Turkiyede Azinlik Basini

8/18/2019 Turkiyede Azinlik Basini

1/13

Türkiye'de Azınlık Basını

Mevcut çalı!ma, Osmanlı'dan günümüze dek olan süreçte azınlık basının durumunuincelemeyi amaçlamaktadır. Bu ba"lamada öncelikli olarak Osmanlı'da azınlık basının

durumu, ardından Cumhuriyet döneminde azınlıkları etkileyen olayların azınlık basınına

etkileri ele alınarak, günümüzde yayın hayatını devam ettiren azınlık gazeteleri incelenmi! ve

bunların ya!adıkları sorunlar belirlenmeye çalı!ılmı!tır. Osmanlı'da ve Türkiye

Cumhuriyeti'nde azınlık kavramı ülkede ya!ayan gayrimüslimler olarak tanımlandı"ı için, bu

çalı!ma da gayrimüslim azınlık basını ile sınırlandırılmı!tır.

Giri!

Osmanlı #mparatorlu"u'nda Yahudi, Ermeni ve Rumlar gibi din ve soy bakımından

Avrupalılara daha yakın olan uluslar, Osmanlı'da Batı'yla ilk ili!kiye giren gruplar

olmu!lardır. Bu ba"lamda, matbaayı Osmanlı'da ilk kullananlar da Yahudiler, Ermeniler ve

Rumlar olmu!tur. Yahudiler, 1493-1494 yılında ilk # branice eseri basması ve Ermeniler

1557'de ilk Ermeni matbaasını kurmasına kar !ın Türkçe harflerle ilk kitap basımı 1729'da

gerçekle!mi!tir (Çakır, 2002).

Benzer bir gecikme, ilk Türkçe gazete için de söz konusudur. Osmanlı'da ilk gazete çıkaran

kesim yine ülke içerisindeki yabacı devlet elçileri ve azınlıklardır (Çakır, 2002). Türkiye'de

gazete vasfıyla çıkarılan ilk yayın 13 A"ustos 1794 yılında Fransızca olan 'Bulletin de

Nouvelles' [Haberler Bülteni], Fransız ihtilali senelerinde #stanbul'daki Fransızlara ve Türk

Hükümetine Fransa'ya ait haberler ta!ıma amacındadır. Ancak ilk Türk gazetesi olarak

literatürde 11 Kasım 1831 yılında çıkan Takvim-i Vekayi geçmektedir (Parmaksızo"lu, 1959).

#lk türkçe gazete olarak nitelendirilse de Takvim-i Vekayi, hem Fransızca hem de

Osmanlı'daki azınlık dilleriyle (Arapça, Farsça, Ermenice ve Rumca) de yayınlanmı!tır ancak

bu yayınların ne kadar sürdü"ü bilinmemektedir (Topuz, 1996).

Osmanlı'da azınlık basının yeri ve önemi büyüktür. Burada azınlık basını olarak ele alınan

grupların, Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti'nde kabul edildi"i ve konuyla ilgili yazında

belirtildi"i üzere, gayrimüslim azınlıklar oldu"unu belirtmek gerekmektedir. Ziyad Ebüzziya

(1985, akt. Çakır, 2002), Osmanlı'da sayıları belirlenebilen azınlık gazetesi toplamının 1746

oldu"unu söylemektedir. Bu gazetelerin dilleri ise !u !ekildedir: 29'u Almanca, 300'den


2/13

fazlası Arapça, 11'i Arnavutça, 2'si Bo!nakça, 39'u Bulgarca, 2'si Çerkesçe, 601'i Ermenice,

11'i Farsça, 700'ü Fransızca, 1'i Gürcüce, 2'si Hırvatça, 1'i Hintçe, 34'ü #ngilizce, 20'si

#talyanca, 15'i Kürtçe, 155'i Rumca, 7'si Rumence, 6'sı Rusça, 6'sı Sırpça, 2'si Urduca ve

102'si # branicedir.

Bu sayılar farklı kaynaklarda az da olsa farklılık gösterse de burada ön plana çıktı"ı üzere, en

çok yayın yapan diller arasında Fransızca, Ermenice, Rumca ve # branice görülmektedir.

Ancak Fransızca dilinde bu kadar çok yayın yapılması hepsinin Fransız çıkarlarına hizmet

etti"i anlamına gelmemektedir. Bu Fransızca gazetelerin bazılarının Avrupa ile ticaret

yapanların hizmetinde olmasının yanı sıra dönemindeki aydın Türklerin de bilgi ve kültür

kayna"ı oldu"u söylenebilir. Ayrıca ülkede Fransızca e"itim veren okullarla birlikte, Osmanlı

azınlıkları da kendi gazetelerini Fransızca olarak yayınlamı!lardır (Kolo"lu, 2006).Bu ba"lamda, Türkiye'de hem Osmanlı hem de cumhuriyet dönemimde gayrimüslim azınlık

basını olarak Rum, Ermeni ve Musevi basınını incelemenin yanı sıra, Fransızca basını da ele

almak mümkündür.

Osmanlı'da Fransızca Basın

Yukarıda da bahsedildi"i üzere Osmanlı'da yayınlanan ilk gazete Fransızca olmu!tur. Bulletindes Nouvelles, 1795 yılında yayınlanmaya ba!layarak, Fransız #htilali'nin propagandasını

yapma görevini üstlenmi!tir. Çok uzun süreli olmayan birkaç yayının ardından Fransa'nın

Rumları ayaklandırmak amacıyla çıkardı"ı bildiri ve bültenler üzerine yayınlanmalarına

yasak konmu!tur (Kolo"lu, 1992).

Bunun ardından, önemli bir ticari liman olan #zmir'de, ticari ayrıcalıklara sahip Avrupalı,

Rum, Ermeni ve Yahudi tüccarların Avrupa'dan haber alma ihtiyaçlarını kar !ılamak üzere

1821'de Spectateur Oriental, 1824'te Smyrneen ve 1828'de Courrier de Smyrne adlı gazetelerçıkarılmı!tır. Bu ve ardından çıkan di"er Fransızca gazetelerden bazıları Osmanlı lehinde

yazılar yayınladı"ı için yabancı devletlerin baskısıyla, Osmanlı aleyhinde yazanlarsa

hükümet tarafında kapatılmı!tır.

Fransa'nın 16. yüzyıldan beri Do"u Akdeniz ülkeleriyle olan ticari ili!kilerinden dolayı

Fransızca 20. yüzyılın ba!larına kadar yaygın olarak kullanılmı!, bu yüzden de Ermeni ve

Rumlar gibi azınlıklar da Fransızca yayınlarda bulunmu!lardır (Alemdar, 1978). 1839-1922

yılları arasında Osmanlı'da 400'den fazla Fransızca gazete ve dergi yayınlanmı!tır.


3/13

1908'de II. Me!rutiyet'in ilanından sonraki dönemde çıkan 730 yayından 56'sı sadece

Fransızca, 20'si Fransızca-Türkçe oldu"u belirtilmi!tir (Kolo"lu, 2005). Bu süreçte Fransızca

çıkan yayınların sayısı ço"unluktayken, Mütareke döneminde (1918-1922) yayın sayısı

azalmaya ba!lamı! ve Cumhuriyet döneminin ba!langıcıyla, mali destek aldıkları çevrelerin

çıkarları yerine Türkiye'nin çizgisini izlemek zorunda kaldıklarından sayıları daha da

azalmı!tır. 1925'te #stanbul toplam tirajının ancak be!te birini Fransızca basın

olu!turmaktadır ve buna Türk gazetelerinin Fransızca nüshaları da dahildir (Kolo"lu, 1994).

Osmanlı'da Ermeni Basını

Ermenice basının Takvim-i Vekayi'nin yakla!ık 150 abonesi olan ve 1832'de yayınlanmaya

ba!layan Ermenice nüshasıyla ba!ladı"ı söylenebilir. Do"rudan Ermeniler tarafından

çıkarılan ilk gazete ise 1839'da yayınlanmaya ba!layan !"temeran Bidani Kidelyats'dır

(Kolo"lu, 2006). Topuz (2011), dünyadaki ilk Ermenice gazete basımı yılı olan 1974'ten

1858'e kadar Osmanlı sınırları içinde 20'ye yakın Ermenice gazete basıldı"ını söylemektedir.

Ermenice gazetelerin yanı sıra, Ermeni harfleriyle Türkçe yayınlanan gazeteler de

bulunmaktadır ve bunun ilk örne"i Takvim-i Vekayi'nin 1836'da yayınladı"ı Lirakir gazetesi

olmu!tur. Topuz (2011), bu gazetenin Ermeni harfleriyle yayınlanmasının sebebinin Arap

harflerini bilmeyen Ermenilere Türkçe seslenebilmek oldu"unu söylemektedir.

Ayrıca, Osmanlı sınırları içindeki ilk gülmece dergisi olan Bo "bo # az Bir Adam da 1852

yılında Ermeniler tarafından çıkarılmı!tır. Bu ba"lamda Ermenilerin Türk karikatür ve

gülmece sanatına katkılarının önemli oldu"u söylenebilir (Topuz, 2011).

Hem Osmanlı döneminde hem de Cumhuriyet döneminde #stanbul Ermeni basının en yo"un

oldu"u !ehir olmu!tur. 1832'den 1970'e kadar #stanbul'da 350, #zmir'de 38 ve 20'ye yakın

di"er !ehir ve ilçelerde 70 civarı Ermenice gazete ve dergi yayınlanmı!tır (Kolo"lu, 1994).

Osmanlı'da Musevi Basını

Yukarıda da bahsedildi"i üzere Osmanlı'da matbaayı ilk kullananlar olan Museviler, 86'sı

Osmanlı döneminde, 16'sı ise 1923'ten sonra olmak üzere toplamda 102 gazete

çıkartmı!lardır. Bu gazeteler #spanyolca ve #spanya'dan gelen Musevilerin kullandı"ı Ladino

dilindedir (Topuz, 2011). #lk Musevi gazetesi 1842 yılından 1914'e kadar yayınlanan ve

Ladino dilinde olan La Buena Esperansa'dır (Kolo"lu, 2006). #spanyolca ve Ladino dı!ında


4/13

Zaman, Ceride-i Terceme ve Üstat gibi gazeteler, # brani harfleriyle Türkçe basılmı!tır.

Musevi basının büyük bir ço"unlu"u Osmanlı'nın Batılı ülkelerle olan ili!kilerinin yanı sıra

Musevi cemaatini ilgilendiren haberlere yer vermi!tir (Benbanaste, 1988).

19. yüzyılın sonunda Osmanlı topraklarında sayı olarak oldukça çok olan Alliance IsraeliteOkulları'nın yaygın olarak Türk Yahudileri Fransızca olarak e"itmeye ba!lamasıyla, II.

Me!rutiyet ve sonrasında cumhuriyet döneminde Yahudiler tarafından Fransızca yayınlar da

çıkarılmı!tır. Bunlara örnek olarak L’Aurore (1908-1922) , Le Jeune Turc (1908-1918), La

Nasion (1919-1923), La Gazzette (1923-1924), La Presse (1946), Letoile du Levant (1948-

1958) verilebilir.

Osmanlı'da Rumca Gazeteler

Osmanlı'daki ilk Rumca basın #zmir'de görülmektedir. Osmanlı'nın ilk Rumca gazete

sayılabilecek olan Filos ton Neon gazetesi 1831 yılında Evangelist Papaz Okulu'nda

çıkarılmaya ba!lamı! ancak üç ay sonra kapanmı!tır. #zmir'de yayınlanmaya ba!layan bir

di"er Rumca gazete ise Amalthia'dır ve 1838'den 1922'ye kadar yayın hayatını devam

ettirmi!tir (Topuz, 2011). #stanbul'da yayınlanan ilk Rumca gazete ise Takvim-i Vekayi'nin

yayınladı"ı Othomanikos Minitor 'dur. Bu gazete bazı kaynaklarda 1935 yılında yayına

ba!lamı! gözükürken (Topuz, 2011) di"er kaynaklarda ise 1832 olarak belirlenmi!tir

(Kolo"lu, 2006). Kolo"lu (2006), Rumların, Rum vatanda!ların Türkçeyi daha iyi

bilmelerinden dolayı Takvim-i Vekayi' nin Türkçe versiyonunu tercih ettiklerini

açıklamaktadır. Bu sebeple yine Yunan harfleriyle yayınlanan Türkçe gazetelere rastlamak

mümkündür.

1850lerden sonra #stanbul'da yo"unla!an Rumca basının bazıları Patrikhane sözcüsü olarak

modernle!me e"ilimine kar !ı iken, Osmanlılı"a ba"lı Rumların gazeteleriyle fikir ayrılı"ına

dü!mü!lerdir (Kolo"lu, 2006).

II. Me!rutiyet'in ilanından sonra yayınlanan 730 yayından 125'inin Rum basınına ait oldu"u

ve bunlardan 109 tanesinin Rumca, 16 tanesinin ise Türkçe-Rumca oldu"u belirtilmektedir

(Kolo"lu, 2005).

Cumhuriyet Dönemi


5/13

Genel çerçevede bakıldı"ında, Osmanlı devleti, azınlık basınına parasal destek sa"lamasına

ra"men aleyhte yazı yazmalarına engel olamamı!tır. Çıkarılan gazetelerin Takvim-i

Vekayi'nin kontrolünden geçmesi öngörülse de azınlık basını kapitülasyonlardan yararlanarak

istediklerini yazabilmi!lerdir. Tanzimat Fermanı ile güçlerini geni!leten azınlık basını, 1856

Islahat Fermanı ile dokunulmazlık haklarını garanti altına almı!lar ve yönetim aleyhinde

yazılar yazmaya devam etmi!lerdir (Çakır, 2002).

Osmanlı döneminde kapitülasyonlardan faydalanarak oldukça rahat olan azınlık basınına

kar !ı Cumhuriyet döneminin ba!larında daha e!itlikçi bir tutum sergilenmi!tir. Cumhuriyet

öncesinde Kemalist dü!ünce çerçevesinde, güdümlü olsa bile ön sansürün bulunmadı"ı ve

azınlık basınının da ayrımcılık yapmadıkça özgür bırakıldı"ı söylenebilir. Ancak bu sava!

dönemindeki basının konu aldı"ı tek !ey sava!ın ba!arıya ula!tırılması oldu"u için Türkçeolmayan yayınların kendili"inden kapandı"ı belirtilmektedir (Kolo"lu, 2006).

1923'te imzalanan Lozan Anla!ması temelinde Türkiye'deki azınlıklar gayrimüslim azınlıklar

olarak sınırlanmı!, e!itlik ve ayrımcılık yasa"ının gerçekle!tirilmesi amaçlanmı!, bunun yanı

sıra azınlık kimliklerinin korunmasına yönelik maddeler kabul edilmi!tir (Aydın, 2002). Bu

kapsamda azınlıkların, Türklerin yararlandı"ı tüm medeni ve siyasi haklardan yararlanması

ve basın-yayın araçları da dahil olmak üzere kendi dillerini kullanabilmeleri garanti altına

alınmı!tır.

Türkiye Cumhuriyeti'nin bu ilk yıllarında 'Türk milliyetçili"inin di"er uluslara zarar

vermeyece"i, onların de"erlerine saygı duyaca"ı ve onları destekeleyece"i' belirtilmi!se de

Türk etnik kimli"inin baskınlı"ı o dönemde belirginle!mi!tir (Güven, 2005: 83).

Cumhuriyet'in kurulmasından çok partili döneme kadar olan süreçte Türkiye'de, Türkle!tirme

politikaları ön plana çıkmaktadır. Ekonomi ve bürokrasinin; dilin; kültür ve e"itim

kurumlarının Türkle!tirilmesinin yanı sıra iskan politikalarıyla da Türk kültürüne sadakat ve

anadilin Türkçe olması amaçlanmı!tır (Güven, 2005). 1934'te Trakya Olayları olarak geçen,antisemitist hareketlerle birlikte Trakya'daki Yahudilere saldırılması üzerine, bölgedeki

Yahudi nüfusun yarısına yakınının #stanbul'a göç etmesi de bazı kaynaklar tarafından iskan

politikalarının bir parçası olarak yorumlanmaktadır (Bkz. Güven, 2005).

Bu çerçevede dönemin azınlık basını ele alındı"ında, Cumhuriyet döneminde yüze yakın

Fransızca yayın çıkmı! olsa da bunlar kamuoyu olu!turma vasıflarını kaybederek ancak

Fransızca konu!an gruplara yönelik oldukları söylenebilir. Bunun sebebi olarak o dönemde


6/13

izlenen milliyetçi politikalarla, Avrupa temsilcisi kurulu!ların ülkeyi terk etme zorunlulu"u

ve bunun Fransızca basına negatif etkisi gösterilebilir (Kolo"lu, 1994; Alemdar, 1978).

Ermeni basınına bakıldı"ında ise, cumhuriyet döneminin öncesi ve sonrasında ya!anan politik

olaylardan dolayı sayıları giderek azalsa da bazı gazeteler yayınını sürdürmü!tür ve budönemde yeni yayına ba!layan gazeteler de olmu!tur. Bunun örnekleri olarak dini ve edebi

dergi Hay Khosnag (Ermeni Sözcüsü 1924-1930), siyasi ve ticari nitelikte olan Nor Lur

(Yeni Haber 1924-1931),Yerçanigin Daretzuytzı (Mutlu’nun Yıllı"ı, 1928) verilebilir. Bu

dönem sonrasında ise Nor Or’u (Yeni Gün, 1945) veTebi Luys’u (I!ı"a Do"ru, 1950) Ermeni

basını örnekleri olarak gösterilebilir. Cumhuriyet döneminde uzun süre yayın hayatına devam

eden yayınlardan biri de 1946'dan 1996'ya kadar çıkarılan sanat dergisi Kulis olmu!tur

(Karaka!lı, 2001).Cumhuriyet sonrasında Ladino dilinde yayın yapan Musevi gazeteler ise Latin harfleri

kullanmaya ba!lamı!lardır ve bunların bir bölümü zamanla Türkçe yayın yapmı!tır. Bazı

kaynaklarda bunun sebebi 1924'te çıkan Tevhid-i Tedrisat Kanunu olarak açıklanmaktadır

(Benbanaste, 1988). Bu dönemde çıkan Hür Adam (1930), Türkiye'nin Sesi (1949) ve

Haftanın Sesi (1957) Türkçe çıkan Yahudi gazetelerinin örnekleridir.

Rum basını ele alındı"ında ise, Mütareke ve i!gal yıllarında Rum basının ço"unlu"u politik

tutumlarından dolayı yeni rejimle beraber kapatılmı! ve gazetecilerin ço"u Yunanistan'a

sı"ınmı!tır; ancak Cumhuriyet döneminde #stanbul'daki Rum basınının bu yeni rejime uyum

sa"lamı! oldu"u söylenebilir (Kolo"lu, 1994). Bu dönemde çıkan Apoyevmatini (1925-)

günümüzde yayınına hala devam ederek cumhuriyet tarihinin en uzun ömürlü gazetesi

olmu!tur. 1923'ten 1941'e kadar olan süreçte 28 adet Rumca gazete ve dergi yayınlanmı!tır

ve bunların 24'ü günlük siyasi gazetedir. Bu yayınların ço"u kısa süreli yayınlanmı! olsa da

ayakta durabilmeleri aldıkları reklam ve ilanlarla olmu!tur (Kolo"lu, 1994).

Cumhuriyetin ilanından sonraki dönemde, ülkedeki azınlıkları etkileyen olaylar ele

alındı"ında, azınlık basının giderek azalmasının sebepleri de anla!ılabilmektedir.

II. Dünya Sava!ı

II. Dünya Sava!ı döneminde, Türkiye'de azınlıkları etkileyen bir di"er olay 1941'de 25-45 ya!

arası gayrimüslimlerin silah verilmemek ko!uluyla askere alınmasıdır. Gayrimüslim

erkeklerin bu !ekilde çalı!ma kamplarında toplanması, sava!a girilmesi durumunda


7/13

gayrimüslim azınlıkları kontrol altında tutmak ve ticaret alanındaki i!yerlerine Türkleri

yerle!tirmek amacında olarak yorumlanmı!tır (Güven, 2005).

1942 yılında yürürlü"e giren Varlık Vergisi yasası da Türkiye'deki azınlıkları olumsuz

etkileyen geli!melerden biridir. Sava!ın getirdi"i ekonomik sıkıntıları dengelemek amacıylaçıkarılan verginin tahakkukunun %65'inin ve toplam tahsilatın %55'inin azınlıklara ait olması

birçok gayrimüslim ailenin bu vergileri kar !ılayamadı"ına ya da zora girdi"ine dair bir

açıklama olarak görülebilir (Güven, 2005). #kinci Dünya Sava!ı süresince Rum basını,

dönemin politik durumu sebebiyle zor günler geçirmi! ve birço"u kapanma tehlikesiyle kar !ı

kar !ıya kalmı!tır. Varlık vergisi de gazetelerin sayısında büyük bir azalmaya sebep olmu!tur.

Tüm bu olayların ardından, özellikle #srail devletinin kurulmasıyla birlikte yakla!ık 30,000

Yahudi #srail'e göç etmi!tir ve di"er Hristiyan azınlıkların sayısında da dü!ü! görülmektedir.1948'de #srail'in kurulmasıyla, ülkedeki Musevi basın, #srail'e göçü destekleyen yayınlar

yapmı!tır. Ancak bu ve di"er siyasal olaylardan dolayı, Türkiye'de Musevi nüfusunun

azalması giderek hızlanmı!; dolayısıyla da Musevi basını bunlardan olumsuz etkilenmi!tir

(Topuz, 1996).

Çok Partili Döneme Geçi!

1945'te Demokrat Parti'nin kurulmasıyla birlikte demokratikle!me sürecine giren Türkiye'de,

beklendi"i üzere azınlıklara yönelik ayrımcı uygulamalarda önemli ölçüde azalma

görülmü!tür. Askerlik sisteminde ve azınlık okullarında uygulanan sınırlayıcı düzenlemeler

büyük ölçüde son bulmu!tur. Ancak bu liberal azınlık politikaları, #stanbul seçmen nüfusunun

neredeyse üçte birini olu!turan gayrimüslimlerin oyunu alma amacında olarak

yorumlanmakta ve aslında gayrimüslimlerin, özellikle Rumların, #stanbul'dan göç etmeleri

için çaba gösterildi"i söylenmektedir (Güven, 2005).

1950'de Demokrat Parti'nin iktidara gelmesinden 1954'e kadar olan süreçte, hükümetin

azınlıklarla arasının iyi oldu"u belirtilmektedir. Hem 1950 hem de 1954 seçimleriyle dört

gayrimüslim DP milletvekili olarak meclise girmi!tir. Ancak 1954 yılında Kıbrıs'la ilgili

tartı!maların !iddetlenmesiyle, DP'nin azınlıklara gösterdi"i tolerans yok olmu!tur. 1955

yılında Türk basınında açık bir azınlık kar !ıtlı"ı görülmekte ve kamuoyunda özellikle Rum

kar !ıtı bir tutum olu!turulmaktadır. Dönemin Rum basını da Türkiye'nin Kıbrıs konusundaki

tutumunu yeterince desteklemedikleri için ele!tirilmektedir (Güven, 2005).


8/13

6 Eylül 1955'te # stanbul Ekspres adlı gazete yayınlan Atatürk'ün Selanik'teki evine bomba

kondu"u yönündeki haberin ardından, 6-7 Eylül Olayları olarak adlandırılan, Rumlara kar !ı

yapılan saldırılar Kıbrıs sorunu ba"lamında gayrimüslim azınlıkların ülkeden göçe

zorlanmaları için yapılan bir hareket olarak yorumlanmaktadır. Nitekim, Rum, Ermeni ve

Yahudi azınlıklar, bu olaylardan sonra dalgalar halinde göç etmeye ba!lamı!lardır. (Güven,

2005).

1950lerden sonra Demokrat Parti'nin iktidarıyla özgürlük havası olmasına ra"men, 6-7 Eylül

Olaylarıyla birlikte Rum basını yayınlarına 10-15 günlük bir ara vermek zorunda kalmı! ve

Kıbrıs sorunu çerçevesinde Türk-Yunan ili!kilerinden etkilenen Rum nüfusunun azalmasıyla,

gazeteler ve tirajlarında da büyük azalmalar olmu!tur.

Cumhuriyetin kurulmasından bu döneme kadar olan gayrimüslim azınlık nüfusuincelendi"inde, 1935'te 125.000 olan Ortodoks nüfusun 1955'te 86,600; yine 1935'te 78,700

olan Yahudi nüfusun ise 1955'te 50,000'e yakın oldu"u görülmü!tür. Genel olarak

gayrimüslim nüfusa bakıldı"ında ise, 1927'de 378,000'i geçerken 1955'te 260,000'lere

dü!tü"ü görülmektedir (Güven, 2005). Bu ba"lamda, nüfusun azalmasına ba"lı olarak,

azınlık basınının yayınlarında da büyük azalmalar görmek mümkündür.

Bu dönem ve sonrası için Hıfzı Topuz !u açıklamayı yapmaktadır:

'1950'li yıllardan bu yana, Türkiye'de ya!ayan Musevi, Rum ve Ermeni azınlıkların sayısında

azalmalar oldu. #srail devleti kurulduktan sonra Museviler #srail'e göç etmeye ba!ladılar ve

Musevilerin sayısı azaldı. #kinci Dünya Sava!ı sırasında çıkartılan Varlık Vergisi ve 1955'teki

6-7 Eylül olayları da dı!arıya göçlere neden oldu. Azınlıkların sayısı azaldıkça basınında da

hiçbir geli!me olmadı.' (1996: 210).

1960 "htilali ve Sonrası

27 Mayıs 1960 ihtilalinden sona azınlık cemaatlere kar !ı dengeli bir tutum sergilenmeye

çalı!ılsa da 1964'te ya!anan Kıbrıs olayları üzerine, 1930'da Yunanistan'la imzalanan ve

nüfus mübadelesi sonrasında ya!anan ekonomik sıkıntılarla yapılan #kamet Antla!ması,

Türkiye tarafından feshedilmi!tir. Bu durum sonucu geni! bir Rum toplulu"u ülkeden

ayrılmak zorunda kalmı! ve bu di"er gayrimüslim azınlıklarda da görülmü!tür (Aktoprak,

2010). 1974'te gerçekle!tirilen Kıbrıs harekatının sonucu olarak olu!an gerginlik de 8,000'e

yakın Rum’un ülkeden göç etmesine sebep olmu!tur (Akar ve Demir, 1992).


9/13

1980 sonrasında orduyla ba!layan ve Anap dönemiyle devam eden Türk-#slam sentezi milli

kültürün iki temel kayna"ı olarak görülmü!tür. Bu ba"lamda güçlenen Türk milliyetçili"i,

Avrupa Birli"i'ne adaylık süreciyle, 'Hristiyan Avrupa'nın Müslüman Türkiye'yi dı!laması'

olarak geli!tirilip Batı'nın Türkiye'yi bölme gayesi olarak ele alınmaya ba!lanmı!tır. PKK ve

Ermeni soykırımı iddialarının Batı tarafında desteklendi"i dü!üncesi de ülkedeki Batı

kar !ıtlı"ını artırmı! ve bunun sonucu olarak Türkiye'de ya!ayan azınlıklar iç dü!man olarak

algılanmı!tır (Aktoprak, 2010).

2000'li yıllarda, özellikle AKP hükümetiyle birlikte AB uyum süreci içinde açılımlara

gidilmesi, toplumsal zihniyette köklü de"i!imler gerçekle!tirilemedi"i için sa"lıklı bir !ekilde

i!lememektedir. 2006'da i!lenen Rahip Santoro cinayeti, 2007'de Hrant Dink cinayeti ve

Zirve Yayınevi katliamı da bunun örneklerini te!kil etmektedir. Bu ba"lamda Aktoprak(2010) raporunda gayrimüslimlerin nefret oda"ı olmasının #slami de"il milliyetçi bir temelde

yattı"ını savunmaktadır.

Günümüzde Azınlık Basını ve Sorunları

Tüm bu politik ve kültürel çerçevede azınlık basının da problemlerini incelemek mümkündür.

Osmanlı döneminde önemi ve yeri büyük olan azınlık basını, cumhuriyet döneminde giderek

azalmı! ve günümüze çok az sayıda yayın kalmı!tır.

Günümüzde hala yayına devam eden Ermeni basının gazete örnekleri !u !ekildedir: Jamanak ,

Nor Marmara ve Agos. Dergi olarak yayımlananlar ise Surp Pırgiç, So # agat ve 3 aylık

çocuk dergisi Jıbit 'tir.

Ermenice zaman anlamına gelen Jamanak, 1908'de #stanbul'da kurulmu!tur ve Türkiye'de

aralıksız yayımlanan en eski azınlık gazetesidir. Dört ku!aktan beri Koçunyan ailesinin elinde

bulunan gazete !u anda Feriköy'deki ofisinde siyaset, sanat, dini ya!am, ekonomi ve spor gibi

birçok farklı alanda haberlerle haftanın 6 günü yayımlanmaktadır. Dört sayfa olarak 25 kuru!

olan Jamanak , Ermeni vatanda!ların ev ve i!yerlerine da"ıtılmakta ve bunun yanı sıra belli

satı! noktalarında da temin edilmektedir ve tirajı 1,500 civarındadır. Gazetenin Genel Yayın

Yönetmeni Ara Koçunyan, ilk kuruldu"u yıllarda 15,000 civarı okuyucusu bulunan gazetenin

azınlık gazetesi olmasının Lozan Antla!ması çerçevesinde oldu"unu belirtmektedir. Ayrıca

Koçunyan, gazetenin temel amacının Türkiye'deki Ermeni cemaatini yansıtmak oldu"unu ve

gelirlerinin tamamının Türkiye'deki Ermeni cemaatinin kurumları tarafından elde edildi"ini

açıklamaktadır. Ara Koçunyan, gazetenin her zaman Türk-Ermeni ili!kilerine olumlu

yakla!tı"ını da belirtmektedir (haber.stargazete.com).


10/13

Nor Marmara gazetesi, Suren Fiamlıyan tarafından 31 A!ustos 1940 tarihinde kurulmu"# ve

bu güne kadar aralıksız yayınını sürdürmü!tür. Önceleri haftada iki gün çıkan gazete, kısa bir

süre sonra günlük olarak yayınlanmaya ba!lamı!tır. Gazetenin genel yayın yönetmenli"ini

1967'den günümüze kadar Rober Haddeler yürütmektedir. Dört sayfa siyah-beyaz ve tamamı

Ermenice çıkan gazete Pazar günü hariç her gün yayımlanmaktadır. Genelde cemaatin

toplumsal, kültürel ve dini ya!amından haber veren gazetenin ortalama tirajı bin civarındadır.

Ayrıca internet üzerinden de yayın yapan gazetenin internet sayfası günlük ortalama 500 ki!i

tarafından ziyaret edilmektedir. Gazetenin konusunu ise a"ırlıklı olarak cemaatin toplumsal,

kültürel ve dini ya!amı olu!turmaktadır. Nor Marmara Ermenice okumakta zorlananlar için

ise haftanın tüm olaylarını anlatan Türkçe bir ek de çıkarmaktadır. Genel yayın yönetmeni

Haddeler, Ermenice okuyanların sayısının dü!mesiyle tirajın da dü!tü"ünü ve ba!ka yerlerden

kendi geçimlerini sa"layarak, kazandıklarını da gazete için harcadıklarını belirtmektedir

(radikal.com.tr; cadde.milliyet.com.tr).

#stanbul’da yayımlanan haftalık gazete Agos ise, ilk genel yayın yönetmeni ve fikir önderi

Hrant Dink’in, “Ermeni toplumu çok kapalı ya!ıyor, kendimizi iyi anlatırsak önyargılar kırılır”

diyerek Türkçe bir gazete çıkarmayı önermesiyle do"mu!tur. Türkiye’deki Ermeni

toplumunun Türkçe a"ırlıklı ilk gazetesi, 5 Nisan 1996’da yayın hayatına ba!lamı!tır. Hrant

Dink'in , 19 Ocak 2007 tarihinde gazete binası önünde öldürülmesinin ardından olu!an

toplumsal tepki, gazetenin daha yaygın kesim tarafından tanınmasına ve tirajının artmasına

yol açmı!tır. Cinayetin ardından gazetenin genel yayın yönetmenli"ini Etyen Mahçupyan

üstlenmi!, 2010 yılındaysa görevi Rober Kopta!’a devretmi!tir. Haftalık tirajı 7 bin civarında

olan gazete, dört sayfası Ermenice olarak 24 sayfa yayımlanmaktadır ancak sayfa sayısı

de"i!iklik gösterebilmektedir ve gazetenin fiyatı 3 TL'dir. Ayrıca gazetenin internet sayfası

da bulunmaktadır. Kopta!, gazetenin Ermenice konu!anların sayısı azaldı"ı için zor oldu"unu,

gelirlerinin ancak okur, abone ve ilanlara dayandı"ını belirtmektedir (radikal.com.tr;

cadde.milliyet.com.tr).

Türkiye'de Yahudi cemaati tarafından çıkarılan gazetelere bakıldı"ında günümüzde üç yayın

bulunmaktadır: Göztepe Kültür Dergisi, Tiryaki ve $alom.

Türk Yahudi toplumuna yönelik yayın yapan, tamamını gönüllü yazar, kö!e yazarı ve

çizerlerin olu!turdu"u $ alom, haftalık yayımlanmaktadır. #lk baskısı 1947’de yapılan

gazetenin haftalık tirajı yakla!ık 4,500 civarındadır ve çar !amba günleri çıkmaktadır. Genel

yayın yönetmenli"ini #vo Molinas’ın yaptı"ı gazetenin içeri"inde, toplum ve cemaat haberleri,dı! haberler, ya!am, kültür, sanat, e"itim, çevre, teknoloji, sa"lık konularında yazı ve haberler,


11/13

Yahudi dini ve geleneklerine ili!kin bilgiler, kö!e yazıları ve karikatürler bulunmaktadır.

1947’den bu yana Türk Yahudi basınının tek temsilcisi olan $ alom, uzun yıllar Latin

harfleriyle Yahudi #spanyolcası dilinde yayımlanmı!, ancak 1984’te bir sayfası hariç Türkçe

yayımlanmaya ba!lamı!tır. 20-24 sayfa arasında çıkan gazete, Sefarad Yahudilerinin be!

yüzyılı a!kındır kullandı"ı Ladino dilini ya!atmak amacıyla bir sayfasını bu dilde

yayımlamaktadır. Di"er azınlık gazeteleriyle kar !ıla!tırıldı"ında ekonomik açıdan biraz daha

rahat olsa bile Molinas, 1950'de 50,000 olan nüfusun günümüzde #srail’e göç ve ekonomik

kriz nedeniyle18,000'e dü!mü! oldu"unu belirterek $ alom'un da bu süreçten etkilendi"ini

söylemektedir. Ayrıca Molinas,gazetenin yaygınlı"ını artırmak ve gençlere de hitap etmek

amacıyla internet sayfası, iPad ve iPhone uygulamaları çıkararak Musevi toplumunu daha iyi

tanıtmayı hedeflediklerini söylemektedir (radikal.com.tr; cadde.milliyet.com.tr).

Rum basını ele alındı"ında ise, Osmanlı döneminde Rumca gazete ve dergilerin sayısı 248

iken cumhuriyet döneminde bu sayı 52 olarak belirlenmi!tir (Arslan, 2005). Günümüzde

yayın yapan Rumca gazetelerin sayısı ise ikidir: Apoyevmatini ve ! ho.

‘#kindiye ait’, ‘ikindi vaktinde’ anlamına gelen Apoyevmatini, 1925 tarihinde günlük gazete

olarak kurulmu!tur. Tirajı 1920’li yıllarda 15 bine kadar ula!ırken günümüzde 500

civarındadır. #stiklal Caddesi’ndeki Suriye Pasajı’nda halen eski metotlarla ve siyah beyaz

basılan gazete, sekiz sayfadan olu!maktadır. Gazetenin konusunu genellikle cemaate ili!kindo"um, ölüm haberlerinin yanı sıra Türkiye, Yunanistan ve Avrupa Birli"i’yle ilgili haberler

olu!turmaktadır. Gazete pazar günleri hariç günlük olarak Rumca yayınlanmaktadır.

Gazetenin tirajının dü!mesiyle birlikte ekonomik sıkıntılar da kendini göstermi!tir. Hrant

Dink cinayetinin ardından gazeteye ilan verenlerin ilanlarını çekmesiyle 2007 yılında

kapanmanın e!i"ine gelmi!tir. Apoyevmatini’nin Genel Yayın Yönetmeni Mihail Vasiliadis,

dü!ük tirajlarla ayakta durmanın çok zor oldu"unu belirtmi!tir. 2011'de internette ba!latılan

abone kampanyası ve Basın #lan Kurumu'nun yardımlarıyla gazete yayın hayatına devam

etmektedir (radikal.com.tr; cadde.milliyet.com.tr; worldpress.com).

#lk olarak 1977’de Haralambos Rombopulos tarafından yayınlanan ! ho, Türkçe ‘eko’

anlamına gelmektedir. Di"er günlük azınlık gazeteleri gibi pazar günleri hariç altı gün

yayınlanan ! ho'nun günlük tirajı yakla!ık 500 civarındadır. Cemaat içindeki geli!meleri,

patrikhane haberlerini ve Türk Yunan ili!kilerini konu alan gazete, basım yeri olan Tünel'de,

Türkiye'de çıkan günlük gazeteleri inceleyerek gerekli gördüklerini tercüme etmektedir.

Gazete maddi imkansızlıklardan dolayı 4 ki!ilik bir ekip tarafından çıkarılmaktadır. AyrıcaGenel Yayın Yönetmeni Andrea H. Rombopulos’un kurdu"u ‘#ho tis Polis’ radyosu,


12/13

#stanbul’un ve Türkiye’nin ilk ve tek Rumca radyosu olma özelli"ini ta!ımaktadır

(cadde.milliyet.com.tr).

Tüm bunlardan sonuç olarak azınlık basının sorunlarını çıkarmak mümkündür. Osmanlı'dan

günümüze, azınlık basınında ya!anan büyük gerilemenin en büyük sebebinin nüfusunazalması oldu"u söylenebilir. Nüfusun azalmasıyla okuyucu kaybeden yayınlarda sayı olarak

da büyük bir azalma olmu!tur. Ekonomik açıdan ele alındı"ında, gelirinin büyük bir

bölümünü kendi cemaatindeki ticari kuru!ların reklam ve ilanlarından kazanan azınlık basını,

bu ticari kurulu!ların sahiplerinin göç etmesiyle, satı!ının dı!ında elde etti"i gelirde de büyük

bir dü!ü! ya!anmı!tır.

Yukarıda açıklandı"ı üzere, tarihsel süreçte ya!anan Trakya Olayları, varlık vergisi, 6-7 Eylül

olayları ve Kıbrıs sorunu gibi olaylar, ülkedeki azınlık nüfusunun sayısında hızlı bir dü!ü!esebep olmu! ve bu da azınlık gazetelerinin okuyucu sayısını oldukça olumsuz etkilemi!tir.

Azınlıkların hızlı göçünün ardından tirajları ve dolayısıyla gelirleri dü!en azınlık

gazetelerinin bu ba"lamdaki bir di"er problemi ekonomik sıkıntılar sebebiyle profesyonel

kadro olu!turamamalarıdır. Günümüzdeki azınlık gazetelerinin ço"u aile !irketi olarak

kendilerini döndürmektedir. Profesyonel kadro olu!umundaki bir di"er sıkıntı da dil bilen

profesyonel gazetecilerin bulunmasında ya!anmaktadır. Zaten nüfusun azalmasının yanı sıra

dil bilenlerin azalması da azınlık basının önemli bir sorunudur. Yeni yeti!en nesillerin Türkçeokuyup yazmayı tercih etmesinden dolayı, azınlık gazeteleri hem kendi dillerinde yazacak

gazeteci hem de onu okuyacak okuyucu bulmakta zorlanmaktadır.

Bu sorunların hemen hepsinin azınlıkların nüfusundaki azalmayla ilgili oldu"u söylenebilir.

Nüfus dı!ında temel sorunlardan biri olarak gösterilebilecek son sorun ise ülkede ya!anan

siyasi olayların azınlık basınını da do"rudan etkilemesidir. Gerek yurtiçinde gerekse

yurtdı!ında ya!anan siyasi olaylardan sonra ya!anan olumsuzluklar azınlık basınına da

yansıtılmaktadır. Tüm bu sorunlara ra"men yayın hayatına devam etmeye çalı!an azınlık basını, Apoyevmatini'nin Genel Yayın Yönetmeni Mihail Vasiliadis'in belirtti"i gibi, oto

sansür uyguladıkları müddetçe yayınlarında ba!ka zorluklarla kar !ıla!mamaktadır (Çelik,

2012).


13/13

KAYNAKÇA

Akar, R. ve Demir, H. (1992). ! stanbul'un Son Sürgünleri. #stanbul.

Aktoprak, E. (2010). Bir Kurucu Öteki Olarak: Türkiye'de Gayrimüslimler . Ankara: Ankara Üniversitesi, #nsan Hakları Merkezi.

Alemdar, K. (1978). ! stanbul (1875-1964). Ankara: A#T#A.

Aydın, Z. (2002). Azınlık Hakları: Lozan Antla "ması ve Azınlık Statüsü. #stanbul: Aras Yayıncılık.

Benbanaste, N. (1988). Örneklerle Türk Musevi Basının Tarihçesi. #stanbul: Sümbül Basımevi.

Çakır, H. (2002). Osmanlıda Basın- ! ktidar ! li "kileri (Azınlık Basını, Türkçe Basın ve Dı " Basın). Ankara: Siyasal Kitapevi.

Karaka!lı, K. (2001). 'Gazetelerin Satır Aralarında.' Görü ". #stanbul: TÜS#AD Yayınları.

A"ustos, s. 66-69.Kolo"lu, O. (1992). 'Osmanlı Basını: #çeri"i ve Rejimi'. Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi içinde. C.1, s. 94-98.

Kolo"lu, O. (1994). Dünden Bugüne ! stanbul Ansiklopedisi.

Kolo"lu, O. (2005). 1908 Basın Patlaması: Türkiye Gazeteciler Cemiyeti. #stanbul: Bas-Ha!.

Kolo"lu, O. (2006). Osmanlı'dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi. #stanbul: Pozitif Yayınları.

Parmaksızo"lu, A. (1959). Türk Gazetecilik ve Basın Tarihi. #stanbul: Dizerkonca Matbaası.

Topuz, H. (1996). 100 Soruda Ba "langıçtan Bugüne Türk Basın Tarihi: Davalar, Hapisler,

Saldırılar, Faili Meçhul Cinayetler ve Holdingler . #stanbul: Gerçek Yayınevi.Topuz, H. (2011). II. Mahmut'tan Holdinglere Türk Basın Tarihi. 3. Basım. #stanbul: Remzi Kitabevi.

"nternet Kaynakları

http://cadde.milliyet.com.tr/2012/11/13/HaberDetay/1625366/iSTANBUL_UN_AZINLIK_ESi

http://haber.stargazete.com/medya/dunyanin-en-eski-azinlik-gazetesi-jamanak-105yasinda/haber-712665

http://mevlutcelik.wordpress.com/2012/01/16/turkiyede-azinlik-gazeteleri-dunden-bugune-apoyevmatini-gazetesi/

http://www.radikal.com.tr/turkiye/azinliklarin_sesi_kisik-1056953

Documents

Turkiyede Azinlik Basini