1

Tütünde Fiyat ve Vergilendirme Politikası

Doç.Dr. Zeynep ÖnderBilkent Üniversitesiİşletme Fakültesi

Tütün Kontrolü Sempozyumu15-17 Kasım 2012

Çeşme, İzmir

2

Tütün Kontrol Politikası olarak Sigara Fiyatı ve Vergiler

• Tütünden alınan vergiler ve fiyatların artırılması en etkin tütün kontrol politikasıdır :– Tütün kullanımının bırakılmasında etkili– Tütün tüketiminin azaltılmasında etkili– Tütün kullanılmının başlamasını engellemede etkili

• Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde yapılan 100’den fazla çalışmanın sonuçlarına göre:– Vergilerin artırılması sonucu artan sigara fiyatlarının sigara tüketiminde

anlamlı düşüşlere neden olduğu bilinmektedir.– Gelişmiş ülkelerde sigara fiyatındaki %10’luk artış, sigara tüketiminin

%2.5-%5 arasında azalmasına neden olmaktadır (sigara talebinin fiyat esnekliği -0.25 ile -0.50 arasındadır).

– Gelişmekte olan ülkelerde sigara fiyatındaki benzer miktardaki artış, sigara tüketiminin daha fazla azalmasına neden olmaktadır (sigara talebinin fiyat esnekliği -0.50’den daha yüksektir)

– Ülkemizde ise fiyat esnekliği, -0.19 ile -0.44 arasındadır.

Sigaradan Alınan Vergiler• Özel Tüketim Vergisi (ÖTV)

– Maktu vergi (miktar ya da ürün özelliklerine bağlıdır)– Oransal vergi (fiyata bağlıdır)

• Katma Değer Vergisi (KDV)

• Türkiye’de sigaradan alınan vergiler (2012):– ÖTV - Maksimum (2,90TL, satış fiyatının %65’i)– KDV – perakende satış fiyatının %15,25’idir.

3

Sigara Vergileri ve Fiyatlar2003-2010

55% 56%60% 60% 58% 58% 59%

63%70.60% 71.60%

75.10% 75.40% 73.50% 73.40% 74.10%78.70%

1.852.09

2.362.78

3.113.41

4.1

5.25

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20100

1

2

3

4

5

6

Perakende Fiyattaki ÖTV Oranı (%) Toplam Vergi/ Perakende Fiyatı (%)Perakende Satış Fiyatı/paket (TL)

Vergi oranları arttıkça, tüketim azalmakta ve toplanan vergi gelirleri

artmaktadır.

3.9

6.57.6

8.79.7

11.112.7

15.5

4.15.5 5.4 5.3 5.4 5.6 5.3 4.7

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 20100

1

2

3

4

5

6

ÖTV Gelirleri (Milyar TL) Vergilendirilmiş Satışlar (Milyar paket) fiyat

Avrupa Birliği Ülkeleri ve Türkiye Vergi Oranları Karşılaştırması

Pahalı ve Ucuz Sigaralar Arasındaki Fiyat Farkı

Nominal ve Reel Sigara Fiyatları

0

1

2

3

4

5

6

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Yıllar

Ağı

rlıkl

ı Ort

alam

a Pa

ket

Fiya

tı (T

L)

Düşük Orta Yüksek Düşük (reel) Orta (reel) Yüksek (reel)

ÖTV Vergileri

• Maktu ve oransal vergilerin etkileri farklıdır.– Sigara fiyatları– Vergi gelirlieri– Sigara tüketimi

• Hangi vergi türünün seçileceği hükümetlerin tercihidir.

Yüksek Gelirli Ülkelerdeki Durum

Kaynak: Yürekli ve Önder (2008)

Orta Gelirli Ülkelerdeki Durum

• Kaynak: Yürekli ve Önder (2008)

Figure 3A: Lower-Middle Income Countries Figure 3B: Upper-Middle Income Countries

4

1521

15

3532

44

8

63

10

913

5

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Bulgaria Romania Macedonia Jamaica China SyrianArab Rep.

RussanFed.

% s

hare

of e

xcis

e in

ave

rage

RP

Specific as % of retail priceAd valorem as % of retail price

23 1927 24 23

173

1520

3537 26

25 24 26 3115

35

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

Hun

gary

Mau

ritiu

s

Pola

nd

Esto

nia

Cze

ch R

ep.

Slov

ak R

ep.

Lith

uani

a

Latv

ia

Cos

ta R

ica

% s

hare

of e

xcis

e in

ave

rage

reta

il pr

ice

Specific as % of priceAd valorem as % of price

Sigaranın vergi yapısındaki değişikliklerin etkileri

• Chaloupka ve diğerleri (2010)’nin 21 AB ülkesi verilerini kullanarak yaptığı çalışma:

• Maktu ve oransal vergilerin değiştirilmesinin– Sigara fiyatları– Sigara tüketimi– Sigaradan toplanan vergi gelirlerine olan

etkilerinin incelenmesi

21 AB ülkesindeki vergi yapısı• İncelenen dönem: 1998-2007

• Ortalama sigara fiyatı (reel) € 4.48• Sigara fiyat aralığı %19.06

• Ortalama maktu vergi (reel) (1000 adet) € 54.87• Ortalama oransal vergi (reel) (1000 adet) € 261.94

• Maktu vergi/Toplam ÖTV = % 35.77• Oransal vergi/Toplam ÖTV = % 64.23

Göreceli Fiyat ve Tüketime Etkileri(Beklentiler)

• Maktu vergilerindeki artış, pahalı ve ucuz sigaralar arasındaki göreceli fiyat farkını azaltırken, oransal vergiler değiştirmemektedir.

• Maktu vergilerdeki artış, göreceli fiyat farklılıklarını azaltacağından tüketimi oransal vergi artışına göre daha fazla azaltacaktır.

Maktu ve Oransal Vergilerdeki Artışın Fiyata Etkileri (Bulgular)

• Oransal ve maktu vergilerdeki değişim sonucu, ortalama sigara fiyatlarındaki artış benzerdir.

• Reel oransal vergideki artışlar, ortalama sigara fiyatlarını düşürebilmektedir.

• Toplam vergi oranı aynı olup, oransal verginin toplam vergideki payı arttığında, fiyat açıklığı (pahalı ve ucuz sigara fiyat farkı) artmaktadır. Oransalın ağırlığının %10 artması, fiyat açıklığının %4-5 artmasına neden olmaktadır.

Maktu ve Oransal Vergilerdeki Artışın Sigara Tüketimine Etkileri

• 1998-2005• Kişi başına düşen sigara tüketimi

– Ortalama: 1,500 adet/yıl yaklaşık 4 adet/gün

• Yetişkin (+15) sigara içme prevalansı: %12

• Bulgular:– 1000 adetten alınan maktu vergi 1 euro yükseltilirse, kişi başına

düşen yıllık sigara tüketimi 7-8 adet azalacak– 1000 adetten alınan oransal vergi 1 euro yükseltilirse, kişi

başına düşen yıllık sigara tüketimi 0,5 adet artacak– Prevalansa istatistiksel olarak anlamlı etkisi bulunmamıştır.

15

Maktu ve Oransal Vergilerdeki Artışın Vergi Gelirlerine Etkileri

• Maktu ya da oransal vergilerdeki artışın vergi gelirlerinde istatistiksel olarak farklı etkisi bulunmamıştır.

• Oransal verginin toplam vergideki payı arttığında, vergi gelirlerindeki değişkenliğin arttığı bulunmuştur.

Sonuç ve Öneriler• Ulusal Tütün Kontrol Programı ve Eylem Planına göre:

• Amaç: Tütün ürünlerine olan talebin azaltılması• Hedef: Sigara vergi yükünü 2012’ye kadar %80’nin

üzerine çıkarmak.• Strateji: Vergilendirme politikalarını karşılıklı olarak

birbirlerine yönelmeye yol açmayacak şekilde düzenlenmesi

– Yeni hedefler:• Sigara markaları arasındaki fiyat farklılıklarının

azaltılması• Yeni vergi yapısı belirlenirken, maktu verginin,

oransal vergiye göre halk sağlığı açısından daha etkin olduğu düşünülerek değiştirilmesi. 17