Türkiye Ekonomisinde Türkiye Ekonomisinde 1990’lı yıllar ve 5 Nisan 1990’lı yıllar ve 5 Nisan

1994 Kararları1994 Kararları

Sekizinci BölümSekizinci Bölüm

http://www.http://www.yakupkucukkaleyakupkucukkale.net.net adresinden adresinden indirebilirsiniz…indirebilirsiniz…

Dönemin BaşbakanlarıDönemin Başbakanları

Ali Hüsrev Bozer31 Ekim 1989 – 9 Kasım 1989

Yıldırım Akbulut9 Kasım 1989 – 23 Haziran 1991

Ahmet Mesut Yılmaz23 Haziran 1991 – 20 Kasım 1991

Sami Süleyman Gündoğdu Demirel20 Kasım 1991 – 16 Mayıs 1993

Erdal İnönü16 Mayıs 1993 – 25 Haziran 1993

Ahmet Mesut Yılmaz30 Haziran 1997 – 11 Ocak 1999

Necmettin Erbakan28 Haziran 1996 – 30 Haziran 1997

Ahmet Mesut Yılmaz6 Mart 1996 – 28 Haziran 1996

Tansu Penbe Çiller25 Haziran 1993 – 5 Ekim 19955 Ekim 1995 – 30 Ekim 199530 Ekim 1995 – 6 Mart 1996

1988 – 1993 Dönemi1988 – 1993 Dönemi

Bu dönem, tıpkı bir önceki dönem gibi, iç Bu dönem, tıpkı bir önceki dönem gibi, iç talep genişlemesine dayalı büyümenin talep genişlemesine dayalı büyümenin istikrara tercih edildiği bir dönem olmaya istikrara tercih edildiği bir dönem olmaya devam etmiştir.devam etmiştir.

Eriyen işçi ve memur maaşlarına bu Eriyen işçi ve memur maaşlarına bu dönemde biraz daha yüklü zamların dönemde biraz daha yüklü zamların yapıldığı, tarımsal ürünlerin taban yapıldığı, tarımsal ürünlerin taban fiyatlarının artırıldığı bir dönemdir.fiyatlarının artırıldığı bir dönemdir.

Bu yolla yıllık ortalama büyüme yeniden Bu yolla yıllık ortalama büyüme yeniden %6’lara yükseltilmiş, ancak enflasyon da %6’lara yükseltilmiş, ancak enflasyon da %60’lara tırmanmıştır.%60’lara tırmanmıştır.

Yıllık ortalama %6’lık büyüme her ne Yıllık ortalama %6’lık büyüme her ne kadar tatmin edici gibi görünse de kadar tatmin edici gibi görünse de ekonomideki dengesizlik kronik hale ekonomideki dengesizlik kronik hale gelmiştir. Örneğin 1988, 1989 ve gelmiştir. Örneğin 1988, 1989 ve 1991’de büyüme %2’nin altında 1991’de büyüme %2’nin altında kalmıştır.kalmıştır.

1988 yılında yaşadığımız stagflasyonu 4 1988 yılında yaşadığımız stagflasyonu 4 Şubat 1989’da alınan mali önlemlerle Şubat 1989’da alınan mali önlemlerle aşmaya çalıştık. Ancak, stagflasyon aşmaya çalıştık. Ancak, stagflasyon olgusu 1989 yılı boyunca aşılamadı.olgusu 1989 yılı boyunca aşılamadı.

Ekonomideki bu aşırı dengesizlikler, iç Ekonomideki bu aşırı dengesizlikler, iç ve dış konjonktürdeki dengesizliklerle ve dış konjonktürdeki dengesizliklerle açıklanmaktadır.açıklanmaktadır.

Özellikle 1991 yılındaki “Birinci Özellikle 1991 yılındaki “Birinci Körfez Krizi”, 1990’da kendini Körfez Krizi”, 1990’da kendini toparlayan ekonomiyi olumsuz yönde toparlayan ekonomiyi olumsuz yönde etkilemiştir.etkilemiştir.

1992 ve 1993 yılları sorunsuz 1992 ve 1993 yılları sorunsuz geçmekle birlikte, 1994 yılında geçmekle birlikte, 1994 yılında yeniden bir kriz yaşanmıştır. GSMH yeniden bir kriz yaşanmıştır. GSMH %6.1 oranında küçülmüştür.%6.1 oranında küçülmüştür.

1994’te KBDGSMH 2159 dolara 1994’te KBDGSMH 2159 dolara gerilemiştir. Oysa bu değer 1993 gerilemiştir. Oysa bu değer 1993 yılında 3056 dolar düzeylerinde idi.yılında 3056 dolar düzeylerinde idi.

GSMH’daki dengesiz büyüme 1991-1999 GSMH’daki dengesiz büyüme 1991-1999 döneminde de devam etmiş, yıllık ortalama döneminde de devam etmiş, yıllık ortalama büyüme sadece %3 olmuştur.büyüme sadece %3 olmuştur.

Bu açıdan bakıldığında, bu dönemin, II. Bu açıdan bakıldığında, bu dönemin, II. Dünya Savaşı’ndan sonraki en kötü 10 yıl Dünya Savaşı’ndan sonraki en kötü 10 yıl olduğu söylenebilir.olduğu söylenebilir.

------ 1989’dan itibaren reel kur uygulaması terk 1989’dan itibaren reel kur uygulaması terk

edilmiş ve TL yeniden aşırı değerli hale edilmiş ve TL yeniden aşırı değerli hale gelmiştir. İhracatımız bundan olumsuz gelmiştir. İhracatımız bundan olumsuz yönde etkilenmiştir. İthalattaki artış devam yönde etkilenmiştir. İthalattaki artış devam ettiği için dış ticaret bilançosu açıkları ettiği için dış ticaret bilançosu açıkları artmıştır.artmıştır.

1980’li yıllar boyunca sürdürülen dış 1980’li yıllar boyunca sürdürülen dış borçlanma eğilimi bu dönemde de borçlanma eğilimi bu dönemde de devam etmiştir.devam etmiştir.

1980’de 15.2 milyar dolar olan dış 1980’de 15.2 milyar dolar olan dış borçlar, 1989’da 41.7 milyar dolara borçlar, 1989’da 41.7 milyar dolara ve 1993’te de 67.3 milyar dolara ve 1993’te de 67.3 milyar dolara ulaşmıştır.ulaşmıştır.

Dış borçların kompozisyonu içerisinde Dış borçların kompozisyonu içerisinde kısa vadeli borçlar ağırlık kazanmaya kısa vadeli borçlar ağırlık kazanmaya başlamıştır.başlamıştır.

Kısa vadeli borçların toplam dış Kısa vadeli borçların toplam dış borçlar içerisindeki payı 1989’da borçlar içerisindeki payı 1989’da %13.8 iken 1993’te %25.1’e çıkmıştır.%13.8 iken 1993’te %25.1’e çıkmıştır.

Dış borç servisi ile kısa vadeli dış Dış borç servisi ile kısa vadeli dış borçların toplamı, cari işlemler borçların toplamı, cari işlemler bilançosu gelirlerinin ¾’üne karşılık bilançosu gelirlerinin ¾’üne karşılık gelmeye başlamıştır.gelmeye başlamıştır.

Bu borçları ödeyebilmenin tek yolu Bu borçları ödeyebilmenin tek yolu yeniden ve daha yüksek faiz ile yeniden ve daha yüksek faiz ile borçlanmadır. Nitekim öyle de borçlanmadır. Nitekim öyle de olmuştur.olmuştur.

1988-93 döneminde sadece dış borçlar 1988-93 döneminde sadece dış borçlar değil iç borçlar da artmıştır. İç değil iç borçlar da artmıştır. İç borçlanmanın artması yurt içi faiz borçlanmanın artması yurt içi faiz oranlarını yükseltmiş, bir çok banka oranlarını yükseltmiş, bir çok banka iflasın eşiğine gelmiştir.iflasın eşiğine gelmiştir.

1988 yılından itibaren aşırı değerli TL 1988 yılından itibaren aşırı değerli TL nedeniyle döviz açığı büyüdü. Resmi döviz nedeniyle döviz açığı büyüdü. Resmi döviz kuru ile serbest döviz kuru arasındaki fark kuru ile serbest döviz kuru arasındaki fark iyice açıldı. Devalüasyon beklentisi oluştu.iyice açıldı. Devalüasyon beklentisi oluştu.

Enflasyondaki artışla birlikte reel faizler Enflasyondaki artışla birlikte reel faizler geriledi.geriledi.

Devalüasyon beklentisi ile birlikte reel Devalüasyon beklentisi ile birlikte reel faizlerin düşmüş olması, para ikamesi faizlerin düşmüş olması, para ikamesi olgusunu hızlandırdı.olgusunu hızlandırdı.

Tasarruf sahipleri TL’den kaçıp, döviz ve Tasarruf sahipleri TL’den kaçıp, döviz ve altına yöneldi. Reel yatırım yapmaktan altına yöneldi. Reel yatırım yapmaktan kaçınan ekonomik birimler para piyasalarına kaçınan ekonomik birimler para piyasalarına yöneldi. Dengesizlik derinleşti.yöneldi. Dengesizlik derinleşti.

Sonuç 1988-89 Stagflasyonu oldu.Sonuç 1988-89 Stagflasyonu oldu.

Stagflasyonu aşmak için 4 Şubat 1989’da Stagflasyonu aşmak için 4 Şubat 1989’da bir takım mali tedbirler alındı. Bu tedbirler bir takım mali tedbirler alındı. Bu tedbirler şu şekilde sıralanabilir:şu şekilde sıralanabilir:

1.1. Bankaların karşılık oranları %23’ten Bankaların karşılık oranları %23’ten %27’ye yükseltildi%27’ye yükseltildi

2.2. Döviz girişini artıran uygulamalar teşvik Döviz girişini artıran uygulamalar teşvik edildiedildi

3.3. İthalatı kısmak için ithalat depozitoları İthalatı kısmak için ithalat depozitoları %15’e yükseltildi%15’e yükseltildi

4.4. İhracat gelirlerinin yurda getirilmesi İhracat gelirlerinin yurda getirilmesi zorunlu olan kısmı %80’den %100’e zorunlu olan kısmı %80’den %100’e çıkarıldıçıkarıldı

5.5. Yurtiçi faizler yükseltilerek yabancı Yurtiçi faizler yükseltilerek yabancı parasal sermaye ülkeye çekilmeye çalışıldıparasal sermaye ülkeye çekilmeye çalışıldı

6.6. Kamu gelirlerini artırmak için “Taşıt Kamu gelirlerini artırmak için “Taşıt Alım Vergisi” ve bazı kamu Alım Vergisi” ve bazı kamu hizmetlerinden alınan resim ve hizmetlerinden alınan resim ve harçlar artırıldıharçlar artırıldı

7.7. Devlet Tahvili, Hazine Bonosu ve Devlet Tahvili, Hazine Bonosu ve DTH’larından alınan vergiler kaldırıldı.DTH’larından alınan vergiler kaldırıldı.

Bu uygulamaların sonucunda döviz Bu uygulamaların sonucunda döviz rezervleri artmaya başladı.rezervleri artmaya başladı.

------ 1988-89 stagflasyonunun daha fazla 1988-89 stagflasyonunun daha fazla

uluslararası liberalleşme ile uluslararası liberalleşme ile aşılabileceği düşünülüyorduaşılabileceği düşünülüyordu

Bu nedenle TPKKK’nu 32 sayılı KHK Bu nedenle TPKKK’nu 32 sayılı KHK ile daha liberal hale getirildi.ile daha liberal hale getirildi.

Bu liberalleşme sadece uluslararası Bu liberalleşme sadece uluslararası sermaye hareketlerini değil, aynı sermaye hareketlerini değil, aynı zamanda para piyasalarını da zamanda para piyasalarını da serbestleştirdi.serbestleştirdi.

Türkiye neredeyse dünyanın en Türkiye neredeyse dünyanın en liberal ülkesi haline geldi.liberal ülkesi haline geldi.

Kısa dönemli sermaye giriş-çıkışları Kısa dönemli sermaye giriş-çıkışları (yani “Sıcak Para Hareketleri”) (yani “Sıcak Para Hareketleri”) yoğunlaştı, mali dengesizliklerin daha yoğunlaştı, mali dengesizliklerin daha da artmasına yol açtı.da artmasına yol açtı.

Hükümet artık ekonomiyi doğrudan Hükümet artık ekonomiyi doğrudan kontrol etme yeteneğini yitirdi, kontrol etme yeteneğini yitirdi, ekonomiye artık sadece bir takım ekonomiye artık sadece bir takım parametreler aracılığı ile dolaylı parametreler aracılığı ile dolaylı yollardan müdahale edebilecek bir hale yollardan müdahale edebilecek bir hale geldi.geldi.

Kısacası, 1989-1994 dönemi, sıcak Kısacası, 1989-1994 dönemi, sıcak paranın döviz piyasası, para piyasası ve paranın döviz piyasası, para piyasası ve sermaye piyasası arasında çok hızlı yer sermaye piyasası arasında çok hızlı yer değiştirdiği; girdiği piyasalarda fiyatları değiştirdiği; girdiği piyasalarda fiyatları yükseltirken, çıktığı piyasalarda yıkıcı yükseltirken, çıktığı piyasalarda yıkıcı etkiler bıraktığı bir dönem olmuştur.etkiler bıraktığı bir dönem olmuştur.

Hızlanan enflasyon tasarrufları Hızlanan enflasyon tasarrufları olumsuz yönde etkiledi. 1989’da olumsuz yönde etkiledi. 1989’da %23.3 olan iç tasarruf oranı 1993’te %23.3 olan iç tasarruf oranı 1993’te %15.3’e geriledi.%15.3’e geriledi.

Hükümet artan kamu harcamalarını Hükümet artan kamu harcamalarını karşılamak için iç borçlanma ve TCMB karşılamak için iç borçlanma ve TCMB kaynaklarını kullanmayı sürdürdü.kaynaklarını kullanmayı sürdürdü.

Sıcak para girişini yavaşlatmak için Sıcak para girişini yavaşlatmak için faiz oranlarının düşürülmesi denendi. faiz oranlarının düşürülmesi denendi. Düşen kredi faizleri kredili alış-Düşen kredi faizleri kredili alış-verişleri canlandırdı, iç talep ve verişleri canlandırdı, iç talep ve likidite artışı yaşandı.likidite artışı yaşandı.

Artan likidite önce borsaya sonra da Artan likidite önce borsaya sonra da dövize yöneldi. Döviz kurları dövize yöneldi. Döviz kurları yükselmeye başladı.yükselmeye başladı.

TCMB piyasalardaki likidite fazlasını TCMB piyasalardaki likidite fazlasını çekmek için müdahalede geç kaldı. çekmek için müdahalede geç kaldı. Likidite artışı ve döviz kurlarının Likidite artışı ve döviz kurlarının yükselişi devam etti.yükselişi devam etti.

Döviz kurlarının yükselmesine rağmen Döviz kurlarının yükselmesine rağmen dövize olan talep durmadı. DTH’larının dövize olan talep durmadı. DTH’larının toplam mevduat içerisindeki payı toplam mevduat içerisindeki payı %42’lere yükseldi. Bunun nedeni TL’ye %42’lere yükseldi. Bunun nedeni TL’ye olan güvenin sarsılmış olması ve olan güvenin sarsılmış olması ve TL’den kaçıştır.TL’den kaçıştır.

Bütün bunların üzerine, 1993 yılı Bütün bunların üzerine, 1993 yılı sonlarında dış ticaret bilançosunun 14 sonlarında dış ticaret bilançosunun 14 milyar dolar açık vereceği anlaşılınca, milyar dolar açık vereceği anlaşılınca, kredi kuruluşları kredi notumuzu kredi kuruluşları kredi notumuzu düşürdü (“yatırım yapılabilir ülke” düşürdü (“yatırım yapılabilir ülke” konumundan “spekülatif ülke” konumundan “spekülatif ülke” konumuna getirdi).konumuna getirdi).

Kredi notumuzun düşürülmesi dövize Kredi notumuzun düşürülmesi dövize olan talebi daha da fazla artırdı.olan talebi daha da fazla artırdı.

Öyle bir aşamaya gelindi ki, serbest Öyle bir aşamaya gelindi ki, serbest piyasada artan döviz talebini karşılamak piyasada artan döviz talebini karşılamak için TCMB’nın bütün rezervleri kullanılsa için TCMB’nın bütün rezervleri kullanılsa bile yeterli olmayacağı hesaplandı.bile yeterli olmayacağı hesaplandı.

Döviz kurları ve faizler yükselirken, Döviz kurları ve faizler yükselirken, borsa dibe vurdu, kriz patladı…borsa dibe vurdu, kriz patladı…

5 Nisan 1994 İstikrar 5 Nisan 1994 İstikrar KararlarıKararları

Krizin GöstergeleriKrizin Göstergeleri1.1. Özellikle 1989’dan sonra kamu Özellikle 1989’dan sonra kamu

kesimi gelir-gider dengesi ciddi kesimi gelir-gider dengesi ciddi biçimde bozulmuşturbiçimde bozulmuştur

Vergilendirilmeyen alanlar Vergilendirilmeyen alanlar vergilendirilemiyor (kayıt dışı vergilendirilemiyor (kayıt dışı ekonomi) bunun yerine mevcut ekonomi) bunun yerine mevcut vergilerin oranları yükseltilerek kamu vergilerin oranları yükseltilerek kamu gelirleri artırılmaya çalışılıyordu. Bu gelirleri artırılmaya çalışılıyordu. Bu da vergi ahlakını ve vergi ödeme da vergi ahlakını ve vergi ödeme şevkini kıran bir unsur haline şevkini kıran bir unsur haline geliyordugeliyordu

2.2. Artan kamu harcamaları kamu Artan kamu harcamaları kamu gelirleri ile karşılanamadığı için, gelirleri ile karşılanamadığı için, yoğun şekilde TCMB kaynakları, iç ve yoğun şekilde TCMB kaynakları, iç ve dış borçlanma yapılmaktaydıdış borçlanma yapılmaktaydı

Devlet borçlanabilmek için faiz Devlet borçlanabilmek için faiz oranlarını yükseltirken, ülkeye dış oranlarını yükseltirken, ülkeye dış kaynak çekebilmek için de faizlerin kaynak çekebilmek için de faizlerin yüksekliğine göz yumuluyorduyüksekliğine göz yumuluyordu

Bu kısır döngü devletin borç yükünü Bu kısır döngü devletin borç yükünü artırmış, borçları ödeyebilmek için artırmış, borçları ödeyebilmek için daha kısa vadeli ve daha yüksek daha kısa vadeli ve daha yüksek faizden yeni borçlar alınmak zorunda faizden yeni borçlar alınmak zorunda kalınmıştırkalınmıştır

Kamu kesimi borçlanma gereğinin Kamu kesimi borçlanma gereğinin GSMH’ye oranı 1990’da %7.5, GSMH’ye oranı 1990’da %7.5, 1991’de %10.5, 1992’de %12, 1991’de %10.5, 1992’de %12, 1993’te %11.8 ve 1994’te %8.2 1993’te %11.8 ve 1994’te %8.2 olmuştur.olmuştur.

3.3. Dış ticaret ve ödemeler bilanço Dış ticaret ve ödemeler bilanço açıkları süratle yükselmiştiraçıkları süratle yükselmiştir

1993 yılında dış ticaret açığı 14.2 ve 1993 yılında dış ticaret açığı 14.2 ve ödemeler bilançosu açığı ise 6.4 ödemeler bilançosu açığı ise 6.4 milyar dolara ulaşmıştır.milyar dolara ulaşmıştır.

Rekor düzeyde cari açık verilmesine Rekor düzeyde cari açık verilmesine rağmen döviz rezervleri sıcak para rağmen döviz rezervleri sıcak para girişi nedeniyle sürekli artıyordugirişi nedeniyle sürekli artıyordu

1993 sonbaharında, hem cari 1993 sonbaharında, hem cari açıkların artması hem de kredi açıkların artması hem de kredi notumuzun düşürülmesi ile dövize notumuzun düşürülmesi ile dövize olan talep aniden artış gösterdiolan talep aniden artış gösterdi

1989-92 döneminde sürekli enflasyon 1989-92 döneminde sürekli enflasyon oranının altında kalan devalüasyon oranının altında kalan devalüasyon oranları, TL’yi yeniden aşırı değerli oranları, TL’yi yeniden aşırı değerli hale getirmişti. 1993 sonbaharında hale getirmişti. 1993 sonbaharında bu gecikmiş (ya da bastırılmış) bu gecikmiş (ya da bastırılmış) devalüasyon aniden yapılmak devalüasyon aniden yapılmak zorunda kalmıştırzorunda kalmıştır

4.4. I. Körfez Krizi Türkiye’nin bölge ile I. Körfez Krizi Türkiye’nin bölge ile olan dış ticaretini olumsuz yönde olan dış ticaretini olumsuz yönde etkiledi. Irak’a uygulanan ambargo, etkiledi. Irak’a uygulanan ambargo, Irak kadar bizi de olumsuz yönde Irak kadar bizi de olumsuz yönde etkiledietkiledi

Petrol boru hattının devre kışı Petrol boru hattının devre kışı kalması başta olmak üzere, bir çok kalması başta olmak üzere, bir çok açıdan zarar edilmiştir. Türkiye bu açıdan zarar edilmiştir. Türkiye bu zararın tazmin edilmesini ABD’den zararın tazmin edilmesini ABD’den talep etmiş, ancak beklentilerin çok talep etmiş, ancak beklentilerin çok altında bir tazminat alabilmiştir.altında bir tazminat alabilmiştir.

I. Körfez Savaşı’ndan sonra Kuzey I. Körfez Savaşı’ndan sonra Kuzey Irak’da ortaya çıkan otorite boşluğu Irak’da ortaya çıkan otorite boşluğu terörün yaygınlaşması sorununu terörün yaygınlaşması sorununu doğurmuştur.doğurmuştur.

Artan terör, başa turizm gelirleri Artan terör, başa turizm gelirleri olmak üzere, Türkiye’nin bir çok olmak üzere, Türkiye’nin bir çok açıdan zarar etmesine neden açıdan zarar etmesine neden olmuşturolmuştur

5.5. 32 sayılı KHK de zaten dengesiz 32 sayılı KHK de zaten dengesiz olan ekonomiyi, reel ekonomiden olan ekonomiyi, reel ekonomiden iyice uzaklaştırmıştıriyice uzaklaştırmıştır

Bu kararname ile mali piyasalar, Bu kararname ile mali piyasalar, döviz piyasası ve sermaye piyasası döviz piyasası ve sermaye piyasası çok fazla liberal bir hale geldi.çok fazla liberal bir hale geldi.

Bu aşırı liberasyonla birlikte faizler de Bu aşırı liberasyonla birlikte faizler de zaten yüksek olduğu için sıcak para zaten yüksek olduğu için sıcak para girişi arttı.girişi arttı.

Ülkeye giren sıcak para; döviz Ülkeye giren sıcak para; döviz piyasası, sermaye piyasası ve para piyasası, sermaye piyasası ve para piyasası arasında mekik dokurken, piyasası arasında mekik dokurken, çıktığı piyasayı adeta çökerttiçıktığı piyasayı adeta çökertti

Bu kısa vadeli para hareketleri, Bu kısa vadeli para hareketleri, hükümetin makro planlar hükümetin makro planlar uygulamasını zorlaştırdı. Hükümet; uygulamasını zorlaştırdı. Hükümet; para arzını, faiz haddini ve döviz para arzını, faiz haddini ve döviz kurunu belirleyemez hale geldi.kurunu belirleyemez hale geldi.

6.6. 1990’lı yıllarda sermaye ithali ile 1990’lı yıllarda sermaye ithali ile (sıcak para) mal ve hizmet ithalini (sıcak para) mal ve hizmet ithalini sürdürür, yani yapay bir refah sürdürür, yani yapay bir refah görüntüsü çizer hale geldi.görüntüsü çizer hale geldi.

Bir yandan hükümet bir yandan da Bir yandan hükümet bir yandan da bazı bankalar bono satışı ile döviz bazı bankalar bono satışı ile döviz temin etmeye başladılartemin etmeye başladılar

Nitekim 1993’te kısa vadeli dış Nitekim 1993’te kısa vadeli dış kredilerin %38.8 ve portföy kredilerin %38.8 ve portföy yatırımlarının ise %62 arttığını yatırımlarının ise %62 arttığını görüyoruzgörüyoruz

1993’ün sonlarına doğru sanayici ve 1993’ün sonlarına doğru sanayici ve işadamlarından gelen şikayetler işadamlarından gelen şikayetler dikkate alınarak faiz oranları dikkate alınarak faiz oranları düşürülmek istendidüşürülmek istendi

Bunun sonucunda mevduatlardan ve Bunun sonucunda mevduatlardan ve diğer parasal yatırımlardan çözülen diğer parasal yatırımlardan çözülen tasarruflar likidite bolluğuna yol açtı.tasarruflar likidite bolluğuna yol açtı.

Aşırı likiditenin dövize yönelmesi ile Aşırı likiditenin dövize yönelmesi ile döviz kurlarındaki artış hızlandıdöviz kurlarındaki artış hızlandı

Üstelik aşırı likidite sadece döviz Üstelik aşırı likidite sadece döviz kurlarını değil faiz oranlarını da kurlarını değil faiz oranlarını da yükseltti. Böylece faiz oranlarını yükseltti. Böylece faiz oranlarını indirmenin hiçbir olumlu etkisi olmadıindirmenin hiçbir olumlu etkisi olmadı

Portföylerini TL olarak tutanların, aşırı Portföylerini TL olarak tutanların, aşırı devalüasyon beklentisi ile aldıkları devalüasyon beklentisi ile aldıkları riski yüksek faiz ile telafi etmek riski yüksek faiz ile telafi etmek istemeleri faizlerin üzerinde artırıcı istemeleri faizlerin üzerinde artırıcı bir baskı oluşturdubir baskı oluşturdu

Faizler üzerindeki artış baskısına Faizler üzerindeki artış baskısına rağmen, Ocak 1994’te faizler bir kez rağmen, Ocak 1994’te faizler bir kez daha düşürülmek istendi. Zaten daha düşürülmek istendi. Zaten krizin koptuğu nokta da burası oldu.krizin koptuğu nokta da burası oldu.

5 Nisan Kararlarının 5 Nisan Kararlarının AmaçlarıAmaçları

1.1. 5 Nisan kararlarının öncelikli hedefi mali 5 Nisan kararlarının öncelikli hedefi mali piyasalarda istikrarı sağlamaktıpiyasalarda istikrarı sağlamaktı

Bunun için TL’den kaçışın ve devalüasyon Bunun için TL’den kaçışın ve devalüasyon beklentilerinin kırılması gerekiyordubeklentilerinin kırılması gerekiyordu

Para ikamesi olgusunun son bulması için Para ikamesi olgusunun son bulması için aşırı değerli TL uygulamasına bir son aşırı değerli TL uygulamasına bir son verilmeliydiverilmeliydi

TL’nin normal değerine ulaşması piyasa TL’nin normal değerine ulaşması piyasa mekanizması içerisinde kendiliğinden mekanizması içerisinde kendiliğinden gerçekleşti. Döviz kuru 3 ay içerisinde 1$ gerçekleşti. Döviz kuru 3 ay içerisinde 1$ = 15 bin TL’den 1$=32 bin TL’ye ulaştı= 15 bin TL’den 1$=32 bin TL’ye ulaştı

Likidite fazlasını tekrar banka Likidite fazlasını tekrar banka mevduatlarına ve borsaya mevduatlarına ve borsaya çekebilmek için faiz oranları çekebilmek için faiz oranları yükseltildiyükseltildi

2.2. Fiyat istikrarını sağlamak da bir diğer Fiyat istikrarını sağlamak da bir diğer amaç idiamaç idi

Bunun için KİT ürünlerine yüklü Bunun için KİT ürünlerine yüklü miktarda zamlar yapıldımiktarda zamlar yapıldı

3.3. Bir diğer amaç, kamu kesimi gelir-Bir diğer amaç, kamu kesimi gelir-gider dengesini sağlayarak gider dengesini sağlayarak borçlanma ihtiyacını azaltmaktıborçlanma ihtiyacını azaltmaktı

Fiyat istikrarının sağlanması da buna Fiyat istikrarının sağlanması da buna bağlıydıbağlıydı

Kamu kesimi gelir-gider dengesi Kamu kesimi gelir-gider dengesi sağlandığında borçlanma ihtiyacı sağlandığında borçlanma ihtiyacı azalacak, bu sayede faizleri azalacak, bu sayede faizleri düşürmek mümkün olacaktıdüşürmek mümkün olacaktı

4.4. Ödemeler bilançosu açıklarının Ödemeler bilançosu açıklarının daraltılmasıdaraltılması

Hem döviz arz-talep dengesinin Hem döviz arz-talep dengesinin sağlanması hem de ekonominin iç sağlanması hem de ekonominin iç dengesinin oluşması için bu dengesinin oluşması için bu gerekliydigerekliydi

5.5. KİT’lerin özelleştirilmesiKİT’lerin özelleştirilmesi

Kamu açıklarının kapanması, Kamu açıklarının kapanması, teknolojik geri kalmışlığa son teknolojik geri kalmışlığa son verilmesi, kaynak etkinliğinin verilmesi, kaynak etkinliğinin sağlanması ve fiyat istikrarı için sağlanması ve fiyat istikrarı için özelleştirmenin gerekli olduğu özelleştirmenin gerekli olduğu neredeyse toplumun tamamı neredeyse toplumun tamamı tarafından kabul edilmeye başlandıtarafından kabul edilmeye başlandı

6.6. Sürdürülebilir büyümenin sağlanmasıSürdürülebilir büyümenin sağlanması Bunun için bir dizi yapısal ve Bunun için bir dizi yapısal ve

kurumsal düzenleme gerekliydikurumsal düzenleme gerekliydi Merkezi ve yerel yönetimlerde Merkezi ve yerel yönetimlerde

etkinliği artırıcı bir dizi önlemleretkinliği artırıcı bir dizi önlemler

Sosyal güvenlik reformu, vergi Sosyal güvenlik reformu, vergi reformu, tarımsal destekleme reformu, tarımsal destekleme sisteminin reformu, bankacılık sisteminin reformu, bankacılık reformu ve sermaye piyasalarının reformu ve sermaye piyasalarının yeniden düzenlenmesi bu önlemler yeniden düzenlenmesi bu önlemler arasındadırarasındadır

İstikrar programları uygulama İstikrar programları uygulama süreleri ve dozları açısından 2 gruba süreleri ve dozları açısından 2 gruba ayrılırayrılır

a)a) Şok tedavi (Soğuk Hindi) yaklaşımıŞok tedavi (Soğuk Hindi) yaklaşımı

b)b) Aşamalı (Tedrici) yaklaşımAşamalı (Tedrici) yaklaşım Eğer ekonomide dengeler çok Eğer ekonomide dengeler çok

bozulduysa şok tedavi uygulanması bozulduysa şok tedavi uygulanması gerektiği, aksi takdirde kontrolün gerektiği, aksi takdirde kontrolün tamamen yitirileceği ifade edilirtamamen yitirileceği ifade edilir

5 Nisan Kararlarının Özellikleri 5 Nisan Kararlarının Özellikleri ve Stratejisive Stratejisi

İstikrar programlarının bir deİstikrar programlarının bir de

a)a) OrtodoksOrtodoks

b)b) Ve Heterodoks olmak üzere ayrıma Ve Heterodoks olmak üzere ayrıma tabi tutulduğunu görürüztabi tutulduğunu görürüz

Ortodoks politikalar; nominal para arzı Ortodoks politikalar; nominal para arzı ve kredilerin kontrol edilmesi ile ve kredilerin kontrol edilmesi ile toplam talebe yön vermeye çalışan toplam talebe yön vermeye çalışan politikalardırpolitikalardır

Ortodoks politikaların iki amacı vardır: Ortodoks politikaların iki amacı vardır: Enflasyonu hızlı ve kararlı bir biçimde Enflasyonu hızlı ve kararlı bir biçimde düşürmek ve dış dengeyi tesis etmekdüşürmek ve dış dengeyi tesis etmek

Bu amaçlara ulaşmak için fiyatlar Bu amaçlara ulaşmak için fiyatlar serbest bırakılmakla birlikte, reel serbest bırakılmakla birlikte, reel ücretlerin düşürülmesi ile talebin ücretlerin düşürülmesi ile talebin kısılması politikaları tercih edilirkısılması politikaları tercih edilir

Doğal olarak ortodoks politikalar, Doğal olarak ortodoks politikalar, gelir dağılımını sabit gelirliler gelir dağılımını sabit gelirliler aleyhine bozaraleyhine bozar

Ortodoks politikalar genelde bir Ortodoks politikalar genelde bir piyasadaki dengesizliğe dikkat piyasadaki dengesizliğe dikkat çeker, bu piyasadaki dengesizlik çeker, bu piyasadaki dengesizlik giderilirken diğer alanlarda yeni giderilirken diğer alanlarda yeni dengesizlikler oluşmasına yol açabilirdengesizlikler oluşmasına yol açabilir

Heterodoks politikalar ise, fiyat ve Heterodoks politikalar ise, fiyat ve ücretlerin geçici kontrolünü ve hatta ücretlerin geçici kontrolünü ve hatta dondurulmasını öneren gelirler dondurulmasını öneren gelirler politikasının adıdırpolitikasının adıdır

Toplumsal uzlaşma çerçevesinde, Toplumsal uzlaşma çerçevesinde, ücret, faiz ve döviz kuru artışları ücret, faiz ve döviz kuru artışları dondurulmakta ve gelirler politikası dondurulmakta ve gelirler politikası uygulanmaktadıruygulanmaktadır

Heterodoks politikaların görünürdeki Heterodoks politikaların görünürdeki bir diğer uygulaması da mali disiplini bir diğer uygulaması da mali disiplini sağlayarak toplumdaki enflasyon sağlayarak toplumdaki enflasyon beklentilerini kırmaktırbeklentilerini kırmaktır

Dolayısıyla heterodoks politikaların sıkı para Dolayısıyla heterodoks politikaların sıkı para ve maliye politikaları ile desteklenmesi ve maliye politikaları ile desteklenmesi gerekirgerekir

Enflasyon beklentileri kırıldıktan sonra, iç Enflasyon beklentileri kırıldıktan sonra, iç talebin yavaş yavaş artmasına izin verilmesi, talebin yavaş yavaş artmasına izin verilmesi, böylece yeniden büyüme sürecinin başlaması böylece yeniden büyüme sürecinin başlaması da heterodoks politikaların bir diğer özelliğidirda heterodoks politikaların bir diğer özelliğidir

---- Bir grup iktisatçı (ki bunlara Yapısalcılar Bir grup iktisatçı (ki bunlara Yapısalcılar

denilmektedir) şok ortodoks veya şok denilmektedir) şok ortodoks veya şok heterodoks politikaların ekonomide heterodoks politikaların ekonomide stagflasyona yol açacağını, dolayısıyla şok stagflasyona yol açacağını, dolayısıyla şok politika uygulanmaması gerektiğini savunurlarpolitika uygulanmaması gerektiğini savunurlar

Yapısalcılara göre, ekonomide bozulan Yapısalcılara göre, ekonomide bozulan dengeler, uzun dönemli yapısal dengeler, uzun dönemli yapısal önlemler ile yeniden kurulmalıdırönlemler ile yeniden kurulmalıdır

Peki nedir bu politikalar?Peki nedir bu politikalar?

a.a. Üretim kaynaklarının verimli Üretim kaynaklarının verimli kullanılmasıkullanılması

b.b. Kamu kesimi gelir-gider dengesinin Kamu kesimi gelir-gider dengesinin kurulmasıkurulması

c.c. Ve para arzının ekonominin ihtiyaçları Ve para arzının ekonominin ihtiyaçları ölçüsünde artırılmasıdırölçüsünde artırılmasıdır

------

Gelelim 5 Nisan kararlarının Gelelim 5 Nisan kararlarının felsefesinefelsefesine

5 Nisan kararları kısa vadeli hedefler 5 Nisan kararları kısa vadeli hedefler için “Şok Ortodoks” politikaları için “Şok Ortodoks” politikaları benimserken, uzun vadeli hedefler için benimserken, uzun vadeli hedefler için Yapısalcı İktisatçıların görüşleri Yapısalcı İktisatçıların görüşleri doğrultusunda “Aşamalı Heterodoks” doğrultusunda “Aşamalı Heterodoks” politikaları benimsemiştirpolitikaları benimsemiştir

Uygulanan şok ortodoks politikalardan Uygulanan şok ortodoks politikalardan bazılarını şu şekilde özetleyebiliriz:bazılarını şu şekilde özetleyebiliriz:

1.1. KİT’lerin ürettiği ürünlere yüklü zam KİT’lerin ürettiği ürünlere yüklü zam yapılmasıyapılması

2.2. Kamu harcamaları %30 oranında Kamu harcamaları %30 oranında kısılmıştırkısılmıştır

3.3. TCMB’nın para arzını kontrol TCMB’nın para arzını kontrol edebilmesi için zorunlu karşılık ve edebilmesi için zorunlu karşılık ve disponibilite oranları konusunda disponibilite oranları konusunda yeni düzenlemeleryeni düzenlemeler

4.4. Yeni vergi düzenlemeleri yapılmıştırYeni vergi düzenlemeleri yapılmıştır5.5. Likidite fazlasını önlemek için Likidite fazlasını önlemek için

yüksek faiz uygulamasıyüksek faiz uygulaması Bu şok ortodoks önlemlerin amacı Bu şok ortodoks önlemlerin amacı

kısa süre içerisinde toplam talebi kısa süre içerisinde toplam talebi kontrol altına almak ve düşürmektirkontrol altına almak ve düşürmektir

Bir istikrar programının başarılı olup Bir istikrar programının başarılı olup olmadığı seçilen “Çıpa”nın takip olmadığı seçilen “Çıpa”nın takip edilmesi ile değerlendiriliredilmesi ile değerlendirilir

Faiz oranları, döviz kuru, para arzı, Faiz oranları, döviz kuru, para arzı, enflasyon veya ücretler çıpa olarak enflasyon veya ücretler çıpa olarak seçilip takip edilebilirseçilip takip edilebilir

5 Nisan kararlarında kısa vadeli çıpanın 5 Nisan kararlarında kısa vadeli çıpanın ücretler, uzun vadeli (8-10 yıl) çıpanın ücretler, uzun vadeli (8-10 yıl) çıpanın ise kamu harcamaları olduğunu ise kamu harcamaları olduğunu görmekteyizgörmekteyiz

1994 yılında (her türlü tepkiye rağmen) 1994 yılında (her türlü tepkiye rağmen) işçi ve memur maaşlarına enflasyonun işçi ve memur maaşlarına enflasyonun çok altında zam yapıldığını görüyoruzçok altında zam yapıldığını görüyoruz

Uzun vadeli çıpa olarak kamu Uzun vadeli çıpa olarak kamu harcamalarının seçilmiş olması, harcamalarının seçilmiş olması, toplumun tepkisini çekmemek toplumun tepkisini çekmemek şeklinde açıklanabilirşeklinde açıklanabilir

Nitekim öyle de olmuşturNitekim öyle de olmuştur

5 Nisan İstikrar Programı 5 Nisan İstikrar Programı Çerçevesinde Alınan Çerçevesinde Alınan

Önlemler ve Önlemler ve UygulamalarUygulamalar

Piyasalarda İstikrarı Piyasalarda İstikrarı Sağlamayı Amaçlayan Sağlamayı Amaçlayan

ÖnlemlerÖnlemler

a)a) KİT ürünlerine yüklü zam yapıldıKİT ürünlerine yüklü zam yapıldı Bundaki amaç sadece fiyatların Bundaki amaç sadece fiyatların

daha yüksek bir düzeyde istikrara daha yüksek bir düzeyde istikrara kavuşmasını sağlamak değil, aynı kavuşmasını sağlamak değil, aynı zamanda KİT zararlarını önleyerek zamanda KİT zararlarını önleyerek devletin borçlanma gereğini devletin borçlanma gereğini azaltmaktırazaltmaktır

b)b) Döviz kuru değeri serbest piyasaya Döviz kuru değeri serbest piyasaya terk edildi. Resmi kur serbest terk edildi. Resmi kur serbest piyasa kuruna uygun hale getirildipiyasa kuruna uygun hale getirildi

Böylece aşırı değerli TL uygulaması Böylece aşırı değerli TL uygulaması terk edilmiş olduterk edilmiş oldu

c)c) Faizler epeyce yükseltildiFaizler epeyce yükseltildi Bundaki amaçlardan biri, Bundaki amaçlardan biri,

piyasalardaki aşırı likiditeyi piyasalardaki aşırı likiditeyi mevduat olarak bankalara çekmek mevduat olarak bankalara çekmek ve böylece döviz kuru artışlarını ve böylece döviz kuru artışlarını frenlemektifrenlemekti

Bir diğer amaç, kamunun acil Bir diğer amaç, kamunun acil likidite sorunu hazine bonosu ve likidite sorunu hazine bonosu ve devlet tahvilleri ile karşılamaktıdevlet tahvilleri ile karşılamaktı

d)d) TCMB’nın etkinliğini artırmak için TCMB’nın etkinliğini artırmak için karşılık oranları ve disponibilite karşılık oranları ve disponibilite oranları yeniden düzenlendioranları yeniden düzenlendi

TL’den kaçış ile birlikte başlayan TL’den kaçış ile birlikte başlayan mevduat erimesinin önüne geçmek mevduat erimesinin önüne geçmek için, tüm mevduatlar devlet garantisi için, tüm mevduatlar devlet garantisi altına alındıaltına alındı

TCMB reeskont kredileri TCMB reeskont kredileri genişletilerek bankaların rahatlaması genişletilerek bankaların rahatlaması sağlandı, iflas etmeleri önlendisağlandı, iflas etmeleri önlendi

Bu uygulamalar kısa sürede etkisini Bu uygulamalar kısa sürede etkisini gösterdi: Toplam talep azaldı, KKO gösterdi: Toplam talep azaldı, KKO düştü, işsizlik arttı…düştü, işsizlik arttı…

a)a) Kamu harcamaları (savunma ve güvenlik Kamu harcamaları (savunma ve güvenlik hariç) özellikle cari kalemlerde %30 oranında hariç) özellikle cari kalemlerde %30 oranında kısıldıkısıldı

Kadrolu personel alımı ve geçici işçi istihdamı Kadrolu personel alımı ve geçici işçi istihdamı durduruldudurduruldu

Ücret ve maaşlar enflasyonun altında Ücret ve maaşlar enflasyonun altında zamlandırıldızamlandırıldı

Kamu yatırım programına yeni proje Kamu yatırım programına yeni proje alınmadı, devam eden projeler ertelendi ve alınmadı, devam eden projeler ertelendi ve bir bölüm yatırımlar yap-işlet-devret şeklinde bir bölüm yatırımlar yap-işlet-devret şeklinde sürdürüldüsürdürüldü

Kamu Kesimi Gelir-Gider Kamu Kesimi Gelir-Gider Dengesini Sağlamayı Dengesini Sağlamayı Amaçlayan ÖnlemlerAmaçlayan Önlemler

Lojman, sosyal tesis ve hizmet Lojman, sosyal tesis ve hizmet binası yapımları durduruldubinası yapımları durduruldu

Kamuya taşıt alımları sınırlandırıldı, Kamuya taşıt alımları sınırlandırıldı, bir kısım kamu araçları açık artırma bir kısım kamu araçları açık artırma ile satışa sunulduile satışa sunuldu

Tarımsal destekleme alım kapsamı Tarımsal destekleme alım kapsamı daraltıldı, sübvansiyonlar büyük daraltıldı, sübvansiyonlar büyük ölçüde kaldırıldıölçüde kaldırıldı

KDV iadeleri aylık değil yıllık KDV iadeleri aylık değil yıllık ödenmeye başlandıödenmeye başlandı

b)b) Kamu gelirlerini artırıcı bir takım Kamu gelirlerini artırıcı bir takım önlemler alındıönlemler alındı

KİT ürünlerine zam yapılmasının KİT ürünlerine zam yapılmasının kamu gelirlerini artırmayı kamu gelirlerini artırmayı amaçlayan bir diğer yönü de amaçlayan bir diğer yönü de bulunmaktadırbulunmaktadır

Ekonomik denge vergisi, Net aktif Ekonomik denge vergisi, Net aktif vergisi, Ek gayri menkul vergisi ve vergisi, Ek gayri menkul vergisi ve Ek motorlu taşıtlar vergisi gibi bir Ek motorlu taşıtlar vergisi gibi bir takım yeni vergiler ihdas edilditakım yeni vergiler ihdas edildi

Kamuya ait lojmanların ve tesislerin Kamuya ait lojmanların ve tesislerin satılması kararlaştırıldı, ancak satılması kararlaştırıldı, ancak uygulanmadıuygulanmadı

Alınan bu önlemlerle birlikte 1994’te Alınan bu önlemlerle birlikte 1994’te bütçe açığı büyük ölçüde azaltılmış bütçe açığı büyük ölçüde azaltılmış oldu. Harcama kısıtlamaları ve oldu. Harcama kısıtlamaları ve sağlanan yeni gelir kalemleri ile sağlanan yeni gelir kalemleri ile birlikte 38.3 trilyon TL kaynak birlikte 38.3 trilyon TL kaynak sağlanmış oldusağlanmış oldu

Ancak 1995 ve 1996’da bütçe Ancak 1995 ve 1996’da bütçe açıkları artarak devam etti ! ! !...açıkları artarak devam etti ! ! !...

Dış Ödemeler Bilançosu Dış Ödemeler Bilançosu Açıklarını Kapatmaya Yönelik Açıklarını Kapatmaya Yönelik Olarak Uygulanan TedbirlerOlarak Uygulanan Tedbirler

TL %60’lara varan oranda devalüe edildiTL %60’lara varan oranda devalüe edildi EximBank kredileri artırıldıEximBank kredileri artırıldı Özelleştirme ile bol miktarda yabancı Özelleştirme ile bol miktarda yabancı

sermaye geleceği düşünülmüştü, ancak sermaye geleceği düşünülmüştü, ancak beklenen giriş olmadıbeklenen giriş olmadı

IMF ile stand-by anlaşması yapılmadı. IMF ile stand-by anlaşması yapılmadı. Sadece 700 milyon dolar civarında IMF Sadece 700 milyon dolar civarında IMF kredisi kullanıldıkredisi kullanıldı

Kamu kesimi gelir-gider dengesizliği, Kamu kesimi gelir-gider dengesizliği, büyük ölçüde, kamu gelirlerinin büyük ölçüde, kamu gelirlerinin yetersizliğinden ve kamu harcamalarındaki yetersizliğinden ve kamu harcamalarındaki savurganlıktan kaynaklanmaktadırsavurganlıktan kaynaklanmaktadır

Ekonomide kalıcı bir istikrarın sağlanması Ekonomide kalıcı bir istikrarın sağlanması için kamu kesimi borçlanma gereği için kamu kesimi borçlanma gereği azaltılmalı ve borç-faiz sarmalı kırılmalıdırazaltılmalı ve borç-faiz sarmalı kırılmalıdır

Dengesizliğe yol açan diğer etkenler Dengesizliğe yol açan diğer etkenler arasında sosyal güvenlik kurumlarının arasında sosyal güvenlik kurumlarının zararları ve sürdürülen tarımsal zararları ve sürdürülen tarımsal destekleme politikaları da bulunmaktadırdestekleme politikaları da bulunmaktadır

Yapısal Düzenleme Amaçlayan Yapısal Düzenleme Amaçlayan ÖnlemlerÖnlemler

Özelleştirilmesi mümkün olan kamu Özelleştirilmesi mümkün olan kamu kuruluşlarının özelleştirilmesi, kuruluşlarının özelleştirilmesi, özelleştirilemeyenlerin ise özelleştirilemeyenlerin ise özerkleştirilmesi, bu yükü özerkleştirilmesi, bu yükü azaltacaktırazaltacaktır

27 Kasım 1994 tarihinde TCMB’de 27 Kasım 1994 tarihinde TCMB’de kabul edilen “4046 sayılı kabul edilen “4046 sayılı Özelleştirme Yasası” bu amaçla Özelleştirme Yasası” bu amaçla atılmış bir adımdıratılmış bir adımdır

Özelleştirme ile KİT yüklerinden Özelleştirme ile KİT yüklerinden kurtulunmuş olunacak, satışlardan kurtulunmuş olunacak, satışlardan elde edilen gelirler ile yeni yatırımlar elde edilen gelirler ile yeni yatırımlar yapılabilecektiryapılabilecektir

Özel kesimin eline geçen bu kuruluşlar Özel kesimin eline geçen bu kuruluşlar daha etkin çalışıp katma değer daha etkin çalışıp katma değer yaratacak ve devlete vergi yaratacak ve devlete vergi ödeyeceklerdir. En azından beklenti bu ödeyeceklerdir. En azından beklenti bu yöndedir.yöndedir.

İlk aşamada, aralarında; Karabük DÇ, İlk aşamada, aralarında; Karabük DÇ, Ereğli DÇ, Petrol Ofisi, Sümerbank, Et Ereğli DÇ, Petrol Ofisi, Sümerbank, Et Balık Kurumu ve SEK’in de bulunduğu Balık Kurumu ve SEK’in de bulunduğu 12 kuruluş özelleştirme kapsamına 12 kuruluş özelleştirme kapsamına alındıalındı

Ancak beklenen satışlar bir türlü Ancak beklenen satışlar bir türlü yapılamadıyapılamadı

Özelleştirilemeyen KİT’lerin Özelleştirilemeyen KİT’lerin özerkleştirileceği veya tamamen özerkleştirileceği veya tamamen kapatılacağı ilan edilmişti. Ancak bu da kapatılacağı ilan edilmişti. Ancak bu da yapılamamıştıryapılamamıştır

Kapatılması düşünülen KİT’lerde Kapatılması düşünülen KİT’lerde çalışanlar işsiz kalacaktır. Dolayısıyla çalışanlar işsiz kalacaktır. Dolayısıyla bu düşünce çok büyük tepki bu düşünce çok büyük tepki toplamıştırtoplamıştır

Örneğin Karabük DÇ’nin kapatılacağı Örneğin Karabük DÇ’nin kapatılacağı ilan edilmişti. 3 yıl bu düşünce ile yola ilan edilmişti. 3 yıl bu düşünce ile yola devam edildi. Sonra Hak-İş işçi devam edildi. Sonra Hak-İş işçi federasyonuna 1 TL karşılığında satıldı. federasyonuna 1 TL karşılığında satıldı. Böylece özelleştirilmiş oldu Böylece özelleştirilmiş oldu

Bu kuruluş özelleştirildikten sonra, Bu kuruluş özelleştirildikten sonra, sorunun kuruluştan değil, kuruluşu sorunun kuruluştan değil, kuruluşu işleten yönetim anlayışından işleten yönetim anlayışından kaynaklandığını ispatlarcasına kar kaynaklandığını ispatlarcasına kar yapmaya başlamıştır yapmaya başlamıştır

Sümer Holding’e ait 7 işletme, Zirai Sümer Holding’e ait 7 işletme, Zirai Donatım Kurumu, DMO, EBK ve Donatım Kurumu, DMO, EBK ve Zonguldak TKİ de kapatılacak kuruluşlar Zonguldak TKİ de kapatılacak kuruluşlar arasındaydıarasındaydı

------ Devlete yeni gelir kalemleri oluşturmak Devlete yeni gelir kalemleri oluşturmak

için Temmuz 1998’de Vergi Reformu adı için Temmuz 1998’de Vergi Reformu adı altında yeni bir vergi yasası çıkarıldıaltında yeni bir vergi yasası çıkarıldı

Ancak Asya ve Rusya krizleri ile ortaya Ancak Asya ve Rusya krizleri ile ortaya çıkan Stagflasyon, bazı çevreler tarafından çıkan Stagflasyon, bazı çevreler tarafından yeni vergi yasasına fatura edilince, geri yeni vergi yasasına fatura edilince, geri adım atılmak zorunda kalındıadım atılmak zorunda kalındı

Vergi Reformu ve Mali Milad ertelendiVergi Reformu ve Mali Milad ertelendi Kasım 1999’da çıkarılan vergi yasası ile Kasım 1999’da çıkarılan vergi yasası ile

bazı servet unsurları ile sermaye bazı servet unsurları ile sermaye kazançlarının vergilendirilmesi sağlanabildikazançlarının vergilendirilmesi sağlanabildi

------ Yapısal reformlardan bir diğeri de Sosyal Yapısal reformlardan bir diğeri de Sosyal

Güvenlik Kuruluşlarının bir çatı altında Güvenlik Kuruluşlarının bir çatı altında toplanmasıydıtoplanmasıydı

Sistemdeki açıkların son bulması için Sistemdeki açıkların son bulması için erken emeklilik uygulamasına son erken emeklilik uygulamasına son verildi, kuruluşların masraflarında verildi, kuruluşların masraflarında kısıntıya gidildi ve yeni gelir yaratıcı kısıntıya gidildi ve yeni gelir yaratıcı uygulamalara izin verildiuygulamalara izin verildi

Bu konuda atılan ilk adım Ağustos Bu konuda atılan ilk adım Ağustos 1999 tarihlidir. Ancak 2007’ye kadar 1999 tarihlidir. Ancak 2007’ye kadar etkili bir gelişme olmamıştıretkili bir gelişme olmamıştır

------ Tarımsal destekleme politikası Tarımsal destekleme politikası

gözden geçirilmiş ve daraltılmıştır.gözden geçirilmiş ve daraltılmıştır.

Kamu kesimindeki istihdamın Kamu kesimindeki istihdamın daraltılması için bayanlarda 15 daraltılması için bayanlarda 15 baylarda 20 iş yılını dolduranlara baylarda 20 iş yılını dolduranlara emeklilik hakkı getirilmiştiremeklilik hakkı getirilmiştir

------ Yerel yönetimlere daha fazla inisiyatif Yerel yönetimlere daha fazla inisiyatif

kullanma hakkı öngörülmüş, daha kullanma hakkı öngörülmüş, daha fazla kaynak kullanma imkanı fazla kaynak kullanma imkanı sağlanmak istenmiştir.sağlanmak istenmiştir.

Ancak bu konuda 1999 yılına kadar Ancak bu konuda 1999 yılına kadar her hangi bir adım atılmamıştırher hangi bir adım atılmamıştır

5 Nisan İstikrar Programının 5 Nisan İstikrar Programının SonuçlarıSonuçları

1.1. Yeterli düzeyde halk desteği olmamıştırYeterli düzeyde halk desteği olmamıştır2.2. Program tavizsiz bir şekilde Program tavizsiz bir şekilde

uygulanamamıştıruygulanamamıştır3.3. Para arzı ile fiyatlar arasındaki karşılıklı Para arzı ile fiyatlar arasındaki karşılıklı

neden-sonuç ilişkisi nedeniyle ve daha neden-sonuç ilişkisi nedeniyle ve daha önceden belirtilen (Türkiye’de kredili-önceden belirtilen (Türkiye’de kredili-taksitli satışların ve hatır senedi gibi taksitli satışların ve hatır senedi gibi uygulamaların olması) nedeniyle para uygulamaların olması) nedeniyle para arzı kontrol altına alınamamıştırarzı kontrol altına alınamamıştır

4.4. Kararların alınması ve uygulanmasında Kararların alınması ve uygulanmasında geç kalınmıştır. 1989’da uygulanması geç kalınmıştır. 1989’da uygulanması gereken bu önlemler, Yerel Seçimlerde gereken bu önlemler, Yerel Seçimlerde kaybetme endişesi ile ertelenmiştir. Bu kaybetme endişesi ile ertelenmiştir. Bu da krizin iyice derinleşmesine yol da krizin iyice derinleşmesine yol açmıştıraçmıştır

5.5. Kararları alan hükümet koalisyon Kararları alan hükümet koalisyon hükümeti olduğu için, bütün kararlar hükümeti olduğu için, bütün kararlar hızlı bir şekilde uygulamaya hızlı bir şekilde uygulamaya konulamamıştır. Zaman zaman konulamamıştır. Zaman zaman koalisyon ortakları arasında bile koalisyon ortakları arasında bile anlaşmazlıklar çıkmıştıranlaşmazlıklar çıkmıştır

6.6. Lojmanlar satılamamış, sosyal güvenlik Lojmanlar satılamamış, sosyal güvenlik reformu yapılamamıştırreformu yapılamamıştır

7.7. 1999’a kadar vergi reformu 1999’a kadar vergi reformu yapılamamış, kayıt dışı ekonomiyi yapılamamış, kayıt dışı ekonomiyi küçültmek için yeterli mücadele küçültmek için yeterli mücadele sergilenmemiştirsergilenmemiştir

8.8. Özelleştirme programı başarılı Özelleştirme programı başarılı olmamıştır, kapatılması düşünülen olmamıştır, kapatılması düşünülen KİT’ler kapatılamamış, özerkleştirme KİT’ler kapatılamamış, özerkleştirme yoluna pek fazla gidilmemiştiryoluna pek fazla gidilmemiştir

9.9. Kamu kesimi gelir-gider dengesi Kamu kesimi gelir-gider dengesi sadece 1994 yılında kısmen sağlandı. sadece 1994 yılında kısmen sağlandı. 1995’ten sonra aynı açık bütçe 1995’ten sonra aynı açık bütçe politikaları yine devam ettipolitikaları yine devam etti

10.10. Enflasyon düşürülemediği gibi, talep Enflasyon düşürülemediği gibi, talep daraltıcı politikalar nedeniyle daraltıcı politikalar nedeniyle ekonomi durgunluğa girdi. Yani ekonomi durgunluğa girdi. Yani istikrar önlemleri stagflasyona yol istikrar önlemleri stagflasyona yol açtıaçtı

11.11. Enflasyon düşürülemediEnflasyon düşürülemedi

12.12. 1994’te piyasa yardımı düzeltilen 1994’te piyasa yardımı düzeltilen kurlar 1995’ten itibaren yeniden kurlar 1995’ten itibaren yeniden aşırı değerli hale geldiaşırı değerli hale geldi

13.13. Halkın ortalama refah seviyesinde Halkın ortalama refah seviyesinde düşüş oldudüşüş oldu

14.14. Özelleştirme hedefleri tutturulamadıÖzelleştirme hedefleri tutturulamadı Yani özetle 5 Nisan 1994 İstikrar Yani özetle 5 Nisan 1994 İstikrar

Programı başarısız oldu ! ! !Programı başarısız oldu ! ! !