Neposredni poslovni kontakt

Neposredni poslovni kontaktNeposredni poslovni kontakt uglavnom inicira prodavac, a moe i potencijalni kupac koji je za prodavca saznao preko sredstava posrednog kontakta. Osnovna karakteristika neposrednog poslovnog kontakta jeste direktno obraanje trgovca potencijalnom kupcu putem nekog od savremenih sredstava za komunikaciju ali i dolaskom na sastanak u sjedite kupca.

Najee korieni nain neposrednog poslovnog kontakta u trgovini drvetom predstavlja upit. Upit se alje na memorandumu kompanije i sadri sve elemente koji su od znaaja da prvi utisak potencijalnog kupca bude pozitivan. Uz upit se mogu poslati prospekti i katalozi koji sadre podatke o proizvodima. Pravilo je da prospekti budu prevedeni na jezik kupca ili na neki od jezika koji se koriste u meunarodnoj trgovini.

Upit treba da sadri:

kratak opis djelatnosti prodavca

opis ponuene robe

koliine

cijene i nain plaanja

Inicijativu za neposredni poslovni kontakt moe pokrenuti i kupac obraanjem na adresu prodavca upitom za ponudu.

Posredni poslovni kontakt

Posredni poslovni kontakt sa potencijalnim kupcima prodavci vre putem promocije svojih proizvoda kroz struinu tampu, radio i televiziju, internet a takoe i putem kataloga, broura i reklamnih panoa. Poseban oblik posrednog poslovnog kontakta su sajmovi gde prodavci izlau svoje proizvode potencijalnim kupcima i vide njihove prve reakcije i ocjene. Sa druge strane kupci su u mogunosti da vide stvarne karakteristike proizvoda kao i da ih uporede sa karakteristikama istih proizvoda drugih proizvoaa.

U svijetu se odrava oko 70 sajmova namjetaja. Najznaajniji sajmovi su u Milanu, Kelnu i Parizu. Takoe vanu ulogu u posredenom poslovnom kontaktu imaju trgovinske komore u inostranstvu, privredni ataei pri ambasadama i sl.

Izvozna ponuda

Predstavlja prvi formalni kontakt prodavca i inostranog kupca i istovremeno odgovor kupcu na njegov upit.

Forma- izvozna ponuda se dostavlja na memorandumu kompanije , na jeziku kupca ili na nekom od jezika koji se koriste u meunarodnoj trgovini drvetom. Ako je ponuda rezultat odgovora prodavca na upit onda se u njoj mora naglasiti broj upita i datum kada je upit sastavljen. Ako je upit potpisan itko ponuda e se nasloviti na odgovorno lice u suprotnom ponuda e poeti sa potovana gospodo ili slino.

Sadri:

predmet kupoprodaje sa svim bitnim karakteristikama za kupca prilikom odluivanja cijena sa definisanim paritetom i valutom

uslovi plaanja

rokovi isporuke

U sluajevima kad se radi o velikim koliinama sa duim vremenskim periodom isporuke izvoznik se obezbjeuje od eventualnih promjena na tritu stavljanjem u ponudu tako zvane rezerve na cenu.

Odgovor kupca na dostavljenu ponudu moe biti:

u vidu porudbine u pisanoj formi usmenim prihvatom i zahtjevom za slanje proforma fakture radi otvaranja akreditiva (drugi nain se ee koristi).Porudbina

Predstavlja pismenu potvrdu kupca o prihvatanju ponude koju je dobio od prodavca. Ukoliko je kupeva porudbina u svim elementima saglasna sa uslovima preciziranim u izvoznoj ponudi prodavac moe ili da poalje kupcu potvrdu o prihvatanju njegove porudbine (to se smatra aktom zakljuenja posla) ili da poalje ugovor na potpis po ijem dobijanju e zapoeti realizaciju svog dijela posla.

Ugovor o kupo-prodajiZakljuivanju kupo-prodajnog ugovora izmeu prodavca i kupca prethode aktivnosti koje su opisane kroz davanje upita, ponude, porudbine kao i usmenih pregovora. Potpisivanjem ugovora meu strankama se ustanovljava poslovni odnos koji predstavlja kompleks uzajamnih prava i dunosti koja ako se realizuju onako kako je to ugovorom predvieno prestaju da vae sa izvrenjem ugovora. Ukoliko se utvrena prava i obaveze ne izvravaju onako kako je ugovorom predvieno tada dolazi do nesporazuma i sporova. Do nesporazuma moe doi i ukoliko u ugovor nisu unijeti neki od elemenata ugovora koji su od znaaja za izvrenje posla. Neki elementi se mogu unijeti u skraenom obliku a zatim pozvati na propise koji reguliu odreenu problematiku, to se radi iz razloga obilnosti ugovora. Dugaki ugovori ne znae da su dobri i obrnuto.

U praksi trgovine drvetom sreu se razliite forme i sadrine ugovora. Ugovor o kupoprodaji treba da sadri: redni broj ugovora podatke o strankama predmet ugovora termini isporuke cijena i uslovi plaanja

isporuka i prijem robe

pakovanje robe osporavanje i parnienje

via sila

zavrne odredbe

Na ugovor se mogu dodavati i aneksi kojima moemo da definiemo uslove kvaliteta, uslove pakovanja i sl.

Meunarodni kupoprodajni ugovor MTK je standardizovani ugovor koji je ponudila meunarodna trgovinska komora gde ispunjavamo traene podatke kao to su:

podatci o prodavcu i kupcu kao i njihovim licima za kontakt opis robe

ugovorena cijena sa iznosom i valutom

uslovi isporuke gde oznaavamo jedan od pariteta i dajemo podatke o prevozniku

vrijeme sporuke do koga prodavac mora izvriti svoje obaveze itd.Ugovori o trgovinskom zastupanju predstavljaju ugovore u kojima zastupnici posreduju izmeu svojih nalogodavaca (principala ili komintenata) i kupaca. Ukoliko zastupnici posjeduju pismeno ovlaenje oni mogu da zakljuuju ugovore u ime i za raun nalogodavaca a oni se obavezuju da im za to isplate odgovarajuu nadoknadu. Ugovorima o zastupanju definiu se proizvodi nalogodavca koji e biti predmet prodaje na odreenom prostoru koje pokriva izabrani zastupnik. Zastupnik je duan da titi interese nalogodavca i za vrijeme vaenja ugovora o zastupanju ne smije bez prethodnog pismenog ovlaenja nalogodavca distribuirati proizvode treih lica koji predstavljaju konkurenciju nalogodavcu. Zastupnik mora da prenese nalogodavcu sve narudbine i ponude a nalogodavac moe da ih prihvati ili odbije pri tom zastupnik je duan da provjerava bonitet kupca i o tome obavjetava nalogodavca. Za vrijeme trajanja ugovora nalogodavac ne smije dati ni jednom treem licu pravo da distribuira proizvode na podruju koje pokriva izabrani zastupnik. Nalogodavac ima pravo da na podruju svog zastupnika posluje direktno sa kupcima bez zastupnike intervencije pod uslovom da prethodno o tome obavesti zastupnika. I pored direktne prodaje zastupniku pripada odreena provizija. Po prestanku ugovora o zastupanju zastupniku pripada obeteenje za good will, ako je nalogodavcu doneo nove kupce ili znaajno poveao obim poslova. Visina obeteenja ne smije premaiti iznos godinje provizije na osnovu prosijeka za proteklih pet godina. Zastupniku ne pripada obeteenje za good will ako je ugovor prevremeno raskinut njegovom krivicom ili ako uz saglastost nalogodavca prenese svoja prava i dunosti na tree lice.

Proforma faktura

Ukoliko se kupac usmeno saglasio sa izvoznom ponudom on moe traiti od prodavca da mu ovaj poalje proforma fakturu radi otvaranja akreditiva kod poslovne banke. Po sadraju ona je ista kao i trgovaka faktura samo ima drugu namjenu.

Akreditiv

Nakon dobijanja proforma fakture ili zakljuivanja ugovora kupac pristupa poslovima otvaranja akreditiva. On daje nalog svojoj poslovnoj banci da u korist prodavca otvori odgovarajui akreditiv sa svim elementima koje on treba da sadri. Propisivanjem i navoenjem svih potrebnih dokumenata kupac nastoji da se maksimalno obezbjedi. Praktino to znai da prodavac ne moe da naplati posao dok ne prezentira banci sva dokumenta navedena u akreditivu bez ikakvih primjedbi (tzv ista dokumenta). Akreditiv kao instrument plaanja prue i prodavcu visok stepen zatite. On je siguran da e naplatiti posao onog momenta kada banci prezentira sva dokumenta koja su navedena u akreditivu.

Vrste akreditiva

Opozivi akreditiv- kupac moe mijenjati, opozvati ili povui akreditiv bez saglasnosti i prethodnog obavjetenja prodavca. Rijetko se koristi u praksi trgovine drvetom. Svaki akredativ treba da nosi oznaku je li opozivi ili neopozivi . Ako nema takve oznake smatra se neopozivim.

Neopozivi akreditiv- u njemu akreditivna banka preuzima vrstu obavezu da korisniku akreditiva isplati iznos naznaen u akreditivu ako su ispunjeni svi uslovi i obaveze koji su u njemu naznaeni. Neopozivi akreditiv moe biti potvreni ili nepotvreni. Kod nepotvrenih akreditiva obavezu prema korisniku preuzima samo akreditivna banka a kod potvrenih i konfirmirajua banka.

Prenosivi akreditiv- ako se prodavac obavezao da inostranom kupcu isporui robu koju trenutno ne posjeduje ali je u obavezu uao potujui viegodinju saradnju on daje nalog treem licu subliferantu da je on otpremi umjesto njega. Svoju obavezu prema kupcu prvobitni izvoznik e najlake izvriti tako to e otvoreni akreditiv prenjeti na stvarnog liferanta robe. Pri tom e nastojati da sa svojim subliferantom postigne dogovor koji e mu omoguiti odreenu zaradu. Akreditiv se moe prenositi samo ako je akreditivna banka izriito naglasila da je prenosiv. Akreditiv je mogue prenijeti samo jednom ako nije drugaije naznaeno u akreditivnim uslovima. Akreditivi se mogu prenositi samo unutar roka vaenja prvobitnog akreditiva. Prenos akreditiva na subliferanta ne oslobaa odgovornosti prvobitnog korisnika prema kupcu u pogledu preuzetih obaveza. Revolving (rotativni) akreditiv- predstavlja akreditiv kod koga se vri automatsko obnavljanje akreditivnog iznosa nakon njegovog korienja sve dok ne dostigne maksimalni iznos predvien ugovorom. U pogledu obnavljanja postoje tri mogunosti: akreditiv se automatski vraa na prvobitnu visinu bez obzira da li je prethodna trana u potpunosti iscrpljena ili ne akreditive se automatski vraa na prvobitnu visinu tek kad se prethodna trana u potpunosti iscrpi akreditiv se vraa na svoju prvobitnu visinu tek po prijemu naknadnog naloga inostranog korespodenta a na zahtijev banke koja vri isplatu.

U tekstu akreditiva potrebno je precizirati koja e se od ove tri varijante koristiti, kao i da li se ne iskorieni deo jedne trane ne prenosi i ne dodaje iznosu sledee trane.

Akceptivni akreditiv- kod njega prodavac prilikom podnoenja akreditivnih dokumenata isplatnoj banci ne dobija odmah na raspolaganje novana sredstva ve mu banka akceptira menicu koju je on vukao na banku u visini podnijete fakture a koji odgovara iznosu oznaenom u akreditivu. Ova vrsta akreditiva se koristi kada je prodavac prodao robu na kredit pri emu se on obezbjeuje da e mu banka isplatiti iznos naznaen u menici datumom njenog dospea. U meuvremenu prodavac ukoliko su mu neophodna ta sredstva moe izvriti eskont menice i doi do sredstava pre roka njenog dospea.Kontra akreditiv (back to back)- je takva vrsta akreditiva kod koga je nalogodavac isti trgovac koji eli svoja prava iz akreditiva koji je otvoren u njegovu korist preneti na stvarnog isporuioca robe, iako akreditivne odredbe iz orginalnog akreditiva ne dozvoljavaju njegov prenos. Banka na njegov zahtijev otvara kontra akreditiv stvarnom isporuiocu a svoju sigurnost zasniva na orginalnom akreditivu.

Akreditiv sa crvenom klauzulom- predstavlja vrstu akreditiva koji prodavcu omoguava dobijanje predujma od korespodentske banke uz obavezu da otpremna dokumenta prezentira u strogo odreenom roku. Plaanje predujma vri korespodentska banka ali uz garanciju akreditivne banke. U sluaju da prodavac ne prezentira dokumenta u odreenom roku ili ne vrati predujam korespodentska banka zaduuje akreditivnu banku za visinu predujma sa pripadajuim kamatama. Akreditivna banka to zatim prenosi na kupca tako da on snosi ceo rizik avansa i kamata. Stend by akreditiv- njime se zamjenjuju bankarske garancije. Ovim akreditivom daje garanciju korisniku da e izvriti plaanje rauna po osnovu bilo kog zaduenja nalogodavca.

Paking akreditiv- kod ovog akreditiva korespodentska banka isplauje korisniku akreditiva odreeni avans iz akreditivnog iznosa. Korisnik preuzima obavezu da do odreenog roka preda banci tano predviena dokumenta nakon ega mu banka isplauje preostali deo akreditivnog iznosa.

TRGOVAKA DOKUMENTAPredstavljaju dokumenta koja prate robu od mjesta otpreme do mjesta opredeljenja i najee se odnose na opis robe. U spoljnoj trgovini drvetom tu spadaju: trgovaka faktura specifikacija robe

lista pakovanja

teinska lista

sertifikat o inspekciji robe.

U unutranjoj trgovini to su faktura i otpremnica.

Trgovaka faktura

Je osnovni robni dokument i izdaje je prodavac na memorandumu svoje kompanije u broju primjeraka koji prethodno ugovorom definisan. U zaglavlje fakture se unose podaci o kupcu: naziv firme, mjesto u kome se nalazi sa punom adresom i nazivom zemlje. Svaka faktura ima svoj broj, datum izdavanja i broj ugovora na koji se ta faktura odnosi. Faktura se ispostavlja na ime i adresu kupca.

Izgled fakture nije propisan ali ona treba da sadri sledee elemente:

koliina robe izraena u odgovarajuim jedinicama opis robe i njene karakteristike

jedinina cijena izraena u dogovorenoj valuti i jedinici mjere

ukupna vrijednost robe u dogovorenoj valuti

Ukoliko se transport robe vri kontejnerima navode se:

broj kontejnera koliina robe koja se u njemu nalazi

broj paleta u kontejneru

paritet

Pored navedenih elemenata na fakturi se navode:

broj profakture sa datumom koja je poslana kupcu kao ponuda a koju je kupac prihvatio naziv mjesta ili luke otpreme, mjesta ili luke opredeljenja i naziv broda odnosno oznaka transportnog sredstva kojim e roba biti otpremljena

paritet u skladu sa dogovorenim odredbama incotermsa i sa unoenjem njegove godine izdavanja

instrukcije za plaanje robe

Specifikacija robe

Predstavlja dokument koga izdaje prodavac a koji sadri taan opis robe sa svim njenim karakteristikama: duina, irina, debljina, teina, broj komada, pojedinana i ukupna zapremina robe, broj paleta na kojima je roba odreenih karakteristika sloena i broj kontejnera potreban za otpremu ugovorene koliine robe. Na osnovu ovog dokumenta kupac provjerava strukturu i koliinu robe i uporeuje je sa specifikacijom dogovorenom u ugovoru ili ponudi. Na osnovu nje se ugovara i prevoz robe.Lista pakovanja

Je dokument u koji se unose osnovne karakteristike robe koja se otprema kupcu. Lista pakovanja sadri detaljan popis upakovane robe u svako koleto ili paket. Ukoliko se roba otprema kontejnerski potrebno je sainiti listu pakovanja za svaki kontejner pri emu se na svakoj listi unosi broj kontejnera na koga se lista odnosi. Jedan primjerak liste pakovanja se ubacuje u svako koleto ili kontejner a drugi primjerak istovetne liste prilae se kupcu uz fakturu. U zaglavlje se unose podatci o prodavcu i kupcu, naziv adresa, telefoni, telefaksi, adresa elektronske pote i kontakt osobe. Na listi pakovanja se unosi broj fakture na koju se ta lista odnosi kao i poetna i krajnja destinacija robe. Ovaj dokument je potreban da bi se sprijeila eventualna zloupotreba od strane prevoznika.

Teinska lista

Predstavlja dokument koji izdaje prodavac samo u sluajevima kada to kupac izriito zahtijeva.

Sertifikat o inspekciji robe

Predstavlja dokument koji izdaje kupac, odnosno ovlaeno lice, sa izjavom da je izvrio inspekciju robe pri emu konstatuje da roba odgovara specifikaciji, koliini i kvalitetu koji su dogovoreni, sa pozivom na odgovarajui dokument. Inspekciju i prijem robe kupac moe izvriti u fabrici prodavca, luci, eljeznikoj stanici ili nekom drugom mjestu, pri emu od momenta prijema robe dalja briga o robi prelazi na kupca. Otpremnica

Je dokument koji se izdaje kad se roba otpremi iz magacina ili stovarita i kao takav prati robu od mjesta utovara do mjesta opredeljenja. Koristi se u unutranjoj trgovini i predstavlja dokument koji prethodi izdavanju trgovake fakture. Magacioner, voza ili kupac potpisuju otpremnicu i svojim potpisima garantuju da je izdata roba primjena na prevoz, odnosno da je roba primljena od strane kupca sa onim karakteristikama koje su navedene u otpremnici. Otpremnica ima svoj broj i datum kada je izdata. Moe biti na memorandumu kojmpanije ali nije obavezno. Elementi koji se unose u otpremnicu su: podaci o kupcu, registarski broj vozila u koje je roba utovarena, ime vozaa i podatci o robi. Podatci o robi obuhvataju njen naziv, dimenzije, jedinicu mjere, iznos po jedinici mjere i ukupan iznos.DOKUMENTA KOJA SE ODNOSE NA TRANSPORT ROBE

To su dokumenta kojima se reguliu otprema i transport robe. Pored navedene uloge ova dokumenta imaju vanu ulogu i u procesima naplate, carinjenja robe i prenosa rizika. Najznaajnija dokumenta koja se koriste za transport u spoljnoj trgovini drvetom su: kamionski tovarni list (CMR) eljzniki tovarni list (CIM) brodski tovarni list (konosman, teretnica) pediterska potvrdaOd ostalih dokumenata tu su jo avionski tovarni list i potanske priznanice.

Kamionski tovarni list (CMR)

Predstavlja dokument koji slui kao dokaz da je roba primljena na prevoz uz obavezu prevoznika da je preveze i uredno preda primaocu ili ovlaenom licu u mjestu opredeljenja. Izdaje se u tri primjerka od koji se prvi predaje poiljaocu, drugi prati robu i predaje se primaocu a trei ostaje kod prevoznika. Kamionski tovarni list sadri sledee elemente: ime i adresu poiljaoca ime primaoca i mjesto isporuke

datum i mjesto utovara robe

ime prevoznika

registarski broj vozila

uobiajni opis robe i nain pakovanja

broj koleta i njihove oznake

bruto teina robe ili koliina izraena na drugi nain

upustva poiljaoca za carinske i druge organe

trokove u vezi sa prevozom robe kao i naziv lica koje ih plaa

spisak isprava koje se prilau uz tovarni list

datum i mjesto izdavanja tovarnog lista

potpise poiljaoca robe, prevoznika i primaoca robe

eljezniki tovarni list

Predstavlja dokument koji slui kao dokaz da je roba primljena na prevoz u otpravnoj stanici uz obavezu prevoznika da je preveze i uredno preda primaocu u uputnoj stanici. Obrazac CIM mora biti odtampan na dva a nekad i na tri jezika od kojih jedan mora da bude jezik organizacije OTIF (francuski ili njemaki). Tovarni list CIM se ispisuje latinicom i sadri sledee podatke:

naznaenu uputnu stanicu

ime i adresu primaoca

naznaenu vrstu robe

masu koliinu komada i opis ambalae broj kola

tano nabrajanje isprava koje zahtijevaju carinski ili drugi upravni organi a koje su priloene uz tovarni list

ime i adresu poiljaoca

Tovarni list CIM se sastoji od sedam listova: list br 1- orginal tovarnog lista- predaje se primaocu prilikom izdavanja u uputnoj stanici list br 2- tovarna karta- uva ga eljeznica kojoj pripada uputna stanica

list br 3- izvjetaj o prispeu- uva se u uputnoj stanici

list br 4- duplikat tovarnog lista- izdaje se poiljaocu poslije zakljuenja ugovora o prevozu

list br 5- dodatni list za poiljaoca

list br 6- kopija- ona prati poiljku do prelazne granine stanice gde se izuzima i dostavlja kontroli prihoda

list br 7- prepis kopije tovarnog lista- ostaje kao dokument u otpravnoj stanici.

Brodski tovarni list (konosman, teretnica)

Je isprava koju brodar izdaje krcatelju na osnovu ugovora o prevozu robe pomorskim putem, u kojoj potvruje da je primio na prevoz robu koja je u njoj oznaena. Konosman predstavlja hartiju od vrijednosti koja sadri vlasnitvo nad robom. Prenosom konosmana na drugo lice istovremeno se vri prenos vlasnitva nad robom. Konosman je prenosiva hartija od vrednosti i moe da glasi na ime, po naredbi i na donosioca. Izdaju se i ne naplativi(neutrivi) primjerci konosmana od kojih po jedan dobijaju kapetan broda, krcatelj, pediter i brodar. Na ovim primjercima je otisnuta napomena Copy not negotiable. Pomou njih se ne moe stei pravo na robu ve oni slue za neke line poslove. Orginal primljenog konosmana se alje izvozniku koji ga zajedno sa ostalim dokumentima iz akreditiva predaje svojoj banci radi naplate posla. Kada izvri plaanje banka izvoznika e sva dokumenta predati korespodentskoj banci kupca a on e orginal konosmana dostaviti svom pediteru radi preuzimanja robe od brodara i njenog carinjenja. Konosman sadri sledee podatke: naziv i adresu poiljaoca i primaoca robe naziv luke otpreme i luke opredeljenja naziv broda koji robu prevozi broj kontejnera

teinu robe u kilogramima

zapreminu robe

i opte uslove prevoza

U pogledu opisa robe kapetan je duan da u konosman navede svoje primedbe na spoljanji izgled robe ako ih ima. Takav konosman je tako zvani neisti konosman na koji kupac moe da stavi rezrvu na isplatu. Kapetana zanima samo spoljanji izgled robe jer nije duan da se uputa u pojedinosti oko njenog kvaliteta.

pediterska potvrdaKada je robu preuzeo od komintenta pediter izdaje peditersku potvrdu kojom potvruje komintentu da je robu, njen sadraj i druge njene karakteristike primio u naizgled dobrom stanju sa nalogon da ih stavi na raspolaganje primaocu ili samo radi otpreme primaocu. U meunarodnoj pediciji znaajnu ulogu ima meunarodni savez udruenja peditera FIATA. Ovaj savez je propisao potrebne pediterske potvrde koje se upotrebljavaju u meunarodnoj pediciji kao nprpediterska potvrda FIATA FCR- je neopoziva pediterska potvrda kojom pediter potvruje da je od odreenog komintenta u odreenom mjestu primio odreena pediciona dobra radi njihove otpreme do odreenog mjesta a sa nalogom da u mjestu opredjeljenja stavi dobra na raspolaganje odreenom licu. pediterska potvrda FIATA FCR ne prua garanciju za sadrinu, kvalitet i vrijednost robe.

pediterska potvrda FIATA FCT- je potvrda koja pored podataka koje sadri FIATA FCR sadri i podatke o odreenom prevoznom putu i prevoznim sredstvima kojima e se roba prevoziti. Zato ova potvrda ima karakter hartije od vrednosti. Naroito je pogodna za kombinovani saobraaj (drumski-eljezniki i sl).pediterska potvrda FIATA FBL- je teretnica koju pediter izdaje komintentu prilikom prijema robe za kombinovani transport. Potvrda FIATA FBL je hartija od vrijednosti koja sadri pravo svojine na stvari u transportu.

Dispozicija za otpremu robe

Je dokument koji sadri pismena upustva inostranog kupca u pogledu otpreme robe ukoliko ona nisu detaljno sadrana u zakljuenom kupoprodajnom ugovoru. Izvoznik blagovremeno daje transportnu dispoziciju domaem pediteru na odgovarajuem obrascu sa potrebnim podacima za izvrenje odreenog posla kao to su: vrsta robe pakovanje

inostrani kupac

domai isporuilac

ambalaa

obeleavanje

paritet isporuke i dr to je vidljivo iz ugovora.

Dispoziciju potpisuje ovlaeno lice i ona ima vanost ugovora. Dispozicija domaem oferu sadri nalog za osiguranje robe.DOKUMENTA O OSIGURANJU ROBEPolisa osiguranja

Je pismena isprava ijim se prihvatanjem od strane ugovaraa zkljuuje ugovor o osiguranju robe na nain i pod uslovima koji su oznaeni u polisi. Ugovor o osiguranju predstavlja ugovor u kojem se jedna strana obavezuje da plati odreenu svotu osiguranja, a druga strana se obavezuje da u sluaju nezgode isplati ugovorenu naknadu. Predmet ugovora o osiguranju je rizik. Rizik predstavlja budui neizvjesni dogaaj koji je nezavisan od iskljuive volje zainteresovanih lica i ije je osiguranje doputeno zakonom, javnim poretkom i moralom. Osiguranje se odnosi na razne rizike meu kojima treba posebno pomenuti: poar, udar groma, eksploziju, nevreme, poplavu, zemljotres, pad letilica, krau i sl. Polisa osiguranja je hartija od vrijednosti koja moe da glsai na ime po naredbi i na donosioca. Ona sadri sledee podatke: ugovorene strane oznaku robe- predmet osiguranja

oznaku prevoznog sredstva

uslove osiguranja- protiv kojih rizika

trajanje osiguranja i period pokria

premiju

datum izdavanja polise

potpis dogovorenih strana

Razlikujemo sledee vrste polise:

Specijalna polisa- je polisa za jedan konkretan transport robe i po pravilu se premija plaa odmah.

Otpisana polisa- je polisa koja se izdaje za sve budue transporte neke vrste robe i to do potpunog iscrpljenja odreene osigurane sume. Premija osiguranja se plaa odmah po izdavanju polise.

Generalna polisa- je polisa koja se odnosi na sve budue transporte robe koji treba da zaponu u okviru unapred utvrenog roka a bez utvrivanja ukupne osigurane sume. Premije se plaaju krajem mjeseca za transporte koji su prijavljeni u toku tog mjeseca.Potvrda o osiguranju robePredstavlja dokument koga izdaje osiguravajue drutvo u uslovima kada postoji zakljuen generalni ugovor izmeu osiguravajueg drutva i osiguranika. U takvim sluajevima polisa osiguranja se ne izdaje za svaku vrstu robe koja se osigurava i otprema, ve se izdaje potvrda o osiguranju robe koja sadri iste podatke kao i polisa osiguranja.

Osiguranje robe u pojedinim vidovima transportaOsiguranjem robe u pomorskom transportu prema uslovima engleske pomorske polise pokriveni su osnovni pomorski rizici kao i posebnim klauzulama za osiguranje poiljaka koje se prilau uz samu polisu. Sastoji se od tipskog formulara na kojem su ottampane odredbe o pomorskom osiguranju i optih klauzula za pomorske rizike (FPA, WA, AAR). Osnovnom polisom su pokriveni osnovni rizici (rizik mora, razbojnika kraa i bacanje robe). Osiguranje u meunarodnom renom transportu pokriva tete nastale usled saobraajne nesree renog plovila, vie sile i prodora vode do koga je dolo usled sklanjanja plovila u pribjeite. Iz osiguranja su iskljuene tete nastale kao posledica snega, leda i mraza kao i posledice niskog vodostaja.

Osiguranje u meunarodnom eljeznikom transportu pokriva sve tete nastale usled eljeznike nesree, elementarnih nepogoda, neisporuke, krae, razbojnitva i tete nastale krivicom eljeznice.

Osiguranje u meunarodnom drumskom transportu pokriva tete kao nastale kao posledica saobraajne nesree, elementarnih nepogoda, oteenja usled ispadanja koleta iz vozila, poara ili eksplozije, razbojnitva i krae celog vozila sa robom.Osiguranje u meunarodnom vazdunom transportu pokriva gubitak ili oteenje robe kao posledica avionske nesree, poara, vie sile, neisporuke, krae kao i tete za koju je odgovoran avioprevoznik.

CARINSKA DOKUMENTA

Predstavljaju dokumenta koje izdaju carinski organi prilikom sprovoenja i po zavretku carinskog postupka. Najznaajnija su: jedinstvena carinska isprava uvjerenje o porijeklu robe

carinska isprava za prijavljivanje robe

specifikacija za razduivanje privremeno izvezene robe

Jedinstvena carinska isprava

Predstavlja dokument na osnovu koga se vri prijavljivanje robe za carinjenje. Pri svakom prelasku robe preko dravne granice nadlenom carinskom organu podnosi se na ovjeru jedinstvena carinska isprava. Zajedno sa ovim dokumentom carini se podnose trgovaka faktura, specifikacija robe i uvjerenje o kvalitetu robe, na osnovu kojih se vri provjera robe. Jedinstvena carinska isprava se sastoji od pet primjeraka. Svaki primjerak je oznaen posebnom bojom du desne ivice i posebnom oznakom i to: prvi primjerak- crvenom bojom i oznakom 1/6 drugi primjerak- zelenom bojom i oznakom 2/7

trei primjerak- utom bojom i oznakom 3/8

etvrti primjerak- plavom bojom i oznakom 4/5 peti primjerak- plavom bojom i oznakom 5/4

Prvi primjerak je za carinarnicu izvoznog odnosno uvoznog carinjenja u zavisnosti da li se radi o izvozu ili uvozu.

Drugi primjerak je za automatsku obradu podataka i statistiku.

Trei primjerak je za izvoznika odnosno uvoznika.

etvrti primjerak je za odredinu carinarnicu i potvrenje prijema.

Peti primjerak je za vozara.

U obrascu jedinstvene carinske isprave postoje brojane rubrike koje popunjava pediter i slovne rubrike koje popunjava carinski organ. Obrazac jedinstvene carinske isprave je podijeljen u dva dijela. U prvom dijelu u rubrikama od 1 do 30 unose se podatci o:

vrsti spoljnotrgovinskog posla poiljaocu i primaocu robe prevoznom sredstvu paritetu

vrednosti robe

zemlji porekla i zemlji odredita robe

naziv carinske ispostave kod koje e se vriti carinjenje robe

podaci o podnosiocu isprave (pediteru)

U drugom dijelu obrasca unose se podatci o konkretnoj robi koja se carini:

naziv i ifra robe teina robe

robni reim

cena robe

carinska osnovica

naziv dokumenta koji prate robu i dr.

Uvjerenje o porijeklu robe (EUR 1)

Predstavlja dokument koji potvruje porijeklo robe u pogledu njene proizvodnje. Uvijerenje se izdaje na zahtjev kupca koji eli da se osigura da je roba koju kupuje zaista proizvedena u toj zemlji. Uvjerenje popunjava izvoznik ili njegov pediter i predaje ga carinskim organima na ovjeru. Radi se u tri primjerka od kojih jedan primjerak prati robu, drugi zadrava carina a trei se vraa pediteru koji ga dostavlja izvozniku.UVJERENJAU spoljnotrgovinskom prometu drveta i proizvoda od drveta najvie su u upotrebi fitosanitarno uvjerenje i atest proizvoaa.

Fitosanitarno uvjerenje

Predstavlja dokument namijenjen kupcu kojim se potvruje da je izvren pregled robe od strane ovlaene institucije i da je pregledana roba zdrava. Dokument sadri: podatke o prodavcu i primaocu robe oznaku kontejnera ili drugog sredstva u kojem se roba nalazi

opis robe

njenu teinu i zapreminu

naziv i mjesto ustanove koja je izdala sertifikat

datum i mjesto izdavanja.

Atest proizvoaa

Predstavlja dokument kojim proizvoa potvruje da je roba proizvedena u njegovim pogonima i da zadovoljava zahteve i standarde za tu vrstu robe. Atest proizvoaa prati robu do krajnjeg korisnika i predstavlja odreenu vrstu garancije da e ona ispunjavati deklarisane sposobnosti tokom upotrebe u odreenom vremenskom periodu.

BANKARSKA DOKUMENTA

Predstavljaju dokumenta koja se odnose na naplatu odreenog posla. U spoljnotrgovinskoj praksi postoje sledei naini naplate izvoznog posla: trenutno plaanje plaanje na kredit.( Trenutno plaanje predstavlja vid plaanja u kome se ono mora obaviti u odreenom vremenskom periodu. U odnosu na isporuku robe trenutna plaanja mogu biti:

pre isporuke robe u toku isporuke robe

nakon izvrene isporuke.

Plaanje pre isporuke robe moe se obaviti plaanjem unaprijed i avansno. Naplata avansa i meu avansa kree se na nivou 15 do 40 % od ukupne ugovorene vrednosti robe.Plaanje u toku isporuke obuhvata do 85 % ukupne vrijednosti predmeta kupoprodaje a vri se otvaranjem jednog ili vie djeliminih akreditiva kod tano odreene banke u korist prodavca.

Plaanje nakon izvrene isporuke obuhvata inkaso-poslove i ostvarenje poslova po datim garancijama. Inkaso-poslao moe biti bankarski i direktan. Bankarski inkaso-posao se moe ugovoriti sa bankarskom garancijom i bez bankarske garancije.

Bankarski inkaso-posao sa garancijom - na osnovu garancije banke kupca da e isporuena roba biti plaena po prispijeu otpremnih dokumenata kod nje, prodavac im otpremi robu posredstvom svoje domae poslovne banke dostavlja dokumenta banci garantu u zemlji kupca. Banka poziva kupca da uplatom fakturisanog iznosa otkupi robna dokumenta da bi uredno mogao raspolagati robom koja tek treba da stigne. Poloenu uplatu banka kupca e potom doznaiti na naznaeni konto u zemlji prodavca. Ukoliko kupac ne poloi fakturisani iznos banka garant e ga umjesto njega isplatiti.

Bankarski inkaso-posao bez garancije - po izvrenoj isporuci robe prodavac kompletira robna dokumenta i dostavlja ih posredstvom domae poslovne banke oznaenoj banci u zemlji kupca. Uspjeh ovog vida naplate najee zavisi od poslovne solidnosti kupca.Direktan inkaso-posao- izraz je posebnog povjerenja prodavca u solidnost poslovnog partnera. Nakon izvrene otpreme robe prodavac kompletira dokumenta i hitno ih dostavlja direktno u ruke kupca sa pozivom da primljena dokumenta hitno isplati doznakom fakturisane protiv vrednosti u korist oznaenog rauna kod banke u zemlji prodavca.Rok naplate i naplata pod rezervom- nakon izvrene otpreme robe referent izvoznika dostavlja banci dokumenta za naplatu. Rok u kojem se podnose dokumenta je razliit i on je predvien akreditivnim uslovima ili ugovorom a obino se kree oko 21 dan. Ukoliko prodavac podnese banci dokumenta van predvienog roka naplata u takvoj situaciji se oznaava kao naplata pod rezervom i u najveoj mjeri zavisi od volje kupca.

( Plaanje na kredit- podrazumjeva prihvatanje od strane prodavca da naplatu izvezene robe izvede u periodu duem od zakonom predvienog perioda. To znai da svaka naplata robe koja e se obaviti u periodu duem od 90 dana izvoznog carinjenja mora biti ugovorena kao izvoz na kredit. Kao najznaajniji instrumenti bezgotovinskog plaanja u meunarodnom platnom prometu koriste se: doznaka menica

ek

dokumentarni akreditiv

dokumentarna naplata

Doznaka - spada u najstarije instrumente plaanja u meunarodnom platnom prometu. Ona predstavlja nalog poslovne banke kupca njenoj korespodentskoj banci da isplati naznaenu sumu prodavcu.

Menica- predstavlja strogo formalnu ispravu koja se izdaje u zakonom propisanoj formi i glasi na odreenu novanu sumu. Prema nainu izdavanja menice se djele na trasirne i sopstvene.

Trasirna menica predstavlja hartiju od vrednosti kojom se njen izdavalac (trasant) obavezuje da e po njegovom nalogu drugo lice (trasat) izvriti isplatu menine sume treem licu (remitentu) o roku dospea menice.Sopstvena menica predstavlja menicu kojom se njen izdavalac (trasant) obavezuje da e izvriti isplatu meninig iznosa treem licu (remitentu) o roku dospea menice. ek- kao instument spoljnotrgovinskog plaanja predstavlja hartiju od vrijednosti kojom izdavalac (trasant) daje nalog svojoj poslovnoj banci (trasatu) da sa njegovog rauna prenese odreeni iznos na raun korisnika (remitenta) eka ili donosioca eka.

Dokumentarna naplata- predstavlja takav vid plaanja kod koga je prodavac uslovljen prethodnom prezentacijom dokumenata kao dokaza o izvrenoj isporuci robe. Ona moe biti direktna ili bankarska.

Direktna dokumentarna naplata podrazumjeva direktno slanje kupcu dokumenata o izvrenoj isporuci robe od strane prodavca iz kojih se moe vidjeti da je on uredno izvrio svoju obavezu.Bankarska dokumentarna naplata se obavlja tako to prodavac po izvrenoj isporuci robe dostavlja kupcu odgovarajua dokumenta ali posredstvom svoje poslovne banke. Poslovna banka prodavca e dokumenta dostaviti svojoj korespodentskoj banci u zemlji kupca a ona e pozvati kupca na otkup dokumenata i plaanje isporuene robe.

Izvjetaj o naplati iz inostranstva (obrazac 743)

Izvjetaj o naplati iz inostranstva ima 16 rubrika u koji se upisuju sledei podaci: naziv, adresa i matini broj banke izvoznika naziv, adresa i matini broj izvoznika

korespodentska banka kupca

naziv kupca

ifra valute i naplaeni iznos

broj dokumenta po osnovu kojeg se vri isplata

naziv pravnog lica na iji se teret kao i pravnog lica u iju se korist vri naplata iznos nadoknada i trokova

iznos u dinarskoj protivvrednost koji e biti isplaen izvozniku

Nakon dobijanja izvjetaja o naplati iz inostranstva izvoznik je duan da dostavi svojoj banci dokumenta o rasporedu priliva po kome e banka izvriti uplatu dinarske protivvrednosti.

Bankarske garancijePrema zakonima o obligacionim odnosima bankarska garancija predstavlja pismenu izjavu kojom se banka obavezuje prema primaocu garancije da e mu za sluaj da mu tree lice ne ispuni obavezu izmiriti tu obavezu ako budu ispunjeni uslovi navedeni u garanciji. Obaveze banke da isplati potraivanja nastaju tek ako se takva obaveza nije mogla ostvariti od glavnog dunika. Po pravilu su u pisnoj formi i nije im propisana sadrina. Zbog poslovnog ugleda banaka rado su prihvaene od subjekata meunarodnog privrednog prava.

OSTALA DOKUMENTAKargo planPredstavlja plan rasporeda robe koja se prevozi. Osnovni elementi brodskog kargo plana su: naziv broda ukupna koliina robe koja se prevozi u m3 i kilogramima

broj akreditiva na koji se odnosi naziv robe

raspored koliina robe na palubi i u tivama

Pored toga na dokumentu se unose i podaci o luci otpreme i luci opredeljenja.

Obavjetenje kupcu o oekivanom prispeu transportnog sredstva

Nakon utovara robe u odgovarajue transportno sredstvo prodavac ili njegov pediter putem telefaksa ili elektronske pote alju kupcu obavjetenje o njegovom oekivanom prispijeu u odredinu luku ili mjesto. U obavjetenju se pored navoenja oekivanog datuma prispea navode podatci o vrsti i koliini robe kao i broj konosmana ili tovarnog lista sa datumom njegovog izdavanja.

Ugovor o zakupu brodskog prostora (charter party)

Je ugovor izmeu brodovlasnika i zakupca brodskog prostora u kome su dogovoreni uslovi o prevozu robe. Lice moe da zakupi ceo brod ili jedan deo. Brod se moe zakupiti za jedno ili vie putovanja ili za odreeno vrijeme. Sam prevoz se moe tehniki izvriti kao:

slobodna plovidba (tramp prevoz) liniska plovidba (liner-terms)

Brodovi slobodne plovidbe nisu vezani za vozni red ve plove po slobodnom nahoenju u potrazi za teretom. Liniski brodovi plove po odreenom voznom redu i uvijek pristaju u iste luke.

Osnovni elementi ugovora o zakupu brodskog prostora su:

imena i adrese valsnika broda i zakupca broda naziv broda

njegova trenutna pozicija

luka otpreme i luka opredeljenja

veliina slobodnog prostora na brodu

ugovorena cijena prevoza

raspoloivo vrijeme za utovar i istovar robe za koje se ne plaaju prekostojnice

oekivano vrijeme spremnosti broda za utovar

opis robe

iznos brokerske provizije.

Popis brodskog tovara

Predstavlja dokument koga izdaje brodar i obuhvata popis roba koje se nalaze na brodu a pored toga se unose i podatci o nazivu luke otpreme i luke opredeljenja, naziv broda, naziv i adresa poiljaoca i primaoca robe i broj dokumentarnog akreditiva na koji se ovaj dokument odnosi.

Kontrolnik izvoza robe

Se smatra poslovnom knjigom i uva se po propisu o poslovnim knjigama. Kontrolnik se vodi posebno za izvoz a posebno za uvoz roba i usluga. U kontrolnik se unose podatci iz ugovora zakljuenim sa stranim licima iz isprava koje se odnose na realizaciju posla. Podatci se unose hronolokim redom.Kalkulacija izvoznog posla

Na osnovu rezultata izvozne kalkulacije izvoznik sagledava sve potencijalne trokove sa jedne strane i moguu zaradu sa druge strane. Izvozna kalkulacija treba da da odgovor koja je to izvozna cijena po jedinici proizvoda koja izvozniku donosi zadovoljavajuu dobit. Izvozna kalkulacija se formira primjenom odreenih raunskih metoda polazei od nabavne ili prodajne cijene uz dodatak ili odbitak : zavisnih trokova prodaje u zemlji i inostranstvu optih trokova

trokova reima spoljnotrgovinske razmjene

stope dobiti.

Ukoliko se na nabavnu cijenu robe dodaju navedeni trokovi takav metod izrade izvozne kalkulacije naziva se progresivni metod (zidanje cijena). Ukoliko se od trine cijene oduzimaju svi trokovi nakon ega se dobija nabavna cijena takav metod se naziva retrogradni metod.

Priprema za otpremu i preuzimanje robe u trgovini drvetom

Od momenta potpisivanja ugovora poinje i zvanino njegova realizacija. U zavisnosti od unutranje organizacije i strukture zaposlenih u kompaniji referent nadlean za njegovo sprovoenje moe po potrebi biti i preuzima robe ali je to najee osoba koja dobro poznaje tehnologiju njene izrade, standarde koji se odnose na tu robu, mogunost skladitenja i transporta i druge elemente koji su od znaaja za uspjeno obavljanje cijelog posla. Istovremeno to treba da bude osoba koja svojim profesionalnim i ljudskim odnosom ima dobar prijem kod dobavljaa ali i kod drugih poslovnih partnera.

Osnovne faze u procesu donoenja odluke o prihvatanju i otpoinjanju izvoznog posla su:

upoznavanje i prouavanje specifikacije robe izrada izvozne kalkulacije davanje dispozicije

Na osnovu dobijene specifikacije robe prodavac kontaktira svoje dobavljae i peditere od kojih dobija informacije o njihovim mogunostima, trenutnim cijenama roba i usluga. Moguim rokovima isporuke i drugim elementima koji su od znaaja za izvozni posao nakon ega donosi odluku o sklapanju ugovora. Nakon analize i kvantificiranja elemenata i specifikacije kupca referent izvoznika pristupa izradi kalkulacije trokova za konkretnu specifikaciju sa ciljem utvrivanja visine dobiti i isplativosti cijelog posla. Potpisivanjem ugovora stiu se uslovi za davanje dispozicije- naloga dobavljaima. Dispoziciju pravi referent izvoznika i alje je dobavljaima, a preuzima po otpoinjanju proizvodnje posjeuje iste sa ciljem upoznavanja i davanja dodatnih instrukcija. Da bi se izbjegle mogue neprijatnosti i osigurala isporuka po kvalitetu i kvantitetu dogovorenom u ugovoru, potrebno je jo tokom faze izrade proizvoda odravati stalni kontakt u mjeri u kojoj je to neophodno.

Preuzimanje trupacaTrupci se prema kvalitetu i nameni trupci se dele na: rezonantne trupce (R); trupce namenjene izradi seenog i ljutenog furnira, i ibica (F, L i S);

trupce namenjene izradi rezane grae i pragova (I, II, III) (P); trupce za kombinovanu namenu (KT).Pre neposrednog preuzimanja trupaca sa prodavcem se ugovara cena za svaku klasu kvaliteta (F, L, I, II, III) i sklapa kupoprodajni ugovor, a samo preuzimanje trupaca zapoinje proverom ponuene koliine i kvaliteta. Utvrivanje koliine vri se merenjem zapremine. Merenje se vri prenicom i metrom. U sluajevima pravilno oblikovanog debla, merenje prenika prenicom vri se na sredini duine trupca, unakrsnim merenjem i zaokruuje se na cele centimetre nanie. Uzima se aritmetika sredina koja se, takoe zaokruuje na cele centimetre nanie. Pravilo je da se prenik trupca meri bez kore, a ako se meri sa korom potrebno je odbiti njeno uee. Prema JUS izuzetno do 19 cm debljine prenik se meri jedanput u poloaju kako trupac lei u umi. Od 20 cm debljine pa navie prenik trupca se meri unakrsno. Ako se na sredini trupca nalazi kvrga ili zadebljanje prenik se meri unakrsno, ispred i iza tog mesta na jednakim udaljenostima. U tom sluaju prenik trupca se dobija kao aritmetika sredina aritmetikih sredina unakrsno izmerenih prenika.Izraunavanje zapremine trupca vri se po Huberovoj formuli.U praksi preuzimanja trupaca se za odreivanje zapremine koriste zapreminske tablice.Duina trupca se meri na najkraem rastojanju izmeu dva ela i zaokruuje nanie, na cele decimetre. Obrub (pronc) se ne uraunava u duinu.Minimalne duine i srednji prenik zavise od vrste drveta i namene trupaca (prema odredbama JUS standarda):- rezonantni trupci se izrauju u duinama od 2,00 m i navie rastui po 10 cm, sa prenikom od 35 cm i navie;- trupci za furnir liara i etinara izrauju se u duinama od 2,00 m i navie rastui po 10 cm. Srednji prenik trupaca bukve i hrasta mora iznositi najmanje 40 cm, a svih ostalih vrsta najmanje 35 cm. -trupci za ljutenje liara i etinara izrauju se u duinama od najmanje 2,00 m i navie rastui po 10 cm. Srednji precnik etinarskih i trupaca mekih liara i javora mora iznositi najmanje 30 cm, a ostalih liara 35 cm.-trupci lisara i etinara za ibice izrauju se u duinama od najmanje 1,40 m i navie rastui po 10 cm, s tim da prenik trupaca liara na tanjem kraju mora iznositi 18 cm i navie, a etinara 20 cm i navie. -trupci za pragove izrauju se od hrasta, cera, bukve, pitomog kestena, bora i aria u duinama od 2,50 m i 2,60 m, sa prenikom na tanjem kraju od najmanje 29 cm (za normalni kolosek). - trupci za kombinovanu namenu koriste se za proizvodnju rezane grae, eljeznikih pragova i furnira. Svaki deo trupca mora odgovarati uslovima kvaliteta, a dimenzije standardu za odgovarajui sortiment i vrstu drveta;- trupci za rezanje liara izrauju se u duinama od najmanje 2,00 m rastui po 10 cm. Minimalni srednji prenik trupaca za rezanje liara zavisi od vrste drveta i klase kvaliteta. - duina trupaca za rezanje etinara zavisi od vrste drveta i klase kvaliteta. Za smru i jelu u I i II klasi 4,00 m i navie, a u III klasi 3,00 m i navie rastui po 25 cm. Minimalni srednji prenik trupaca etinara u I klasi iznosi 25 cm, a u II i III klasi 20 cm.Nadmera, koja se obraunava prilikom merenja duine trupaca, iznosi po JUS:- za trupce etinara 1-2 cm po dunom metru, s tim da na jednom trupcu moe biti najmanje 5 cm, a najvie 20 cm;- za trupce liara 10 cm bez obzira na duinu trupca;- za trupce svih vrsta drveta koji su po kvalitetu za furnir i ljutenje ne daje se nadmera.Izraunavanje zapremine trupaca vri se sa tanou od dve decimale.Nain merenja dimenzija trupaca i odreivanje njihove zapremine po EN standardima (Europaeishe norm) razlikuje se, u odreenim sluajevima, u odnosu na prethodno opisane postupke po JUS standardu.Merenje duine trupaca vri se na najkraem rastojanju izmeu dva kraja, u sluajevima kad su trupci pravi i kad imaju jednostruku zakrivljenost.Kod trupaca sa viestrukom zakrivljenou merenje se vri tako to im se duina podeli na sekcije, a zatim meri duina sekcija kao duina pravih trupaca. Duina trupca uzima se kao zbir izmerenih duina svake sekcije. Ukoliko trupac ima obrub duina se meri od polovine duine obruba do susednog kraja. U sluajevima da ima vie obruba duina se meri od sredine njihove duine.Duina trupaca se iskazuje u metrima sa dva decimalna mesta, zaokrueno nanie bez nadmere. Nadmera se moe dogovoriti i uneti u ugovor.Merenje prenika vri se najee na sredini duine trupca. U sluajevima kada to nije mogue meri se prenik na tanjem kraju, a zatim se preko pada prenika izraunava srednji prenik.Merenje prenika se moe obaviti sa ili bez kore, ali se on izraava u merama bez kore. Preraunavanje dimenzija ,,sa korom" na dimenzije ,,bez kore" vri se na jedan od sledeih naina: izmerena dimenzija se redukuje za dvostruko ocenjenu ili izmerenu deblji-nu kore na mestu merenja; izmerena dimenzija se redukuje za onaj iznos za koji su se pismeno dogo-vorili prodavac i kupac;

izmerena dimenzija se redukuje prema tablicama za debljine kore koje su objavljene u zemlji isporuioca; u sluaju da se prodavac i kupac ne mogu dogovoriti o primeni nijednog od prethodnih naina odbitka kore, potrebno je na sredini duine trupca skinuti koru prstenasto, a zatirn izmeriti prenik bez kore.Merenje prenika trupaca vri se prenicom, mernom trakom ili nekim od automatskih sistema merenja i postupak je isti kao kod JUS standarda.Ukoliko trupac ima veliki pad prenika potrebno ga je podeliti na dva dela, koji se u svemu mere posebno i sa posebnim izraunavanjem zapremine. Ukupna zapremina takvog trupca predstavlja zbir zapremina njegovih delova.Pre nego to pristupi pregledu trupaca preuzima, na pravilno obeleenom elu furnirskih trupaca, ima uvid u klasu, srednji prenik, broj trupca i zapreminu. Kod pilanskih trupaca na elu se nalaze oznake klase kvaliteta, zapremine i broja trupca. Broj trupca, zapremina i srednji prenik utiskuju se na elo trupca kolibrojem, a klasa se najee oznaava masnom farbom.Da bi se izbegle viestruke negativne posledice potrebno je da se pre prijema trupaca detaljno ustanovi njihovo zdravstveno stanje i prisustvo greaka. Ukoliko nema spoljnih znakova unutranje trulei ili ako deblo nije prebijeno prilikom obaranja, onda su jedina mesta na kojima se vri pregled ela trupca. Na ovaj nain se mogu uoiti: greke grae drveta; greke kao posledica dejstva spoljanjih faktora; greke boje drveta koje mu ne umanju-ju vrstou; greke boje drveta i konzistencije kojemu umanjuju vrstou; greke kao posledica dejstva ksilofagnih insekata i epiksilnih gljiva.U zavisnosti od zdravstvenog stanja i pojedinih greaka trupci se razvrstavaju u klase kvaliteta, u skladu sa vaeim standardima ili uslovima iz ugovora.Jedna od najee zastupljenih greaka na trupcima bukve je smee jezgro (lano, crveno, smee srce, neprava sr). Na obloj grai smee jezgro se meri prosenim prenikom zahvaene povrine i izraava se odnosom prema preniku ela oble grae u procentima.Preuzimanje trupaca se obavlja u umi na meustovaritu, kamionskom putu i na centralnom stovaritu. Da bi se preuzimanje obavilo nesmetano potrebno je da svaki trupac bude obeleen i evidentiran u odgovarajuim dokumentima.Obeleavanje trupaca vri se odmah nakon izrade i obuhvata odreivanje broja, klase kvaliteta, zapremine i umskog iga. Prema zakonu o umama, zabranjeno je pomeranje trupaca i ostalog poseenog drveta sa mesta see dok se ne igoe umskim igom. Umesto iga trupac moe imati ploicu koja sadri broj i naziv umskog gazdinstva iz koga trupac potie. Ploice su najee plastine, to predstavlja njihov osnovni nedostatak, jer se lako lome prilikom utiskivanja na elo trupca, a u mnogim sluajevima deava se da ispadaju prilikom manipulacije i transporta trupaca.Preterano meanje u proces proizvodnje obino stvara pogrean utisak i diskredituje preuzimaa i njegovu kompaniju. S druge strane, vano je da preuzima nema razumevanja za naputanje specifikacije i dispozicije, koje je na vreme dostavio dobavljau, i da o svim koracima koji vode do nepotovanja sklopljenog ugovora i uslova otpreme odmah obavesti sopstvenu kompaniju, kako ne bi na sebe preuzeo odgovornost za loe obavljen posao.Najei dokumenti koji se koriste u postupku preuzimanja trupaca izmeu prodavca (umskog gazdinstva) i kupca su otpremnica i primo-predajni zapisnik. U dananjoj praksi ee se upotrebljava otpremnica.Preuzimanje neokrajene i poluokrajene rezane grae

Nakon pripreme robe po dogovorenoj specifikaciji proizvoa o tome obavjetava kupca koji alje svog predstavnika da izvri njen prijem. Tokom preuzimanja robe vri se kvalitativna i kavantitativna provjera. Duina neokrajene grae se prema JUS-u mjeri na najmanjem rastojanju izmeu dva ela. Zaokruuje se na pune decimetre po principu do 5 cm naie a preko 5 cm na vie. Nadmjera na duinu je 2cm. Neokrajena rezana graa se debljinski izrauje prema propisanom standardu ili po narudbi. Debljina se mjeri na bilo kom mjestu daske i zaokruuje na prvu niu standardnu debljinu. U praksi trgovine drvetom debljina se mjeri na bilo kom mjestu daske i zaokruuje na prvu niu standardnu debljinu. U praksi trgovine drvetom za rezanu grau obraunske debljine do 38 mm uobajna nadmjera na debljinu iznosi 2 mm, apreko 38 mm iznosi 4-5mm.Prema EN standardu debljina neokrajene grae mjeri se po jednom na svakom kraju a usvaja se najmanja izmjerena debljina izraena u milimetrima sa jednim decimalnim mjestom. Za izmjerenu debljinu potrebno je navesti vlanost u trenutku mjerenja. Standardne debljine rezane grae liara iznose 20, 27, 32, 40, 50, 60, 65, 70, 80, 100 mm.

Prema JUS-u irina neokrajene rezane grae se mjeri na polovini duine daske. Za grau debljine do 50 mm irina se mjeri samo na uoj strani, a iznad 50 mm na obe strane tako aritmetika sredina zaokruena na cijele centimetre nanie daje irinu daske. Prema EN standardu irina neokrajene grae liara i etinara mjeri se na polovini duine daske i obuhvata irinu sa polovinom ivice lisiavosti bez kore. Priprema neokrajene i poluokrajene grae za otpremu

Ova priprema obuvata aktivnosti paletiranja i formiranja paketa. Nakon ienja dasaka od zaostale piljevine one se postavljaju na palete i meusobno se razdvajaju po visini letvicama. Letvice su izraene od topole ili drugih vrsta koje svojim hemiskim sastavom minimalno doprinose pojavi diskoloracije a zbog toga se izrauju u formi latininog slova H. Prilikom formiranja paketa nastoji se da se oni formiraju sa istom debljinom i duinom dasaka mada je u praksi dozvoljeno formiranje paketa sa najvie tri duinska razreda s tim da se slau tako da due daske idu u osnovu a krae na njih. Knane dimenzije paketa iznose: duina paketa zavisi od duine sortimenta irina paketa obino jedan metar

visina paketa 1,1 metar.

U sluajevima kada je vlanost grae ispod 15 % uobiajno je formiranje paketa bez letvica. Nakon formiranja paketa vri se njegovo vezivanje elinim trakama irine 32 milimetra i debljine 0,8 milimetara najmanje na dva mjesta a kod paketa veih duina najmanje na tri mjesta. Nakon vezivanja paketa vri se zatita ela premazivanjem odgovarajuim sredstvima a zatim njegovo obiljeavanje.

U zavisnosti od uslova koje postavi kupac svaki paket sadri: redni broj broj komada dasaka u paketu

koliina u metrima kubnim

odnos debljina / duina.

Preuzimanje i otprema okrajene rezane graeirina okrajene grae se izraava u cijelim centimetrima i zaokruuje se do 5 milimetara nanie a preko 5 milimetara navie. Duina orajene rezane grae se mjeri kao i kod neokrajene. Mjerenje debljine vri se na bilo kom mjestu daske uz dozvoljena odstupanja od 1 do 2 milimetra.

Mjerenje debljine prema EN standardu vri se na najmanje tri mjesta od kojih dva treba da budu blizu krajeva ali na udaljenosti od najmanje 150 milimetara. Tree mjerenje vri se na sluajnoj udaljenosti izmeu mjerenja na krajevima. Kao debljina navodi se najmanja izmjerena debljina izraena u milimetrima sa jednim decimalnim mjestom i navoenjem vlanosti u trenutku mjerenja. Mjerenje irine okrajene rezane grae vri se upravno na podunu osu daske i to najmanje na tri mjesta po istom principu kao i kod mjerenja debljine. Kao irina se navodi najmanja izmjerena vrijednost sa jednim decimalnim mjestom i navoenjem vlanosti u trenutku mjerenja.

Priprema za otpremu se sprovadi kao kod neokrajene grae. Obeleavanje paketa vri se tako to se u lijevom uglu flomasterom upisuju dimenzije elemenata, broj komada i zapremina u metrima kubnim sa tri decimalna mjesta a u desnom uglu klasa kvaliteta. Dimenzije koje su napisane na paketu predstavljaju nominalne vrijednosti elemenata dok se u paketu nalaze elementi sa nadmjerom. Nakon zavrene pripreme rezana graa se utovara u odgovarajue trasnsportno sredstvo i otprema prema dispoziciji kupca. Odreivanje zapremine okrajene grae bilo pojedinane daske ili celokupne partije za isporuku vri se mjerenjem dimenzija pojedinanih komada. Pri tom se mjeri debljina t, irina b i duina l i uvijek se iskazuju ovim redosledom.

Kvalitativno preuzimanje drvetaSprovodi se kontrolom prisustva, rasporeda i veliine pojedinih greaka na sortimentima i razvrstavanjem sortimenata u odreene klase kvaliteta prema dogovoru ili izabranom standardu.

Razvrstavanje oblovine prema sortimentimaKlasifikacija oblovine obuhvata postupak njenog razvrstavanja u odgovarajue debljinske i duinske razrede i klase kvaliteta. Prema JUS-u drvne zapremina stabala razvrstava se na deblovinu granjevinu i panjevinu. Prema nainu upotrebe dijeli se na : drvo za tehniko iskoritavanje drvo za hemisko iskoritavanje

drvo za ogrev

Prema JUS-u trupci se klasifikuju u est debljinskih razreda irine po 10 centimetara pri emu prva etri razreda imaju podrazrede irine 5 centimetara (1a= do 14 cm; 1b= 15 do 19 cm; 2a= 20 do24 cm itd). Isto je razvrstavanje i kod EN standarda ali tamo samo prva tri razreda imaju podrazrede. Oblovina etinara se razvrstava i po duinskim razredima. Imamo etri duinska razreda L1 do 3 metra; L2 od 3,1 do 6 metara; L3 od 6,1 do 13,5 metara; L4 preko 13,5 metara.Razvrstavanje oblovine prema klasama kvalitetaRazvrstavanje oblovine liara prema klasama kvaliteta vri se na osnovu dimenzija oblovine i prisustva, veliine i rasporeda pojedinih karakteristika. Razvrstavanje oblog drveta etinara vri se na osnovu prisutnih karakteristika. Oznaavanje klasa se vri sa dva slova meusobno odvojena crticom pri emu prvo slovo predstavlja inicijal roda na latinskom (F- fagus) a drugo slovo oznaava klasu kvaliteta. Veina tvrdih liara se razvrstava u etri klase kvaliteta.

Razvrstavanje oblovine hrasta

Razvrstavanje oblovine bukve

Razvrstavanje oblovine jasena

Razvrstavanje oblovine topole

Razvrstavanje oblovine javora

Razvrstavanje oblovine jele i smre

RAZVRSTAVANJE REZANE GRAEVri se prema izgledu obe strane u odreene klase na osnovu veliine, poloaja i rasporeda pojedinih greaka i pravilnosti rezanja. Prema EN 975-1 sve greke grupiu se u sledee grupe: Greke grae drveta ( kvrge, raspukline usled suenja, tekstura, uraslost kore, beljika ) Deformacije ( zakrivljenost po duini, koritavost i vttoperenost) Promjene boje ( crveno srce, crne prage ) Oteenje od gljiva ( rujavost, trule ) Oteenje od insekata ( cme i bijele buotine ) Karakteristike prorezivanja Oznaavanje klasa vri se sa tri do est znakova:Prvi znak je prvo slovo za datu vrstu drveta. Drugi znak odgovara vidu proizvoda B - kladarska i neokrajena graa F - okrajena graa i frize P - etvrtae D - obradciTrei znak oznaava klasu kvaliteta ( A, 1,2,3 )U odreenim sluajevima oznakama klase kvaliteta dodaju se mala slova ( a,b ) i sufiksi ( x,xx ) Rezana graa hrasta razvrstava se u etiri klase, osim etvrtaa koje se razvrstavaju u tri klase. Rezana graa bukve razvrstava se u tri klase, osim kladarske i neokrajene grae koja se razvrstava u etiri klase.

MEUNARODNA PRAVILA ZA TUMAENJE TRGOVINSKIH TERMINA (INCOTERMS)Prilikom zakljuivanja spoljno-trgovinskog posla potrebno je precizirati meusobne obaveze i momenat prelaska trokova i rizika sa prodavca na kupca (kupoprodajni paritet), a za to nam slui INCOTERMS.Svi INCOTERMS termini razvrstani su u etiri grupe:Grupa E - polazak EXW franko fabrika- znai da je prodavac isporuio robu kada ju je stavio na raspolaganje kupcu u svojim prostorijama, neocarinjenu za izvoz i neutovarenu u vozilo za njeno preuzimanje.Obaveze prodavca : faktura,trokovi kontrole vaganja i mjerenja radi stavljanja robe na raspolaganje,da stavi robu kupcu na raspolaganje ne utovarenu u vozilo i pomogne kupcu pri pribavljanju odobrenja i saglasnosti.Obaveze kupca: da plati robu,prevoz i osiguranje robe,trokovi kontrole robe pred otpremu i rizik od gubitka ili oteenja robe od momenta stavljanja na raspolaganje.Grupa F- glavni prevoz neplaenFCA franko prevoznik - znai da prodavac isporuuje robu ocarinjenu za izvoz prevozniku imenovanom od strane kupca na ugovoreno mjesto.Obaveze prodavca: faktura i ostala dokumenta,trokovi kontrole vaganja i mjerenja robe, izvozne dozvole i carinske formalnosti, da isporui robu utovarenu na vozilo prevoznika.Obaveze kupca: da plati robu, prevoz i osiguranje robe, da pribavi uvozne dozvole i obavi carinske formalnosti, rizik od gubitka i oteenja robe i da blagovremeno obavjesti prodavca o imenu lica koje e izvriti prijem i vrstu prevoza,FAS franko uz bok broda - znai da je prodavac isporuio robu kada je roba postavljena uz bok brod u ugovorenoj luci otpreme.Obaveze prodavca: roba, faktura i ostala dokumenta, svi trokovi u vezi robe dok se ne postavi uz bok broda, carina i porezi koji se plaaju na izvoz robe i postupci provjere kvaliteta, mjerenja, vaganja i brojanja radi isporuke robe.Obaveze kupca: da plati robu, ugovori prevoz robe od luke otpreme, snosi sve trokove za robu od momenta stavljanja na raspolaganje, blagovremeno obavjesti prodavca o imenu broda i utovarnoj taki.FOB franko brod - znai da je prodavac isporuio robu kad je ona prela preko ograde broda u ugovorenoj luci otpreme.Obaveze prodavca: roba, faktura, ostala dokumenta, trokovi i rizici dok roba ne pree ogradu broda, carina i porezi koji se plaaju na izvoz robe, postupci provjere kvaliteta, mjerenja i vaganja i brojanja robe.Obaveze kupca: da plati robu, preveze robu od luke otpreme, snosi sve trokove i rizike od momenta kad je roba prela ogradu broda i obavjesti prodavca o nazivu broda, utovarnoj taki.Grupa C - glavni prevoz plaenCFR - cijena sa vozarinom - znai daje prodavac isporuio robu kad je ona prela ogradu broda, ali mora da plati cijenu sa vozarinom potrebnu za dopremanje robe do ugovorene luke.Obaveze prodavca: roba, faktura, trokove prevoza do luke ukljuujui i trokove ukrcaja na brod, kao i trokove istovara robe, snosi rizik od gubitka i oteenja dok ne pree ogradu broda, da isporui robu na otpremnoj luci, carina i porez na izvoz robe i da dostavi kupcu prevozni dokument (konosman) da bimogao preuzeti robu.Obaveze kupca: da plati robu, snosi trokove od momenta kad je roba isporuena na brod osim trokova prevoza, snosi rizike od gubitka i oteenja od trenutka kada je prela ogradu broda i da plati carinu i poreze na uvoz robe.CIF - cijena sa osiguranjem i vozarinom - znai da je prodavac isporuio robu kada pree brodsku ogradu, ali mora da plati cijenu sa vozarinom i da obezbedi pomorsko osiguranje robe.Obaveze prodavca: roba, faktura, ostala dokumenta, trokovi prevoza i osiguranja robe, snosi rizike dok roba ne pree ogradu broda, da isporui robu na brod, plati carinu i poreze na izvoz robe i da dostavi kupcu konosman.Obaveze kupca: da plati robu, snosi trokove od momenta kad je roba na brodu osim trokova prevoza i osiguranja, snosi rizik kada je roba prela ogradu broda, plati carinu i porez na uvoz robe.CPT - vozarina plaena do... - znai da prodavac isporuuje robu prevozniku koga je on imenovao i mora da plati vozarinu potrebnu za dopremanje robe do ugovorenog odredita.Obaveze prodavca: faktura, da organizuje prevoz (izabere prevoznika), snosi trokove utovara, istovara i vozarine robe, carinske formalnosti za izvoz robe, da isporai robu prevoznlku i snosi rizik od gubitka sve dok roba ne bude isporuena prevozniku.Obaveze kupca: da plati robu, pribavi uvozne dozvole, snosi rizik od gubitka i oteenja robe od momenta kad je isporuena prevozniku, plati sve trokove u mjestu odredita za koje nije odgvoran prodavac.CIP - vozarina i osiguranje plaeno do... - znai da prodavac isporuuje robu prevozniku koga je imenovao, plati trokove prevoza ali i obezbedi osiguranje za robu.Obaveze prodavca: faktura, ostala dokumenta, organizuje prevoz i snosi trokove utovara, istovara, vozarine i osiguranja, izvozne dozvole i carina za izvoz, isporui robu prevozniku i snosi rizik od gubitka robe dok je ne isporui prevozniku.Obaveze kupca: da plati robu, pribavi uvozne dozvole, prihvati rizik od gubitka i oteenja od momenta isporuivanja robe prevozniku, da plati sve trokove robe u mjestu odredista za koja nije odgovoran prodavac.Grupa D - prispjeeDAF - isporueno na granici- znai da je prodavac isporuio robu, neistovarenu, ocarinjenu za izvoz, ali ne za uvoz i stavio na raspolaganje kupcu na ugovorenom mjestu na granici, ali prije carinske granice druge zemlje.Obaveze prodavca: faktura, troak prevoza robe do ugovorenog mjesta na granici, izvozne dozvole i carinske formalnosti za izvoz robe, da isporui robu prevozniku i snosi rizik dok je ne isporui kupcu na mjesto isporuke.Obaveze kupca: da plati robu, pribavi uvozne dozvole, da prihvati rizik od gubitka i oteenja od momenta kad je roba isporuena na dogovoreno mjesto na granici i da plati trokove istovara pripreuzimanju robe na granici ako roba mjenja prevozno sredstvo.DES- isporueno franko brod - znai da je prodavac isporuio robu neocarinjenu za uvoz i stavio na raspolaganje kupcu na brodu u ugovorenoj odredinoj luci.Obaveze prodavca: faktura, da o svom troku ugovori prevoz robe do ugovorene take u luci, da stavi robu na raspolaganje kupcu na brodu, da plati sve trokove prevoza dok roba ne bude isporuena do odredine luke, ocarini robu za izvoz, snosi rizike od gubitka do trenutka isporuke.Obaveze kupca: da plati robu, pribavi uvoznu dozvolu, prihvati rizik od momenta kad je roba isporuena na brodu, da plati sve trokove od trenutka isporuke ukljuujui i trokove istovara.DEQ - isporueno franko obala - znai da je prodavac isporaio robu kada je stavi na raspolaganje kupcu neocarinjenu za uvoz na obali (keju) u ugovorenoj odredinoj luci.Obaveze prodavca: faktura, ostala dokumenta, da o svom troku ugovori prevoz robe do ugovorene obale, da stavi robu na raspolaganje kupcu na obali, plati trokove prevoza do obale, izvozne dozvole, snosi rizik od gubitka i oteenja do obale.Obaveze kupca : da plati robu, pribavi uvozne dozvole, prihvati rizik za robu od momenta isporuenja na obali, plati trokove od trenutka kad je ona isporuena (trokove smjetaja u skladite ili terminal).DDU - isporueno neocarinjeno - znai da prodavac isporuuje robu kupcu neocarinjenu za uvoz i neistovarenu sa vozila na ugovoreno mjesto opredjeljenja.Obaveze prodavca: faktura, ostala dokumenta, da o svom troku ugovori prevoz robe, da stavi robu na raspolaganje kupcu, plati trokove prevoza i sve trokove do naznaenog odredita, snosi rizik od gubitka i oteenja robe do isporuke na odredite, pribavi izvozne dozvole.Obaveze kupca: da plati robu, pribavi uvozne dozvole, prihvati rizik od momenta isporuenja robe na odredite i da plati sve trokove od trenutka isporuenja robe.DDP - isporueno ocarinjeno - znai da je prodavac isporuio robu kupcu na ugovoreno mjesto ocarinjenu za uvoz i neistovarenu sa vozila.Obaveze prodavca: faktura i ostala dokumenta, da o svom troku ugovori prevoz robe, da stavi robu na raspolaganje kupcu ocarinjenu za uvoz i neistovarenu, da plati sve trokove u vezi sa robom dok ne bude isporuena na odredite, pribavi izvozne dozvole i snosi rizik od gubitka i oteenja robe do trenutkaisporuke.Obaveze kupca: da plati robu, da na prodavev zahtjev prui pomo prodavcu u pribavljanju uvoznih dozvola, da prihvati rizik od oteenja i gubitka robe od trenutka kada je roba isporuena na ugovoreno mjesto i da plati sve trokove u vezi sa robom od momenta isporuenja na odredite.LUKE UZANSE

Primjenjuju se na odnose izmeu uesnika u poslovanju u lukama ako zakonom ili ugovorom nisu drugaije regulisani.Znaenje pojmova i izraza koji se koriste u poslovanju u lukamaNajee korieni izrazi u lukim uzansama su: Luka- preduzee koje je nosilac prava korienja luke Vez- tano odreeno mjesto gdje brod treba ukrcavati ili sikrcavati teret

Luka kapetanija- nadlena kapetanija ili njena ispostava

Vozilo- kopneno sredstvo za prevoz tereta

Tarifa- cjenovnik usluga ili naknada koje plaaju korisnici lukih usluga

Korisnik lukih usluga- pravna ili fizika osoba koja naruuje usluge u luci

Grotlo- otvor brodskog skladita kroz koji se obavlja ukrcaj ili iskrcaj tereta

Turnus- redosled privezivanja brodova radi obavljanja lukih operacija

Najei izrazi koji se upotrebljavaju za manipulaciju i utovar tereta u luci su: brod ekrk- iskrcaj tereta iz broda i njegovo postavljanje uz bok broda ekrk skladite- prevoz ili prenos tereta od mjesta iskrcaja do skladita i uskladitenje skladite vozilo- iskladitenje tereta i postavljanje tereta na vozilo vozilo - brod- direktan ukrcaj tereta sa vozila postavljenog uz bok broda i njegov smjetaj na brod brod silos vozilo- iskrcaj, uskladitenje, iskladitenje i utovar tereta iskaz vaganja- isprava o koliini tereta koja je utvrena vaganjem terminal- prostor u luci namjenjen za smjetaj i manipulaciju odreene vrste teretaUzanse koje se odnose na brod, dolazak i boravak broda u luci

Najava broda- brodar ili naruilac luke usluge duan je najaviti dolazak broda 24 sata prije njegovog dolaska i dostaviti potrebne podatke o vremenu dolaska i vrsti tereta.Obavjetenje o dolasku treba da sadri podatke potrebne za identifikaciju broda. Od obaveze javljanja dolaska izuzeti su brodovi u liniskom prometu.Nalog rada- luke usluge se naruuju dispozicijom. Naruilac je duan uz dispoziciju predati ispreve potrebne za izvrenje luke usluge.

Dolazak broda- Smatra se da je brod stigao u luku kada je na sidritu oborio sidro, istegao sidreni lanac, istakao sidrene oznake i u brodski dnevnik upisao beleku o tome.

CRVENA KNJIGA

POJAM I POJAVA ROBNOG PROMETA

Pojam trgovine obuhvata samo funkcije kupovine i prodaje robe, dakle samo one funkcije koje samo mijenjaju oblik vrijednosti. Taj proces neprekidnog kretanja robe od proizvoaa ka potroau kroz mjenjanje oblika vrijednosti naziva se robni promet. Robni promet se moe vriti na dva naina: proizvoa moe svoju robu da proda potroau i ovakav oblik se naziva neposredni robni promet robni promet se moe obavljati i preko posrednika i ovakav oblik robnog prometa u kome se kupac u obliku zanata bavi kupovinom robe radi njene preprodaje zove se trgovina

Pojava trgovine

Razvojem proizvodnih snaga u prvom redu stvaranjem savrenijeg orua za rad plemena su poela da proizvode vie nego to im je bilo potrebno i te vikove plemena su poela da razmjenjuju. Razvitak prizvodnih snaga i sve vea drutvena podjela rada dovele su do takozvane robne proizvodnje. To je takva proizvodnja gdje proizvoa ne proizvodi robu za vlastitu upotrebu nego za razmjenu i prodaju na tritu. U poetku se roba trampila za drugu robu, ali ovakva razmjena je bila spora jer je prizvoa jedne robe morao da nae ba onoga kome je ta roba bila potrebna. Tako su nastali robnonovani odnosi meu ljudima.

Isprva su sami proizvoai prodavali robu na lokalnom tritu. Vremenom je lokalno trite postalo nedovoljno pa je trebalo ii na udaljena trita to svi proizvoai nisu mogli, to zbog gubitka u vremenu to zbog velikih trokova. To su radile samo imunije zanatlije koje su na udaljena trita pored svoje robe odnosili i proizvode drugih zanatlija. Za takve uinjene usluge drugim zanatlijama dobijali su nagradu u novcu. Vremenom su iskljuivo poeli da se bave preprodajom robe. Tako se trgovina odvojila od zanata.

Zadatak trgovine

Trgovina ima zadatak:

da posreduje izmeu proizvoaa i potroaa odnosno posredstvom trgovine dolazi do izravnavanja cjelokupne ponude i potranje da povezuje proizvoaa i kupca koji ne znaju jedan za drugog

da povezuje proizvoaa i kupca koji su udaljeni jedan od drugog

da povezuje sadanje proizvoae i budue kupce

da povezuje proizvoaa koji prodaje odreenu koliinu robe i kupca kojem je potrebna manja koliina

da povezuje specijalizovanog proizvoaa i potroaa koji trai izbor u okviru ireg asortimana.

Podjela trgovine

Teritorijalno trgovina se dijeli na unutranju i spoljnu trgovinu.

Unutranjom trgovinom nazivamo onu vrstu trgovine koja se obavlja unutar jedne zemlje. Unutranja trgovina ima veliki znaaj za nacionalnu privredu jer ima zadatak da regulie pravilnu raspodjelu dobara na svim podrujima u okviru jedne zemlje na bazi ponude i potranje.

Spoljna trgovina obuhvata promet dobara izmeu dvije drave.

S obzirom na obim prometa trgovina se diujeli na tgovinu na veliko i trgovinu na malo.

S obzirom na nain na koji se vri snadbdijevanje robom trgovina na malo se dijeli na:

stalnu trgovinu pokretnu trgovinu

otpremnu trgovinu

Stalna trgovina je ona vrsta trgovine koja snabdijevanje potroaa vri direktno u poslovnoj radnji koja ima svoje stalno poslovno mijesto.

Pokretna trgovina nema svoje stalno poslovno mjesto jer se trgovac nalazi stalno u pokretu i usluuje potroae u njihovom prebivalitu.

Otpremna trgovina omoguuje potroau da na osnovu kataloga izdaje nalog trgovinskoj radnji da mu robu dopremi kui.TRITEPojam trita

Pod pojmom trita podrazumjevamo skup odnosa ponude robe sa jedne strane i potranje robe sa druge strane. Prodavci koji izlaze na trite i nude robu formiraju ponudu robe. Kupci koji izlaze na trite i ele da kupe robu formiraju tranju robe, a iz odnosa ponude i potranje kao rezultanta formira se cijena. Odreeno mjesto na kojem se sastaju kupci i prodavci robe nije element pojma trita jer se pod pojmom trita podrazumjevaju odreeni odnosi a ne mjesto.

Vrste trita

Sa gledita rasprostranjenosti trite moe biti: lokalno trite- zahvata uskoogranienu teritoriju (grad, srez) nacionalno trite je skup redovnih odnosa ponude i potranje na jednoj odreenoj nacionalnoj teritoriji

meunarodno trite

svjetsko trite

Trite u grubo moe biti perfektno i imperfektno.

Kod perfektnog trita ponuda i potranja su uravnoteene. Roba se zamjenjuje u uslovima potpune konkurencije. Postoji savrena transparentnost trita, cijene se utvruju kolektivnom voljom svih uesnika na tritu, novac je jednako vrijedan i za kupca i za prodavca. Perfektno trite u praksi na postoji. Imperfektno trite je iverzibilno, asimetrino, netransparentno u razliitom stepenu. Imperfektno trite omoguava uvijek posebne koristi pojedinim uesnicima na tritu. Glavni tipovi imperfektnog trita su trite kupca i trite prodavca. Trite kupca se javlja kada je ponuda vea od potranje, a trite prodavca kada je potranja vea od ponude. Monopolno trite se javlja onda kada se na tritu nalazi samo jedan prodavac, a oligopolno kada na tritu konkurie vie prodavaca. Monopsono trite se javlja kada postoji samo jedan kupac, oligopsono kada na tritu ima vie kupaca a polipsono kada na tritu ima mnogo kupaca.

OBLICI PRODAJE DRVETAProdaja drveta i proizvoda od drveta moe da se vri putem: licitacije, submisije, po umskoj praksi, po cjenovniku i u slobodnoj prodaji.

Licitacija

Licitacija se obavlja po pravilu obavlja pismenim putem a dostalac je onaj ko ponudi najveu cijenu i primi ostale uslove licitacije. Na zapadu je za javnu prodaju drveta uobiajeno ime aukcija. Aukcije su usmene licitacije.

Vrste licitacija- Licitacije se razlikuju po formi u kojoj se iznose ponude i po nainu kojim prodavac prihvata jednu od tih ponuda. Po formi se dijele na usmene i pismene. U praksi se pojavljuju i kombinacije ovih naina prodaje. Kod nas se iskljuivo projavljuje licitacija navie. Pri usmenoj licitaciji ponua glasno izvikuje svoju ponudu. Usmene ponude sadre samo visinu ponude koju ponua nudi. Poetnu cijenu utvruje prodavac i izvikuje je prilikom otvaranja. Licitacija traje dok traje i nabijanje. Dostalac je onaj koji ponudi i najviu cijenu. Ovakva licitacija je javna i po rezultatima ponekad ne odgovara ralnoj procjeni objekta, jer nadmetaa esto ponese struja konkurenata. Za svaku licitaciju bilo usmenu ili pismenu treba prethodno utvrditi uslove pod kojima e se izvriti licitacija i izvriti javno oglaavanje licitacije. Uslovi licitacije su: opti- oni koji se na osnovu postojeih propisa primjenjuju u svim licitacijama (kaucija, sporovi i sankcije)

posebni- koji se odnose na objekat izloen prodaji (poetna cijena, plaanje).Uslovi licitacije treba da reguliu itav odnos izmeu prodavca na jednoj i licitenta na drugoj strani, poevi od onog asa kada je licitacija oglaena do asa kada je zavrena pogodba izmeu prodavca i kupca. Najbolje je da se uslovi snimaju na zakonskim propisima, propisima optih uzansa za promet robom i posebnih uzansa za promet robom. Uslovima licitacije pored ostalog treba da su utvreni prodavac, prodajni objekat, nain see, isklina cijena, mjesto i vrijeme prodaje, forma, potvrda o poloenoj kauciji ili o garanciji banke.

Ponua- od ponuaa se trai da ispunjava sve zakonske uslove za punovano sklapanje ugovora, kao i ostale uslove koje trai prodavac. Tok licitacije se sastoji iz predavanja i zaprimanja ponude, otvaranja i itanja ponude i njenog prihvatanja.

Zaprimanje ponude se vri onim redom kojim su ponude predane. Ponude se obiljeavaju rednim brojevima i na njima se tano oznaava as prijema. To je potrebno zbog toga to je ponuda za ponuaa obavezna od asa predaje i nemoe se povui.Otvaranje ponude- kada je prolo vrijeme zakazano za prijem ponuda rukovodilac licitacije pristupa otvaranju ponuda poto se prethodno uvjerio da su pisma sa ponudama ne povreena. Ponude se otvaraju u prisustvu ponuaa.

Prihvat ponude- kad su ponude otvorene i proitane prodavac odnosno komisija koja rukovodi licitacijom konstatuje koja je ponuda najpovoljnija odnosno ko je dostalac.Rezultat licitacije ili stupa na snagu odmah ili je potrebno prethodno odobrenje nadlenog dravnog organa ili preduzea. Uslovima licitacije treba predvidjeti kako e se postupiti u sluaju jednakosti ponuda. Moe se predvideti da prodavac ima pravo da bira izmeu dva jednaka ponuaa, da se dostalac odredi kockom ili se licitacija nastavlja usmeno.

Oglaavanje licitacije- pismena licitacija se po pravilu oglaava u dnevnoj tampi a usmena u dnevnoj tampi ili na drugi nain.

Prednosti licitacije u prvom redu su u tome to je ona javna, to su podjednako zatieni i prodavac i kupac, utvrivanje cene je podvrgnuto zakonu ponude i potranje, licitacijom se po pravilu postie via cijena nego prodajom po taksi, izbjegava se pristrasnost ili lokalizam.

Mane licitacije- prodavac je po pravilu duan prihvatiti najviu ponudu iako ona ne mora biti najbolja, ako je dostalac nesiguran platia, nesolidan poslovni partner i sklon da se parnii. Tamo gde nema konkurencije ponuaa licitacija gubi svoju svrhu jer prodavac moe biti oteen komplotom.Submisija

Submisija je nain prodaje kod koga se po prethodnom javnom oglaavanju, a na osnovu izraenih uslova, neki predmet iznosi na prodaju bez oznaavanja prodajne cijene i uz pravo iskljuenja zainteresovanih lica kod samog momenta prodaje. Lica koja ele da kupe ponueni objekat zovu se interesanti. U asu kada pristupaju submisiji oni su reflektanti. Kad su predloili svoje ponude zovu se submitenti. Submisija je srodna javnoj licitaciji ali se od nje razlikuje po tome to se u najvanijoj fazi odigrava bez uee javnosti, to jest bez prisustva submitenata. Dan predlaganja ponude mora biti dan njenog otvaranja. Slobodna prodaja

O slobodnoj prodaji se govori kada prodavac i kupac na osnovu bilo usmenih bilo pismenih pregovora sklope pogodbu o kupovini ili prodaji nekog predmeta prodaje. Tom pogodbom se utvruje predmet prodaje, cijena, nain plaanja i ostali uslovi .

SPOLJNA TRGOVINASpoljna trgovina u uem smislu ima tri osnovna vida izvoz, uvoz i tranzit.

Izvozna trgovina je ona kojom odreena zemlja snbdjeva robom druge zemlje. Po pravilu prodavac je domae preduzee a kupac inostrano.

Pod uvoznom trgovinom podrazumjevamo onu trgovinu pomou koje se odreena trgovina snabdijeva robom iz drugih zemalja.

Posrednitvo jedne zemlje u izvozno uvoznim poslovima drugih zemalja ini tranzitnu trgovinu. Direktni tranzit je kada se roba drugih zemalja samo prevozi preko odreene zemlje, a indirektni tranzit je kada se roba lageruje u odreenoj zemlji radi preprodaje.

U irem smislu spoljnu trgovinu ne sainjava samo promet robe nego cijelokupan promet izmeu zemalja: promet robe, promet usluga, promet kapitala, promet ljudi i prenos vijesti (potansko telegrafski promet).OBLICI SPOLJNO TRGOVINSKE POLITIKENajpoznatiji oblici spoljnje politike su: merkantilizam, protekcionizam, liberalizam i ekstraprotekcionizam.Merkantilizam

Merkantilizam se javlja krajem XIV vijeka a dostigao je najvei razvoj u Engleskoj. Razlikuje se rani merkantilizam i razvijeni merkantilizam. Rani merkantilizam se prvo razvio u praksi a onda je tek obraen u teoriji. On je zahtijevao da uvoz novca bude vei od izvoza. Domai trgovci bili su obavezni da jedan deo inostrane monete ili metala uvezu u zemlju. Inostrani trgovci su bili obavezni da dobijeni novac potroe za kupovinu domae robe. To je takozvani merkantilizam monetarnog sistema jer se sticanje zlata i srebra moglo postii aktivnim novanim bilansom. U tom cilju u Engleskoj je bio doneen zakon o obaveznom troenju i zakon o tajnoj policiji po kojem je bio stvoren poseban aparat agenata koji se starao da strani trgovci dobijeni novac zaista potroe za kupovinu engleske robe.Razvijeni merakntilizam- mada se i ovde bogatstvo i dalje identifikovalo sa novcem teite trgovinske politike nije vie u monetarnom bilansu cjelokupne robne razmjene sa inostranstvom. Zbog toga je drava nastojala da sprovede takvu politiku u kojoj e izvoz robe maksimalno da premai uvoz smatrajui da se samo u odnosima jedne zemlje prema drugoj stvara viak vrijednosti. Razvijeni merkantilizam zbog toga trai poveanje obima spoljne trgovine u najveoj mjeri, naroito izvoza. Protekcionizam i slobodna trgovina (liberalizam)To su dva vida trgovinske politike i industriskog kapitala ali koja e od ovih dveju politika da se primjeni zavisi od stepena razvitka proizodnih snaga i odnosa date ekonomije prema svjetskom tritu. Industrijalizacija kapitalistikih zemalja nuno je zahvatila protekcionistiku tgovinsku politiku. Buroazija ne moe da se odri, ojaa i postigne neogranienu vlast ako vjetakim mjerama ne titi i ne povlauje svoju industriju i svoju trgovinu. Zbog toga drava zavodi zatitnu carinu kojom optereuje inostranu robu. Ona pribjegava prema potrebi protekcionistikim carinama i formalnim zabranama. Prinuena je da potpomae izvoz svoje robe premijama i subvencijama. Brz razvitak engleske doveo je do naputanja protekcionizma koji vie nije odgovarao interesima industrije. Slobodnom trgovinom Engleska je traila da joj sva trita budu dostupna. Stanje razvoje u ostalim zemljama tada je bilo takvo da je naelo slobodne trgovine za Englesku znailo u isto vrijeme i njen stvarni monopol na svjetskom tritu.Ekstraprotekcionizam

Od 1860 do 1870 bio je dostignut vii granini stepen razvitka slobodne konkurencije. U tom periodu ideja slobodne trgovine je nala svoju najpotpuniju primjenu. Engleska, a posle nje Holandija imale su potpun reim slobodne trgovine dok su ostale zemlje znatno ublaile svoj protekcionizam. Tada je zavren i period progresivnog kapitalizma i poinje prodiranje monopola u sve oblasti ekonomskog ivota. Od protekcionizma industriskog kapitalizma prelazi se potpuno na monopolistiki protekcionizam- ekstraprotekcionizam. Poslije privredne krize 1873. godine dolazi do snane struje stvaranja kartela i drugih monopolistikih oblika. Karakteristina je politika engleske koja se od drave sa slobodnom trgovinom pretvara u dravu sa jako izraenim monopolistikim protekcionizmom.REIMI SPOLJNE TRGOVINE I TEHNIKI INSTRUMENTI SPOLJNOTRGOVINSKE POLITIKEMeunaradni ekonomski ugovoriMeunarodni ekonomski ugovori su meunarodna pravna akta kojima se u pismenoj formi utvruje saglasnost volje izmeu vlada dveju i vie formalno suverenih drava po raznim ekonomskim pitanjima. Funkcija meunarodnih ekonomskih ugovora jeste da odstranjuju smetnje koje autonomni reimi stavljaju na put trgovini izmeu ugovorenih strana i da raznim povlasticama pruaju mogunost proirenja njihove meusobne razmjene. Autonomni reimi mogu se mijenjati kada nadlena vlast u zemlji smatra da je to potrebno, dok se ugovoreni reimi mogu mijenjati posle istoka ugovora. Todorovi i Radojevi daju sledeu podjelu meunarodnih ekonomskih ugovora: meunarodni ekonomski ugovori u punom ili razvijenom obliku kratkoroni meunarodni ekonomski ugovori

meunarodni ekonomski ugovori po pojedinim pitanjima

Pored toga meunarodni sporazumi se dijele na dvostrane i viestrane, kao i na kratkorone i dugorone.

Meunarodni ekonomski ugovori u punom ili razvijenom obliku obuhvataju sledee tipove:

povelja- pakt je multilateralni kojim se eli da se kodificira jedan odreeni krug pitanja od opteg znaaja

ugovor o trgovini ili plovidbi- regulie iri krug vanih ekonomskih pitanja koja se javljaju u trgovinskim odnosima izmeu zemalja

konvencija- regulie ui krug pitanja, odnosi se na sasvim odreenu sadrinuKratkoroni meunarodni ekonomski ugovori reguliu ui krug pitanja iz meunarodne trgovine i meunarodnih plaanja koja su u datom periodu najvanija. Treba spomenuti: sporazumi o trgovinskoj razmjeni, robni ili kontigentni sporazumi- odreuju tekui obim robne razmjene izmeu drava ugovornica kao i konkretne uslove za uvoz i izvoz kontigene robe za odreeni period sporazumi o investacionim nabavkama odreuju okvire i uslove isporuke maina, ureaja, tehnike opreme i rezrvnih dijelova na dui rok i obino uz kreditne olakice

sporazumi o carinama utvruju ugovorne carinske stope za kontigentiranu i drugu robu koja se uvozi iz jedne u drugu zemlju ugovornicu

sporazumi o plaanjima odreuju nain regulisanja uzajamnih potraivanja zemalja

sporazumi o saobraaju reguliu saradnju drava ugovornica u oblasti eljeznikog pomorskog i vazdunog saobraaja

sporazumi o kretanju dravljana reguliu pravo dravljana jedne zemlje ugovornice da na teritoriji druge obavljaju trgovinu i da se tamo nastanjuju kao i pitanje prenosa novanih sredstava

aranmani i modus vivendi su ugovori privremenog karaktera, oni se zakljuuju u periodima dubljih ekonomskih i politikih poremeaja a reguliu ui krug pitanja manjeg znaaja u oekivanju normalizovanja ekonomskih odnosa

Meunarodni ekonomski ugovori po pojedinim pitanjima reguliu sasvim uzan krug pitanja a rok trajanja im je kratak. U ovu grupu spadaju protokoli, razmjena nota pisama i deklaracije.

Principi meunarodnih ekonomskih ugovoraMeunarodni ekonomski ugovori zasnivaju se na tri osnovna principa: princip reciprociteta- upravo politika reciprocitetnih ugovora trai da se svaki ustupak plati odgovarajuim kontra ustupkom. Ovi ugovori su bilateralni i nevezuju zemlje ugovornice prema treim zemljama princip preferencijalnosti- ugovori na bazi preferencijalnog principa su oni koji ugovorene ustupke rezerviu za strane ugovornice iskljuujui njihovo proirenje na tree zemlje princip najveeg povlaenja- ugovori na principu najveeg povlaenja obezbjeuju jednak tretman za sve zemlje ugovornice sa kojima su zakljuene. To znai da se sva prava i povlastice priznati ugovorom na makojoj zemlji proteu automatski na sve zemlje sa kojima je zakljuen ugovor.

PEDICIJA, CARINE

Carine su dadbine koje se naplauju na robu koja prelazi granicu drave. Imamo uvozne carine koje se naplauju na robu koja se uvozi, tranzitne carine koje se vie i ne primjenjuju i izvozne carine koje se primjenjuju samo kada se treba oteati izvoz neke robe. Svaka drava je nastojala da carinama regulie spoljnu trgovinu kako bi vikovi izvoza nad uvozom obezbjedili priliv zlata u zemlju.

Carinska tarifa je zakonom utvrena nomenklatura robe sa odgovarajuim carinskim stavovima. Ako carina optereuje robu koja se proizvodi u zemlji ona ima zatitni karakter a ako optereuje robu koja se ne proizvodi u zemlji ona ima fiskalni karakter.

Po nainu naplate carine se dijele na: carine po vrijednosti- izraunavaju se po procentima vrednosti robe specifine carine- izraavaju se u odreenoj sumi novca po jedinici proizvoda

pokretne carine- specifine carine iji se iznos mijenja zavisno od promjene vrijednosti robe, ovaj oblik carina se ne primjenjuje

Crinska tarifa moe biti autonomna ili ugovorna zavisno od toga da li je ona posledica autonomnog akta vlasti ili je posledica meunarodnog sporazuma.Carinsko podruje je onaj deo dravne teritorije na kome se primjenjuje sistem carina neke drave. Carinsko podruje se u naelu poklapa sa dravnom teritorijom. Ipak postoje izuzeci kada se izvjesni dijelovi dravne teritorije izdvajaju iz carinskog podruja i smatraju kao vancarinska mjesta (slobodna smjestita i slobodne zone) ili kad se vie dravnih podruja spajaju u jedno (carinske unije).

Slobodno smjestite je takvo smjestite koje uiva povlasticu vancarinskog mjesta.

Slobodna zona (free zone) je deo morskog ili renog pristanita koje uiva povlasticu vancarinskog prostora.

Carinske unije predstavljaju ujedinjenje suverenih drava u jednu carinsku teritoriju. Robe cirkuliu iz jedne drave u drugu bez carine a prema treim zemljama ustanovljavaju se zajednike carine. Carinska kontrola cilj carinske kontrole je da se obezbjedi primjena carinske tarife i njenih propisa na uvoz, izvoz i prevoz robe. Svaka roba koja se iz inostranstva uvozi u carinsko podruje ili izvozi iz njega, bez obzira da li podlijee plaanju carine ili ne podvrgnuta je carinskoj kontroli. Na odreenim graninim prelazima ustanovljavaju se carinarnice radi pregleda i ocarinjenja robe.pedicijaKada se trgovina razvila i kada je konkurentska mo poela da zavisi od izbora saobraajnih sredstava i puteva za njihov uspjean izbor bilo je potrebno poznavanje transportnih sredstava, puteva i tarifa. Ova potreba je dovela do pojave posrednika izmeu trgovca i vozara. Tako se pojavio pediter koji je preuzeo na sebe ulogu da pronae najjeftiniji put i nain prevoza od prodavca do kupca. Zadatak peditera je da zakljuuje ugovore o prevozu, da se brine za utovar i istovar robe, da pribavlja dokumenta o prevozu. pediter je organizator i koordinator transporta. pediterski poslovi su se tokom vremena toliko razvili da je moralo doi do njihove specijalizacije odnosno do podjele u tri velike specijalizovane skupine. Tako sada postoje luka, pogranina i kontinentalna pedicija.MJERE OGRANIENJA I STIMULIRANJA IZVOZA I UVOZARestrikcijaU spoljnoj trgovini restrikcije znae ogranienje prometne aktivnosti na taj nain to drava zavodi razne restrikcione mjere: uvozne i izvozne dozvole, kontigente i drugo. U reimu carinske zatite drava naplauje carinu na osnovu carinske tarife ali se ne mjea u izvozne i uvozne planove. Restrikcionim mjerama se drava mjea direktno u nain i oblik uvoza i izvoza. Restrikcije se javljaju u dve grupe: trgovinska ogranienja koja se mogu pojaviti u vidu odreivanja maksimalne koliine robe koja se u datom momentu moe uvoziti ili izvoziti, ili u vidu uslovljavanja uvoza i izvoza naroitim dozvolama bez kontigenta. Zabrana predstavlja potpuno zabranjivanje uvoza i izvoza robe. devizna ogranienja se javljaju u vidu ogranienja trgovine devizama. Potpunu deviznu kontrolu imamo onda kada se potpuno ograniava trgovina devizama a djeliminu onda kada se ogranienja odnose na izvjesna opta plaanjaKompenzacija

Devizna ogranienja sputavaju slobodu kretanja robe i esto dovode do nemogunosti naplate prodate robe. Jedan od izlaza su kompenzacioni poslovi to jest poslovi koji iskljuukju novac prilikom razmjene robe. Kompenzacija se retko zakljuuje samo izmeu dva lica jer izvoznik za jednu robu redovno nije uvoznik za drugu robu. Zbog toga se pribjegava viestranim kompenzacionim poslovima ili se trai posredovanje neke kreditne ustanove.

Liberalizacija

Liberalizacija u spoljnotrgovinskoj politici izraava tenju amerike ekonomske politike posle drugog svjetskog rata za ukidanje svih ogranienja u meunarodnoj razmjeni. BANKA I BANKARSKI POSLOVI MEUNARODNI MONETARNI SISTEMDevizeNacionalni novac vri funkciju zakonskog sredstva plaanja samo u zemlji koja ga je izdala on gubi to svojstvo izvan dravnih granica. Zbog toga se postavlja pitanje kako organizovati plaanje potraivanja privrede jedne zemlje od privrede druge zemlje. U savremenim uslovima plaanje u meunarodnom prometu se vri devizama. Devize su kratkorona novana potraivanja jedne narodne privrede u valutama drugih privreda. To znai da su sa domaeg stanovita devize potraivanje domaih preduzea, banaka, graana iz inostranstva u valutama drugih zemalja.Pod pojmom deviznog trita podrazumjeva se promet izmeu ovlaenih agenata, banaka i spec