UNIVERSITETI SHTETEROR I TETOVESUNIVERSITETI SHTETEROR I TETOVES

►BIOKIMIABIOKIMIA►Websajt: besad.wordpress.comWebsajt: besad.wordpress.com►Email: besadalipi@yahoo.comEmail: besadalipi@yahoo.com

►Biokimia mund te ndahet-Biokimia mund te ndahet-►Biokimia statistike ose deskriptiveBiokimia statistike ose deskriptive►Biokimia dinamike-metabolizminBiokimia dinamike-metabolizmin►Gjenetika molekulare-ekspresioni dhe Gjenetika molekulare-ekspresioni dhe

informata gjenetikeinformata gjenetike

►Biokimia gjithashtu mund te ndahet ne Biokimia gjithashtu mund te ndahet ne ►Biokimia e bimeveBiokimia e bimeve►Biokimia e shtazeveBiokimia e shtazeve►Biokimia e mikroorganizmaveBiokimia e mikroorganizmave►Biokimi KrahasueseBiokimi Krahasuese►Biokimia KlinikeBiokimia Klinike

►Biokimia si discipline e pavarur dhe Biokimia si discipline e pavarur dhe shkence multidisciplinare eshte e shkence multidisciplinare eshte e lidhur ngushte melidhur ngushte me

►FiziologjineFiziologjine►PatofiziologjinePatofiziologjine►Medicinen interneMedicinen interne►PedijatriPedijatri►Biologjine molekulareBiologjine molekulare

Elementet kimike dhe atomet

Elementet kimike dhe atomet

BIOELEMENTI ============= BIOMOLEKULI Aminoacidet,monosaharidet,bazat azotike,ac.yndyrore,gliceroli ============== BIOMAKROMOLEKULAT Proteinat,acidet nukleike,polisaharidet,lipidet ================ MAKROMOLEKULAT KOMPLEKSE Lipoproteinat,sistemet multienzimatike,kromozomet ================ Organelet qelizore ============== QELIZA =============== INDET =============== ORGANET ================ SISTEMET E ORGANEVE ====================== ORGANIZMI

Energjia diellore-Fotosinteza-sinteza e materjeve organike Organizmat autotrof(fototrof) Organizmat hetotrof Reaksionet egzoterme-janë ato reaksione të cilët lirojnë energji në ambientin e jashtëm. Reaksionet endoterme-janë ato reaksione të cilët e marin energjinë nga ambienti i

jashtëm. Entallpija-paraqet sasinë e energjisë së një komponimi kimik Entropija-paraqet shkallën e sistemeve jo stabile(të ndryshueshme) Gjatë oksidimit të materjeve ushqyese në organizëm Usqimi+oksigjen_______fitohet uji,dioksidi i karbonit,energjia ATP-është molekulë energjetike METABOLIZMI KATABOLIZMI ANABOLIZMI ELEKTOLITËT UJI-INTRACELULAR,EKSTRACELULAR,INTERSTICIEL Njeriu i cili peshon rreth 70Kg përmban në vete diku rreth 42 litra ujë.Prej të cilave 28 litra si lëng intracelular 14 litra lëng extracelular dhe3.5 litra gjendet në plazëm. Ose e shprehur në përqindje65% ujë përmbajnë meshkujt 55% përmbajnë femrat.Mirëpo kjo sasi varet edhe nga mosha.

Përbërja kimike e qelizesPërbërja kimike e qelizes-Materjet joorganik janë:-Materjet joorganik janë: -Uji, oksigjeni, dioksidi i karbonit, -Uji, oksigjeni, dioksidi i karbonit, krypërat e natriumit, kaliumit, krypërat e natriumit, kaliumit, kalciumit, magnezit etj. kalciumit, magnezit etj.-Materje organike janë:-Materje organike janë: -Proteinat, karbohidratet, lipidet dhe -Proteinat, karbohidratet, lipidet dhe acidet nukleike. acidet nukleike.

P R O T E I N A T

-Kimisti holandez G. J. Mulder (1802-1880) përdori termin Proteinë-Barzelius-i – fjala proteno dmth. i pari, më i rëndësishëm-Escheria coli – përmban 3000 lloje të proteinave-Njeriu – përmban diku 5 milion proteina të ndryshmeP R O T E I N A T JANË MOLEKULA KUATERNARE (C, H, O N)Elementet biogjeneElementet biogjene C %C % H %H % O %O % N %N %

ShtazëtShtazët 2121 1010 6262 33

Bimët E gjelbërtaBimët E gjelbërta 5454 77 3838 0.030.03

PROTEINAT KURRË NUK SHËRBEJNË SI BURIM PRIMAR I ENERGJISË

Substancat proteinike përmbajnë në vetia) 50-55 % -Cb) 21.5 % - 23.5 % - Oc) 6.8 % - 4.3 % - Hd) 15.0 % - 18.7 % - N

Në sasira më të vogla te proteinat gjenden edhe:S, P, Fe, Ba, Mg, Mn, etj. që marrin pjesë në ndërtimin e grupeve prostetike.

Peptidet molekula e të cilave përmban 2-10 a-acide quhet OLIGOPEPTIDE

Peptidet me 10-100 a-acide quhet POLIPEPTIDE

Aminoacidi i cili e fut në reaksion grupin karboksil, mer prapashtesën –il.psh.

Egzistojnë oligo dhe polipeptidet natyrore që kanë rëndësi fiziologjike p.sh.

-Dipeptidi njohur i izoluar nga muskuli është KARNOZINA, e cila për nga struktura kimike është alanil-histidina dhe anserina.

Aminoacidet

Grupet funksionale:

Përmbajnë: C, H, O, N si dhe S

NH2 - grupi amin

COOH - grupi karboksil

Formula e përgjithshme e amino-acideve

Aminoacidet dallohen në mes vedi:

a) formab) madhësiac) polariteti

Dallohen dy forma sterile të aminoacideve:

α, L (+) aminoacidi α, D (-) aminoacidi

Për çdo aminoacid egziston një vlerë e pH së caktuar në të cilin aminoacidet nuk janë të eletrizuar dhe nuk lëvizin në fushën elektrike. Ajo vlerë e pH në të cilkën molekulat nuk lëvizin në fushën elektrike dhe nuk kanë ngarkesë Elektrike quhet PIKA IZOELEKTRIKE.

AminoacideAminoacide Pika izoelektrikePika izoelektrike

GlicinaGlicina 6,16,1

Ac. AsparagjnikAc. Asparagjnik 3,93,9

LizinaLizina 9,79,7

Reaksionet e grupit karboksil të aminoacideve

Amonoacidet me NH3 japin amide:

R-CH-COOH + HO – X → R-CH-COOH + H2O NH2 NH2amonoacidi

alkoli esteri

R-CH-COOH + NH3 → R-CH-COOH2 + H2O NH2 NH2aminoacidet amidi

5. NOMENKLATRURA (emërtimi) i aminoaciditαCH3 – COOH → CH2NH2-COOHacidi acetik ac. α – aminoacetik (glicina)

αCH3 - CH2 – COOH → CH3CHNH2-COOH

ac. α – amino-propionik(alanina)Përdorimi i emrave trivial të aminoacideve:

Acisteina – cystic (fshikë) sepse është izolim nga guri i fshiv-s unius Serina – seros (mëndafsh)Tirszina – tiros (djathë)Lucina është a-acid i parë që është izoluar – leuks (i bardhe )

Acididi asparagenik – asparagus (lloj bime)

Klasifikimi kimik i aminoacidit

1. AMINOACINDET ALIFATIKE

C) Aminoacidet që përmnajnë sulfur

12. Cisteina13. Cistina14. Metionina

D) Aminoacidet alifatike bazike

2) AMINOACIDET AROMATIKE

3) AMINOACIDET HETEROCIKLIKE

15. Lizina16. Hidroksilizina17. Arginina

18. Fenilalina19. Tirozina20. Dijodtirozina21. Dibromtirozina22. Trioksina

23. Triptofani24. Histidina25. Prolina26. Hidroksiprolina

Klasifikimi biologjik i aminoacideve

a) Aminoacidet e pazëvendësueshme (esenciale)

a) Aminoacidet e zëvendësueshme (jo speciale)

Aminoacidet esencialeAminoacidet esenciale Aminoacidet joesencialeAminoacidet joesenciale

argininaarginina metioninametionina alaninaalanina citrulinacitrulina

histidinahistidina izoleucinaizoleucina cistinacistina tirozinatirozina

fenilalaninafenilalanina leucinaleucina glicinaglicina prolinaprolina

treoninatreonina triptofanitriptofani as. asparaginikas. asparaginik hidroksiprolinahidroksiprolina

valinavalina lizinalizina ac. glutaminkac. glutamink serinaserina

Tab. 5 Klasifikimi biologjik i aminoacideve

Peptidet – me hidrolizën e peptideve fitohen amonoacidet.

Sipas numrit të aminoacideve peptidet ndahen:

-Dipeptide – të përbëra prej 2 aminoacideve

-Tripeptide – të përbëra prej 3 a. acideve

-Tetra peptide – të përbëra prej 4 a. acideve

Gulatationi është tripeptid: gulataminil-cisteinil-glicina

-në reaksionet oksido-reduktuese

INSULINA –hormon peptidik

GLUKAGONI –hormon polipeptidikOKSITOCINA -

oligopeptide (8 a-acide)VAZO PRESINA-

}Adrenokortikotrop (ACTH)-pëmban 39 a.acide

polipeptideMelanotropina-(hormoni melanostimulues)-përmban 13-22 a.acide }PENICILINA-

antibiotik prej 10 a-acideveGramicidina- }Helmi i bletës

përbëjnë peptide prej 18-26 a acideHelmi i gjarpërit

}

Roli i proteineve në organizëm

Tab. 7 Funksionet biologjike te proteinave

► Klasifikimi I proteinaveKlasifikimi I proteinave► Proteinat e thjeshtaProteinat e thjeshta► 1.protaminat1.protaminat► 2.Histonet2.Histonet► 3.prolaminat3.prolaminat► 4.glutelinat4.glutelinat► 5.globulinat5.globulinat► AlbuminatAlbuminat► Proteinat kontraktileProteinat kontraktile

►8.Skleroprotinat8.Skleroprotinat►a)keratinata)keratinat►B)fibroinatB)fibroinat►C)kolagjenetC)kolagjenet►D)elastinatD)elastinat►E)retikulinatE)retikulinat

►Proteinat e denatyruaraProteinat e denatyruara►1. acidalbuminat1. acidalbuminat►2.alkalalbuminat2.alkalalbuminat►3.albumozat dhe peptonet3.albumozat dhe peptonet

►Proteinat e perberaProteinat e perbera►1.Glikoproteinat1.Glikoproteinat►2.fosfoproteinat2.fosfoproteinat►3.nukleoproteinat3.nukleoproteinat►4.kromoproteidet4.kromoproteidet►5.lipopropteinat5.lipopropteinat

Hidroliza e nukleoproteinave na jepHidroliza e nukleoproteinave na jep

►Ac.nukleike proteinat e Ac.nukleike proteinat e thjeshtathjeshta

►Nukleotidet histonetNukleotidet histonet►Acid fosfor. +Acid fosfor. +►NukleozidNukleozid► Nga nukleozidi fitohetNga nukleozidi fitohet► Pentoza +baza azotike—purine+primidinePentoza +baza azotike—purine+primidine► Riboza nga pentozaRiboza nga pentoza

► HIDROLIZA E VARGUT POLIPETIDIK ME CIJANUR HIDROLIZA E VARGUT POLIPETIDIK ME CIJANUR BROMIDBROMIDDHE TRIPSINËDHE TRIPSINË

► CNBr CNBrCNBr CNBr► ↓ ↓ ↓ ↓► Phe-Trp-Met-Gly-Ala-Lys-Leu-Pro-Met-Asp-Gly-Arg-Phe-Trp-Met-Gly-Ala-Lys-Leu-Pro-Met-Asp-Gly-Arg-

Cys-Ala-Gln Cys-Ala-Gln ► ↑ ↑

↑ ↑► Tripsina Tripsina

Tripsina Tripsina► CNBr: CNBr: Phe-Trp-MetPhe-Trp-Met► Gly-Ala-LysGly-Ala-Lys-Leu-Pro-Met-Leu-Pro-Met► Asp-Gly-ArgAsp-Gly-Arg-Cys-Ala-Gln-Cys-Ala-Gln► ► Tripsina: Tripsina: Phe-Trp-Met-Gly-Ala-LtsPhe-Trp-Met-Gly-Ala-Lts► Leu-Pro-Met-Leu-Pro-Met-Asp-Gly-ArgAsp-Gly-Arg► Cys-Ala-GlnCys-Ala-Gln

Denatyrimi dhe rinatyrimi i proteinaveDenatyrimi dhe rinatyrimi i proteinave► Numri më i madh i proteinave e kryejnë rolin e tyre biologjik, vetëm Numri më i madh i proteinave e kryejnë rolin e tyre biologjik, vetëm

në kufijtë e ngushtë të në kufijtë e ngushtë të temperaturëstemperaturës, dhe , dhe vlerave të pH.vlerave të pH. Zbërthimi Zbërthimi i proteinave nga vlerat ekstreme të pH ose temperaturës së lartë, sjell i proteinave nga vlerat ekstreme të pH ose temperaturës së lartë, sjell deri te denatyrimi i tyre, që është e përcjellë me agregacion dhe me deri te denatyrimi i tyre, që është e përcjellë me agregacion dhe me zvogëlimin e tretshmërisë (koagulimi). zvogëlimin e tretshmërisë (koagulimi).

► DenatyrimiDenatyrimi është prishja e konformacionit të molekulës proteinike është prishja e konformacionit të molekulës proteinike (strukturës sekondare, terciare dhe kuaternare). Struktura primare e (strukturës sekondare, terciare dhe kuaternare). Struktura primare e proteinës ngel e paprekur, pasi që lidhjet kovalente në kushte të proteinës ngel e paprekur, pasi që lidhjet kovalente në kushte të këtilla nuk shkëputen. Shumica e proteinave globulare, bien nën këtilla nuk shkëputen. Shumica e proteinave globulare, bien nën ndikimin e denatyrimit kur i nënshtrohen temperaturës mbi ndikimin e denatyrimit kur i nënshtrohen temperaturës mbi 60 ose 60 ose 70ºC70ºC. .

► Denatyrimi është i përcjellë jo vetëm me koagulim, por edhe me Denatyrimi është i përcjellë jo vetëm me koagulim, por edhe me humbjen e aktivitetit biologjik. Humbja e aktivitetit biologjik është humbjen e aktivitetit biologjik. Humbja e aktivitetit biologjik është rezultat i kalimit nga konformacioni nativ, në formë rastësisht të rezultat i kalimit nga konformacioni nativ, në formë rastësisht të palosur (angl. random coil). palosur (angl. random coil).

► Megjithatë, struktura primare e proteinave nuk është e mjaftueshme, Megjithatë, struktura primare e proteinave nuk është e mjaftueshme, që të siguroj aktivitetin biologjik të sajë. Por prapëseprapë, ajo në që të siguroj aktivitetin biologjik të sajë. Por prapëseprapë, ajo në tërësi kushtëzon aktivitet biologjik, pasi që interaksionet e grupeve tërësi kushtëzon aktivitet biologjik, pasi që interaksionet e grupeve anësore të aminoacideve, me tretësin dhe molekulat tjera varen nga anësore të aminoacideve, me tretësin dhe molekulat tjera varen nga natyra dhe renditja e aminoacideve në vargun polipeptidik.natyra dhe renditja e aminoacideve në vargun polipeptidik.

► Është treguar që denatyrimi është Është treguar që denatyrimi është proces reversibilproces reversibil. Shumica e . Shumica e proteinave të denatyruar munden në mënyrë spontane të kalojnë në proteinave të denatyruar munden në mënyrë spontane të kalojnë në gjendja native në formë aktive biologjike. Procesi i tillë është gjendja native në formë aktive biologjike. Procesi i tillë është rinatyrimi.rinatyrimi.

TATA - binding proteinTATA - binding protein

Numri i saktë dhe radhitja e aminoacideve Numri i saktë dhe radhitja e aminoacideve është e njohur te një numër i vogël i proteinave është e njohur te një numër i vogël i proteinave si: si: hemoglobina, mioglobina, insulinahemoglobina, mioglobina, insulina etj. etj.

►Sipas përbërjes molekulare proteinat Sipas përbërjes molekulare proteinat ndahen në dy grupe: ndahen në dy grupe:

►Proteinat e thjeshtaProteinat e thjeshta - - si të tilla në qelizë janë si të tilla në qelizë janë albuminat, globulinat dhe prolaminat.albuminat, globulinat dhe prolaminat.

►Në kuadër të bërthamës ato ndahen në: Në kuadër të bërthamës ato ndahen në: proteinat histoneproteinat histone dhe dhe proteine johistone.proteine johistone.

►Proteinat e përbëra (proteidet)Proteinat e përbëra (proteidet) -ku përveç -ku përveç proteinës së thjeshtë kanë edhe një grup proteinës së thjeshtë kanë edhe një grup joproteinik - joproteinik - grupin prostetikgrupin prostetik..

►Varësisht prej grupit prostetik (joVarësisht prej grupit prostetik (jo proteinik) proteinik) proteinat ndahen nëproteinat ndahen në : :

►1. Glikoproteine - 1. Glikoproteine - me grupin prostetik të me grupin prostetik të karbohidratevekarbohidrateve

►2. Lipoproteine - 2. Lipoproteine - me grupin prosteik të lipideve me grupin prosteik të lipideve ►3. Kromoproteinet - 3. Kromoproteinet - me materie pigmentueseme materie pigmentuese►4. Nukleoproteinet -4. Nukleoproteinet -që përmbajnë acidet që përmbajnë acidet

nukleike ose nukleotidetnukleike ose nukleotidet..

► Albuminat,Albuminat, përbëjnë 52–56 % të proteinave të përbëjnë 52–56 % të proteinave të përgjithshme të organizmit, sintetizohen në mëlçi dhe përgjithshme të organizmit, sintetizohen në mëlçi dhe luajnë rol në mirëmbajtjen e shpërndarjes normale të luajnë rol në mirëmbajtjen e shpërndarjes normale të ujit nëpër organizëm (shtypjen osmotike koloidale), ato ujit nëpër organizëm (shtypjen osmotike koloidale), ato kryejnë transportin e joneve, pigmenteve, hormoneve, kryejnë transportin e joneve, pigmenteve, hormoneve, bilirubinës, enzimave, acideve yndyrore dhe disa bilirubinës, enzimave, acideve yndyrore dhe disa barnave. Zvogëlimi i nivelit të albuminave të plazmës së barnave. Zvogëlimi i nivelit të albuminave të plazmës së gjakut, çon në zvogëlim të shtypjes osmotike të gjakut, gjakut, çon në zvogëlim të shtypjes osmotike të gjakut, si pasojë e kësaj më pak lëng do të thithet në fundin e si pasojë e kësaj më pak lëng do të thithet në fundin e kapilarëve venoz, dhe kjo çon në grumbullimin e kapilarëve venoz, dhe kjo çon në grumbullimin e lëngjeve nëpër hapësirat trupore, d.m.th. çon në edemi lëngjeve nëpër hapësirat trupore, d.m.th. çon në edemi (ënjtje të trupit).(ënjtje të trupit).

► Alfa një-globulinat,Alfa një-globulinat, transportojnë lipide dhe vitaminat transportojnë lipide dhe vitaminat e tretura në to (në yndyra).e tretura në to (në yndyra).

► Alfa dy-globulainatAlfa dy-globulainat► Beta globulinatBeta globulinat transportojnë lipidet, hormonet dhe transportojnë lipidet, hormonet dhe

vitaminat që treten në yndyra, p.sh. globulina e cila vitaminat që treten në yndyra, p.sh. globulina e cila lidhet për tiroidenë (Thyroid binding globulin), lidhet për tiroidenë (Thyroid binding globulin), metaloproteinat, apolipoproteinat dhe proteinat që metaloproteinat, apolipoproteinat dhe proteinat që lidhin steroidet, të gjitha këto janë globulina lidhin steroidet, të gjitha këto janë globulina transportuese.transportuese.

► Gama globulinatGama globulinat (imunoglobulinat) prodhohen prej (imunoglobulinat) prodhohen prej rruazave të bardha të gjakut, si prej plazmociteve dhe rruazave të bardha të gjakut, si prej plazmociteve dhe luajnë rol në mbrojtjen e organizmit.luajnë rol në mbrojtjen e organizmit.

Në bazë të funksionit biologjik Në bazë të funksionit biologjik proteinat i ndajmë në:proteinat i ndajmë në:

► Proteina transportues që bartin molekula tjera si Proteina transportues që bartin molekula tjera si p.sh:p.sh:

► Hemoglbina:-Hemoglbina:- proteinë që bartë O proteinë që bartë O22 dhe CO dhe CO22 në në eritrocite.eritrocite.

► AlbuminatAlbuminat- e serumit në plazmë transportojnë acide - e serumit në plazmë transportojnë acide yndyrore.yndyrore.

► MioglobinaMioglobina - transporton dhe rezervon oksigjenin në - transporton dhe rezervon oksigjenin në qelizat e muskulaturës. Mioglobina është një pigment që qelizat e muskulaturës. Mioglobina është një pigment që përmban hekur (Fe++) dhe i jep ngjyrën e kuqe përmban hekur (Fe++) dhe i jep ngjyrën e kuqe muskulaturës. Dëmtimi i muskulaturës së skeletit ose të muskulaturës. Dëmtimi i muskulaturës së skeletit ose të zemrës rezulton në çlirimin e mioglobinës.zemrës rezulton në çlirimin e mioglobinës.

► TransferinaTransferina - transporton hekurin.- transporton hekurin.► ApolipoproteinatApolipoproteinat - transportojnë gliceridet.- transportojnë gliceridet.► TireoglobulinaTireoglobulina - e lidhur për proteine, lidh dhe - e lidhur për proteine, lidh dhe

transporton hormonin e tiroidesë –tiroksinën.transporton hormonin e tiroidesë –tiroksinën.► Beta një lipoproteinaBeta një lipoproteina - luan rol në funksionin e - luan rol në funksionin e

mëlçisë.mëlçisë.

Proteinat grumbullueseProteinat grumbulluese

►Feritina-Feritina- është proteinë që grumbullon është proteinë që grumbullon hekurin në mëlçi. Kjo mund të gjendet në hekurin në mëlçi. Kjo mund të gjendet në mëlçi dhe shpretkë.mëlçi dhe shpretkë.

►Kazeina-Kazeina- proteinë e qumështit proteinë e qumështit►Ovalbuminat-Ovalbuminat- proteinat e të bardhës së proteinat e të bardhës së

vesë vesë

Struktura e exonukleazave tek E. coliStruktura e exonukleazave tek E. coli

Proteinat strukturaleProteinat strukturale►Kolagjena-Kolagjena- indit lidhorë, është proteinë indit lidhorë, është proteinë

mjaft e shpërndarë nëpër shumë pjesë të mjaft e shpërndarë nëpër shumë pjesë të trupit, që i jep strukturën qelizës nëpër trupit, që i jep strukturën qelizës nëpër shumë inde, si atë të tendinëve, dermës shumë inde, si atë të tendinëve, dermës së lëkurës, kartilagut (kërcit), kockës dhe së lëkurës, kartilagut (kërcit), kockës dhe shumë indeve tjera.shumë indeve tjera.

►Elastina-Elastina- e indit lidhorë, është proteinë që e indit lidhorë, është proteinë që ndihmon organizmin në zgjatje (tendosje).ndihmon organizmin në zgjatje (tendosje).

►Keratina-Keratina- e lëkurës është proteinë e fortë e lëkurës është proteinë e fortë e thonjve, qimeve dhe lëkurës, i jep forcë e thonjve, qimeve dhe lëkurës, i jep forcë dhe mbron lëkurën nga lagështia.dhe mbron lëkurën nga lagështia.

►Fibrina-Fibrina- luan rol në koagulimin e gjakut. luan rol në koagulimin e gjakut.

Proteinat kontraktuese (tkurrëse) ose Proteinat kontraktuese (tkurrëse) ose mobilemobile

►Aktina dhe miozinaAktina dhe miozina- e muskulaturës, - e muskulaturës, luajnë rol në tkurrjen muskulore.luajnë rol në tkurrjen muskulore.

►Tubulina-Tubulina- ee mikrotubuleve mikrotubuleve

►Dineina dhe kinezina-Dineina dhe kinezina- tek ciliet dhe tek ciliet dhe flagjelatet.flagjelatet.

Proteinat mbrojtëse (imunoglobulinat Proteinat mbrojtëse (imunoglobulinat apo antitrupat) realizojnë mbrojtjen apo antitrupat) realizojnë mbrojtjen imunitare të organizmitimunitare të organizmit..

► Iminoglobulinat-Iminoglobulinat- (antitrupat A,G ,M ,E, D) janë proteina të (antitrupat A,G ,M ,E, D) janë proteina të prodhuara prej plazmociteve (qelizave me prejardhje nga limfocitet prodhuara prej plazmociteve (qelizave me prejardhje nga limfocitet B) që ndihmojnë në pengimin e shpërndarjes së infeksioneve dhe B) që ndihmojnë në pengimin e shpërndarjes së infeksioneve dhe eliminimin e materialit të huaj.eliminimin e materialit të huaj.

► Antigjenet-Antigjenet- janë lëndë të huaja (si toksina ose helmet) apo janë lëndë të huaja (si toksina ose helmet) apo organizma (si bakteret ose viruse), të cilët kur hynë në organizëm, organizma (si bakteret ose viruse), të cilët kur hynë në organizëm, stimulojnë prodhimin e imunoglobulinave (antitrupave) që stimulojnë prodhimin e imunoglobulinave (antitrupave) që përgjigjen në mënyrë specifike ndaj antigjeneve, ato neutralizojnë, përgjigjen në mënyrë specifike ndaj antigjeneve, ato neutralizojnë, shkatërrojnë ose së paku e dobësojnë antigjenin.shkatërrojnë ose së paku e dobësojnë antigjenin.

► Interleukinat (citokinët)-Interleukinat (citokinët)- janë proteinë-hormone, të tajuara nga janë proteinë-hormone, të tajuara nga limfocitet dhe qelizat që paraqesin antigjenin, si makrofaget, B-limfocitet dhe qelizat që paraqesin antigjenin, si makrofaget, B-qelizat dhe qelizat dendritike të Langerhansit të lëkurës, qelizat dhe qelizat dendritike të Langerhansit të lëkurës, fibroblastet, qelizat endoteliale (epiteliale) dhe monocitet.fibroblastet, qelizat endoteliale (epiteliale) dhe monocitet.

► AutokrinetAutokrinet (citokinët)-(citokinët)- që veprojnë në ato qeliza prej të cilave që veprojnë në ato qeliza prej të cilave sekretohen), sekretohen), parakrineparakrine quhen ato që veprojnë në qelizat e rrethit. quhen ato që veprojnë në qelizat e rrethit.

► Trombina dhe fibrinogjeniTrombina dhe fibrinogjeni- luajnë rol në koagulimin e gjakut.- luajnë rol në koagulimin e gjakut.► Toksina dhe helmet e ndryshmeToksina dhe helmet e ndryshme- luajnë rol toksik në qelizë.- luajnë rol toksik në qelizë.

► Enzymes catalytic activity    A ------> BTransport Enzymes catalytic activity    A ------> BTransport Proteinsbind & carry ligand molecules (Proteinsbind & carry ligand molecules (hemoglobins)Storage Proteins)Storage Proteinsovalbumin (egg), (egg), ferretin (iron), (iron), casein (milk)Contractile Proteinscan contract, change shape ((milk)Contractile Proteinscan contract, change shape (actin & & myosins) and) and  make up elements of cytoskeleton &   make up elements of cytoskeleton & musclesStructural Proteinsprovide support... musclesStructural Proteinsprovide support... collagen fibers of tendons of tendons ((wounds)),,    elastin of ligaments, of ligaments, keratin of hair & feathers, of hair & feathers,     fibroin of silk & spider websDefensive Proteinsprovide of silk & spider websDefensive Proteinsprovide protection:  protection:  antibodies (IgG),    (IgG),    fibrinogen,,        thrombin,  and  ,  and  snake venoms (digestive (digestive enzymes)Regulatory Proteinsregulate metabolic enzymes)Regulatory Proteinsregulate metabolic processes: includes hormones,processes: includes hormones,  transcription factors & enhancers  nomeclature          transcription factors & enhancers  nomeclature        protein nomenclature is based on solubility**             table 1**         Concept Activity        Concept Activity - - 5.45.4 - Protein - Protein Functions Functions

Disa oligopeptide natyrale me më pak se 40 a.acideDisa oligopeptide natyrale me më pak se 40 a.acide

insulinainsulina 2 polypeptides  1.  alpha chain of 30 aa’s2 polypeptides  1.  alpha chain of 30 aa’s                          2.  beta chain of 21 aa                                2.  beta chain of 21 aa      regulates blood sugars regulates blood sugars

glukagoniglukagoni pancreatic hormone of 29 aa, opposes insulin pancreatic hormone of 29 aa, opposes insulin action action

kortikotrokortikotropp

39 aa anterior pituitary hormone- 39 aa anterior pituitary hormone- stimulates adrenal cortex stimulates adrenal cortex

oksitocinoksitocin 9 aa hormone of posterior pituitary that9 aa hormone of posterior pituitary that

        stimulates uterine contractions        stimulates uterine contractions

bradikininbradikininaa

1 aa hormone that inhibits inflammation 1 aa hormone that inhibits inflammation via smooth muscle contarction via smooth muscle contarction

Faktori clirues Faktori clirues tirotroptirotrop

3 aa  peptide of hypothalmus that 3 aa  peptide of hypothalmus that stimulates stimulates 

         release of thyrotropin         release of thyrotropin

enkefalinaenkefalinatt

CNS peptides that bind to brain cell CNS peptides that bind to brain cell receptors... receptors...         have analgesic reaction of pain         have analgesic reaction of pain deadening deadening

Arthrobacter globiformisArthrobacter globiformis I42 Glucodextranase (1UG9, I42 Glucodextranase (1UG9,

1ULV)1ULV)

► The megalin- and cubilin-mediated uptake of three The megalin- and cubilin-mediated uptake of three vitamin carrier protein complexes: vitamin D binding vitamin carrier protein complexes: vitamin D binding protein (DBP)-vitamin D3, transcobalamin (TC)-vitamin protein (DBP)-vitamin D3, transcobalamin (TC)-vitamin B12, and retinol binding protein (RBP)-retinol in renal B12, and retinol binding protein (RBP)-retinol in renal proximal tubule.proximal tubule. Following receptor-mediated endocytosis Following receptor-mediated endocytosis via apical coated pits, the complexes accumulate in lysosomes via apical coated pits, the complexes accumulate in lysosomes for degradation of the proteins, while the receptors recycle to for degradation of the proteins, while the receptors recycle to the apical plasma membrane via dense apical tubules. As the apical plasma membrane via dense apical tubules. As illustrated here and detailed in the text, megalin mediates the illustrated here and detailed in the text, megalin mediates the uptake of cubilin and its ligands. Whether the two receptors uptake of cubilin and its ligands. Whether the two receptors are constitutively associated in the plasma membrane and are constitutively associated in the plasma membrane and remain associated during recycling in dense apical tubules is remain associated during recycling in dense apical tubules is not known. Whereas TC and RBP apparently bind exclusively not known. Whereas TC and RBP apparently bind exclusively to megalin, DBP binds with similar affinity to both megalin and to megalin, DBP binds with similar affinity to both megalin and cubilin. The intracellular processing of the vitamins may cubilin. The intracellular processing of the vitamins may include modifications such as hydroxylation of 25(OH)D3 to include modifications such as hydroxylation of 25(OH)D3 to 1,25-(OH)2D3, and metabolism of B12. The mechanisms for 1,25-(OH)2D3, and metabolism of B12. The mechanisms for the cellular release of the vitamins remain to be clarified the cellular release of the vitamins remain to be clarified

► Oligosaccharide and carbohydrate-binding protein arrays. Oligosaccharide and carbohydrate-binding protein arrays. (a) (a) Oligosaccharide microarrays are used to detect and Oligosaccharide microarrays are used to detect and characterize carbohydrate-binding proteins. They are characterize carbohydrate-binding proteins. They are constructed by (1) spotting known oligosaccharides (either constructed by (1) spotting known oligosaccharides (either synthetic or naturally isolated) onto a solid surface such as a synthetic or naturally isolated) onto a solid surface such as a treated glass slide in a predetermined array. Whole cells can be treated glass slide in a predetermined array. Whole cells can be bound to the array (2), but it is more common to first bound to the array (2), but it is more common to first fractionate cells or tissues to isolate (3) putative carbohydrate-fractionate cells or tissues to isolate (3) putative carbohydrate-binding proteins. binding proteins. (b) (b) Arrays of known carbohydrate-binding Arrays of known carbohydrate-binding proteins (either lectins or monoclonal antibodies) are used to proteins (either lectins or monoclonal antibodies) are used to detect and characterize oligosaccharides. They are produced by detect and characterize oligosaccharides. They are produced by printing spots of the proteins onto a suitable surface (1). Again, printing spots of the proteins onto a suitable surface (1). Again, whole cells (2) can be bound to the array, but more usually (3) whole cells (2) can be bound to the array, but more usually (3) their cell-surface oligosaccharides will be isolated and used. their cell-surface oligosaccharides will be isolated and used. Both types of array can be used for a variety of purposes.Both types of array can be used for a variety of purposes.

► Campbell and Yarema Campbell and Yarema Genome BiologyGenome Biology 2005 2005 66:236   :236   doi:10.1186/gb-2005-6-11-236doi:10.1186/gb-2005-6-11-236

► 1.Polimeraza - gjendet- lloi I ARN- 1.Polimeraza - gjendet- lloi I ARN- ndijshmeria ndijshmeria

► Polimeraza I nukleus-- ARN r Polimeraza I nukleus-- ARN r - Resistent - Resistent

► nukleolus –nukleolus –

► Polimeraza II - nukleus -hn ARN Polimeraza II - nukleus -hn ARN - shume I ndijshem- shume I ndijshem

► Polimeraza III- nukleus ARN e vogel Polimeraza III- nukleus ARN e vogel - pak senzitiv- pak senzitiv

Aspergillus nigerAspergillus niger Isoplullanase (1WMR) Isoplullanase (1WMR)

Human and mouse Iba1Human and mouse Iba1

Pseudomonas cichorii Pseudomonas cichorii Tagatose Tagatose epimerase epimerase

► The The TATA binding proteinTATA binding protein ( (TBPTBP) is a ) is a transcription factor that binds specifically to a transcription factor that binds specifically to a DNA sequence called the TATA box. This DNA DNA sequence called the TATA box. This DNA sequence is found about 25-30 base pairs sequence is found about 25-30 base pairs upstream of the transcription start site in upstream of the transcription start site in some eukaryotic gene promoters.[1] TBP, some eukaryotic gene promoters.[1] TBP, along with a variety of TBP-associated factors, along with a variety of TBP-associated factors, make up the TFIID, a general transcription make up the TFIID, a general transcription factor that in turn makes up part of the RNA factor that in turn makes up part of the RNA polymerase II preinitiation complex.[2 polymerase II preinitiation complex.[2