kaytlara girmi tir ve pek çok farkl i kollarndan meslek astm çal malar sunulmu tur. Bunlar arasnda oto ve mobilya boyaclar, frnclar, poliüretan köpük i çileri, kuaförler, dokuma, orman ürünleri, lateks, toz morfin i çileri, deterjan, cam süsleme, çiçek satclar, seramik i çileri, bisiklet i çileri, gül yeti tiricileri, seyisler ve ayçiçe i i çileri saylabilir.

Türkiye’de tozlu-dumanl i yerlerinde çal anlarda KOAH prevalans ve mesleki nedenlerin KOAH geli imindeki rolü konusunda yeterli bilgi yoktur.


56

55

1.5. Kronik Solunum Hastalklarna Kar Küresel birli i-GARD (Global Alliance Against Chronic Respiratory Diseases)

1.5.1. GARD Nedir?

Dünyann tüm bölgelerinde eri kinlerde erken ölümlerin en büyük nedeni olan kronik

hastalklar, uluslararas sa lk gündeminde uzun süreler ihmal edilmi tir. DSÖ kronik hastalklar konusunda yaynlad raporunda hastalk yükü konusunda var olan verileri yaynlam ve kronik hastalklarn önlenmesi ve kontrolü için acil eylem ça rsnda bulunmu tur.

Kronik Solunum Hastalklarna Kar Küresel birli i (Global Alliance against Chronic

Respiratory Diseases -GARD) ulusal ve uluslararas kurulu larn gönüllü olarak birle ip herkesin özgürce nefes ald bir dünya vizyonu çerçevesinde çal t , Dünya Sa lk Örgütü (DSÖ) bünyesinde kurulmu bir birliktir. GARD stratejik plan DSÖ’nün Bula c Olmayan Hastalklar Eylem Plan’nn bir parças niteli indedir. GARD, ulusal kontrol programnn kronik havayolu hastalklar parçasnn geli imine teknik destek sa lamak için insan kaynaklarn ve finansal kaynaklar bir araya getirir.

DSÖ; GARD ile uluslararas kurulu larn i birli ini sa layarak, bu hastalklarda sürveyansn

iyile tirilmesi, korunma ve kontrolde ülke odakl önceliklerin belirlenmesi, özellikle geli mekte olan ülkelerde tedavi hizmeti kalitesinin arttrlmas ve bu alanda çal an sa lk personelinin e itiminin iyile tirilmesini hedeflemektedir. Burada amaç, küresel akci er sa l n geli tirmek, temel hedef ise kronik solunum hastalklaryla sava ta çok kapsaml bir yakla m olu turmaktr. Geli mekte olan ülkelerde halen uygulanmakta olan programlarla koordinasyonu sa lamak ve çaba ile kaynak harcamalarnda tekrarlarn önüne geçmek önem kazanmaktadr. DSÖ, KSH için ülkelerin kendi programlar ile GARD içinde sürmekte olan programlar arasnda i birli i olu turmay hedeflemektedir. GARD üyesi ülkelerde, GARD yap ve kurallar çerçevesinde, KSH’na yönelik ülke programlar düzenlenmekte ve bu programlar bizzat ülke hükümetleri tarafndan yönetilmektedir.

GARD’n hedefi kronik solunum yolu hastalklarnn küresel yükünü azaltmaktr. Kronik hava yolu hastalklar nedeniyle hastane ba vurularnda ve mortalite oranlarnda azalmann gerçekle tirilmesi için planlama ve uygulamalar ortaya konmaldr. GARD’n amac kronik hava yolu hastalklar ile sava mak için geni kapsaml bir yakla m ba latmaktr. Bu amaçlar:

Taraflarn KHH hakkndaki farkndalklarn ve bilgi payla mlarn arttrmak ( leti im).

KHH önleme ile ilgili küresel toplumsal taraftar kazanma ve kaynaklarn harekete geçirilmesi (Toplumsal Hareket).

KHH’nn saptanmas, önlenmesi ve kontrolü için çal an mevcut sa lk hizmetlerinin ve programalarnn güçlendirilmesi (Hizmetin Geni letilmesi).

KHH’nn saptanmas, önlenmesi ve kontrolü için yeni araç ve yöntemler geli tirilmesi ve uygulamaya sokulmas (Teknik Geli me).

DSÖ’ün kronik hastalklardaki genel hedefi, bu hastalklara ba l yllk ölüm oranlarn en az

%2 azaltmaktr ve bu yakla k 22 milyon ölüme kar lk gelmektedir. KSH bu ölümlerin %7’sini olu turdu u için bu hedefe ula mak KSH’na ba l 2 milyon ölümü önlemek anlamna gelmektedir. Ülkemizde hazrlanan bu programn uygulanmasyla gelecek yllarda benzer oranlarda ve sayda ölümü önlemek mümkün olabilecektir.

1.4.

1.4.1.

Eylem Planı

57

56

2000 ylnda ilk admlar atlan bu ittifakta, ba langçta 17 hükümet veya hükümet d kurulu yer alm , bugün üye kurulu says yetmi dokuzu bulmu tur. Türk Toraks Derne i (TTD), 2005 ylnda GARD üyesi olmu ve Genel Kurul toplantlarna katlm tr.

GARD Dünya Genel Kurulu Toplantlarnn ilki Haziran 2006’da Pekin’de, ikincisi Haziran

2007’de Seul’de ve üçüncüsü de Mays 2008’de stanbul’da yaplm tr.

1.5.2. GARD-Türkiye Kurulum A amalar 2005 ylnda GARD üyesi olan TTD’nden sonra 2007 Ylnda Türkiye Allerji ve Klinik

mmunoloji Derne i de Türkiye’nin ikinci GARD üyesi olmu tur. TTD tarafndan ülkemizde de GARD uygulamalarnn ba latlmas giri imleri Bakanl mzn uygun görü ü ve deste iyle hayata geçirilmi ve Türkiye Kronik Hava Yolu Hastalklarn Önleme ve Kontrol Program hazrlklar, gerekli komitelerin kurulmas ve proje tasla çal malar ba latlm tr. Proje Bakanl mz tarafndan onaylanm , 26 Ekim 2007 tarihinde Ankara’da I. GARD Türkiye Genel Kurulu yaplarak tüm payda larn görev ve sorumluluklar belirlenmi , ksa, orta ve uzun dönem için eylem planlar olu turulmu tur. GARD Türkiye Yürütme Kurulu ilk toplants 16 Ocak 2008 de Ankara'da yaplm tr. GARD Ülke Lansman, GARD Bölge Ülkeler Toplants ve GARD III. Dünya Genel Kurulu 29–31 Mays 2008 tarihlerinde stanbul’da düzenlenmi tir.

1.4.2.


58

Eylem Planı

59

57

2. PLANIN AMACI, KAPSAMI VE HEDEF Ülkemizde 2003 ylndan itibaren Sa lk Bakanl sorumluluklar kapsamnda “sa lkda

e itsizliklerin giderilmesine” yönelik olarak yürütülmekte olan Sa lkta Dönü üm Program’nn amaçlar sa lk hizmetlerinin etkili, verimli ve hakkaniyete uygun bir ekilde; organize edilmesi, finansmannn sa lanmas, sunulmasdr. Program, sektörü bütün boyutlar ile kavramak üzere ekillendirilmi toplam 8 bile enden olu maktadr. Her bile en bir di eri ile ili kilendirilmi olup,

programn bütünlü ü içinde uygun olabilecek çözümleri içermektedir: Planlayc ve Denetleyici Bir Sa lk Bakanl , Herkesi Tek Çat Altnda Toplayan Genel Sa lk Sigortas, Yaygn, Eri imi Kolay ve Güçlendirilmi Temel Sa lk Hizmetleri (Etkili, Kademeli Sevk Zinciri, dari ve Mali Özerkli e Sahip Sa lk letmeleri), Bilgi ve Beceri ile Donanm , Yüksek Motivasyonla Çal an Sa lk nsan Gücü, Sistemi Destekleyecek E itim ve Bilim Kurumlar, Nitelikli ve Etkili Sa lk Hizmetleri çin Kalite ve Akreditasyon, Aklc laç ve Malzeme Yönetiminde Kurumsal Yaplanma ve Karar Sürecinde Etkili Bilgiye Eri im: Sa lk Bilgi Sistemi.

Bu 8 ana bile ene, edinilen tecrübe nda 3 önemli ba lk daha ilave edilmi tir (2007):

1- Daha iyi bir gelecek için sa l n geli tirilmesi ve sa lkl hayat programlar, 2- Taraflarn harekete geçirilmesi ve sektörler aras i birli i için çok yönlü sa lk

sorumlulu u, 3- Uluslar aras alanda ülkenin gücünü artracak snr ötesi sa lk hizmetleri. Sa lk Bakanl , 2010–2014 yllarn kapsayan Stratejik Eylem Plan’nda “Bula c olmayan

hastalklarn geli imine neden olan risk faktörlerini azaltarak bu hastalklarn görülme skl n ve bu hastalklardan kaynaklanan ölümleri 2014 ylna kadar %25 azaltmak” hedef olarak yer almakta olup ayrca DSÖ Hedef 21 kapsamnda kronik solunum hastalklar, kas-iskelet bozukluklar ve yaygn kronik durumlarn morbidite, sakatlk ve mortalitesi için sürdürülebilir ve daimi bir azalma sa lanmaldr; ifadesi yer almaktadr.

Kronik hastalk risk faktörleriyle mücadele ve kronik hastalklar konusunda ülke düzeyindeki

durumun ara trlmas, bu hastalklar ve risk faktörlerine dair temel verilerin ve veri ak nn elde edilmesine yönelik çal malar yaplmas, bu bilgiler nda bu hastalklar davet eden risk faktörleriyle mücadele edilmesi ve halk sa l na yönelik tehditleri azaltmak amac ile Sa lk Bakanl yeniden yaplandrlarak Temel Sa lk Hizmetleri Genel Müdürlü ü bünyesinde “Bula c Olmayan Hastalklar ve Kronik Durumlar Daire Ba kanl ” kurulmu tur. Dairenin ubelerinden bir tanesi Solunum Sistemi Hastalklar ube Müdürlü üdür.

Bu eylem plannn hazrlanarak uygulamaya geçirilmesiyle kronik hava yolu hastalklarna

(Astm ve KOAH) ba l morbidite, mortalitenin ve beraberinde getirdi i ekonomik yükün azaltlmas hedeflenmektedir.

Di er yandan tüm sa lk sorunlarnda oldu u üzere KHH’nn geli iminde önemli bir sorun

olan sosyoekonomik e itsizliklerin giderilmesi ve gelir da lm e itsizli inin azaltlmasna yönelik olarak yaplmas gerekli olan çal malar ve stratejilerin ilgili tüm sektörlerce “Tüm Politikalarda Sa lk (Health in Policies)” ba l kapsamnda yürütülmesi için gerekli planlamalar yaplmaktadr.


60

58

2.1. Plann Amac Kontrol programnn amaçlar; 1. Kronik hava yolu hastalklarnn (Astm ve KOAH) geli imini önlemek, konuyla ilgili

koruyucu önlemler geli tirmek, 2. Kronik hava yolu hastalklarn izlemek, kontrol altna almak, 3. Kronik hava yolu hastalklarnn morbidite hzn azaltmak, 4. Kronik hava yolu hastalklarnn mortalite hzn azaltmak, böylece bu hastalklarn

olu turdu u hastalk ve ekonomik yükü azaltmaktr.

2.2. Plann Kapsam

Kronik hava yolu hastalklarna yönelik bir önleme ve kontrol programnn önemli bir bile eni kronik hastalklarn önlenmesine dair entegre toplum tabanl programlardr. Bireyler kendi hava yolu hastalklar risklerini; tütün kullanmnn azaltlmas, iç ve d ortam hava kirlili inin azaltlmas, mesleksel risk faktörlerinin azaltlmas, allerjen temasnn azaltlmas, çocukluk ve eri kin solunumsal enfeksiyonlarn önlenmesi ve do ru tedavi edilmesi, düzenli egzersizin yaygnla trlmas ve sa lkl beslenmenin sa lanp obezitenin engellenmesi ile büyük oranda azaltmaktadrlar.

Dünyada ve ülkemizde kronik solunum hastalklarnn büyük ço unlu unu kronik hava yolu

hastalklar (Astm, KOAH) olu turmaktadr. Kronik hava yolu hastalklar gerek risk faktörleri, gerekse önlem ve tedavileri konusunda da büyük benzerlik göstermektedirler. Bu nedenlerle kronik hava yolu hastalklarnn önlenmesi ve kontrolü ülkemizde büyük önceli e sahiptir. Bu hastalklar konusunda a a da önerilen ulusal kontrol program belirli ba ar düzeyine ula tktan sonra di er kronik solunum hastalklarna yönelik kontrol programlarnn da geli tirilmesi hedeflenmektedir.

2.3. Plann Hedefi

Bu plann hedefi, kronik hava yolu hastalklar konusunda toplumu bilgilendirmek, toplumsal farkndal arttrmak, ba lca risk faktörleri konusunda olumlu ve kalc davran de i iklikleri olu turmak için çal malar yürütmek, hastalklar erken dönemde saptamak ve ilerlemesini önlemek, hastalklarn etkin tedavisi, komplikasyonlarn geli iminin önlenmesi ve bu hastalklara yönelik rehabilitasyon hizmeti sunulmas, etkin surveyanslarnn yaplmas suretiyle insanlarn sa lk açsndan kalitesi yüksek bir hayat sürdürmelerini sa lamaktr.

Kronik Hava Yolu Hastalklarn Önleme Kontrol Program ve Eylem Plannn 6 hedefi

a a da sralanm tr:

1.Kronik Hava Yolu Hastalklarn Önleme ve Kontrol Program’nn olu turulmas, 2.Olu turulan programn kamuoyuna benimsetilip, savunulmas, 3.Hastalk geli iminin önlenmesi, 4.Hastalklarn erken dönemde saptanmas ve ilerlemesinin önlenmesi, 5.Hastalklarnn etkin tedavisi, komplikasyonlarn geli iminin önlenmesi ve bu hastalklara yönelik rehabilitasyon hizmetleri sunulmas, 6.Kronik Hava Yolu Hastalklarn Önleme ve Kontrol programnn izlenmesi ve de erlendirilmesi.

Eylem Planı

61

59

3. HEDEFLER ve STRATEJ LER

HEDEFLER

1. Kronik Hava Yolu Hastalklarn (ASTIM-KOAH) Önleme ve Kontrol Program’nn 2008 Yl Sonuna Kadar olu turulmas. 2. Olu turulan programn 2009 ve 2010 yllar içerisinde belirlenmi aktivitelerle (%10) kamuoyuna savunulmas, farkndal n sa lanmas.

3. Astm ve KOAH hastalk geli imin 2009-2013 yllar içerisinde belirlenmi aktivitelerin yaplmas suretiyle (%15) önlenmesi.

4. Astm ve KOAH hastalklarnn 2009-2010 yllar içerisinde belirlenmi etkinliklerin uygulanmas suretiyle (% 20) erken dönemde saptanmas ve ilerlemesinin önlenmesi.

5. Astm ve KOAH hastalklarnn 2009-2013 yllar arasnda etkin tedavisi, komplikasyonlarn geli iminin önlenmesi ve bu hastalklara yönelik rehabilitasyon hizmetlerinin mevcuttan (%15) artrlmas. 6. Kronik Hava Yolu Hastalklarn Önleme ve Kontrol Programnn 2009-2013 yllar içerisinde izlenmesi ve de erlendirilmesi.

STRATEJ LER C1. Kronik Hava Yolu Hastalklarn Önleme ve Kontrol Programnn Olu turulmas

Hazrlk Çal malar Stratejiler ve Uygulama A amalar

1. TTD tarafndan KHH Kontrol Program önerisinin Sa lk Bakanl ’na sunumu (Mays 2007).

2. Sa lk Bakanl tarafndan önerinin de erlendirilmesi, kabulü (Mays 2007). 3. Sa lk Bakanl tarafndan projede yer alacak sorumlu ki inin belirlenmesi (Mays 2007) ve

Bakanlk bünyesinde Solunum Sistemi Hastalklar ube Müdürlü ü kurulmas (Ocak 2008).

4. DSÖ Bölge Ofisi ve ülke DSÖ temsilcisinin bilgilendirilmesi (Eylül 2007). 5. Payda larn belirlenmesi ve payda temsilcileri ile birlikte KHH Kontrol Program Ulusal

Genel Kurulu’nun Olu turulmas (Eylül 2007). 6. Ulusal Genel Kurulu Toplants (Ekim 2007).

-Vizyon, amaç ve hedeflerin tanmlanmas. -Örgütsel alt yap ve kapasitenin olu turulmas.

a. KHH Kontrolü Genel Kurulu. b. KHH Kontrolü Yönetim Kurulu. c. KHH Kontrolü Çal ma Gruplar. d. SB Solunum Sistemi Hastalklar ube Müdürlü ü. e. KHH Kontrolü l Komiteleri.

-Ulusal eylem plan hazrlklarnn tamamlanmas (Nisan 2009). 7. Kontrol programnn basm ve da tm (Mays – Haziran 2009). 8. Eylem Plannn Duyurulmas (Mays 2009). 9. Eylem ve izlem (Haziran 2009 - 2013).

Performans Kriterleri 1. KHH Kontrol Program tasla nn Sa lk Bakanl ’na sunulmas.


62

60

2. KHH Kontrol Program tasla na olumlu görü verilmesi. 3. Belirlenen Sa lk Bakanl temsilcisinin ve kurulan ilgili birimin bildirilmesi. 4. Payda larn temsilci isim ve ileti im bilgilerinin bildirilmesi. 5. KHH Önleme Kontrol Program ve Eylem Plannn tüm payda lara bildirilmesi ve geri

bildirim alnmas. Süreçteki Dönüm Noktalar Göstergeler 2008 2009 2010 2011 2012 2013 KHH Kontrol Program tasla nn Sa lk Bakanl ’na sunulmas

1 0 0 0 0 0

KHH Kontrol Program tasla na olumlu görü verilmesi

1 0 0 0 0 0

Belirlenen Sa lk Bakanl temsilcisinin ve kurulan ilgili birimin DSÖ’ne bildirilmesi

1 0 0 0 0 0

Payda larn temsilci isim ve ileti im bilgilerinin belirlenmesi

1 0 0 0 0 0

KHH Önleme ve Kontrol Program Stratejik Plan ve Eylem Plannn tüm payda lara bildirilmesi ve geri bildirim alnmas

1 0 0 0 0 0

Etkinlikler

1. KHH Kontrol Program tasla nn hazrlanmas. 2. KHH Kontrol Program tasla nn incelenmesi. 3. Sa lk Bakanl temsilcisinin belirlenmesi ve ilgili birimin kurulmas. 4. KHH Kontrol Program hakknda payda lara bilgilendirme yazs yazlmas. 5. Vizyon, amaç ve hedeflerin tanmlanmas. 6. Örgütsel alt yap ve kapasitenin olu turulmas. 7. Ulusal eylem plannn hazrlanmas, baslmas (Ekim 2007 –Mays 2009). 8. Medyada konuyla ilgili haberlere yer verilmesi, basn duyurusunun yaplmas (Mays 2009).

Eylem Planı

63

61

Bütçe

2009 2010 2011 2012 2013

1. Kronik Hava Yolu Hastalklarn Önleme ve Kontrol Program’nn olu turulmas -Koordinasyon için Payda larla toplantlar -Genel Kurul -Yürütme Kurulu toplantlar -Ulusal eylem plannn baslmas ve çevirisi -Örgütsel alt yap ve kapasitenin olu turulmas

23.000 8.000 10.000 5.000

5.000 0 0 5.000

5.000 0 0 5.000

0 0 0 0

0 0 0 0


64

62

C2. Olu turulan Programn Kamuoyuna Benimsetilip, Savunulmas

Stratejiler C.2.1. Eylem plan ve mevcut durum analizinin belirlenmesi, tantm programnn amaç ve

ilkelerinin belirlenmesi. C.2.2. Bu ilkelerle programn sa lk çal anlarna tantlmas. C.2.3. Bu ilkelerle programn e itim kurumlarna tantlmas. C.2.4. Bu ilkelerle programn kamuoyuna tantlmas.

Performans Kriterleri

1. 2009 yl sonu mevcut durum analizinin belirlenmesi amacyla yaplan kamuoyu ara trmas sonuçlarnn de erlendirilmesi.

2. Öngörülen aktivitelerin yaplmas ve sa lk çal anlarnda, e itim kurumlarnda ve toplumda farkndal n sa lanmas.

Süreçteki Dönüm Noktalar

Göstergeler 2009 2010 2011 2012 2013 2009 ylnda kamuoyu ara trmas yaplmas

1 0 0 0 0

Öngörülen aktivitelerin yaplmas

%30 %40 %50 %60 %70

Sa lk çal anlarnda farkndal n sa lanmas

%30 %40 %50 %60 %70

E itim kurumlarnda ve toplumda farkndal n sa lanmas

%20 %30 %40 %50 %60

Etkinlikler

1. 2009 yl sonu mevcut durum analizinin belirlenmesi amacyla kamuoyu ara trmas yaplmas.

2. Programn tantm materyalinin hazrlanmas (afi , bro ür, CD, slayt seti), GARD web sitesinin hazrlanmas ve ilgili linklerin verilmesi, GARD web sitesinin arama motorlarnda öncelikli olarak yer almasnn sa lanmas.

3. l sa lk müdürlüklerine plann resmi olarak iletilmesi, programn tantlmas için Ankara'da il sa lk müdürlerini kapsayan toplant düzenlenmesi, daha sonra sa lk müdürleri tarafndan birinci basama a yönelik e itim verilmesi.

4. kinci basamak ve üçüncü basamak sa lk personeline programn duyurulmas. 5. Yukardaki programlarda e itim alanlarn hizmet içi e itim ile di er sa lk personeline

program duyurmas. 6. Sa lk Bakanl ’nn bu konu ile ilgili genelge yaynlanmas. 7. Sa lk Bakanl web sayfasnda programn tantlmas ve genelgenin yaynlanmas. 8. Sa lk kurumlarna proje tantm afi ve bro ürlerinin da tlmas. 9. llerdeki e itim kurumu yöneticilerine programn tantlmas. 10. Milli E itim Bakanl 'nn konu ile ilgili genelge yaynlamas ve web sayfasnda yer

vermesi.

Eylem Planı

65

63

11. Yazl ve görsel yayn organlarnn kullanlmas (TV programlar, röportajlar, yerel organlarda il dernek temsilcilerinin açklama yapmas).

12. Hazrlanan afi ve programlarn da tlmas. Bütçe

2009 2010 2011 2012 2013

2. Olu turulan programn kamuoyuna benimsetilip savunulmas -Eylem plan ve mevcut durum analizinin belirlenmesi, tantm programnn amaç ve ilkelerinin belirlenmesi -Bu ilkelerle programn sa lk çal anlarna tantlmas -Bu ilkelerle programn e itim kurumlarna tantlmas -Bu ilkelerle programn kamuoyuna tantlmas

28.000 5.000 8.000 10.000 5.000

26.000 3.000 8.000 10.000 5.000

25.000 2.000 8.000 10.000 5.000

23.000 0 8.000 10.000 5.000

23.000 0 8.000 10.000 5.000


66

64

C3. Hastalk Geli imin Önlenmesi Stratejiler C.3.1. Tütün kullanmna ba lamann ve kullananlarn azaltlmas.

C.3.2. Çevresel tütün dumanna maruziyetin azaltlmas. C.3.3. ç ortam hava kirlili inin azaltlmas. C.3.4. D ortam hava kirlili inin azaltlmas. C.3.5. Mesleksel risk faktörlerinin azaltlmas. C.3.6. Allerjen temasnn azaltlmas. C.3.7. Çocukluk ve eri kin solunumsal enfeksiyonlarn önlenmesi ve tedavi edilmesi. C.3.8. Düzenli egzersizin özendirilmesi ve yaygnla trlmas, sa lkl beslenmenin sa lanp obezitenin engellenmesi.


1. Ulusal Tütün Kontrol Program Eylem Plan (2008-2012)’nn uygulanmas. 2. ç ortam havasnn kalitesi hakknda artan toplumsal bilinç ve iç ortam hava kalitesi

standartlarnn yükseltilmesi. 3. D ortam hava kirlili inin azaltlmas ile ilgili hava kirlili i raporlamalar. 4. Hava kalitesi ölçüm laboratuvarlar kurulmas. 5. D ortam hava kalitesinin de erlendirilmesi ve yönetimi konusunda geli tirilecek

mevzuat çal malar/yönetmelik de i iklikleri ve bunlara uyum. 6. Temiz snma kaynaklarnn kullanmnn artmas. 7. D ortam hava kalitesine yönelik halk bilincinin yükselmesi. 8. Biomas tüketiminin minimuma indirilmesi. 9. Endüstriyel hava kirlili ine dair yaynlanan bilimsel raporlarn nitelik ve niceli inin

yükseltilmesi. 10. Mesleksel maruziyet düzeylerinin dü ürülmesi. 11. Allerjen temasnn azaltlmas ile ilgili bir düzenleme yaplabilmesi, genel pediatri

uygulamasna geçirilebilmesi ile ilgili komisyon raporu, kampanya says, mevzuat de i ikli i yaplmas.

12. Çocukluk ve eri kin solunumsal enfeksiyonlarn önlenmesi konusunda bir düzenleme yaplabilmesi, genel pediatri uygulamasna geçilebilmesi.

13. Rutin a lama ve KSH ait veri elde edilmesi. 14. Rutin a lama orannn korunmas. 15. A larla ilgili yürütülen kampanya says. 16. TPK ve TMPD Kongrelerinde konuyla ilgili konu malar yaplmas. 17. Afi ve duyuru için sektör deste i. 18. Pasif sigara maruziyetinin azaltlmas. 19. Hastanelerde polikliniklere sigara ile ilgili duyuru aslmas. 20. Yenido an kongrelerinde TTD Pediatri Grubundan konu mac gitmesi, Yenido an

Derne inde çal ma grubuna bir üyenin alnmas, bu konudaki epidemiyoloijik datann çkarlmas.

21. lgili mevzuatta gerekli güncellemelerin yaplmas, ilgili birimlere duyurularn yaplmas, denetimin yaplabilir hale getirilmesi, ruhsat almnda kriterler konulmas, ilgili maddenin eklenmesi.

22. Sa lkl beslenme ile ilgili kaynak olu turulmas, beslenme bozuklu u ve KSH açsndan çocukluk ça nda çal ma planlamas, bu konuyla ilgili olarak TPK, TMPD ve Türk Toraks Derneklerinin kongrelerinde ilgili konu malarn yaplmas.

Eylem Planı

67

65

23. Düzenli egzersizin özendirilmesi ve yaygnla trlmas, sa lkl beslenmenin te vik edilmesi, obezitenin engellenmesi ile ilgili e itsel aktivitelerin yaplmas.


Göstergeler 2009 2010 2011 2012 2013 Ulusal Tütün Kontrol Program Eylem Plan (2008-2012)’nn uygulanma oran

%30 %40 %50 %60 %60

ç ortam havasnn kalitesi hakknda artan toplumsal bilinç ve iç ortam hava kalitesi standartlarnn yükseltilmesi

%20 %30 %40 %50 %60

D ortam havasnn kalitesi hakknda artan toplumsal bilinç ve d ortam hava kalitesi standartlarnn yükseltilmesi

%20 %30 %40 %50 %60

Mesleksel maruziyet düzeylerinin azaltlmas

%20 %30 %40 %50 %60

Allerjen temasnn azaltlmas ile ilgili artan toplumsal bilinç

%20 %30 %40 %50 %60

Çocukluk ve eri kin solunumsal enfeksiyonlarn önlenmesi konusunda toplumsal bilincin artrlmas ve enfeksiyonlarn azaltlmas

%20 %30 %40 %50 %60

Toplumda obezite konusunda farkndal n artrlmas ve obez saysnn azaltlmas

%20 %30 %40 %50 %60

Etkinlikler 1. Ulusal Tütün Kontrol Program Eylem Plan (2008–2012)’nn uygulanmas. 2. ç ortam hava kirlili inin azaltlmas konusunda ülkemizdeki sorunlar tespit etmek ve

alnacak önlemleri belirlemek üzere Tp Bilimleri, Mühendislik Bilimleri, Çevre ve Orman Bakanl , Bayndrlk ve skan Bakanl , Sanayi Bakanl , Sa lk Bakanl … gibi taraflardan olu acak bir kurula rapor hazrlatlmas.

3. Boya-badana, mobilyalar, yemek pi irme yöntemleri gibi iç ortam hava kirlenme kaynaklar konusunda hazrlanan resmi rapor do rultusunda Halk e itimi, yannda MEB gibi özellikle çocuklarn yararland iç ortamlar için kaliteli malzemeler ile ilgili öneriler getirilmesi gibi olas yöntemler ve ilgili mevzuat düzenlemeleri.


68

66

4. Daha temiz snma yöntemlerinin kullanlmas ve denetlenmesi için kurumlar (belediyeler ve il çevre orman müdürlükleri) nezdinde giri imde bulunulmas.

5. Hava kalitesi de erlendirme ve yönetimi yönetmeli inin yükledi i sorumluluklarn yerine getirildi inin takip edilmesi.

6. Çevre ve Orman Bakanl ’nca hazrlanan ve yaynlanmak üzere Ba bakanl a gönderilen D Ortam Hava Kalitesi De erlendirme ve Yönetimi Yönetmelik Tasla ’nn taraflarca benimsetilerek görev da lmnn planlanmas.

7. AB direktiflerine uygun bir ekilde partikül ölçülmesi ve ülke genelinde yaygnla trlmas. Her ildeki otomatik hava kalitesi (cevre orman.gov.tr) kirlili i ölçüm merkezlerine ula mak ve buna dayal periyodik raporlar yaynlanmas.

8. Egzoz emisyon kontrollerinin arttrlmas için emniyet genel müdürlü ü ile temas kurulmas. 9. Baca dumanlarnn ikayeti için çevre bakanl nn sitesinin etkin kullanlmasnn

sa lanmas. 10. Endüstriyel hava kirlili i olan bölgeler için (Yata an, Dilovas ..gibi) daha yakndan takip

ve kamuoyu bilgilendirilmesi için sistemler kurulmas ve bu tip bölgesel akci er sa l riskini ara trmak ve izlemek üzere üniversiteler ve bakanlklar arasnda i birli inin te vik edilmesi.

11. Belediyelerin ye il alan arttrmalar konusunda i birli i yollarnn aranmas. 12. Çevreye zararl olmayan enerji kaynaklarnn te viki yönünden ilgili kurumlarla ileti im

kurulmas ve halk bilincinin artrlmas. 13. Hava kirlili i ölçüm laboratuarlar için alt yap eksiklilerinin takibi. 14. GARD web sayfasndan hava kirlili i verilerinin yaynlanmas veya link konulmas. 15. Mesleksel risk faktörlerinin azaltlmas için öncelikle Çal ma ve Sosyal Güvenlik

Bakanl ’nn i yeri hava kirlili i inceleme, ara trma ve denetimden sorumlu birimleri ile i birli i yaplmas, ayrca i yeri açma izni verilmesi esnasnda Çal ma ve Sosyal Güvenlik Bakanl ’nn i yerinin sa lkl bir ortam hazrlanmasna ait denetimin tam yaplmasnn sa lanmas.

16. Ulusal Pnömokonyoz Önleme Eylem Plan ile koordinasyon sa lanmas. 17. yeri hekimlerinin e itiminin sa lanmas. 18. Meslek ve çal an uyumu konusunda (ya , cinsiyet vs) Çal ma ve Sosyal Güvenlik

Bakanl ve di er ilgili taraflarla bilgi al veri inde bulunulmas ve olas faaliyetlerin belirlenmesi.

19. Allerjen temasnn azaltlmas konusunda ilgili taraflardan olu an bir komisyon kurulmas, mevcut durum raporu hazrlanmas, farkndalk artran kampanyalar yaplmas, ilgili mevzuatn güncellenmesi.

20. Çocukluk ve eri kin solunum enfeksiyonlarnn önlenmesi konusunda çocuklar için sa lkl bir ev içi ortam sa lanmasna yönelik farkndalk yaratan kampanyalarn düzenlenmesi.

21. Rutin a lamann çocuklarda enfeksiyon ve KSH önlemedeki yerinin vurgulanmasna yönelik farkndalk yaratan kampanyalar.

22. Genel Pediatri uygulamasna çocuklar sigaradan korumann yerle tirilmesi (anne sütü gibi).

23. Preamatüriteye ba l kronik solunum yolu problemlerinin önlenmesi ile ilgili yaplabilecek etkinlikleri geli tirebilmek üzere ilgili taraflarla fikir al veri i yaplmas ve olas faaliyetlerin belirlenmesi.

24. Okul, kre , otobüs vs çocuklarn toplu ya ad yerlerde temiz havann sa lanmas. Bu konuda mevcut yönetmenli in yeniden de erlendirilmesi ve güncellenmesi, mevcut geli melerin takibi ve sa lanmas.

Eylem Planı

69

67

25. Beyaz Bayrak Projesinde kullanlan kriterlerdeki iç ortam hava sa l n geli tirmeye yönelik maddelerin geli tirilmesi, okul yap elemanlarnn kalitesi gibi standartlarn belirlenmesi ve geli tirilmesi çal malarnn yaplmas.

26. Çocuklarn Akci er sa l açsndan sa lam ve hastalk durumlarnda beslenmelerinin ideal yaplabilmesine yönelik çal malar yaplmas.

27. Bu konuda farkndalk yaratan kampanyalar yaplmas. 28. Toplumda tuz tüketiminin azaltlmas, dikkat edilmesi, kronik akci er hastal olan ki ilerin

balk tüketmeye gayret etmesi, taze meyve-sebze kullanmaya çal lmas, obeziteden kaçnlmas için e itsel etkinlikler, allerjik hastalklardan korunmak için bebe in en az 6 ay emzirilmesi ile ilgili kampanyalara destek verilmesi.

29. “Türkiye Kalp ve Damar Hastalklarn Önleme Kontrol Program, Risk Faktörlerine Yönelik Stratejik Plan ve Eylem Plan”ndaki etkinlikler aynen kabul edilmi tir.

30. “Türkiye Obezite ile Mücadele Program ve Ulusal Eylem Plan”ndaki etkinlikler aynen kabul edilmi tir.

Bütçe

2009 2010 2011 2012 2013

3. Hastalk geli iminin önlenmesi -Risk faktörlerine yönelik e itim faaliyetleri -Kampanyalarn olu turulmas -Di er faaliyetler için gerekli bütçe

65.000 10.000 50.000 5.000

65.000 10.000 50.000 5.000

65.000 10.000 50.000 5.000

65.000 10.000 50.000 5.000

65.000 10.000 50.000 5.000


70

68

C4. Hastalklarn Erken Dönemde Saptanmas Ve lerlemesinin Önlenmesi Stratejiler

C.4.1. Kamuoyu ve sa lk görevlileri arasnda erken tan bilincinin artrlmas. C.4.2. Spirometre temini ve do ru kullanmnn yaygnla trlmas. C.4.3. Sa lk hizmetlerine kolay ula m.

C.4.4. Hastalk geli imi ile ilgili risk faktörlerinin (sigara, enfeksiyon, mesleksel vs) ortadan kaldrlmas.

C.4.5. laçlara ve tedavi cihazlarna temin ve ula mn kolayla trlmas. C.4.6. Uygun kayt ve izlem. Performans Kriterleri

1. Kamuoyu ve sa lk görevlileri arasnda erken tan bilincinin artrlmas ile ilgili yaplan e itim says (KOAH, Astm gibi hastalklara yönelik birinci basamak hekimlerinin en az bir e itim program alm olmas).

2. E itimlerde verilen sertifika ve/veya katlm belgesi saylar. 3. Da tlan CD, kitapçk ve basl bro ür says (yukarda belirtilen hekimlerin çal ma

alanlarnda yeterli sayda basl materyal olmas). 4. Rehberlerin öngördü ü tan ve tedavi yöntemlerine %80 orannda uyulmasnn sa lanmas. 5. Spirometre olan birinci basamak Sa lk Merkezlerin saysnn artrlmas. 6. Sa lk hizmetlerine kolay ula mla ilgili olarak eski ba vuru saysna göre yeni ba vurularda

5 kat art olmas. 7. KOAH ve Astm polikliniklere müracat saylarnn 5 kat artmas. 8. Solunum hastalklarnda evde bakm hizmetlerinin sa lanmas. 9. Sigara içen KOAH ve Astm hasta orannn mevcut durumdan %10 azaltlmas . 10. Sigaray brakamayan hastalarn oran. 11. Hastalara uygulanacak sa lk sektörü performans anketlerinin düzenlenmesi. 12. Sa lk Bakanl ’nca yaynlanan sa lk uyarlarnn halk tarafndan alglanmas ve

kabullenilmesine yönelik anketler düzenlenmesi. 13. Çal anlarn i yerlerinde koruyucu önlemlere ba vuru düzeyinin artrlmas. 14. Biomas kullanan ev saysnn mevcut duruma göre %10 azaltlmas. 15. laçlara ve tedavi cihazlarna teminin ve ula mn kolayla trlmas ile ilgili olarak hasta

memnuniyetini ölçen anketlerin uygulanmas. 16. Hizmet kalitesinin artmas. 17. Astm ve KOAH’ta aklc ilaç kullanmnn sa lanmas ile hastanelere ba vuru ve yat larn

azalmas, dolaysyla hastanelerdeki i yükünün azaltlmas. 18. lgili veri ak nn sa lanmas ve analizinin yaplm olmas ve yllk raporlarla bunun

izlenmesi.

Eylem Planı

71

69


Göstergeler 2009 2010 2011 2012 2013 Sa lk görevlileri arasnda erken tan bilincinin artrlmas ile ilgili yaplan e itim etkinlikleri

%20 %40 %50 %60 %70

Kamuoyuna erken tan bilincinin artrlmas ile ilgili yaplan e itim etkinlikleri

%20 %30 %40 %50 %60

Tanda spirometre kullanan birinci basamak sa lk merkezi oran

%10 %20 %40 %60 %80

kinci basamakta açlan Astm ve KOAH poliklinikleri oranlar

%10 %20 %30 %40 %50

Türkiye genelinde hizmet kalitesinin ve hasta memnuniyetinin artmas

%10 %20 %30 %40 %50

Uygun kayt ve izlem konusunda bilgi sistemi ve hastane otomasyon programlarnn uygulanabilir hale getirilmesi

%10 %20 %30 %40 %50

Kronik hastalklar veri tabanlarnn olu turulmas

%20 %30 %40 %50 %60

Etkinlikler

1. Rehberlerin güncellenmesi ve birinci basamak düzeyinde da tmnn sa lanmas ve hekimlerin bilgi düzeyinin ölçülmesi.

2. Hekim ve di er sa lk personeline hizmet içi e itim kurslarnn düzenlenmesi (pratik uygulamalar, örn., spirometri).

3. Kurslarda görev yapacak e itimcilerin standart e itim vermelerini sa lamak amaçl e iticilerin e itimi ve sertifika verilmesi, kredilendirilmesi.

4. Kamuoyuna yönelik bilinçlendirme amaçl görsel ve yazl medya aracl ile spot mesajlarla ileti im sa lanmas.

5. 4 nolu amaç için e itim videolar, kitapçk, afi ler hazrlanp bunlarn medya aracl yla duyurulmas.

6. Dünya KOAH, Astm Günü gibi etkinliklerde halk katlml etkin bilinçlendirme kampanyalarna ilgili tüm kurumlarn aktif katlmnn sa lanmas.

7. Internet yolu ile hekimlerin uzaktan e itim ve kamuoyu bilinçlendirme çal malar. 8. KOAH ve Astma yönelik gerekli, bilgilerin yer ald CD’ler olu turulmas. 9. Bu hazrlanan CD’lerin e itim materyali olarak mezuniyet öncesi ve sonras e itim

programlarnda yer almas. 10. Bütün birinci basamak sa lk kurulu larnda spirometri bulundurulmas.


72

70

11. Birinci basamak sa lk hizmetlerinde Astm ve KOAH’a yönelik hizmetlerden yararlanmann artrlmas, birinci basama n daha etkin hale getirilmesi.

12. kinci basamak için Astm ve KOAH poliklini i olu turulmas. 13. Yatalak olan ve sa lk kurumlarna ula mas zor olan hastalara evde bakm ve tedavi

hizmetlerinin sunulmas. 14. KOAH ve Astm açsndan evde bakm hizmetlerinin geli tirilmesi. 15. Mesleksel maruziyetin ortadan kaldrlmas için i yeri hekimlerinin hizmet içi e itimleri

planlanmas; KOAH ve Astm hastalarnn sigara brakmasn te vik edici ek önlemler alnmas (kanta dayal sigara brakma tedavilerinin geri ödeme kapsamna alnmas ) (pozitif ayrmclk).

16. Sigara içmeye devam eden hastalara ek yaptrmlar getirilmesi (ör. Heyet raporlarna getirilen sigara sorgusu, zorunlu sigara testleri, sigara içen hastalara yarar olmayan ilaçlarn ödeme kapsamndan çkarlmas… gibi) (negatif ayrmclk).

17. Sigara brakma tedavisinin maliyet-etkilili i çal malarnn desteklenmesi. 18. kinci basamakta sigara brakma polikliniklerinin yaygnla trlmas ve etkin kullanmnn

sa lanmas. 19. Sa lk Bakanl tarafndan pasif sigarann zararlarna ili kin kitle ileti im araçlar ile

gerekli uyarlarn yaplmasnn sa lanmas. 20. Sigara ile mücadele konusunda yaptrmlar uygulanmas. 21. Enfeksiyonun önlenmesi için a lama ve ilaçla korunma(kemoproflaksi) çal malarnn

yaygnla trlmas, KOAH’l hastalarn 5 ylda %60’nn influenza a s ile a lanmas ve 1. basamakta grip a larnn ücretsiz yaplmas.

22. Biomas maruziyeti ve mesleki risk faktörleri için kamuoyu bilinçlendirme fonksiyonlarnn devam.

23. laçlar ve tedavi cihazlarnn temini ile ilgili sosyal güvenlik kurumu geri ödeme ko ullarnn iyile tirilmesi.

24. Aklc ilaç kullanm ilkelerinin benimsenmesi. 25. Uygun kayt ve izlem konusunda bilgi sistemi ve hastane otomasyon programlarnn

uygulanabilir hale getirilmesi. 26. Kronik hastalklar veri tabanlarnn olu turulmas, kronik solunum hastalklarn

de erlendirmek ve monitörize etmek için elektronik bilgi sistemi olu turulmas, öncelikle aile hekimli i uygulanan seçilen 5 pilot ilde bu programn uygulanmas.

Eylem Planı

73

71

Bütçe

2009 2010 2011 2012 2013

4. Hastalklarn erken dönemde saptanmas ve ilerlemesinin önlenmesi -Sa lk görevlileri için yaplan e itim faaliyetleri için gerekli bütçe -Kamuoyuna yönelik düzenlenen e itim faaliyetleri için gerekli bütçe -Sa lk ocaklarna spirometre temini için gerekli bütçe -Uygun kayt ve izlem konusunda bilgi sistemi ve hastane otomasyon programlarnn iyile tirilmesi -Kronik hastalklar veri tabanlarnn olu turulmas için gerekli bütçe

10.000 5.000 5.000 Yerel bütçe Bilgi i lem Bilgi i lem






74

72

C5. Hastalklarn Etkin Tedavisi, Komplikasyonlarn Geli iminin Önlenmesi Ve Bu Hastalklara Yönelik Rehabilitasyon Hizmeti Sunulmas

Stratejiler

C.5.1. Hasta, hasta yaknlar ve sa lk görevlilerinin uygun tedavi konusunda sürekli e itimi. C.5.2. Evde bakm hizmetlerinin organizasyonu ve yaygnla trlmas. C.5.3. Pulmoner rehabilitasyon hizmetlerinin yaygnla trlmas. C.5.4. Uygun kayt ve izlem. C.5.5. Sa lk hizmeti ve reçete edilen ilaçlara kolay ula m.


1. Hekim, hasta ve aile bireylerinin %70’inin konuyla ilgili (Hastalklarn Etkin Tedavisi, Komplikasyonlarn Geli iminin Önlenmesi ve Bu Hastalklara Yönelik Rehabilitasyon Çal malar) e itim almas, e itimlerin sertifikalandrlmas ve konuyla ilgili sertifikal sa lk personeli saysnn %30’a ula mas.

2. Evde bakm hizmetinden yararlanan orta-a r KOAH ve ciddi Astml olgularn saysnn %50’lere ula mas.

3. Pulmoner rehabilitasyon merkez saysnn artrlmas. 4. 5. yln sonunda güvenilir istatistiki verilere ula labilmesi. 5. Hafif ve orta vakalarn uzak merkezlere sevkinde %60 azalma, reçete edilen ilaçlara ve

gerekli cihazlara ula mn %100 olmas.


Göstergeler 2009 2010 2011 2012 2013 Konuyla ilgili e itim alan hekimlerin oran

%30 %40 %50 %60 %70

Konuyla ilgili e itim alan hasta ve aile bireylerinin oran

%20 %30 %50 %60 %70

Evde bakm hizmetinden yararlanan orta-a r KOAH ve ciddi Astml olgularn oran

%20 %30 %40 %50 %60

Gö üs hastalklar uzmanlarnn denetiminde çal an pulmoner rehabilitasyon merkez saylarnn oranlar

%10 %30 %40 %50 %70

Hafif ve orta vakalarn uzak merkezlere sevkinde azalma oranlar

%10 %20 %40 %50 %60

Reçete edilen ilaçlara ve gerekli cihazlara mevcut ula m yüzdelerinin artmas

%20 %30 %50 %60 %70

Eylem Planı

75

73

Etkinlikler

1. Hasta ve hasta yakn e itim toplantlar, hekim e itim toplantlar yaplmas. 2. E itim kitapçklar, bro ürler, hasta ve hasta yakn e itim seti, yazl ve görsel ileti im

araçlarnn hazrlanmas. 3. Mezuniyet öncesi ortak müfredat hazrlanmas. 4. Evde bakmla ilgili Ulusal bir organizasyonun Sa lk Bakanl bünyesinde

yaplandrlmas. 5. Fizyoterapistlerin ve yardmc sa lk personelinin bu konuda e itimlerine yönelik

sertifikasyon, kurs ve hizmet içi e itim programlar düzenlenmesi, akreditasyon. 6. lgili mevzuat güncellemesi. 7. Pulmoner Rehabilitasyon ile ilgili Ulusal bir organizasyonun Sa lk Bakanl bünyesinde

yaplandrlmas. 8. lgili sivil toplum kurulu laryla ortak olarak Pulmoner rehabilitasyon konusunda

hekimlerin, fizyoterapistlerin ve yardmc sa lk personelinin bu konuda e itimlerine yönelik sertifikasyon kurslar ve hizmet içi e itim programlar düzenlenmesi.

9. Uygun yazlm programlarnn geli tirilmesi, konuyla ilgili verilerin ilgili tek merkezde toplanmas.

10. Sa lk hizmeti, ilaçlara, evde bakm ve rehabilitasyon hizmetlerine kolay ula mla ilgili uygun sevk zincirinin etkinle tirilmesi.

Bütçe

2009 2010 2011 2012 2013

5. Hastalklarn etkin tedavisi, komplikasyonlarn geli iminin önlenmesi ve bu hastalklara yönelik rehabilitasyon hizmeti sunulmas - Hasta ve hasta yakn e itim toplantlar - Hekim ve di er personel e itim toplantlar - Yazl ve görsel ileti im araçlarnn hazrlanmas

27.000 Yerel Bütçe 25.000 2.000

12.000 Yerel Bütçe 10.000 2.000

2.000 Yerel Bütçe Uzaktan e itim 2.000




76

74

C6. Kronik Hava Yolu Hastalklarnn ve Kontrol Programnn izlenmesi ve de erlendirilmesi

Hedef 1. (C.6.1) Hastalk yükü ve risk faktörlerini izlemek, güvenilir veri elde etmeye

yönelik standart metotlar geli tirmek ve buna uygun veri toplamak. Stratejiler C.6.1.1. Var olan ulusal verileri toplamak ve de erlendirmek. C.6.1.2. Güvenilir ve kar la trlabilir veri toplamak için gösterge ve yöntemlerin belirlenmesi.

C.6.1.3. Bu yöntemlere uygun çal malarn planlanmas, yürütülmesi ve denetlenmesi. C.6.1.4. Sa lk Bakanl bünyesinde yer alan sürveyans, izleme ve de erlendirme yapacak birimlerin takip ve desteklenmesi. Hedef 2. (C.6.2) KHH kontrol programnn izlenmesi, yllk de erlendirilmesi ve raporlanmas. Stratejiler

C.6.2.1. KHH Kontrol program süreç ve çktlarn gösterir göstergelerin belirlenmesi. C.6.2.2. Belirlenen çktlarn toplanmas için protokoller olu turulmas. C.6.2.3. Program çktlarnn toplanmas ve de erlendirilmesinden sorumlu bir yap olu turulmas

C.6.2.4. Yllk Ülke raporunun hazrlanmas. C.6.2.5. Eylem plan için belirlenen sürenin sonunda (2013) de erlendirme raporunun hazrlanmas ve yaymlanmas.


1. Hedef 1 kapsamnda hastalk yükü ve risk faktörlerini izlemek için güvenilir veri elde etmeye yönelik standart metotlar geli tirmek ve protokollerinin olu turulmas, çal malarn tümüne ula lmas, belirlenen yöntemlerin yaynlanmas.

2. Hedef 2 kapsamnda KHH kontrol programnn izlenmesi, yllk de erlendirilmesi ve raporlanmas ile ilgili göstergelerin yaynlanmas, raporun temini, ilgili birimin kapasitesinin yükseltilmesi, Yllk Ülke Raporu’nun ve Ulusal Program ve Eylem plan de erlendirme raporunun temini.

Eylem Planı

77

75


Göstergeler 2009 2010 2011 2012 2013 Güvenilir veri elde etmeye yönelik standart metotlar geli tirmek ve veri toplama/ara trma protokollerinin olu turulmas

%30 %40 %50 %60 %70

Belirlenen yöntemlerin ve göstergelerin yaymlanmas

%30 %40 %50 %60 %70

Yllk ülke raporunun hazrlanmas 1 1 1 1 1

Eylem plan son de erlendirme raporunun hazrlanmas ve baslmas

0 0 0 0 1

Etkinlikler 1. Yaynlar toplamak, (Ulusal çal malar, Sa lk Bakanl ’nn de i ik hastalklar için izleme

kaynak verileri, KOAH için BOLD çal malar, anketler), yaynlar de erlendirmek ve rapor hazrlamak

2. Kolay, pratik, uygulanabilir ve ekonomik yöntemler geli tirmek (Bu çal malarda Dünya Sa lk Örgütü, OECD, EUROSTAT de erlendirdi i indikatörler ile uyumlulu un gözetilmesi, “Health for All” kriterlerinin de göz önünde bulundurulmas).

3. Hastalk yükü çal malarna katk sa lamak üzere verilerin de erlendirilmesi, toplanmas, analizi ve raporlanmas.

4. Ulusal kontrol programnn yllk de erlendirilmesi ile ilgili di er çal ma gruplarndan ilerleme göstergelerinin temin edilmesi.

5. Di er çal ma gruplar tarafndan belirlenen ilerleme göstergelerinin izlenmesi için yöntem geli tirilmesi.

6. Verilerin toplanmas ve de erlendirilmesi çal malarnda Sa lk Bakanl ’nn ilgili birimi ile i birli i yaplmas.

7. lgili birimin belirlenen yöntem veya yöntemlerle belirli aralarla verileri toplamas. 8. Yllk Ülke Raporunun hazrlanmas. 9. Ulusal Program ve Eylem plan son de erlendirme raporunun hazrlanmas ve yaynlanmas.


78

76

Bütçe

2009 2010 2011 2012 2013

6. Kronik hava yolu hastalklarnn ve Kontrol programnn izlenmesi ve de erlendirilmesi -Güvenilir veri elde etmeye yönelik standart metotlar geli tirmek ve veri toplama/ara trma protokollerinin olu turulmas -Toplantlar için gerekli bütçe -Ulusal program yllk ülke raporu ve son de erlendirme raporu için gerekli bütçe

9.000 4.000 5.000 0

5.000 0 5.000 0

5.000 0 5.000 0

5.000 0 5.000 0

9.000 0 5.000 4.000

Eylem Planı

79

77

4. UYGULAMA

4.1. Görev organizasyonu Bu plann yürütülmesinden Bakan adna Sa lk Bakanl Müste ar sorumludur. Yürütme Kurulu bu plann yürütülmesinden Sa lk Bakanl ’na kar sorumludur. GENEL KURUL: Bütün payda larn temsilcilerinin yer ald genel kurul, ylda en az bir kez toplanr. Çal ma Gruplarnn Eylem Planlarn de erlendirir, yürütme kurulu tarafndan sunulan çal ma raporlar ve etkinlikleri tart r ve görü olu turur. Genel Kurul’un toplanma tarihi, gündemi ve yeri, Yürütme Kurulu tarafndan belirlenir ve sekreterya tarafndan organize edilir.

YÜRÜTME KURULU: Programn yönetiminden ve genel stratejilerinin belirlenmesinden sorumludur. Çal ma gruplarnn hazrlad önerileri Genel Kurulda görü ülmeden önce inceler ve Genel Kurulun görü üne sunar. Ylda en az 3 kez toplanr. Toplant tarihleri, gündemi ve yeri Yürütme Kurulunca belirlenir ve Sekreterya tarafndan organize edilir. Yürütme Kurulu kendi içinde ba kan ve ba kan yardmcsn seçer. Ba kan ve ba kan yardmcs görevleri 2 yl sürelidir, en fazla iki dönem görev yaplabilir. Yürütme Kurulu; GARD Ülke koordinatörleri (1 asil, 1 yedek üye-asil üye olmad nda yerine temsil eder), GARD üyesi Türk Toraks Derne i ve Türkiye Ulusal Allerji ve Klinik mmünoloji Derne i temsilcileri, çal ma grubu ba kanlar ve Sa lk Bakanl Temel Sa lk Hizmetleri Genel Müdürlü ü’nden Genel Müdür Yardmcs, Bula c Olmayan Hastalklar ve Kronik Durumlar Daire Ba kan, Solunum Sistemi Hastalklar ube Müdürü, Sa l n Te viki ve Geli tirilmesi Daire Ba kan, Tütün ve Ba mllk Yapc Maddelerle Mücadele Daire Ba kan, Beslenme ve Fiziksel Aktiviteler Daire Ba kan, Çevre Sa l Daire Ba kan, Aile Hekimli i Daire Ba kan ile Ana Çocuk Sa l ve Aile Planlamas Genel Müdürlü ü, Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlü ü ve Türkiye Sa lk Kurumu’ndan belirlenen birer temsilciden olu ur. ÇALI MA GRUPLARI: Genel kurul üyelerinin görev tanmlarna uygun olarak içinde yer ald , program hedeflerine göre olu turulan gruplardr. Her çal ma grubu eylem planlarnda belirtilen kendi alan ile ilgili çal malarn planlanmas, yürütülmesi, de erlendirilmesi ve geli tirilmesi için öneriler hazrlar, Yürütme Kuruluna sunar, onaylanan etkinlikleri yürütür. Ylda en az iki kez toplanr. Toplant tarihleri, gündemi ve yeri Yürütme Kurulunca belirlenir ve Sekreterya tarafndan organize edilir. Genel Kurulda sunulmak üzere çal malarnn sonuçlarn içeren yllk rapor hazrlar. Çal ma grubu ba kan ve sekreterleri 2 yl süreli olarak grup tarafndan seçilir. L KURULLARI: Her ilin kendi içinde Eylem Plan aktivitelerinin desteklenmesi ve koordinasyonundan sorumludur. l sa lk müdürü veya yardmcs ba kanl nda payda larn varsa il temsilcilerinden olu ur. l kurullarnn çal ma usul ve esaslar Yürütme Kurulunca belirlenir ve kurullar bu usul ve esaslara göre çal malarn sürdürür. l kurullarnn ba kan veya temsilcileri genel kurulun do al üyesidirler. SEKRETERYA: Sekreterya hizmetleri Sa lk Bakanl Temel Sa lk Hizmetleri Genel Müdürlü ü Bula c Olmayan Hastalklar ve Kronik Durumlar Daire Ba kanl Solunum Sistemi Hastalklar ube Müdürlü ü tarafndan yürütülür.


80

78

4.2. Eylem Plan

Bkz. Ek-A

KRON K HAVA YOLU HASTALIKLARI KONTROL PROGRAMI ÖRGÜTLENMES

l Kurullar

Yürütme Kurulu

KHH Kontrol Program Genel Kurulu

SB Temel Sa lk Hizmetleri

Genel Müdürlü ü Çal ma Gruplar

Eylem Planı

81

79

5. ZLEME VE DE ERLEND RME

zleme ve de erlendirme söz konusu planda belirtilen kriterlere göre T.C. Sa lk Bakanl bünyesindeki ilgili birimler ile i birli i içinde VI. Çal ma Grubu tarafndan yürütülecektir.

VI. Çal ma grubu her hedef için öngörülen izleme ve zamanlama ölçütlerini belirleyecek,

belirlenen verilerin rutin olarak toplanmas için veri toplama protokolleri olu turacak, her hedef için öngörülen program alt aylk aralklarla de erlendirecek ve Yürütme Kurulu’na raporlayacaktr.


82

Eylem Planı

83

80

6. KAYNAKLAR Akpnar M, Çelikten E, Çmrn A. zmirdeki kuaförlerde mesleksel astma prevalans ve risk

faktörleri. Solunum Hastalklar 1998; 9(2):261-8. Annesi-Maesano I. Epidemiology of chronic obstructive pulmonary disease. Eur Respir

Mon 2006; 38: 41-70. Anthonisen NR, Connett JE, Kiley JP et al. Effects of smoking intervention and the use of

an inhaled anticholinergic bronchodilator on the rate of decline of FEV1. The Lung Health Study. JAMA 1994; 272: 1497-505.

Ardç S, Özdemir N, Cingi M ve ark. Toz morfine ba l yeni bir mesleksel astma. Solunum Hastalklar 1990; 1: 37-50.

Atis S, Tutluoglu B, Sahin K ve ark. Sensitization to sunflower pollen and lung functions in sunflower processing workers. Allergy 2002 Jan; 57(1): 35-9.

ATS documents statement on home care for patients with respiratory disorders. Am J Respir Crit Care Med 2005; 171: 1443-64.

Baykal Y. Kronik obstrüktif akci er hastal üzerinde epidemiyolojik bir ara trma. Tüberküloz ve Toraks 1976; 24: 3-18.

Bayram H, Dikensoy Ö. Hava kirlili i ve solunum sa l na etkileri. Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2006; 54(1): 80-89.

Bayram H. Türkiye’de Hava kirlili i sorunu: Nedenleri, alnan önlemler ve mevcut durum. Toraks Dergisi 2005; 6(2): 159-65.

Behr J, Nowak D. Tobacco smoke and respiratory disease. U.K. ERS Journals 2002: 161-179.

British Guideline on Management of Asthma, British Thoracic Society Scottish Intercollegiate Guidelines Network Revised edition 2005.

Bronchoalveolar lavage constituents in healthy individuals, idiopathic pulmonary fibrosis, and selected comparison groups. The BAL Cooperative Group Steering Committee. Am Rev Respir Dis 1990; 141: S169-S202.

BTS Guideline development group. Intermediate care- hospital at home in chronic obstructive pulmonary disease. British Thoracic Society Guideline. Thorax 2007; 62: 200-10.

Buist AS, McBurnie MA, Vollmer WM, et al. BOLD Collaborative Research Group. International variation in the prevalence of COPD (the BOLD Study): A population-based prevalence study. Lancet 2007; 370(9589): 741-50.

Calverley PM, Leggett RJ, McElderry L et al. Cigarette smoking and secondary polycythemia in hypoxic cor pulmonale. Am Rev Respir Dis 1982; 125: 507-10.

Celi BR, MacNee W. Standarts for the diagnosis and treatment of patients with COPD: A summary of the ATS/ERS position paper. Eur Respir J 2004; 23: 932-946.

Celi BR, Cote CG, Martin JM, et al. The body-mass index, airflow obstruction, dsypnea, and exercise capacity index in chronic obstructive pulmonary disease. N Eng J Med 2004; 350: 1005-1012.

Chapman KR, Mannino DM, Soriano JB, et al. Epidemiology and cost of chronic obstructive pulmonary disease. Eur Respir J 2006; 27: 188-207.

Clarck CJ, Decramer M. The definition and rationale for pulmonary rehabilitation. In: Donner CF, Decramer M ( eds). Pulmonary rehabilitation. Europian Respiratory Monograph 2000;1-7.

Cotes C. Pharmacoeconomics and the burden of COPD. Clinical Pulmonary Medicine 2005; 12: S19–S21.


84

81

Çetinkaya F, Gülmez , Aydn T ve ark. Prevalence of chronic bronchitis and associated risk factors in a rural area of Kayseri, Central Anatolia. Monaldi Arch Chest Dis 2000; 55: 189-193.

Çmrn A, Akpnar M. Mobilyac astmas (iki olgu nedeniyle). Solunum Hastalklar 1997; 8(1): 99-102.

Çuhadaro lu Ç, Klçaslan Z, Alzafer S ve ark. stanbul Tp Fakültesi çal anlarnda lateks eldiven allerjisi. Solunum 1995; 19: 147-50.

Decramer M, Rennard S, Troosters T, et al. COPD as a lung diseases with systemic consequences-clinical impact, mechanisms and potential for early intervention. COPD 2008; 5: 235-256.

Demir AU, Karakaya G, Kalyoncu AF. Allergy symptoms and IgE immune response to rose: An occupational and an environmental disease. Allergy 2002 Oct; 57(10): 936-9.

Demirel M, Gülmez , Oymak S ve ark. Cam i çilerinde mesleksel astma. Türkiye Solunum Ara trmalar Derne i XXV. Ulusal Kongresi, stanbul. Özet Kitab: SB 044.

Demirel Y. Güncel akci er hastalklar serisi: Astm tan ve tedavisi. Bilimsel Tp Yaynevi, Ankara 2004.

DPT 9. Kalknma Plan Sa lk Komisyonu Özel htisas Raporu, 2006.

Ediger D. Sigara ve Astm. Sigara ve Sa lk. Bursa 2002: 162-70. Ekici A, Ekici M, Kurtipek E, et al. Obstructive airway diseases in women exposed to

biomass smoke. Environ Res 2005; 99: 93-98. Er M, Emri S, Karakoca Y ve ark. Jüt ipli i fabrikasnda çal an i çilerde bisinozis ve

KOAH prevalans. Toraks Derne i 2. Kongresi Bildiri Özet Kitab. Antalya: 1998; 85. Erdo an S, Gülmez , Ünlühizarc K ve ark. Odun tozuna maruz kalan i çilerde solunum

fonksiyonlar ve meslek astmas prevalans. Solunum 1995; 19: 127-34. Etter JF, Lukas RJ, Benowitz NL, et al: Cytisine for smoking cessation: A research agenda.

Drug Alcohol Depend 2008; 92: 3-8. European Respiratory Society. European Lung White Book. Huddersfield, European

Respiratory Society Journals, 2003. Expert Panel Report III. Guidelines for the diagnosis and management of asthma. J Allergy

Clin Immunol 120:5 (Supplement S1-138) 2007. Ezzati M. Indoor air pollution and health in developing countries. Lancet 2005; 366: 104-

106. Fiore MC. US public health service clinical practice guideline: Treating tobacco use and

dependence. Respir Care 2000; 45: 1200-62. Fi ekçi F, Klçaslan Z. Mobilya cila ve boya atölyelerinde çal an i çilerin solunum

yaknmalar ve prick testi bulgular. Solunum Hastalklar 1998; 9(1): 143-53. Fi ekçi F, Özkurt S, Ba er S. Bayan kuaförlerinde solunum sistemi yaknmalar ve meslek

astmas. Toraks Derne i 2. Kongresi Bildiri Özet Kitab. Antalya: 1998; 87. Fletcher C, Peto R. The natural history of chronic airflow obstruction. BMJ 1977; 1: 1645 –

48. Forastiere F, Balmes J, Scarinci M, et al. Occupation, asthma, and chronic respiratory

symptoms in a community sample of older women. Am J Respir Crit Care Med 1998 Jun; 157(6): 1864-70.

Foster WM, Langenback EG, Bergofsky EH. Disassociation in the mucociliary function of central and peripheral airways of asymptomatic smokers. Am Rev Respir Dis 1985; 132: 633-639.

Global initiative for asthma (G NA). Global strategy for asthma management and prevention 2006.

Eylem Planı

85

82

Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease. Global strategy for the diagnosis, management and prevention of chronic obstruvtive pulmonary disease 2007. www.goldcopd.org

Global Strategy for Asthma Management and Prevention, Revised edition 2007. Global surveillance, prevention and control of Chronic Respiratory Diseases, A

comprehensive approach, WHO 2007. Görgüner M, Mirici A, Girgiç M ve ark. Atatürk Üniversitesi halclk e itim merkezi

çal anlarnda solunum semptomlar ve meslek astmas prevalans üzerine bir çal ma. Solunum 1995; 20: 259-65.

Gülmez , Çetinkaya F, Oymak FS ve ark. Occupational asthma among Hairdresser’s apprentices. Eur Respir J 1998; 12(Suppl. 28): 333.

Güven K, Özesmi M, Demir R. Yün tozu ve meslek astmas. Solunum 1992; 17: 228-35. Haahtela T, et al. Asthma programme in Finland: a community problem needs community

solutions. Thorax 2001, 56: 806–14. Halbert RJ, et al. Interpreting COPD prevalence estimates: What is the true burden of

disease? Chest 2003, 123: 1684–92. Halbert RJ, Natoli JL, Gano A, et al. Global burden of COPD: Systemic review and meta-

analysis. Eur Respir J 2006; 28: 523-32. http://halksagligi.med.ege.edu.tr/seminerler/2006-

07/Primitif_Biyomas_ve_Sagliga_Etkileri_SOS.pdf Hansell AL, Walk JA, Soriano JB. What do chronic obstructive pubmonary disease patients

die from? A multiple case coding analysis. Eur Respir J 2003; 22: 809-814. Hansen JE, Sun XG, Wasserman K. Spirometric criteria for airway obstruction. Use

percentage of FEV/FVC ratio below the fifth percantile, Not <70%. Chest 2007; 131: 349-355.

Hardie JA, Buist AS, Vollmer WM, et al. Risk of over-diagnosis of COPD in asymptomatic elderly never-smokers. Eur Respir J 2002; 20: 1117-22.

Hasan SU. ATS statement--cigarette smoking and health. Am J Respir Crit Care Med 1996; 154: 1579-80.

Health At A Glance Turkey, T.C. Sa lk Bakanl Refik Saydam Hfzsshha Merkezi Ba kanl , Hfzsshha Mektebi Müdürlü ü, 2007.

Hilberink SR, Jacobs JE, Bottema BJ, et al. Smoking cessation in patients with COPD in daily general practice (SMOCC): Six months' results. Prev Med 2005; 41: 822-827.

Hilberink SR, Jacobs JE, Schlosser M, et al: Characteristics of patients with COPD in three motivational stages related to smoking cessation. Patient Educ Couns 2006; 61: 449-457.

Hnizdo E, Glindmeyer HW, Petsonk EL, et al. Case definitions for chronic obstructive pulmonary disease. COPD 2006; 3: 95-100.

Huisman M, Kunst AE, Bopp M, et al. Educational inequalities in cause-specific mortality in middle-aged and older men and women in eight western European populations. Lancet 2005; 365: 493-500.

Huss K, Adkinson NF, Jr Eggleston PA, et al. House dust mite and cockroach exposue are strong risk factors for positive allergy skin test responses in the Childhood Asthma Management Program. J Allergy Clin Immunol 2001; 107(1): 48-54.

International Statistical Classifi cation of Diseases and Related Health Problems, 10th Revision, Version for 2006. Geneva, World Health Organization, 2006.

Jindal SK, Aggarwal AN, Chaudhry K, et al. A multicenter study on epidemiology of chronic obstructive pulmonary disease and its relationship with tobacco smoking and environmental tobacco smoke exposure. Indian J Chest Dis Allied Sci 2006; 48: 23-29.


86

83

Karlkaya C. Tütün kontrolü ve hekimin sorumlulu u. Akci er Hastalklar Temel Bilgiler. T Özlü, M Metinta , S Ardç (Eds). Türk Toraks Derne i. 2008, Ankara.

Karlkaya C, Ylmam , Kiter G. Consistency between diagnostic and therapeutic decisions in COPD patients with respect to the recent guidelines. Turkish Respiratory Journal 2006; 7 (1): 001-005.

Kennedy SM, Chambers R, Du W, et al. Environmental and occupational exposures. Do they affect chronic obstructive pulmonary diseases differently in women and men. Proc Am Thorac Soc 2007; 4: 692-4.

Kele N, Ilicali C, De er K. Impact of air pollution on prevalence of rhinitis in Istanbul. Arch Environ Health 1999;54:48-51.

Kele N, Ilicali C, De er K. The effects of different levels of air pollutionon atopy and and symptoms of allergic rhinitis. Am J Rhinol 1999; 13:185-90.

Keles N, Ilicali C. The impact of outdoor pollution on upper respiratory diseases. Rhinology 1998;36:24-7.

Klçaslan Z, Erkan F, Ece T, ve ark. Modern bir ekmek fabrikasnda frnc astmas ve un duyarll . Solunum 1990; 15: 446-51.

Klçaslan Z, Ya a M. Bronchial asthma associated with detergent enzyme. European Respiratory Journal 1992; 5(suppl 15): 405s.

Klçaslan Z, Ylmaz V, Çkrkço l S, ve ark. Pamuklu tekstil çal anlarnda solunum fonksiyon bozukluklar. Solunum 1987; 12: 242-6.

Kiraz K, Kart L, Demir R, et al. Chronic pulmonary diseases in rural women exposed to biomass fumes. Clin Invest Med 2003; 26: 243-8.

Kocabas A, Hancioglu A, Turkyilmaz S, et al. Prevalence of COPD in Adana, Turkey (BOLD-Turkey Study). Proceedings of the American Thoracic Society 2006; 3 (Abstract Issue): A543.

Kocaba A. Kronik Obstrüktif Akci er Hastal Epidemiyolojisi ve Risk Faktörleri. In: Umut S, Erdinç E (edits): Tanmdan Tedaviye Kronik Obstrüktif Akci er Hastal . Toraks Kitaplar 2008; 6: 10-22.

Kocabas A, Turkylmaz AS, Unalan T, et al. Under diagnoss and under treatment of COPD in Adana, Turkey (Bold-Turkey Study). Eur Respir J 2006; 28(Supp 50): 446s.

Kurt E, Metinta S, Ba yi it , et al. Prevalence and risk factors of allergies in Turkey: Results of a multicentric cross-sectional study in children. Pediatr Allergy Immunol 2007; 18: 566-74.

Kuschner WG, D'Alessandro A, Wong H, et al. Dose-dependent cigarette smoking-related inflammatory responses in healthy adults. Eur Respir J 1996;9:1989-94.

Lacasse Y, Maltais F, Goldstein RS. Smoking cessation in pulmonary rehabilitation: goal or prerequisite? J Cardiopulm Rehabil 2002; 22: 148-53.

Lange P, Parner J, Vestbo J, et al. A 15-year follow-up study of ventilatory function in adults with asthma. N Engl J Med 1998 Oct 22; 339(17): 1194-200.

Lin HH, Murray M, Cohen T, et al. Effects of smoking and solid-fuel use on COPD, lung cancer, and tuberculosis in China: A time-based, multiple risk factor, modelling study. Lancet published online October 4, 2008.

Liu AH. Something old, something new: Indoor endotoxin, allergens and asthma. Ped Respir Rev 2004; 5: S65-S71.

Mannino DM, Ford ES, Redd SC. Obstructive and restrictive lung disease and functional limitation: Data from the Third National Health and Nutrition Examination. Journal of Internal Medicine 2003, 254:540–547.

Mannino DM, Gagnon RC, Petty TL, et al. Obstructive lung disease and low lung function in adults in the United States. Arch Intern Med 2000; 160: 1683-9.

Eylem Planı

87

84

Mannino DM, Holguin F. Epidemiology and global impact of chronic obstructive pulmonary disease. Respiratory Medicine: COPD Update 2006; 1: 114-20.

Mannino DM, Homa DM, Akinbami LJ, et al. Chronic obstructive pulmonary disease surveillance-United States 1971-2000. MMWR Surveill Summ 2002; 51: 1-16.

Marangon K, Herbeth B, Lecomte E, et al. Diet, antioxidant status and smoking habits in French men. Am J Clin Nutr 1998; 67: 231-9.

Marquette CH, Saulnier F, Leroy O, et al. Long-term prognosis of near-fatal asthma. A 6-year follow-up study of 145 asthmatic patients who underwent mechanical ventilation for a near-fatal attack of asthma. Am Rev Respir Dis 1992 Jul; 146(1): 76-81.

Masoli M, Fabian D, Holt S, et al. The global burden of asthma: executive summary of the GINA Dissemination Committee Report. Allergy 2004; 59(5): 469-78.

Mathers CD, Loncar D. Projections of global mortality and burden of disease from 2002 to 2030. PLoS Medicine 2006, e442.

McBride CM, Emmons KM, Lipkus IM: Understanding the potential of teachable moments: The case of smoking cessation. Health Educ Res 2003; 18: 156-70.

Menezes AMB, Parez-Padilla R, Jardim JRB, et al. Chronic obstructive pulmonary disease in five Latin American cities (The PLATINO study): A prevalence study. Lancet 2005; 366: 1875-81.

Murin S, Bilello KS, Matthay R. Other smoking-affected pulmonary diseases. Clin Chest Med 2000 Mar; 21(1): 121-37.

National Collabrating Centre for Choronic Conditions. Chronic obstructive pulmonary disease: National Guideline on managment of chronic obstructive pulmonary disease in primary and secondary care. Thorax 2004; 59(Suppl): 1-232.

Outline of the Strategic Plan of the Global Alliance against Chronic Respiratory Diseases (2008-2013) [email protected]

Özesmi M, Aslan H. Hal dokumaclarnda kronik obstrüktif akci er hastal . Solunum 1984; 9: 260-5.

Özkurt S, Zencir M, Haco lu M, ve ark. Oto boyaclarnda mesleksel astm skl . Solunum dergisi 2003; 5(2): 49-53.

Odaba A, Akpnar M, Çelikten E, ve ark. Çiçek satclarnda mesleksel astma prevalans. Türkiye Solunum Ara trmalar Derne i XXV. Ulusal Kongresi, stanbul. Özet Kitab: P 007.

Oxman AD, Muir DCF, Shannon HS, et al. Occupational dust exposure and chronic obstructive pulmonary disease-A systemic overview of the evidence. Am Rev Respir Dis 1993; 148: 38-48.

Patel BD, Luben RN, Welch AA, et al. Childhood smoking is an independent risk factor for obstructive airways disease in women. Thorax 2004; 59: 682-6.

Pauwels RA, Rabe KF. Burden and clinical features of chronic obstructive pulmonary disease (COPD). The Lancet 2004, 364: 613–20.

Pena VS, Miravitlis M, Gabriel R, et al. Geographic variations in prevalance and underdiagnosis of COPD. Chest 2000; 118: 981-9.

Prescott E, Lange P, Vestbo J. Socioeconomic status, lung function and admission to hospital for COPD: Results from the Copenhagen City Hearth Study. Eur Respir J 1999; 13: 1109-14.

Ries AL, Bauldoff GS, Carlin BW, et al. Pulmonary rehabilitation. Joint ACCP/AACPVR Eviedence-Based Clinical Practice Guidelines. Chest 2007; 131: 4S-42S.

Roberts SD, Farber MO, Knox KS, et al. FEV/FVC ratio of 70% misclassifies patients with obstruction at the extremes of age. Chest 2006; 130: 200-6.

Sa lk statistikleri 1964-1994. Sa lk Bakanl APK Dairesi yaynlar, Ankara 1995.


88

85

Scanlon EF, Suh O, Murthy SM et al. Influence of smoking on the development of lung metastases from breast cancer. Cancer 1995; 75: 2693-9.

Silverman R. Treatment of acute asthma, a new look at the old and at the new. Clinics in Chest Medicine 2000; 21(2): 361-79.

Simpson D. Tobacco control in Europe and Smoking cessation. 10th Annual Congress of Turkish Thoracic Society. 25-29 April 200, Antalya.

Soysal A, Demiral Y. Kapal ortam hava kirlili i. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni 2007; 6(3): 221-6.

Strong K, et al. Preventing chronic diseases: How many lives can we save? The Lancet 2005, 366: 1578–82.

ahin Ü, Akkaya A. Pamuk ipli i fabrikasnda çal an i çilerde solunum sistemi semptomlar ve solunum fonksiyon testlerinin ara trlmas. Solunum Hastalklar 1998; 9(1): 129-42.

akar A, Kaya E, Çelik P, ve ark. Seramik fabrikas i çilerinde silikozis. Tüberküloz ve Toraks 2005; 53(2): 148-55.

Tartasky D. Asthma in the inner city: A growing public health problem. Holistic Nursing Practice 1999; 14: 37–46.

T.C. Sa lk Bakanl Refik Saydam Hfzsshha Merkezi Ba kanl Hfzsshha Mektebi Müdürlü ü. Hastalk Yükü Final Raporu, Aralk 2004.

TC Sa lk Bakanl RSHMB Hfzshha Mektebi Müdürlü ü. Ulusal Hastalk Yükü Çal mas 2004. Aydo du Ofset Matbaaclk, Ankara 2007.

Temel O, akar C. A, Yaman N, ve ark. Occupational asthma in welders and painters World Asthma Meeting 2007 stanbul, Abstract, 64.

The International Study of Asthma and Allergies in Childhood (ISAAC) Steering Committee. Worldwide variation in prevalence of symptoms of asthma, allergic rhinoconjunctivitis and atopic eczema: ISAAC. The Lancet 1998, 351: 1225–32.

Tonnesen P, Carrozzi L, Fagerstrom KO, et al. Smoking cessation in patients with respiratory diseases: A high priority, integral component of therapy. Eur Respir J 2007; 29: 390-417.

www.toraks.org Toren K, Hermansson BA. Incidence rate of adult-onset asthma in relation to age, sex, atopy

and smoking: A Swedish population-based study of 15813 adults. Int J Tuberc Lung Dis 1999 Mar; 3(3): 192-7.

Topçu F, Yorganco lu A, Çmrn AH, ve ark. Frn çal anlarnda mesleksel astm prevalansnn de erlendirilmesi. 25. Yl Akci er Günleri Kongre Kitab 2000; 332-41.

TSH Genel Müdürlü ü, Küresel Gençlik Tütün Ara trmas, 2003. Turgut T, Ta demir C, Muz H, ve ark. Elaz merkezinde oto ve mobilya atölyelerinde

çal an boya i çilerinde meslek astm skl . Tüberküloz ve Toraks 2005; 53(4): 371-378. Tutluoglu B, Ati , Anakkaya AN, Altug E, ve ark. Sensitization to horse hair, symptoms and

lung function in grooms. Clin Exp Allergy. 2002 Aug; 32(8): 1170-3. Türk Toraks Derne i, Ulusal Astm Tan ve Tedavi Rehberi 2000. Türkiye statistik Kurumu (TÜ K) , Aile Yaps Ara trmas, 2006, s:20.

Uçgun , Özdemir N, Metinta M, ve ark. Oto ve mobilya boyaclarnda mesleksel astm skl . Solunum Hastalklar Dergisi 1999; 10(2): 126-30.

Ulusal Hane Halk Ara trmas 2003 Temel Bulgular, Türkiye.

Eylem Planı

89

86

Ulusal Hastalk Yükü ve Maliyet Etkililik (UHY-ME) Çal mas, Türkiye. US Department of Health and Human Services.: Reducing the Health Consequences of

Smoking: 25 Years of Progress. A Report of the Surgeon General. Atlanta, Georgia.: US Department of Health and Human Services, Public Health Service, Centers for Disease Control, Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Office on Smoking and Health. DHHS Publication No. (CDC) 89-8411, 1989.

Ünsal M. Sigara ve Akci erler. In: Tür A, editor. Sigarann Bilimsel Yüzü. 1. ed. stanbul: Logos Yaynclk; 2004. p. 99-120.

Variations in the prevalence of respiratory symptoms, self-reported asthma attacks and use of asthma medication in the European Community Respiratory Health Survey (ECRHS). European Respiratory Journal 1996, 9: 687–95.

Viegi G, et al. Prevalence of airways obstruction in a general population: European Respiratory Society vs American Thoracic Society definition. Chest 2000, 117(5 Supplement 2): 339S–345S.

Viegi G, Scognamiglio A, Baldacci S, et al. Epidemiology of chronic obstructive pulmonary disease (COPD). Respiration 2001; 68: 4-19.

Weiss KB, Sullivan SD. The health economics of asthma and rhinitis. I. Assessing the economic impact. Journal of Allergy and Clinical Immunology 2001, 107: 3–8.

Weiss TS. Asthma: Epidemiology. In: Fishman AP ed. Fishman’s pulmonary disease and disorders. 3. ed. New York, Mc Graww-Hill Company 1998: 1(48); 735-43.

Willemse BW, Postma DS, Timens W et al. The impact of smoking cessation on respiratory symptoms, lung function, airway hyperresponsiveness and inflammation. Eur Respir J 2004; 23: 464-76.

World Health Organization. World Health Report 2004; Changing History. Geneva, World Health Organization, 2004.

www.who.int/gard World Health Organization Report on the Global Tobacco Epidemic, 2008: The MPOWER

package. Geneva, World Health Organization, 2008. World Health Organization. 2003 Tobacco World Atlas.

www.who.int/tobacco/statistics/tobacco_atlas/en/ Date Last accepted July 20, 2007. Xu X, Weiss ST, Rijcken B, et al. Smoking, changes in smoking habits and rate of decline in

FEV: New insight into gender differences. Eur Respir J 1994; 76: 1056-61. Yach D. Partnering for better lung health: Improving tobacco and tuberculosis control. Int J

Tuberc Lung Dis 4(8): 693–7. Ylmaz V, Klçaslan Z, lker O, ve ark. Oto boya çal anlarnda solunum parametreleri.

Solunum 1987; 12: 220-3. Yorganco lu A, akar A, Keskin T, ve ark. Respiratory symptoms and occupational asthma

in polyurethane foam producers. Turkish Respiratory Journal 2001; 3:19-23. Zencir M, Elci OC, Uçku R, ve ark. Prevalence of Bysinosis Among Textile Workers. Eur

Respir J 1996; 9(Suppl. 23): 178s.


90

Eylem Planı

91

87

7. EKLER

Ek A: Eylem Plan Ek B: Tütün Sorunu ve GARD’n yakla m Ek C: 29-31 Mays GARD stanbul Toplants Ek D: GARD Türkiye Çal ma Gruplar ve Üyeleri Ek E: GARD Türkiye Payda lar Ek F: GARD Dünya Katlmclar Ek G: 4207 Sayl Tütün Ürünlerinin Zararlarnn Önlenmesi ve Kontrolü Hakknda Kanun Ek H: ç ve D Ortam Hava Kirlili i, Çevresel/Mesleki Risk Faktörleri ile lgili Yasa ve Yönetmelikler


92

88

7

.1. E

k A

: Eyl

em P

lan

1.

ÇG

’ u E

ylem

Pla

n: K

roni

k H

ava

Yol

u H

asta

lkla

rn

Önl

eme

ve K

ontr

ol P

rogr

amnn

Olu

turu

lmas

Pay

dala

r

Hed

ef

Stra

teji

So

rum

lu B

irim

Planlama

Uygulama

Yürütme

Etk

inlik

ler

Per

form

ans

Kri

terl

eri

zlem

e ve

D

eer

lend

irm

e Z

aman

lam

a (b

ala

ngç

-bit

i ta

rihl

eri)

C. 1

. 1.

Tür

k T

orak

s D

erne

i ta

raf

ndan

KH

H

Kon

trol

Pro

gram

Ö

neri

sini

n Sa

lk

Bak

anl’

na s

unum

u

TT

D

K

HH

Kon

trol

Pro

gram

ta

slann

hazr

lanm

as

KH

H K

ontr

ol

Prog

ram

tasl

ann

Sa

lk

Bak

anl’

na

sunu

lmas

M

ays

200

7

C. 1

. 2.

Salk

Bak

anl

tara

fnd

an ö

neri

nin

deer

lend

irilm

esi,

kabu

lü

Salk

Bak

anl

K

HH

Kon

trol

Pro

gram

ta

slann

ince

lenm

esi

KH

H K

ontr

ol

Prog

ram t

asla

na

olum

lu g

örü

ve

rilm

esi

M

ays

200

7

C. 1

. 3.

Salk

Bak

anl

tara

fnd

an p

roje

de y

er

alac

ak s

orum

lu k

iin

in

belir

lenm

esi v

e B

akan

lk b

ünye

sind

e So

lunu

m S

iste

mi

Has

talk

lar

ub

e M

üdür

lüü

kuru

lmas

Salk

Bak

anl

Sa

lk B

akan

l

tem

silc

isin

in

belir

lenm

esi v

e ilg

ili

biri

min

kur

ulm

as

Bel

irle

nen

Salk

B

akan

l

tem

silc

isin

in v

e ku

rula

n ilg

ili

biri

min

bi

ldir

ilmes

i

M

ays

200

7

Oca

k 20

08

C.1. Kronik hava yolu hastalklarn Önleme ve Kontrol Programnn oluturulmas

C. 1

. 4.

DSÖ

Böl

ge O

fisi

ve

ülke

DSÖ

tem

silc

isin

in

bilg

ilend

irilm

esi

GA

RD

Ülk

e K

oord

inat

örü

Eyl

ül 2

007

Eylem Planı

93

89

C. 1

. 5.

Payd

ala

rn

belir

lenm

esi v

e pa

yda

te

msi

lcile

ri il

e bi

rlik

te

KH

H K

ontr

ol P

rogr

am

Ulu

sal G

enel

K

urul

u’nu

n ol

utu

rulm

as

TT

D, S

B

K

HH

Kon

trol

Pro

gram

ha

kkn

da p

ayda

lara

bi

lgile

ndir

me

yaz

s

yaz

lmas

Payd

ala

rn

tem

silc

i is

im v

e ile

tiim

bi

lgile

rini

n bi

ldir

mes

i

E

ylül

200

7

C. 1

. 6.

Ulu

sal G

enel

Kur

ulu

Top

lants

Tüm

pay

dala

r

Viz

yon,

am

aç v

e he

defl

erin

tan

mla

nmas

Örg

ütse

l alt

yap

ve

kapa

site

nin

olu

turu

lmas

Ulu

sal e

ylem

pla

nn

n ha

zrl

anm

as (

Eki

m

2007

-Oca

k 20

09)

Eki

m 2

007-

Oca

k 20

09

C.1

.7. K

ontr

ol

prog

ramnn

basm

ve

dat

m

M

ays

-Haz

iran

200

9

C. 1

. 8.

GA

RD

Ülk

e L

ansm

an

Top

lants y

aplm

as

1. S

alk

Bak

anl,

1. S

TK

’lar

, 3.

DSÖ

1. S

alk

B

akan

l

2. T

TD

Tüm

pa

yda

lar

Tüm

pa

yda

lar

KH

H Ö

nlem

e ve

K

ontr

ol P

rogr

am

Eyl

em P

lan

nn

haz

rlan

mas

KH

H Ö

nlem

e ve

K

ontr

ol P

rogr

am

Eyl

em P

lan

nn

tüm

pa

yda

lara

bi

ldir

ilmes

i ve

geri

bi

ldir

im a

lnm

as

M

ays

200

8

C. 1

.9.

Tant

m

lgili

Çal

ma

grub

u (C

2)

M

edya

da k

onuy

la il

gili

habe

rler

e ye

r ve

rilm

esi

Basn

duy

urus

unun

ya

plm

as

Mays

200

9-

C. 1

0.

Eyl

em v

e iz

lem

lg

ili Ç

al

ma

Gru

bu

(C6)

H

azir

an 2

009-

2013


94

90

2. Ç

G’ u

Eyl

em P

lan

: Olu

turu

lan

prog

ramn

kam

uoyu

na b

enim

seti

lip, s

avun

ulm

as

Pay

dala

r

Hed

ef

Stra

teji

So

rum

lu

Bir

im

Planlama

Uygulama

Yürütme

Etk

inlik

ler

Per

form

ans

Kri

terl

eri

zlem

e ve

D

eer

lend

irm

e

Zam

anla

ma

(ba

langç

-bit

i

tari

hler

i)

C. 2

. 1.

Eyl

em p

lan

ve

mev

cut d

urum

an

aliz

inin

be

lirle

nmes

i, T

ant

m p

rogr

am

amaç

ve

ilkel

erin

in

belir

lenm

esi

Çal

ma

Gru

bu

Çal

ma

Gru

bu,

Salk

B

akan

l

Çal

ma

grub

u,

Salk

B

akan

l,

M

illi E

itim

B

akan

l,

çile

ri

Bak

anl,

Diy

anet

le

ri

Ba

kanl,

TT

D,

AD

Çal

ma

grub

u,

Salk

B

akan

l,

M

illi E

itim

B

akan

l,

çile

ri

Bak

anl,

Diy

anet

le

ri

Ba

kanl,

TT

D,

AD

2009

yl

nda

topl

umda

ki

farkn

dal

a yö

nelik

dur

um

sapt

amas (

base

line

surv

ey)

yap

lmas

Ara

trm

a so

nuçl

arnn

de

erle

ndir

ilmes

i

Bu

konu

da T

ürki

ye

stat

istik

Kur

umu

ile i

birl

ii

yap

lara

k fa

rkn

daln

öl

çülm

esi i

çin

anke

t hazr

lanm

as

1 y

l

C.2. Eylem Plannn kamuoyuna benimsetilip, savunulmas

C. 2

. 2.

Salk

çal

anla

rna

pr

ogra

mn

tan

tlm

as

Çal

ma

Gru

bu

Çal

ma

Gru

bu,

Salk

B

akan

l

Salk

B

akan

l,

l Sa

lk

Müd

ürlü

kler

i, Ö

zel H

asta

ne

Bir

likle

ri,

Mes

lek

Oda

lar

, T

TD

, A

D

Salk

B

akan

l,

l Sa

lk

Müd

ürlü

kler

i, Ö

zel H

asta

ne

Bir

likle

ri,

Mes

lek

Oda

lar

, T

TD

, A

D

Prog

ramn

tan

tm m

ater

yalin

in

haz

rlan

mas (

afi

, bro

ür, C

D, s

layt

se

ti) ,

GA

RD

web

site

sini

n ha

zrl

anm

as v

e ilg

ili li

nkle

rin

veri

lmes

i, G

AR

D w

eb s

itesi

nin

aram

a m

otor

lar

nda

önce

likli

olar

ak

yer

alm

asnn

sa

lanm

as

1.l s

alk

müd

ürlü

kler

ine

plann

re

smi o

lara

k ile

tilm

esi,

prog

ramn

ta

ntl

mas i

çin

Ank

ara'

da il

sa

lk

müd

ürle

rini

kap

saya

n to

plan

t dü

zenl

enm

esi,

daha

son

ra il

sa

lk

müd

ürlü

kler

i tar

afn

dan

Aile

H

ekim

lii D

aire

si il

e i

birl

ii

halin

de b

irin

ci b

asam

aa

yöne

lik

eiti

m v

erilm

esi,

Bu

topl

antl

ara

TT

D v

e A

D ta

raf

ndan

eiti

m

dest

ei v

erilm

esi

2.

kinc

i bas

amak

ve

üçün

cü

Öng

örül

en

aktiv

itele

rin

%70

’ini

n ya

plm

as

Salk

ça

lan

lar

nda

%

50

farkn

daln

sa

lanm

as(

2yl)

1.Ö

ngör

ülen

to

plan

t sa

ys

ve

eiti

len

kii s

ays

2.

Kam

uoyu

ar

atrlm

alar

Prog

ram

tan

tm

say

s,

Katl

mc

says,

Dat

lan

mat

erya

l sa

ys

3.

Salk

ça

lan

lar

nn

farkn

dalnn

öl

çüm

ü iç

in a

nket

ya

plm

as

2 y

l

Eylem Planı

95

91

basa

mak

sa

lk p

erso

nelin

e pr

ogra

mn

duy

urul

mas (

TT

D v

e A

ID a

rac

l i

le d

erne

k ub

eler

inde

2.

ve

3. b

asam

ak h

ekim

leri

nin

katlm i

le to

plan

tlar

dü

zenl

enm

esi)

3.

Yuk

ard

aki p

rogr

amla

rda

eiti

m

alan

lar

n hi

zmet

içi e

itim

ile

dier

sa

lk p

erso

nelin

e pr

ogra

m

duyu

rmas

4.Sa

lk B

akan

l’

nn

bu k

onu

ile

ilgili

gen

elge

yayn

laya

rak

prog

ram

dest

ekle

mes

i 5.

Salk

Bak

anl w

eb s

ayfa

snd

a pr

ogra

mn

tan

tlm

as v

e ge

nelg

enin

ya

ynl

anm

as

6. S

alk

kur

umla

rna

pro

je ta

ntm

af

i v

e br

oür

leri

nin

dat

lmas

C

. 2. 3

. E

itim

kur

umla

rna

Pr

ogra

mn

ta

ntl

mas

Çal

ma

grub

u Ç

al

ma

grub

u,

Salk

B

akan

l

Mill

i E

itim

B

akan

l

Çal

ma

grub

u,

Salk

B

akan

l,

Mill

i Eiti

m

Bak

anl

Çal

ma

grub

u,

Salk

B

akan

l,

Mill

i Eiti

m

Bak

anl

1.lle

rdek

i eiti

m k

urum

u yö

netic

ileri

ne p

rogr

amn

tan

tlm

as

2. M

illi E

itim

Bak

anl'nn

kon

u ile

ilgi

li ge

nelg

e ya

ynl

amas v

e w

eb

sayf

asn

da y

ayn

lanm

as

Öng

örül

en

aktiv

itele

rin

%70

’ini

n ya

plm

as

Eiti

m

kuru

mla

rn

n en

az

70’i

nde

fa

rkn

daln

sa

lanm

as

Etk

inlik

yapla

n ku

rum

ve

kiile

rde

farkn

daln

öl

çülm

esi i

çin

bir

anke

t hazr

lanm

as,

uygu

lanm

as.

Duy

urul

arn

web

sa

yfasn

da y

er

alm

as,

Tant

m f

aaliy

etle

ri

say

s

1 y

l

C

. 2. 4

. K

amuo

yuna

pr

ogra

mn

tan

tlm

as

Çal

ma

grub

u Ç

al

ma

grub

u,

Salk

B

akan

l

Çal

ma

grub

u,

Salk

B

akan

l,

Mill

i Eiti

m

Bak

anl,

RT

ÜK

, T

RT

, D

iyan

et

leri

B

aka

nl,

Yer

el

Yön

etim

ler,

ST

K’l

ar,

Med

ya

Çal

ma

grub

u,

Salk

B

akan

l,

Mill

i Eiti

m

Bak

anl,

RT

ÜK

, T

RT

, D

iyan

et

leri

B

aka

nl,

Yer

el

Yön

etim

ler,

ST

K’l

ar,

Med

ya

1. Y

azl

ve

görs

el y

ayn

or

ganl

arnn

kul

lan

lmas (

TV

pr

ogra

mla

r, r

öpor

tajla

r, y

erel

or

ganl

arda

il d

erne

k te

msi

lcile

rini

n a çk

lam

a ya

pmas)

2.

Hazr

lana

n af

i v

e pr

ogra

mla

rn

dat

lmas

Öng

örül

en

aktiv

itele

rin

%70

’ini

n ya

plm

as

Top

lum

un e

n az

%

50’s

inin

fa

rkn

dalnn

sa

lanm

as

Top

lum

da

farkn

daln

öl

çülm

esi i

çin

anke

t hazr

lanm

as,

uygu

lanm

as.

Yür

ütül

en f

aaliy

et

say

s,

Dat

lan

mat

erya

l sa

ys

1 yl


96

92

3. Ç

G’u

Eyl

em P

lan

: Has

talk

Gel

iim

in Ö

nlen

mes

i

Pay

dala

r

Hed

ef

Stra

teji

So

rum

lu

Bir

im

Planlama

Uygulama

Yürütme

Etk

inlik

ler

Per

form

ans

Kri

terl

eri

zlem

e ve

D

eer

lend

irm

e

Zam

anla

ma

(ba

langç

-bit

i

tari

hler

i)

C3.

1.

Tüt

ün k

ulla

nmn

a ba

lam

ann

ve

kulla

nanl

arn

az

altl

mas

Ulu

sal T

ütün

K

ontr

ol

Prog

ram

Eyl

em P

lan

(2

008-

2012

)

Ulu

sal

Tüt

ün

Kon

trol

Pr

ogra

m

Eyl

em P

lan

(2

008-

2012

)

Ulu

sal T

ütün

K

ontr

ol

Prog

ram

Eyl

em P

lan

(2

008-

2012

)

Ulu

sal T

ütün

K

ontr

ol

Prog

ram

Eyl

em P

lan

(2

008-

2012

)

Ulu

sal T

ütün

Kon

trol

Pro

gram

E

ylem

Pla

n (

2008

-201

2)

Ulu

sal T

ütün

Kon

trol

Pr

ogra

m E

ylem

Pla

n

(200

8-20

12)

Ulu

sal T

ütün

K

ontr

ol P

rogr

am

Eyl

em P

lan

(2

008-

2012

)

Ulu

sal T

ütün

K

ontr

ol P

rogr

am

Eyl

em P

lan

(2

008-

2012

)

C.3. Hastalk geliimin önlenmesi

C3.

2.

Çev

rese

l tüt

ün

dum

ann

a m

aruz

iyet

in

azal

tlm

as

Ulu

sal T

ütün

K

ontr

ol

Prog

ram

Eyl

em P

lan

(2

008-

2012

)

Ulu

sal

Tüt

ün

Kon

trol

Pr

ogra

m

Eyl

em P

lan

(2

008-

2012

)

Ulu

sal T

ütün

K

ontr

ol

Prog

ram

Eyl

em P

lan

(2

008-

2012

)

Ulu

sal T

ütün

K

ontr

ol

Prog

ram

Eyl

em P

lan

(2

008-

2012

)

Ulu

sal T

ütün

Kon

trol

Pro

gram

E

ylem

Pla

n (

2008

-201

2)

Ulu

sal T

ütün

Kon

trol

Pr

ogra

m E

ylem

Pla

n

(200

8-20

12)

Ulu

sal T

ütün

K

ontr

ol P

rogr

am

Eyl

em P

lan

(2

008-

2012

)

Ulu

sal T

ütün

K

ontr

ol P

rogr

am

Eyl

em P

lan

(2

008-

2012

)

Eylem Planı

97

93

Pay

dala

r

C. 3

. 3.

Di

er iç

ort

am h

ava

kirl

iliin

in

azal

tlm

as

1. S

alk

B

akan

l

TT

D, M

EB

, (T

ürk

Pedi

atri

K

urum

u, M

illi

Pedi

atri

D

erne

i, Pr

atis

yen

Hek

imle

r D

erne

i, U

AK

D’i

n da

vet

edilm

esi,

lgili

M

ühen

disl

ik

Bili

m D

alla

r)

1. S

alk

B

akan

l,

2.Ç

evre

ve

Orm

an

Bak

anl,

3.

Mill

i Eiti

m

Bak

anl,

4.Ü

nive

rsite

ler

1.Sa

lk

Bak

anl,

2.Ç

evre

ve

Orm

an

Bak

anl,

3.M

illi E

itim

B

akan

l,

4.Ü

nive

rsite

ler

1.B

u ko

nuda

ülk

emiz

deki

sor

unla

r

tesp

it et

mek

ve

aln

acak

önl

emle

ri

belir

lem

ek ü

zere

Tp

Bili

mle

ri,

Müh

endi

slik

Bili

mle

ri, B

ayn

drlk

ve

skan

Bak

anl,

Çev

re v

e O

rman

B

akan

l,

Sana

yi B

akan

l,

Salk

B

akan

l…

gib

i tar

afla

rdan

olu

acak

bi

r ku

rula

rap

or h

azr

latl

mas

2.B

oya-

bada

na, m

obily

alar

, yem

ek

piir

me

yönt

emle

ri g

ibi i

ç or

tam

hav

a ki

rlen

me

kayn

akla

r k

onus

unda

ha

zrl

anan

res

mi r

apor

do

rultu

sund

a H

alk

eiti

mi,

yan

nda

ME

B g

ibi

özel

likle

çoc

ukla

rn

yara

rlan

d i

ç or

tam

lar

için

kal

iteli

mal

zem

eler

ile

ilgili

öne

rile

r ge

tirilm

esi g

ibi o

las

yö

ntem

ler

ve il

gili

mev

zuat

dü

zenl

emel

eri

3.D

aha

tem

iz sn

ma

yönt

emle

rini

n ku

llan

lmas v

e de

netle

nmes

i içi

n ku

rum

lar

(bel

ediy

eler

ve

çevr

e il

orm

an m

üd.le

ri)

nezd

inde

gir

iim

de

bulu

nulm

as

ç or

tam

hav

asnn

kal

itesi

ha

kkn

da a

rtan

topl

umsa

l bi

linç

ve iç

ort

am h

ava

kalit

esi s

tand

artla

rn

n yü

ksel

tilm

esi

Rap

or

doru

ltusu

nda

belir

lene

cekt

ir

1 ay

için

de

bala

ma,

3

ay iç

inde

ra

poru

n ta

mam

lanm

as


98

Pay

dala

r

C. 3

. 4.

Di

er d

ort

am h

ava

kirl

iliin

in

azal

tlm

as

1. Ç

evre

ve

Orm

an

Bak

anl

2. S

alk

B

akan

l

1. Ç

evre

ve

Orm

an

Bak

anl,

2. S

alk

B

akan

l

(Ref

ik

Sayd

am

Hf

zssh

ha

Mer

kezi

B

aka

nl-

H

ava

Kir

lili

i K

ontr

ol M

d)

3.

çile

ri

Bak

anl

4.

Üni

vers

itele

r 5.

Yer

el

Yön

etim

ler

1. Ç

evre

ve

Orm

an

Bak

anl,

2. S

alk

B

akan

l

(Ref

ik S

ayda

m

Hf

zssh

ha

Mer

kezi

B

aka

nl-

H

ava

Kir

lili

i K

ontr

ol M

d)

3.

çile

ri

Bak

anl

4. Ü

nive

rsite

ler

5. Y

erel

Y

önet

imle

r

1. Ç

evre

ve

Orm

an

Bak

anl,

1. M

evcu

t mev

zuatn

tara

nmas,

ek

öner

iler

ve g

erek

li ek

tara

flar

var

sa

öner

ilmek

üze

re k

omis

yon

kuru

lmas

2. Ç

evre

ve

Orm

an B

akan

l’

nca

yay

nlan

an H

ava

Kal

itesi

D

eer

lend

irm

e ve

Yön

etim

i Y

önet

mel

iin

in y

ükle

dii

soru

mlu

lukl

arn

tara

flar

ca y

erin

e ge

tirilm

esi

3. A

B d

irek

tifle

rine

uyg

un b

ir

ekild

e pa

rtik

ül ö

lçül

mes

i ve

ülke

gen

elin

de

yaygn

latrlm

as.

Her

ilde

ki

otom

atik

hav

a ka

lites

i (ce

vre

orm

an.g

ov.tr

) ki

rlili

i ölç

üm

mer

kezl

erin

e ul

am

ak v

e bu

na d

ayal

peri

yodi

k ra

porl

ar y

ayn

lanm

as.

4.

Egz

oz e

mis

yon

kont

rolle

rini

n ar

trlm

as i

çin

emni

yet g

enel

md

ile

tem

as k

urul

mas

5. B

aca

dum

anla

rn

n ik

ayet

i içi

n Ç

evre

Bak

anl’

nn

site

sini

n et

kin

kulla

nlm

asnn

sa

lanm

as

6. E

ndüs

triy

el h

ava

kirl

ilii o

lan

bölg

eler

için

(Y

ata

an, D

ilova

s ..

gb)

daha

yakn

dan

taki

p ve

kam

uoyu

bi

lgile

ndir

ilmes

i içi

n si

stem

ler

kuru

lmas

ve b

u tip

böl

gese

l akc

ier

sa

l r

iski

ni a

ratr

mak

ve

izle

mek

üz

ere

üniv

ersi

tele

r ve

bak

anlk

lar

arasn

da i

birl

iin

in te

vik

edilm

esi

7. B

eled

iyel

erin

ye

il al

an a

rtr

mal

ar

konu

sund

a i

birl

ii y

olla

rn

n ar

anm

as

8. Ç

evre

ye z

arar

l ol

may

an e

nerj

i ka

ynak

lar

nn

tevi

ki y

önün

den

ilgili

ku

rum

larl

a ile

tiim

kur

ulm

as v

e ha

lk

bilin

cini

n ar

trlm

as

9. H

ava

kirl

ilii ö

lçüm

la

bora

tuva

rlar i

çin

alt y

ap e

ksik

lik

leri

nin

taki

bi,

10. G

AR

D w

eb s

ayfa

snd

an h

ava

kirl

ilii v

erile

rini

n ya

ynl

anm

as v

eya

link

konu

lmas

1. K

omis

yon

rapo

ru

2. H

ava

kirl

ilii

rapo

rlam

alar

3. L

abor

atuv

ar k

urul

mas

4. D

ort

am h

ava

kalit

esin

in

deer

lend

irilm

esi v

e yö

netim

i kon

usun

da

geli

tirile

cek

mev

zuat

ça

lm

alar/y

önet

mel

ik

dei

iklik

leri

ve

bunl

ara

uyum

5.

Tem

iz sn

ma

kayn

akla

rn

n ku

llan

m nn

ar

tmas

6. D

ort

am h

ava

kalit

esin

e yö

nelik

hal

k bi

linci

nin

yüks

elm

esi

7. B

iom

as tü

ketim

inin

m

inim

uma

indi

rilm

esi

8. E

ndüs

triy

el h

ava

kirl

iliin

e da

ir y

ayn

lana

n bi

limse

l rap

orla

rn

nite

lik

ve n

icel

iin

in y

ükse

ltilm

esi

RSH

MB

, TU

K, Ç

evre

B

akan

l,

Bel

ediy

eler

ta

raf

ndan

hazr

lana

n ilg

ili

yll

k ya

ynl

arn

ve

rapo

rlarn

izle

nmes

i

Bac

a ki

rlili

i ik

âyet

leri

nin

say

s,

End

üstr

iyel

hav

a ki

rlili

k dü

zeyl

eri

ve b

una

yöne

lik

etki

nlik

ler,

D

oal

gaz

ile

sn

an y

erle

im

biri

mle

rini

n sa

ys

, Yllk

yayn

lana

n ilg

ili r

apor

lar

n iz

lenm

esi

3 ay

-12

ay

Eylem Planı

99

95

Pay

dala

r

C. 3

. 5.

Mes

leks

el r

isk

fakt

örle

rini

n az

altl

mas

1. Ç

al

ma

ve

Sosy

al

Güv

enlik

B

akan

l (

Sa

l v

e G

üven

lii

Gen

el

Müd

ürlü

ü,

T

efti

Kur

ulu

Ba

kanl)

2.

Salk

B

akan

l

1. Ç

al

ma

ve S

osya

l G

üven

lik

Bak

anl (

Sa

l v

e G

üven

lii

Gen

el

Müd

ürlü

ü,

Tef

ti

Kur

ulu

Ba

kanl)

2.

Sa

lk

Bak

anl

(Mes

lek

Has

talk

lar

H

asta

nesi

) 3.

T

TB

ye

ri

Hek

imli

i B

irim

i 4.

Pra

tisye

n H

ekim

lik

Der

nei

5. S

anay

i ve

Tic

aret

B

akan

l,

6.

Hal

k Sa

l

Der

nekl

eri

7. S

endi

kala

r 8.

Mes

lek

Oda

lar

9.

ve

ren

Send

ikal

ar

10. T

TD

1. Ç

al

ma

ve

Sosy

al

Güv

enlik

B

akan

l (

Sa

l v

e G

üven

lii

Gen

el

Müd

ürlü

ü,

T

efti

Kur

ulu

Ba

kanl)

2. S

alk

B

akan

l

(Mes

lek

Has

talk

lar

H

asta

nesi

) 3

Sana

yi v

e T

icar

et

Bak

anl,

1. Ç

al

ma

ve

Sosy

al

Güv

enlik

B

akan

l (

Sa

l v

e G

üven

lii

Gen

el

Müd

ürlü

ü,

T

efti

Kur

ulu

Ba

kanl)

1. Ö

ncel

ikle

Çal

ma

ve S

osya

l G

üven

lik B

akan

l’

nn

iye

ri h

ava

kirl

ilii i

ncel

eme,

ara

trm

a ve

de

netim

den

soru

mlu

bir

imle

ri il

e i

birl

ii y

aplm

as,

ayr

ca i

yeri

açm

a iz

ni v

erilm

esi e

snasn

da Ç

al

ma

ve

Sosy

al G

üven

lik B

akan

l’

nn

iye

rini

n sa

lkl

bir

orta

m

haz

rlan

masn

a ai

t den

etim

in ta

m

yap

lmasnn

sa

lanm

as

2. U

lusa

l Pnö

mok

onyo

z E

ylem

Pla

n

ile k

oord

inas

yon

sala

nmas

3.

yeri

hek

imle

rini

n e

itim

i 4.

Mes

lek

ve ç

al

an u

yum

u ko

nusu

nda

(ya

, cin

siye

t vs)

Çal

ma

ve S

osya

l Güv

enlik

Bak

anl v

e di

er il

gili

tara

flar

la b

ilgi

al

veri

inde

bul

unul

mas v

e ol

as

faal

iyet

leri

n be

lirle

nmes

i 5.

s

al b

ilim

sel d

an

ma

kuru

lu

olu

turu

lmas v

eya

var

olan

kur

ulla

rla

ibi

rli

i. 6.

Top

lum

Sa

l M

erke

zler

i sor

umlu

he

kim

leri

nin

bu s

üreç

e da

hil

edilm

eler

i

Mes

leks

el m

aruz

iyet

dü

zeyl

erin

in d

üür

ülm

esi

Mar

uziy

et

ölçü

mle

ri

çal

mal

ar

3 ay

- 6

ay


100

96

Pay

dala

r

C. 3

. 6.

Alle

rjen

tem

asnn

az

altl

mas

1. S

alk

B

akan

l,

2.Ç

evre

ve

Orm

an

Bak

anl,

3.Y

erel

Y

önet

imle

r

DSÖ

, Sa

nayi

ve

Tic

aret

B

akan

l,

Mill

i Eiti

m

Bak

anl,

çile

ri

Bak

anl,

Yer

el

Yön

etim

ler,

Ç

evre

ve

Orm

an

Bak

anl,

R

efik

Sa

ydam

Hf

zssh

ha

Mer

kezi

B

aka

nl,

STK

lar

(TT

D, T

ürk

Pedi

atri

K

urum

u,

Mill

i Pe

diat

ri

Der

nei,

Pedi

atri

k E

ndok

rino

loji

Der

nei,

Alle

rji

Der

nekl

eri,

Prat

isye

n H

ekim

ler

Der

nei,

TT

B, S

osya

l Pe

diat

ri

Der

nekl

eri,

HA

SUD

ER

)

DSÖ

, Sa

nayi

ve

Tic

aret

B

akan

l,

Mill

i Eiti

m

Bak

anl,

çile

ri

Bak

anl,

Yer

el

Yön

etim

ler,

Ç

evre

ve

Orm

an

Bak

anl,

R

efik

Say

dam

Hf

zssh

ha

Mer

kezi

B

aka

nl,

STK

lar

(TT

D,

Tür

k Pe

diat

ri

Kur

umu,

Mill

i Pe

diat

ri

Der

nei,

. Pe

diat

rik

End

okri

nolo

ji D

erne

i, A

llerj

i D

erne

kler

i, Pr

atis

yen

Hek

imle

r D

erne

i, T

TB

, So

syal

Ped

iatr

i D

erne

kler

i, H

ASU

DE

R)

Salk

B

akan

l,

STK

’lar

, Y

erel

Y

önet

imle

r

Bu

konu

da il

gili

tara

flar

dan

olu

an

bir

kom

isyo

n ku

rulm

as,

R

apor

hazr

latl

mas,

Mev

cut d

urum

rap

oru

haz

rlan

mas,

Farkn

dalk

artr

an k

ampa

nyal

ar

yap

lmas,

lgili

mev

zuatn

gün

celle

nmes

i

i. B

u ko

nuda

bir

düz

enle

me

yap

labi

lmes

i ii.

Gen

el p

edia

tri

uygu

lam

asn

a ge

çiri

lebi

lmes

i lg

ili k

omis

yon

rapo

ru,

Kam

pany

a sa

ys

, M

evzu

at d

ei

ikli

i,

Top

lum

da

alle

rjen

tem

as

bilin

cini

n ar

trlm

as v

e ba

sit ö

nlem

ler

aln

abilm

esin

in

öre

nilm

esi

Kom

isyo

nun

düze

nli

topl

anm

as,

Etk

inlik

leri

n ta

kibi

3 ay

Eylem Planı

101

97

Pay

dala

r

C. 3

. 7

Çoc

uklu

k ve

eri

kin

solu

num

sal

enfe

ksiy

onla

rn

önle

nmes

i

Salk

B

akan

l,

Üni

vers

itele

r,

Öze

l Sa

lk

Kur

ulu

lar

Salk

B

akan

l,

Üni

vers

itele

r, Y

erel

Y

önet

imle

r,

DSÖ

, M

illi E

itim

B

akan

l,

Aile

den

Soru

mlu

D

evle

t B

akan

l,

STK

lar

(TT

D, T

ürk

Pedi

atri

K

urum

u,

Mill

i Pe

diat

ri

Der

nei,

. Pe

diat

rik

End

okri

nolo

ji D

erne

i, A

llerj

i D

erne

kler

i, Pr

atis

yen

Hek

imle

r D

erne

i, T

TB

Sos

yal

Pedi

atri

D

erne

kler

i, H

ASU

DE

R)

Salk

B

akan

l,

Üni

vers

itele

r,

Yer

el

Yön

etim

ler,

D

SÖ,

Mill

i Eiti

m

Bak

anl,

Aile

den

Soru

mlu

D

evle

t B

akan

l,

STK

lar

(TT

D,

Tür

k Pe

diat

ri

Kur

umu,

Mill

i Pe

diat

ri

Der

nei,

. Pe

diat

rik

End

okri

nolo

ji D

erne

i, A

llerj

i D

erne

kler

i, Pr

atis

yen

Hek

imle

r D

erne

i, T

TB

So

syal

Ped

iatr

i D

erne

kler

i, H

ASU

DE

R)

Salk

B

akan

l

Üni

vers

itele

r,

Mill

i Eiti

m

Bak

anl

1. Ç

ocuk

lar

için

sa

lkl

bir

ev iç

i or

tam

sa

lanm

asn

a yö

nelik

fa

rkn

dalk

yar

atan

kam

pany

alar

2.

Rut

in ala

mann

çoc

ukla

rda

infe

ksiy

on v

e K

SH ö

nlem

edek

i ye

rini

n vu

rgul

anm

asn

a yö

nelik

fa

rkn

dalk

yar

atan

ka

mpa

nyal

ar

3.

Gen

el P

edia

tri u

ygul

amasn

a ço

cukl

ar s

igar

adan

kor

umann

ye

rle

tirilm

esi (

Ann

e sü

tü

gibi

)

4.

Pre

amat

ürite

ye b

al

kron

ik

solu

num

yol

u pr

oble

mle

rini

n ön

lenm

esi i

le il

gili

yap

labi

lece

k et

kinl

ikle

ri g

eli

tireb

ilmek

üze

re il

gili

tara

flar

la f

ikir

al

ver

ii v

e ol

as

faal

iyet

leri

n be

lirle

nmes

i

5.

Oku

l, kr

e, o

tobü

s vs

çoc

ukla

rn

topl

u ya

ad y

erle

rde

tem

iz h

avann

sa

lanm

as.

Bu

konu

da m

evcu

t yö

netm

enli

in y

enid

en

deer

lend

irilm

esi v

e gü

ncel

lenm

esi

olas g

eli

tirm

eler

in

belir

lenm

esi

6. B

eyaz

Bay

rak

Proj

esin

de

kulla

nla

n kr

iterl

erde

ki iç

ort

am h

ava

saln g

eli

tirm

eye

yöne

lik

mad

dele

rin

geli

tirilm

esi,

okul

yap

elem

anla

rn

n ka

lites

i gib

i st

anda

rtla

rn

belir

lenm

esi v

e ge

litir

ilmes

i çal

mal

arnn

ya

plm

as

7. Ç

ocuk

lar

n A

kci

er s

al

açsn

dan

sala

m v

e ha

stalk

du

rum

lar

nda

besl

enm

eler

inin

idea

l ya

pla

bilm

esin

e yö

nelik

çal

mal

ar

yap

lmas

8. F

ark

ndalk

yar

atan

kam

pany

alar

1. B

u ko

nuda

bir

dü

zenl

eme

yap

labi

lmes

i

ii. G

enel

ped

iatr

i uy

gula

masn

a ge

çiri

lebi

lmes

i

2. R

utin

ala

ma

ve K

SH a

it ve

ri e

lde

edilm

esi.

ii. R

utin

ala

ma

orannn

ar

ttr

labi

lmes

i

Bu

konu

lard

a yü

rütü

len

kam

pany

a sa

ys

3.

TPK

ve

TM

PD

Kon

gere

leri

nde

konu

yla

ilgili

kon

um

alar

yaplm

as.

ii. A

fi v

e du

yuru

için

se

ktör

des

tei.

iii. P

asif

si

gara

mar

uziy

etin

in

azal

tlm

as.

ii. S

ala

m

Çoc

uk v

e G

enel

Ped

iatr

i po

liklin

ikle

rind

e si

gara

ile

ilgili

duy

uru

aslm

as

4. i.

Yen

ido

an

kong

rele

rine

TT

D P

edia

tri

Gru

bund

an k

onu

mac

katl

mas.

i. Y

enid

oan

D

erne

inde

n ça

lm

a gr

ubun

a bi

r üy

enin

aln

mas i

ii. B

u ko

nuda

ki

epid

emiy

oloi

jik d

atann

ç

kar

lmas

5.

i. M

evcu

t yön

etm

elik

te

iyile

tirm

e ya

pla

bilm

esi.

i. B

u bi

rim

lerd

e du

yuru

ya

plm

as.

iii.

Den

etim

in

yap

labi

lir h

ale

getir

ilmes

i. v.

Ruh

sat a

lmn

da

krite

rler

kon

ulm

as

6.

i.

lgili

mad

deni

n ek

lenm

esi

7.Sa

lkl

besl

enm

e ile

ilg

ili k

ayna

k ol

utu

rulm

as.

Eyl

em p

lna

ve

proj

eler

in

topl

anm

as

Ala

ma

oran

izle

mi

3 ay


102

98

Pay

dala

r

i. B

esle

nme

bozu

klu

u ve

K

SH a

çs

ndan

çoc

uklu

k ça

nda

çal

ma

plan

lam

as.

ii. B

u ko

nuyl

a ilg

ili o

lara

k T

PK, T

MPD

ve

Tür

k T

orak

s D

erne

kler

inin

kon

grel

erin

de

kon

um

alar

yaplm

as

C. 3

. 8.

Düz

enli

egze

rsiz

in

özen

diri

lmes

i ve

yaygn

latrlm

as

Salk

l be

slen

men

in

tevi

k ed

ilmes

i, ob

ezite

nin

enge

llenm

esi

Salk

B

akan

l,

Tarm

ve

Köy

ile

ri

Bak

anl,

Sana

yi v

e T

icar

et

Bak

anl,

Mill

i Eiti

m

Bak

anl,

Yer

el

Yön

etim

ler

Salk

B

akan

l,

Mill

i Eiti

m

Bak

anl,

lgili

Dev

let

Bak

anl

(Gen

çlik

ve

Spor

dan

soru

mlu

),

Yer

el

Yön

etim

ler

Salk

B

akan

l,

Mill

i Eiti

m

Bak

anl,

lgili

Dev

let

Bak

anl

(Gen

çlik

ve

Spor

dan

soru

mlu

),

Yer

el

Yön

etim

ler

Salk

B

akan

l,

Mill

i Eiti

m

Bak

anl,

lgili

Dev

let

Bak

anl

(Gen

çlik

ve

Spor

dan

soru

mlu

),

Yer

el

Yön

etim

ler

Top

lum

da tu

z tü

ketim

inin

az

altl

masn

a, d

ikka

t edi

lmes

i, kr

onik

ak

cier

has

tal o

lan

kiile

rin

balk

tü

ketm

eye

gayr

et e

tmes

i, ta

ze m

eyve

-se

bze

kulla

nmay

a ça

llm

as,

obez

itede

n ka

çn

lmas i

çin

eits

el

etki

nlik

ler

Alle

rjik

has

talk

lard

an

konr

unm

ak iç

in b

ebe

in e

n az

6 a

y em

ziri

lmes

i ile

ilgi

li ka

mpa

nyal

ara

dest

ek v

erilm

esi

“Tür

kiye

Kal

p ve

Dam

ar

Has

talk

lar

n Ö

nlem

e K

ontr

ol

Prog

ram,

Ris

k Fa

ktör

leri

ne Y

önel

ik

Stra

tejik

Pla

n ve

Eyl

em P

lan

” nd

aki

etki

nlik

ler

ayne

n ka

bul e

dilm

itir

. “T

ürki

ye O

bezi

te il

e M

ücad

ele

Prog

ram v

e U

lusa

l Eyl

em P

lan

” nd

aki e

tkin

likle

r ay

nen

kabu

l ed

ilmi

tir.

Eits

el a

ktiv

itele

r vs

. K

OA

H v

e A

stm

ha

stal

arn

da

Obe

zite

ora

nlar

Bes

lenm

e ile

ilg

ili a

nket

ve

tara

mal

ar

2009

-201

3

Eylem Planı

103

99

4. Ç

G’u

Eyl

em P

lan

: H

asta

lkla

rn

erke

n dö

nem

de s

apta

nmas v

e ile

rlem

esin

in ö

nlen

mes

i

Pay

dala

r

Hed

ef

St

rate

ji

Soru

mlu

Bir

im

Planlama

Uygulama

Yürütme

Etk

inlik

ler

Per

form

ans

Kri

terl

eri

zlem

e ve

D

eer

lend

irm

e

Zam

anla

ma

(ba

langç

-bit

i

tari

hler

i)

C.4. Hastalklarn erken dönemde saptanmas ve ilerlemesinin önlenmesi

C. 4

. 1.

Kam

uoyu

ve

salk

gö

revl

ileri

ar

asn

da e

rken

ta

n b

ilinc

inin

ar

trlm

as

1. S

alk

B

akan

l

2. S

TK

lar

3. Ü

nive

rsite

ler

1. S

alk

B

akan

l,

2. Ü

nive

rsite

ler,

3.

ST

K’l

ar,

4. Y

erel

Y

önet

imle

r,

5. D

SÖ

1.Sa

lk B

akan

l,

2. Ü

nive

rsite

ler,

3.

ST

K’l

ar,

4. Y

erel

Y

önet

imle

r,

5. D

SÖ

5.Y

azl

ve

Gör

sel

Med

ya

6. T

ürk

Ecz

acla

r B

irli

i

7.

Diy

anet

le

ri

Ba

kanl

9. Ç

al

ma

ve

Sosy

al G

üven

lik

Bak

anl

10. T

TB

1.Sa

lk

Bak

anl,

2. Ü

nive

rsite

ler

3. S

TK

’lar

, 4.

Yer

el

Yön

etim

ler,

5.

DSÖ

6.

Çal

ma

ve

Sosy

al

Güv

enlik

B

akan

l

(Sos

yal

Güv

enlik

K

urum

u)

1. R

ehbe

rler

in g

ünce

llenm

esi

ve b

irin

ci b

asam

ak d

üzey

inde

da

tmnn

sa

lanm

as v

e he

kim

leri

n bi

lgi d

üzey

inin

öl

çülm

esi 2

. Hek

im v

e di

er

salk

per

sone

line

hizm

et iç

i e

itim

kur

slarnn

dü

zenl

enm

esi (

prat

ik

uygu

lam

alar

, örn

., sp

irom

etri

) 3.

Kur

slar

da g

örev

yap

acak

e

itici

leri

n st

anda

rt e

itim

ve

rmel

erin

i sa

lam

ak a

maç

l e

itici

leri

n e

itim

i ve

sert

ifik

a ve

rilm

esi,

kred

ilend

rilm

esi 4

. K

amuo

yuna

yön

elik

bi

linçl

endi

rmek

için

gör

sel v

e ya

zl

med

yaya

spo

t mes

ajla

rla

ileti

im s

ala

nmas 5

. 4 n

olu

amaç

için

eiti

m v

ideo

lar

, ki

tapçk

, afi

ler

haz

rlanp

bu

nlarn

med

ya a

rac

ly

la

duyu

rulm

as 6

. Dün

ya K

OA

H,

Astm

Gün

ü gi

bi e

tkin

likle

rde

halk

katl

ml

etki

n bi

linçl

endi

rme

kam

pany

alarn

da il

gili

tüm

ku

rum

lar

n ak

tif k

atl

mnn

sa

lanm

as 7

. Int

erne

t yol

u ile

he

kim

leri

n uz

akta

n e

itim

ve

kam

uoyu

bili

nçle

ndir

me

çal

mal

ar 8

) K

OA

H v

e A

stm

için

kay

nak

CD

9)

Mez

uniy

et ö

nces

i ve

sonr

as

eiti

m p

rogr

amla

rnd

a ye

r al

mas

1.Y

apla

n e

itim

sa

ys

(K

OA

H, A

stm

gib

i ha

stalk

lara

yön

elik

ça

lan

bir

inci

ba

sam

ak

heki

mle

rini

n en

az

1 e

itim

pro

gram

al

m

olm

as)

2.

Eiti

mle

rde

veri

len

sert

ifik

a sa

ys

3

. Dat

lan

CD

, ki

tapçk

ve

bas

l br

oür

says

(Yuk

ard

a be

lirtil

en

heki

mle

rin

çal

ma

alan

lar

nda

yete

rli

say

da b

asl

mat

erya

l ol

mas)

4.

Reh

berl

erin

ön

görd

üü

tan

yö

ntem

leri

ne v

e s

rala

masn

a %

80

orann

da u

yulm

asnn

sa

lanm

as

1. B

irin

ci

basa

mak

ta ta

n v

e se

vk o

ran

nn

bir

pilo

t böl

gede

uy

gula

nmas

2. B

irin

ci

basa

mak

ta ta

n

kona

n as

tm v

e K

OA

H s

ays

Etk

inlik

lerd

e ba

hsed

ilen

aktiv

itele

r iç

in

öngö

rüle

n za

man

lam

a nu

mar

alan

dr

lar

ak b

elir

tilm

itir

. 1.

6ay

2.

6 a

yda

eiti

m

mod

ülle

ri

bala

tlp

e

itim

leri

n 1

yl

sonr

a ba

latl

mas

3.

Bir

pilo

t bö

lge

seçi

lip

uzak

tan

eiti

m

yönt

emi i

le

eiti

cile

rin

(örn

ein

4

saat

lik b

ir

mod

ül)

ile 6

ay

boyu

nca

veri

lir.

4.

6 a

yda

bala

tlp

1 yla

ya

ylr

5.

6 a

yda

bala

tlp

1 yla

ya

ylr

6.

Bu

ylk

i et

kinl

ikle

rde

bala

tlm

as


104

10

0

7. 6

ayd

a ba

latl

mas 8

. 6

ayda

ta

mam

lanm

as

C. 4

. 2.

Spir

omet

re

tem

ini v

e do

ru

kulla

nmnn

ya

ygn

latrl-

mas

1.

Spi

rom

etri

ih

tiyacnn

be

lirle

nmes

i

2. T

üm b

irin

ci

basa

ma

a sp

irom

etri

sa

lanm

as

3. S

piro

met

ri

stan

dart

lar

nn

belir

lenm

esi

4.

Salk

M

üdür

lükl

eri i

le

tem

asa

geçi

lmes

i

6 ay

da d

urum

te

spiti

Sa

lk

Bak

anl,

Üni

vers

itele

r,

STK

Tüm

bir

inci

bas

amak

sa

lk

kuru

lula

rna

Spi

rom

etri

te

min

i

Spir

omet

re o

lan

biri

nci b

asam

ak

salk

kur

ulu

lar

Tan k

onul

an

KO

AH

’l h

asta

sa

ys

nn

%50

’ye

ula

mas

2008

- 2

yl

C. 4

. 3.

Salk

hi

zmet

leri

ne

kola

y ul

am

1. S

alk

B

akan

l,

2.

Mal

iye

Bak

anl,

3. Ç

al

ma

ve

Sosy

al G

üven

lik

Bak

anl

(Sos

yal

Güv

enlik

K

urum

u)

4. Y

erel

Y

önet

imle

r

1. S

alk

B

akan

l

2. S

TK

lar

(TT

D,

AD

, Tür

kiye

A

ile

Hek

imle

ri

Uzm

anlk

D

erne

i, H

ASU

DE

R,

Prat

isye

n H

ekim

ler

Der

nei,

TT

B)

1. S

alk

B

akan

l,

2. M

aliy

e B

akan

l

3. Ç

al

ma

ve

Sosy

al G

üven

lik

Bak

anl

(Sos

yal G

üven

lik

Kur

umu)

1. S

alk

B

akan

l

1. B

irin

ci b

asam

ak s

alk

hi

zmet

leri

nde

Astm

ve

KO

AH

’ a

yöne

lik

hizm

etle

rden

yar

arla

nmann

ar

trlm

as,

Bir

inci

ba

sam

an

dah

a et

kin

hale

ge

tirilm

esi

2.

ki

nci b

asam

ak iç

in A

stm

ve

KO

AH

pol

iklin

ii.

3.

Yat

alak

ola

n ve

sa

lk

kuru

mla

rna

ula

mas z

or

olan

has

tala

ra e

vde

bak

m v

e te

davi

hiz

met

leri

nin

sunu

lmas

4. K

OA

H v

e A

stm

açsn

dan

evde

bakm

hi

zmet

leri

nin

geli

tirilm

esi

1. E

ski b

avu

ru

say

sna

gör

e ye

ni

bavu

rula

rda

5 ka

t ar

t o

lmas

2. K

OA

H v

e A

stm

po

liklin

ik s

aysnn

5

kat a

rtm

as

3. S

olun

um

hast

alk

lar

nda

evde

ba

km

hiz

met

leri

nin

sala

nmas

1. B

irin

ci

basa

ma

a ba

vuru

sa

ys

2.

KO

AH

ve

Astm

po

liklin

ik s

ays

3. S

olun

um

hast

alk

lar

nda

evde

bakm

m

erke

zi s

ays

2008

yl

bi

timin

de

etki

nlik

ler

bala

tlac

ak

Eylem Planı

105

10

1

C. 4

. 4.

Has

talk

ge

liim

i ile

ilgi

li ri

sk f

aktö

rler

inin

(T

ütün

ku

llan

mnn

az

altl

mas,

Çev

rese

l Sig

ara

Dum

an

mar

uziy

etin

in

önle

nmes

i, in

feks

iyon

, m

esle

ksel

vb)

or

tada

n ka

ldrlm

as

1. S

alk

B

akan

l

2. Ç

al

ma

ve

Sosy

al G

üven

lik

Bak

anl (

Sa

l v

e G

üven

lii G

enel

M

üdür

lüü)

3.

ST

K la

r (H

alk

Sal D

erne

i, T

TD

) 4.

TA

PDK

5.

TT

B

1. S

alk

B

akan

l

2. Ç

al

ma

ve

Sosy

al G

üven

lik

Bak

anl (

Sa

l v

e G

üven

lii G

enel

M

üdür

lüü)

3.

ST

K’l

ar

(Hal

k Sa

l

Der

nei,

TT

D)

4. T

APD

K

5.T

TB

6.

Mal

iye

Bak

anl

7. E

tik

dan

man

lar

1. S

alk

Bak

anl

(Eiti

m

Has

tane

leri

) 2.

Çal

ma

ve

Sosy

al G

üven

lik

Bak

anl (

Sa

l v

e G

üven

lii G

enel

M

üdür

lüü)

3.

TT

D

4. Ü

nive

rsite

H

asta

nele

ri

5. T

üm ö

zel v

e ka

mu

salk

kur

um

ve k

urul

ula

r

1. S

alk

B

akan

l

2. Ç

al

ma

ve

Sosy

al

Güv

enlik

B

akan

l (

Sa

l v

e G

üven

lii

Gen

el

Müd

ürlü

ü)

3. M

aliy

e B

akan

l

1- 4

.1 n

olu

mad

deni

n et

kinl

ik p

rogr

am b

u m

adde

yi k

apsa

mak

tad

r.

Anc

ak il

ave

olar

ak m

esle

ksel

m

aruz

iyet

in o

rtad

an

kaldrlm

as i

çin

i y

eri

heki

mle

rini

n hi

zmet

içi

eiti

mle

ri p

lanl

anm

aldr

.

2. K

OA

H v

e A

stm

ha

stal

arnn

sig

ara

bra

kmasn t

evi

k ed

ici e

k ön

lem

ler

aln

mas (

Kanta

da

yal

siga

ra br

akm

a te

davi

leri

nin

geri

öde

me

kaps

amn

a aln

mas (

pozi

tif

ayr

mc

lk)

3.

Sig

ara

içm

eye

deva

m e

den

hast

alar

a ek

yap

trm

lar

getir

ilmes

i (ör

. Hey

et

rapo

rlarn

a ge

tirile

n si

gara

so

rgus

u, z

orun

lu s

igar

a te

stle

ri, s

igar

a iç

en h

asta

lara

ya

rar

olm

ayan

ilaç

lar

n öd

eme

kaps

amn

dan

çka

rlm

as…

gib

i) (

nega

tif

ayr

mc

lk)

4.

Siga

ra br

akm

a te

davi

sini

n m

aliy

et-e

tkili

lii

çal

mal

arnn

des

tekl

enm

esi

5.

kinc

i bas

amak

ta s

igar

a b

rakm

a po

liklin

ikle

rini

n ya

ygn

latrlm

as v

e et

kin

kulla

nmnn

sa

lanm

as

6.Sa

lk B

akan

lnn

K

OA

H v

e A

stm

gib

i pas

if

siga

ran

n za

rarl

arn

a ili

kin

kitle

ilet

iim

ara

çlar i

le

gere

kli u

yar

lar

n ya

plm

asnn

sa

lanm

as

7. G

enel

ge v

e di

er

yaptrm

lar

8.

Enf

eksi

yonu

n ön

lenm

esi

için

ala

ma

ve il

açla

ko

runm

a ça

lm

alarnn

1. S

igar

a iç

en K

OA

H

ve A

stm

has

ta

orannn

%10

alt

na

indi

rilm

esi

2.

Siga

ray

br

akan

ha

stal

arn

ora

n,

3.K

OA

H-A

stm

gib

i ha

stalk

lar

teda

vi

eden

hek

im v

e sa

lk

kuru

mla

rn

n de

netim

leri

ile

elde

ed

ilece

k ve

rile

r,

4.H

asta

lara

uy

gula

naca

k sa

lk

sekt

örü

perf

orm

ans

anke

tleri

5.

Salk

B

akan

ln

ca

yay

nlan

an s

alk

uy

arla

rn

n ha

lk

tara

fnd

an

alg

lanm

as v

e ka

bulle

nilm

esin

e yö

nelik

ank

etle

r dü

zenl

enm

esi

6. Ç

al

anla

rn

iye

rler

inde

kor

uyuc

u ön

lem

lere

ba

vuru

dü

zeyi

nin

artrlm

as

7. B

iom

as k

ulla

nan

ev s

aysnn

%10

az

altl

mas

1.Si

gara

Br

akm

a T

edav

isin

e ba

vura

n K

OA

H-

Astm

has

tala

rn

n or

an,

2.

Dev

let t

arafn

dan

bu a

maç

la y

apla

n si

gara

br

akm

a te

davi

har

cam

alar

3.D

evle

tin

yapa

ca i

laç

tasa

rruf

u m

ikta

r

4. A

lam

a or

an

5.

yerl

erin

de

koru

yucu

hek

imlik

ko

nusu

nda

yap

lan

eiti

mle

rin

say

s

6.K

amuo

yu

anke

tleri

(h

asta

nele

rde

ve/v

eya

gene

l to

plum

da)

6 ay

da a

amal

olar

ak b

ala

tp

süre

enli

inin

sa

lanm

as


106

10

2

yaygn

latrlm

as,

KO

AH

’l

hast

alarn

5 yld

a %

60’

nn

infl

uenz

a as i

le ala

nmas

ve 1

. bas

amak

ta g

rip

ala

rn

n üc

rets

iz y

aplm

as

sala

nabi

lir

9

. Bio

mas

mar

uziy

eti v

e m

esle

ki r

isk

fakt

örle

ri iç

in

kam

uoyu

bili

nçle

ndir

me

fonk

siyo

nlarnn

dev

am

C. 4

. 5.

laçl

ara

ve

teda

vi

ciha

zlarn

a te

min

in v

e ul

amn

ko

layl

atrlm

as

1. S

alk

B

akan

l

2. M

aliy

e B

akan

l

3. Ç

al

ma

ve

Sosy

al G

üven

lik

Bak

anl

(Sos

yal

Güv

enlik

K

urum

u)

4.ST

K’l

ar

1. S

alk

B

akan

l

2. T

ürk

Ecz

acla

r B

irli

i 3.

TT

B

1. S

alk

Bak

anl

2. M

aliy

e B

akan

l

3. Ç

al

ma

ve

Sosy

al G

üven

lik

Bak

anl (

Sosy

al

Güv

enlik

Kur

umu)

1. S

alk

B

akan

l

1. S

osya

l güv

enlik

kur

umu

geri

öde

me

koul

lar

nn

iyile

tirilm

esi.

2.

Ko

ulla

rn

hast

alar

sü

rekl

i kul

lanm

alar g

erek

en

ilaçl

arn a

lrke

n su

istim

ali

önle

yece

k ek

ilde

iyile

mes

i 3.

Ak

lc i

laç

kulla

nm

ilkel

erin

in b

enim

senm

esi

1.H

asta

m

emnu

niye

tinin

ar

tmas

2. B

ütçe

kayp

lar

nn

önle

nmes

i

3. H

izm

et k

alite

sini

n ar

tmas

4.H

asta

nele

rdek

i i

yükü

nün

azal

tlm

as

1. M

emnu

niye

ti öl

çmey

e yö

nelik

an

ketle

r

2. G

eri ö

dem

e ve

rile

ri

3.

Büt

çe v

erile

ri

4. K

OA

H v

e A

stm

a yö

nelik

ila

ç tü

ketim

i

1 y

l

C. 4

. 6.

Uyg

un k

ayt

ve

izle

m

1. S

alk

B

akan

l

2. M

aliy

e B

akan

l

1. S

alk

B

akan

l

2. U

zman

lk

Der

nekl

eri

3. P

ratis

yen

Hek

imle

r D

erne

i

1. S

alk

Bak

anl

2. Ç

al

ma

ve

Sosy

al G

üven

lik

Bak

anl (

Sosy

al

Güv

enlik

Kur

umu)

1. S

alk

B

akan

l

1. B

ilgi s

iste

mi v

e ha

stan

e ot

omas

yon

prog

ram

lar

nn

uygu

lana

bilir

hal

e ge

tirilm

esi.

2.

Kro

nik

hast

alk

lar

veri

ta

banl

arnn

olu

turu

lmas,

kron

ik s

olun

um h

asta

lkla

rn

de

erle

ndir

mek

ve

m

onitö

rize

et

mek

iç

in

elek

tron

ik

bilg

i si

stem

i ol

utu

rulm

as,

önce

likle

aile

he

kim

lii

uygu

lana

n se

çile

n

5 pi

lot

ilde

bu

prog

ramn

uy

gula

nmas

1. H

asta

sa

lnn

iy

iletir

ilmes

i

2. B

ütçe

kayp

lar

nn

önle

nmes

i 3-

lg

ili v

eri a

k

4- A

naliz

1. O

tom

asya

n si

stem

inin

etk

in

çal

trldn

a da

ir

yll

k ra

porl

ar

2 y

l

Eylem Planı

107

10

3

5.Ç

G’u

Eyl

em P

lan

: H

asta

lkla

rn

etki

n te

davi

si, k

ompl

ikas

yonl

arn

gel

iim

inin

önl

enm

esi v

e bu

has

talk

lara

yön

elik

reh

abili

tasy

on

hizm

eti s

unul

mas

Pay

dala

r

Hed

ef

St

rate

ji

Soru

mlu

Bir

im

Planlama

Uygulama

Yürütme

Etk

inlik

ler

Per

form

ans

Kri

terl

eri

zlem

e ve

D

eer

lend

irm

e

Zam

anla

ma

(ba

langç

-bit

i

tari

hler

i)

C. 5

. 1.

Has

ta v

e ha

sta

yak

nlar

ile s

alk

gör

evlil

erin

in

uygu

n te

davi

kon

usun

da

süre

kli e

itim

i

1. S

alk

B

akan

l,

2.Ç

al

ma

ve

Sosy

al G

üven

lik

Bak

anl (

Sosy

al

Güv

enlik

Kur

umu)

3.

Diy

anet

le

ri

Ba

kanl,

4. S

TK

’lar

1.Sa

lk

Bak

anl,

2. Ü

nive

rsite

ler

3. S

TK

’lar

1. S

alk

B

akan

l,

2. S

TK

’lar

, 3.

Yer

el

Yön

etim

ler

1. S

alk

B

akan

l,

2. S

TK

’lar

, 3.

Yer

el

Yön

etim

ler

1. H

asta

ve

hast

a ya

kn

e

itim

topl

antl

ar,

Hek

im

eiti

m to

plan

tlar,

2. E

itim

kita

pçk

lar

, br

oür

ler,

has

ta v

e ha

sta

yak

n e

itim

set

i, ya

zl

ve g

örse

l ile

tiim

ar

açla

rnn

hazr

lanm

as

3. M

ezun

iyet

önc

esi o

rtak

m

üfre

dat

Hek

im, h

asta

ve

aile

bir

eyle

rini

n %

70’i

nin

konu

yla

ilgili

eiti

m

alm

as.

Kon

uyla

ilgi

li se

rtif

ikal s

alk

pe

rson

eli s

aysnn

%

30 ‘

a ul

am

as

Hiz

met

ten

yara

rlan

an h

asta

sa

ys

, H

izm

et v

eren

m

erke

z sa

ys

, A

kred

ite s

ertif

ika

say

s s

alk

pe

rson

eli,

hast

a ve

ya

knl

arnn

ha

stalk

la il

gili

bilg

i ve

tutu

m

düze

yler

i

Has

ta v

e ha

sta

yak

n e

itim

to

plan

tlar(

6 ay

iç

inde

ba

latl

mas )

E

itim

m

ater

yelle

rini

n ol

utu

rulm

as (

6 ay

için

de

bala

tlm

as)

C. 5. Hastalklarn etkin tedavisi, komplikasyonlarn geliiminin önlenmesi, ve bu hastalklara yönelik rehabilitasyon hizmeti sunulmas

C. 5

. 2.

Evd

e ba

km

hi

zmet

leri

nin

orga

niza

syon

u ve

ya

ygn

latrlm

as

1. S

alk

B

akan

l,

2.M

aliy

e B

akan

l

3.Y

erel

Yön

etim

ler

1. S

alk

B

akan

l,

2. S

TK

’lar

, 3.

DSÖ

1.Sa

lk

Bak

anl,

2. S

TK

’lar

, 3.

Yer

el

Yön

etim

ler

1. S

alk

B

akan

l,

2. S

TK

’lar

, 3.

Yer

el

Yön

etim

ler

1-E

vde

bak

mla

ilgi

li U

lusa

l bi

r or

gani

zasy

onun

Sa

lk

Bak

anl b

ünye

sind

e ya

pla

ndrlm

as,

2- F

izyo

tera

pist

leri

n ve

ya

rdm

c s

alk

pe

rson

elin

in b

u ko

nuda

e

itim

leri

ne y

önel

ik

sert

ifik

asyo

n, k

urs

ve

hizm

et iç

i eiti

m

prog

ram

lar

düz

enle

nmes

i, ak

redi

tasy

on,

ilgili

mev

zuat

gü

ncel

lem

esi

Hiz

met

ten

yara

rlan

an O

rta-

A

r K

OA

H v

e C

iddi

Astm

l ol

gula

rn

say

sn

n %

50’l

ere

ula

mas

Hiz

met

ten

yara

rlan

an h

asta

sa

ys

. H

izm

et v

eren

m

erke

z sa

ys

, A

kred

ite s

ertif

ika

say

s

lgili

kan

unun

ç

kmasn

taki

ben

1 y

l


108

10

4

C. 5

. 3.

Pulm

oner

re

habi

litas

yon

hizm

etle

rini

n ya

ygn

latrlm

as

1.Sa

lk B

akan

l

2.M

aliy

e B

akan

l,

3.Ç

al

ma

ve

Sosy

al G

üven

lik

Bak

anl (

Sosy

al

Güv

enlik

Kur

umu)

Salk

B

akan

l,

STK

’lar

, Ü

nive

rsite

ler

Salk

B

akan

l,

STK

’lar

, Ü

nive

rsite

ler

Salk

B

akan

l,

Üni

vers

itele

r

1-Pu

lmon

er

Reh

abili

tasy

on il

e ilg

ili

Ulu

sal b

ir o

rgan

izas

yonu

n Sa

lk B

akan

l

büny

esin

de

yap

landrlm

as.

2-lg

ili s

ivil

topl

um

kuru

lula

ryl

a or

tak

olar

ak

Pulm

oner

reh

abili

tasy

on

konu

sund

a he

kim

leri

n,

fizy

oter

apis

tleri

n ve

ya

rdm

c s

alk

pe

rson

elin

in b

u ko

nuda

e

itim

leri

ne y

önel

ik

sert

ifik

asyo

n ku

rsla

r v

e hi

zmet

içi e

itim

pr

ogra

mla

r d

üzen

lenm

esi,

Gö

üs h

asta

lkla

r

Uzm

anla

rn

n de

netim

inde

ça

lan

Pul

mon

er

reha

bilit

asyo

n m

erke

z sa

ys

nda

%70

art

olm

as

Hiz

met

ten

yara

rlan

an h

asta

sa

ys

. H

izm

et v

eren

m

erke

z sa

ys

3 y

l

C. 5

. 4.

Uyg

un k

ayt

ve iz

lem

1.Sa

lk B

akan

l,

2. Ü

nive

rsite

ler

Salk

B

akan

l,

STK

’lar

Salk

B

akan

l,

Üni

vers

itele

r,

Eiti

m

hast

anel

eri,

Sivi

l top

lum

ku

rulu

lar

(T

TD

)

Salk

B

akan

l,

Üni

vers

itele

r

Uyg

un y

azl

m

prog

ram

lar

nn

geli

tirilm

esi,

Kon

uyla

ilg

ili v

erile

rin

ilgili

tek

mer

kezd

e to

plan

mas

5. yl

n so

nund

a gü

veni

lir is

tatis

tikî

veri

lere

ul

ala

bilm

esi

Evd

e ba

km

ve

pulm

oner

re

habi

litas

yon

hizm

eti v

erile

n ha

stal

arn

ora

n

5 y

l

C. 5

. 5.

Salk

hiz

met

i, ila

çlar

a,

evde

bakm

ve

reha

bilit

asyo

n

hizm

etle

rine

kol

ay

ulam

1.Sa

lk B

akan

l,

2.Sa

nayi

ve

Tic

aret

B

akan

l,

3.M

aliy

e B

akan

l,

4. Ç

al

ma

ve

Sosy

al G

üven

lik

Bak

anl (

Sosy

al

Güv

enlik

Kur

umu)

1. S

alk

B

akan

l,

2. M

aliy

e B

akan

l,

3. Ç

al

ma

ve

Sosy

al

Güv

enlik

B

akan

l

(Sos

yal

Güv

enlik

K

urum

u)

Salk

B

akan

l,

Üni

vers

itele

r,

STK

’lar

TT

D’

i SG

K,

Salk

ba

kanl

Kon

uyla

ilgi

li uy

gun

sevk

zi

ncir

inin

etk

inle

tirilm

esi

hafi

f ve

ort

a va

kala

rn

uzak

m

erke

zler

e se

vkin

de %

50

azal

ma,

re

çete

edi

len

ilaçl

ara

ve g

erek

li ci

hazl

ara

ulamn

%

70 a

rtm

as

1.,2

. ve

3. b

asam

ak

salk

hi

zmet

leri

nden

fa

ydal

anan

has

ta

say

lar

3 y

l

Eylem Planı

109

10

5

6.Ç

G’ u

Eyl

em P

lan

: K

roni

k ha

va y

olu

hast

alk

lar

nn

ve K

ontr

ol p

rogr

amnn

izle

nmes

i ve

deer

lend

irilm

esi

Pay

dala

r

Hed

ef

St

rate

ji

Soru

mlu

Bir

im

Planlama

Uygulama

Yürütme

Etk

inlik

ler

Per

form

ans

Kri

terl

eri

zlem

e ve

De

erle

ndir

me

Zam

anla

ma

(ba

langç

-

biti

tari

hler

i)

C. 6

. 1. 1

. U

lusa

l ve

ulus

lara

ras

ve

rile

ri g

özde

n ge

çirm

ek

1.Sa

lk

Bak

anl,

2.ST

K’l

ar,

3.Ü

nive

rsite

ler

4.T

ÜK

Salk

B

akan

l

STK

’lar

, Ü

nive

rsi-

tele

r,

TÜ

K

Salk

B

akan

l

Üni

vers

i-te

ler

Salk

B

akan

l,

Üni

vers

itele

r

1.Y

ayn

lar

topl

amak

, (U

lusa

l çal

mal

ar, S

alk

B

akan

lnn

de

iik

ha

stalk

lar

için

izle

me

kayn

ak v

erile

ri, K

OA

H

için

BO

LD

çal

mal

ar,

anke

tler)

2.

Yayn

lar

de

erle

ndir

mek

, 3.

Rap

or h

azr

lam

ak

Çal

mal

arn

tü

mün

e ul

am

ak

Dur

um r

apor

unun

ya

ynl

anm

as

Alt

ay

sonr

a ra

por

tam

amla

nm

ol

mal

C.6.1. Hastalk yükü ve risk faktörlerini izlemek,

güvenilir veri elde etmeye yönelik standart metodlar

gelitirmek ve buna uygun veri toplamak

C. 6

. 1. 2

. G

üven

ilir

ve

karla

trla

bilir

ve

ri to

plam

ak iç

in

göst

erge

ve

yönt

emle

rin

belir

lenm

esi.

1.Sa

lk

Bak

anl,

2.Ç

al

ma

Gru

bu

üyel

eri

Salk

B

akan

l

Çal

ma

Gru

bu

üyel

eri

Salk

B

akan

l

Çal

ma

Gru

bu

üyel

eri

Salk

B

akan

l

Çal

ma

Gru

bu ü

yele

ri

1-K

olay

, pra

tik,

uygu

lana

bilir

ve

ek

onom

ik g

öste

rge(

ler)

ge

litir

mek

, (B

u ça

lm

alar

da D

ünya

Sa

lk Ö

rgüt

ü, O

EC

D,

EU

RO

STA

T

deer

lend

irdi

i in

dika

törl

er il

e uy

umlu

luun

göz

etilm

esi

“Hea

lth f

or A

ll”

krite

rler

inin

de

göz

önün

de b

ulun

duru

lmas)

Çal

ma

prot

okol

leri

nin

olu

turu

lmas,

Ver

i top

lam

a yö

ntem

leri

el

kita

bn

n ve

ya

yöne

rges

inin

ya

ynl

anm

as

Alt

ay

sonr

a ra

por

tam

amla

nm

ol

mal


110

10

6

C. 6

. 1. 3

. H

asta

lk y

ükün

ün

güve

nli

yönt

emle

rle

belir

li ar

alar

la iz

lenm

esi

1.Sa

lk

Bak

anl,

2.Ç

al

ma

Gru

bu

üyel

eri

Salk

B

akan

l

Çal

ma

Gru

bu

üyel

eri

Salk

B

akan

l

Çal

ma

Gru

bu

üyel

eri

Salk

B

akan

l,

Çal

ma

Gru

bu ü

yele

ri

Salk

Bak

anl

büny

esin

de, b

elir

lene

n yö

ntem

le (

lerl

e) v

eri

topl

ayac

ak, a

naliz

ve

rapo

r ed

ecek

bir

imle

rin

dest

ekle

nmes

i. V

erile

rin

topl

anm

as,

anal

izi v

e ra

porl

anm

as

Bir

imin

kur

ulm

u

olm

as b

elir

lene

n yö

ntem

leri

n ya

ynl

anm

as

Has

talk

yük

ü ra

poru

nun

yay

nlan

mas

1 y

l

C. 6

. 2. 1

. K

HH

Kon

trol

Pr

ogra

m s

üreç

ve

çktla

rn

gös

teri

r gö

ster

gele

rin

belir

lenm

esi

1.Sa

lk

Bak

anl,

2.Ç

al

ma

Gru

bu

üyel

eri

Salk

B

akan

l

Çal

ma

Gru

bu

üyel

eri

Salk

B

akan

l

Çal

ma

Gru

bu

üyel

eri

Salk

B

akan

l,

Çal

ma

Gru

bu ü

yele

ri

Di

er ç

al

ma

grup

lar

ndan

iler

lem

e gö

ster

gele

rini

n te

min

ed

ilmes

i

Gös

terg

eler

in

yay

nlan

mas

Ü

ç ay

C. 6

. 2. 2

. B

elir

lene

n ç

ktla

rn

rutin

ol

arak

topl

anm

as

için

pro

toko

ller

olu

turu

lmas

1.Sa

lk

Bak

anl,

2.Ç

al

ma

Gru

bu

üyel

eri

Salk

B

akan

l

Çal

ma

Gru

bu

üyel

eri

Salk

B

akan

l

Çal

ma

Gru

bu

üyel

eri

Salk

B

akan

l,

Çal

ma

Gru

bu ü

yele

ri

Di

er ç

al

ma

grup

lar

ta

raf

ndan

bel

irle

nen

ilerl

eme

göst

erge

leri

nin

izle

nmes

i içi

n yö

ntem

ge

litir

ilmes

i

Rap

orun

tem

ini

Ver

i top

lam

a pr

otok

olun

un

yay

nlan

mas

Bir

yl

C. 6

. 2. 3

. Pr

ogra

m

çktla

rn

n to

plan

mas v

e de

erle

ndir

ilmes

i

1.Sa

lk

Bak

anl

2. T

ÜK

Salk

B

akan

l

Salk

B

akan

l

Salk

B

akan

l,

Sa

lk B

akan

l i

lgili

bi

rim

inin

kap

asite

sini

n yü

ksel

tilm

esi

lgili

bir

imin

bel

irle

nen

yönt

em v

eya

yönt

emle

rle

belir

li ar

alar

la v

erile

ri

topl

amas

Bir

imin

ka

pasi

tesi

nin

yüks

eltil

mes

i V

erile

rin

topl

anm

as

Ver

ileri

n ya

ynl

anm

as

Bir

yl

C. 6

. 2. 4

. Yllk

Ülk

e R

apor

u’nu

n ha

zrl

anm

as

1.Sa

lk

Bak

anl,

2.Ç

al

ma

Gru

bu

üyel

eri

Salk

B

akan

l

Çal

ma

Gru

bu

üyel

eri

Salk

B

akan

l

Çal

ma

Gru

bu

üyel

eri

Salk

B

akan

l,

Çal

ma

Gru

bu ü

yele

ri

4.Yllk

Ülk

e R

apor

unun

ha

zrl

anm

as

Rap

orun

ha

zrl

anm

as

Rap

orun

ya

ynl

anm

as

Üç

yl

C.6.2. KHH Kontrol programnn izlenmesi, yllk deerlendirmesi ve raporlanmas

C. 6

. 2. 5

. U

lusa

l Pro

gram

ve

Eyl

em p

lan

so

n de

erle

ndir

me

rapo

runu

n ha

zrl

anm

as v

e ya

ynl

anm

as

1.Sa

lk

Bak

anl,

2.Ç

al

ma

Gru

bu

üyel

eri

Salk

B

akan

l

Çal

ma

Gru

bu

üyel

eri

Salk

B

akan

l

Çal

ma

Gru

bu

üyel

eri

Salk

B

akan

l,

Çal

ma

Gru

bu ü

yele

ri

Rap

orun

Hazr

lanm

as

Rap

orun

ha

zrl

anm

as

Pr

ogra

mn

on

ayn

dan

5 y

l son

ra

Eylem Planı

111

107

7.2. Ek B: Tütün Sorunu ve GARD’n Yakla m

Bu ksmda GARD’n amaçlar do rultusunda:

1. Kronik hava yolu hastalklarnn tütünle ili kisine dair farkndal n peki tirilmesi ile igili anahtar bilgiler verilmektedir.

2. Bu yolla kronik havayolu hastalklarnn birincil (sigaraya ba lamann önlenmesi), ikincil (içenlerin brakmas), üçüncül önlenmesi (KOAH ve Astm hastalarnn brakmas), pasif maruziyete ba l zararlar ve önlenmesi konularnda bilgiler verilmektedir. Toplumsal harekete dönü türülmesi vurgulanmaktadr.

3. Birincil ve ikincil önleme için Tütün Kontrolü Ulusal Program ve Eylem plan desteklenirken; GARD program içinde ise, üçüncül önlemenin yani tütün kullanan kronik havayolu hastalarnn sigara brakmalarnn ve çevresel dumana maruziyetlerinin önlenmesinin önceli i vurgulanmaktadr.

4. Üçüncül önlemede GARD içinde önerilen teknik geli melerin uygulanmas için temel bilgiler sunulmaktadr. Bu teknik geli meler ülkemiz için yeni olan tüm sa lk sistemi içinde 5Ö (ö ren, ö ütle, ölçümle, öner, önle) stratejilerinin uygulanmas ve özellikle 2Ö (ö ren, ö ütle) stratejilerinin hekim görevi ve sa lk kurulu u kalite standart olarak ele alnmas; do ru tedavi için pozitif ve negatif ayrmclk yönünde sistemsel uygulamalar ve tedavi deste i planlamalar saylmaktadr.

Kronik Solunum Hastalar çin Anahtar Noktalar

Tütüne ba l ölümlerin yakla k ¼’ü KOAH ölümleridir. Ülkemiz için bu rakamn 25-30 bin civarnda oldu u tahmin edilmektedir. Mevcut e ilimlere göre 21. Yüzyl’da 1 milyar insann tütün yüzünden ölece i tahmin edilmektedir ki bu durumda yakla k 250 milyon insann tütüne ba l kronik havayolu hastal ndan ölece i beklenebilir. Mevcut seyir bu ölümlerin en azndan %70’inin geli mekte olan ülkelerde olaca n dü ündürmektedir.

Birçok KOAH hastasnda sigara öyküsü vardr ve ço u da halen içmeye devam etmektedir. KOAH hastalarnn en az üçte biri, astm hastalarnn dörtte biri sigara içmeye devam etmektedir ve bunlarn da %54’ü brakmak istemektedir. Sigaray brakmak KOAH’l hastalarda süregiden kötüle meyi azaltmakta ve prognozu düzeltmektedir. Tedavi klavuzlarnda net olmamakla birlikte birçok ara trmada KOAH hastalarnn sigaray daha zor brakan grupta olabildi i kabul edilmektedir. Kronik solunumsal hastal olan tütün ba mllarnn tedavisinde u anahtar noktalar vurgulanmaktadr:

1. Solunum hastalarnn, ortalama bir sigara içicisine göre daha acilen sigaray brakmaya ihtiyac vardr. Sigaray brakmaya cesaretlendirilmelidirler ancak sigaray brakmak ço u hastaya göre, sa lkl bireylerden daha zordur (kant düzeyi B).

2. Solunum hastalarnn tedavisini yürüten hekimler hastalar devaml bir ekilde cesaretlendirmeli, gayrete getirmelidir. Sigara brakma tedavisi di er tedavilerin zorunlu bir parças haline getirilmelidir. Hastalar sigara yönünden objektif bir ekilde tannmal (ör. ekspire edilen havada CO ölçümü ile), kantlanm ilaç ve psikososyal tedaviler uygulanmaldr (kant düzeyi B).

3. Solunumsal hastalarla ilgilenen hekimler yeterli bilgi ve beceri için e itilmeli ve sürekli mesleki geli im içinde bulundurulmaldrlar (kant düzeyi C).


112

108

4. Tedavi protokollerinin yürürlü e sokulmas, ilaç ve tedavi deste i için bütçe sa lanmaldr. Bu strateji için gerekli masraflarn bir ksm alevlenmelerin ve buna ba l giderlerin azalmas ile kar lanacaktr (kant düzeyi A).

5. Akci er fonksiyonlar hem hastalk ilerlemesinin izlenmesi hem de bir motivasyon arac olarak düzenli aralklarla ölçülmelidir (kant düzeyi C).

6. Brakmak için yeterince motive olmayan hastalara sigaray azaltmak ve brakma yönünde adm atmak üzere nikotin yerine koyma tedavisi (ön tedavi kavram) önerilmelidir (kant düzeyi B).

7. Brakmaya veya azaltmaya niyeti olmayan hastalara hekimin daha sonraki vizitlerde ayn sorular tekrar soraca vurgulanmal, ö ütlenmelidir (kant düzeyi C).

Tütün Duman Kronik Solunumsal Hastal a Neden Olur

Sigara duman bazlar farmakolojik olarak aktif, antijenik, sitotoksik, mutajenik ve karsinojenik olan 4000’den fazla madde içerir. Ana akm dumann %92-95’i gaz fazndadr ve 1 ml’de 0.3–3.3 milyar partikül içerir. Ortalama partikül çap 0.2 m.dir; yani solunabilir düzeydedir. Tütün duman nitrozamin, polisiklik hidrokarbonlar gibi kanserojenlerden ba ka benzo-alfa-piren, benz-alfa-antrasen, nikel, vinil klorid, kadmiyum, amonyak, karbonmonoksit, nikotin, nitrözoksit ve formaldehid gibi binlerce irritan ve mutajenik madde içerir. Sigarann yanan bölgesindeki scaklk 900 oC’ye kadar ula maktadr. Dumann içeri i sürekli de i mektedir. Bu bile ikler dolayl olarak baz fizyolojik yantlara veya direkt olarak enflamasyona yol açabilmektedirler. Sigara içimi akci erlerde kanseröz etkilerden ba ka merkezi ve periferik havayollarn, alveolleri, kapillerleri ve akci erin immün sistemini etkiler. Sigara alt solunum yollarnn hemen her yerinde fizyopatolojik de i ikliklere yol açmaktadr. Bunlar peribron ial inflamasyon ve fibrozis, epitel yap ve fonksiyonunda de i iklikler, vasküler intimal kalnla ma ve alveoler harabiyettir. Fonksiyonel bozukluklar inhale edilen maddelerin klirensinde bozulma, patojen adherensinde art , anormal vasküler ve epitelial permeabilite art dr. Sigara akci erler ve havayollarnda inflamasyon yantn de i tirir. Bronkoalveoler lavaj (BAL) svsnda toplam hücre says özellikle alveoler makrofajlar ve polimorfonükleer lökositler eklinde birkaç kat artar ve lenfositlerden CD4+ hücrelerinin oran yükselir. BAL svsnda proinflamatuar sitokin (interlökin (IL)-1beta ve IL-8) düzeyleri sigarann dozuna ba l olarak artar. Sigara içenlerde serumda ve BAL’da immünglobin düzeyleri artar. Sigara içenlerde periferik nötrofil says artm tr.

Sigara içenlerin akci erleri sigara dumanndan veya inflamatuar hücrelerden kaynaklanan oksidan hasara daha fazla maruz kalmaktadr. Akut olarak hücresel antioksidan maddeler salglansa da diyete göre düzeltildi inde bile serum antioksidan düzeyleri sigara içenlerde daha dü üktür. Oksidan antioksidan dengesizli i akci er hasarna katkda bulunur. Sigara içenlerde birçok solunumsal hastalk riski artm tr (Tablo 14).

Eylem Planı

113

109

Tablo 14. Sigara le li kili Akci er Hastalklar (Hastalk insidans veya ciddiyeti kesin veya olaslkla artan hastalklar)

Kanser KOAH Astm Bakteriyel pnömoni Tüberküloz infeksiyonu Varisella pnömonitisi Pulmoner hemoraji Pulmoner metastatik hastalk Spontan pnömotoraks Eozinophilik granuloma Respiratuvar bron iolitis-ili kili interstisiyel akci er hastal , RB-ILD diyopatik pulmoner fibrozis

Asbestozis Romatoid artrit-ili kili interstisiyel akci er hastal

Kaynak. Murin S, Bilello KS, Matthay R. Other smoking-affected pulmonary diseases. Clin Chest Med 21: 121-37, ix, 2000.

Sigara içenlerde solunum fonksiyonlarnda bozukluklar geli ir. Genel olarak sigara içenlerin FEV1 de erleri daha dü ük, FEV1 azalma hzlar daha fazladr. Bu her iki etki de doz-yant ili kisi gösterir ve kadnda erke e göre daha belirgindir. Bu bulgularn orta ya l bir bireyde gösterilmesi ciddi KOAH riskinin en önemli göstergelerinden birisi olarak kabul edilmektedir. 1960’larda ba latlan 8 yl boyunca, her 6 ayda bir spirometri ile izlenen 792 çal an erke in izlendi i bir çal maya göre %10-15 kadar duyarl ki ide FEV1’deki normal yllk kayp hz çok daha fazladr. ekil 14’te sigara içme ve brakma durumuna göre FEV1 kaybndaki de i imler görülmektedir. Fletcher-Peto grafikleri olarak adlandrlan bu grafikler, halen akci er ya hesaplamada, KOAH riskini hastaya göstermede ve “konfrontasyonel motivasyon”da (bireyin hastalk ve ölüm riski ile yüzle mesi ve böylece brakma gayreti içine girmesi) kullanlan en de erli araçlardandr.

Solunumsal yaknmalar sigara içicilerinde belirgin ekilde artm tr. Kronik öksürük, balgam, hrlt ve dispne arasnda doz-yant ili kisi vardr. Örne in bir çal mada günde ortalama yarm paket sigara içenlerin %25’inde ve 2 paketten fazla içenlerin en az %50’sinde persistan, kronik öksürük saptanm tr. Hava yolu epitelinde silier kayp, müköz bez hipertrofisi, goblet hücre saysnda art ve permeabilite art bu semptomlardan sorumlu olan de i ikliklerdir.


114

110

ekil 14. Sigara çenlerde KOAH Geli me Riski

Kaynak. Fletcher C, Peto R. The natural history of chronic airflow obstruction. BMJ 1977; 1: 1645 – 8.

KOAH’l hastalarda sigara ile ilgili saptanan risk faktörleri toplam sigara tüketimi, ba lama ya , sigarann katran, nikotin içeri i, irritan içeri i ve serbest radikal içeri i, filtre ve sigara içme eklidir. Dü ük katranl sigarann KOAH riskini azaltmad gösterilmi tir. Sigara içenlerde bron hiperreaktivitesi ile FEV1 azalma hz koreledir. Çocuklukta sigaraya ba lama KOAH için risk faktörüdür. Özellikle bayanlarda çocuk ya ta sigaraya ba lama KOAH için ba msz risk faktörü olarak saptanm tr. Son yllarda yaplan birçok çal maya göre bayan sigara içicilerin erkeklere göre KOAH riskinin daha yüksek oldu u kabul edilmektedir. Toplam sigara ne kadar fazla ise KOAH geli me riski de o kadar yüksektir. ekil 14’te duyarl içiciler hayat boyunca hiç içmeyenlerle ve duyarl olmayan içicilerle kar la trlmaktadr. Herhangi bir zamanda sigarann braklmas akci er fonksiyonlarn ciddi oranda korumaktadr. ekil 14’teki kesintili çizgiler sigara içen ve brakan bireylerde FEV1 de erlerinin de i imini yanstmaktadr. Ölümün akut nedenleri solunum yetmezli i, pnömoni, kor pulmonale veya kalp hastal nn alevlenmesi olsa da esas nedeni geri dönü ümsüz akci er fonksiyon kaybdr.

Tütün kullanmnn geleneksel ekli olan nargile tüketimi de, daha uzun süre daha fazla dumana maruziyeti nedeniyle özellikle KOAH ve enfeksiyon yönünden daha da artan risk yaratmaktadr.

Sigara, Kronik Hava Yolu Hastal nn Kötüle mesinin Ba lca Nedenidir Karbon monoksit kann oksijen ta ma kapasitini dü ürür. Oksijene göre hemoglobine ba lanma hz 200 kat fazladr. Sigara içimi KOAH hastalarnda hipoksiye sekonder polisitemiyi daha da kötüle tirir. Ayrca ev oksijen tedavisinin polistiemiyi ve pulmoner hipertansiyonu düzeltici etkisini önler. Sigara içen hastalarda ev oksijen tedavisinin yangn ve patlama riski de bilinmektedir. Sigara solunum kaslarn da olumsuz etkileyerek kronik solunumsal hastal n kötüle mesine katkda bulunur. Sigara ayrca üst ve alt solunum yolu enfeksiyonlarnn riskini arttrarak da kronik solunum hastalarnn alevlenmelerine yol açar.

Eylem Planı

115

111

Sigara Brakmann Etkisi Sigarann braklmas ile semptomlar azalmakta, akci er fonksiyonlarnda %5-10 art olabilmekte, daha önemlisi de akci er fonksiyon kayb hz normale dönmektedir. Sigarann braklmas ile FEV1 azalma hz normale dönmektedir. Sigara içmeye devam edenlerde brakanlara göre FEV1 azalma hz belirgin bir ekilde daha yüksektir (ortalama ylda 60 ml). KOAH’l hastalarda sigaraya devam edilmesi sa kalm azaltan nedenlerin ba nda gelmektedir. Bu yüzden tüm evrelerdeki hastalarda en önemli tedavi sigarann braklmasdr. Sigara Brakma Dünya Sa lk Örgütü Uluslaras Hastalk Snflamasnda (ICD-10) tütün kullanmn “Mental ve Davran bozukluklar altnda, F17 kodu ile snflandrm tr. Alt ba lklar ise u ekildedir: F17.0 Akut zehirlenme, F17.1 Zararna kullanm, F17.2 Ba mllk Sendromu,

F17.3 Yoksunluk durumu, F17.8 Di er mental ve davran bozuklu u, F17.9 Snflandrlmam mental ve davran sal bozukluk ve Z72.0 Tütün kullanm (F17.2 tütün ba mll hariç). Sigara brakmaya te vikte temel hareket noktas tütünün bireysel ve toplumsal zararlar ve brakmann yararlarna ili kin bilgilerdir. Bu bilgiler ile özellikle ö retilebilir anlarda, poliklinik (astm, KOAH, tbc, pnömoni, akci er kanseri, koroner arter hastal , inmeler vs.) ve klinik vizitleri srasnda, anormal bir laboratuvar testinin (akci er filmi, SFT, kolesterol, koroner anjio vs) hastaya izah edildi i anda, gebelik, hastaneye yatma veya bir hastalk tans kondu u anda daha etkili olabilmektedirler.

Sigara brakma tedavileri konusunda u genel ilkeler saylabilir:

1. Sigara ba mll , sklkla tekrarlayan giri imler gerektiren kronik bir durumdur. Ancak uzun süreli ve hatta kalc braktrma sa layabilen etkili tedaviler vardr. Sigara brakma ba ars sebat eden brakma hz eklinde tanmlanr ve brakma gününden sonraki 6 ay veya 1 yl sonra da ba lamam olma durumudur.

2. Etkili sigara ba mllk tedavileri bulundu undan sigara kullanan her hastaya bu tedavilerden en az birisi sunulmaldr. Brakmay denemeyi istemeyenlere de motivasyonlarn artrmaya yönelik giri im yaplmaldr.

3. Hekim ve sa lk kurulu unun her içicinin uygun bir ekilde saptanmas, belgelenmesi ve tedavisini gerçekle tirmesi çok önemlidir. Ksa hekim müdahalesi bir hekim görevi kabul edilirken ayn zamanda sa lk kurulu lar için de bir kalite ölçütüdür.

4. Ksa süreli bir ba mllk tedavisi bile etkilidir ve sigara kullanan her hastaya bu olanak sunulmaldr.

5. Sigara braktrma önerilerinin etkinli i ile yo unlu u arasnda bir doz-yant ili kisi vardr (Tablo 15). Ki iler arasnda veya ahsen yaplan tedavi giri imleri (örne in bireysel, grup veya yönlendirici telefon konu malar gibi) etkilidir ve tedavinin yo unlu u (temas süresi) ile tedavinin etkinli i ili kilidir.


116

112

Tablo 15. Hekim Müdahalesinin Yo unlu una Göre Sigara Brakma Tedavisinin Ba ars

50 saatte müdahale edilen hasta says

Ba ar hz Sigara Brakan Says

Ksa giri im 600 8% 48

Dan ma ve izlem 50 15% 8

Yo un tedavi 17 25% 4 Kaynak. Simpson D. Tobacco control in Europe and Smoking cessation. 10th Annual Congress of Turkish Thoracic Society. 25-29 April 200, Antalya..

Buna göre 3-5 dakikalk ksa giri imlerin 50 saatlik mesai sonucundaki etkinli i orta 3-10 dk) ve yo un (>10 dk) giri imlere göre çok daha etkindir.

6. Üç tip öneri ve davran tedavisi özellikle etkili bulunmu tur ve sigara brakmaya çal an her hastada kullanlmaldr.

• Pratik ba a çkma önerileri (sorun giderme becerilerinin ö retilmesi). • Tedavinin bir parças olarak sosyal destek sa lanmas. • Tedavi d sosyal deste i sa lamaya yardm. 7. Sigara brakmada birçok etkili farmakoterapi bulunmaktadr. Kontrendikasyonlar

d nda sigaray brakmaya çal an tüm hastalarda bunlar kullanlmaldr. Kalc sigara brakmay belirgin ekilde arttrd saptanan birinci basamak farmakoterapiler: Nikotin replasman tedavisi (bant, sakz, inhaler, nazal sprey), varenicline ve bupropion’dur. Vareniclinin öncülü olan cytisine (Türkiye’de yok) de birinci srada etkinlik gösterebilir. Birinci basamak farmakoterapi etkisiz kald nda dü ünülecek ikinci basamak farmakoterapiler clonidine ve nortriptyline’dir.

Sigara Brakmada Psikolojik ve Davran sal Giri imler

Bu yöntemler kendi kendine brakmaya yardm, ksa ö üt verme, psikolojik dan ma ve davran tedavisi olmak üzere dörde ayrlabilir.

Kendi Kendine Brakma Yardm: Brakmaya çal an içicilerin kendi kendine bir plan ve program yaparak brakmaya çal mas olarak tanmlanr. Belirli bir hasta grubuna yönelik olarak hazrlanm kitap, bro ür, i itsel veya görsel medyann ve bilgisayar programlarnn yarar oldu u gösterilmi tir. Bu yöntemler, bir terapistin yapt giri imlerle kar la trld nda çok daha fazla sayda ki iye ula abilir. Bu materyallerin ba lca önemleri hekimin tavsiyelerine yardmc olmalardr. Etkinlik düzeyi çok olmasa da bunlar hastalara sunulmaldr (kant düzeyi A).

Ksa Ö üt Verme Giri imi: Tüm sa lk görevlilerinin ve sa lk hizmeti sunmak için olu turulan sistemlerin her zaman, sigara içen ki ileri belirlemesi ve sigara içme durumlarn belgelemesi önemlidir. Sigara tiryakilerinin etkin bir ekilde belirlenmesinden sonra sa lk görevlilerinin yapaca ksa (3-5 dakikalk) ö ütler sigaray brakma orannn artrlmasnda etkilidir. Yinelenen giri imlerin etkiyi artrd varsaylr. Her seferinde sigaray brakmann ö ütlenmesinin yerinde olaca dü ünülmektedir. Kronik solunum hastas için hekim, hem ire veya fizyoterapist ksa ö üt verme giri imini gerçekle tirebilir. Yaplan ara trmalarda hekim tarafndan ksa ö üt vermenin brakmadaki ‘odds’ oran 1.69 bulunmu tur. Bu %2.5 kadar

Eylem Planı

117

113

ilave sigara brakma oran olup NNT (Number Needed to Treat) yakla k 50’dir. Yani kabaca ö üt verilen 50 ki iden birisinin sigaray tamamen brakmas için yeterli bir giri imdir.

Psikolojik Dan ma: Dan mann verme ekli ve harcanan süre açsndan bireysel, grup ve telefonla dan ma olmak üzere ba lca 3 tür dan madan bahsedilebilir.

Bireysel dan ma: Hasta ile e itim görmü dan man arasndaki yüz yüze dan ma sürecidir. Tedavi ba ars ile seanslarn say ve süresi arasnda güçlü bir doz-yant ili kisi vardr. Daha yo un tedaviler daha etkilidir (kant düzeyi A).

Grup tedavisi: Bu tür programlara katlmaya istekli sigara tiryakileri için bir yl sonra ortalama sigaray brakma oranlar ilave olarak %10-30’dur. Giri im yaplamamasna göre odds oran 2.17’dir ve kendi kendine brakmaya yardmdan belirgin daha üstündür (odds: 2.04) (kant düzeyi A).

Telefonla destek hatt: Özel telefon hatlar aracl ile do rudan yardm hizmeti verilen eri kinlerde, özellikle hastalar geri aranarak aktif dan manlk hizmeti verildi inde kabul edilebilir düzeyde sigara brakma oranlar bildirilmektedir.

Davran sal Tedavi: Kapsaml bir ba mllk tedavisinin ba mll n davran sal/psikolojik boyutlarn da içermesi gerekti i kabul edilmektedir.

Di er Yöntemler: Davran sal tedaviye ek olarak, sa lk görevlilerinin verdi i tedavi içi destek biçiminde ve aileden, arkada lardan ve toplumun di er üyelerinden gelen motivasyon deste i (tedavi d destek) de sigara tiryakilerinin sigaray brakmasna yardmc olmaktadr.

Sigarann Braklmasnda Farmakolojik Tedavi

ERS 2007 Klavuzuna göre kronik solunum hastalarnda sigara brakmada birinci basamak psikolojik / davran sal ve onaylanm ilaç tedavilerinin uygulama basamaklar ekil 15’te gösterilmektedir.

Ba ml bir ki ide sigarann braklmas, nikotin yoksunluk belirtilerinin ortaya çkmasna neden olmaktadr. Bu durum sigaray brakmaya çal an ki ilerin ba arszl nda en önemli rolü oynamaktadr. Bugüne kadar geli tirilen tedavi yöntemlerinde hedef, nikotin yoksunlu unu ve yoksunluk belirtilerini önlemektir.

Sigara brakma tedavisinde farmakolojik ajanlar tek ba na da etkilidir ancak u ana kadar bildirilen en iyi tek ba na farmakolojik tedavi ba ars ancak %13 civarndadr. Bu nedenle tedavi ba arsn arttrmada esas olanak farmakolojik ve farmakolojik olmayan yöntemlerin uygun bir ekilde kombine kullanlmasdr.

Ba lca farmakoloik tedaviler nikotini yerine koyma ilaçlar (halen onaylanm ba lca formlar sakzlar, bantlar, inhaler, nazal spreyler, dil alt tabletler ve pastiller) bupropion ve vareniclinedir. Sigara brakmada etkinli i gösterilen di er ilaçlar nortriptilin, klonidin, cytisine’dir. Nikotin a s geli tirmeye yönelik çal malar devam etmektedir.

Bitkisel, kimyasal preparatlar, hipnoterapi, taklit sigara, elektronik sigara ve akupunktur (ili kili yöntemler dahil) gibi bir takm yöntemler iddia edilmi tir/edilmektedir. Bunlarn ço u ciddi bir de erlendirmeye tabi tutulmam tr ve bazlarnn da etkisizlikleri gösterilmi tir. Bu tedaviler konusunda sa lk personeli iyi klinik uygulamalar içinde olmal ve hastalara do ru bilgiler verebilmelidir.


118

114

ekil 15. Sigara Brakma Basamaklar Ve Onaylanm Sigara Brakma Tedavileri

Kaynak. Tonnesen P, Carrozzi L, Fagerstrom KO et al. Smoking cessation in patients with respiratory diseases: a high priority, integral component of therapy. Eur Respir J 2007; 29: 390-417. Çevresel Tütün Duman

Sigara içen ki inin ortam havasna katt dumana çevresel tütün duman (ÇTD) denir. Ana akm sigara içicisinin soludu u duman iken yan akm sigarann yanan ucundan çkan dumandr. Bir sigaradan ortama saçlan dumann çok büyük ço unlu u yan akmdan olu maktadr. Baz kanser yapc maddelerin miktar yan akm dumanda ana akma göre 10-200 kat daha fazladr. Sigara duman Çevre Koruma Kurumlar tarafndan ba lca kanser yapc olarak tanmlanmaktadr. Dumanla kapl havay soluyan ki i, istemeden ve ço unlukla farknda olmadan zarara u ramaktadr. Çünkü ÇTD ço unlukla görünmez ve kokusu farkedilmez.

Eylem Planı

119

115

Ülkemizde her yl 10,000 civarnda ki inin kapal ortamdaki tütün duman nedeniyle hayatn kaybedebilece i tahmin edilmektedir. Avrupa’da 2002 ylnda 25 ülkede, 80.000 insann ÇTD’den öldü ü bildirilmektedir. DSÖ tahminlerine göre yakla k 700 milyon çocuk (dünya çocuk nüfusunun yars) evde, okulda (i yerlerinde), halka açk yerlerde ÇTD’ye maruz kalmaktadr. Küresel Gençlik Tütün Ara trmas verileri, 132 ülkede ya ayan 13-15 ya aras çocuklarn %43.9’unun evde %55.8’inin de halka açk yerlerde ÇTD soludu unu bildirilmektedir. ABD’de her yl bir milyonun üzerinde astml çocukta solunum ikayetlerinde kötüle menin nedeninin ÇTD oldu u bildirilmektedir. Dünya genelinde ylda

en az 200.000 i çinin i yerinde ÇTD solunmas nedeniyle öldü ü Uluslararas çi Sa l Örgütü’nce (ILO) hesaplanm tr. Zararndan korunmann tek etkin yolu kapal alanlarn tamamen sigaraszla trlmas – dumanszla trlmasdr. Hemen ortaya çkan etkileri: Gözlerde tahri , sulanma, yanma, ba a rs, burunda rahatszlk, aknt, öksürük, bo az a rs, kalp hz ve tansiyonun yükselmesi, solunumsal yaknmalarda art ve enfeksiyonlar; var olan hastalklarn alevlenmesi, kalp hastal olan ki ilerde kalp krizi, astm, KOAH, allerjilerin alevlenmesi. Uzun vadede ortaya çkan hastalklar: Solunum hastalklar: yeri veya sosyal ortamlarda sigara dumanna maruz kalmak

KOAH (Kronik tkayc akci er hastal ) ve eri kin astmna neden olmaktadr. Kalp Krizi: Çevresel tütün duman kalp-damar hastalklarn %20-70 orannda

arttrmaktadr. Tam dumansz ortamlar kanunu uygulanan yerlerde kalp krizleri %60 azalmaktadr.

Kanser: Sigara içmeyenlerde çevresel tütün dumanna maruziyet akci er kanserini %32 orannda arttrmaktadr. Sigaraya maruz kalan kadnlarda meme kanseri riski artmaktadr.

Pasif sigara duman öncelikle lokanta, kafeterya, bar gibi hizmet sektöründe çal anlar etkiledi inden i ya am için de dikkat edilmesi gereken bir konudur.

Çevresel tütün dumanna maruz kalmann güvenilir bir e ik dozu yoktur. Bilimsel ara trmalar klima, havalandrma veya sigara içilebilir ve içilemez gibi bölümlere ayrmann etkisiz yöntemler oldu unu göstermi tir. Eldeki kantlar Türkiye ve birçok ülkede tüm kapal ortamlarn tamamen dumanszla trmasn gerekli klm tr. Ülkemizde “Dumansz Hava Sahas” temas içinde “Havan Koru” kampanyas kronik havayolu hastalklarnn önlenmesi ve hastalarn akut zararlarndan korunmas yönünden tantlmas, yaygnla trlmas ve sahiplenilmesi gereken bir kampanyadr.


120

116

7.3. Ek C: 29–31 Mays GARD stanbul Toplants

GARD Genel Kurulu, GARD Türkiye Lansman Toplants ve GARD Bölge Ülkeler toplants 29-31 Mays 2008 tarihlerinde stanbul’da yaplm tr.

GARD BÖLGE ÜLKELER TOPLANTISI (29 Mays 2008)

GARD toplantlar kapsamnda ilk kez düzenlenen ve Türkiye’nin önderlik etti i bu toplantda Bulgaristan, Gürcistan, Yunanistan, Krgzistan, Romanya, Rusya, ran ve Türkiye temsilcileri sunum yapt, bölge ülkelerinin ortak sorunlar, çözüm önerileri tart ld. Bu ülkelerdeki GARD etkinlikleri hakknda bilgi payla m yapld ve Türkiye GARD etkinlikleri model olarak gösterildi.

GARD TÜRK YE BASIN TOPLANTISI (29 Mays 2008)

TTD, Sa lk Bakanl ile birlikte ve 41 payda ile hazrlanan Türkiye Kronik Hava Yolu Hastalklarn Önleme ve Kontrol Program ve Ulusal Eylem Plan’nn Basn Tantm yapld. Türkiye GARD Koordinatörü Arzu Yorganco lu, TTD Ba kan Eyüp Sabri Uçan, GARD Ba kan Jean Bousquet ve Sa lk Bakanl Temel Sa lk Hizmetleri Genel Müdürü Yardmcs Fehmi Aydnl’nn sundu u toplantya pek çok basn mensubu katld, kronik solunum yolu hastalklarnn dünyada ve ülkemizdeki durumu, sorunlar, çözüm önerileri ve GARD Türkiye Program konusunda ayrntl bilgilendirmeler yapld. GARD TÜRK YE TANITIM TOPLANTISI (29 Mays 2008)

Türkiye Kronik Hava Yolu Hastalklarn Önleme ve Kontrol Program ve Ulusal Eylem Plan’nn Tantm Toplants, GARD Dünya Kurulu için ülkemize gelen delegeler, GARD Türkiye Genel Kurul Delegeleri, Payda temsilcileri ve TTD stanbul ube üyelerimizin katlmyla gerçekle ti. GARD III. DÜNYA GENEL KURULU (30-31 Mays 2008)

Ülkemiz dünyann çe itli ülkelerinden gelen 85 delegeyi a rlad. Dünya Sa lk Örgütü Kronik Hastalklar Bölümü Ba kan Yardmcs Dr Al. Alwan toplantya katld ve kronik solunum hastalklarnn DSÖ bünyesinde önceli i olan kronik hastalklar içine alnd ve bu amaçla programlarn ba latld n müjdeledi. Türkiye GARD Projesinin ba arsn kutlad. Ayrca Portekiz Sa lk Bakan ve Msr önceki dönem Sa lk Bakan da konuklarmz arasnda idi.

Eylem Planı

121

117

7.4. Ek D: GARD Türkiye Çal ma Gruplar ve Üyeleri

HEDEFLER (Çal ma Gruplar)

Çal ma Grubu Üyeleri

C1. Kronik Hava Yolu Hastalklarn Önleme ve Kontrol Program’nn olu turulmas,

Tüm Payda lar

C2. Olu turulan programn kamuoyuna benimsetilip, savunulmas

1- SB Temel Sa lk Hizmetleri Genel Müdürlü ü

Bula c Olmayan Hastalklar ve Kronik Durumlar Daire Ba kanl

- Solunum Sistemi Hastalklar ube Müdürlü ü

Tütün ve Ba mllk Yapc Maddelerle Mücadele Daire Ba kanl

2- TTD

3- A D

4- çi leri Bakanl

5- Milli E itim Bakanl

6- Diyanet leri Ba kanl

7- TRT

8- SB Basn Mü avirli i

C3. Hastalk geli imin önlenmesi




2- TTD

3- AID

4- Milli E itim Bakanl

5- Çal ma ve Sosyal Güvenlik Bakanl

6- Çevre ve Orman Bakanl

7- Tbbi Onkoloji Derne i

8- Pratisyen Hekimlik Derne i

C4. Hastalklarn erken dönemde saptanmas ve ilerlemesinin önlenmesi




2- TTD

3- A D

4- SB Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlü ü

5- SB laç ve Eczaclk Genel Müdürlü ü


122

118

6- SB Türkiye Sa lk Kurumu

7-SB Bilgi lem Dairesi Ba kanl

8- Türk Eczaclar Birli i

9- Sanayi ve Ticaret Bakanl

10- Türkiye Aile Hekimleri Uzmanlk Derne i

C5. Hastalklarn etkin tedavisi, komplikasyonlarn geli iminin önlenmesi ve bu hastalklara yönelik rehabilitasyon hizmetlerinin sunulmas




2- TTD

3- A D

4- SB laç ve Eczaclk Genel Müdürlü ü

5- SB Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlü ü

6-SB Bilgi lem Dairesi Ba kanl

8- Pratisyen Hekimlik Derne i

9- Sosyal Güvenlik Kurumu

10- Türkiye Aile Hekimleri Uzmanlk Derne i

C6. Kronik hava yolu hastalklarnn ve Kontrol programnn izlenmesi ve denetlenmesi




2- TTD

3- A D

4- SB Mü avirlik

5- SB Strateji Geli tirme Ba kanl

6- SB Türkiye Sa lk Kurumu

7- SB Personel Genel Müdürlü ü

8- SB Avrupa Birli i Koordinasyon Dairesi Ba kanl

9- SB Bilgi lem Dairesi Ba kanl

10-Türkiye statistik Kurumu

11-Devlet Planlama Te kilat

12-Dünya Sa lk Örgütü Türkiye Temsilcisi

13-Halk Sa l Uzmanlar Derne i

Eylem Planı

123

119

7.5. Ek E: GARD Türkiye Payda lar KRON K HAVA YOLU HASTALIKLARI KONTROL PROGRAMI PAYDA LARI (Ulusal Genel Kurul Katlmclar) ÜN VERS TE ve S V L TOPLUM ÖRGÜTLER Türk Toraks Derne i Türkiye Ulusal Allerji ve Klinik mmunoloji Derne i Türk Eczaclar Birli i Halk Sa l Uzmanlar Derne i Türkiye Aile Hekimleri Uzmanlk Derne i Pratisyen Hekimlik Derne i Tbbi Onkoloji Derne i Türk Tabipleri Birli i Yerel Yönetimler (Mahalli dareler)

DEVLET KURULU LARI

Sa lk Bakanl :

- Temel Sa lk Hizmetleri Genel Müdürlü ü - Bula c Olmayan Hastalklar ve Kronik Durumlar Daire Ba kanl - Solunum Sistemi Hastalklar ube Müdürlü ü

- laç ve Eczaclk Genel Müdürlü ü - Sa lk E itimi Genel Müdürlü ü - Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlü ü - Ana Çocuk Sa l ve Aile Planlamas Genel Müdürlü ü - Personel Genel Müdürlü ü - Strateji Geli tirme Ba kanl - Avrupa Birli i Koordinasyon Dairesi Ba kanl - Bilgi lem Dairesi Ba kanl - Kanserle Sava Dairesi Ba kanl - Verem Sava Dairesi Ba kanl - Refik Saydam Hfzsshha Merkezi Ba kanl - Türkiye Sa lk Kurumu

D ER RESM KURUMLAR Milli E itim Bakanl Sanayi ve Ticaret Bakanl çi leri Bakanl

Çal ma ve Sosyal Güvenlik Bakanl - Sosyal Güvenlik Kurumu - Sa l ve Güvenli i Genel Müdürlü ü

Çevre ve Orman Bakanl Maliye Bakanl Tarm ve Köyi leri Bakanl Gençlik ve Spor Genel Müdürlü ü Tütün ve Alkol Piyasas Düzenleme Kurumu (TAPDK)


124

120

Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) Türkiye Radyo Televizyon Kurumu Genel Müdürlü ü (TRT) Diyanet leri Ba kanl Türkiye statistik Kurumu Devlet Planlama Te kilat Müste arl Dünya Sa lk Örgütü Türkiye Ofisi

Eylem Planı

125

121

7.6. Ek F: GARD Dünya Katlmclar

Allergic Rhinitis and its Impact On Asthma (ARIA)

AllosErgon

American Academy of Allergy, Asthma & Immunology (AAAAI)

American College of Allergy, Asthma & Immunology (ACAAI)

American Thoracic Society (ATS)

Asia Pacific Association of Allergology and Clinical Immunology (APAACI)

Asian Allergy & Asthma Foundation (AAAF)

Asian Pacific Society of Respirology (APSR)

Association Asthme & Allergies

Associazione Italiana Pneumologi Ospedalieri (AIPO)

Danish Lung Health Association (DLHA)

Dokkyo University

Education for Health

Euro-Asian Respiratory Society

European Academy of Allergology and Clinical Immunology (EAACI)

European Centre for Allergy Research Foundation (ECARF)

European Federation of Allergy and Airway Diseases Patients Association (EFA)

European Respiratory Society (ERS)

Finnish Lung Health Association (FILHA)

Forum of the International Respiratory Societies (FIRS)

Georgian Respiratory Association

Ghent University WHO Collaborating Centre (GU-WCC)

Global Allergy and Asthma European Network (GA2LEN)

Global Initiative for Asthma (GINA)

Global Initiative for Chronic Obstructive Pulmonary Disease (GOLD)

Institute of Neurobiology and Molecular Medicine National research Council (INMM-CNR)

Interdisciplinary Association for Research in Lung Disease (AIMAR)

International Association of Asthmology (Interasma)

International Coalition for Chronic Obstuctive Pulmonary Disease (ICC)

International Pediatric Respiratory and Allergies Immunological Societies (IPRAIS)

International Primary Care Respiratory Group (IPCRG)

International Union Against Tuberculosis and Lung Diseases (The Union)

Italian Society of Respiratory Medicine (SIMER)

Korea Asthma Allergy Foundation (KAF)


126

122

Kyrgiz Thoracic Society (KTS)

Latin American Thoracic Association/Asociación Latinoamericana del Tórax (ALAT)

National Centre for Disease Prevention and Control (Ministry of Health, Italy)

National Heart Lung and Blood Institute (NHLBI)

National Public Health Institute (KTL)

Polish Society of Allergology (PSA)

Portuguese Society of Allergology and Clinical Immunology (SPAIC)

Public Health Agency of Canada

Russian Association of Pulmonologists

Société Française d’Allergologie et d’Immunologie Clinique (SFAIC)

Société de Pneumologie de Langue Française (SPLF)

Turkish National Society of Allergy and Clinical Immunology

Turkish Thoracic Society (TTS)

World Allergy Organization (WAO)

World Federation of Hydrotherapy and Climatotherapy (FEMTEC)

World Organization of Family Doctors (WONCA)

Eylem Planı

127

123

7.7. Ek G: 4207 Sayl Tütün Ürünlerinin Zararlarnn Önlenmesi ve Kontrolü Hakknda Kanun

19/1/2008 tarihli ve 26761 sayl RG’de yaymlanan 5727 sayl, 1/3/2008 tarihli ve 26803 sayl RG’de yaymlanan 5739 sayl, 15/4/2008 tarihli ve 26848 sayl RG’de yaymlanan 5752 sayl

Kanunlarla De i ik TÜTÜN ÜRÜNLER N N ZARARLARININ

ÖNLENMES VE KONTROLÜ HAKKINDA KANUN [1] [2] [3] [4] Kanun Numaras : 4207 Kabul Tarihi : 7/11/1996 Yaymland R.Gazete : Tarih : 26/11/1996 Say : 22829 Yaymland Düstur : Tertip : 5 Cilt : 36 Amaç Madde 1 – (De i ik: 3/1/2008 tarih ve 5727 S.K.md:2)

(1) Bu Kanunun amac; ki ileri ve gelecek nesilleri tütün ürünlerinin zararlarndan, bunlarn al kanlklarn özendirici reklam, tantm ve te vik kampanyalarndan koruyucu tertip ve tedbirleri almak ve herkesin temiz hava soluyabilmesinin sa lanmas yönünde düzenlemeler yapmaktr.

Tütün ürünlerinin yasaklanmas MADDE 2 – (Ba l ile birlikte de i ik: 3/1/2008 tarih ve 5727 S.K.md:3)

(1) Tütün ürünleri;

a) Kamu hizmet binalarnn kapal alanlarnda,

b) Koridorlar dahil olmak üzere her türlü e itim, sa lk, üretim, ticaret, sosyal, kültürel, spor, e lence ve benzeri amaçl özel hukuk ki ilerine ait olan ve birden çok ki inin girebilece i (ikamete mahsus konutlar hariç) binalarn kapal alanlarnda,

c) Taksi hizmeti verenler dahil olmak üzere karayolu, demiryolu, denizyolu ve havayolu toplu ta ma araçlarnda,

ç) Okul öncesi e itim kurumlarnn, dershaneler, özel e itim ve ö retim kurumlar dahil olmak üzere ilk ve orta ö renim kurumlarnn, kültür ve sosyal hizmet binalarnn kapal ve açk alanlarnda,

d) Özel hukuk ki ilerine ait olan lokantalar ile kahvehane, kafeterya, birahane gibi e lence hizmeti verilen i letmelerde,

tüketilemez.

(2) Ancak;

a) Ya l bakm evlerinde, ruh ve sinir hastalklar hastanelerinde, cezaevlerinde,


128

124

b) ehirleraras veya uluslararas güzergâhlarda yolcu ta yan denizyolu araçlarnn güvertelerinde,

tütün ürünleri tüketilmesine mahsus alanlar olu turulabilir. Bu alanlara onsekiz ya n doldurmam ki iler giremez.

(3) Otelcilik hizmeti verilen i letmelerde, tütün ürünleri tüketen mü terilerin konaklamasna tahsis edilmi odalar olu turulabilir.

(4) Açk havada yaplan her türlü spor, kültür, sanat ve e lence faaliyetlerinin yapld yerler ile bunlarn seyir yerlerinde tütün ürünleri kullanlamaz. Ancak bu tesislerde, tütün ürünlerinin tüketilmesine mahsus alanlar olu turulabilir.

(5) Bu Kanunun tütün ürünleri tüketilmesine tahsis edilen kapal alanlarnn koku ve duman geçi ini önleyecek ekilde tecrit edilmesi ve havalandrma tertibat ile donatlmas gerekir.

(6) Bu Kanunun uygulanmasnda "tütün ürünü" ibaresi tüttürme, emme, çi neme ya da buruna çekerek kullanlmak üzere üretilmi , hammadde olarak tamamen veya ksmen tütün yapra ndan imal edilmi maddeyi ifade eder.

Di er koruyucu önlemler MADDE 3 – (Ba l ile birlikte de i ik: 3/1/2008 tarih ve 5727 S.K.md:4)

(1) Tütün ürünlerinin ve üretici firmalarn isim, marka veya alâmetleri kullanlarak her ne suretle olursa olsun reklam ve tantm yaplamaz. Bu ürünlerin kullanlmasn özendiren veya te vik eden kampanyalar düzenlenemez. Tütün ürünleri üreten ve pazarlamasn yapan firmalar, her ne surette olursa olsun hiçbir etkinli e isimlerini, amblemlerini veya ürünlerinin marka ya da i aretlerini kullanarak destek olamazlar.

(2) Tütün ürünleri sektöründe faaliyet gösteren firmalarn isimleri, amblemleri veya ürünlerinin marka ya da i aretleri veya bunlar ça r tracak alâmetleri kyafet, tak ve aksesuar olarak ta namaz.

(3) Tütün ürünleri sektöründe faaliyet gösteren firmalara ait araçlarda bu ürünlere ili kin markalarn tannmasn sa layacak bir uygulamaya gidilemez.

(4) Firmalar her ne amaçla olursa olsun üretilen ve pazarlamas yaplan tütün ürünlerini bayilere veya tüketicilere, te vik, hediye, e antiyon, promosyon, bedelsiz veya yardm olarak da tamazlar.

(5) Her ne amaçla olursa olsun, tütün ürünlerinin isim, logo veya amblemleri kullanlarak bildirim yaplamaz, basn-yayn organlarna ilân verilemez.

(6) Televizyonda yaynlanan programlarda, filmlerde, dizilerde, müzik kliplerinde, reklam ve tantm filmlerinde tütün ürünleri kullanlamaz, görüntülerine yer verilemez.

(7) Sa lk, e itim ve ö retim, kültür ve spor hizmeti verilen yerlerde tütün ürünlerinin sat yaplamaz.

Eylem Planı

129

125

(8) Tütün ürünleri onsekiz ya n doldurmam ki ilere satlamaz ve tüketimlerine sunulamaz.

(9) Onsekiz ya n doldurmam ki iler, tütün ürünü i letmelerinde, pazarlanmasnda ve sat nda istihdam edilemez.

(10) Tütün ürünleri, paket açlarak adet eklinde veya daha küçük paketlere bölünerek satlamaz.

(11) Tütün ürünleri, yetkili satc olan yerlerin d nda; otomatik makinelerle, telefon, televizyon ve internet gibi elektronik ortamlarla satlamaz ve sat amacyla kargo yoluyla ta namaz.

(12) Tütün ürünleriyle ilgili izmarit, paket, a zlk, ka t ve benzeri atklar çevreye atlamaz.

(13) Tütün ürünleri, onsekiz ya n doldurmam ki ilerin do rudan ula aca ve i letme d ndan görülecek ekilde sat a arz edilemez. Tütün ürünleri sat belgesi olmakszn ve sat belgesinde belirtilen yerin d nda sat a sunulamaz.

(14) Her türlü sakz, eker, çerez, oyuncak, kyafet, tak, aksesuar ve benzeri ürünler tütün ürünlerine benzeyecek veya markasn ça r tracak ekilde üretilemez, da tlamaz ve satlamaz.

Kontrolün sa lanmas MADDE 4 – (Ba l ile birlikte de i ik: 3/1/2008 tarih ve 5727 S.K.md:5)

(1) Tütün ürünlerinin içilmesinin yasakland yerlerde, yasal düzenleme ve buna uymamann cezai sonuçlarn belirten uyarlar; salonlarda asgari on santimetrelik puntolarla, toplu ta m araçlarnda üç santimetrelik puntolarla herkes tarafndan görülebilir yerlere aslr. Ayrca, tütün ürünlerinin tüketilmesine tahsis edilen alanlarda tütün ürünleri kullanmnn tehlikelerini anlatan sa lk uyarlar herkes tarafndan görülebilir yerlere aslr.

(2) (De i ik ikinci fkra; 3/4/2008 – 5752 md.6) Tütün ürünlerinin sat nn serbest oldu u yerlere "Yasal Uyar: 18 ya n

doldurmayanlara sigara ve di er tütün ürünleri satlamaz; satanlar hakknda yasal i lem yaplr." ibaresi Tütün ve Alkol Piyasas Düzenleme Kurumunca belirlenen usullere uygun olarak yazlarak, rahatlkla görülebilen ve okunabilen yerlere aslr.

(3) Türkiye'de üretilen veya ithal edilen tütün ürünleri paketlerinin üzerine, en geni iki yüzünden, bir yüzüne toplam alann yüzde krkndan, di er yüzüne yüzde otuzundan az olmamak üzere özel çerçeve içinde tütün ürünlerinin zararlarn belirten Türkçe yazl uyarlar veya mesajlar konulur. Bu uyar yazlarnn ayn ekilde, birden fazla paketi bir arada bulunduran tütün ürünleri kutular üzerine de yazlmas zorunludur. Uyar mesajlar resim, ekil veya grafik biçimlerinde de olabilir. Uyar mesajlarn ta mayan tütün ürünleri ithal

edilemez veya sat a çkarlamaz.

(4) Tütün ürünlerinin paketlerinde ve etiketlerinde, bu ürünlerin özellikleri, sa l a etkileri, tehlikeleri veya emisyonlar ile ilgili yanl ve eksik bilgi verilemez, aldatc tanmlama, marka, renk, figür veya i aret kullanlamaz.


130

126

(5) Bu Kanunda sözü edilen yasal uyar yazlar, resim, ekil veya grafik mesajlaryla ilgili hususlar yönetmelikle düzenlenir. Bu yönetmelik Sa lk Bakanl nn uygun görü ü alnarak Tütün ve Alkol Piyasas Düzenleme Kurumu tarafndan çkarlr.

(6) Tütün ürünleri sektöründe faaliyet gösteren firmalar, ürün, üretim, pazarlama ve di er aktiviteleri ile ilgili her türlü bilgiyi istenildi i takdirde onbe gün içerisinde Sa lk Bakanl na ve Tütün ve Alkol Piyasas Düzenleme Kurumu vermek zorundadr.

(7) Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu ile ulusal, bölgesel ve yerel yayn yapan özel televizyon kurulu lar ve radyolar, ayda en az doksan dakika tütün ürünleri ve sa l a zararl di er al kanlklarn zararlar konusunda uyarc, e itici mahiyette yaynlar yapmak zorundadr. Bu yaynlar, asgari otuz dakikas 17:00-22:00 saatleri arasnda olmak üzere 08:00-22:00 saatleri arasnda yaplr ve yaynlarn kopyalar her ay düzenli olarak Radyo ve Televizyon Üst Kuruluna teslim edilir. Bu saatler d nda yaplan yaynlar, aylk doksan dakikalk süreye dahil edilmez. Bu süreler, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu tarafndan denetlenir. Bu programlar, Sa lk Bakanl , Millî E itim Bakanl , Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, Tütün ve Alkol Piyasas Düzenleme Kurumu, bilimsel kurulu lar ve sivil toplum örgütleri tarafndan hazrlanr veya hazrlattrlr. Hazrlanan programlar, Sa lk Bakanl nn olumlu görü ü alndktan sonra Radyo ve Televizyon Üst Kurulu tarafndan yaynlanmas sa lanr.

(8) Tütün ürünleri tüketiminin ve tütün dumanna maruz kalmann olu turdu u sa lk riskleri konusunda çocuklar ve gençleri bilinçlendirmek üzere ilgili kurulu lar ve sivil toplum örgütlerinin görü leri alnarak Millî E itim Bakanl tarafndan bir müfredat hazrlanr.

(9) Tütün ürünleri al kanl nn braklmasn özendirici programlar ve tütün ba mll nn ilaç ile tedavisinin ula labilir olmas için gerekli çal malar Sa lk Bakanl tarafndan yaplr.

(10) Bu maddenin yedinci, sekizinci ve dokuzuncu fkralarnda yer alan programlarn finansmanna yönelik olarak her yl Millî E itim Bakanl ve Sa lk Bakanl bütçesine yeterli ödenek konulur.

(11) 31/12/1960 tarihli ve 193 sayl Gelir Vergisi Kanununun 41 inci maddesinin birinci fkrasnn (7) numaral bendinde belirtilen ilan ve reklam giderleri gelir ve kurumlar vergisi matrahnn tespitinde gider olarak gösterilemez.

Ceza hükümleri MADDE 5 – (Ba l ile birlikte de i ik: 3/1/2008 tarih ve 5727 S.K.md:6)

(1) Bu Kanunun 2 nci maddesinin birinci ve dördüncü fkralarnda belirtilen alanlarda tütün ürünleri tüketenler ile 3 üncü maddenin ikinci fkrasna aykr hareket edenler, 30/3/2005 tarihli ve 5326 sayl Kabahatler Kanununun 39 uncu maddesi hükümlerine göre; 3 üncü maddenin onikinci fkrasna aykr hareket edenler Kabahatler Kanununun 41 inci maddesi hükümlerine göre cezalandrlr.

(2) 2 nci maddenin (a) bendi hariç birinci, üçüncü, dördüncü ve be inci fkralarnda belirtilen yasaklarn uygulanmas ve tedbirlerin alnmas ile ilgili yükümlülüklerini yerine getirmeyen i letme sorumlular, i letme iznini veren kurum yetkilileri tarafndan önce yazl olarak uyarlr. Bu uyar yazs, ilgili i letme sorumlusuna tebli edilir. Bu uyarya ra men,

Eylem Planı

131

127

verilen sürede yükümlülüklerini yerine getirmeyenler, belediye snrlar içinde belediye encümeni, belediye snrlar d nda mahalli mülki amir tarafndan be yüz Türk Lirasndan be bin Türk Lirasna kadar idarî para cezas ile cezalandrlr.

(3) 3 üncü maddenin birinci, üçüncü, dördüncü, be inci ve (…)[5] fkralarndaki yasaklarn her birine aykr hareket edenler, ellibin Türk Lirasndan ikiyüzellibin Türk Lirasna kadar idarî para cezas ile cezalandrlr. Bu cezaya karar vermeye Tütün ve Alkol Piyasas Düzenleme Kurulu yetkilidir.

(4) 3 üncü maddenin altnc fkrasndaki yasa n görsel yayn yoluyla ihlal edilmesi halinde; yerel yayn yapan kurulu lar, bin Türk Lirasndan be bin Türk Lirasna kadar, bölgesel yayn yapan kurulu lar, be bin Türk Lirasndan onbin Türk Lirasna kadar, ulusal yayn yapan kurulu lar, ellibin Türk Lirasndan yüzbin Türk Lirasna kadar idarî para cezas ile cezalandrlr. Bu cezaya karar vermeye Radyo ve Televizyon Üst Kurulu yetkilidir.

(5) 3 üncü maddenin yedinci fkrasndaki yasa a aykr hareket edenler, belediye snrlar içinde belediye encümeni, belediye snrlar d nda genel kolluk tarafndan bin Türk Liras idarî para cezas ile cezalandrlr.

(6) 3 üncü maddenin sekizinci fkrasndaki yasaklara aykr hareket edenler, 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayl Türk Ceza Kanununun "Sa lk için tehlikeli madde temini" ba lkl 194 üncü maddesi hükmüne göre cezalandrlr.

(7) 3 üncü maddenin dokuzuncu fkrasndaki yasa a aykr hareket edenler, mahalli mülki amir tarafndan her bir ki iyle ilgili olarak bin Türk Liras idarî para cezas ile cezalandrlr.

(8) (Mülga; 3/4/2008 – 5752 md.6)

(9) (Mülga; 3/4/2008 – 5752 md.6)

(10) 3 üncü maddenin ondördüncü fkrasndaki ürünleri üretenler, belediye snrlar içinde belediye encümeni, belediye snrlar d nda mahalli mülki amir tarafndan yirmibin Türk Lirasndan yüzbin Türk Lirasna kadar idarî para cezas ile cezalandrlr.

(11) 4 üncü maddenin birinci ve ikinci fkralarndaki yükümlülüklerin her birine aykr hareket edenler, mahallî mülkî amir tarafndan bin Türk Liras idarî para cezas ile cezalandrlr.

(12) 4 üncü maddenin üçüncü ve dördüncü fkralarndaki yükümlülüklerin her birine aykr hareket eden üretici firmalar, Tütün ve Alkol Piyasas Düzenleme Kurulu tarafndan bu yükümlülüklere aykr olarak piyasaya sürülen mallarn piyasa de eri kadar idarî para cezas ile cezalandrlr. Ancak, verilecek idarî para cezasnn miktar ikiyüzellibin Türk Lirasndan az olamaz.

(13) (Mülga; 3/4/2008 – 5752 md.6)

(14) 4 üncü maddenin yedinci fkrasndaki yükümlülüklere aykr hareket edilmesi halinde; yerel yayn yapan televizyon kurulu lar bin Türk Lirasndan be bin Türk Lirasna kadar, bölgesel yayn yapan televizyon kurulu lar be bin Türk Lirasndan onbin Türk


132

128

Lirasna kadar, ulusal yayn yapan televizyon kurulu lar ellibin Türk Lirasndan ikiyüzellibin Türk Lirasna kadar idarî para cezas ile cezalandrlr. Bu cezalar, radyo yayn yapan kurulu lar hakknda ondabir orannda uygulanr. Bu cezaya karar vermeye Radyo ve Televizyon Üst Kurulu yetkilidir.

(15) Bu Kanunla kendilerine yüklenen görevleri yerine getirmeyen memurlar ve di er kamu görevlileri hakknda, ceza hukuku sorumlulu u sakl kalmak kaydyla, tâbi olduklar mevzuatta yer alan disiplin hükümleri uygulanr.

dari para cezas Madde 6 – (19/5/2008 tarihinden itibaren mülga: 26/2/2008 – 5739 md.9) Mülkiyetin kamuya geçirilmesi MADDE 7 – (Ba l ile birlikte de i ik: 3/1/2008 tarih ve 5727 S.K.md:7)

(1) Bu Kanunun 3 üncü maddesinin ikinci, dördüncü ve ondördüncü fkralarndaki yasaklarn konusunu olu turan her türlü e ya ile 4 üncü maddesinin üçüncü ve dördüncü fkralarnn konusunu olu turan tütün ürünlerinin mülkiyetinin kamuya geçirilmesine mahallî mülkî amir tarafndan karar verilir.

Para cezasna ili kin hükümler Madde 8 – (Mülga: 3/1/2008 tarih ve 5727 S.K.md:8)

Geçici Madde 1 – (Resen mülga)

Bu Kanunun yaym tarihinden önce Türkiye'de üretilen veya ithal edilen tütün ve tütün mamullerinin bir yl süreyle 4 üncü maddenin ikinci fkrasnda belirtilen art aranmakszn sat larna devam olunur.

Geçici Madde 2 – (Resen mülga)

Bu Kanunun 2 nci maddesinin ikinci fkras gere ince ayr yer tahsisi, 3 üncü maddede yasaklanan reklam panolarnn kaldrlmas ve 4 üncü maddesinin birinci fkras gere ince yaplmas gereken i ler Kanunun yaym tarihinden itibaren bir yl içinde yerine getirilir.

Geçici Madde 3 – (Ek: 3/1/2008 tarih ve 5727 S.K.md:9)

(1) Bu Kanunda öngörülen yönetmelikler, Kanunun yürürlü e girdi i tarihten itibaren bir ay içinde çkarlr.

Yürürlük Madde 9 – Bu Kanun yaym tarihinde yürürlü e girer. (Bu Kanunun 2 nci maddesinin birinci fkrasnn (d) bendi 19/7/2009 tarihinde,

di er de i iklik hükümleri ise 19/5/2008 tarihinde yürürlü e girecektir.) Yürütme Madde 10 – Bu Kanun hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür.

Eylem Planı

133

129

[1] Bu Kanunun uygulanmasnda, 5326 sayl Kabahatler Kanununun 39, 41 ve di er maddeleri dikkate alnmaldr. [2] Kanunun ad “Tütün Mamullerinin Zararlarnn Önlenmesine Dair Kanun” iken, 3/1/2008 tarih ve 5727 sayl Kanunun 1 inci maddesiyle de i tirilmi ve de i iklik i lenmi tir. [3] Bu Kanunun 2 nci maddesinin birinci fkrasnn (d) bendi 3/1/2008 tarih ve 5727 sayl Kanununun 10’uncu maddesi uyarnca, de i ikli in Resmi Gazete ile yaymland 19/1/2008 tarihinden itibaren 18 ay sonra, di er de i iklik hükümleri ise 4 ay sonra yürürlü e girecektir. [4] Bu kanunun dördüncü maddesinin ikinci fkras ile, be inci maddesinin üçüncü maddesinde yaplan de i iklikler ve ayn maddenin sekiz, dokuz ve onüçüncü fkralarndaki ilga hükümleri, 3/4/2008 – 5752 md.6 uyarnca 19/5/2008 tarihinde yürürlü e girecektir. [5] Bu arada yer alan “onbirinci” ibaresi 3/4/2008 – 5752 md.6.nc maddesiyle metinden çkarlm tr.


134

130

7.8. Ek H: ç ve D Ortam Hava Kirlili i, Çevresel/Mesleki Risk Faktörleri ile lgili Yasa ve Yönetmelikler

1593 Sayl Umumi Hfzsshha Kanunu. Çevre ve Orman Bakanl Te kilat ve Görevleri Hakknda Kanun. Isnmadan Kaynaklanan Hava Kirlili inin Kontrolü Yönetmeli i (13 Ocak 2005 tarih

ve 25699 sayl Resmi Gazete). Büyük ehir Belediyesi Kanunu (10.7.2004 tarih ve 5216 sayl Resmi Gazete). Çevre Kanunu (11.8.1983 tarih ve 18132 sayl Resmi Gazete). Hava Kalitesinin Korunmas Yönetmeli i (2.11.1986 tarih ve 19269 sayl Resmi

Gazete). yeri Bina ve Eklentilerinde Alnacak Sa lk ve Güvenlik Önlemlerine li kin

Yönetmelik (10.02.2004 tarih ve 25369 sayl Resmi Gazete). Endüstri Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirlili inin Kontrolü Yönetmeli i

(22.7.2006 tarih ve 26236 sayl Resmi Gazete). Trafikte Seyreden Motorlu Kara Ta tlarndan Kaynaklanan Egzoz Gaz

Emisyonlarnn Kontrolüne Dair Yönetmelik (8.7.2005 tarih ve 25869 sayl Resmi Gazete).

Hava Kalitesi De erlendirme ve Yönetimi Yönetmeli i (06.06.2008 tarih ve 26898 sayl Resmi Gazete)

Documents

TÜRKİYE KRONİK HAVA YOLU HASTALIKLARINI …...Türkiye Kronik Hava Yolu Hastalıklarını (Astım - Koah) Önleme ve Kontrol Programı (2009-2013) 4 4 Dr. Bülent ùøùEK ÇalM