Vodič za nastavnike

Edukacija profesora u oblasti ekološke proizvodnje i upravljanja

0

EDU ECO

Vodič za nastavnike

Visoka poljoprivredna škola strukovnih studija Šabac

Poljoprivredno-veterinarska škola sa domom učenika „Svilajnac“

Srednja poljoprivredna škola sa domom učenika Šabac

Mješovita srednja škola Tuzla

Poljoprivredna škola Bar

Education of Teachers in the field of

Ecological Food Production and Management


za organizaciju nastave iz predmeta povezanih sa organskom poljoprivredom, proizvodnjom i preradom hrane

Urednici:

Vera Rašković

Aleksandar Popović

Dejan Milunović

Lektura:

Zorica Dimitrijević Tunguz

Izdavač:

Poljoprivredno-veterinarska škola sa domom učenika “Svilajnac”,

Svilajnac, 2015.

Ovaj projekat je finansiran uz podršku Evropske komisije. Ova publikacija

odražava samo stavove autora i Komisija se ne može smatrati odgovornom za bilo

kakvu upotrebu informacija sadržanih u publikaciji.

This project has been funded with support from the European Commission. This

publication reflects the views only of the author, and the Commission cannot be held

responsible for any use which may be made of the information contained therein.


Visoka poljoprivredna škola strukovnih studija Šabac

dr Lana Đukanović

dr Vera Rašković

dr Miroljub Milić

dr Jovica Nikolovski

dr Milisav Mitrović

dr Radenko Stepić

dr SašaSpasojević

Poljoprivredno-veterinarska škola sa domom učenika“Svilajnac“

Dejan Milosavljević

Jasminka Samardžić

Goran Životić

Milan Banković

dr Vesna Tokić

Jelica Lazić

Srednja poljoprivredna škola sa domom učenika Šabac

Aleksandar Popović

Predrag Savić

Mješovita škola Tuzla

dr Meho Majdančić

Poljoprivredna škola Bar

mr Merima Đukić

mr Darko Jelić

Sadržaj

Predgovor 1

PREDLOZI ZA RAZVOJ KURIKULUMA POJEDINIH NASTAVNIH PREDMETA/MODULA U ORGANSKOJ

PROIZVODNJI 2

Organska proizvodnja ratarskih vrsta 3

Organska proizvodnja povrća 6

Organska proizvodnja u stočarstvu 10

Organska proizvodnja u živinarstvu 14

Organska proizvodnja voća 18

Zaštita bilja u organskoj proizvodnji 22

Agrobiznis u organskoj proizvodnji 26

VEŽBE IZ POJEDINIH MODULA ORGANSKE POLJOPRIVREDE 31

Organska proizvodnja povrća 32

Naziv vežbe: Proizvodnja organskog mleka 34

Održavanje zdravstvenog stanja voćaka i vinove loze 36

Agrotehničke i pomotehničke mere u organskoj voćarsko-vinogradarskoj proizvodnji 38

Podizanje organskog zasada voća i vinove loze 40

Berba i prodaja voća 42

Organska proizvodnja ratarskih useva 43

Izrada kompostišta i proizvodnja komposta po principima organske proizvodnje 45

Organizacija stočarske proizvodnje i lečenja životinja po principima organske proizvodnje 47

Primena karantina pri lečenju životinja po principima organske proizvodnje 50

Organska proizvodnja pčelinjih proizvoda 53

Zaštita bilja po principima organske poljoprivrede 56

Organsko voćarstvo 58

PREDLOZI ZA DOPUNU POSTOJEĆIH KURIKULUMA IZ NASTAVNIH PREDMETA 61

Veterina u organskom stočarstvu 62

Prerada proizvoda organske proizvodnje 66


1

Predgovor

Pred nama je autorsko delo Priručnik za nastavnike, nastalo kao rezultat znanja i

iskustva nastavnika poljoprivredne struke iz oblasti organske proizvodnje. Uviđajući da

postoji potreba za sistematizovanim materijalom, koji će na adekvatan način predstaviti i

približiti učenicima i studentima principe i metode organske proizvodnje, autori su kao

rezultat aktivnosti Tempus Edueco projekta, pripremili ovaj Priručnik. On predstavlja

sublimaciju diskusija na panelima i nastavnih programa i planova predmeta za obrazovanje i

stručno osposobljavanje studenata i učenika poljoprivredne struke sa područja Zapadnog

Balkana. Priručnik je integralna celina tri dela: Predlozi za razvoj kurikuluma pojedinih

nastavnih predmeta/modula u organskoj proizvodnji; Vežbe iz pojedinih modula organske

poljoprivrede; Predlozi za dopunu postojećih kurikuluma iz nastavnih predmeta. U delu

razvoja modula u organskoj proizvodnji predviđene su teme iz organske proizvodnje

ratarskih biljaka, povrća, organske stočarske i živinarske proizvodnje, proizvodnje voća i

zaštita bilja u organskoj poljoprivredi. Kao posebni segment predviđeno je upoznavanje sa

agrobiznisom u organskoj proizvodnji. Svaki modul čine tri submodula: uvodni, opšti i

posebni deo sa jasno definisanim ciljevima i ishodima na kraju edukacije. U sadržaju

predmeta predviđena je teorijska i praktična nastava, aktivan odnos učenika u učenju,

razvijanje veština, kao i razni vidovi eksternih oblika edukacija (stručne ekskurzije, posete

organskim farmama, predavanja stručnjaka iz ove oblasti, kao i uspešnih organskih

proizvođača. Kao mera postignuća ishoda predviđeni su i razni oblici provere znanja.Na kraju

svakog poglavlja preporučena je literatura i drugi eksterni vidovi informisanja. Drugi deo

Priručnika čine vežbe, koje pored prikaza praktičnih radnji i aktivnosti iz predstavljenih

modula, proširuju rešavanje konkretnih situacija u organskoj proizvodnji mleka, berbi i

prodaji voća, izradi kompostišta i proizvodnji komposta, organskoj proizvodnji pčelinjih

proizvoda. Jasno su predviđene veštine, zadaci, očekivani ishodi, realizatori i trajanje vežbi,

nephodna sredstva i literatura. U delu predlozi za dopunu postojećih kurukuluma iz nastavnih

predmeta predviđena su poglavlja: veterina u organskom stočarstvu i prerada proizvoda

organske proizvodnje, čijom bi se dopunom stekla neophodna, aktuelna znanja i veštine iz

ovih oblasti organske poljoprivrede.

Priručnik bi trebalo da svojim sadržajem i aktuelnošću problematike koju obrađuje,

posluži nastavnicima srednjih i visokih poljoprivrednih i poljoprivredno-veterinarskih

strukovnih škola u organizaciji nastave iz predmeta koji se bave organskom proizvodnjom.

Prof. dr Milanko Pavlović,

Univerzitet Educons, Fakultet ekološke poljoprivrede


2

PREDLOZI ZA RAZVOJ KURIKULUMA POJEDINIH NASTAVNIH

PREDMETA/MODULA U ORGANSKOJ PROIZVODNJI


3

dr Lana Đukanović, predavač

Organska proizvodnja ratarskih vrsta

Modul Organska proizvodnja ratarskih vrsta treba da obuhvati: uvodni, opšti i posebni

deo, kao tri submodula.

Sa ovim submodulima treba upoznati studente i srednjoškolce, koji do sada nisu stekli

osnove iz organske proizvodnje ratarskih vrsta.

U uvodnom delu treba objasniti osnovna načela i značaj organske proizvodnje i

Zakonsku regulativu koja ga prati.

Opšte organsko ratarstvo, kao submodul, treba da uopšteno objasni tehnologiju

gajenja ratarskih vrsta i to preko agrotehničkih mera, kako opštih tako i specifičnih, sa

posebnim osvrtom na zaštitu ratarskih vrsta u organskoj proizvodnji kao i berbu (žetvu) istih.

Naredni submodul treba da objasni agrotehniku ratarskih vrsta koje se gaje u

organskoj proizvodnji, posebno uvođenje vrsta koje se nisu do sada gajile ili je zapostavljeno

njihovo gajenje u našoj zemlji.

Ciljna grupa: učenici srednjih stručnih i visokih poljoprivrednih škola strukovnih

studija.

Cilj predmeta: sticanje teorijskih i praktičnih znanja iz oblasti ratarske organske

proizvodnje uz poštovanje njenih osnovnih principa. Veoma je važno da se srednjoškolci i

studenti osposobe za samostalno organizovanje ratarske organske proizvodnje.

Ishodi: po završetku teme učesnike ciljnih grupa treba obučiti tako da poznaju:

privredni i agrotehnički značaj organske poljoprivrede,

doprinos organske poljoprivrede u zaštiti životne sredine,

prednost organske u odnosu na konvencionalnu proizvodnju,

zakonske propise u postupku setifikacije organskih proizvoda,

zakonske propise u postupku kontrole organske proizvodnje,

zakonske propise u postupku organizovanja organske proizvodnje,

specifičnosti tehnologije gajenja ratarskih vrsta u organskoj proizvodnji i

osnovne principe agrobiznisa.

Veštine: Posle završene edukacije učesnici ciljne grupe treba da budu osposobljeni

za samostalno organizovanje i obavljanje organske proizvodnje, što podrazumeva:

podnošenje zahteva za zasnivanje organske proizvodnje,

vođenje knjige polja,

poznavanje ratarskih vrsta koje se mogu gajiti po organskim principima,

poznavanje prednosti i nedostataka organske proizvodnje i

timski rad.

Sadržaj predmeta: sastoji se iz teorijske i praktične nastave.


4

Teorijska nastava: sastoji se iz uvodnog, opšteg i posebnog dela.

1. Uvod

U uvodu treba da se opiše termin koji podrazumeva organsku proizvodnju, njena

definicija, istorijat, zastupljenost u svetu i kod nas. Treba prikazati najznačajnija tržišta

organskim poljoprivrednim proizvodima, osnovne razlike između organske i konvencionalne

proizvodnje ratarskih vrsta kao i značaj organske poljoprivrede i ekoturizam. Isto tako treba

prikazati celokupan postupak odnosno Zakonsku regulativu, od prijavljivanja parcela na

kojima će se proizvoditi proizvodi iz organske proizvodnje, period konverzije i sertifikacija

organskih proizvoda.

2. Opšte organsko ratarstvo

U ovom delu treba objasniti opšte i specifične agrotehničke mere kao što su:

Obrada zemljišta, osnovna i predsetvena priprema,

Đubrenje zemljišta, organskim, mineralnim i mikrobiološkim hranivima

dozvoljenim u organskoj proizvodnji,

Navodnjavanje,

Osnovne principe planiranja plodoreda,

Združivanje useva (biljke prijatelji),

Izbor vrste i sorte za setvu i

Berba useva (žetva)

Veoma je važno objasniti zaštitu useva u vidu biološkog suzbijanja bolesti i štetočina,

sa isticanjem sanitarnih mera, značajem ekokoridora, prilagođavanjem datuma setve,

gajenjem tolerantnih sorti, združivanjem useva, upotrebom biopreparata.

3. Posebno ratarstvo

Koje obuhvata gajenje ratarskih vrsta u organskoj proizvodnji, sa osvrtom na vrste

koje su prilagodljive ovom načinu gajenja kao i uvođenjem vrsta koje se do sada nisu gajile

kod nas ili se nisu gajile u organskoj proizvodnji. Treba obratiti pažnju na gajenje onih vrsta

koje imaju i ekonomsku opravdanost. Veoma je važno obratiti pažnju na organsko

semenarstvo, kojem je potrebno mnogo više vremena da zaživi u našoj zemlji. Treba istaknuti

problem organske proizvodnje ukoliko nemamo dostupan semenski materijal iz organske

proizvodnje.

Praktična nastava:

Praktična nastava se izvodi na terenu i u laboratoriji, preko morfologije,

ontogenetskog razvića i odgovarajućih agrotehničkih mera. Ciljnu grupu treba obavezno

voditi na organske farme radi sagledavanja prave organske proizvodnje, kao i omogućiti im

samostalno gajenje na školskom gazdinstvu.

Metoda izvođenja nastave:

Nastava treba da obuhvati teorijska predavanja, sa vežbama u laboratoriji i vežbama

na terenu. U nastavi i teorijskoj i praktičnoj, ciljna grupa mora da učestvuje aktivno. Potrebno

je obezbediti stručne ekskurzije kao što su posete organskim farmama, slušanje eksternih


5

predavanja stručnjaka iz ove oblasti i posete organskim sajmovima. Treba uvesti u praktičnu

nastavu gajenje ratarskih useva po organskim principima.

Ocenjivanje: Ocenjivanje ostvarenosti ishoda izvršiti kroz :

aktivnosti u toku nastave

testove i

aktivnosti u praksi

Preporučena literatura:

1. Bekavac G. (2012): Vodič za organsku proizvodnju kukuruza. Institut za ratarstvo i

povrtarstvo Novi Sad, priručnik 6.

2. Grupa autora (2008): Organska poljoprivreda, Tom I, Institut za ratarstvo i

povrtarstvo Novi Sad.

3. Grupa autora (2008): Organska poljoprivreda, Tom II, Institut za ratarstvo i

povrtarstvo Novi Sad.

4. Kovačević D., Oljača Snežana, (2005): Organska poljoprivredna proizvodnja,

Poljoprivredni fakultet Beograd – Zemun

5. Ognjenović Snežana, Simić I. (2012): Kako do sertifikovanog organskog

proizvoda, Nacionalno udruženje za razvoj organske poljoprivrede ”SERBIA ORGANICA”,

ABC-copy Novi Sad.

6. Rašković Vera, Đukanović Lana, Stepić R., Milošević Vera (2013): Prospects of

development of organic agriculture and eco-tourism in the area of Fruska Gora, 24th

International Scientific-Expert Conference on Agriculture and Food Industry.

Preporučeni sajtovi:

1. www.serbiaorganica.info

2. www.mpsv.gov.rs

3. www.polj.savetodavstvo.vojvodina.gov.r/.../alternativnažitapšenicakrupnik

4. www.poljostandardi.com

5. www.globalseed.info

6. www.biospajz.rs.agrofabl.org/wp…/Beograd,stefanovic,aleksandar.p…organska

proizvodnja heljde, naučni rad

7. www.slavol.rs/slavol-rezultati/organska proizvodnja


6

dr Vera Rašković, profesor

Organska proizvodnja povrća

Modul Organska proizvodnja povrća treba da bude sačinjen od tri submodula: Uvodni

deo, opšti i posebno organsko povrtarstvo.

Za studente i đake koji se u toku nastave nisu susretali sa pojmom organska

poljoprivreda preporučuje se da modul sadrži uvodni deo gde će se upoznati sa značajem

organske poljoprivrede i postupkom sertifikacije i osnovnim načelima organske

poljoprivrede.

Drugi submodul obuhvatiće Opšte organsko povrtarstvo gde će biti opisana uopšteno

specifična tehnologija gajenja povrtarskih biljaka po organskim principima. U okviru ove

celine izdvojene su tri podceline: opšte agrotehničke mere, specifične i zaštita povrća u

organskoj proizvodnji, berba i žetva.

U okviru trećeg submodula izučavaće se specifični zahtevi i agrotehnika gajenja

povrtarskih vrsta. Klasifikacija povrća je prema organima koji se koriste u ishrani a ne samo

na osnovu botaničke pripadnosti, ovakav princip je prihvaćen kako u obrazovnim ustanovama

poljoprivredne struke tako i u dostupnoj literaturi.

U daljem tekstu navešće se: cilj predmeta, ishodi učenja i znanja koje učenik treba da

poseduje i veštine koje treba da savlada; odvojeno će se dati opis teorijske i praktične

nastave. metodika nastave, obavezna i preporučena literatura, korisni sajtovi i rečnik

pojmova.

Ciljna grupa: Učenici srednjih stručnih i visokih poljoprivrednih škola strukovnih

studija.

Cilj predmeta:

Sticanje osnovnih praktičnih i teorijskih znanja iz oblasti savremene proizvodnje

povrća uz poštovanje osnovnih principa zaštite očuvanja i održavanja prirodnih resursa. Cilj

predmeta je da studenti (učenici) budu sposobni za samostalno organizovanje povrtarske

proizvodnje po organskim principima.

Ishodi: po završetku teme učenik bi trebalo da poseduje sledeće znanje:

poznavanje opšteg privrednog i agrotehničkog značaja organske poljoprivrede;

poznaje doprinos ovog vida poljoprivredne proizvodnje u zaštiti životne sredine;

upoznat je o zastupljenosti organske poljoprivrede u odnosu na konvencionalnu u

svetu i kod nas;

poznat mu je postupak sertifikacije organskih proizvoda;

o Sistemu kontrole u organskoj poljoprivredi;

poznati su mu uslovi za organizovanje organske proizvodnje;

neophodno je da zna o specifičnosti tehnologije gajenja povrtarskih vrsta u

uslovima organske poljoprivrede;

za uspešno samostalno organizovanje ovog vida proizvodnje mora posedovati

osnovno znanje iz agrobiznisa i agromenadžmenta;


7

Veštine: student treba da bude osposobljen da samostalno:

podnese zahtev za sertifikaciju;

vodi knjigu polja;

poznaje vrste i sorte povrća koji se mogu gajiti po principima organske

poljoprivrede i njihove zahteve prema klimatskim i edafskim uslovima;

sagleda prednosti i nedostatke organske proizvodnje;

bude spreman za efikasno i celoživotno učenje;

razvija kritičko mišljenje;

upražnjava timski rad;

evaluira ishode učenja.


Teorijska nastava: se sastoji iz uvodnog, opšteg i posebnog dela.

1. Uvod:

Studenti (učenici) treba da se upoznaju sa sistemima poljoprivredne proizvodnje;

definicijama organske poljoprivrede; kratkim opisom istorije organske proizvodnje;

površinama u svetu i kod nas pod organskom proizvodnjom; najznačajnijim tržištima

organskih poljoprivrednih proizvoda; osnovnim razlikama između organske i konvencionalne

poljoprivrede, osnovni principima organske poljoprivrede; ulogom organske poljoprivrede u

očuvanju životne sredine; organskom poljoprivreoma i ekoturizmom; sertifikacijom

organskog proizvoda; periodom konverzije; zakonskom regulativom u organskoj

poljoprivredi; uslovima za zasnivanje organske proizvodnje.

2. Osnove organskog povrtarstva

Opšte agrotehničke mere

Obrada zemljišta

osnovna i predsetvena priprema,

Đubrenje zemljišta

organska đubriva;

stajnjak, kompost, glistenjak, zelenišna đubriva i komercijalna organska đubriva;

mineralna đubriva dozvoljena u organskoj proizvodnji;

mikrobiološka đubriva.

Navodnjavanje

Plodored

osnovni principi pri planiranju plodoreda;

Združivanje useva (biljke prijatelji).

Setva i sadnja

Izbor vrste i sorte;


8

Nabavka semena i sadnog materijala.

Berba i žetva

Specifične agrotehničke mere:

Malčovanje zemljišta, prekrivanje agrotekstilom, proizvodnja rasada, kalemljenje,

pinciranje oprašivanje.

Zaštita povrća, biološko suzbiljanje bolesti i štetočina;

Preventivne mere zaštite - sanitarne mere, značaj ekokoridora, modifikacija datuma

setve, gajenje otpornih sorti na bolesti i štetočine; gajenje pokrovnog useva, malčovanje,

gajenje uz potporu, upotreba specifične mehanizacije u organskom povrtarstvu, fizičke

barijere, usevi koji se štite združeno, predator, biopreparati (čajevi, uvarci, macerati i

dozvoljena komercijalna sredstva).

3. Posebno povrtarstvo

Organska proizvodnja povrća na osnovu organa koji se koristi u ishrani: korenasto-

krtolasto povrće, lukovičasto, lisnato, kupusnjače, plodovito povrće, vrežaste kulture,

mahunarke i višegodišnje povrtarske biljke.

Praktična nastava:

Izvodi se u laboratoriji i na terenu. Obuhvata morfologiju i ontogenetsko razviće

gajenih biljaka kao i pitanja vezana za primenu odgovarajućih agrotehničkih mera.

Vežbe na terenu podrazumevaju posetu najbliže organske farme. Na školskom imanju

svaki učenik će gajiti jednu povrtarsku biljku po principu organske poljoprivrede.


Nastava se izvodi kroz predavanja, praćena laboratorijskim vežbama, u kombinaciji sa

interaktivnom nastavom. U toku nastave treba predvideti jednu do dve stručne ekskurzije

koje ne predviđaju samo posetu farmi, već i lokalno tradicionalnim manifestacijama, gde

postoji ponuda organskih proizvoda.

Preporuka: da bi učenici uspešno ovladali praktičnim znanjem o tehnologiji gajenja i

suočili se sa realnom situacijom u organskoj proizvodnji, poželjno je da na školskom imanju

proizvode povrće po organskim principima.

Ocenjivanje: Ocenjivanje ostvarenosti ishoda izvršiti kroz:


testove znanja i

ocenom praktične nastave


1. Zdravković, Jasmina, Mijatović, Mirjana, Pavlović, N., Ugrinović, M., Adžić,

Slađana (2012): Prvi koraci ka organskoj proizvodnji povrća, Institut za povrtarstvo doo,

Smederevska Palanka.


9

2. Lazić, Branka (2011):Organsko povrtarstvo, Zadužbina Andrejević, Beograd.

3. Ognjenović, Snežana (2004): Organska bašta, Samostalno izdanje, Beograd.

4. Ognjenović, Snežana, Simić, I. (2012): Kako do sertifikovanog organskog

proizvoda, Nacionalno udruženje za razvoj organske poljoprivrede „SERBIA ORGANICA“,

ABC-copy, Novi Sad.

5. Kovačević, D., Oljača, S. (2005): „Organska poljoprivredna proizvodnja“,

Poljoprivredni fakultet, Beograd-Zemun.

6. Lazić, Branka, Ilić, Z., Đurovka, M. Mihal,(2013): Organska proizvodnja povrća,

Centar za organsku proizvodnju, Selenča.

7. Rašković,Vera, Đukanović, Lana, Stepić, R., Milošević, Vera (2013): Prospects of

development of organic agriculture and eco-tourism in the area of Fruška Gora, 24th

International Scientific-Expert Conference on Agriculture and Food Industry.

8. Grupa Autora: Organska poljoprivreda Tom I, (2008): Institut za ratarstvo i

povrtarstvo, Novi Sad.

9. Grupa Autora: Organska poljoprivreda Tom II, (2008): Institut za ratarstvo i


10. Grupa autora: Organska proizvodnja i biodiverzitet.


1. www.sepa.sr.gov.yu


3. www.zelenamreza.org/

4. www.mpt.gov.rs

5. www.polj.savetodavstvo.vojvodina.gov.r

6. www.terras.org.rs/

7. www.altamed-organic.com

8. www.biospajz.rs

http://www.sepa.sr.gov.yu/

http://www.serbiaorganica.info/

http://www.zelenamreza.org/

http://www.mpt.gov.rs/

http://www.polj.savetodavstvo.vojvodina.gov.r/

http://www.altamed-organic.com/


10

dr Miroljub Milić, profesor

Organska proizvodnja u stočarstvu

Organska poljoprivreda je zasnovana na poštovanju prirode i života u skladu sa njom.

Zaboravlja se da su životinje bića koja osećaju bol, patnju, bića koja znaju da se raduju i da se

igraju. Životinje i te kako znaju da izraze svoje emocije, a ako ne mogu ugrožen im je

integritet. Moramo im obezbediti opremu i smeštaj koji neće ugroziti životinje i koji će

obezbediti redovnu negu. Hrana treba da bude ukusna i lako svarljiva i da zadovoljava

potrebe. To znači da moramo obezbediti uslove koji će omogućiti dobro zdravlje i optimalnu

proizvodnju bez zloupotrebe životinje.

U intenzivnom stočarstvu držanje velikog broja grla na skučenom prostoru,

prouzrokuje promene u ponašanju životinja, stres, mogućnost kretanja i prirodnog ponašanja.

Ovaj način proizvodnje povlači za sobom potrebe za kastracijom, sečenjem repova,

obezrožavanjem, stalnim dodavanjem stimulatora rasta i antibiotika.

Uzgoj životinja u intenzivnom stočarstvu izaziva sledeće:

1. moderno stočarstvo zahteva mnogo više energije nego što sadrži krajnji proizvod;

2. proizvodnja bazirana na konstantnom gubitku teško se može održati;

3. sistemi za intenzivnu proizvodnju u stočarstvu traže mnogo ulaganja, lekove, a

ponajviše skupu hranu.

Stimulatori rasta i lekovi koji se koriste mogu izazvati zdravstvene probleme i

rezistentnost na lekove.

Sve ove opasnosti učvršćuju potrebu za organskom poljoprivredom.

Razvojem potrošačkog društva od farmskih životinja zahteva se visoka proizvodnja,

brz porast životnja, visoka plodnost, efikasna konzumacija i konverzija stočne hrane kao i

dobra zarada od životinjskih proizvoda (mleko,meso,jaja).

Zanemarivan je odnos prema životinjama kao živom biću. Intenzivna proizvodnja

negativno deluje na zdravlje životinja, a posebno na lečenje životinja. Na taj način životinje

su preko veterinarskih zahteva i ishrane dobijale veće doze nedozvoljenih „dodataka“ čiji su

ostaci bili u proizvodima što negativno deluje na zdravlje potrošača.

Pokret za očuvanje i zaštitu životinja navodi potrebu da se uspostavi gajenje životinja

na prirodan način, odnosno slobodan sistem držanja u otvorenom prostoru, u malim grupama

i sa optimalnom proizvodnjom i da se dobiju zdravstveno bezbedni proizvodi.

Osnovni primer ovakve proizvodnje prvenstveno se odnosi na dobrobit životinja, na

očuvanje njihovog zdravstvenog stanja, visokog ekološkog kvaliteta sa ciljem uspostavljanja

i organizovanja ekološki prihvatljive proizvodnje.

Posmatrajući razliku između konvencionalne i organske proizvodnje u stočarstvu ona

treba da se ogleda u načinu držanja i intenzivnosti proizvodnje.

Odgajivanje stoke treba da bude ekonomično, ali se životinje ne smeju

zloupotrebljavati. Od životinja ne treba tražiti maksimum nego optimum. Životinje treba

odgajati u okruženju gde će izgraditi, stvoriti samoodrživi sistem po ugledu na prirodu, ali i

da istovremeno proizvodi višak za potrebe čoveka. Treba odgajati autohtone rase i rase koje

žive u određenoj okolini, regionu što ubrzava i pojačava odgajivačku moć. Prednosti odgoja

po organskim principima su značajne.


11


studija.

Cilj predmeta: Sticanje osnovnih znanja iz oblasti organske proizvodnje u

stočarstvu (govedarstvo, svinjarstvo, ovčarstvo i kozarstvo) koji podrazumeva:

1. Izbor vrste životinja za organsku proizvodnju kao i rase unutar vrste treba uraditi

tako da se životinje gaje u onim oblastima gde za to imaju uslove određene za tu vrstu i rasu.

2. Određene vrste i rase treba odgajati tako gde im prirodni uslovi bolje odgovaraju.

U ravničarskim delovima više se bazirati na svinjarstvo, a u brdsko planinskim delovima na

govedarstvo, ovčarstvo i kozarstvo. Prema standardima koji se odnose na dobrobit životinja,

životinje gajene u organskoj proizvodnji moraju imati dovoljno zdrave hrane i vode, dovoljno

prostora za odmaranje i kretanje, kao i zoohigijenske uslove. Pored ovih uslova životinjama

se mora obezbediti mesto (nadstrešnice, štale) gde bi se sklanjale u slučaju vremenskih

nepogoda, kao i nesmetan život u odnosu na godišnja doba.

3. Animalni genetički resursi u organskoj proizvodnji

Najprihvatljivije rase u uslovnima naše zemlje za organsku proizvodnju su autohtone

vrste domaćih životinja koje su adaptirane na lokalne uslove gajenja i otporne su tokom

života.

U organskoj proizvodnji mogu da se gaje: goveda, ovce, koze, svinje, živina, ribe,

pčele.

Govedarstvo: Buša, domaće šareno goveče i podolsko goveče su rase koje su

najprihvatljivije za organsku proizvodnju.

Ove rase nemaju samo značaja u nasleđivanju osobina u pogledu sposobnosti za

prilagođavanje, otpornost na bolesti i dugovečnost, nego se odlikuju i kada je reč o kvalitetu

proizvoda, mleka i mesa za ljudsku hranu.

Osnovno pri uzgoju goveda koji su preživari je da dobar deo života provode krećući

se po pašnjacima i ispustima. Životinje se drže slobodno. Ako su u objektima oni moraju biti

sa prostirkom (slamom). Životinja mora imati slobodan pristup pojilici i svoje mesto za

odmor.

Uzgoj i nega teladi i junica zahteva posebnu pažnju. Svako tele treba da odgaji

njegova majka. Na taj način će prirodna otpornost od eventualne infekcije prevazići većinu

zdravstvenih problema. Tele tu otpornost dobija preko prvog mleka (kolostruma) koji sadrži

antitela i tele tako dobija prirodni imunitet. Kada tele dostigne starost od 6 meseci odbija se

od majke (krave).

Krave koje su odgajane u organskoj proizvodnji često dožive 10-11 laktacija što znači

da ispune 80% svog životnog potencijala. Možda one proizvedu manje mleka u pojedinim

laktacijama, ali u celokupnoj životnoj produkciji proizvedu više mleka i teladi u odnosu na

krave iz klasičnog uzgoja. Druga prednost su mala ulaganja, a koristi se životna snaga

životinja.

Tovna junad se gaje na pašnjacima gde se slobodno kreću i gde im je dostupna hrana i

voda, a u završnoj fazi tova mogu biti u objektima. U objektima takođe moraju da imaju sve

uslove vezane za organsku proizvodnju (kretanje, mesto za odmor, hrana, voda, prostirka). U

objektima je potrebno imati ventilatore i ispuste.


12

Svinjarstvo: Za razliku od goveda svinje se gaje u većem broju, a i reprodukuju se

mnogo brže od goveda. U organskom stočarstvu danas se najčešće govori o mangulici,

moravki, resavki i domaćoj mesnatoj rasi.

Svinje su životinje veoma osetljive na stres pa im zato moramo obezbediti uzgoj u

otvorenim objektima sa ispustima i na pašnjacima. Treba im obezbediti prostor gde neće biti

sputane u smislu da mogu slobodno da se kreću. Mora se obezbediti i dovoljno prostora za

krmače sa prasadima. Veoma je važno izbegavati sukobe i agresivna stanja kod nazimica i

zalučenih krmača, a to izaziva upravo mali prostor za život.

Parenje mora biti prirodno. Krmače se moraju smeštati u prostor za prašenje, gde pre

prašenja mora biti stavljena prostirka (slama). Prasad treba zalučivati (odbiti od majke) sa 8

nedelja starosti, ali prasad treba da ostanu u grupi.

Od naših autohtonih rasa danas se najviše spominje mangulica. To je svinja koja se

odlikuje time da ima najmanje zahteva od drugih rasa svinja. Meso joj je ukusno i sočno, a

specifične mišićne građe. Sadrži znatno više takozvanog dobrog holesterola (HDL) koji nije

štetan po ljudsko zdravlje.

Ovčarstvo i kozarstvo: Osnovna autohtona rasa za organsko ovčarstvo na našim

prostorima je pramenka. Ona je vezana za terene juga Srbije, dok je za Vojvodinu

karakteristična cigaja od autohtonih rasa za organsku proizvodnju.

U organizovanoj organskoj proizvodnji mogu da daju izuzetno kvalitetne proizvode za

tržište, kao što su: jagnjad težine 25-30 kg, specijalni sirevi, mlečno-kiselinski napici i vuna

za proizvodnju štofova.

Ishodi: Po završetku teme učenik bi trebalo da poseduje sledeće znanje:

poznavanje uslova za ovu proizvodnju;

znanje o učešću organske proizvodnje u odnosu na konvencionalnu;

upoznatost sa ovom proizvodnjom u cilju zaštite životne sredine;

neophodno saznanje o specifičnosti tehnologije odgoja životinja u organskoj

proizvodnji;

opšti značaj organske proizvodnje u organskom odgoju domaćih životinja.

Veštine: Učenik i student treba da bude osposobljen da samostalno:

poznaje vrste i rase životinja koje se mogu gajiti po principima organske

proizvodnje;

vodi knjigu proizvodnje;

sagleda prednosti i nedostatke ove proizvodnje;

bude spreman za efikasno i celoživotno iskustvo;

upražnjava zimski rad

podnese zahtev za sertifikaciju

evaluira ishode učenja


Teoretska nastava:


13

Sa etičke i ekološke tačke gledišta kriterijumi u organskoj poljoprivrednoj proizvodnji

u stočarstvu, student-učenik treba da se upozna sa odgojem domaćih životinja u organskoj

proizvodnji u skladu sa prirodom uz prisustvo muških priplodnjaka, što omogućuje i

ispoljava prirodno ponašanje u reprodukciji. Hrana koja po sastavu mora da odgovara

zahtevima rase i kategorijama životinja, kao i vreme hranjenja.

Praktična nastava:

Upoznavanje sa menadžmentom organskog odgoja životinja. Odgoj roditelja, kao i

podmlatka. Ova nastava se izvodi na terenu gde je organizovana proizvodnja životinja u

organskom odgoju.


Nastava bi se izvodila na farmama (terenu) kroz timski rad po grupama, kao i

kooperativni rad profesor-student. Pored direktnog rada na terenu nastava bi se izvodila i uz

primenu audio-vizuelnih efekata.


aktivnost u toku nastave;

aktivnost na terenu;

testove znanja i

ocenu praktične nastave


1. Popović-Vranješ, A.: Sirarstvo 1. Deo - Poglavlje - Organska proizvodnja u

stočarstvu, Novi Sad, 2010.

2. Lazarević, R.: Organsko stočarstvo, Vizartis, Beograd, 2006.

3. Cristian von Vistinghausen: Boiodinamička poljoprivreda, poljoprivreda

budućnosti, Stvaralačka radionica Jezgro, Vršac, 2009.

4. Erenfrid Pfajfer: Šta nam govore korovi - prevod sa nemačkog, Stvaralačka

radionica Jezgro, Vršac, 2009.

5. Hartmut Vogtmann: Okologische Landwirtschaft, Verlagl C.F. Muller Karlsruhe,

1991.

6. Rudolf Štajner.: Poljoprivredni kurs-prevod sa nemačkog, Izdavač: Siniša Nikolić

Zrenjanin, 2004.

7. Zakon u organskoj proizvodnji i organskim proizvodima-Sl. Glasnik RS br.

62/2006.

8. Pravilnik o metodama organske stočarske proizvodnje - Sl. List SRJ br. 51/2002.

9. Miller Helga: The World of Organic Agriculture, 2009., www.organic-worid. net.


14

dr Jovica Nikolovski, profesor

Organska proizvodnja u živinarstvu

Organsko živinarstvo po definiciji označava razvoj ove privredne grane bez

narušavanja odnosa u prirodnim zajednicama uz ograničenu primenu proizvoda koji prate

animalnu proizvodnju uključujući i terapeutska sredstva.

Ovakav način proizvodnje nije po opisu klasičan ekstenzivan, nego intenzivan sa

prihvatanjem ograničenja koja postavlja stanište, uz ograničavanje zagađenja u samom

staništu čime se obezbeđuje očuvanje celokupne biološke zajednice i postiže zadovoljavajući

prihod. Kroz organsku proizvodnju dobijaju se visoko vredni proizvodi koji nose oznaku

„organska hrana“ čime se povećava cena jediničnog proizvoda, smanjuje zdravstveni rizik za

konzumente i obezbeđuje se prodor na sva tržišta. Ovakva proizvodnja podrazumeva veće

angažovanje radne snage.

Osnovni principi ove proizvodnje se odnose na dobrobit životinja,na očuvanju

njihovog zdravstvenog stanja, proizvodnji animalnih proizvoda (meso, jaja) visokog

ekološkog kvaliteta sa ciljem uspostavljanja i organizovanja ekološki prihvatljive

proizvodnje.

U živinarstvu osnovne razlike između konvencionalne i organske proizvodnje se

odnose na način(sistem) držanja(gajenja) i intenzivnost proizvodnje.


studija.

Cilj predmeta: Sticanje osnovnih znanja iz oblasti organske proizvodnje u

živinarstvu koja podrazumeva:

1. Izbor životinja za organsku proizvodnju(koriste se vitalne vrste i rase životinja koje

su adaptirane na lokalne uslove odgajivanja i otporne na bolest).Hibridi u ovoj proizvodnji

pokazuju nižu nosivost i viši mortalitet od tehnoloških normativa. Od zdravstvenih problema

kod živine dolazi do izražaja povećani rizici na veću učestalost parazitskih infekcija, njukastl

bolest, bakterijske infekcije(salmonela).

2. Dobrobit životinja,osnovni pokazatelji su fiziološke i biohemijske

promene,ponašanje životinja,zdravlje i produktivnost životinja u određenim uslovima

sredine. Prema standardima živina mora imati dovoljno prostora za hranjenje, odmaranje i

kretanje, pristup vodi i hrani mora biti slobodan.

3. Animalni genetički resursi u organskoj proizvodnji. U Republici Srbiji (Babović i

sar.2005) su registrovali 5 rasa kokošaka (golovrata, somborska kaporka, banatski gološijan,

svrljiška crna i dečanska kokoš-još uvek nepriznata), 2 rase gusaka (somborska tršava i siva

novopazarska) i 1 rasa pataka (domaća patka) kao i razni sojevi domaće ćurke.

4. Ishrana živine u organskoj proizvodnji-ona se zasniva na iskorišćavanju pašnjačkih

površina i koncetrovanih hraniva proizvedenih na organski način. Sistem držanja je slobodan,

što doprinosi boljem zdravstvenom stanju i omogućava ispoljavanje prirodnog ponašanja

životinja. Ova ishrana mora biti prilagođena fiziološkim zahtevima. Primena principa

organske proizvodnje u živinarstvu uglavnom dovodi do povećanja troškova proizvodnje.


15

5. Preventiva i zdrastvena zaštita živine u organskoj proizvodnji bazira se na

poštovanju principa “preventiva pre lečenja“. Primena hemijskih sintetskih alopatskih lekova

(antiparazitici, antiinflamatorni lekovi) vrše se uz odobrenje i na odgovornost veterinara. Nije

dozvoljena upotreba imunoloških preparata (vakcina i antiseruma). Upotreba vakcinacije

dozvoljena je samo u slučaju kada je dokazana opasnost od pojave zarazne bolesti. Vrstu i

način aplikacije vakcina određuje veterinar. Pored toga zabranjena je upotreba stimulatora

rasta, uključujući i antibiotike, kokcidiostatike i druge sintetičke preparate.

6. Što se tiče sistema držanja (gajenja) živine u organskoj proizvodnji ovde možemo

govoriti o povratku prirodnom, tj “otvorenom“ sistemu gajenja. Po formiranju jata moraju se

poštovati određeni principi definisani Pravilnikom o metodama organske proizvodnje. Kada

se jato u živinarstvu formira po prvi put, u nedostatku živine odgajene po organskim

principima, može se u organsku proizvodnju uvesti i živina iz konvencionalne proizvodnje,

uz saglasnost nadležnog inspektorata. Uslov je da su to: nosilje za proizvodnju jaja do 18.

nedelja uzrasta; pilići za tov mlađi od tri dana i bilo koja druga živina u uzrastu do dve

nedelje. Pored objekata za smeštaj, potrebno je obezbediti pristup ispustu. Kretanje pruža

mogućnost da se životinje osećaju slobodno i pri datim uslovima ponašaju se prirodno

izražavajući neposrednije apetit, reproduktivne karakteristike, bolje održavanje zdravlja, a

time i predispoziciju za duži proizvodni vek.


opšteg privrednog značaja organske proizvodnje u živinarstvu;

o doprinosu ovakve proizvodnje u zaštiti životne sredine;

o učešću organske proizvodnje u odnosu na konvencijalnu u svetu i kod nas;

postupka sertifikacije organske proizvodnje;

sistema kontrole ove proizvodnje;

uslova za ovu proizvodnju;

o specifičnosti tehnologije gajenja živine u uslovima organske proizvodnje;

za uspešno samostalno organizovanje ovog tipa proizvodnje mora posedovati

osnovno znanje iz oblasti stočarske i veterinarske nauke.

Veštine: Učenik i student treba da bude osposobljen da samostalno:

podnese zahtev za sertifikat,

vodi knjigu proizvodnje

poznaje vrste i linije živine koji se mogu gajiti po principima organske

proizvodnje

sagleda prednosti i nedostatke ove proizvodnje







16

Teoretska nastava:

Student-učenik treba da se upozna sa Sistemom tehnologije uzgoja živine: laki i teški

materijal, odgoj i eksploatacija. Definicija organske proizvodnje u živinarstvu, istorijat

ovakvog načina proizvodnje. Tehnopatije: oboljenja nastala kao greške u tehnologiji.

Bakterijske bolesti živine, virusne bolesti, gljivične bolesti, intoksikacije i mikotoksikoze

živine. Bolesna stanja kao rezultat nutritivnih deficijenasa. Proizvodnim parametrima odgoja,

tova i eksploatacije. Osnovna razlika između organske i konvencionalne proizvodnje u

živinarstvu. Organska proizvodnja i eko turizam. Zakonsku regulativu i uslove za zasnivanje

organske proizvodnje u živinarstvu.

Praktična nastava:

Upoznavanje sa menadžmentom živinarske organske proizvodnje: odgoj roditelja lake

I teške linije,eksploatacija roditelja lakog I teškog materijala,eksploatacija brojlera. Ova

nastava se izvodi na terenu na najbližim farmama organske proizvodnje.

Metodi izvođenja nastave:

Teoretska nastava sa interaktivnim učenjem gde student-učenike učimo,ne šta da

misle,nego kako da misle. Ova nastava bi se izvodila kroz sledeće forme: kooperativni rad

profesor-student, kooperativni rad u malim grupama i timski rad. Kao i uz primenu audio-

vizuelnih efekata (Power Point prezentacije i filmova). Praktična nastava bi se izvodila na

farmama živinarske organske proizvodnje.


aktivnost u toku nastave;

testove znanja i

ocenu praktične nastave.


1. Berber N., Đokić N., Kočić Vugdelija Vesna (2011); Organska poljoprivredna

proizvodnja kao element strategije održivog razvoja Srbije. Agrarna I ruralna politika u

Srbiji,nužnost ubrzanja reformi. Tematski zbornik,DAES-Društvo agrarnih ekonomista

Srbije,Beograd,Novi Sad,129-145.

2. Bogosavljević Bošković Snežana, Mitrović S., Petrović D.M., Đoković R.,

Dosković V.,(2008a). Uticaj uzrasta i sistema držanja na odabrane parametre kvaliteta mesa

pilića u tovu. Savremena poljoprivreda 57(3-4),137-143.

3. Bogosavljević Bošković Snežana, Mitrović S., Radović Vera, Dosković V.,

Đermanović V., (2008b):Hemijski sastav mesa pilića gajenih ekstenzivno u živinarniku i u

slobodnom sistemu gajenja. Biotechnology in animal husbandry, 18 Symposium on

innovation in animal science and production, Vol.24, spec.issue., 213-223.

4. ĐermanovićV., Mitrović S., Đekić V., Mitrović M., (2013) Ocena kvaliteta

priplodnih jaja leghorn rase kokoši gajene u poluekstenzivnom sistemu. Zbornik naučnih

radova, Vol.19,3-4, 173-178.

5. Grashorn M.A., Clostermann G.,(2002): Performance and slaughter characteristics

of broiler breeds for extensive productions. Arhiv fur Geflugelk, 66(4):173-181.


17

6. Hristov S., Relić Renata, Stanković B.,(2003) Zdravstvena zaštita životinja u

organskom stočarstvu. Program sažeci bilježnica nove tehnologije I edukacija u funkciji

proizvodnje hrane,Teslić,142-143.

7. Jovanović S., Savić M., Trailović Ružica(2005) Organska proizvodnja u

stočarstvu. Centar za unapređenje obrazovanja u veterinarskoj medicine. Vakultet

veterinarske medicine,Univerzitet u Beogradu.

8. Mitrović S., Vera Đekić(2013), Organska živinarska proizvodnja, Monografsko

delo, Beograd-Zemun

9. Mitrović S., Bogosavljević Bošković Snežana I sar.(2012) Poluintezivni tov

golovrate kokoši, organska proizvodnja živinskog mesa. Zbornik radova, XVII Savetovanje

biotehnologa sa međunarodnim učešćem,Vol,17.(19).Čačak,6-7,April,304-309.


18

dr Milisav Mitrović, profesor

Organska proizvodnja voća

Modul Organska proizvodnja voća treba da bude sačinjen od tri submodula: uvodni

deo, opšte i posebno organsko voćarstvo.

Za studente i đake koji se u toku nastave nisu susretali sa pojmom Organska

proizvodnja voća, PREPORUČUJE SE da modul sadrži uvodni deo gde će se upoznati sa

značajem organske proizvodnje voća, postupkom sertifikacije i osnovnim načelima organske

proizvodnje voća.

Drugi submodul obuhvatiće Opšte organsku proizvodnju voća gde će biti opisana

tehnologija gajenja voća po organskim principima. U okviru ove celine izdvojene su tri

potceline: opšte agrotehničke mere , dozvoljena zaštita u organskoj proizvodnji voća , berba i

skladištenje.

U okviru trećeg submodula izučavaće se specifični zahtevi i agrotehnika gajenja

kontinentalnih voćnih vrsta. Klasifikacija voća je prema vrstama i karakteru ploda koji se

koriste u ishrani, a na samo na osnovu botaničke pripadnosti. Ovakav princip je prihvaćen ,

kako u obrazovnim ustanovama poljoprivredne struke, tako i u dostupnoj literaturi.

U daljem tekstu navešće se : cilj predmeta, značaj učenja i znanja koje učenik treba

da poseduje kao I veštine koje treba da savlada. Odvojeno će se dati opis teorijske i praktične

nastave. Predložiće se metodika nastave, obavezna i preporučena literature, korisni sajtovi,

rečnik pojmova.


studija

Cilj predmeta:

Sticanje osnovnih, praktičnih i teorijskih znanja iz oblasti savremene proizvodnje

voća uz poštovanje osnovnih principa zaštite očuvanja i održavanje prirodnih resursa.

Navedeno ima za cilj da student ( učenici ), budu sposobni za samostalno organizovanje

voćarske proizvodnje po organskim principima.


opšteg privrednog i agrotehničkog značaja organske proizvodnje;

doprinosa ovog vida poljoprivredne proizvodnje u zaštiti životne sredine;

o učešću organske proizvodnje u odnosu na konvencionalnu proizvodnju u svetu i

kod nas;

postupka sertifikacije organskih proizvoda;

o sistemu kontrole u organskoj proizvodnji;

uslova za organizovanje organske proizvodnje;

o specifičnosti tehnologije gajenja živine u uslovima organske proizvodnje;

za uspešno samostalno organizovanje ovog vida proizvodnje , mora posedovati

osnovno znanje iz agrobiznisa i agromenadžmenta.


19

Veštine: Student treba da bude osposobljen da samostalno:

podnese zahtev za sertifikaciju;

vodi knjigu polja;

poznaje vrste i sorte voća koje se mogu gajiti po principu organske proizvodnje i

njihove zahteve prema klimatskim I edafskim uslovima;

sagleda prednosti i nedostatke organske proizvodnje;







1. Uvod:

Studenti (učenici ) treba da se upoznaju sa sistemima poljoprivredne proizvodnje;

definicijom organske poljoprivrede; kratkim opisom organske proizvodnje; površinom u

svetu i kod nas pod organskom proizvodnjom; najznačajnijim tržištima organskih

poljoprivrednih proizvoda; osnovnim razlikama između organske i konvencionalne

poljoprivrede ili( osnovnim principima organske poljoprivrede); ulogom organske

poljoprivrede u očuvanju životne sredine; organskom poljoprivredom i ekoturizmom;

sertifikacijom organskog proizvoda; periodom konverzije; zakonskom regulativom u

organskoj poljoprivredi; uslovima za zasnivanje organske proizvodnje. Organska

poljoprivreda je proizvodnja poljoprivrednih proizvoda bez sintetičkih materija, pa ta

proizvodnja ne šteti zdravlje ljudi i životinja, a preko pravilnog korišćenja prirodnih resursa,

dugoročno održava produktivnost agroekosistema i ne oštećuje prirodne ekosisteme.

Organska proizvodnja u svetu zasnovana je na 7,1 milion ha u SAD-u; 7,4 miliona ha u

Evropi; 3,1 milion ha u Aziji; 0,4 miliona ha u Africi i najviše u Australiji 12,1 milion ha.

Organska proizvodnja kontinentalnog voća u svetu zasnovana je na preko 250 000 ha.

Najveći proizvođači voća organske proizvodnje su Italija, Turska , SAD, Francuska, Španija,

Poljska I Nemačka. Potrebno je nekoliko godina za uspostavljanje ekološke ravnoteže u

zasadima voća jer je voćarstvo složen sistem i svaki zasad za sebe predstavlja poseban slučaj.

Zbog toga su potrebne određene veštine, znanja, ali i specifične sposobnosti voćara da

stalnim posmatranjem i proveravanjem dođe do specifične strategije u tehnologiji organske

proizvodnje.

2. Osnove organskog voćarstva

Opšte agrotehničke mere:

Obrada zemljišta

osnovna, rigolovanje ili duboko oranje

u cilju popravke hemijskog i fizičkog sastava zemljišta, izvršiti setvu leguminoza i

u intenzivnom porastu površinu istarupirati ili zaorati.


20

Đubrenje zemljišta

organska đubriva

stajnjak, kompost, glistenjak, zelenišna đubriva i komercijalna organska đubriva

(od organskih đubriva: zgoreli stajnjak ovčiji i goveđi, zelenišna đubriva od leguminoze u

cilju popravke strukture i kvaliteta zemljišta)

mineralna đubriva dozvoljena u organskoj proizvodnji (lista odobrenih đubriva od

strane ministarstva)

mikrobiološka đubriva

Navodnjavanje

Plodored

osnovni principi pri planiranju plodoreda

združivanje useva

Setva i sadnja

izbor terena I njegova priprema

izbor vrste i sorte

izbor sadnog materijala (koji mora biti proizveden po merama nege za organsku

proizvodnju sadnica, sadnice moraju biti sortno i zdravstveno ispravne )

berba i skladištenje

Specifične agrotehničke mere

Malčovanje zemljišta,prekrivanje agrotekstilom, proizvodnja sadnica, kalemljenje (u

zavisnosti od vremena i načina može biti okuliranje ili čipovanje na spavajući pupoljak

tokom jula i avgusta meseca ili kalemljenje na zrelo uz parafinisanje kalem grančice i

spoljnog mesta ), pinciranje, nega.

Zaštita voća, biološko suzbijanje bolesti i štetočina

Preventivne mere zaštite(sanitarne mere, značaj ekokoridora, modifikacija datuma

sadnje, gajenje otpornih sorti na bolesti i štetočine,gajenje međukultura, malčovanje, gajenje

uz potporu upotreba specifične mehanizacije u organskom voćarstvu, fizičke barijere, voće

koje se štiti združeno, predator, biopreparati čajevi, ekstrati i dozvoljena komercijalna

sredstva).

3. Posebno voćarstvo

Organska proizvodnja voća u zavisnosti od ploda koji se koristi u ishrani: jabučasto,

koštičavo, jagodasto i jezgrasto, za kontinentalne uslove gajenja.

Praktična nastava:

Izvodi se u laboratoriji i na terenu .Obuhvata morfologiju voća i ontogenetsko razviće

gajenih vrsta voća, kao i pitanja vezana za primenu odgovarajućih agrotehničkih mera.

Vežbe na terenu podrazumevaju posetu najbliže organske plantaže voća i farme.

Na školskom imanju svaki učenik će gajiti jednu voćnu vrstu po principu organske

poljoprivrede .



21

Nastava se izvodi kroz predavanja praćena laboratorijskim vežbama u kombinaciji sa

praktičnom nastavom. U toku nastave treba predvideti jednu do dve stručne ekskurzije koje

ne predviđaju samo posete farmama, voćnim zasadima, već i lokalno tradicionalnim

manifestacijama gde postoji ponuda organskih proizvoda.

Preporuka: Da bi učenici uspešno ovladali praktičnim znanjima o organskoj

tehnologiji gajenja i suočili se sa realnom situacijom u organskoj proizvodnji voća, poželjno

je da na školskom imanju proizvode voće po organskim principima.



testove i

aktivnosti u praksi


1. Braun,P.G.,Smith,R.F.,Hardman,J.M.,Webster,D.H.,Craig,W.(2004):Organic

Apple Production Guide for Nova Scotia.

2. Fitygerald Jean (2004): Best practice guide for the production of organic apples

and pears. Based on document produced by the UK organic top fruit group.Revision funded

by EU INTERREG-Transorganic 2.

3. Granatstein,D.,Kirby,E.,Willer,H.(2008):Current World Status of Organic

Temperate Fruits. Organic Fruits Conference , Vignola, Italy, June 16 and 17,2008.

4. Lind,K.,Lafer,G.,Schloffer,K.,Innerhofer,G and Meister,H. (2003): Organic Fruit

Growing. CABI Publishing.

5. Milenković,S. (2010):Organska proizvodnja jabuke. XV Savetovanje o

biotehnologiji; Vol.15,(17),883-886, Čačak.

6. Milenkovi, S., Lukić, M. (2008):Autohtone I novostvorene sorte jabuke u

organskoj proizvodnji. Drugi Simpozijum “Zdravo-organic”, Selenča, 26-27. Sept. Zbornik

radova. Poljoprivreda, 43-47.

7. Pesticide Action Network Europe (2007): State of the art of Integrated Crop

management and organic systems in Europe, with particular reference to pest management.

8. Trapman, M.(2008):Disease management in organic apple orchards is more than

applying the right product at the correct time. VII International Conference on Integrated

Fruit Production, 27-30.10 Avignon, France. Abstracts,pp.17-18.

9. Vrbanac,K.,Jakopec,L.,Ilijaš, I.,Malovec, K. (2007): Priručnik tradicionalnih I

autohnonih vrsta I sorata voćaka visokostablašica. INTERREG III A projekat.


22

dr Radenko Stepić, profesor

Zaštita bilja u organskoj proizvodnji

Modul Zaštita bilja u organskoj proizvodnji treba da bude sačinjen od tri submodula:

uvodni deo, opšti deo i posebni deo.

Za studente i đake koji se u toku nastave nisu susretali sa pojmom zaštite bilja u

organskoj poljoprivredi PREPORUČUJE SE da modul sadrži uvodni deo gde će se upoznati

sa značajem zaštite bilja u organskoj proizvodnji, prednostima i nedostacima takve zaštite

bilja, kao i značajem zaštite bilja u organskoj proizvodnji u očuvanju životne sredine.

Drugi submodul obuhvatiće Opšti deo zaštite bilja u organskoj proizvodnji, gde će se

izučavati najznačajnije bolesti, štetočine i korovi koji se javljaju u organskoj poljoprivredi,

njihove morfološke, anatomske, biološke i ekološke karakteristike. U okviru ove celine

izdvojene su tri podceline: prouzrokovači biljnih bolesti, štetočine i korovi.

U okviru trećeg submodula izučavaće se načini suzbijanja prouzrokovača bolesti,

štetočina i korova u organskoj poljoprivredi, preventivne mere, agrotehničke, mehaničke,

fizičke, biološke, kao i sredstva za zaštitu bilja koja se koriste i koja su dozvoljena za

upotrebu u organskoj proizvodnji.

U daljem tekstu navešće se: cilj predmeta; ishodi učenja i znanja koje učenik treba da

poseduje; veštine koje treba da savlada. Odvojeno će se dati opis teorijske i praktične nastave,

metodika nastave, obavezna i preporučena literatura, korisni sajtovi, rečnik pojmova.


studija.

Cilj predmeta:

Sticanje osnovnih praktičnih i teorijskih znanja iz oblasti savremene zaštite bilja u

organskoj proizvodnji uz poštovanje osnovnih principa zaštite očuvanja i održavanja

prirodnih resursa, kao i poštovanja zakonske regulative u ovoj oblasti.


poznavanje značaja zaštite bilja u organskoj proizvodnji i značaj takve zaštite bilja

za zdravstvenu ispravnost hrane i očuvanje životne sredine;

poznavanje najznačajnijih prouzrokovača bolesti, štetočina i korova koji se javljaju

u biljnoj proizvodnji;

poznavanje mera za suzbijanje prouzrokovača bolesti, štetočina i korova u

organskoj proizvodnji, preventivne mere, agrotehničke, mehaničke, fizičke, biološke,

hemijske;

poznavanje načina primene metoda za zaštitu bilja;

poznavanje zakonske regulative koja važi za organsku proizvodnju a odnosi se na

zaštitu bilja i primenu hemijskih preparata;

poznavanje liste sredstava za zaštitu bilja koja su dozvoljena u organskoj

proizvodnji;


23

Veštine: Student treba da bude osposobljen da samostalno:

prepozna simptome i prouzrokovača biljnog oboljenja, oštećenja i vrstu insekta ili

štetočine kao i korovske vrste koje se javljaju u biljnoj proizvodnji;

predloži adekvatnu meru suzbijanja datog oboljenja, štetočine ili korova;

praktično primeni određene mere u cilju zaštite bilja;

posveti pažnju poštovanju zakonskih propisa u oblasti zaštite bilja;

postupa u skladu sa principima očuvanja životne sredine;

bude sposoban da praktično spravi sredstva za zaštitu bilja, biopesticid, od

prirodnih materijala (biljaka, životinja, ili minerala)



1. Uvod:

U uvodnom delu treba da se obrade sledeće teme: Definicija organske poljoprivrede i

njen značaj. Značaj zaštite bilja u organskoj proizvodnji. Razlika između zaštite bilja u

organskoj proizvodnji i konvencionalne zaštite bilja. Prednosti i nedostaci zaštite bilja u

organskoj proizvodnji. Značaj organske proizvodnje i zaštite bilja u organskoj poljoprivredi

za očuvanje životne sredine i kvalitet hrane. Zakonska regulativa u organskoj poljoprivredi

koja se odnosi na zaštitu bilja.

2. Opšti deo

U opštem delu modula Zaštita bilja u organskoj proizvodnji treba obraditi sledeće

teme:

Prouzrokovači fitopatogenih bolesti:

gljive

bakterije

virusi

(morfologija, biologija, ekologija, simptomi i štetnost najznačajnijih prouzrokovača

biljnih bolesti)

Štetočine u biljnoj proizvodnji

insekti

grinje

nematode

puževi

glodari

ptice

(morfologija, biologija, ekologija, simptomi i štetnost najznačajnijih štetočina u

biljnoj proizvodnji)

Korovske vrste u biljnoj proizvodnji

podela korova


24

biološke i ekološke osobine korova

štete koje izazivaju korovi

najznačajnije korovske vrste u biljnoj proizvodnji

3. Posebni deo

U posebnom delu ovog modula treba da budu obrađene sledeće teme:

Načini suzbijanja prouzrokovača biljnih bolesti:

preventivne mere (uništavanje zaraženih biljnih ostataka, dezinfekcija alata i

mašina, izbor parcele, izbor semena i sadnog materijala...)

mehaničke mere (plevljenje, sakupljanje insekata…)

fizičke mere (upotreba visokih temperatura, zračenje, pregrejana vodena para…)

agrotehničke mere (plodored, obrada zemljišta, malčovanje, pravilno

navodnjavanje i đubrenje…)

biološke mere (predatori, paraziti, parazitoidi, sterilizacija mužjaka, feromonske

klopke, bakteriofagi, antibiotik, …)

Hemijske mere suzbijanja prouzrokovača biljnih bolesti, štetočina i korova u

organskoj proizvodnji:

hemijska sredstva dozvoljena za upotrebu u organskoj proizvodnji (jedinjenja

bakra, jedinjenja sumpora, diamonijum fosfat, metaldehid, gvožđe, kalijum permanganat…)

biopesticidi (dobijeni iz prirodnih materijala, biljaka, životinja i minerala)

načini spravljanja biopesticida u organskoj biljnoj proizvodnji (ekstrakti biljaka,

biljna ulja, macerati od koprive i duvana, oparci od crnog luka, maslačka, kamilice, belog

luka, nadzemnih delova krompira…).

Praktična nastava:

Izvodi se na terenu i u laboratoriji. Podrazumeva upoznavanje sa morfologijom gljiva,

bakterija, insekata i drugih štetočina i korova putem mikroskopskih preparata ili svežih

preparata i preparovanih insekata, kao i posmatranjem živih primeraka u prirodi, insekata,

korova i drugih štetočina. Prepoznavanje predatora i parazita iz klase Insecta (red Diptera,

Coleoptera, Hymenoptera, Neuroptera). Izolacija Bacillus thuringiensis.


Nastava se izvodi kroz predavanja praćena laboratorijskim i terenskim vežbama u

kombinaciji sa interaktivnom nastavom. U toku nastave treba predvideti jednu do dve stručne

eskurzije koje predviđaju posetu većim proizvođačima organske hrane, kao i farmaceutskim

kućama koje se bave proizvodnjom sredstava za zaštitu bilja dozvoljenih u organskoj

proizvodnji.

Preporuka: da bi učenici uspešno ovladali praktičnim znanjem o hemijskim

sredstvima i drugim merama za zaštitu bilja i suočili se sa realnom situacijom u organskoj

proizvodnji, poželjno je da se na školskom imanju praktično primenjuju teorijska znanja

stečena na nastavi i vežbama.


25

Ocenjivanje: Ocenjivanje ostvarenosti ishoda izvršiti kroz :


testove i

aktivnosti u praksi


1. Grupa autora (2008): Organska poljoprivreda. Tom I. Institut za ratarstvo i


2. Grupa autora (2008): Organska poljoprivreda. Tom II. Institut za ratarstvo i


3. Grupa autora (2011): Priručnik za organsku proizvodnju – za poljoprivredne

proizvođače. Biotehnički fakultet, Podgorica.

4. Janjić, V. (2005): Fitofarmacija. Društvo za zaštitu bilja Srbije, Beograd.

5. Kojić, M., Janjić, V., Stepić R. (1996): Korovi i njihovo suzbijanje. IŠPJŽ

„Birografika“, Subotica.

6. Lazić B. (2011): Organsko povrtarsto. Zadužbina Andrejević, Beograd.

7. Lazić B., Ilić Z., Đurovka M. (2013): Organska proizvodnja povrća. Centar

za organsku proizvodnju, Selenča.

8. Ковачевић, Д., Ољача, С. (2005): Органска пољопривредна производња.

Пољопривредни факултет Београд – Земун.


1. www.polj.savetodavstvo.vojvodina.gov

2. www.ekapija.com

3. www.minpolj.gov.rs

4. www.agroinfotel.net

5. www.organiccentar.rs


26

dr Saša Spasojević, predavač

Agrobiznis u organskoj proizvodnji

Modul Agrobiznis u organskoj proizvodnji treba da bude sačinjen od tri submodula:

1. Uvodni deo,

2. Agromenadžment u organskoj proizvodnji i

3. Sistemi i standardi kvaliteta.

Uvodni deo: preporučuje se da modul sadrži uvodni deo za one učenike i studente

koji se prvi put susreću sa pojmom Agrobiznis u organskoj proizvodnji, u kome će imati

priliku da se upoznaju sa osnovnim načelima organske proizvodnje i značajem agrobiznisa i

agromenadžmenta u organskoj proizvodnji.

U drugom submodulu Agromenadžment u organskoj proizvodnji biće data

tumačenja osnovnih pojmova iz biznisa, agromenadžmenta, ekomenadžmenta,

agromenadžera i proizvoda organske proizvodnje, iz kojih će učenici/studenti moći da steknu

početna saznanja iz navedenih oblasti.

Treći submodul, Sistemi i standardi kvaliteta, pružiće uvid učenicima/studentima u

pojmove o kvalitetu, standardizaciji, međunarodnim organizacijama koje se bave

sertifikacijom, međunarodnim standardima, upravljanje ekokvalitetom, totalnim upravljanjem

kvalitetom (TQM) i integrisanim upravljanjem kvalitetom. Ovaj submodul bi trebao da bude

najobimniji i kao takav da pruži dovoljna znanja učenicima/studentima o navedenim

pojmovima.

U daljem tekstu navešće se: cilj predmeta; ishodi učenja i znanja koje učenik treba da

poseduje i veštine koje treba da savlada; odvojeno će se dati opis teoriske i praktične nastave;

metodika nastave; obavezna i preporučena literatura; korisni sajtovi i rečnik pojmova.


studija.

Cilj predmeta:

Sticanje osnovnih teorijskih i praktičnih znanja iz oblasti savremenog poslovanja u

agrobiznisu uz poštovanje svih propisa i principa koji se zahtevaju u organskoj proizvodnji,

kao i poštovanje osnovnih principa zaštite očuvanja i održavanja prirodnih resursa. Ovakav

pristup bi trebalo da ima za cilj da se učenici/studenti osposobe za samostalno organizovanje i

obavljanje savremenog poslovanja po principima koje nalaže organska proizvodnja.

Ishodi: po završetku teme učenik bi trebalo da poseduje sledeće znanje:

poznavanje opšteg privrednog značaja organske proizvodnje.

poznavanje osnovnih pojmova iz oblasti poslovanja u organskoj proizvodnji.

da poznaje doprinos organske proizvodnje u zaštiti životne sredine.

da poznaje osnovne principe agrobiznisa u organskoj proizvodnji.

da poznaje osnovne principe menadžmenta u oblasti agrara.

da poznaje osnovne principe ekomenadžmenta.


27

da shvata ulogu agromenadžera u procesu upravljanja organskom proizvodnjom.

poznati su mu uslovi za organizovanje organske proizvodnje.

da poznaje standarde i propise kojima su regulisani uslovi u organskoj proizvodnji.

poznat mu je postupak sertifikacije organskih proizvoda.

poznat mu je sistemu kontrole u organskoj proizvodnji.

neophodno je da poznaje osnovna načela Upravljanja totalnim kvalitetom (TQM) i

Integrisanim upravljanjem kvalitetom (IMS).

Veštine: Učenik/student bi trebalo da bude osposobljen za samostalno obavljanje

sledećih radnji:

obavljanje svih neophodnih priprema za sertifikaciju;

podnošenje zahteva za sertifikaciju;

obavljanje procedure resertifikacije;

sagledavanje prednosti i nedostataka organske proizvodnje;

primenjivanje osnovnih principa savremenog poslovanja u organskoj proizvodnji;

uspešno plasiranje svojih organski proizvoda na tržištu;

spremnost za efikasno i celoživotno učenje;

razvijanje kritičkog mišljenja;

upražnjavanje timskog rada;

evaluiranje ishode učenja.


Teorijska nastava: se sastoji iz tri celine: Uvod, Agromenadžment u organskoj

proizvodnji i Sistemi i standardi kvaliteta.

1. Uvod:

Učenici/studenti treba da se upoznaju sa osnovnim načelima organske proizvodnje;

definicija organske proizvodnje; definicija i osnove agrobiznisa; na kojim se principima

zasniva agrobiznis; definicija agromenadžmenta; osnovni pojmovi agromenadžmenta;

principi agromenadžmenta.

2. Agromenadžment u organskoj proizvodnji

Agromenadžment:

Istorijski razvoj;

Značaj i uloga;

Primena;

Osnovni pojmovi;

Specifičnosti agromenadžmenta u organskoj proizvodnji.

Ekomenadžment:

Značaj i uloga;

Definicija:

Primena;

Osnovni pojmovi;


28

Specifičnosti ekomenadžmenta.

Agromenadžer:

Definicija;

Značaj i uloga;

Funkcije i uloga agromenadžera.

Proizvod organske proizvodnje:

Namena;

Osnovne karakteristike;

Razlike između konvencionalnog i organskog proizvoda.

3. Sistemi i standardi kvaliteta

Kvalitet:

Nastanak i razvoj;

Definicija.

Standardi:

Nastanak i razvoj;

Definicija;

Vrste standarda;

ISO standardi;

HACCP.

Međunarodne organizacije za standardizaciju:

Međunarodna organizacija za standardizaciju ISO.

ISO standardi:

Serija standarda ISO 9000;



Ostali standardi.

Sertifikacija:

Pojam;

Postupak sertifikacije.

Upravljanje ekokvalitetom:

Pojam;

Osnovne karakteristike.

Totalno upravljanje kvalitetom (TQM):

Pojam;

Osnovni principi.

Integrisano upravljanje kvalitetom (IMS):

Pojam;


29

Osnovni principi.

Praktična nastava

Ova vrsta nastave se izvodi na terenu. Obuhvata posetu i rad na organskim farmama i

upoznavanje sa osnovnim principima njihovog poslovanja iz ugla samog proizvođača, kao i

sa prednostima, manama i problemima sa kojima se susreću proizvođači prilikom prodaje

svojih proizvoda. Takođe, obuhvata posetu, po mogućstvu i rad, na mestima gde se organski

proizvodi plasiraju na tržištu (organske pijace, posebne radnje, posebna odeljenja u hiper

marketima za prodaju organskih proizvoda i dr.) i kroz direktnu komunikaciju sa

konzumentima organskih proizvoda dolaziti do saznanja o njihovim očekivanjima i željama

vezanim za organski proizvod.

Metoda izvođenja nastave

Nastava se izvodi kroz predavanja i praktičan rad u kombinaciji sa interaktivnom

nastavom. U toku nastave treba predvideti jednu do dve stručne eskurzije koje ne predviđaju

samo posetu farmi, već i lokalno tradicionalnim manifestacijama, gde postoji ponuda

organskih proizvoda. Preporuka: da bi učenici uspešno ovladali praktičnim znanjem iz

oblasti savremenog poslovanja u organskoj proizvodnji i suočili se sa njenom realnom

situacijom, poželjno je da fond časova praktične nastave bude dovoljno velik za uspešno

savladavanje gradiva, takođe, prisustvo odgovarajućim stručnim skupovima i predavanjima

bi unapredilo proces učenja.


Aktivnost na nastavi,

Testove znanja.


1. Zakić Zorka: Agrarna ekonomija, Ekonomski fakultet, Beograd, 2001.

2. Đekić Snežana: Agrarni menadžment, Ekonomski fakultet, Niš, 2005.

3. Vujačić Milica, Đekić Snežana: Agrobiznis, Ekonomski fakultet, Kragujevac,

2003.

4. Đorđević, D., Ćoćkalo, D.: Upravljanje Kvalitetom. Tehnički fakultet „Mihajlo

Pupin“ Zrenjanin, 2004.

5. Heleta, M.: Kvalitetom u svet. Beograd, 1995.

6. Heleta, M.: TQM – Model izvrsnosti. Educta, Beograd, 2004.

7. Srpski standard SRPS ISO 9000:2007 Sistemi menadžmenta kvalitetom - Osnove i

rečnik. Institut za standardizaciju Srbije, Beograd, 2007.

8. Srpski standard SRPS ISO 9001:2008 Sistemi menadžmenta kvalitetom – Zahtevi.

Instutut za standardizaciju Srbije, Beograd, 2008.

9. Srpski standard SRPS ISO 9004 Rukovođenje sa ciljem ostvarivanja održivog

uspeha organizacije. Pristup preko menadžmenta kvalitetom. Institut za standardizaciju

Srbije, Beograd, 2009.

10. Ognjenović Snežana: Organska bašta, Samostalno izdanje, Beograd, 2004.


30

11. Ognjenović Snežana, Simić Ivan: Kako do sertifikovanog organskog proizvoda,

Nacionalno udruženje za razvoj organske poljoprivrede ”SERBIA ORGANICA”, ABC-copy

Novi Sad, 2012.

12. Ковачевић Д, Ољача С, „Органска пољопривредна производња“

Пољопривредни факултет Београд – Земун, 2005.

13. Grupa Autora: Organska poljoprivreda Tom I, Institut za ratarstvo i povrtarstvo

Novi Sad, 2008.

14. Grupa Autora: Organska poljoprivreda Tom II, Institut za ratarstvo i povrtarstvo

Novi Sad, 2008.


1. www.iso.org

2. www.iss.rs

3. www.cen.eu

4. www.codexalimentarius.org

5. www.tqmkonsalting.com

6. www.kvalitet.org.rs

7. www.siepa.gov.rs

8. www.haccpalliance.org

9. www.haccp.com

10. www.sepa.gov.rs


12. www.zelenamreza.org

13. www.mpt.gov.rs

http://www.sepa.gov.rs/

http://www.serbiaorganica.info/

http://www.mpt.gov.rs/


31

VEŽBE IZ POJEDINIH MODULA ORGANSKE

POLJOPRIVREDE


32

Dejan Milosavljević dipl. inž. agronomije

Naziv vežbe: Organska proizvodnja povrća (vrsta po

izboru i mogućnostima)

Broj učenika u grupi:

od 6 do 12

trajanje: 24 časa

Veštine Zadaci Očekivani ishodi Realizatori Trajanje

Po završetku vežbe

učenik će biti

osposobljen da:

podnese

zahtev za

sertifikaciju;

vodi knjigu

polja;

poznaje vrste i

sorte povrća koji

se mogu gajiti po

principima

organske

poljoprivrede i

njihove zahteve

prema

klimatskim i

edafskim

uslovima;

sagleda

prednosti i

nedostatke

organske

proizvodnje;

sam odneguje

biljku po

principima

organske

proizvodnje;

primeni

osnovni

marketing za

plasiranje

proizvoda;

uvidi i proceni

ekonomsku

isplativost

ovakve

Upoznavanje sa

zakonskim

regulativama u

organskoj

proizvodnji i

pripremanje

neophodne

dokumentacije.

poznavanje

zakonskih propisa;

napravljene liste

dozvoljenih preparata i

đubriva;

priprema formulara

(knjiga polja,

specifikacija troškova,

specifikacija semena...).

Profesor i

učenici

2 časa

Organizacija

proizvodne

površine (izrada

šeme plodoreda,

izrade specifikacije

potrebnih

materijala i pribora

za proizvodnju za

izabranu vrstu

izrađena šema

plodoreda;

urađena specifikacija

neophodnog materijala;

napravljen početni

plan investicije;

definisano mesto i

površina za izvođenje

ogleda.

Profesor i

učenici

2 časa

Nabavka semena,

zaštitnih sredstava i

raspoloživih

đubriva.

nabavljeno seme,

đubrivo i zaštitna

sredstva;

vođena specifikacija

troškova.

Profesor i

učenici

2 časa

Obrada zemljišta sa

adekvatnim

đubrenjem.

pripremljeno

zemljište za

proizvodnju;

vođena evidencija.

Tehničari

sa

učenicima

1 čas

Setva semena na

parcelama ili

priprema rasada

posejana

parcela/pripremljen

rasad;

zasađena parcela;

vođena evidencija.

Profesor,

tehničar i

učenici

2-6

časova

Mere nege u

organskoj

prozvodnji-

mehaničke,

biološke, hemijske,

fizičke...

primenjeno

okopavanje i malčiranje

zemljišta;

vođena evidencija.

Tehničari

sa ¼ broja

učenika

8-12

časova

primenjeno

navodnjavanje;

Tehničari

sa ¼ broja


33

proizvodnje, i da

na osnovu nje

izvuče zaključke.

radi u timu;

da izvrši

evaluaciju ishoda

učenja.

vođena evidencija. učenika

prihranjene biljke;

vođena evidencija.

Tehničari

sa ¼ broja

učenika

primenjena biološka

zaštita protiv bolesti i

štetočina;

vođena evidencija.

Tehničari

sa ¼ broja

učenika

Berba i priprema za

prodaju.

klasirano, adekvatno

upakovano i brendirano

povrće za prodaju;

vođena evidencija.

Profesor,

tehničar i

učenici

1 čas

Organizacija

prodaje

prodato povrće po

ekonomskoj ceni;

vođena evidencija i

izračunata ekonomska

isplativost.

Učenici 1 čas

Prezentacija

rezultata vežbe i

razmena iskustava.

Izrađena prezentacija

sa zaključcima i

osvrtom na ekonomsku

isplativost.

Profesor,

tehničar i

učenici

1 čas

Neophodna sredstva Literatura

Parcela (po mogućstvu sertifikovana)

Mašine za obradu zemljišta

Alat

Kontejneri za setvu rasada

Supstrat

Zaštitna oprema

Oprema za navodnjavanje

Zasena

Antiinsekt mreža i klopke

Malč folije

Organska proizvodnja povrća-prof.dr.

Branka Lazić

Organska poljoprivreda I i II-grupa

autora


34

Jasminka Samardžić dipl. inž. stočarstva

Naziv vežbe: Proizvodnja organskog mleka Broj učenika u grupi:

od 6 do 12

trajanje: 24 časa


Po završetku vežbe

učenik će biti

osposobljen da:

podnese zahtev

za sertifikaciju;

poznaje rase

goveda koje se

mogu koristiti u

organskoj

proizvodnji

mleka;

izvrši pravilan

izbor rase u

skladu sa

uslovima koji

vladaju na

gazdinstvu i

osobinama rase-

soja;

poznaje način

uzgoja i objekte

za smeštaj

životinja na

organskim

principima;

poznaje ishranu

i zdravstvenu

zaštitu muznih

krava gajenih na

organskom

principu;

sam proizvede

mleko na

organskim

principima;

Upoznavanje sa

procesom

sertifikacije i

zakonskim

regulativama u

organskoj

proizvodnji i

pripremanju

neophodne

dokumentacije

poznavanje

zakonskih propisa i

postupaka koje treba

preduzeti u cilju

dobijanja sertifikata;

priprema formulara i

neophodne

dokumentacije.

Profesor i

učenik

2 časa

Obezbeđivanje i

organizacija

potrebnih površina

za uzgajanje biljnih

kultura neophodnih

u procesu ishrane

definisano mesto i

odgovarajuća površina

gde će se proizvoditi

stočna hrana na

organskim principima;

vođenje evidencije.

Profesor i

učenik

4 časa

Nabavka grla

odgovarajuće rase

formiranje zapata;

vođenje evidencije.

Profesor,

tehničar i

učenik

4 časa

Upoznavanje sa

tehnologijom

odgajivanja

ishrana muznih krava

bila je zasnovana na

postulatima organske

proizvodnje.

Profesor,

tehničar i

učenik

7 časova

Uslovi smeštaja i

nega životinja

smeštaj i nega

muznih krava vršene su

u skladu sa principima i

zahtevima org. pr.

Profesor,

tehničar i

učenik

5 časova

Prodaja mleka

dobijenog na

organskim

principimima

prodaja mleka bila je

po ekonomskoj ceni;

vođena je evidencija

i izracunata ekonomska

isplativost proizvodnje;

proizvod je bio

adekvatno upakovan i

brendiran.

Profesor,

tehničar i

učenik

1 čas


35

koristi

marketing za

plasiranje svog

proizvoda

donese

zaključak o

ekonomskoj

isplativosti

ovakve

proizvodnje;

rad u timu;

da uradi

evaluaciju ishoda

učenja.

Prezentacija

rezultata vežbe,

razmena iskustava.

izrađena prezentacija

sa odgovarajućim

zaključcima i osvrtom

na ekonomsku dobit.

Profesor,

tehničar i

učenik

1 čas


Parcele (po mogućstvu sertifikovane)

Mašine za pripremu stočne hrane

Objekti za smeštaj goveda

Izmuzište

Mlekara sa laktofrizom

Stočarstvo u organskoj proizvodnji-

dr.R Lazarevic

Organska poljop. proizvodnja -dr.S

Oljaca

Organska poljoprivreda I i II- grupa

autora


36

Goran Životić i Milan Banković dipl. inž. voćarstva i vinogradarstva

Naziv vežbe: Održavanje zdravstvenog stanja

voćaka i vinove loze


od 6 do 12

trajanje: 12 časova


Po završetku

vežbe učenik će

biti osposobljen

da:

vodi knjigu

polja;

prepozna

bolesti;

organizuje

sprovođenje

zaštite i kontrole

biljaka na parceli;

poznaje i

koristi

preporučena

sredstva zaštite;

postavi

klopke i mamce;

sagleda

prednosti i

nedostatke

organske

proizvodnje;

radi u timu;

da izvrši

evaluaciju ishoda

učenja.

Upoznavanje sa

zakonskim

regulativama u

organskoj

proizvodnji i

pripremanje

neophodne

dokumentacije.

poznavanje

zakonskih propisa;

napravljene liste

dozvoljenih preparata

i đubriva;

priprema formulara

(knjiga polja,

specifikacija

troškova,

specifikacija

semena...).

Profesor i

učenici

2 časa

Praćenje pojave

bolesti i štetočina

prepoznavanje

bolesti;

umeće postavljanja klopki;

određivanje momenta zaštite;

vođena evidencija.

Profesor,

tehničar i

učenici

5 časova

Sprovođenje mere

zaštite voćaka i

vinove loze

poznavanje

izračunavanja

koncentracije

zaštitnog sredstva

(preparata);

priprema preparata;

sprovođenje tretiranja;

vođena evidencija;

Profesor,

tehničar i

učenici

5 časova

Prezentacija rezultata

vežbe i razmena

iskustava.

izrađena prezentacija sa

zaključcima i

osvrtom na

ekonomsku

isplativost.

Profesor,

tehničar i

učenici

1 čas


Voćnjak i vinograd (po mogućstvu sertifikovan)

Atomizer

Alat

Organska poljoprivreda - Branka Lazić,

Jovan Babović


37

Zaštitna oprema

Pribor za mešanje supstrata

Menzure

Feromonske klopke i mamci


38


Naziv vežbe: Agrotehničke i pomotehničke mere u

organskoj voćarsko-vinogradarskoj proizvodnji


od 6 do 12



Po završetku

vežbe učenik će

biti osposobljen

da:

vodi knjigu

polja;

organizuje i

kontroliše

agrotehničke i

pomotehničke

mere;

primeni mere

održavanja

zemljišta;

odredi i

upotrebi potrebne

količine

dozvoljenih

organskih i

mineralnih

đubriva;

ovlada

pomotehničkim

merama nege;

sagleda

prednosti i

nedostatke

organske

proizvodnje;

uvidi i proceni

ekonomsku

isplativost

ovakve

proizvodnje i da

na osnovu nje

izvuče zaključke;

radi u timu;

Upoznavanje sa

zakonskim

regulativama u

organskoj

proizvodnji i

pripremanje

neophodne

dokumentacije.

poznavanje

zakonskih propisa;

napravljene liste


i đubriva;

priprema formulara

(knjiga polja,


specifikacija

semena...).

Profesor i

učenici

1 čas

Upoznavanje sa

agrotehničkim i

pomotehničkim

merama u organskoj

voćarsko-

vinogradarskoj

proizvodnji

poznavanje mera

nege zelenišnog

đubriva;

izabrano zelenišno đubrivo;

zasejano zelenišno đubrivo;

urađeno malčiranje;

vođena evidencija.

Profesor i

učenici

4 časa

Rezidba prepoznavanje

rodnih grančica kod

voćaka;

prepoznavanje

uzgojnog oblika;

urađena rezidba voćaka i vinove loze;

vođena evidencija.

Profesor,

tehničar i

učenici

3 časa

Đubrenje organskim,

mineralnim i

vodotopivim

đubrivima

uzeti uzorci

zemljišta za analizu;

određena količina hranljivih materija u

zemljištu;

proračunata potrebna hraniva;

izabrana vrsta

đubriva;

nađubrena površina;

vođena evidencija.

Profesor,

tehničar i

učenici

3 časa


39

da da

evaluaciju ishoda

učenja.

Prezentacija

rezultata vežbe i

razmena iskustava.



na ekonomsku

isplativost.

Profesor,

tehničar i

učenici

1 čas


Voćnjak i vinograd (po mogućstvu sertifikovan)

Mašine za obradu zemljišta (sejalice,

mulčeri...)

Alat za rezidbu (makaze i testere...)

Zaštitna oprema



Jovan Babović


40


Naziv vežbe: Podizanje organskog zasada voća i

vinove loze


od 6 do 12



Po završetku

vežbe učenik će

biti osposobljen

da:

podnese zahtev

za sertifikaciju;

vodi knjigu

polja;

organizuje

pripremu

zemljišta i

sadnju;

poznaje vrste i

sorte koje se

mogu gajiti po

principima

organske

poljoprivrede i

njihove zahteve

prema

klimatskim i

edafskim

uslovima;

sagleda

prednosti i

nedostatke

organske

proizvodnje;

sam odneguje

biljku po

principima

organske

proizvodnje;

uvidi i proceni

ekonomsku

isplativost

ovakve

proizvodnje, i da

na osnovu nje

izvuče zaključke.

Upoznavanje sa

zakonskim

regulativama u

organskoj

proizvodnji i

pripremanje

neophodne

dokumentacije.

poznavanje

zakonskih propisa;

napravljene liste


i đubriva;

priprema formulara

(knjiga polja,


specifikacija

semena...).

Profesor i

učenici

1 čas

Priprema zemljišta

za sadnju

meliorativno

đubrenje;

poznavanje

mehanizacije za

osnovnu obradu

zemljišta;

poznavanje načina izvođenja osnovne

obrade zemljišta;

izvedena osnovna

obrada zemljišta;

poznavanje

mehanizacije za

dopunsku obradu

zemljišta;

poznavanje načina izvođenja dopunsku

obrade zemljišta;

izvedena dopunska

obrada zemljišta.

Profesor,

tehničar i

učenici

5 časova

Podizanje zasada izvršen izbor

odgovarajućih voćnih

vrsta i sorti voćaka i

vinove loze;

razmerena parcela;

obeležavanje sadnih mesta;

kopanje jama za

sadnju;

sadnja;

vođena evidencija.

Profesor,

tehničar i

učenici

5 časova


41

radi u timu;

da da evaluaciju

ishoda učenja.

Prezentacija

rezultata vežbe i

razmena iskustava.



na ekonomsku

isplativost.

Profesor,

tehničar i

učenici

1 čas




Alat

Sadni materijal (po mogućstvu organski)

Stajnjak

Zaštitna oprema

Kočići, stubovi, žica i ankeri


Jovan Babović


42


Naziv vežbe: Berba i prodaja voća


od 6 do 12



Po završetku

vežbe učenik će

biti osposobljen

da:

vodi knjigu

polja;

sagleda

prednosti i

nedostatke

organske

proizvodnje;

primeni

osnovni

marketing za

plasiranje

proizvoda;

uvidi i proceni

ekonomsku

isplativost

ovakve

proizvodnje i da

na osnovu nje

izvuče zaključke.

radi u timu;

da da

evaluaciju ishoda

učenja.

Upoznavanje sa

zakonskim

regulativama u

organskoj

proizvodnji i

pripremanje

neophodne

dokumentacije.

poznavanje

zakonskih propisa;

napravljene liste


i đubriva;

priprema formulara

(knjiga polja,


specifikacija

semena...).

Profesor i

učenici

2 časa

Berba, klasiranje,

pakovanje i čuvanje

plodova u organskoj

proizvodnji

određivanje

momenta berbe;

izbor ambalaže;

pakovanje;

skladištenje i

određivanje uslova

čuvanja;

vođena evidencija.

Profesor,

tehničar i

učenici

5 časova

Prodaja proučavanje tržišta;

organizovanje

mreže prodaje i

marketinga;

vođena evidencija.

Tehničar i

učenici

3 časa

Prezentacija

rezultata vežbe i

razmena iskustava.

izrađena

prezentacija sa


na ekonomsku

isplativost.

Profesor,

tehničar i

učenici

2 časa


Ambalaža dozvoljena u organskoj proizvodnji

Transportna sredstva

Alat (korpice, makaze ili noževi)

Hladnjača ili podrum

Prodajna ambalaža

Prodajno mesto


Jovan Babović


43

Aleksandar Popović dipl. inž. agronomije

Naziv vežbe: Organska proizvodnja ratarskih

useva (vrsta po izboru i mogućnostima)


od 6 do 12

trajanje: 24 časa


Po završetku

vežbe učenik će

biti osposobljen

da:

podnese

zahtev za

sertifikaciju;

vodi knjigu

polja;

poznaje vrste i

sorte ratarskih

blijaka koji se

mogu gajiti po

principima

organske

poljoprivrede i

njihove zahteve

prema

klimatskim i

edafskim

uslovima;

sagleda

prednosti i

nedostatke

organske

proizvodnje;

sam odneguje

biljku po

principima

organske

proizvodnje;

primeni

osnovni

marketing za

plasiranje

proizvoda;

uvidi i proceni

ekonomsku

Upoznavanje sa

zakonskim

regulativama u

organskoj

proizvodnji i

pripremanje

neophodne

dokumentacije.

poznavanje

zakonskih propisa;

napravljene liste


i đubriva;

priprema formulara

(knjiga polja,


specifikacija

semena...).

Profesor i

učenici

2 časa

Organizacija

proizvodne površine

(izrada šeme

plodoreda, izrade

specifikacije

potrebnih materijala

i pribora za

proizvodnju za

izabranu vrstu)

izrađena šema

plodoreda;

urađena

specifikacija

neophodnog

materijala;

napravljen početni

plan investicije;

definisano mesto i


ogleda;

Profesor i

učenici

2 časa

Nabavka semena,

zaštitnih sredstava i

raspoloživih đubriva.

nabavljeno seme,

đubrivo i zaštitna

sredstva;

vođena

specifikacija troškova.

Profesor i

učenici

2 časa


adekvatnim

đubrenjem.

pripremljeno

zemljište za

proizvodnju;

vođena evidencija.

Tehničari sa

učenicima

1 čas

Setva semena na

parcelama ili

priprema rasada

posejana

parcela/pripremljen

rasad;

zasađena parcela;

vođena evidencija.

Profesor,

tehničar i

učenici

2-6

časova

Mere nege u

organskoj

prozvodnji-

primenjeno

okopavanje i

malčiranje zemljišta(

Tehničari sa

¼ broja

učenika

8-12

časova


44

isplativost

ovakve

proizvodnje, i

da na osnovu

nje izvuče

zaključke;

radi u timu;

da da

evaluaciju

ishoda učenja.

mehaničke, biološke,

hemijske, fizičke...

po potrebi);

vođena evidencija.

primenjeno

navodnjavanje;

vođena evidencija;

Tehničari sa

¼ broja

učenika

prihranjene biljke;

vođena evidencija;

Tehničari sa

¼ broja

učenika

primenjena

biološka zaštita protiv

bolesti i štetočina;

vođena evidencija.

Tehničari sa

¼ broja

učenika

Ubiranje useva klasiran, adekvatno

upakovan i brendiran

proizvod za prodaju;

vođena evidencija.

Profesor,

tehničar i

učenici

1 čas

Organizacija prodaje prodat proizvod po

ekonomskoj ceni;



isplativost.

Učenici 1 čas

Prezentacija

rezultata vežbe i

razmena iskustava.

izrađena

prezentacija sa


na ekonomsku

isplativost.

Profesor,

tehničar i

učenici

1 čas




Alat

Sertifikovan semenski materijal

Mašine za negu useva

Zaštitna oprema


Antiinsekt i klopke


autora

Organska poljoprivredna proizvodnja

Коvačević D, Oljača S

Vodič za organsku proizvodnju

kukuruza - Institut za ratarstvo i

povrtarstvo Novi Sad, priručnik 6. :

Bekavac G. (2012)


45

Aleksandar Popović dipl. inž. agronomije

Naziv vežbe: Izrada kompostišta i proizvodnja

komposta po principima organske proizvodnje


od 6 do 12

trajanje: 24 časa


Po završetku

vežbe učenik će

biti osposobljen

da:

podnese

zahtev za

sertifikaciju;

vodi knjigu

polja;

poznaje vrste

organskih

đubriva i način

njihove

proizvodnje u

skladu sa

zahtevima

organske

proizvodnje;

sagleda

prednosti i

nedostatke

organske

proizvodnje;

sam formira

kompostište po

principima

organske

proizvodnje;

primeni svoj

kompost u

svojoj

organskoj

proizvodnji ili

osnovni

Upoznavanje sa

zakonskim

regulativama u

organskoj

proizvodnji i

pripremanje

neophodne

dokumentacije.

poznavanje

zakonskih propisa;

napravljena lista

dozvoljenih đubriva;

priprema formulara

(knjiga proizvoda,

specifikacija

troškova...).

Profesor i

učenici

2 časa

Organizacija

proizvodne površine

(izrada kompostišta,



i pribora za

proizvodnju za

komposta)

izrađena šema

biljnih ostataka koji

mogu da se koriste;

urađena

specifikacija

neophodnog

materijala;

napravljen početni

plan investicije;

definisano mesto i


ogleda;

izrađeno

kompostište;

Profesor i

učenici

2 časa

Nabavka biljnih

ostataka (koji potiču

iz organske

proizvodnje).

Nabavka đubriva.

nabavljen potrebni

materijal;


troškova.

Profesor i

učenici

2 časa

Punjenje

kompostišta i

tretiranje

bakteriološkim

đubrivima.

kompostište

napunjeno biljnim

materijalom i

istretirano

bakteriološkim

đubrivom;

vođena evidencija.

Tehničari sa

učenicima

1 čas


46

marketing za

plasiranje

proizvoda;

uvidi i

proceni

ekonomsku

isplativost

ovakve

proizvodnje, i

da na osnovu

nje izvuče

zaključke.

radi u timu;

da izvrši

evaluaciju

ishoda učenja.

Negovanje komposta

u kompostištu u

skladu sa principima

organske

proizvodnje

primenjeno mešanje

i zalivanje komposta

1-4 puta na svakih 15

– 20 dana;

vođena evidencija.

Profesor,

tehničar i

učenici

2-6

časova

Mere kontrole

kvaliteta u organskoj

proizvodnji

komposta-


hemijske, fizičke...

obavljene pedološke

analize komposta u

akreditovanoj

pedološkoj

laboratoriji;

Tehničari sa

1/2 broja

učenika

8-12

časova

obavljene potrebne

korekcije Ph vrednosti

I slično dozvoljenim

sredstvima

(dolomite,…).

Tehničari sa

1/2 broja

učenika

Pakovanje proizvoda

ispitan, adekvatno

upakovan i brendiran

proizvod;

vođena evidencija.

Profesor,

tehničar i

učenici

1 čas

Organizacija prodaje prodat proizvod po

ekonomskoj ceni ili

primenjen u

sopstvenoj organskoj

proizvodnji;

vođena evidencija, i


isplativost;

Učenici 1 čas

Prezentacija

rezultata vežbe i

razmena iskustava.

izrađena

prezentacija sa


na ekonomsku

isplativost.

Profesor,

tehničar i

učenici

1 čas




Alat

Biljni ostaci i stajnjak iz organske

proizvodnje

Kulture mikroorganizama humifikatora

i gliste


Zaštitna oprema

Organska proizvodnja povrća-prof.dr.

Branka Lazić


autora

Pedologija - Goran J Dugalić, Boško A

Gajić

Organska bašta - Ognjenović Snežana


47

Predrag Savić dr veterinarske medicine

Naziv vežbe: Organizacija stočarske proizvodnje i

lečenja životinja po principima organske

proizvodnje


od 6 do 12

trajanje: 24 časa


Po završetku

vežbe učenik će

biti osposobljen

da:

podnese

zahtev za

sertifikaciju;

vodi

evidenciju

stočarske

proizvodnje i

zdravstvenog

stanja životinja;

poznaje

životinjske vrste

i autohtone rase

i način

njihovog

gajenja i lečenja

u skladu sa

zahtevima

organske

proizvodnje;

sagleda

prednosti i

nedostatke

organske

proizvodnje;

sam izabere

životinjske vrste

i otporne rase

pogodne za

gajenje po

principima

organske

proizvodnje;

vodi

Upoznavanje sa

zakonskim

regulativama o

lečenju životinja u

organskoj

proizvodnji i

pripremanje

neophodne

dokumentacije.

poznavanje

zakonskih propisa.

napravljene liste

dozvoljenih preparata.

priprema formulara

(knjiga proizvoda,

specifikacija

troškova...).

Profesor i

učenici

2 časa

Organizacija

stočarske farme po

principima organske

proizvodnje

(stočarskih objekata,

ambulante i

karantina za smeštaj

i lečenje stoke),



i pribora za gajenje i

lečenje u organskom

stočarstvu

izrađena lista

medikamenata i

metoda lečenja po

vrstama stoke koji

mogu da se koriste;

urađena

specifikacija

neophodnog

materijala;

napravljen početni

plan investicije;

definisano mesto i


ogleda.

Profesor i

učenici

2 časa

Nabavka opreme,

lekova i zaštitnih

sredstava potrebnih

za lečenje životinja

nabavljena oprema

i lekovi;

vođena

specifikacija troškova

Profesor i

učenici

2 časa

Izgradnja objekata

za karantin i

konverzioni period

životinja posle

lečenja.

izgrađeni objekti za

smeštaj stoke , prostor

sa karantinskim

uslovima i prostor za

stoku u konverziji

nakon lečenja;

vođena evidencija.

Tehničari sa

učenicima

1-3 časa

Izbor životinja za

gajenje po

izabrane vrste stoke

i rase i smeštene u

Profesor,

tehničar i

2-4 časa


48

evidenciju o

svakoj životinji

i njenom

zdravstvenom

stanju u skladu

sa propisima

organske

proizvodnje

primenjuje

karantin da

izdvoji obolela

grla stoke i

poznaje i koristi

medikamente

kratkog

rezidiuma i

tradicionalne

veterine;

uvidi i

proceni

ekonomsku

isplativost

ovakve

proizvodnje i da

na osnovu nje

izvuče

zaključke.

radi u timu;

da da

evaluaciju

ishoda učenja.

principima organske

poljoprivrede i

smeštanje na farmu.

objekte;

vođena evidencija.

učenici

Nega životinja po

principu organske

proizvodnje I lečenje

u skladu sa pravilima

organske

proizvodnje.

nega stoke po

principima organske

proizvodnje,

izdvajanje i lečenje

obolele stoke,

konverzija pred

povratak u

proizvodnju.

Tehničari sa

1/2 broja

učenika

8-9

časova

obavljene potrebne

korekcije u nabavci

dozvoljenih lekova

prema situaciji na

farmi

Tehničari sa

1/2 broja

učenika

Analiza postignutih

rezultata u

organskom

stočarstvu i lečenju

životinja na osnovu

evidencije.

vođena evidencija o

lečenju životinja po

vrstama i rasama.

Profesor,

tehničar i

učenici

1-2 časa

Ekonomska analiza

radova .

vođena evidencija, i


isplativost određenih

rasa u organskoj

proizvodnji sa

stanovišta zdravstvene

nege.

Učenici 1 čas

Prezentacija

rezultata vežbe i

razmena iskustava.

izrađena

prezentacija sa


na ekonomsku

isplativost određenih

rasa u organskoj

proizvodnji sa

stanovišta zdravstvene

nege.

Profesor,

tehničar i

učenici

2 časa


Objekti za smeštaj i lečenje životinja

Medikamenti

Oprema za dijagnostiku i lečenje bolesti

životinja

Organsko stočarstvo

Organska poljoprivreda I i II-grupa autora

Organska Veterina


49

Zaštitna oprema



50

Predrag Savić dr veterinarske medicine

Naziv vežbe: Primena karantina pri lečenju

životinja po principima organske proizvodnje


od 6 do 12

trajanje: 24 časa


Po završetku

vežbe učenik će

biti osposobljen

da:

podnese

zahtev za

sertifikaciju;

vodi

evidenciju

stočarske

proizvodnje i

zdravstvenog

stanja

životinja,formira

karantin i

primeni ga u

lečenju na

organskoj farmi;

poznaje

životinjske vrste

i autohtone rase

i način njihovog

gajenja i lečenja

u skladu sa

zahtevima

organske

proizvodnje;

oformi i

primeni

karantinski

način lečenja;

sagleda

prednosti i

nedostatke

organske

proizvodnje;

sam izabere

životinjske vrste

Upoznavanje sa

zakonskim

regulativama o

lečenju životinja u

organskoj

proizvodnji i

pripremanje

neophodne

dokumentacije.

poznavanje

zakonskih propisa;

napravljene liste

dozvoljenih preparata;

priprema formulara

(knjiga proizvoda,

specifikacija

troškova...).

Profesor i

učenici

2 časa

Organizacija

karantina na

organskoj farmi ,

izrada specifikacije


i pribora za gajenje

lečenje po

principima

organskog stočarstva

izrađena lista

medikamenata i

metoda lečenja po

vrstama stoke koji

mogu da se koriste;

urađena

specifikacija

neophodnog

materijala;

napravljen početni

plan investicije;

definisano mesto i

površina za izgradnju

karantina i izvođenje

ogleda.

Profesor i

učenici

2 časa

Nabavka opreme,

lekova i zaštitnih

sredstava potrebnih

za lečenje životinja

nabavljena oprema i

lekovi;

vođena

specifikacija troškova.

Profesor i

učenici

2 časa

Izgradnja objekata

za karantin i

konverzioni period

životinja posle

lečenja.

izgrađeni objekti za

smeštaj stoke, prostor

sa karantinskim

uslovima i prostor za

stoku u konverziji

nakon lečenja;

vođena evidencija.

Tehničari sa

učenicima

1-3 časa

Izbor životinja za

gajenje po

izabrane vrste stoke

i rase i smeštene u

Profesor,

tehničar i

2-4 časa


51

i otporne rase

pogodne za

gajenje po

principima

organske

proizvodnje;

vodi

evidenciju o

svakoj životinji i

njenom

zdravstvenom

stanju u skladu

sa propisima

organske

proizvodnje;

primenjuje

karantin da

izdvoji obolela

grla stoke i

poznaje i koristi

medikamente

kratkog

rezidiuma i

tradicionalne

veterine;

uvidi i

proceni

ekonomsku

isplativost

ovakve

proizvodnje i da

na osnovu nje

izvuče

zaključke;

radi u timu;

da da

evaluaciju

ishoda učenja.

principima organske

poljoprivrede i

smeštanje na farmu

objekte;

vođena evidencija.

učenici

Nega životinja po

principu organske

proizvodnje

izdvajanje obolelih

životinja i lečenje u

karantinu, nega u

prostoru za smeštaj

životinja po izlasku

iz karantina u skladu

sa pravilima

organske

proizvodnje.

nega stoke po

principima organske

proizvodnje ,

izdvajanje i lečenje

obolele stoke u

karantinu, konverzija

pred povratak u

proizvodnju.

Tehničari sa

1/2 broja

učenika

8-9

časova

obaviti potrebne

korekcije u nabavci

dozvoljenih lekova

prema situaciji na

farmi.

Tehničari sa

1/2 broja

učenika

Analiza postignutih

rezultata u

organskom

stočarstvu I lečenju

životinja u karantinu

na osnovu

evidencije

vođena evidencija o

lečenju životinja po

vrstama I rasama

efekti karantina na

širenje bolesti na

farmi.

Profesor,

tehničar i

učenici

1-2 časa

Ekonomska analiza

radova

vođena evidencija,

i izračunata

ekonomska isplativost

uvođenja karantina u

organskoj proizvodnji

sa stanovišta

prevencije širenja

bolesti I zdravstvene

nege.

Učenici 1 čas

Prezentacija

rezultata vežbe i

razmena iskustava.

izrađena

prezentacija sa


na ekonomsku

isplativost uvođenja

karantina u organskoj

stočarskoj

proizvodnji sa

stanovišta preventivne

zdravstvene zaštite.

Profesor,

tehničar i

učenici

2 časa


52


Objekti za smeštaj i lečenje

životinja

Medikamenti

Oprema za dijagnostiku i lečenje

bolesti životinja

Zaštitna oprema


Organsko stočarstvo

Organska poljoprivreda I i II-

grupa autora

Organska Veterina


53

dr Meho Majdančić

Naziv vježbe: Organska proizvodnja pčelinjih

proizvoda


od 6 do 12

trajanje: 24 časa

Vještine Zadaci Očekivani ishodi Realizatori Trajanje

Po završetku

vježbe učenik će

biti osposobljen

da:

podnese

zahtjev za

sertifikaciju;

vodi

evidenciju

pčelinjaka;

poznaje

pravila

organskog

pčelarenja,

opremu i

metode zaštite

pčela od

nametnika i

bolesti,

sagleda

prednosti i

nedostatke

organske

proizvodnje

pčelinjih

proizvoda;

samostalno

brine o pčelama

i prikuplja

pčelinje

proizvode;

primjeni

osnovne metode

marketinga za

plasiranje

proizvoda;

uvidi i

izračuna

Upoznavanje sa

zakonskim

regulativama u

organskoj proizvodnji

pčelinjih proizvoda,

zahtjevima u pogledu

kvaliteta proizvoda i

priprema neophodne

dokumentacije.

poznavanje

zakonskih propisa.

Napravljene liste


i lijekova za zaštitu

pčela;

pripremljena

dokumentacija

(knjiga pčelinjaka,

specifikacija

troškova, materijala i

lijekova...).

Profesor i

učenici

2 časa

Organizacija

proizvodne lokacije

(izbor lokaliteta,

uređenje pčelinjaka,

nabavka opreme, i

potrebnih materijala i

pribora

izbor lokaliteta,

okruženje i rizici;

urađena

specifikacija

neophodnog

materijala;

napravljen početni

plan investicije;

definisano mjesto i

površina za

postavljanje

pčelinjaka.

Profesor i

učenici

2 časa

Nabavka košnica,

ostale opreme, lijekova

i materijala.

nabavljene

košnice, zaštićene

dozvoljenom bojama,

rastvori organskih

kiselina i druge

opreme za kontrolu

nametnika;

vođena

specifikacija

troškova;

Profesor i

učenici

2 časa

Nabavka certificiranih

pčelinjih društava,

useljenje u košnice.

pripremljen teren

pčelinjaka, košnice

orjentisane u

željenom pravcu;

Profesor

sa

učenicima

2 časa


54

ekonomsku

isplativost

organske

proizvodnje, i

da na osnovu

nje izvuče

zaključke.

radi u timu;

da ocijeni

ishode učenja.

nabavljena i

useljena certificirana

pčelinja društva;

vođena evidencija.

Kontrola prijema

društava, zdravstvenog

stanja i preduzimanje

potrebnih mjera njege.

pripremljeni uslovi

za normalan razvoj

društava.

Iskontrolisano stanje i

urađene intervencije

za poboljšanje;

vođena evidencija.

Profesor,

tehničar i

učenici

2-4

časova

Mjere koje pogoduju

razvoju društava,

dohranjivanje, zaštita

od nametnika:


hemijske, fizičke mjere

kontrole varoe...

prihranjivanje

šećernim sirupom

(priprema sirupa,

određivanje vremena

i načina dodavanja

sirupa;

ubacivanje rama

građevnjaka;

isijecane

trutovskog legla;

pretapanje voska;

dodavanje rastvora

mravlje kiseline

(nabavka rastvora,

mjere opreza,

natapanje nosača i

ubacivanje u košnicu;

primjena oksalne

kiseline: nabavka,

mjere opreza,

priprema rastvora;

polivanje ulica;

vođenje

evidencije;

Profesor i

učenici

6-8

časova

Vađenja okvira sa

medom i prikupljanje

propolisa, polena i

voska. Vrcanje meda i

priprema za prodaju.

odabir okvira za

vrcanje (zatvorenih),

otvaranje poklopaca i

vrcanje meda;

Profesor, i

učenici

2-4 časa


55

zrenje i cijeđenje

meda;

pakovanje i

priprema za plasman

(skladištenje);

prikupljanje

propolisa i polena;

sušenje polena i

pakovanje:

vođena evidencija.

Organizacija prodaje priprema meda za

prodaju.;

vođena evidencija,

i izračunata

ekonomska

isplativost.

Učenici 2 časa

Prezentacija rezultata

vježbe i razmjena

iskustava.

izrađena

prezentacija sa

zaključcima i

osvrtom na

ekonomsku

isplativost.

Profesor i

učenici

2 časa

U plan se mogu dodati i poglavlja o proizvodnji atraktivnih proizvoda na bazi voska i meda

(svijeće, sapuni, kreme, balzami) i recepture za prehrambene proizvode na bazi meda

(napitci, prelivi, namazi, kompoti, umaci...), što je naravno predmet diskusije...


Pčelinjak (po mogućstvu sertifikovana)

Košnice (pripremljene; sa okvirima i ugrađenim

voskom),

Pčelarska oprema, (bluza, nož, dimilica, trud...)

Vrcaljka, nož za skidanje propolisa, podnjača sa

hvatačima polena,

Zaštitna sredstva, lijekovi (mravlja i oksalna

kiselina),

Oprema za cijeđenje i pakovanje meda (cjedila

kante, tegle sa poklopcima),

Drvene gajbice za pakovanje i skladištenje

upakovanog meda

Pčelarstvo, Veroljub Umeljić

Pravilnici o organskom

pčelarenju EU (internet)

Pčelarstvo, Kim Flottum


56

mr Merima Đukić

Naziv vježbe: Zaštita bilja po principima organske

poljoprivrede


od 6 do 12

trajanje: 24 časa


Po završetku vježbe

učenik treba da

bude osposobljen

da samostalno:

prepozna

simptome i

prouzrokovače

biljnih bolesti,

oštećenja i vrstu

insekta ili štetočine

kao i korovske

vrste koje se

javljaju u biljnoj

proizvodnji;

predloži

adekvatnu mjeru

suzbijanja datog

oboljenja, štetočine

ili korova, na

principima zaštite u

organskoj

poljoprivredi;

praktično primjeni

određene mjere u

cilju zaštite bilja;

poštuje zakonske

propise u oblasti

zaštite bilja;

postupa u skladu

sa principima

očuvanja životne

sredine;

Upoznavanje sa

zakonskim

regulativama u

organskoj

proizvodnji i

pripremanje

neophodne

dokumentacije.

poznavanje značaja

zaštite bilja u

organskoj

proizvodnji i značaj

takve zaštite bilja za

zdravstvenu

ispravnost hrane i

očuvanje životne

sredine.

Profesor i

učenici

2 časa

Prepoznavanje

najznačajnijih

prouzrokovača

biljnih bolesti,

štetočina i korova.

prepoznati

najznačajniji

prouzrokovači

bolesti, štetočina i

korova koji se

javljaju u biljnoj

proizvodnji.

Profesor i

učenici

4 časa

Mjere za suzbijanje

prouzrokovača


korova.

Postavljanje klopki

za insekte,

plodored...

sprovedene mjere

za suzbijanje

prouzrokovača


korova u organskoj

proizvodnji;

obavljene

preventivne mjere

zaštite bilja:

agrotehničke,

mehaničke, fizičke,

biološke i hemijske.

Profesor i

učenici

6 časova

Hemijske mjere

zaštite bilja,

dozvoljenim

primjenjene metode

za zaštitu bilja.

Profesor i

učenici

4 časa


57

bude sposoban da

praktično spravi

sredstva za zaštitu

bilja, biopesticid,

od prirodnih

materijala (biljaka,

životinja, ili

minerala).

pesticidima u

organskoj

poljoprivredi

ispoštovane

zakonske regulative

koje važe za

organsku

proizvodnju, a

odnose se na zaštitu

bilja i primjenu

hemijskih preparata.

Profesor i

učenici

4 časa

upotrebljena

sredstva sa liste

sredstava za zaštitu

bilja koja su

dozvoljena u

organskoj

proizvodnji,

Profesor i

učenici

4 časa


Parcela (po mogućnosti sertifikovana)

Sertifikovani sadni material i sjeme


Mašine za đubrenje

Mašine za zaštitu

Alat



Malč folije

Klopke

Jedinjenja bakra, jedinjenja sumpora,

diamonijum fosfat, metaldehid, gvožđe,

kalijum permanganat

Feromonske klopke, bakteriofagi

Ekstrakti biljaka, biljna ulja, macerati od

koprive i duvana, oparci od crnog luka,

maslačka, kamilice, belog luka,

nadzemnih delova krompira.

Grupa autora (2008): Organska

poljoprivreda. Tom I. Institut za ratarstvo i


Grupa autora (2008): Organska

poljoprivreda. Tom II. Institut za ratarstvo i


Grupa autora (2011): Priručnik za

organsku proizvodnju – za poljoprivredne

proizvođače. Biotehnički fakultet, Podgorica.

Janjić, V. (2005): Fitofarmacija. Društvo

za zaštitu bilja Srbije, Beograd.

Kojić, M., Janjić, V., Stepić R. (1996):

Korovi i njihovo suzbijanje. IŠPJŽ

„Birografika“, Subotica.

Lazić B. (2011): Organsko povrtarsto.

Zadužbina Andrejević, Beograd.

Lazić B., Ilić Z., Đurovka M. (2013):

Organska proizvodnja povrća. Centar

za organsku proizvodnju, Selenča.

Ковачевић, Д., Ољача, С. (2005):

Органска пољопривредна производња.

Пољопривредни факултет Београд –

Земун.


58

mr Darko Jelić

Naziv vježbe: Organsko voćarstvo (vrsta po izboru i

mogućnostima)


od 6 do 12

trajanje: 24 časa


Po završetku

vježbe učenik će

biti osposobljen da:

podnese

zahtjev za

sertifikaciju;

poznaje vrste i

sorte voćaka koje

se mogu gajiti po

principima

organske

poljoprivrede i

njihove zahtjeve

prema klimatskim

i edafskim

uslovima;

sagleda

prednosti i

nedostatke

organske

proizvodnje;

primjeni

osnovni

marketing za

plasiranje

proizvoda;

uvidi i procjeni

ekonomsku

isplativost ovakve

proizvodnje, i da

na osnovu nje

izvuče zaključke.

radi u timu;

da izvrši

evaluaciju ishoda

učenja.

Upoznavanje sa

zakonskim

regulativama u

organskoj

proizvodnji i

pripremanje

neophodne

dokumentacije.

poznavanje

zakonskih propisa;

napravljene liste

dozvoljenih preparata i

đubriva;

priprema formulara

(specifikacija troškova,

specifikacija sadnog

materijala i drugo);

Profesor i

učenici

2 časa

Organizacija

voćnjaka (izrada

šeme voćnjaka,

infrastrukture,

ekonomskog

dvorišta,

specifikacije

potrebnih

materijala,

sredstava i drugo,

za proizvodnju

izabrane voćne

vrste)

izrađena šema

voćnjaka;

urađena

specifikacija

neophodnog

materijala, sredstava i

drugo;

napravljen početni

plan investicije;

definisano mesto i

površina za podizanje

voćnjaka.

Profesor i

učenici

2 časa

Nabavka sadnog

materijala, zaštitnih

sredstava i

raspoloživih

đubriva.

odabrana vrsta i

sorta za sadnju

voćnjaka;

nabavljen sadni

materijal, đubrivo i

zaštitna sredstva;


troškova.

Profesor i

učenici

1 čas


adekvatnim

đubrenjem.

pripremljeno

zemljište za podizanje

voćnjaka;

vođena evidencija.

Profesor i

učenici

3 časa

Sadnja sadnica

prema

napravljenom planu

sadnje

zasađena parcela;

vođena evidencija.

Profesor i

učenici

4 časa


59

Mjere njege u

periodu od sadnje

do plodonešenja i u

periodu

plodonošenja –

formiranje

uzgojnog oblika

(zelena i zrela

rezidba),

postavljanje

naslona, rezidba na

rod (zelena i zrela),

obrada zemljišta,

navodnjavanje,

đubrenje, zaštita

dozvoljenim

preparatima u

organskoj

poljoprivredi

formirani uzgojni

oblici;

formirani nasloni;

vođena evidencija.

Profesor i

učenici

8 časova

obrađeno i

malčovano zemljište;

vođena evidencija;

Profesor i

učenici

primjenjeno

navodnjavanje;

vođena evidencija.

Profesor i

učenici

obavljeno đubrenje

organskim i

mineralnim đubrivima,

dozvoljenim u

organskoj proizvodnji;

vođena evidencija.

Profesor i

učenici

sprovedene

preventivne mjere

zaštite od bolesti,

štetočina i korova;

primjenjena

adekvatna zaštita

brotiv bolesti, štetočina

i korova, pesticidima

dozvoljenim u

organskoj proizvodnji;

vođena evidencija.

Profesor i

učenici

Berba i priprema

voća za prodaju.

klasirano i

adekvatno upakovano

voće za prodaju;

uskladišteno voće

do momenta plasmana;

vođena evidencija.

Profesor i

učenici

2 časa

Organizacija

prodaje

plasirano voće po

ekonomskoj cijeni;



Profesor i

učenici

1 čas


60

isplativost.

Prezentacija

rezultata vježbe i

razmjena iskustava.

izrađena

prezentacija sa


na ekonomsku

isplativost.

Profesor i

učenici

1 čas


Parcela (po mogućnosti sertifikovana)

Sertifikovani sadni materijal


Mašine za đubrenje

Mašine za zaštitu

Alat



Malč folije

Organska poljoprivreda I i II - grupa

autora

Priručnik za organsku proizvodnju - N.

Mirecki, T. Wehinger, M. Jaklič

Organska proizvodnja voća – Z.

Keserović, B. Vračarević, N. Magazin,

S. Bijelić

Organska proizvodnja jagodastog voća -

S. Milenković

http://www.tehnologijahrane.com/knjiga/organska-proizvodnja-jagodastog-voca


61

PREDLOZI ZA DOPUNU POSTOJEĆIH KURIKULUMA IZ

NASTAVNIH PREDMETA


62

dr Vesna Tokić

Veterina u organskom stočarstvu

Stočarstvo sa ishranom - 3 časa

Ciljevi:

Sticanje znanja o:

o izboru vrste i rase životinja za organski način proizvodnje;

o načinu prilagođavanja lokalnim uslovima, njihovoj vitalnosti i otpornosti prema

određenim bolestima;

o načinu uzgoja životinja;

o vrstama objekata i materijalu za izgradnju istih za uzgoj životinja;

o ishrani i zdravstvenoj zaštiti životinja;

o načinu prevoza životinja;

o načinu klanja;

o postupanju sa životinjama nabavljenih sa drugih farmi;

o vrsti hrane koje životinje jedu na paši i u objektima;

o načinu ishrane životinje – mladunaca sa majčinim mlekom;

o kvalitetu mleka proizvedenog na organski način;

o hemijskom sastavu mleka;

sticanje znanja o periodu konverzije.

Ishodi:

Po završetku sadržaja teme učenik će biti u stanju da:

navede i razlikuje vrste i rase životinja za organski način proizvodnje u odnosu na

klasičan;

prilagodi lokalne uslove njihovoj vitalnosti i otpornosti prema određenim

bolestima;

da poznaje načine uzgoja životinja;

da navede vrste objekata i materijal za izgradnju istih za uzgoj životinja;

da primeni zdravstvenu zaštitu životinja;

da navede načine prevoza životinja;

da odradi različite načine klanja;

da pravilno postupa sa životinjama sa drugih farmi;

da raspozna vrste hrane koju životinja jede na paši i u objektima;

da raspozna načine ishrane mladunaca;

da prepozna kvalitet mleka;

da zna i objasni hemijski sastav mleka;

da objasni period konverzije.


63

Higijena i nega životinja-4 časa

Ciljevi:

Sticanje znanja o:

načinu uzgoja životinja;

vrstama objekata za uzgoj životinja po vrstama i kategorijama;

maksimalnom broju životinja po objektima;

održavanju higijene u objektima;

uništavanju insekata, glodara i štetočina;

opremi i priboru koji se koristi;

načinima čišćenja i dezinfekciji objekata;

korišćenju sredstava koja se koriste za čišćenje i dezinfekciju objekata.

Ishodi:


navede načine uzgoja životinja;

prepozna vrste objekata za uzgoj životinja po vrstama i kategorijama;

objasni i navede broj životinja koji je dozvoljen u objektima;

primeni uništavanje insekata, glodara i štetočina;

zna, razlikuje i primeni opremu i pribor koji se koristi;

primeni različite načine čišćenja i dezinfekcije objekata;

koristi sredstva za čišćenje i dezinfekciju objekata.

Farmakologija-2 časa

Ciljevi:

Sticanje znanja o:

zakonom dozvoljenim sredstvima, njihovim karakteristikama i primeni (mravlja,

sirćetna, buterna, propionska, mlečna, fumarna, limunska, benzueva kiselina kao i enzimima);

antinutritivnim materijama;

pozitivnim efektima dodavanja kiselina i enzima u cilju kontrole mikrobiološke

aktivnosti.

Ishodi:


primeni dozvoljena sredstva, objasni njihove karakteristike i primeni iste (mravlja

kiselina. sirćetna kiselina, buterna kiselina, propionska kiselina, mlecna kiselina, fumarna

kiselina, limunska kiselina, benzueva kiselina, kao i enzime);

navede, razlikuje, i opiše anti-nutritivna sredstva;

opiše pozitivne efekte dodavanja kiselina i enzima u cilju kontrole mikrobiološke

aktivnosti.


64

Porodiljstvo-2 časa

Ciljevi:

Sticanje znanja o:

načinima razmnožavanja (prirodni pripust ili veštačko osemenjavanje);

zabrani kloniranja i presađivanju embriona.

Ishodi:


poznaje načine razmnožavanja;

zna da objasni zašto se ne sprovodi kloniranje i presađivanje embriona kod

životinja.

Hirurgija-2 časa

Ciljevi:

Sticanje znanja o:

nekorišćenju hirurških zahvata kao što su kupiranje repova, obezrožavanje,

skraćivanje kljuna i brušenje-korekcija zuba.

Ishodi:


da objasni zašto se kod životinja tretiranih na organski način ne koriste sledeći

hirurški zahvati: kupiranje repova, obezrožavanje, skraćivanje kljuna i brušenje zuba.

Bolesti pčela-2 časa

Ciljevi:

Sticanje znanja o:

načinu ishrane pčela;

izvođenju mehaničke dezinfekcije pčelinjaka;

tretiranju zaraze.

Ishodi:


zna način ishrane pčela;

primeni mehaničku dezinfekciju na pčelinjaku;

odradi način tretiranja zaražene životinje izazvane varroa destructoro.

Bolesti životinja-3 časa

Ciljevi:

Sticanje znanja o:

terapijskim indikacijama kod životinja;

hranjenju na organski način;


65

zdravstvenoj zaštiti životinja;

vremenu i uslovima korišćenja datih sredstava u terapiji;

načinu evidencije istih;

korišćenju sredstava kod bakterijskih, virusnih i gljivičnih bolesti.

Ishodi:


zna da primeni određenu terapiju kod životinje;

objasni hranjenje životinje na organski način;

primeni zdravstvenu zaštitu;

prepozna vreme i uslove korišćenja datih sredstava u terapiji;

savlada način evidentiranja;

savlada korišćenje sredstava kod bakterijskih, virusnih i gljivičnih bolesti.


66

Jelica Lazić dipl. inž. prehrambene tehnologije biljnih proizvoda

Prerada proizvoda organske proizvodnje

Ciljevi predmeta:

razumevanje pojmova konvencionalne i organske prerade;

sticanje znanja o značaju upotrebe organskih proizvoda u ljudskoj ishrani;

osposobljavanje učenika za sprovođenje i kontrolu kvaliteta tehnološkog procesa

prerade proizvoda organske proizvodnje u različitim tehnologijama;

sticanje znanja o dopuštenim tehnološkim postupcima u preradi proizvoda

organske proizvodnje;

sticanje znanja o dozvoljenim sastojcima, pomoćnim sirovinama, aditivima i

njihovoj pravilnoj primeni u preradi proizvoda organske proizvodnje;

osposobljavanje učenika da primeni način i uslove skladištenja i transporta

proizvoda organske poljoprivrede i organske prerade, ne narušavajući njihov organski status;

razvijanje odgovornog odnosa prema očuvanju prirodnih resursa i ekološke

ravnoteže;

razvijanje preduzetničkih znanja , veština, ponašanja i sposobnosti da se

prepoznaju preduzetničke mogućnosti.

Naziv i trajanje modula:

Naziv predmeta-dodatni moduli

Trajanje modula ( časovi)

Teorija Vežbe Nastava u

bloku

Ishrana ljudi-Osnovni zahtevi i principi organske

prerade 3 - -

Osnovi prehrambene tehnologije/ tehnologija

vode-Sastojci, pomoćna sredstva i dozvoljeni

aditivi u organskoj preradi

4 - -

Izborne tehnologije-Tehnološki postupci prerade

proizvoda organske proizvodnje 8 6 12

Osnovi prehrambene tehnologije-Moduli

skladištenje i ambalaža-Ambalaža, transport i

uslovi skladištenja u organskoj preradi

3 - -

Kontrola kvaliteta-Obeležavanje, označavanje

sirovina i gotovog proizvoda organske prerade,

vođenje dokumentacije

2 2 -

Preporučeni sadržaji:

pojam konvencionalne i organske prerade;

principi prerade u organskoj proizvodnji;

osnovni zahtevi u preradi organskih proizvoda;

sastav organskog proizvoda;


67

sastojci, pomoćna sredstva i aditivi u organskoj preradi;

dozvoljeni tehnološki postupci prerade , proizvoda organske proizvodnje;

uzorkovanje proizvoda;

ambalaža u organskoj preradi;

transport i skladištenje proizvoda organske prerade;

dozvoljena sredstva za dezinfekciju skladišta i načini suzbijanja skladišnih

štetočina;

označavanje proizvoda organske prerade i vođenje dokumentacije.


1. Marijana Carić, Jovan Babović i dr. : Organska prerada, Fakultet za ekonomiju i

inženjerski menadžment, Novi Sad, april 2012.

2. Zakon o organskoj proizvodnji, ,,Službeni glasnik br.30/10 od 07.05.2010.

3. Pravilnik o kontroli i sertifikaciji u organskoj proizvodnji i metodama organske

proizvodnje, ,, Službeni glasnik RS. br. 48/2011 i 40/2012.

Vežbe:

1. Dokazivanje prisustva nitrita

2. Dokazivanje prisustva benzeove kiseline ili njenih soli.

Nastava u bloku:

1. Tehnološki postupak prerade organski proizvedenih sirovina biljnog porekla

(džem, ajvar..) – 6 časova

2. Tehnološki postupak prerade organski proizvedenih sirovina animalnog porekla

(suvomesnati proizvodi, ...) – 6 časova

Vežba 1 :

Dokazivanje prisustva nitrita

Dozvoljeni postupak konzervisanja organski proizvedenog i organski prerađenog

mesa je dimljenje. Prisustvo nitrita u organski prerađenom mesu nije dozvoljeno. Odraditi

uporedno uzorak konvencionalno proizvedenog dimljenog mesa i organski proizvedenog

dimljenog mesa (mesnih prerađevina). Nitriti (i nitrati) su poznati kao prekursori u stvaranju

kancerogenih jedinjenja N-nitrozoamina i N-nitrozoamida koji nastaju u reakciji nitrita i

sekundarnih ili tercijarnih amina (ovi amini nastaju u proizvodima od mesa usled hidrolize

proteina).

Reagensi:

-25%-tni rastvor Na2CO3

-10%-tni rastvor H2SO4

- Rastvor ZnI2

- Skrob kao indikator


68

Princip metode:

Natrijum karbonat razlaže nitrozomioglobin a sumporna kiselina iz nastale soli

oslobađa azotastu kiselinu. Azotasta kiselina jod iz ZnI2 do elementarnog joda, koji sa

skrobom daje plavu boju.

Reakcije:

2HI + 2HNO2 → I2 + 2 NO + 2H2O

Postupak:

U erlenmajer od 200 ml izmeriti 10 g uzorka, dodati oko 150 ml vode i 6 kapi 25%-

tnog rastvora Na2CO3. Uz mućkanje ostaviti da stoji 90 minuta, a zatim procediti. Od filtrata

se odpipetira 10 ml, zakiseli razblaženom H2SO4 i doda se nekoliko kapi rastvora ZnI2 i

skroba. U prisustvu nitrita nastaje plava boja.

Vežba 2 :

Dokazivanje prisustva benzoeve kiseline i natrijum-benzoata

Benzeova kiselina ( E-120) je ređe u upotrebi u odnosu na njene soli jer je slabo

rastvorljiva u vodi. Najčešće se koristi natrijumova so benzeove kiseline, natrijum-benzoat

(E-211). Najčešće se dodaje majonezu, džemovima, marmeladama, bezalkoholnim pićima,

kiselom povrću i ribljim marinadama i to u koncentracijama 0,01-0,1 % (maksimalno

dozvoljene koncentracije su između 0,15-0,255 benzoeve kiseline ili njene soli). Benzeova

kiselina i njene soli imaju osobinu da namirnicama ili piću daju ,,paleći“ ukus. Ovaj

konzervans je slabo isparljiv tako da se ne može odstraniti iz proizvoda kuvanjem,

koncentrisanjem ili uparavanjem.

Reagensi:

-25 % H2SO4

- Rastvor KNO3 u H2SO4

-3% NH2OH

-15% NH3

- 5% KMnO4

-10% H2SO4

- (C2H5)O, bezvodni

Postupak:

Tečni uzorci se mogu, nakon zakišeljavanja sa 25% sumpornom kiselinom, odmah

ekstrahovati etrom. Koncentrati se prethodno moraju razblažiti 3-4 puta. Nehomogeni uzorak

se rastvori u vodi i rastvor kvantitativno prenese u normalni sud, a konzervans se izdvaja

etrom iz zakišeljenog filtrata. Pri tome se natrijum-benzoat prevodi u benzoevu kiselinu i u

tom obliku dokazuje.

Od pripremljenog uzorka se odmeri 15-25 g (ili odgovarajuća količina matičnog

rastvora) i prebaci u levak za odvajanje. Dužim mućkanjem sa etrom (nakon prethodnog

dodatka par kapi sumporne kiseline) ekstrahuje se konzervans iz uzorka.

Kod kvantitativne analize, ova ekstrakcija se ponovi nekoliko puta i to uvek novom

zapreminom etra. Za dalji rad se koristi ekstrakt koji se, u epruveti, pažljivo upari do suva a


69

zatim doda 1ml kiselog rastvora kalijum-nitrata. Sve se zagreva na vodenom kupatilu 20

min. Nakon hlađenja se doda 2-3 ml destilovane vode, ponovo hladi, dodaje 10ml rastvora

amonijaka i 2ml hidroksilamina. U prisustvu benzeove kiseline rastvor se odmah ili nakon

izvesnog vremena oboji u crveno.

Benzeova kiselina se kvalitativno može dokazati i mikroskopiranjem etarskog

ekstrakta. Par kapi ekstrakta nanese se na predmetno staklo i nakon otparavanja rastvarača

pod mikroskopom se uočavaju kristali benzeove kiseline.

Documents

Vodič za nastavnike