Upload
others
View
3
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
C¥y≥ kmº-ØnI hnI-k\wC¥y≥ kmº-ØnI hnI-k\wC¥y≥ kmº-ØnI hnI-k\wC¥y≥ kmº-ØnI hnI-k\wC¥y≥ kmº-ØnI hnI-k\w
lb¿sk-°‚dn tImgvkvlb¿sk-°‚dn tImgvkvlb¿sk-°‚dn tImgvkvlb¿sk-°‚dn tImgvkvlb¿sk-°‚dn tImgvkv
XIXIXIXIXI
tIcf k¿°m¿
hnZym-`ymk hIp∏v
kwÿm\ hnZym-`ymk Kth-jW ]cn-io-e\ kanXn
tIcfw 2018
Xbm-dm-°n-bXv
tZio-b-Km\w
P\-K-W-a-\- -A-[n-\m-bI Pbtl
`mc-X -`m-Ky-hn-[mXm,
]©m-_-kn‘p KpP-dmØ admTm
{ZmhnU DXv°-e- _w-Km,
hn‘y-ln-am-N-e -b-ap\mKwKm,
D—e Pe-[nX-cwKm,
Xh-ip-`-\mta PmtK,
Xh-ip` Bin-j -am-tK,
Kmtl Xh- P-b- KmYm
P\-K-W-aw-K-e-Zm-bI Pbtl
`mc-X- `m-Ky-hn-[mXm,
Pb-tl, Pb-tl, Pb-tl,
Pb Pb Pb Pbtl!
{]Xn⁄
C¥y Fs‚ cmPy-am-Wv. F√m C¥y-°mcpw Fs‚ ktlm-Z-co-
ktlmZc-∑m-cm-Wv.
Rm≥ Fs‚ cmPysØ kvt\ln-°p∂p; kºq¿Whpw sshhn[y-
]q¿W-hp -amb AXns‚ ]mc -º -cy -Øn¬ Rm≥ A`n -
am\wsIm≈p∂p.
Rm≥ Fs‚ amXm-]n-Xm-°-sfbpw Kpcp-°-∑m-scbpw apXn¿∂-
hscbpw _lp-am-\n-°pw.
Rm≥ Fs‚ cmPy-Øn-s‚bpw Fs‚ \m´p-Im-cp-sSbpw t£a-
Øn\pw sFiz-cy-Øn-\pw- th≠n {]bXv\n°pw.
Xbm-dm-°n-bXv
kwÿm\ hnZym-`ymk Kth-jW ]cn-io-e\ kanXn (SCERT),tIcfw 2018
BapJw
ae-bmf `mj am[y-a-am-°n-s°m≠v GXp hnj-bhpw F{X Bg-Øn¬ ]Tn-
°m\pw GXp -K-l-\-amb Bi-bhpw {]Im-i\w sNøm\pw Ign-tb-≠-
Xp≠v. t{ijvT -`m -j-bmbn AwKo -I -cn -°-s∏´ \ΩpsS `mj-bn¬
lb¿sk°≠dn ]T-\-Øn\v Ah-kcw \¬Im-\p≈ ]cn-{i-a-Øns‚ `mK-
am-bmWv ]mT-]p-kvX-I-߃ ]cn-`m-j-s∏-SpØn {]kn-≤o-I-cn-°p-∂-Xv.
lb¿ sk°-≠dn Xe-Ønse F√m tIm¿ hnj-b-ß-fpsSbpw ]pkvX-I-
߃ Fkv.-kn.-C.-B¿.-Sn. ae-bm-f-Øn-te°v kzX{¥ ]cn-`mj \SØn ]pd-
Øn-d-°p-I-bm-Wv. hnI-knX cmPy-߃ amXr-`mjbmWv hnZym-`ym-k-
Øn\p≈ am[y-a-ambn D]-tbm-Kn®p hcp-∂-Xv. tZio-b-X-e-Øn-ep≈ an°
a’-c-∏-co-£-Ifpw {]mtZ-inI `mj-I-fn¬ DØ-c-sa-gp-Xp-∂Xv AwKo-I-cn-®n-
cn-°p∂ Cu Ah-k-c-Øn¬ lb¿sk-°≠dn Xe-Ønepw ae-bm-f-Øn-
ep≈ ]pkvX-I-߃ A\n-hm-cy-am-Wv. tIc-f-Ønse Ip´n-Iƒ Ah-cpsS amXr-
`m-j-bn¬Øs∂ ⁄m\-\n¿an-Xn-bn¬ G¿s∏-Sp-∂-Xn\v Cu ]pkvX-I-߃
Ah-k-c-sam-cp-°pw.
]pkvX-I-߃ ]cn-`m-j-s∏-Sp-Øp-tºmƒ kmt¶-XnI ]Z-߃ ]c-am-h[n
ae-bm-f-Øn-em-°m≥ {ian-®n-´p-≠v. F∂m¬ ssZ\w-Zn\ hyh-lm-c-Øn\v D]-
tbm-Kn-°p∂ ]Z-߃ ae-bmf en]n-bn¬ AtX ]Sn \ne-\n¿Øm\pw {ian-
®n-´p-≠v. Ip´n-I-fpsS Bi-b-{K-lWw IqSp-X¬ Ffp-∏-am-°p-∂-tXm-sSm∏w
ae-bmf `mj-bpsS hf¿®bv°pw Cu ]cn-`mj ]pkvX-I-߃ klm-b-I-
am-Ip-sa∂v \ap°v {]Xym-in-°mw.
tUm.sP. {]kmZv
Ub-d-IvS¿,
Fkv.-kn.-C.-B¿.-Sn. tIcfw
]mT-]p-kvXI hnh¿Ø\winev]-im-e-bn¬ ]s¶-Sp-Ø-h¿
Sn. cma-N-{μ≥
Kh.-l-b¿ sk°-≠dn kvIqƒ
sN¿]pft»cn, ]me-°mSv
sI.]n. apl-Ω-Zmen
tUm. sI._n. tat\m≥ satΩm-dn-b¬ lb¿
sk°-≠dn kvIqƒ, XrØme
aWn-I-WvT≥ kn.hn
Kh. lb¿ sk°-≠dn kvIqƒ
A_vZpƒ eØo^v ]n.hn
Kh. lb¿ sk°-≠dn kvIqƒ ImS-tØmSv
ImStØmcn-∏p-dw, hc-hq¿, Xr»q¿
cLp. ‰n.‰n.
Kh. lb¿ sk°-≠dn kvIqƒ
\nd-a-cp-Xq¿, ae-∏pdw
kPojv sI.kn
Kh. lb¿ sk°-≠dn kvIqƒ
]o®n, Xr»q¿
tdm_n≥ sI tXmakv
Kh.-tKƒkv lb¿ sk°-≠dn kvIqƒ
ae-∏pdw
hnZ-Kv[¿
{io. Sn. ]n. Ip™n-°-Æ≥
Atkmkntb‰v s{]m^k¿(dn´)[\imkv{X hn`mKwUn.sI.Sn.Fw Kh. tImtfPv t]cm{º
{io. cmP-tKm-]m-e≥
........................................
tUm. Cμnc ]n.Fw
alm-flm-Km‘n Kh. B¿Svkv tImtf-Pv,amln
A°m-Z-anIv tImUn-t\-‰¿
ctaiv sI, dnk¿®v Hm^o-k¿, Fkv.-kn.-C.-B¿.-Sn.
DDDDD ≈≈≈≈≈ -S-S-S-S-S °w°w°w°w°w
BapJw
bqWn‰v I: hnI-k\ \b-ßfpw A\p-`-h-ßfpw (1947-˛90) .......... 1- 1-2
bqWn‰v II: am\h hnI-k\w ˛B-apJw .......................................... 13˛39
bqWn‰v III: 1991 apXep≈ kmºØnI ]cnjvImc߃ ....... 40˛78
bqWn‰v IV: Zmcn{Zyw ................................................................................ 79˛114
bqWn‰v V: a\pjy aqe[\ cq]oIcWw C¥ybn¬ ............... 115˛121
bqWn‰v VI: {KmahnIk\w ................................................................. 122˛146
bqWn‰v VII: sXmgn¬ : hf¿®bpw, A\u]NmcnI h¬IcWhpw,
a‰v {]iv\ßfpw. .............................................................. 40˛78
bqWn‰v VIII: ]›mØe kuIcy߃............................................. 79˛114
bqWn‰v IX: ]cnÿnXnbpw kpÿnchnIk\hpw ...................... 115˛121
bqWn‰v X: C¥ybpsS hnI-k\ A\p-`-h-߃:Ab¬
cmPy-ßfp-ambn Hcp Xmc-Xayw ................................. 122˛146
kuI-cy-Øn-\mbn ]mT-]p-kvX-I-Øn¬
D]-tbm-K-s∏-Sp-Øn-bn-cn-°p∂ Nne Nn”-߃
]T\ {]h¿Ø-\-߃
kw{Klw
A`ymkw
7
kzmX-{¥ym-\-¥c C¥y Xnc-s™-SpØ Bkq-{XnX hnI-k-\-Øns‚
\m¬]-Xp-h¿jsØ Ncn-{X-hpw, kzmX-{¥y-e-_v[n°p apºp≈ C¥y-≥
kºZv hyh-ÿ-bpsS GI-tZ-i-Nn-{Xhpw BZysØ c≠v bqWn-‰p-Ifn¬
{]Xn-]m-Zn-°p-∂p. Bkq-{X-W-°-Ωo-js‚ cq]o-I-c-Ww, ]©-h-’c ]≤-
Xn-I-fpsS {]Jym-]\w F∂n-ßs\ \nc-h[n \S-]-Sn-Iƒ C¥ym Kh¨sa‚ v
CXn-\mbn ssIsIm-≠n-´p-≠v. ]©-h-’c ]≤-Xn-I-fpsS e£y-
߃s°m∏w Ah-bpsS km[y-X-Ifpw ]cn-an-Xn-Ifpw hna¿i-\m-fl-I-ambn
hne-bn-cp-Øm≥ Cu bqWn-‰n¬ {ian-®n- p-≠v.
1
kzmX{¥ye_v[n°mesØC¥y≥ kºZv hyhÿ
]T\t\´ßƒ
$ kzmX-{¥y-e-_v[n-°m-esØ C¥y≥ kºZvhyhÿsb ]cnNbs∏Sp∂p.
$ C¥y≥ kºZvhyhÿbpsS ]nt∂m°mhÿbv°pw apcSn∏n\pw ImcWßfmb
LSIßsf a\ nem°p∂p.
9
1.1. BapJw
C¥y≥ kºZvhyhÿbpsS ASnÿm\
khntijXItfbpw, kzmX{¥ym\¥cw
C¥y kzoI-cn® hnIk\\bßsfbpw
]cnNb-s∏SpØpIbmWv ‘C¥y≥ kmº-
ØnI hnIk\’sa∂ Cu ]pkvXIØns‚
e£yw. cmPyØns‚ kmºØnImhÿ-
bpsS h¿Øam\, `mhn Z¿i\ßsf
a\ nem°p∂{X Xs∂ {]m[m\y -
ap≈XmWv AXns‚ `qXIme-sØ°p-
dn®p≈ Adnhpw. kzmX{¥ym\¥c
C¥ybnse hnI-k\ X{¥ßfpsS
cq]oIcWØn¬ kzmX-{¥ye_v[n°p
apºp≈ kml-Ncy -߃ \n¿ÆmbI
kzm[o\w sNep-Ønbn- p≠v.
h¿Øam\ C¥y≥ kºZvhyhÿbpsS
LS\ kao]ImeØmbn cq]wsIm≠
H∂√. adn®v `qXImeNcn{XØnte°mWv
AXns‚ thcpIƒ Bgv∂ndßp∂Xv. {]tXy-
In®pw 1947 BKÃv 15 \v C¥y°v kzm-X{¥yw
e`n°p∂Xn\v apºp≈ c≠v \q‰m≠v \o≠p-
\n∂ {_n´ojv c-W-Ønte°v ]ptcm-Kan®p
sIm-≠n-cp∂ {_n \nse B[p\nIhyhkmb-
߃°v XS an√msX AkwkvIrXhkvXp-
°ƒ {]Zm\w sNøp∂ Itºmfam°n
C¥ysb am‰pI F∂-Xm -bn -cp∂p
sImtfmWnb¬ `c-WØns‚ e£yw.
Ign™ Ggp ]Xn-‰m≠v Imew C¥y≥
kºZvhyhÿ-bn¬ D≠mb am‰ßsfbpw
]ptcmKXntbbpw a\ nem-°p∂Xn\pw
hnebncpØp∂Xn\pw tImf\n
`cWIqSØns‚ Cu Nqj-WmflI
at\m`mhsØ Adn-tb-≠Xv A\n-hmcyamWv.
1.2. tImf\n Im -esØ Xmgv∂kmºØnI hnIk\w
{_n´ojv A[n\nthiØn\v apºv C¥y°v
kzX{¥amsbmcp kºZvLS\bmWv D≠m-
bncp∂Xv. Irjnbmbncp∂p C°mesØ
P\ßfpsS {][m\PohntXm]m[n. F∂ncp-
∂mepw sshhn[yam¿∂ hymhkmbn-tIm¬-
]∂ßfm¬ kº∂ambncp∂p C¥y.
]cpØn, ]´p XpWnØc-߃, temlw,
Aaqeyamb cXv\-߃ XpS-ßnb IcIuie-
hyhkmb߃ Db¿∂ ]ptcmKXn ssIhcn-
®ncp∂p. KpW-ta-∑-bp≈ hkvXp-°-fm¬
\n¿Ωn-X-amb Cu D¬∏∂-ß-fn¬ C¥y≥
Ic-hn-cpXv {]I-S-am-bn-cp-∂p. AXn-\m¬ Ah
hntZi Itºm-f-ß-fn¬ {]nb-ta-dn-b-h-bp-am-bn-
cp-∂p. tImf\n cWw C¥ybn¬ \S-∏m°nb
kmºØnI \bßfpsS {][m\-e£yw
“C¥y \ΩpsS km{amPyØns‚ tI{μ_nμphmWv. Cu km{amPyØns‚ GXp {]tZisØ B[n]Xyw \jvSs∏´mepw,\ap°Xns\ AXnPohn°m≥ Ignbpw. ]£ C¥y \jvSs∏´m¬, \ΩpsS km{amPyØns‚ kqcy≥ AkvXan°pw.”
(hnIvS¿ AeIvkm≠¿ {hqkv 1894 se {_n´ojv C¥y ssht{kmbn)
t_mIvkv 1.1 _wKmfnse XpWnhyhkmbw
]cpØn hkv{XßfpsS hIt`Zamb ‘akven≥’XpWnbpsS D¬`hÿm\w C∂sØ _w•mtZins‚
Xeÿm\amb ‘Um°’bpw ]cnkc{]tZißfpamWv. ]cpØnhkv{XßfpsS DXvIrjvS C\w F∂ \nebn¬
‘Um°m akven≥’ temI{]i-kvXnbm¿÷n®n cp∂p. akven≥ XpWnbpsS G‰hpw ap¥nb C\w ‘a¬a¬’F∂
t]cnemWv Adnbs∏´ncp∂Xv. hntZi-k©mcnIƒ ‘cmPIob-X°\ptbmPyw’ F∂¿∞w hcp∂ ‘a¬a¬
jmln’ As√¶n¬ ‘a¬a¬Jmkv’ F∂pw CXns\ hntijn∏n®ncp∂p.
10
C¥y≥ kºZvhyhÿbpsS ]ptcmKXntb-
°mfp]cn, AhcpsS kmºØn-IXm¬]cy-
ßfpsS kwc£W-hpw t{]m’m-l\hpam-
bncp∂p. CXv C¥y≥ kºZvhyh-ÿsb
‘AkwkvIrX hkvXp°-fpsS ZmXm-hpw’{_n´-\n¬ \n∂p≈ "A¥na hymh-kmbnI
D¬∏∂-ß-fpsS D]t`m‡mhp'-sa∂ Zb\ob
Ahÿbn-te°v FØn®p.
Cu Imebfhn¬ C¥ybpsS tZiob hcp-
am\w (National Income), Btfmlcn hcp-
am\w (Per Capita Income) F∂nh \n¿Æbn-
°p∂Xn\p≈ Bflm¿∞amsbmcp ]cn{ia-
hpw tImf\n`cWIqSØns‚ mKØp\n-∂pw
D≠mbn√. AtX kabw hy‡n]camb Nne
{ia߃ \S∂psh¶nepw ]ckv]c
hncp≤hpw tN¿®bn√mØXpamb ^eß-
fmWv e`n®Xv. ZmZm_mbv \hvtdmPn, hneyw
UnKvss_, ^n≥Uvte jndmkv, hn.sI.-
B¿.-hn.dmhp, kn.B¿. tZimbv F∂nh¿
CØcw ]T\߃ \SØnbhcn¬
{it≤bcmWv. VKRV dmhphns‚
]T\ßfmWv tImf\n `cWImesØ
tZiobhcpam\\n¿Æb-Øn¬ khntij
{i≤bmI¿jn®Xv. F∂ncp-∂mepw CØcw
]T\߃, Ccp -]Xmw \q‰m -≠ns‚
BZy]IpXn hsc cmPyØns‚ samØw
bYm¿∞ D¬]∂ (Aggregate Real Output)hf¿®m\nc°v 2% Øn¬ Xmsgbpw hm¿jnI
Btfmlcn D¬]∂ (Percapita Output)hf¿®m\nc°v shdpw AciXam\-Øn¬
Xmsgbpambnc∂psh∂ Zb\obmhÿ-bpsS
t\¿Nn{XßfmWv hc®p-ImWn°p∂Xv.
1.3. Im¿jnItaJetImf\n `cWImeØv C¥y≥ kº-
Zvhyhÿ {][m\ambpw Irjnsb B{ibn-
®mWv \ne\n∂Xv. P\kwJy-bpsS 85 iX-
am-\-tØmfw t]¿ PohntXm]m[nbmbn
Nn{Xw 1.1. {_n´ojv tImf-\n cW-ImesØC¥y≥ Im¿jnI taJebnse apcSn∏v
Box. 1. 2. {_n´ojv C¥y°v apºp≈ Im¿jnI taJe{]ikvX {^©v k©m-cnbmbncp∂ ‘s_¿Wnb¿’ 17˛mw
\q‰m≠nse _wKmfns\ C{] ImcamWv hntijn∏n®Xv . “Fs‚
c≠v kμ¿i\߃ _wKmƒ CuPn]vXnt\°mƒ kº∂-
amsW∂ hkvXpXsb Ac°n´pd∏n®p. _wKm-fn¬ \n∂v
]cpØn, ]´v, Acn, ]©kmc, shÆ F∂nh [mcmfambn
Ib‰p aXn sNbvXncp∂p. tKmXºv, ]®°dnIƒ, [m\y ߃,
Xmdmhv, tImgn, hmØv XpSßnbhsb kz¥w Bhiy߃-
°mbn [mcmfambn D¬]mZn∏n®p. sNΩcnbmSpIfpw ]∂nIfpw
kpe`ambncp∂p. F√m-Xcw a’yßfpw kar≤ambncp∂p.
Pe-tkN\Øn\pw k©mcØn\pambn KwKbn¬ \n∂pw \nc-
h[n I\mepIƒ Af-h‰ A[zm\ap]tbmKn®v cmPval¬
apX¬ kap{ZXocw hsc ap≥Ime-ßfn¬ \n¿Ωn®n´p≠m-bn-
cp∂p.”
]Xnt\gmw \q‰m≠nse C¥ybpsS Im¿jnI]ptcmKXn ]cntim[n°pI. 200 h¿j߃°v tijw
{_n´ojpIm¿ C¥y hn v t]mIp∂ ImesØ Im¿jnI apcSn∏ns\ CXpambn XmcXayw sNøpI.
11
Irjnsb {]Xy-£-amtbm ]tcm-£-amtbm
B{ibn-®ncp∂p.F∂n-cp∂mepw Im¿jnI-
taJe apcSn∏nembncp∂p (Stagnation).
samØw Irjn `qanbpsS Af-hn¬ t\cnb
h¿≤\hv D≠mbncps∂¶n-epw, Im¿jn-
tIm¬-∏m -Z\£aX (AgriculturalProductivity) hfsc Xmgv∂ \nebnem-
bncp∂p. Im¿-jnI-taJebnse Cu apcSn∏n\v
{][m\-ImcWw {_n´ojpIm¿ \S∏m°nb
`qhp-Sam k{ºZmbambncp∂p. {]tXyIn®v
_w-Kmƒ {]hniybn¬ (\nehnse Ing-°≥
kwÿm-\߃) \S∏nem°nb skao-μmcn
k{ºZm-bw. Irjnbn¬ \n∂p≈ em`w I¿j-
I¿°√ adn®v CS\ne°mcmb skaoμm¿-
am¿°mWv e`n®ncp-∂Xv.F∂m¬ Im¿jnI-
taJ-ebpsS ]ptcmKXnbv°p -th≠n
skaoμm¿-amtcm tImf\n `cWIqStam
H∂pw sNbvXn-cp∂n√. I¿jI-cn¬ \n∂v
h≥tXmXn¬ ]m´w ]ncns®Sp°p∂Xn¬
am{Xambn-cp∂p skaoμm¿amcpsS {i≤.
h¿≤n® ]m - mcw I¿jIcpsS PohnXw Zp -
lam°n.
Cu k{ºZmb{]Imcw skaoμm¿ IrXy-
kabØv {_n´ojv cWIqSØn\v \nIpXn
ASbvt°≠Xp≠v. A√mØ]£w skao-
μm¿-°v `qanbnt∑ep≈ AhImiw \jvS-
s∏Spw. BbXn\m¬ Irjn °mcpsS kmº-
ØnImhÿsb skaoμm¿am¿ Hcn°epw
]cn -KWn®ncp∂n√. IqSmsX ]g©≥
kmt¶XnIhnZy, Pe-tk-N\ kuIcyßfp-
sS A`mhw, cmkhf-ß-fpsS Ipd™
D]tbmKw F∂nhbpw Im¿-jnItaJebnse
apcSn∏n\v ImcWambn.
Im¿jnI taJebnse hmWnPyh¬°cWw
I¿jIsc £yhnfIfn¬ \n∂v \mWyhnf-
Ifnte°v BI¿jn®p. CXv AhcpsS
kmºØnImhÿbn¬ sNdnb tXmXnep≈
]ptcmKXn D≠m°nsb¶nepw Im¿jnI-
taJebn¬ Zqchym]Iamb {]XymLmX-
߃°v CS-bm-°n. PetkN\ kuIcy-
Øn¬ t\cnb ]ptcmKXn D≠mbn F¶nepw,
`qansb X´pIfm°¬, sh≈-s∏m°-
]T\ {]h¿Ø-\-߃
{_n´ojv C¥ybpsSbpw kzX{¥ C¥ybpsSbpw q]Sw XmcXayw sNbvXv ]m°n-
ÿms‚ mKßfmbn amdnb {]tZißsf I≠p]nSn°pI. kmºØnI ImgvN∏mSn¬
F¥p sIm≠mWv Cu {]tZi߃ C¥ysb kw_‘n®v {]m[m\ya¿ln°p∂Xv?
(IqSp-X¬ hnh-c-߃°mbn tUm. cmtP{μ{]kmZns‚ ‘India Divided’ F∂ {KŸw
]cntim[n°pI)
{_n´ojpIm¿ C¥ybn¬ \S∏m°nb hyXykvX qhpSamk{ºZmb߃ GsX√mw?
Cu qhpSamk{ºZmb߃ FhnsSsb√mw \S∏m°n? AhbpsS e߃ Fs¥√mw?
Ch \nehnse Im¿jnI kmlNcyßsf kzm[o-\n®n´ps≠∂v \n߃ IcpXp-
∂pt≠m? (Cu tNmZyßfpsS DØc߃ Is≠Øm≥, ctajv N{μZØns‚ aq∂v
hmeyßfp≈ ‘Economic History of India’ F∂ {KŸhpw, B. H. t_U≥ ]Δens‚
c≠v hmeyßfp≈ ‘The Land System of British India’ F∂ {KŸhpw ]cn-tim-[n-°p-
I) Cu hnjbw IqSpX¬ Adnbp∂-Xn-\mbn {_n´ojv C¥ybpsS Im¿jnI q]Sw
kzbw hc-bv°p-Itbm Iºyq- -dns‚ klm-b-Øm¬ Xøm-dm-°pItbm sNøp-I. CXp-
a-\- n-em-°m≥ hni-Zo-I-cW q]-S-tØ-°mƒ klm-b-I-c-amb as‰m∂pw Xs∂ C√.
12
\nb{¥Ww, \o¿hm¿N, aÆnse eh-
Wmwi߃ \o°¬ XpSßnb cwK-ß-fn¬
\nt£]w Ipd-hm-bn-cp-∂p. sNdn-sbmcp mKw
Irjn°m¿ `£y-hnfI-fn¬ \n∂v
\mWyhnfIfnte°v amdnsb-¶nepw qcn`mKw
IpSnbm∑m¿°pw sNdpInS I¿jI¿°pw
Iq´pIrjn°m¿°pw Irjn-bn¬ \nt£]-
and°p∂Xn\mhiyamb hn`h-ßtfm
kmt¶XnI hnZyItfm t{]m’m-l-\-ßtfm
e`n-®n-cp-∂n-√.
1.4. hymhkmbnI taJe
Im¿jnI taJebnse∂ t]mse, D¬]∂
\n¿ΩmW taJ-e -bnepw i‡amb
hymhkmbnI ASnØd sI´n∏-Sp°m≥
C¥y-bn¬ tImf\n cW-Øn¬ Ign-™n-cp-
∂n -√. temI-{]i-kvXnt\-Snb C¥y≥
IcIuiehyhkm-b߃ £bn®p F∂p
am{X-a-√, B ÿm-\-tØ°v AtX {]uVn-bn-
ep≈ B[p-\nI hyh-km-b-߃ Db¿∂p
hcm≥ A\p-h-Zn-®-Xp-an-√. C¥y≥ hyhkmb-
ßfpsS XI¿®°v B°w Iq´nb {_n´s‚
hyhkmbnI\b߃°v c≠v e£yßfmWv
D≠mbncp∂Xv. {_n´-\n¬ hf¿∂ph∂
B[p\nI hyhkm-b߃°v Bhiyamb
AkwkvIrXhkv-Xp°ƒ Ib‰paXn sNøp-
∂ cmPyambn C¥ysb am‰pI F∂Xmbn-
cp∂p H∂masØ e£yw. {_n´\n¬ D¬-
∏mZn∏n°p∂ -hyhkmb D¬∏-∂-ß-fpsS
hnime-Itºmfam°n C¥ysb am‰pI
F∂Xmbn -cp∂p c≠m-asØ e£yw.
{_n´s‚ kmºØnI ]ptcmK-Xn-bmbncp∂p
Cu \bßfneqsS tImf\n `cWIqSw
e£yw sh®Xv. CXv C¥y-bn¬ ]pXnsbmcp
kmºØnI Ahÿ kwPmXam°n. IcIu-
iehyhkmbßfpsS XI¿® C¥ybn¬
sXmgnen√mbva cq£am-°pIbpw D]t`mK
Itºm-f-Øn¬ {]mtZ-inI D¬]-∂-ß-fpsS
e`yX C√mXm°pIbpw sNbvXp. XpS¿∂p-
≠mb D]t`mKhkvXp-°fpsS tNmZ\-
h¿≤\hns\ {_n´\n¬ D¬∏mZn-∏n®ncp∂
hneIpd™ hkvXp-°fpsS Cd°paXnbneq
sS-bmWv tImf\n cWIqSw ka¿∞-ambn
D]-tbm-K-s∏-Sp-Øn-b-Xv.
19˛mw\q‰m≠ns‚ c≠mw]IpXnbn¬ Xs∂
B[p-\nI hyhkmb߃ C¥ybn¬
thcpd∏n-®psh¶nepw AhbpsS hf¿® aμ-K-
Xn -bnem -bncp∂p. XpS -°-Øn¬ Cu
]ptcmKXn NWw, ]cpØn F∂o
hyhkmbßfn¬ am{XsamXpßn.
C¥y°mcpsS A[o\Xbnep≠mbncp∂
]cpØn hyhkm-bim-e-Iƒ {][m\ambpw
Bcw`n®Xv KpPdmØnepw alm cmjv{S-
bnepambncp∂p. AtXkabw {_n´ojp-
ImcpsS A[o\Xbn¬ D≠mbncp∂ NW-
hyhkmb߃ tI{μo-Icn®Xv _wKmfnem-
bncp∂p. 20˛mw\q‰m≠n-s‚ XpS°Øn¬
C¥ybn¬ Ccpºpcp°v hyhkmbw {]h¿-
Ø\amcw`n®p. 1907 ¬ Sm‰m Ccpºpcp°v
Iº\n (TISCO) ÿm]nXambn. c≠mw
temIbp≤Øn\v tijw ]©kmc, kna‚ v,
ISemkv hyhkm-b߃ t]cn-s\¶nepw
C¥ybn¬ XpS°w Ipdn®p.
hymhkmbh¬°cWØn\v AXy -
¥mt]£nXamb aqe[\Nc°v hyhkmb-
߃ (Capital Goods Industry) D≠m-bn-cp-
∂n√. D¬∏m-Z\Øn\mhiyamb b{¥-
kma{KnIƒ \n¿-Ωn°p∂ hyhkmb-ßfmWv
aqe[\Nc°v hyhkmb߃. H‰s∏´ Nne
hyhkmb߃ Bcw`n®p-sh¶nepw Ah
C¥ybpsS ]c-º-cm-K-X-amb IcIuiehy-
hkm-b-߃-°v ]Icw \n¬°m-hp∂ Xc-
Ønep≈-hbmbn-cp∂n√. IqSmsX Cu
hyhkm-bßfpsS hf¿-®m-\nc°pw samØw
B`y¥c D¬]∂Øn-te-°p≈ (GDP)
13
ChbpsS kw`mh\bpw \maam{X-ambncp∂p.
]pXpXmbn Bcw`n® hyh-kmbßfn¬
s]mXptaJebpsS kw`mh\ sdbn¬sh,
sshZyptXm¸mZ\w, XpdapJw,
hm¿Ømhn\nabw F∂nhbn¬ HXpßn
1. 5. hntZihym]mcw
]pcmX\Imew apX¬t° hntZihym]mc-
Øn¬ {]ikvXnbm¿÷n® cmPyambncp∂p
C¥y. F∂m¬ tImf\n `cWIqSw
D¬]mZ\w, hym]mcw, Xocph F∂o taJe-
Ifn¬ \S∏m°nb \b߃ C¥ybpsS
hntZihym]mcØns‚ LS\tbbpw, LS-I-
ßtfbpw Afhnt\bpw {]XnIqeambn
_m[n-®p. CXns‚ eambn AkwkvIrX
] v, ]cpØn, Iºnfn, ]©kmc, \oew, NWw
XpSßnb {]mYanI hkvXp°ƒ Ib‰paXn
sNøpIbpw {_n´-\nse ^mIvSdnIfn¬
\n¿Ωn® eLp-b{¥ßƒ t]mep≈ aqe[\h-
kvXp°ƒ, ]q¿Æ D]t`mKhkvXp°fmb
]cpØn, ] v, Iºnfn -hkv{X߃ - Cd°paXn-
sNøp∂ cmPy-ambn C¥y-am-dn. IqSmsX
\n£n]vXe£yßtfmsS C¥y-bpsS
Cd°paXnbpsS-bpw Ib‰paXnbp-sSbpw ta¬
IpØIm[n-]Xyw {_n´¨ \ne\n¿Øn.
CXns‚ ^e-ambn C¥ybpsS hntZihym-
]mcØns‚ ]IpXnbn-e[nIhpw {_n´\p-
ambpw tijn°p-∂ mKw ssN\, kntem¨
({ioe¶), t]¿jy (Cdm≥) t]me-p≈
cmPyßfpambpw \SØm≥ \n¿_‘n-Xambn.
kqbkv I\m¬ Xpd∂tXmSpIqSn C¥y≥
hntZi-hym]mc-Ønt∑ep≈ \nb{¥Ww
{_n´≥ IqSpX¬ I¿i\am°n (t_mIvkv 1.3
ImWpI)
{_n´ojp`cWImesØ hntZihym]mc-
Øns‚ {]tXyIe£yw Db¿∂ Ib-‰p-aXn
an®w krjvSn-°pIsb∂Xm-bn-cp∂p. F∂m¬
Cu an®w D≠m-°p-∂-Xn\v cmPyw henb hne
\n¬tI-≠n-h-∂p. £y [m\y-߃, hkv{X-
߃, asÆÆ XpS-ßn ]e-hn-[-Øn-ep≈
AXym-hiy hkvXp-°-fpsS e`yX B`y-¥c
Itºm-f-Øn¬ Ipd-™p. Cu hym]m-can®w
C¥ybntebv°p≈ kz¿ÆØns‚-bpw
sh≈nbpsSbpw Hgp°v h¿≤n∏n®n√ F∂p
am{Xa√ Ch {_n´ojpIm-cpsS cW, bp≤-
]T\ {]h¿Ø-\-߃
C¥ybn¬ B[p\nIhyhkmb߃ BZyambn FhnsS, F∂v ÿm]n®p. F∂Xns\
Ipdn®v Hcp ]´nI Xømdm°pI. B[p\nI hyhkmb߃ Bcw`n-°p∂Xn\p≈
ASnÿm\ LSI߃ GsX√mw? Sm‰m Ccpºpcp°v hyhkmbw Ct∏mgsØ
Pm¿°fins‚ mKamb PmwsjUv]qcn¬ Xs∂ ÿm]n°m\p≠mb ImcW߃
Fs¥√mw?
C¥ybn¬ \nehnse{X Ccpºpcp°v hyhkmbimeIfp≠v? temIØnse anI®
Ccpºpcp°v hyhkmbßfn¬ Ch Dƒs∏Sp∂pt≠m? Ch ]p\: {IaoIcn°pIbpw
\hoIcn°pIbpw sNtø≠Xpt≠m? Ds≠¶n¬ F{]Imcw \S∏nem°mw? X{¥{]-
[m\a√mØ hyhkmb߃ s]mXptaJebn¬ XpStc≠Xn√ F∂ A`n{]mb-
tØmSp≈ \nßfpsS ImgvN∏mSv F¥mWv?
C¥ym`q]SØn¬ kzmX{¥yImesØ ]cpØn hyhkmb߃, NWan√pIƒ, XpWn-
an√pIƒ F∂nh ASbmfs∏SpØpI.
14
sNehpIƒ°pwH∏w hnhn[ tkh-\-ßfpsS
Cd°paXn sNehn\mbn hn\n-tbm-Kn-°p-
Ibpw sNbvXp. CsX√mw {_n´\nte°p≈
C¥y≥ kº-Øns‚ Hgp-°v kpKaam°n.
1. 6. P\kwJymÿnXn
C¥ybn¬ BZyambn HutZymKnI sk≥-
kkv \S∂Xv 1881 ¬ BWv. Nne ]cnanXnIƒ
Ds≠¶nepw C¥ybnse P\kwJym -
hf¿®bpsS Ak-¥p-en-Xmhÿ CXv Xpd-
∂p-Im- n. C¥y-bn¬ 10 h¿jw IqSptºmgmWv
sk≥-kkv \SØp∂Xv. 1921\v apºv C¥y
P\-kwJy ]cnh¿Ø\Øns‚ (Demo-graphic Transition) BZyL´Øn-embncp∂p.
c≠mw -L´w Bcw`n°p∂Xv 1921
\ptijamWv. F∂ncp∂mepw Cu L -Øn¬
Nn{Xw1.2. kqbkv I\m¬ C¥ytbbpw {_n´
t\bpw _‘n∏n® kp{][m\ ]mX.
Not to scaleNot to scale
]cnioen°pI
{_n´ojv `cWImesØ C¥ybpsS Ib‰paXn, Cd°paXn C\ßfpsS ]´nI
Xømdm°pI.
C¥ymKh¨sa‚ns‚ [\Imcy hIp∏v ]pdØnd°p∂ kmºØnI k¿tΔIfn¬ \n∂v
\ΩpsS Ib‰paXn Cd°paXn C\ßsf kw_‘n®p≈ hnhc߃ tiJcn°pI. Cu
C\ßsf kzmX{¥ye_v[n°papºp≈ ImesØ C\ßfpambn XmcXayw sNøpI.
C¥ybpsS hntZihym]mcØn¬ kp{][m\]¶v hln°p∂ XpdapJ߃
GsX√msa∂v Is≠ØpI.
t_mIvkv 1.3 kqbkv I\meneqsSbp≈ hym]mcw
hS°v Ing°≥ CuPn]vXnse kqbkv IcbnSp°n\v
kmam¥cambn hS°v˛sX°v \o≠p InS°p∂ a\p-
jy\n¿ΩnX Peam¿§amWv kqbkv I\m¬. CXv
saUn‰td\nb≥ ISense t]m¿´v skbvZnt\bpw
sN¶Sens‚ ssIhgnbmb kqbkv Dƒ°Sent\bpw
]ckv]cw _‘n∏n°p∂p. kqbkv I\m¬ bqtdm∏v,
Atacn°, sXt° Gjy≥ cmPy߃, Ing°≥
B{^n°, Hmjym\nb XpSßnb {]tZißfnse
XpdapJßfnte°v k©cn°p∂ I∏epIƒ°v
B{^n°≥ h≥Icsb Np‰n k©cnt°≠ Ahÿ
Hgn-hm-°p-∂p. kmºØnIambpw X{¥{][m\-am-bpw
temIØnse {][m\ Peam¿§ßfnsem-∂m-Wv CXv.
1869 ¬ CXv Xpd∂tXmSp IqSn bm{XmNnehv Ipdbp-
Ibpw bqtdm-]y≥ cmPy-߃°v C¥y≥ Itºmf-
Ønte°p≈ {]th-i\w kpK-aamhpIbpw sNbvXp.
15
C¥ybpsS samØw P\kwJy-bpw P\-
kwJym-hf¿®m-\nc°pw Db¿∂-Xmbn-cp∂n√.
C¥y-bnse kmaqly hnIk\ kqNI߃
H∂pw Xs∂ H´pw t{]m’ml\Icamb
Ahÿbn embncp∂n√. cmPysØ
km£cXm \nc°v 16% Øn¬ Xmsgbmbn-
cp∂p. CXn¬ kv{Xo km£cXm \nc°v
shdpw 7% Øn¬ Xmsgbpw. s]mXpP\m-
tcmKy kuIcy߃ \s√mcphn`mKw P\-
߃°pw e`yambncp-∂n√. D≠mbn-cp∂h
Xs∂ Xo¿Øpw A]cym]vXambncp∂p.
AXn\m¬ hmbp PeP\y tcmK߃ hym]-
I-am-hp-Ibpw Ch ]nSn-s] v [mcmfw BfpIƒ
acn°p-Ibpw sNbvXp. samØw acW\nc°v
hfsc Db¿-∂Xm-bncp∂p F∂Xn¬ H´pw
AXnitbm-‡nbn√. inipacW\nc°v
(Infent Mortality Rate) 1000\v 218 F∂
\nc°n-embncp∂p. CXns\ Ct∏mgsØ
inipacW \nc°mb 1000 \v 63 ambn
XmcXayw sNbvXpt\m°pI. Bbq¿
ssZ¿Lyw 44 h¿jw am{Xambncp∂p.
Ct∏mgXv 68 h¿-jamsWt∂m¿°pI.
hnizmktbmKyamb ZØßfpsS A`mh-
Øn¬ A°mesØ Zmcn{ZyØns‚ hym]vXn
Af°¬ {]bmk-amWv. F¶nepw tImf\n
`cWIm-eØv C¥ybn¬ ITn-\-amb Zmcn{Zyw
\ne\n∂ncp∂psh∂Xpw AXv C¥y≥ P\X-
bpsS PohnXw Zpx lam°n F∂Xpw
X¿°an√mØ Imcy-am-Wv.
1.7. sXmgn¬ LS\
tImf\n `cWImeØv C¥ybpsS
sXmgn¬LS\, AXm-bXv hnhn[ hyhkmb-
ßfnepw, taJeIfnepw sXmgn¬ sNøp∂-h-
cpsS hnXcWØn¬ sNdnb am‰ßƒ
{]ISn∏n®p. samØw sXmgn¬i‡nbpsS
Gdnb ]¶pw Im¿jnItaJebnembncp-∂p. -
CXv GI-tZiw 70% apX¬ 75% hsc -
bmbncp∂p. F∂m¬ D¬]∂ \n¿-ΩmW-
taJe 10% hpw tk-h\ taJe 15˛20 % hpw
sXmgn¬ i‡nsb bmWv Dƒ-s°m≠ncp∂Xv.
{it≤-bamb as‰mcp hkvXpX h¿≤n®
{]mtZinI-XeØnep≈ A¥cambncp∂p.
Nn{Xw 1.3. C¥ybnse hensbmcp hn`mKw P\X߃°pw hoSpt]m-ep≈ ASnÿm\ kuIcy߃ e`ya√.
16
A∂sØ a{Zmkv-{]hniybpsS Nne mK-ß-
fnepw (C∂-sØ kwÿm\ßfmb tIcfw,
Xangv\mSv, I¿ÆmSI, B{‘{]tZi,v sXep-
¶m\ F∂nh a{Zmkv {]hniybpsS `mK-
ßfmbncp∂p) t_mws_-bnepw _wKmfnepw
Im¿jnItaJ-ebn¬ ]Wn-sbSp°p∂hcpsS
FÆw Ipd-hpw \n¿-ΩmW-taJebnepw
tkh\taJe-bnepap≈hcpsS FÆw
IqSpXepam-bn-cp∂p. AtX-kabw Hdo ,
cmPÿm≥, ]©m_v XpS -ßnb
kwÿm\ßfn¬ Im¿-jnItaJe-bnse
sXmgn¬i‡n D]-tbmKw Db¿∂p sIm≠n-
cn-°p-I-bm-bn-cp-∂p.
1.8. ]›mØekuIcy߃
tImf\n `c -W-Im -eØv C¥y-bpsS
]›mØekuIcyßfmb sdbn¬th, Xpd
apJw, PeKXmKXw, X]m¬, IºnX-]m¬
F∂nh hnI-kn -®p. {_n´ojpImcpsS
bYm¿∞e£yw C¥y°m¿°v ]›mØe-
kuIcy߃ e`y-am°pI F∂Xmbncp-
∂n√, adn®v XßfpsS hnhn[-ßfmb km{am-
PyXz Xm¬]cy -ßsf kwc£n -°pI
bmbncp∂p. {_n´ojv `c-W-Øn-\p- apºv
\n¿Ωn® tdmUpIƒ B[p\nI KXmKX-
Øn\v H´pw A\ptbmPyambncp∂n√.
C¥ybpsS hnhn[ mKßfnte°v ssk\nI
\o°ßƒ-°p≈ kuIcysamcp°pI F∂
e£yamWv ]e tdmUv \n¿ΩmW-߃°pw
]n∂nep≠mbncp∂Xv . AXv t]mse
AkwkvIrX hkvXp°ƒ {Kma{]tZißn¬
\n∂pw ASpØp≈ sdbn¬th tÃj≥-
te°pw, Xpd -apJ߃XpSßnb
CSßfnte°v FØn®v AXv AhnsS \n∂v
Cw•≠ntet°m em`I-camb a‰v hntZi-
tI{μßfntet°m FØn°pI F∂
Xm¬]cyhpw Cu tdmUp \n¿ΩmW-߃°p
]n∂nep≠mbncp∂p. F√m Imem-hÿbnepw
D]tbmKn°mhp∂ tdmUpIƒ {Kmaßfn¬
IpdhmbXn\m¬ {]IrXn Zpc¥ßfpsSbpw
£maØns‚bpw Ah-kcßfn¬ P\߃
hfsc{]bmks∏´ncp-∂p.
{_n´ojpIm¿ C¥ybn¬ sdbn¬sh Bcw-
`n®Xv 1850 emWv. AXv AhcpsS kw`m-
h\bmbn IcpXp∂p. C¥y≥ kºZv -
hyhÿbpsS LS\sb c≠v coXnbnemWv
sdbn¬sh kzm[o\n®Xv. H∂ma-Xmbn, Zo¿L-
Zq -c -bm-{X-Iƒ km[y-am -b-tXmsS `qan -
imkv{X]chpw kmwkvImcn -Ihpamb
AXn¿hcºpIƒ t`Zn°m≥ klmbI-ambn.
c≠maXmbn, IrjnbpsS hmWnPy -
h¬°cWsØ AXv ]cnt]mjn-∏ns®¶nepw
{KmaoW kºZv-hyhÿbpsS kzbw ]cym-
]vX-Xsb tZmjIcambn _m[n®p. C¥ybn¬
\n∂p≈ Ib‰paXnh¿≤n®p F∂Xn\v
kwiban√. F¶nepw CXns‚ KpWsam∂pw
Irjn-°m-cmb P\-߃°v t\cn´v e`n®n√.
sdbn¬thbpsS Bhn¿`mhw sIm≠v C¥y≥
P\Xbv°p-≠mb kmaq-ly-t\´w cmPy-
Øns‚ km -º-ØnI \jvSsØ adn -
IS°p∂Xmbncp∂p.
]cnioen°pI.
kzmX{¥yØn\p apºv C¥ybn¬ CS-
bv°nsS kw`hn®ncp∂ £maß-fpsS
ImcW߃ Fs¥∂v Is≠-Øm≥
\n߃°v Ignbptam? t\mt_¬ ]pc-
kvImctPXmhmb Aa¿Xymsk-∂ns‚
‘Poverty and Famine’ F∂ {KŸw Ah-
ew_n°mw
kzmX{¥ye_v[n°mesØ C¥ybp-
sS sXmgn¬ LS\sb ImWn°p∂ Hcp
ss] Ub{Kw hcbv°pI.
17
sdbn¬th, tdmUv F∂n-h-bpsS hnI-k-\-
tØm-sSm∏w Xs∂ tImf\n `cWIqSw
Dƒ\mS≥ hym]mchpw IS¬ KXm-KX am¿§-
ßfpw hnI-kn-∏n-°m-\p≈ \S-]-Sn-sb-Sp-Øp.
F¶nepw Cu {]h¿Ø\߃ Xr]vXnIc-
ambncp∂n√. Dƒ\mS≥ PeKXmKXw Hdo-
bnse XoctZi I\m¬ kwhn[m\sØ-
t∏mseXs∂ kmºØnIambn em`ambn-cp-
∂n√. Db¿∂ sNehn¬ \n¿-Ωn®ncp∂
I\m¬ kwhn[m\ambncp∂n´pw sdbn¬sh-
bp-ambn a’-cn-°m≥ Ign-bp-am-bn-cp-∂n-√.
Gsd Xma-kn-bmsX B {]tZ-iØv I\m-en\p
kam-¥-c-ambn sdbn¬sh hcn-Ibpw I\m¬
kw-hn-[m\w Xs∂ Dt]-£n-t°-≠n-h-cn-Ibpw
sNbvXp. sNe-th -dnbXmsW-¶nepw
sshZypXo-IrX IºnX]m¬ kwhn[m\w
cmPyØns‚ {Iakam[m\]me\Øn¬
henb ]¶mWv hln®Xv. X]m¬ kwhn[m\w
D]Imc{]Z-ambncp∂psh¶nepw h¿≤n®
Bhiy-߃°\pkrXamb tkh\w
\¬Im≥ ]cym]vXambncp∂n√. ]›m-
ØekuIcy-ßsf Ipdn®p≈ hniZ-hnhc-
߃ 8˛mwamsØ A[ymbØnepw ImWmw.
Nn{Xw 1. 5. Sm‰m Fb¿sse≥kv ˛ 1932 ¬ CXns‚Bcw`tØmsS C¥y bn¬ thyma KXmKXwBcw`n®p.
]T\ {]h¿Ø\w
{_n´ojv cWw ]e hn[-Ønepw C¥y-
bv°v A\pKpWambncp-∂p-sh∂ Hcp
Img vN∏mS v \ne\n¬°p -∂p≠v.
CXns\°pdn®v hniZamb kwhmZw
Bhiyap≠v. Cu ImgvN-∏m-Sns\
Ipdn®p≈ \nß-fpsS \nco -£Ww
F¥mWv? ‘{_n´o-jv cmPv C¥y-bv°v
A\pKpWambn-cpt∂m’ ¢m n¬ N¿®
sN-øpI.
Nn{Xw 1.4. BZy sdbn¬th ]mew 1854 t_mws_- -Xm-s\-bp-ambn _‘n-∏n-°p-∂-Xv.
18
1.9. D]kwlmcw
C¥y kzmX{¥yw t\Sptºmtg°pw c≠v
\q‰mt≠mfw \o≠v \n∂ {_n´ojv `cW-
Øns‚ {]XymLmX߃ C¥y≥ kºZv
hyhÿbpsS F√m Xeßtfbpw _m[n-
®ncp∂p. BhiyØne[nIw sXmgnemfnIsf
sIm-≠pw Atß-b‰w Xmgv∂ D¬]mZ\-
£aX sIm≠pw Im¿jnI taJe Xf¿-
∂ncp∂p. B[p\n-Ih¬°-cWw, sshhn[yh-
¬-°cWw, tijn \n¿Ωm-Ww, s]mXp\n-
t£] h¿≤\ F∂nh hymhkmbnI taJe
bn¬ AXym-h-iy-am-bn-cp-∂p. A°m-esØ
hntZi hym]mcw {_n -\nse hymhkmbnI-
hnπ-hsØ ]cnt]mjn-∏n°m≥ am{Xw e£y-
an´Xm-bncp∂p. ]›mØe kuIcyßfn¬
sdbn¬th irwJeIfpsS \hoIcWw,
hn]peo-IcWw, s]mXp {IaoIcWw F∂nh
Dƒs∏Sp∂p. hym]-I-amb Zmcn{Zyhpw
sXmgnen√mbvabpw P\-t£a kmºØnI-
\bßfpsS Bh-iyIXsb Nq≠nIm´n.
Npcp°Øn¬ cmPyØn\v t\cntS≠n h∂
kmaqlykmºØnI sh√phnfnIƒ
hfsctbsdbmbncp∂p.
1. tImf\n `cWIqSw C¥ybn¬
\S∏m°nb kmºØnI \bßfpsS
bYm¿∞ e£yßsf¥mbncp∂p? Cu
\bßfpsS {]XymLmX߃
kw{Klw
kzmX{¥yØn\ptijw D≠mb hnIk\t\´ßsf Adnbp∂Xn\pw hnebn-cpØp∂Xn\pw
kzmX{¥ye_v[n°papºp≈ kºZv hyhÿsb a\ nem°¬ AXymhiyamWv.
tImf\n cWImeØv \S∏m°nb kmºØnI\bßfpsS e£yw tImf\n cmPyßfpsSbpwtImf\n P\XbpsSbpw kmºØnI]ptcmKXn°p]cn {_n´ojv cWIqSØns‚ \n£n]vXXm¬]cyßfpsS kwc£Whpw ]cnt]mjWhpw am{Xambncp∂p.
C¥ybnse _lp`qcn]£w P\ßfpw XßfpsS PohntXm]m[nbmbn Im¿jnI-taJesbB{ibn®ncp-∂p-sh-¶nepw {_n´ojv ImeL´Øn¬ Im¿jnItaJe ]q¿Æambpw apcSn∏nepwtimj-W-Øn-ep-am-bn-cp-∂p.
{_n´ojv cWw C¥ybnse temI {]i-kvX-amb IcIuiehyhkm-bßsf XI¿°pIbpw]Icw B[p\nI hyhkmb ASnØd°p≈ kml-Ncyw Hcp-°m-Xn-cn-°p-Ibpw sNbvXp.
s]mXp BtcmKykuIcyßfpsS A`mhw, CSbv°nsSbp≈ {]IrXn Zpc¥ßƒ, £mawF∂nh C¥y≥ P\Xsb ]m∏cm°pIbpw Db¿∂ acW\nc°n\v ImcWamhpIbpwsNbvXp.
]›mØekuIcyßfpsS hnIk\Øn\mbn, tImf\n `cWIqSw {ian®ncps∂¶nepwXßfpsS Xm¬]cyßfpsS kwc£Wambncp∂p AhcpsS e£yw. Bkq{XW-ØneqsSCu IpdhpIƒ \nIØpI F∂Xmbncp∂p kzX{¥ C¥ybnse Kh¨sa‚ns‚ap∂nep≠mbncp∂ BZy ISº.
19
F¥mbncp∂p.?
2. tImf\n cWImeØv C¥ybpsS tZiobhcpam\ \n¿Æbw \SØnbhcn¬ {it≤bcmb
kmºØnI imkv{X⁄¿ Bsc√mw?
3. tImf\n `cWImeØv Im¿jnItaJebnep≠mb apcSn∏ns‚ ImcW߃
Fs¥ms°bmbncp∂p.?
4. kzmX{¥ye_v[n°meØv C¥ybn¬ {]h¿Øn®ncp∂ B[p\nIhyhkmb-ßfpsS
t]scgpXpI.
5. kzmX{¥ye_v[n°v apºv {_n´ojpIm¿ C¥ybn¬ \S∏m°nb {Iam-\p-K-X-amb
hyhkmb \b-߃°v ]pdInep≈ ZznapJe£y߃ F¥mbncp∂p.?
6. “{_n´ojv cWImeØv ]cºcmKX IcIuie hyhkmb߃ ]q¿Æambpw XI¿Øp.”Cu ImgvN∏mSnt\mSv \n߃ tbmPn°p∂pt≠m? \nßfpsS DØ-csØ km[qIcn°p∂
ImcW߃ \¬IpI.
7. C¥ybnse ]›m-Øe kuIcyhnIk\\bßfneqsS {_n´ojpIm¿ e£yw
sh®sX¥mbncp∂p?
8. {_n´ojv `cWIqSw C¥ybn¬ \S∏m°nb hymhkmbnI \bßfpsS tIm´ßsf
hna¿i\mflIambn hnebncpØpI.
9. tImf\n`cWImesØ ‘C¥y≥ kºØns‚ tNm¿®'' F∂-Xp-sIm≠v \n߃ F¥v
a\ nem°p∂p.
10. P\kwJym]cnh¿Ø\Øns‚ BZyL´Øn¬ \n∂pw c≠mwL´Ønte°p≈
am‰Øns‚ AXn¿Øn \n¿Æbh¿jw GXmWv?
11. tImf\n `cWImesØ C¥ybpsS P\kwJymcq]tcJsb Afhp]cambn
hnebncpØpI.
12. kzmX{¥ye_v[n°papºp≈ C¥ybpsS sXmgn¬ LS\bpsS khntijXIsf FSpØp
ImWn°pI.
13. kzmX{¥ye_v[n°meØv C¥y t\cntS≠n h∂ \n¿Wm-bI kmºØnI sh√p-
hnfnIsf ASnhcbn v ImWn°pI.
14. C¥ybn¬ HutZymKnI sk≥kkv Bcw`n®sXt∏mƒ?
15. kzmX{¥ye_v[nImesØ C¥y≥ hym]mcØns‚ Znibpw hym]vXnbpw kqNn∏n°pI.
16. {_n´ojv cWw C¥ysb kw_‘n®v A\pKrloXambncpt∂m? N¿® sNøpI.
1. kzmX{¥ye_v[n°v apºv C¥y≥ {Kma˛ \Kcßfnse P\߃°v e`yambncp∂km[\
A`ymkw
20
REFERENCES
\n¿t±-in-°-s∏´ A[nI {]h¿Ø-\-߃
tkh\ßfpsS ]´nI Xømdm°pI. C∂sØ P\ßfpsS D]t`mKcoXnIfpambn CXns\
XmcXayw sNøpI. P\ßfpsS PohnX\nehmcØnse kv]jvSamb hyXym-kßsf
FSpØpImWn°pI.
2. kzmX{¥ye_v[n°v apºp≈ \nßfpsS ]cnkc{]tZißfnse {KmaßfpsSbpw ]´-
WßfpsSbpw Nn{X߃ tiJcn®v, AhbpsS \nehnse Ahÿbpambn XmcXayw
sNøpI. F¥p am‰amWv \n߃°v A\p`hs∏Sp∂Xv? Cu am‰ßƒ \√tXm NoØtbm?
N¿® sNøpI.
3. ‘C¥ybn¬ \n∂v skaoμmcn k{ºZmbw ]q¿Æambpw \n¿Ωm¿÷\w sNøs∏´pthm’ F∂
hnjbØn¬ N¿® kwLSn∏n°pI. N¿®bn¬ A`n{]mbka\zbans√¶n¬, skaoμmcn
k{ºZmbsØ ]q¿Æambpw \n¿Ωm¿÷\w sNøm≥ GXv am¿§ßƒ kzoIcn°W-
sa∂mWv \nßfpsS A`n{]mbw. F¥psIm≠v?
4. kzmX{¥ye_v[n°meØv C¥y°mcpsS {][m\ sXmgnepItfsX√m-ambncp∂psh∂v
Is≠ØpI. C∂sØ P\ßfpsS {][m\sXmgnepIƒ Fs¥√mw? 2020 BIptºmtg°pw
C¥ybpsS sXmgn¬taJe F{]Imcambncn°psa∂mWv \n߃ hn`mh\w sNøp∂Xv?
BADEN-POWELL, B.H. 1892. The Land Systems of British India, Vols I, II and III. Oxford ClarendonPress, Oxford.
BUCHANAN, D.H. 1966. Development of Capitalist Enterprise in India. Frank Cass and Co, London.
CHANDRA, BIPAN. 1993. ‘The Colonial Legacy’ in Bimal Jalan (ed.), The Indian Economy: Problemsand Prospects. Penguin Books, New Delhi.
DUTT, R.C. 1963. Economic History of India, Vols. I and II. Ministry of Information and Broadcasting,Government of India, New Delhi.
KUMAR, D. AND MEGHNAD DESAI (Eds.). 1983. Cambridge Economic History ofIndia. Cambridge University Press, Cambridge.
MILL, JAMES.1972. History of British India. Associated Publishing House, New Delhi.
PRASAD, RAJENDRA. 1946. India Divided. Hind Kitabs, Bombay.
SEN, AMARTYA. 1999. Poverty and Famines. Oxford University Press, New Delhi.
21INDIAN ECONOMY 1950-1990
]T-\-t\- -߃
C¥y-bpsS ]©-h-’c ]≤-Xn-I-fpsS e£y-߃ Adn-bp∂p.
1950˛90 Ime-L-´-Ønse Irjn, hyh-kmbw XpS-ßnb hy-X-ykvX taJ-e-I-fnse
hnIk\- \b-ß-sf-°p-dn®v Adn-bp∂p.
$ \nb-{¥nX kºZvhyh-ÿ-bpsS t\´ß-tfbpw ]cn-an-Xn-I-sfbpw Ipdn®v Nn-¥n°p-
∂-Xn\v {]m]vXn t\Sp-∂p.
C¥y≥ kºZvhyhÿ1950-1990
2
22
2.1 BapJw
1947 HmKkv‰v 15 \v `mcXw kzX-{¥ambn.
Ccp-∂qdv h¿jsØ {_n´ojv `c-W-Øn\v
tijw \mw \ΩpsS ‘hn[nsb \n¿Æ-bn-’°p-
∂-h-cm-bn amdn. cmjv{S\n¿ΩmWw F∂ I¿-
Øhyw \ΩpsS ssII-fn¬ FØn-t®¿∂p.
kzX{¥ C¥ysb \bn-®n-cp-∂-h¿ \ΩpsS
cmPy-Øn\v G‰hpw A\p-tbm-Py-amb
kºZvhyh-ÿ- krjvSn-°m-\mWv {ian-®-Xv.
GXm\pw t]cpsS t£a-Øn-ep-]cn F√m-h-
cp-tSbpw t£aw sa®s∏-Sp-Øp∂ hyh-
ÿbmWv Ah¿ e£y-an -´ -X v . A∂v
temIØv \ne-hn-en-cp∂ hy-X-y-kvX-ß-fmb
kºZvhyh-ÿ-I-fn¬ Ph¿l¿em¬ s\lvdp-
hn\v G‰hpw \√-Xmbn tXm∂n-bXv tkmjy-
enkambn-cp-∂p. F∂n-cp-∂mepw tkmhn-b‰v
bqWn-b-\n¬ \ne-\n∂ncp∂ tkmj-y-en-
ksØ (hyh-kmb ime-Ifpw Irjn-bn-S-
ßfpw XpSßn F√m D¬]mZ\ D]m-[n-Ifpw
Kh¨sa‚ns‚ DS-a-ÿXbn-em-bn-cp-∂p)
At±lw A\pIq-en-®n√. AhnsS kzImcy-
kzØv D≠m-bn-cp-∂n-√. tkmhn-b‰v bqWn-b-
\n¬ \S-∏n-em-°n-b-Xp-t]m-se, ]uc≥am-cpsS
`qan-bp-tSbpw hkvXp-h-I-I-fp-sSbpw DS-a-ÿm-
h-Im-i-ßfn¬ am‰w hcp-Øp-∂Xv C¥y
t]msemcp P\m-[n-]Xy cmPyØv _p≤n-ap´m-
bn-cp-∂p.
kzX{¥ C¥y-bn¬ s\lvdphpw a‰v t\Xm-
°fpw Nn¥-Icpw apX-em-fn-Ø-Øn-s‚bpw
tkmjy-en-k-Øn-s‚bpw Xo{h cq]-߃°v
_Z¬ am¿K-߃ At\z-jn-®p. tkmjy-enÃv
ho£-W-tØmSv A\p- mhw {]I-Sn-∏n® Ah¿
tkmjy-en-k-Øns‚ khn-ti-j-X-Iƒ am{X-
ap-f-fXpw AXns‚ ]cn-an-Xn-I-fn-√m-Ø-Xp-amb
Hcp kºZvhyh-ÿ-bmWv Bhn-jv°-cn-®-Xv.
Cu ImgvN-∏m-Sn¬ C¥y-sb kzImcy
kzØpw i‡-amb s]mXptaJ-e-bpw P\m-
C¥y≥ Bkq-{X-W-Øns‚ tI{μ e£yw P\-ß-fpsS PohnX \ne-hmcw Db¿Øp-
Ibpw kº-∂hpw sshhn-[y-hp-am¿∂ Pohn-X-Øn-\mbn ]pXnb Ah-k-c-߃
Xpd∂p sImSp-°p-Ibpw sNøp∂ hnI-k\ {]{Inb°p XpS°w Ipdn-°pI
F∂-Xm-Wv. H∂mw ]©-h¬kc ]≤XntcJ
C∂v \ne-hn-en-cn-°p∂ hyXykvX
Xcw kºZvhyh-ÿ-Isf°pdn®v
Hcp Nm¿ v Xøm-dm-°p-I. cmPy-ßsf
apXem-fnØ kºZvhyh-ÿ, tkm-
jy -enÃv kºZvhyhÿ, an{i
kºZvhyhÿ F∂n-ßs\ ]´n-I-
s∏-Sp-Øp-I.
Hcp Irjn ÿe-tØ°v ¢mkv ]T-
\-bm{X Bkq{X-Ww sNøp-I. ¢m-
kns\ Ggv {Kq∏m-bn Xncn®p Hmtcm
{Kq∏n\pw Hcp \n›nX e£yw B-
kq-{XWw sN-øm≥ sImSp-°pI.
DZm-lc-Ww: kμ¿i-\-Øn-s‚ Dt±-
iyw, ]T-\-bm{Xms®e-hv, FSp-°p∂
ka-bw, hn`-h-߃, {Kq∏ns\ A\p-
K-an-°p-∂-h-¿, _‘-s∏-tS-≠-h¿,
kμ¿in°m≥ km[n°p∂ ÿe-
߃, tNmZn-°m-hp∂ tNmZy-߃
apX-em-b-h. Cu e£y-ßsf kw-
tbm-Pn-∏n®v Hcp Irjn-bn-S-tØ°p-
≈ hnP-b-I-c-amb kμ¿i-\-Øns‚
Zo¿L-Ime e£y-ß-fp-ambn Xmc-
Xayw sNøp-I.
]T\ {]h¿Ø-\-߃
23
hnhn-[-Xcw kºZvhyh-ÿ-Iƒ
Hmtcm kaq-lhpw aq∂v tNmZy-߃°v DØcw Is≠-tØ-≠-Xp-≠v.
$ Fs¥ms° km[-\-ßfpw tkh-\-ßfpamWv Hcp cmPyØv D¬]m-Zn-∏n-t°-≠Xv?
$ Fß-s\-bmWv Cu km[-\-ßfpw tkh-\-ßfpw D¬]m-Zn-°-s∏-tS-≠Xv? Ch
D¬]m-Zn-∏n-°m-\mbn D¬]m-Z-I¿ D]-tbm-Kn-t°-≠Xv IqSp-X¬ a\pjym[zm-\-amtWm
AtXm aqe-[-\-tam (b{¥-߃)
$ Cu km[-\-ßfpw tkh-\-ßfpw P\-߃°n-S-bn¬ hnX-cWw sNtø-≠Xv Fß-
s\-bmWv?
Itºmf i‡n-I-fmb {]Zm\w, tNmZ\w XpS-ßn-b-hsb B{i-bn-°pI F∂-
XmWv Cu tNmZy-߃°p≈ Hcp DØcw. apX-em-fnØ kºZvhyh-ÿ-bn¬ B`y-¥c
hn]-Wn-btem hntZi hn]-Wn-bntem em`-I-c-ambn hn‰-gn-°-s∏-Sp∂ D]-t`mKhkvXp-
°-fmWv D¬]m-Zn-∏n-°p-I. Imdp-Iƒ°mWv tNmZ-\-ap-f-f-sX-¶n¬ Imdp-Ifpw, ssk°n-
fp-Iƒ°mWv tNmZ-\-sa-¶n¬ ssk°n-fp-Ifpw D¬]m-Zn-°-pw. aqe-[-\-tØ-°mƒ Nnehv
Ipd-™-XmWv A[zm-\-sa-¶n¬ IqSp-X¬ A[zm-t\m-∑pJ D¬∏m-Z\ coXn-bpw t\sc
adn-®m-sW-¶n¬ aqe-[-t\m-∑pJ D¬]m-Z\ coXn-bpw D]-tbm-Kn-°pw. Hcp apX-em-fnØ
kaq-l-Øn¬ D¬]m-Zn-°p∂ km[-\-߃ P\-߃°n-S-bn¬ hnX-cWw sNøp∂Xv P\-
߃°v F¥mWv Bhiyw F∂-Xns‚ ASn-ÿm-\-Øn-e√, adn®v {Ibtijn-bpsS
(km[-\-ßfpw tkh-\-ßfpw hmßm-\p-ff tijn-bpsS) ASn-ÿm-\-Øn-em-Wv. AXm-
bXv P\-ß-fpsS ssIhiw ]Ww D≠m-bn-cn-°-Ww. ]mh-߃°mbn Nnehv Ipd™
]m¿∏nSw Bh-iy-ap-f-f-XmWv. ]t£ hn]-Wn-bn¬ CXn\v tNmZ\ap≈-Xmbn ]d-bm≥
Ign-bn√. ImcWw ]mh-s∏-´-h¿°v Cu Bh-iysØ \nd-th-‰m-\p-ff hm߬tijn
D≠m-hn-√. X¬^-e-ambn Itºmf i‡n-°-\p-kr-Xambn CXv hn]-Wn-bn¬ D¬]m-Zn-
°p-I-tbm, hn¬°p-Itbm sNøp-∂n-√. \ΩpsS {]Ya {][m-\-a{¥n Ph-l¿em¬ s\lvdp-
hn\v CØ-c-samcp kaqlw A`nImay-ambn tXm∂n-bn√. ImcWw CØ-csamcp kaq-
l-Øn¬ \ΩpsS cmPysØ _lp`qcn-]£w P\-߃°pw Ah-cpsS Pohn-X- KpW\ne-
hmcw h¿≤n-∏n-°m≥ Ah-kcw In´msX ]n≥X-f-f-s∏´p t]mhp-am-bn-cp-∂p.
Hcp tkmjy-enkv‰v kaqlw Cu aq∂v tNmZy-ß-fp-sSbpw DØcw Is≠-Øp-
∂Xv XnI®pw hyXy-kvX-amb coXn-bn-em-Wv. ChnsS kaq-l-Øns‚ Bhiy-Øn-\-\p-
k-cn®v GsXms° hkvXp-°-fmWv D¬]m-Zn-∏n-t°-≠-sX∂v k¿°m¿ Xocp-am-\n-°p-
∂p. Hcp cmPy-Øn\v KpW-I-c-am-b-sX-s¥∂v k¿°mcn\v Adn-bm-sa∂pw hy‡n-KX
D]-t`m-‡m-°-fpsS Bh-iy-߃°v IqSp-X¬ {]m[m\yw \evtI-≠-Xn-s√∂pw A\p-
am-\n-°-p-∂p. km[-\߃ Fßs\ D¬]m-Zn-°-s∏-S-W-sa∂pw Ah Fßs\ hnX-cWw
sNø-Wsa∂pw k¿°m¿ Xocp-am-\n-°p-∂p. XXz-Øn¬ tkmjy-en-k-Øn¬ hnX-cWw
ASn-ÿm-\-am°n-bn-cn-°p-∂Xv P\-ß-fpsS Bh-iy-sØ-bm-Wv. A√msX Ah¿°v F¥v
t_mIvkv 2.1
24
Hcp ]≤Xn F∂m¬ F¥v?
Hcp cmjv{S-Øns‚ hn -h-߃ Fßs\ hn\n-tbm-Kn-°Ww F∂v hni-Z-am-°p-∂-XmWv
]≤-Xn. ]≤-Xn°v \n›nX Ime-b-f-hn¬ t\tS≠ s]mXphmbXpw {]tXy-I-am-b-Xp-amb
Nne- e£y-߃ D≠m-bn-cn-°-Ww. C¥y-bn¬ ]≤-Xn-Iƒ \S-∏n-em-°n-bn-cp-∂Xv A©v
h¿j Ime-b-f-hn-emWv. AXn-\m¬ Ah ]©-h¬kc ]≤-Xn-Iƒ F∂v Adn-b-s∏-Sp-
∂p. (tZiob Bkq-{X-W-Øns‚ XpS°w Ipdn® ]gb tkmhn-b‰v bqWn-b\n¬
\n∂pamWv \mw ]©-h¬kc ]≤-Xn-Iƒ ISwsIm≠Xv) \ΩpsS ]≤Xn tcJ-Iƒ A©v
h¿jw sIm≠v t\tS≠ {]tXyI e£y-߃°v ]pdta 20 h¿jw sIm≠v \mw
t\tS≠sXs¥∂pw hy‡-am-°p-∂p. Cu Zo¿L-Ime ]≤-Xnsb- ]cnt{]£y ]≤Xn
(Perspective plan) F∂v ]d-bp∂p. ]cnt{]£y ]≤Xn°v ASn-ÿm-\-ambn h¿Øn-t°-
≠Xv ]©-h-’c ]≤-Xn-I-fm-Wv.
F√m e£y-߃°pw F√m ]≤-Xn-I-fnepw, Xpey {]m[m\yw \¬IpI F∂Xv A`nIm-
aya-√. bYm¿∞-Øn¬ hnhn[ ]≤Xn e£y-߃ XΩn¬ s]mcp-Ø-s∏-Sp-∂n-√. DZm-l-
c-W-ambn B[p-\nI kmt¶-XnI hnZy-bpsS Ah-X-cWw sXmgn¬ e`yX Ipd-°p-sa-
¶n¬ sXmgn-e-h-k-c-߃ h¿≤n-∏n-°pI F∂ e£y-hp-ambn s]mcp-Ø-s∏-S-W-sa-∂n-√.
]≤Xn e£y-ßsf Hcp-an-®p-sIm-≠p-t]m-hpI F∂Xv Bkq-{X-I¿°v Zpjv°-c-amWv.
AXn-\m¬ hyXykvX e£y-߃°mWv Hmtcm ]≤-Xn-Ifnepw Du∂¬ \¬In-h∂n-cp-
∂Xv.
hmßm≥ Ignbpw F∂-Xn-s\b-√. apX-em-fn-Ø-Øn¬ \n∂pw hn`n-∂-ambn Hcp tkmjy-
enÃv cmPyw ]uc≥am¿°v kuP-\y-ambn BtcmKy ]cn-c£ \¬Ip-∂p. tkjy-enÃv
hyh-ÿ-bn¬ F√mw k¿°m¿ DS-a-ÿ-X-bn-em-b-Xn-\m¬ kzIm-cy-kzØv C√. DZm-l-c-
W-Øn\v Iyq_bnepw ssN\-bnepw `pcn-`mKw kmº-ØnI{]h¿Ø-\-ßfpw \S-Øp-
∂Xv k¿°m-cp-IfmWv,
F¥p D¬]mZn∏n-°Ww, Fßs\ D¬]m-Zn-∏n-°Ww, D¬]m-Zn-∏n-®Xv Fßs\ hnX-cWw
sNøWw F∂o tNmZy-߃°v k¿°mcpw Itºm-fhpw tN¿∂v DØcw Is≠-Øp∂
an{ikºZv hyh-ÿ-bmWv C∂v `qcn-`mKw cmPy-ß-fnepw \ne\n¬°p-∂-Xv. an{ikºZv
hyh-ÿ-bn¬ D¬]m-Zn-∏n-°m≥ km[n°p∂ km[-\-ßfpw tkh-\-ßfpw hn]Wn \¬Ip-
Ibpw hn]-Wn°v \¬Im≥ Ign-bmØ Ahiy km[-\-ß-fpsS D¬]m-Z-\hpw hnX-c-
Whpw k¿°m¿ \SØp-Ibpw sNøpw.
t_mIvkv 2.2
25
F{X-am{Xw km[-\-ßfpw tkh-\-ßfpw D¬]m-Zn-∏n°-W-sa∂v \ΩpsS ]≤-Xn-Iƒ hni-
Z-am-°p-∂n-√. CXv Akm-[yhpw A\m-h-iy-hp-am-Wv. (ap≥ tkmhn-bn‰v bqWn-b≥ CXn\v
{ian®v ]cm-P-b-s∏-´-Xm-Wv). Hcp ]≤-Xn-bpsS {][m\ ]¶v GXv taJ-e-bn-em-sW∂v
kqNn-∏n-°p-Ibpw (DZm-l-c-W-ambn Du¿÷ D¬]m-Z-\w, Pe-tk-N-\w) _m°n hn]-Wn°v
hn´p sImSp-°p-Ibpw sNøp-∂Xv DNn-X-am-bn-cn-°pw.
al-emt\m-_nkv :-- - C¥y≥ Bkq-{XWØns‚ inev]n
hninjvS-cmb ]e Nn¥-Icpw \ΩpsS ]©h’c ]≤-Xn-I-fpsS cq]o-I-c-W-Øn\v
kw`m-h\ \¬In-bn-´p-≠v. Ah-cn¬ {]im¥ N{μ al-em-t\m-_nkv F∂ imkv{X-
⁄s‚ t]cv FSp-Øp-]-d-tb≠Xp≠v.
Bkq-{XWw AXns‚ ]q¿Æ-amb A¿∞-Øn¬ Bcw-
`n-®Xv c≠mw ]©-h¬kc ]≤Xn apX-em-Wv. al-em-t\m-
_nkns‚ hnI-k\ Bkq-{X-W\bw c≠mw ]©-h¬kc
]≤-Xn-bnemWv apt∂m´v sh®-Xv. Cu A¿∞-Øn¬ At±-
lsØ C¥y≥ Bkq- {X -W-Øns‚ in¬]n -bmbn
]cnKWn°mw.
1893˛¬ I¬°-´-bn-em-bn-cp∂p al-em-t\m-_n-kns‚
P\\w. I¬°-´-bnse {]kn-U≥kn tImtf-Pnepw Cw•-
≠nse tI{_nUvPv k¿h-I-em-ime bn-ep-ambn At±lw
hnZym- ymkw ]q¿Øn-bm-°n. kmwJyIw F∂ hnj-b-Øn¬
\¬Inb kw`m-h\ At±-lsØ A¥m-cmjv{S Xe-Øn¬
{]i-kvX-\m-°n. {]ikvX imkv{X-⁄-cpsS kwL-S-\-bmb
{_n´ojv tdmb¬ skmssk-‰n-bn¬ At±lw 1946˛¬ AwK-
am-bn. kaq-l-Ønse AXn{]i-kvX-cmb imkv{X-⁄¿°v
am{Xta CXn¬ AwKXzw e`n-®ncp-∂p-≈q.
al-em-t\m-_nkv I¬°- -bn¬ C¥y≥ kv‰mÃn-°¬ C≥Ãn-‰yq v (ISI) ÿm]n-°p-Ibpw
"kmwJy' F∂ tPW¬ Bcw-`n-°p-Ibpw sNbvXp. C∂pw kmwJyI imkv{X-⁄¿°v
Ah-cpsS Bi-b-߃ N¿® sNøm-\mbn Hcp AwKo-I-cn-°-s∏´ thZn-bmbn Cu tPW¬
XpS-cp-∂p. temI-sa-ºm-Sp-ap-ff kmº-ØnI imkv{X-PvRcpw kmwJyI imkv{X-⁄cpw
C∂pw BZ-c-thmsS ImWp-∂-XmWv ISI bpw kmwJy-bpw.
c≠mw ]©-h¬kc]≤-Xn-Im-eØv al-em-t\m-_nkv C¥y-bn-tebpw hntZ-i-tØbpw
\nc-h[n kmº-ØnI imkv{X-⁄sc C¥y≥ kmº-ØnI hnI-k-\-sØ-°p-dn®v Xs‚
t_mIvkv 2.3
26
Xn-]-Xy-hpw tN¿∂p-ff Hcp tkmjy-enÃv
kaq-l-ambn Ah¿ hn`m-h\w sNbvXp.
Kh¨sa‚ v, kºZv hyhÿsb Bkq-{XnX
(t_mIvkv 2.2 ImWp-I) am°p-∂-tXm-sSm∏w
kzImcy taJ-esb Bkq-{X-W-Øns‚ mK-
am-hm≥ t{]m’m-ln-∏n-°p-Ibpw sNøpw.
1948˛se hymh-km-bnI \b{]tabhpw
C¥y≥ cW LS-\-bnse \n¿t±-iI XXz-
ambn Im¿jnI hyh-kmb taJ-e-I-tf-°mfpw h¿≤n® 40.59 iX-am-\-am-bn. tkh\
taJ-e-bpsS hnln-X-Øn-ep-≠m-hp∂ h¿≤-\hv F∂ {]Xn-`mkw 1991 \v tijw Xzcn-
X-K-Xn-bn-embn (BtKm-f-h-Xv°-c-W-Øns‚ Bcw-`-Øn\v XpS°w Ipdn®p Cu Ime-
b-f-hns\°pdn®v \ap°p ASpØ A[ym-b-Øn¬ N¿® sNømw.)
tkh\taJe
Hcp cmPyw hnI-kn-°p-∂-tXmsS LS-\m-]-c-amb am‰-߃°v hnt[-b-am-hp-∂p. C¥y-bpsS
Imcy-Øn¬ Cu LS-\m-]-c-amb am‰w Hcp khn-tij coXn-bn-emWv DcpØn-cn-™-Xv. hnI-
k-\-tØm-Sp-IqSn Im¿jnI taJ-e-bpsS hnlnXw Ipd-bp-Ibpw hymh-km-bnI taJe
{]mapJyw B¿÷n-°p-I-bp-amWv ]Xn-hv. hnI-k-\-Øns‚ Db¿∂ Xe-ß-fn¬ FØp-
tºmƒ samØ B`y-¥cD¬]m-Z-\-Øn¬ tkh\ taJ-e-bpsS kw`m-h\ a‰p c≠v taJ-e-
I-tf-°mƒ IqSp-∂p. Hcp Zcn{Zcmjv{S-Ønt‚Xp t]mse C¥y-bn¬ GDP bnte-°p≈ Im¿jn-
I-ta-J-e-bpsS hnlnXw 50 iX-am-\-Øn¬ IqSp-X¬ Bbn-cp-∂p. F∂m¬ 1990 HmSp IqSn
tkh\ taJ-e-bpsS hnlnXw Hcp hnI-knX cmjv{S-Øn\v kam-\-ambn, Im¿jnI hyh-
kmb taJ-e-I-tf-°mfpw h¿≤n®v 40.59 iX-am-\ØnseØn. tkh\ taJ-e-bpsS hnln-X-
Øn-ep-≠m-hp∂ h¿≤-\hv 1991 \v tijw Xzcn-X-K-Xn-bn-embn. (BtKm-f-h-Xv°-c-W-Øns‚
Bcw-`-Øn\v XpS°w Ipdn® Cu Ime-b-f-hns\°pdn®v \ap°p ASpØ A[ym-b-Øn¬
N¿® sNømw.)
D]-tZ-iIcmhm≥ £Wn-®n-cp-∂p. Cu kmº-ØnI imkv{X-⁄-cn¬ Nne¿ ]n¬°m-
eØv t\mt_¬ kΩm-\-tP-Xm-°-fmbn F∂Xv al-em-t\m-_nkv Ign-hp-ff hy‡n-Xz-
ßsf Xncn-®-dn-bp∂p F∂-Xn\p sXfn-hm-Wv. c≠mw ]©-h¬kc ]≤Xn--bnse tkmjy-
enÃv XXzØns‚ \ninX hna¿i-I-cmb kmº-ØnI imkv{X-⁄cpw At±-l-Øns‚
£Wn-Xm-°-fn¬ Dƒs∏- ncp∂p. as‰mcp Xc-Øn¬ ]d-™m¬ Xs‚ hna¿i-I¿°v ]dbm-
-\p-f-fXpw tIƒ°m≥ At±lw Xøm-dm-bn-cp-∂p. Hcp alm-]-fin-Xs‚ e£-WamWn-Xv.
C∂v [mcmfw kmº-ØnI imkv{X-⁄¿ al-emt\m-_nkv cq]w \¬Inb kao-]-\sØ
hna¿in-°p-∂p-sh-¶nepw C¥ysb kmº-ØnI hnI-k-\-Øns‚ ]mX-bn-se-Øn-°p-∂-
Xn¬ At±l-Øns‚ \n¿Wm-bI ]¶v A\p-kva-cn-°p-Ibpw kmwJyI imkv{XØn\v
At±lw \¬Inb kw`m-h-\-sb Ch¿ {]tbm-P-\-s∏-Sp-Øp-Ibpw sNøp-∂p.
Dd-hnSw kpJ-tambv N{I-h¿Øn- /-ale-t\m-_n-kv, {]im¥ N{μm, tPm¨ et. al (Eds) TheNew Palgrave Dictionary : Economic Development .... Nortion. New York and London
t_mIvkv 2.4
27
ßfpw Cu ho£-WsØ {]Xn-^en-∏n-°p-
∂-Xm-Wv. 1950 ¬ {][m-\-a{¥n A[y-£-
\mbn Bkq-{XW IΩo-j≥ cq]o-I-cn-®p.
Aßs\ ]©-h¬kc ]≤-Xn-I-fpsS bpKw
Bcw- n-®p.
2.2 ]©-h¬kc ]≤-Xn-bpsS e£y-
߃
GsXmcp ]≤-Xn°pw hy-‡-amb Nne e£y-
߃ D≠m-bn-cn-°-Ww. kmº-ØnI hf¿®,
B[p-\nIh¬°-c-Ww, kzm{i-b-Xzw, kaXzw
F∂n-h-bmWv ]©-h-’c ]≤-Xn-bpsS
e£y-߃. F√m ]©-h¬kc ]≤XnIfpw
F√m e£y-߃°pw Htc {]m[m\yw
\¬Ip∂p F∂v CXv A¿∞-am-°p-∂n-√. hn -
h-߃ ]cn-an-X-ambXn\m¬ Hmtcm ]≤-Xn-
bp-tSbpw apJy]cn-K-W\ A¿ln-°p∂
e£y-߃ sXc-s™-Sp-t°-≠-Xp-≠v. ]≤Xn
\b-߃ AXns‚ e£y-߃°v FXn-
cmIp∂n√ F∂v Bkq-{X-I¿ Ign-bm-hp-∂{X
Dd∏v hcp-tØ-≠-Xm-Wv. C\n \ap°v ]≤-Xn-
bpsS e£y-ßsfIpdn®v hni-Z-ambn ]Tn-
°mw.
hf¿® Nc-°pI-fp-w tkh-\-ß-fp-w D¬]m-
Zn-∏n-°m-\p≈ cmPy-Øns‚ tijn-bpsS h¿[-
\-hn-s\-bmWv kmº-ØnI hf¿® kqNn-∏n-
°p-∂-Xv. D¬]m-Z\ k÷-amb aqe-[-\-
Øns‚ hn]p-e-ti-J-ctam _m¶nw-Kv, KXm-KX
kuIcyw, XpS-ßnb ]n¥pWmkwhn[m-\-ß-
fpsS hym]vXntbm As√-¶n¬ D¬]m-Z\
k÷-amb aqe-[-\w, tkh-\-߃ F∂n-h-
bpsS Imcy-£-aXbnep-≠m-hp∂ hf¿-®tbm
BWv CXv ImWn-°p-∂-Xv. samØ B`y-¥c
D¬]mZ\Øn (Pn.Un.-]n) -ep-≠m-hp∂ ÿnc-
Xbp≈ hf¿® - kmº-ØnI hf¿®-bpsS
Hcp \√ kqN-I-amWv. samØ B`y-¥c
D¬]m-Z\w F∂Xv Hcp h¿jw Hcp cmPy-
Øn\pf-f-n¬ D¬]m-Zn-∏n-°-p∂ Nc-°p-Ifp-
tSbpw tkh-\-ß-fp-sSbpw hn]Wn aqey-am-
Wv. samØ B`y-¥c D¬]m-Z-\sØ Hcp
tI°v Bbpw, kmº-ØnI hf¿®sb B
tI°ns‚ hep-∏-Øn¬ D≠m-hp∂ h¿≤-\-
hmbpw k¶¬∏n®p t\m°q. tI°v hep-Xm-
sW-¶n¬ IqSp-X¬ P\-߃°v AXv A\p- -
hn-°m≥ Ign-bpw. H∂mw ]©-h¬kc ]≤-
Xn-bn¬ ]d-bp-∂-Xp-t]m-se, C¥y-bnse P\-
߃ IqSp-X¬ kº-∂hpw sshhn-[-yhp-amb
PohnXw A\p- -hn-°-W-sa-¶n¬ IqSp-X¬ Nc-
°p-Ifpw tkh-\-ßfpw D¬]m-Zn-∏n-t°-
≠Xp≠v.
Hcp kºZvhyh-ÿ-bpsS samØ B`y-¥c
D¬]∂w e`n-°mhp∂Xv Im¿jn-I-ta-J-e,
hymh-km-bnI taJ-e, tkh\taJe
F∂nhnS-ß-fn¬ \n∂m-Wv. Cu aq∂v taJ-e-
I-fn¬ \n∂p-ff kw`m-h-\-bmWv kºZvhyh-
ÿ-bpsS LS\°v cq]w \¬Ip-∂-Xv. Nne
cmPy-ß-fn¬ Im¿jnI taJe samØ B`y-
¥c D¬]m-Z-\-Øns‚ hf¿®°v IqSp-X¬
kw`m-h\ sNøp-tºmƒ, a‰p Nne cmPy-ß-
fn¬ tkh\taJebv°mbn -cn°pw
ap≥Xq°w (t_mIvkv 2.4 ImWp-I)
B[p-\nIhXv°-c-Ww-˛-Nc-°pI-fptSbpw
tkh-\-ß-fp-sSbpw D¬]m-Z\w h¿≤n-∏n-
°m≥ D¬]m-Z-I¿ ]pXnb kmt¶-XnI hnZy
kzo-Icn-t°-≠-Xp-≠v. DZm-l-c-W-Øn\v Hcp
I¿j-I\v ]g-b- hnØn\v ]Icw ]pXnb
hnØn-\-߃ D]-tbm-Kn-®p-sIm≠v Xs‚
Irjn ÿesØ D¬]m-Z\w h¿≤n-∏n-°m≥
iX-am-\-am-bn. tkh\
w 1991 \v tijw Xzcn-
°w Ipdn®p Cu Ime-
.)
28
km[n-°pw. AXp-t]mse ^mIvS-dn-bnse
D¬]m-Z\w h¿≤n-∏n-°m≥ Hcp ]pXnb b{¥w
D]-tbm-K-s∏-Sp-Ømhp-∂-XmWv. ]pØ≥
kmt¶-XnI hnZy kzo-I-cn-°p-∂-Xns\ B[p-
\nIh¬°-cWw F∂v ]d-bp-∂p.
B[p-\nIh¬°-cWw ]pXnb kmt¶-
XnIhnZy-bpsS D]-tbm-K-Øn¬ am{Xw HXp-
ßp∂-X-√. CXn¬ kv{Xo ]pcp-jkaXz
t]me-p≈ kmaqly ho£-W-ß-fn-ep-≠m-b
am‰-ßfpw IqSn-tNtc-≠-Xp-≠v. ]c-º-cm-KX
kaq-l-Øn¬, ]pcp-j≥am¿ tPmen sNøp-
tºmƒ kv{XoIƒ ho´n-\p-f-fn¬ Xs∂ Ign-
bm≥ \n¿_-‘n-X-cm-hp-∂p. F∂m¬ B[p-
\nI kaqlw kv{XoI-fpsS Ign-hp-Isfbpw
tPmen ÿe-ß-fn¬ (_m¶p-Iƒ, hyh-km-
b-im-e-Iƒ, kvIqfp-Iƒ XpS-ßnb) {]tbm-
P-\-s∏SpØp-∂p. AØcw kaq-lw -IqSp-X¬
A`n-hr≤ns∏Sp∂-Xmbn ImWp-∂p.
kzm{ibXzw ˛ Hcp cmPy-Øn\v AXns‚
Xs∂ hn -h-߃ D]-tbm-Knt®m a‰p-cm-Py-ß-
fn¬ \n∂pw Cd-°p-aXn sNbvX hn -h-߃
D]-tbm-Knt®m kmº-ØnI hf¿®bpw B[p-
\nIh¬°-c-Whpw sa®s∏-Sp-Ømw. C¥y-
bn¬ Xs∂ \n¿an-°m≥ Ign-bp∂ hkvXp-
°-fpsS Cd-°p-aXn Hgn-hm°ns°m≠p≈
kzmb-{i-b-Xzk-ao-]\Øn-\mWv BZy Ggv
C¥y≥ ]©-h-’-c-]-≤-Xn-Iƒ {]m[m\yw
\¬In-b-Xv. `£yhkvXp-°ƒ t]mep-f-fh
C¥y-bn¬ Xs∂ D¬]m-Zn-∏n-°p-∂Xv hntZi
B{in-XXzw Ipd-bv°m≥ klm-bn-°pw.
hntZi B[n-]-Xy-Øn¬ \n∂pw kzmX{¥yw
t\Snb P\X kzm{i-b-Øz-Øn\v {]m[m\yw
\¬Ip-∂Xv kzm-`m-hn-Iam-Wv. am{X-a√ Cd-
°p-aXn sNbvX `£yhkvXp-°ƒ, hntZi
]T\ {]h¿Ø-\-߃
Xmsg ]d-bp-∂-h-bn¬ D]-tbm-Kn-®n- p-ff kmt¶-XnI hnZy-bn¬ D≠mb am‰w ¢mkn¬
N¿® sNøp-I.
a) `£y[m\y-ß-fpsS D¬]m-Z\w
b) km[-\-ß-ƒ ]m°v sNø¬
c) s]mXp hm¿Ømhn\n-abw
1990˛91 epw 2014˛15 epw C¥y Ib-‰p-aXnbpw Cd-°p-a-Xnbpw sNbvX {][m-\-s∏´
C\-߃ Is≠Øn ]´n-I-s∏-Sp-Øp-I.
a) Ch-bnse hyXymkw \nco-£n-°pI
b) kzm{i-b-Xz-Øn-s‚ ^ew CXn¬ ImWp-∂pt≠m? N¿® sNøpI
c) hm¿Ømhn\n-abw
Cu hnh-c-߃ e`n-°p-∂-Xn\v \n߃°v "C°-tWm-anIv k¿sh' ]cn-tim-[n-°m-hp-∂-Xm-Wv.
29
kmt¶-XnI hnZy, hntZi aqe-[\w F∂n-h-
bn-ep-ff B{i-bXzw \ΩpsS \b-ß-fn-ep-ff
hntZi CS-s]-S-en\pw AXv hgn C¥y≥ ]c-
am-[n-Im-c-Øn\v t]mepw nj-Wn-bm-Ip-sa-∂pw
\mw b-s∏- n-cp-∂p.
kaXzw P\-ß-fpsS PohnXw sa®-s∏-Sp-Øp-
∂-Xn\v kmº-ØnIhf¿®, B[p-\nI
h¬°-cWw, kz{i-bXzw F∂nh am{Xw aXn-
bm-hn-√. Hcp cmPy-Øv Db¿∂ kmº-ØnI
hf¿® D≠m-bm-epw, cmPy-Øp-Xs∂ hnI-kn-
∏n-s®-SpØ AXym-[p-\nI kmt¶-XnI hnZy
D≠m-bm-epw, `qcn-`mKw P\-ßfpw Zmcn-{Zy-
Øn¬ Xs∂ Pohn-°p∂ Ahÿ D≠m-
tb°mw. kmºØnI A`n-hr-≤n-bpsS t\ -
߃ kº-∂-cmb Ipd-®p-t]¿ am{Xw A\p-
-hn-°p-∂-Xn-\p -]-Icw Zcn{Z hn`m-K-߃°pw
e`y-am-hp-∂ps≠∂v Dd-∏p-h-cp-tØ-≠Xv
hfsc {][m-\-s∏-´-Xm-Wv. AXm-bXv kmº-
ØnI hf¿®, B[p-\nI h¬°-c-Ww,
kzm{i-bXzw F∂n-h°p ]pdsa kaXzhpw
{]m[m\ya¿-ln-°p-∂p. F√m C¥y-°mcpw
`£-Ww, hmk-tbm-Ky-amb ]m¿∏n-Sw,
hnZym`ymkw, BtcmKyw XpS-ßnb ASn-
ÿm\ Bh-iy-߃ km£m-¬I-cn-°m≥
{]m]vX-cm-hp-Ibpw AXn-\mbn kºØns‚
hnX-c-W-Øn-ep-ff AkaXzw Ipd®psIm≠v
hcnIbpw thWw.
1950 apX¬ 1990 hsc-bp-ff Ime-L- -Øn-se-
BZy Ggv ]©-h¬kc ]≤XnIƒ Irjn,
hyh-km-bw, hym]mcw F∂o taJ-e-I-fn¬
Cu e£y-߃ t\Sp-∂-Xn\v \S-Ønb
]cn-{i-ahpw Ah F{X-tØmfw hnP-bn®p-sh-
∂pw \ap°v ]cn-tim-[n-°mw. 1991 \v tij-ap-
ff \b-ß-tfbpw hnI-k\ {]iv\-ß-sfbpw
Ipdn®v \ap°v aq∂mw A[ym-b-Øn¬ N¿®
sNømw.
2.3 Irjn
tImf\n hmgvN-°m-eØv Im¿jnItaJ-e-
bn¬ hf¿®tbm ka-Xztam C√m-bn-cp-∂p-
sh∂v \n߃ H∂mw A[ym-b-Øn¬ ]Tn-
®ph-t√m. kzX{¥ C¥y-bnse \b cq]I¿Iv
CØcw hnj-b-߃ A`n-kw-t_m-[\
sNtø-≠-Xp-≠m-bn-cp-∂p. C¥y≥ Im¿jnI
cwKsØ Hcp hnπ-h-Øn-te°v \bn® q]-cn-
jvI-c-W-Øn-eq-sSbpw AXyp¬]m-Z\ tijn-
bp-ff hnØn-\-ßsf t{]m’m-ln-∏n-°p-∂-Xn-
eq-sSbpw Ah¿ CXv km[y-am-°n.
`q]-cn-jv°-c-Ww˛ kzmX-{¥y-k-a-bØv qA-
h-Imi hyh-ÿ-bpsS khn-ti-jX F∂Xv
kao-μm¿am-¿, PmKo-¿Zm¿am¿ F∂o CS-\n-e-
°m-cpsS km∂n-[y-am-bn-cp-∂p. Ch¿ qan-bn¬
A[zm-\n-°p-∂-h-cn¬ \n∂pw ]m´w Npa-Øn-
F∂p am{X-a√ Irjn ÿe-Øns‚ sa®-s∏-
Sp-Ø-en-\mbn bmsXm∂pw sNbvXn-cp-∂pan√.
Im¿jnI taJ-e-bpsS Ipd™ D¬]m-Z-\-
£aX ImcWw C¥y°v Ata-cn -°≥
sFIy \mSp-I-fn¬ \n∂pw `£y hkvXp-
°ƒ Cd°p aXn tNtø-≠nh∂ncp-∂p.
Im¿jnI taJ-e-bn¬ kaXzw ssIh-cn-°p-
∂-Xn\v q]-cn-jvI-cWw Bh-iy-am-Wv. qan-
bpsS DS-a-ÿm-h-Im-i-Øn-ep-ff ]p\¿hn-X-
cW-amWv q]-cn-jvI-cWw F∂Xv sIm≠v
hnh-£n-°-p-∂-Xv.
kzmX{¥yw e`n®v Hcp h¿jw Ign-™-t∏mƒ
Xs∂ qan-bn¬ A[zm-\n-°p-∂-hsc qan-bpsS
DS-a-ÿ-cm-°m\p≈ {iaw \S-∂ncp∂p. CS-
\n-e-°msc Hgn-hm-°m-\p-ff \S-]-Sn-Iƒ
30
k¿°m¿ FSp-Øn-cp-∂p. th≠{X aqe-[\w
e`yam°n-bm¬, qhp-S-am-h-Imiw e`n® qan-
bn¬ A[zm-\n-°p-∂-h¿°v Irjn-bpsS ]ptcm-
K-Xn-°mbn \nt£]w \S-Øp-∂-Xn-\p≈
{]tNm-Z-\-ap-≠mIpw F∂-Xm-bn-cp∂p Cu
\o°-Øn\p ]n∂nep≈ Bibw (t_mIvkv
2.5 ImWp-I). Im¿jnI taJ-e-bn¬ kaXzw
sIm≠p hcp-∂-Xn-\m-bp-ff as‰mcp \b-am-bn-
cp-∂p q]-cn[n \n›-bn-°¬. Hcp hy‡n°v
ssIhiw sh°m-hp∂ qan-bpsS ]c-am-h[n
Afhv \n›-bn-°pI F∂-XmWv CXv
A¿∞am°p-∂-Xv. `qDS-a-ÿX Ipd®p
t]cn¬ tI{μo-I-cn-°-s∏-Sp-∂Xv Hgn-hm-°pI
F∂-Xm-bn-cp∂p `q]-cn-[n- \n¿WbØns‚
e£yw.
CS-\n-e-°m¿ Hgn-hm-°-s∏-´-tXm-Sp-IqSn 200
e£-tØmfw IpSn-bm-∑m¿ kao-μm¿amcpsS
Nqj-W-Øn¬ \n∂pw tamNn-Xcm-hp-Ibpw
Kh¨sa‚p-am-bn t\cn- p-ff _‘-Øn¬ hcn-
Ibpw sNbvXp. IpSn-bm-∑m-cn-te°v ssIam‰w
sNbvXXv qDS-a-ÿm-h-Imiw Ah¿°v Hcp
t{]m’m-l-\-am-hp-Ibpw Im¿jnI hf¿®°v
DX-Ip-Ibpw sNbvXp. F¶nepw CS-\n-e-
°mcpsS Hgn-hm-°¬ sIm≠v kaXzw F∂
DS-a-ÿm-h-Im-ihpw t{]m’ml\hpw
I¿j-I¿ Xs∂-bmWv Irjn `qan-bpsS DS-a-ÿ-sc-¶n¬ D¬]m-Z\w h¿≤n-∏n-°p-∂-Xn¬
Ah¿ IqSp-X¬ X¬]c-cm-Wv ˛ t{]m’m-lnX-cmWv ˛ F∂ Bi-b-Øn¬ A[n-jvTn-X-
amWv Irjn-`qan AXn¬ A[zm-\n-°p-∂-h¿°v F∂ \bw. DS-a-ÿm-h-Im-i-ap-s≠-¶n¬
h¿≤n-°p∂ D¬]m-Z-\-Øn¬ \n∂pw A[zm-\n-°p-∂-h¿°v IqSp-X¬ t\´ap-≠m-°m≥ Ignbpw
F∂-XmWv CXn\p Imc-Ww. h¿≤n® D¬]m-Z-\-Øns‚ an®w `qDS-a-Iƒ°msW-∂n-cns°
IpSn-bm≥am¿°v Irjn `qan A`n-hr-≤n-s∏-Sp-Øm≥ H´pw Xm¬∏cy-ap-≠m-In√. {]tNm-Z\w
]I-cp-∂-Xn¬ DS-a-ÿm-h-Im-i-Øns‚ {]m[m\yw ap≥ tkmhn-b‰v bqWn-b-\nse I¿j-I¿
]g-߃ hn¬°m-\mbn A{i-≤-ambn ]m°v sNøp∂ DZm-l-c-W-Øn-eqsS ImWn-®n-´p-≠v.
]pXnb ]g-ß-tfm-sSm∏w Htc s]´n-bn¬ No™ ]g-ßfpw I¿j-I¿ ]m°v sNbvXm¬ \√
]g-ßfpw tISp hcp-sa∂v F√m-h¿°pw Adn-bm-hp-∂-Xm-Wv. ]g-߃ hn¬°m≥ km[n-°m-
ØXp sIm≠v I¿j-I¿°v AsXmcp henb \jvS-am-bn-cn°pw. XnI®pw Ah-cpsS Xs∂
\jvS-Øn-te-s°-Øn-°p∂ CØ-c-samcp {]hrØn F¥n-\mWv tkmhn-b‰v I¿j-I¿ sNøp-
∂Xv? tkmhn-b‰v bqWn-b-\nse I¿j-I¿°v kz¥-ambn `qan-bpsS DS-a-ÿm-h-Imiw C√m-
Ø-Xn-\m¬ Ah¿°v \jvStam em`tam D≠m-Ip-∂n-√. DS-a-ÿm-h-Imiw C√mØXn\m¬
I¿j-I¿°v Imcy-£-aX h¿≤n-∏n-°m≥ {]tNm-Z-\-sam∂pw C√. hnim-ehpw AXn-^-e-`q-
bn-jvS-hp-amb hnkvXrX Irjn-ÿew tkmhn-b‰v bqWn-b-\n¬ D≠m-bn´pw Im¿jnI taJe
tamiw {]I-S\w ImgvN-h-®Xv AXp-sIm-≠m-Wv.
Source : Thomas Sowell, Basic Economics, A Citizens Guide to the Economy, New York: Basic Books, 2004 Second Edition
Box 2.5
31
e£yw apgp-h-\mbpw ]q¿Øo-I-cn-°m≥ Ign-
™n-√. Nne {]tZ-i-ß-fn¬ ]gb skao-μm¿
Xs∂ \nb-a-Øns‚ ]gp-Xp-]-tbm-K-s∏-SpØn
henb `q{]tZ-i-Øn-s‚ DS-a-ÿcmbn
XpS¿∂p. qhp-S-a-Iƒ Irjn-°m-sc∂v (`qan-
bn¬ A[zm-\n-°p-∂-h¿) Ah-Im-i-s∏-Sp-
Ibpw bYm¿∞ IpSn-bm≥amsc IpSn-sbm-gn-
∏n-®v qhp-S-a-ÿm-h-Imiw \ne-\n¿Øp-Ibpw
sNbvX Ah-ÿ-Iƒ D≠m-bn- p-≠v. qan-bn¬
A[zm-\n-°p-∂-h¿°v DS-a-ÿm-h-Imiw e`n-
s®-¶nepw AXnZcn-{Z-cmb I¿j-I-sXm-gn-em-
fn-Iƒ°v (]¶p Irjn-°m¿, `qan-bn-√m-Ø-
sXmgn-em-fn-Iƒ XpS-ßn-b-h¿) q]-cn-jv°-c-
W-Øns‚ t\´w e`n-®n-cp-∂n-√.
`q]cn[n \nb-aw XS- -s∏Sp-Øn. h≥InS q-
DS-a-Iƒ Cu \nbasØ tImS-Xn-bn¬
tNmZyw sNøpIbpw \nbaw \S-°p-∂Xv
sshIn -∏n -°p -Ibpw sNbvXp. Cu
Imehnfw_w D]-tbm-K-s∏-SpØn Ah¿ qan
Xß-fpsS ASpØ _‘p-°-fpsS t]cn-em-
°p-Ibpw Aßs\ \nba \S-]-Sn-I-fn¬
\n∂pw c£-s∏-Sp-Ibpw sNbvXp. \nb-a-Øn-
s‚ ]gp-Xp-Iƒ ]c-am-h[n {]tbm-P-\-s∏-
SpØn h≥InS qhp-S-a-Iƒ Ah-cpsS qhp-S-
a-ÿX \ne-\n¿Øn. "`qan A[zm-\n-°p∂
P\hn`m-K-߃°v' F∂ \b-tØmSv {]Xn-
_-≤X ]pe¿Ønb Kh¨sa‚p-Iƒ D≠m-
bn-cp∂ tIc-f-Ønepw ]›na _wKm-fnepw
`q]cn-jv°-cWw hnP-b-I-c-am-bn-cp∂p. \n¿-
`mKyhim¬ a‰p kwÿm-\ -߃°v
CXpt]mep-ff {]Xn-_-≤X C√m-Xn-cp-∂-
XpsIm≠v, C∂pw ssIhi `qan-bpsS Af-
hn¬ henb Ak-¥p-en-Xm-hÿ \ne
\n¬°p-∂p≠v.
lcnX hnπhw kzmX{¥y ka-bØv cmPy-
Ønse 75 iX-am\w P\-ßfpw
IrjnsbbmWv B{i-bn-®Xv. qcn- mKw I¿j-
Icpw ]gb kmt¶-XnI hnZy D]-tbm-Kn-®n-cp-
∂-Xn-\mepw Bh-iy-amb ASn-ÿm\ kuI-
cy-ß-fpsS A`mhØmepw Im¿jnI taJ-e-
bnse D¬]m-Z-\-£-aX hfsc Ipd-hm-bn-
cp∂p. C¥y≥ Irjn {][m-\-ambpw a¨kq-
Wn-s\ B{i-bn-®p-f-f-XmWv. Pe-tk-N\
kuIcyw e`y-a-s√-¶n¬ ag-°p-dhv I¿j-
Isc {]bm-kØnem-°n-bn-cp-∂p. hfsc-
°pd®v I¿j-I¿°v am{Xta Pe-tk-N\
kuI-cy-߃ e`y-am-bncp∂p-f-fq. lcnX
hnπ-h-ØneqsS tImf\n c-W-Øn≥ Iogn¬
Im¿jnI taJ-e-bn¬ \ne-\n-∂n-cp∂ kvXw -
\m-hÿ Iptd-sbms° ]cn-l-cn-°m-\mbn.
lcnX hnπhw F∂Xv AXyp-¬]m-Z\ tijn-
bp-ff hnØn-\-ß-fpsS ({]tXy-In®pw tKmX-
ºn-s‚bpw s\√n-s‚bpw) D¬]m-Z-\-Øn¬
D≠mb h≥h¿≤\hns\ kqNn-∏n-°p-∂p.
CØ-c-Øn-¬ AXyp-¬]m-Z-\-ti-jn-bp-ff
hnØn-\-߃ D]-tbm-Kn-°p-∂-Xn\v IrXy-
amb Af-hn¬ cmk-h-f-߃, IoS-\m-in-\n-
Iƒ F∂n-hbpw ÿnc-amb Pe-tk-N-\hpw
Bh-iy-amWv. CXn\p ]pdta \nth-i-ß-fpsS
(inputs) icn-bmb A\p-]m-X-Øn-ep-ff D]-
tbm-Khpw {][m-\-am-Wv. AXyp-]m¬Z\
tijn-bp-ff hnØn-\-ß-fn¬ \n∂pw I¿j-
I¿°v sa®-ap-≠m-h-W-sa-¶n¬ ÿmbn-bmb
Pe-tk-N\ kuI-cy-ßfpw cmk-hfw IoS-
\m-in\n F∂nh hmßm-\p-ff kmº-ØnI
tijnbpw AXym-h-iy-amWv. X¬^-e-ambn
lcnX hnπ-h-Øns‚ H∂mw L´w (GI-tZiw
1960 s‚ ]IpXn apX¬ 1970 ˛s‚ ]IpXn
hsc) AXyp¬]m-Z\ tijn-bp-ff hnØn-\-
32
ß-fpsS D]-tbmKw kmº-Øn-I-ambn ap∂n¬
\n¬°p∂ ]©m-_v, B{‘m-{]-tZiv, Xangv
\mSv F∂o kwÿm-\-ß-fn-embn ]cn-an-X-s∏-
´p. AXn-ep-]cn AXyp-¬]m-Z\ tijn-bp-ff
hnØn-\-߃ IqSp-X¬ t\´-ap-≠m-°n-bXv
tKmXºv Irjn sNøp∂ {]tZ-i-ßfnemWv
lcnX hnπ-h-Øns‚ c≠mw L´-
Øn¬ (1970 ˛s‚ ]IpXn apX¬ 1980 ˛s‚
]IpXn hsc) AXyp-¬]m-Z\ tijn-bp-ff
hnØn-\-ßfpw kmt¶-XnI hnZybpw IqSp-X¬
kwÿm-\-ß-fn-te°v hym]n-∏n-°p-Ibpw IqSp-
X¬ sshhn-[y-ap-ff hnf-Iƒ°v {]tbm-P-\-
s∏-Sp-Ibpw sNbvXp. lcnXhnπh kmt¶-
XnI hnZy-bpsS hym]\w C¥ysb `£y
[m\y-ß-fpsS Imcy-Øn¬ kzbw ]cym-]vXX
ssIh-cn-°m≥ {]]vX-am°n. \ΩpsS £y
Bh-iy-߃°mbn \mw Ata-cn-°-bpsStbm
at‰-sX-¶nepw cmjv{S-ß-fp-sStbm Zb-°p-
th≠n C\n ImØp \n¬t°-≠-Xn-√.
Im¿jnI D¬]-∂-ß-fpsS hf¿® {][m-\y-
a¿ln-°p-∂-Xm-Wv. ]t£ AXv ]cym]vXam-
bn-cp-∂n-√. Cu D¬]m-Z\ h¿≤-\-hns‚ hen-
sbmcp `mKw hn]-Wn-I-fn¬ hn¬°msX
I¿j-I¿ Xs∂ kzbw D]-t`mKw
\SØnbm¬ AXv tZiobhcp-am\ IW-
°n¬ hen-sbmcp hyXymkw D≠m-°p-I-bn√.
t\sc adn®v h¿≤n® Im¿jnI D¬]m-Z-\-
Øns‚ Gdnb ]¶pw hn]-Wn-I-fn¬ hn‰-gn-
°-s∏-´m¬ AXn\v tZiob hcp-am-\-I-W-
°n¬ h¿≤-\hp D≠m-°m≥ Ignbpw. I¿j-
I¿ hn]-Wn-bn¬ hn¬°p∂ Im¿jnI D¬]-
∂-Øns‚ `mKw Itºmfan®w (marketedsurplus) F∂dn-b-s∏-Sp-∂p. lcnX hnπ-h-
Øns‚ ka-bØv D¬]m-Zn-∏n-® Acn-bp-sSbpw
lcn-X-hn-πhw Ign-™p.
C\nbm¿°p-thWw
\nß-fpsS kuP-\yw
33
tKmX-ºn-s‚bpw \s√mcp`mKw (hn]-Wn-bn¬
e`y-am-°nb an®w) I¿j-I¿ hn]-Wn-bn¬
hn‰p. X¬^-e-ambn a‰v D]-t`mK hkvXp-
°sf At]-£n®v £y [m\y-ß-fpsS hne
Ipd-™p. hcp-am-\-Øns‚ \s√mcp iX-am\w
`£-W-Øn\p th≠n Nne-h-gn-®n-cp∂ Xmgv∂
hcp-am-\-°m¿°v `£y [m\y-ß-fpsS hne-
bn-ep-≠mb Ipdhv {]tbm-P-\-I-c-am-bn. £y
[m\y-ß-fpsS A]-cym-]vXX ]cn-l-cn-°m≥
Bh-iy-amb [m\y tiJcw D≠m°p-∂-Xn\v
lcnX hnπhw Kh -sa‚ns\ klm-bn-®p.
lcnX hnπhw cmjv{S-Øn\v henb t\´w
D≠m-°nsb¶nepw CXn\v D]-tbm-Ks∏-
SpØnb kmt¶-XnIhnZy {]iv\-ß-fn¬
\n∂pw ap‡-am-bn-cp-∂n-√. CXns‚ Hcp ]cn-
Wn -X-^ew CXv sNdp -InS I¿j-Icpw
h≥InS I¿j-Icpw XΩn-ep-ff A¥cw
h¿≤n-∏n-®p F∂-Xm-Wv.- A-hiy \nth-i-ß-
fpsS Nnehv hln-°m≥ Ign-hp-≠m-bn-cp-∂Xv
h≥InS I¿j-I¿°m-bn -cp -∂-Xn -\m¬
lcnXhnπ-h-Øn -eqsS IqSp -X¬ em`w
sImbvXXpw Ah¿ Xs∂. am{X -a√,
AXyp¬]m-Z-\ -ta≥a-bp≈ hnf-Iƒ°v IqSp-
X¬ IoSm-{I-aW km[yX D≠m-bn-cp-∂-Xn-
\m¬ CØcw kmt¶-XnIhnZy kzoI-cn®
sNdp-InS I¿j-I¿°v IoSm-{I-aWw D≠m-
bm¬ F√mw \jvS-am-Ip-am-bn-cp-∂p.
k¿°m¿ kzoI-cn® \S-]-Sn-Iƒ aqew CØcw
`b-sa√mw Ipd-bv°m-\m-bn. sNdp-InS I¿j-
I¿°v Ahiy \nth-i-߃ e`y-am-°p-∂-Xn-
\mbn Kh¨sa‚ v k_vknUn \nc-°n¬
cmk-hfw \¬Ip-Ibpw Ipd™ ]eni \nc-
°n¬ hmbv] A\p-h-Zn-°p-Ibpw sNbvXp.
X¬ -e-ambn sNdp-InS I¿j-I¿°v Ahiy
\nth-i-߃ t\Sm≥ Ign-™-Xn-\m¬ Ime-
{I-taW sNdp hnf \ne-ß-fpsS D¬]mZ-\-
£-aX h≥InS hnf \ne-ß-fptSXn\v Xpey-
ambn. CXns‚ ^e-ambn lcnXhnπ-h-
Øns‚ {]tbm-P\w h≥In-S-°m¿°pw
sNdpInS°m¿°pw e`y-am-bn. s]mXp-ta-Je
Kth-jWÿm]-\-߃ \¬Inb tkh-\-
߃ IoSm-{I-aWw aqeap≠m-hp∂ sNdp-InS
I¿j-I-cpsS \jvS km[yX KWy-ambn Ipd-
®p. AXm-bXv sNdp-InS I¿j-I¿°pw kmt¶-
XnI hnZy-bpsS {]tbm-P\w e`y-am-°p-∂-
Xn¬ Kh¨sa‚p-Iƒ Xß-fpsS ]¶v hln-
°mØ kml-N-cy-ØnemWv lcnX hnπ-h-
Øns‚ {]tbm-P\w [\nI I¿j-I¿°v am{X-
ambn ]cn-an-X-s∏- -Xv F∂v \ap°v a\- n-em-
°m≥ Ign-bpw.
k_vknUn ˛ Hcp kwhmZw ˛ k_vkn-Un-
bpsS kmº-ØnI \ymbo-I-c-Ww C∂v Hcp
NqtS-dnb N¿®m hn-j-b-am-Wv. I¿j-I¿°v
s]mXp-hnepw sNdp-InS I¿j-I¿°v {]tXy-
In®pw AX-yp¬]m-Z-\ -ta≥a-bp≈ kmt¶--
XnI hnZy D]-tbm-Kn-°m≥ t{]m’m---l --\w
\¬tI-≠-Xn\v k_vknUn A\n-h--m-cy-am-
sW∂v s]mXp-hn¬ AwKo-I-cn-°-s∏- -Xm-Wv.
I¿j-I¿ F√m ]pØ≥- kmt¶-XnI
hnZybpw A]ISkm[yX Df--f -Xmbn
ImWp∂p. Bb-Xn-\m¬ I¿j--Isc ]pXnb
kmt¶-XnI hnZy D]-tbm-Kn-°m≥ t{]cn-∏n-
°p∂-Xn\v k_vknUn \¬tI-≠Xv Hcp
Bh-iy-am-Wv. Hcn-°¬ kmt¶-XnI hnZy
em`-I-c-ambn°gn-™m-¬, hym]-I-ambn
kzoI-cn -°-s∏´Xm-sW¶nepw AXns‚
Dt±iy e£y-߃ t\Sn -b-XpsIm≠v
k_vkn-UnIƒ L´w L´-ambn \n¿Ø-em-
34
°-W-sa∂v Nne kmº-ØnI imkv{X-⁄¿
A`n-{]m-b-s∏-Sp-∂p. I¿j-I¿°v {]tbm-P-\-
I-c-am-Im-\mWv k_vkn-Un-Iƒ \¬Ip-∂-sX-
¶nepw cmk-hfhyh-km-bhpw k_vknUn
{]tbm-P-\-s∏-Sp-Øp-∂p≠v. s]mXp-hn¬
kmº-ØnI A`n-hr≤n t\Snb taJ-e-I-fnse
I¿j-I-cm-Wv k_vkn-Un-Iƒ Imcy-ambn
{]tbm-P-\-s∏-Sp-Øp-∂-Xv. AXn-\m¬ cmk-
hfk_vkn-Un-Iƒ XpS-cp-∂-Xn¬ A¿∞-an-
s√∂ hmZ-hp-ap≠v. ImcWw k_vknUn
e£yw sh°p∂ hn`m-K-Øn\v {]tbm-P-\-I-
c-am-hp-∂n-s√∂p am{X-a√ Kh¨sa‚n\v
henb kmº-ØnI _m[yX D≠m-°p-Ibpw
sNøp-∂p (t_mIvkv 2.6 ImWp-I.)
adp-`m-KØv C¥y-bn¬ Irjnbn¬ \jvS
km[y-X-bp-f-f-Xm-b-Xn-\m¬ (risk) Im¿jnI
k_vknUn XpS-c-W-sa∂v hniz-kn-°p-∂-h-cp-≠v.
`qcn- m-Kw I¿j-Icpw Zcn-{Z-cmW.v k_vknUn
IqSmsX Ahiy \nthi-߃°p-ff Nnehv
hln-°m≥ Ah¿°v Ign-bp-∂n-√. k_vknUn
Hgn-hm-°p-∂Xv [\nI I¿j-Icpw Zcn{Z I¿j-
Icpw XΩn-ep-ff Ak-aXzw h¿≤n-∏n-°p-
Ibpw ka-Xz-sa∂ e£yØn\v FXn-cm-hp-
Ibpw sNøp-∂p. k_vkn-Un-Iƒ {]tbm-P-
\-I-c-am-hp-∂Xv h≥InS I¿j-I¿°pw cmk-
hf hyh-kmbØn\pamsW-¶n¬ k_vknUn
Hgn-hm-°-e√ icn-bmb \b-sa∂pw Zcn-{Z-
I¿j-I¿ k_vkn-Un-bpsS t\´-߃ A\p-
-hn-°p-∂p-s≠∂v Dd-∏p-h-cp-Øp∂ \S-]-Sn-Iƒ
FSp-°p-I-bmWv th≠-sX∂pw Cu hnZ-KvZ¿
hmZn-°p-∂p.
1960 IfpsS Ah-km -\ -tØm-Sp -IqSn
C¥ybnse Im¿jnI D¬]m-Z\£aX
h¿≤-\hv `£y[m\y kzbw]cym-]vXX
ssIh-cn-°p∂-Xn\v klm-b-I-c-am-bn. CXv
A`n-am-\n-t°≠ Hcp t\´-am-Wv. F∂m¬
1990 IfpsS Ah-km-\-Øn¬t]mepw cmPy-
Øns‚ 65 iX-am\w P\-ßfpw Im¿jnI
taJ-e-sb Xs∂ sXmgn-en\mbn B{i-bn-°p-
∂p F∂Xv A`n-Im-ay-a-√. ImcWw Hcp
cmPyw A`n-hr-≤n-s∏-Sp -∂-Xn\\p-k-cn®v
samØ B`y-¥c D¬]m-Z -\ -Øn -te°v
Im¿jnI taJ-e-bn¬ \n∂p-ff kw`m-
h\bpsS A\p-]mXhpw B taJ-e-bn¬
tPmen -sN-øp∂ P\-ß-fpsS FÆhpw
Ipdbp∂p F∂v kmº-ØnI imkv{X-⁄¿
s]mXp-hn¬ \nco-£n-®Xm-Wv. C¥y-bn¬
1950 \pw 1990 \pw CS°v Im¿jnI
taJebpsS kw`m-h\ samØw B`y-¥c
D¬]m-Z-\-Øns‚ A\p-]mXw F∂ \ne-bn¬
KWy-ambn Ipd™p. ]t£ Im¿jnI taJ-
esb B{i-bn-°p∂ P\-ß-fpsS FÆ-Øn¬
Imcy-amb Ipdhv h∂n-√. (1950 ¬ 67.5 iX-
am-\-Øn¬ \n∂pw 1990 Bhp-tºm-tg-°pw 64.9
iX-am\w). sNdn-sbmcp hn`mKw am{Xw
tPmen sNbvXm¬t∏mepw hf¿®-bp-≠m-Ip-
am-bn-cp∂ Im¿jnI taJ-e-bn¬ F¥p-sIm-
≠m-hmw hen -sbmcp hn`mKw P\-߃
sXmgn¬ sNtø≠n hcp-∂Xv? Im¿jnI taJ-
e-bn¬ tPmen sNbvXn-cp-∂-hsc Dƒs°m-
ffm≥ tkh\, hymh-km-bnI taJ-e-Iƒ°m-
bn√ F∂-XmWv CXn\p≈ DØ-cw. 1950
apX¬ 1990 hsc \mw ]n¥p-S¿∂ \b-ß-fpsS
]cm-P-b-am-bn- mWv Nne kmº-ØnI imkv{X-
⁄¿ CXns\ ImWp-∂-Xv.
2.4 hyh-km-bhpw hym]m-c-hpw
Zcn{Z cmjv{S-߃ ]ptcm-KXn {]m]n-°-W-sa-
¶n¬ \s√mcp hyh-km-bnI hf¿®bn-epsS
35
am{Xta km[yamhq F∂v kmº-ØnI
imkv{X-⁄¿ Is≠-Øn-bn-´p-≠v. hyh-
kmbtaJe Im¿jn-I-taJ-e-tb-°mƒ ÿnc-
X-bp-ff sXmgn¬ \¬Ip-Ibpw B[p-
\nIh¬°-c-W-tØbpw samØw A`n-hr-≤n-
tbbpw t{]m’m-ln-∏n-°p-Ibpw sNøp-∂p.
CXns‚ shfn-®Øn-emWv ]©-h-’c ]≤-
Xn-Iƒ hymh-km-bnI hnI-k-\-Øn\v
Du∂¬ \¬Ip-∂-Xv. kzmX{¥yw t\Snb
ImeØv hymh-km-bnI sshhn-≤y-h-¬°-
cWw Xosc Ipd-hm-bn-cp-∂p-sh∂pw ]cpØn,
NWw F∂n -h -bn¬ am{Xw HXpßn
hne-Iƒ F∂ kqN-\-Iƒ
km[-\-ß-fpsS hne-Iƒ hn]-Wn-bn¬ \n¿Æ-bn-°-s∏-Sp-∂-sX-ß-s\-sb∂v \n߃ ap≥
¢mkp-I-fn¬ ]Tn-®n-´p-≠m-hp-a-t√m. hne-Iƒ hkvXp-°-fpsS e`y-Xsb°pdn-®p-ff kqN-
\-I-fm-Wv. Hcp hkvXphn\v Zu¿e`yaps≠-¶n¬ AXns‚ hne h¿≤n-°p-Ibpw AXp-]-
tbm-Kn-°p-∂-h¿°v hne-bpsS ASn-ÿm-\-Øn¬ B hkvXp Imcy-£-a-ambn D]-tbm-Kn-
°m≥ {]tNm-Z\amhp-Ibpw sNøm-dp-≠v. P-e-e`y-X-bn-ep-≠m-hp∂ Ipdhv aqew AXns‚
hne Db-cp-I-bm-sW-¶n¬ IqSp-X¬ {i≤-tbmsS Pew D]-tbm-Kn-°m≥ P\-߃°v {]tNm-
Z-\-am-hm-dp-≠v. DZm-l-c-W-Øn\v Pe D]-tbmKw Ipd-°p-∂-Xn-\mbn Ah¿ tXm´w \\-
°p-∂Xv \n¿Øntb°mw. s]t{Sm-fns‚ hne h¿≤n-°p-tºmƒ \mw ]cm-Xn-s∏-Sp-Ibpw
Kh¨sa‚ns\ Ip‰-s∏-Sp-Øp-Ibpw sNøpw. ]s£ h¿≤n-°p∂ hne ImWn-°p-∂Xv
AXns‚ Zu¿e-`y-sØbmWv. Ipd®p s]t{Smƒ am{Xta e`y-am-bn-´p-ffq F∂ kqN-\-
bmWv CXv \¬Ip-∂-Xv. CXv s]t{Smfns‚ D]-tbm-K-Øn¬ Ipdhv hcp-Øp-∂Xnt\m
_Z¬ C‘-\-߃ Is≠-Ømt\m {]tNm-Z-\-am-hm-dp-≠v.
Hcp hkvXp-hns‚ hne-bn¬ \n∂pw AXns‚ e`y-Xsb kw_-‘n® kqN\ In´p-∂Xn\v
k_vknUn XS w krjvSn-°p-∂-Xmbn Nne kmº-ØnI imkv{X-⁄¿ Nq≠n-Im-´p-
∂p. sshZypXn, Pew F∂nh k_vknUn \nc-°n-tem, kuP-\ytam Bbn \¬Ip-tºmƒ
Ah-bpsS Zu¿e-`yw ]cn -K-Wn-°msX ]mgm°n°f-bm≥ km[yXbp≠v. Pe
Zu¿e`yapff {]tZ-i-am-sW-¶nepw Pew kuP-\y-ambn \evIn-bm¬ I¿j-I¿ Pe D]-
tbmKw IqSp-X-ep-ff hnf-Iƒ Irjn-sN-øp-Ibpw CØcw hnf-Iƒ ]cn-an-X-amb Pe hn`-
h-ßfpsS timj-W-Øn\v Imc-W-am-hpIbpw sNøp∂p. Pe Zu¿e`y-Øn\v A\p-kr-X-
amb hne-bmWv Pe-Øn\v Npa-Øn-bn-cp-s∂-¶n¬ AØcw {]tZ-i-Øn\v tbmPn® hnf-
Iƒ I¿j-I¿ AhnsS Irjn sNøpambn-cp∂p. cmk-hf-˛IoS-\m-in\n k_vkn-Un-Iƒ
]cn-ÿn-Xn°v hn\mi-I-c-am-tb-°m-hp∂ coXn-bn¬ hn`-h-ß-fpsS AanX D]-tbm-K-Øn\v
Imc-W-am-hp-∂p. k_vknUnIƒ hn`-h-߃ ]mgm-°p∂ coXn-bn-ep-ff D]-tbm-K-Øn\v
t{]c-I-am-hp-∂p. {]tNm-Z\w F∂ \ne-bn¬ k_vkn-Unsb I≠p sIm≠v I¿j-I¿°v
kuP\y sshZypXn \¬Ip-∂Xv kmº-ØnI imkv{X-Øns‚ ho£-W-Øn¬ \n∂p
sIm≠v _p≤n-]-c-amtWm F∂v Nn¥n-°p-I.
t_mIvkv 2.6
36
]T\ {]h¿Ø-\-߃
Hcp kwLw hnZym¿∞n-Iƒ Hcp Irjn-bnSw kμ¿in®v Ahn-SpsØ Irjn coXn-I-
sf-°p-dn®v, AXm-bXv AhnsS D]-tbm-Kn-®n-cn-°p∂ hnØn-\-߃, cmk-h-f-߃, b{¥-
߃, Pe-tk-N\ D]m-[n-Iƒ, hln® Nne-hp-Iƒ, hn]-W-\-an®w, t\Snb hcp-am\w
F∂nh Dƒs∏-SpØn, Hcp tIkv ÃUn Xøm-dm-°p-I. Irjn qan-bn-ep-ff Hcp apXn¿∂
AwK-Øn¬ \n∂pw Irjn coXn-bn¬ h∂ am‰-ßsf°pdn-®p-ff hnh-c-߃ tiJ-cn-
°p-∂Xv KpW-I-c-am-hpw.
(a) \nß-fpsS I≠-Ø-ep-Iƒ ¢mkn¬ N¿® sNøp-I.
(b) D¬]m-Z-\-®n-ehv, D¬]m-Z-\-£-a-X, hnØn-\-ß-fpsS D]-tbm-Kw, cmk-h-f-߃,
Pe-tk-N\ kwhn-[m-\-߃, Ime-b-f-hv, hn]-W\an-®w, IpSpw-_-h-cp-am\w
F∂n-h-bn¬ h∂ am‰-ßsf ImWn-°p∂ Nm¿´v hnhn[ {Kq∏p-I-fn-embn Xøm-
dm-°p-I.
temI_m¶v, A¥m-cmjv{S \mWb\n[n, temI-hym-]mc kwL-S\ (Pn 7, Pn 8, Pn
10 cmPy-ß-fpsS ktΩ-f-\-߃) F∂nhbpambn _‘-s∏´ ]{X hm¿Ø-Iƒ tiJ-
cn-°p-I. Im¿jnI k_vkn-Un-bn¬ hnI-knX cmjv{S-ß-fpsSbpw hnI-kzc cmjv{S-
ß-fp-tSbpw ImgvN-∏m-Sp-Iƒ N¿® sNøp-I.
Xmsg sImSp-Øn-cn-°p∂ ]´n-I-bn¬ \n∂pw C¥y≥ sXmgn¬ LS-\-bpsS ss]Nm¿´v
Xøm-dm-°pI
taJe 1950˛51 1990˛91 2015˛16
Irjn 72.1 66.8 47
hyh-kmbw 10.7 12.7 22
tkh\w 17.2 20.5 31
Im¿jnI k_vkn-Unsb A\p-Iq-en-°p-∂Xpw {]Xn-Iq-en-°p-∂-Xp-amb hmZ-߃ ]T\-
hnt[-bam°p-I. Cu hnj-b-Øn¬ \nß-fpsS ImgvN-∏mSv F¥mWv?
a‰p cmPyßfnse, {]tXy-In®pw hnI-knX cm{„-ß-fnse I¿j-I¿°v h≥ k_vknUn
\¬Ip-Ibpw CXv Ah-cpsS D¬]-∂-߃ a‰p cmjv{S-ß-fn-te°v Ib-‰p-aXn sNøm≥
t{]m’m-l-\-am-hp-Ibpw sNøp-∂-Xmbn Nne kmº-ØnI imkv{X-⁄¿ hmZn-°p-
∂p. hnI-knX cm{„-ß-fnse I¿j-I-cp-ambn \ΩpsS I¿j-I¿°v a’-cn-°m-\m-hp-
sa∂v \n߃ Icp-Xp-∂pt≠m? N¿® sNøpI.
37
bncp∂psh∂pw \n߃ Ign™ A[ym-b-
Øn¬ ]Tn-®p-ht√m? Pwsj-Uv]q-cnepw
sIm¬°Øbn-ep-ambn \√ coXn-bn¬
{]h¿Øn® c≠v Ccp-ºp-cp°v hyh-km-b-im-
e-Iƒ D≠m-bn-cp-∂p. ]t£ kºZvhyh-ÿ-
bpsS hf¿®°v hyh-km-bnI ASn-Ød
hn]pe-s∏-Sp-tØ-≠-Xn\v sshhn-[y-]q¿Æ-
amb hyh-km-b-߃ thWw.
C¥y≥ hyh-km -b hnI-k-\ -Øn¬
s]mXptaJ-ebpw kzImcytaJ-ebpw
hymh-kmbnI hnI-k-\-Øn¬ Kh¨sa‚n-
s‚bpw kzImcy taJ-e-bp-tSbpw ]¶v F¥m-
bn-cn-°Ww? CXm-bn-cp∂p \b-cq-]-I¿ t\cn´
henb sh√p-hnfn. kzmX{¥yw In´nb ka-
bØv C¥y≥ hyh-km-bnIƒ°v \ΩpsS
cmPy-Øns‚ hnI-k\Øn\m-h-iy-amb
hymh-km-bnI kwcw- ߃°mbn \nt£]w
\S-Øm≥ Bh-iy-amb aqe-[\w D≠m-bn-
cps∂¶nepw hnI-k\ ]≤-Xn-Iƒ Gs‰-Sp-
°m\pw D¬]m-Z\w \S-Øm\pw t{]cn-∏n-°p∂
Xc-Øn-ep-ff hn]p-e-amb Itºmfw C-√m-bn-
cp-∂p. C°m-c-W-Øm¬ k¿°m-cn\v hyh-km-
bnI taJ-e-sb t{]m’m-ln-∏n-°p-∂-Xn¬
{][m\ ]¶v hln-°m\p≠m-bn -cp -∂p.
IqSmsX c≠mw ]©-h¬kc ]≤Xn apt∂m-
´p-sh-®-Xp-t]mse tkmjy-enÃv coXn-bn¬
C¥y≥ kºZvhyh-ÿsb hnI-kn-∏n-°pI
F∂Xv k¿°m¿ Xs∂ kºZv hyh-ÿsb
apJy-ambpw \nb-{¥n-°pI F∂ \b-Øn-te-
s°-Øn-®p. kºZvhyh-ÿ-bn¬ ]c-a-{]-[m\
hyh-km-b-ßsf ]q¿Æ-ambpw k¿°m¿
\nb{¥-W-Øn-em-°pI F∂XmWv CXv
A¿∞-am-°p-∂-Xv. s]mXp-ta-Je Hcp
am¿§\n¿t±in Bb-Xn-\m¬ kzImcy taJ-
e-bpsS \b-߃ s]mXp taJe-bp-tS-Xn\v
]qc-I-am-th-≠-Xp-≠v.
hymh-km-bnI \b {]tabw 1956
(IPR 1956)
kºZvhyh-ÿ-bnse ASn-ÿm\ taJ-e-Isf
\nb-{¥n°pI F∂ e£y-Øn-\-\p-kr-X-
ambn 1956 ¬ ]pXnb hymh-km-bnI \bw
AwKo-I-cn -®p. Hcp tkmjy-enÃv LS\
\n¿Ωn-°m≥ ]cn-{i-an-®p. c≠mw ]©-h-’c
]≤-Xn°v CsXmcp ASn -Ø-d -bm -bn .
{]kvXpX {]tabw hyh-km-b-ßsf aq∂mbn
Xcw Xncn-®p. k¿°mcns‚ am{Xw DS-a-ÿ-
X-bn-ep-ff hyh-km-b-߃ H∂mw hn`m-K-
Øn¬s∏Sp-∂p. ]pXnb hyh-km-b-߃ XpS-
ßm -\p -ff apgp -h≥ DØ-c -hm -Z nXzhpw
k¿°mcn¬ \n£n-]vX-am-bXpw AØc-
Øn¬ k¿°mcns‚ {]h¿Ø-\-ßsf ]cn-
t]m-jn-∏n-°p-∂ kzImcy hyh-kmbßfpw
c≠m-asØ hn`m-K-Øn¬ s]Sp-∂p. Ah-ti-
jn-°p∂ kzImcy taJ-e-bn-ep-ff hyh-km-
b-߃ aq∂m-asØ hn`m-K-Øn¬s]Sp-∂p.
Hcp hn`mKw hyh-km-b-߃ kzImcy taJ-
ebv°v hn´p-sIm-Sp-sØ-¶nepw B taJe
k¿°m¿ -\n-b-{¥-W-Øn\v hnt[-b-am-bn-cp-
∂p. k¿°m-cn¬ \n∂v ssek≥kv e`n-®n-
s√-¶n¬ ]pXnb hyh-km-b-߃ Bcw-`n-
°m≥ Ignbp-am-bn-cp-∂n√. Cu \bw ]n∂m°
taJ-e-bn¬ hyh-kmbw t{]m’m-ln-∏n-°p-∂-
Xn-\v klm-b-I-ambn. kmº-Øn-I-ambn
]n∂m°w \n¬°p∂ taJ-e-bn-emWv hyh-
kmbw XpS-ßp-∂-sX-¶n¬ ssek≥kv e`n-
°pI Ffp-∏-am-bn-cp-∂p. AXn\p ]pdta
AØcw hyh-kmbime-Iƒ°v Ipd™
38
\nc-°n-ep-ff sshZypXn, Ipd™ \nIpXn
F∂n-ß-s\- Cf-hp-Iƒ \¬In-bn-cp-∂p. {]mtZ-
inI k¥p-en-Xm-hÿ t{]m’m-ln-∏n-°pI
F∂-Xm-bn -cp∂p {]kvXpX \b-Øns‚
e£yw.
D¬]m-Z-\-Øns‚ sshhn-[y-h-Xv°-c-W-
Ønt\m (]pXn-b-Xcw hkvXp-°ƒ D¬]m-Zn-
∏n-°p-∂-Xn\v) IqSp-X¬ D¬]m-Zn-°p-∂-Xnt\m
\ne-hn-ep-ff hyh-km-b-߃°v t]mepw
ssek≥kv Bh-iy-am-bn-cp-∂p. kºZvhyh-
ÿ°v Bh-iy-ap-ff Af-hn¬ IqSp-X¬
km[-\-߃ D¬]m-Zn-°s∏-Sp-∂n√ F∂v Dd-
∏p-h-cp-Øm-\m-bn-cp∂p CXv. Nc-°pIƒ IqSp-
X¬ Af-hn¬ kºZvhyh-ÿ-bn¬ Bh-iy-
am-sW∂v k¿°m-cn\v t_m≤y-s∏-´m¬
am{Xta IqSp-X¬ D¬]m-Zn-∏n-°m-\p-ff
ssek≥kv \¬In-bn-cp-∂p-f-fq.
sNdp-InS hyh-kmbw
1955 ˛¬ Im¿sh IΩn‰n F∂v hnfn-°p∂
{KmaoW sNdp-InS hyh-kmb IΩn‰n {Kma
hnI-k-\-Øn¬ sNdp-InS hyh-km-b-ß-fpsS
km[yX FSpØp ]d-bp-∂p. Hcp hyh-kmb
bqWn-‰n\v A\p-h-Z-\o-b-amb ]c-am-h[n
\nt£-]-Øns‚ ASn-ÿm-\-Øn-emWv sNdp-
InS hyh-km-bsØ \n¿h-Nn-®n-cn-°p-∂-Xv.
Imem-\p-kr-X-ambn Cu ]cn-[n-bn¬ am‰w
hcm-dp-≠v. 1950 ¬ ]c-am-h[n 5 e£w cq]-
hsc \nt£]w \S-Ønb bqWn-‰p-IsfbmWv
sNdp-InS hyh-kmb bqWn‰pIfmbn ]cn-K-
Wn-®-Xv. Ct∏mƒ ]c-am-h[n A\p-h-Z-\o-b-
amb \nt£]w Hcp tImSn cq] BWv.
sNdp-InS hyh-km-b-߃ IqSp-X¬ sXmgn-
ep -∑p-J-amWv. AXm-bXv h≥InS hyh-
kmbßsf-°mƒ IqSp-X¬ sXmgn-em-fn-Iƒ
sNdp-InS hyh-km-b-Øn¬ sXmgn¬ sNøp-
Ibpw AXn-\m¬ IqSp-X¬ sXmgn¬ Ah-
k-c-߃ krjvSn-°p-Ibpw sNøp-∂p. ]t£
sNdp-InS hyh-km-b-߃°v h≥InS hyh-
km-b-ß-fp-ambn a’-cn-°m≥ Ign-bm-dn-√.
AXn-\m¬ Nne hyh-km-b-߃ sNdp-In-S-ta-
J-e°v am{X-ambn kwh-cWw sNbvXn-cn-°p-
∂p. Nc-°p-Iƒ \n¿Ωn-°m-\p-ff bqWn-‰p-I-
fpsS tijn A\p-k-cn-®mWv kwh-c-W- am\-
Zfiw \n›-bn-°p-∂-Xv. CXn-\mbn Ipd™
FIvsskkv Xocp-hbpw Ipd™ ]eni \nc-
°n-ep-ff _m¶v hmbv]bpw sNdp-InS hyh-km-
b-߃°p \¬In.
2.5 Cd-°p-aXn _Z¬ hym]mc \bw
\mw kzoI-cn® hyh-kmb \bw hym]m-c-\-
b-hp-ambn ASpØ _‘-ap-f-f-Xm-bn-cp-∂p.
Xt±-iob hn`-h-ßsf D]-tbm-Kn-°pI F∂
hym]mc X{¥w Bbn-cp-∂p BZy Ggv ]©-
h-’c ]≤-Xn-I-fpsS khn-ti-j-X. kmt¶-
Xn-I-ambn Cu X{¥w Cd-°p-aXn _Z¬
(Import Substitution) F∂-dn-b-s∏-Sp-∂p. Cd-
°p-aXn hkvXp-°ƒ°v ]Icw cmPy-Øn-\-
IØv D¬]m-Zn-∏n-°p∂ hkvXp-°ƒ F∂-Xm-
bn-cp∂p CXv e£yw sh®-Xv. DZm-l-c-W-
Øn\v hntZ-iØv \n∂v hml-\-߃ Cd-°p-
aXn sNøp-∂-Xn\v ]Icw Ah C¥y-bn¬
Xs∂ \n¿Ωn -°m≥ hyh-km -b -ßsf
t{]m’m-ln-∏n-®p. Cu \bw A\p-k-cn®v
k¿°m¿ Xt±-iob hyh-km-b-ßsf hntZi
a’-c-Øn¬ \n∂pw kwc-£n-®p. Cd-°p-aXn
Np¶w (Xmcn- v) Izm´ F∂o c≠v D]m-[n-Iƒ
hgn-bmbn-cp∂p Cd-°p-a-Xn-bn¬ \n∂p-ff
kwc-£-Ww. Cd-°p-aXn Xocph F∂Xv Cd-
39
°p-a-Xn-bn¬ Npa-Øp∂ \nIp-Xn-bmWv. Ch
Cd-°p-aXn hkvXp-°fpsS hneh¿≤n°m\pw
Ah-bpsS D]-tbmKw Ipd-bm\pw Imc-W-am-
Ip-∂p. F{X am{Xw hkvXp-°ƒ Cd-°p-aXn
sNømw F∂v \nP-s∏-Sp-Øp-∂-XmWv Izm´.
Cd-°p-aXn Xocph, Izm´ F∂n-h-bpsS ^e-
ambn Cd-°p-aXn \nb-{¥n-°-s∏-Sp-Ibpw B`y-
¥c D¬]m-Z\ bqWn‰pIsf hntZi a’-c-
Øn¬ \n∂v kwc-£n-°p-Ibpw sNøp-∂p.
hnI-knX cmjv{S-ß-fn¬ D¬]m-Zn-∏n-°p∂
hkvXp-°-fp-ambn hnI-kzc cmjv{S-ß-fnse
hyh-km-b-߃°v a’c£aX Ipd-hm-Wv
F∂ Bi-b-Øn-e-[n -jvSn -X-amWv kwc-
£Ww (Protection) F∂ \bw. B`y¥c
hyh-km-b-߃ kwc-£n-°-s∏-´m¬ Ime-{I-
taW Ah a’c k÷-am-Ip-sa∂v {]Xo-£n-
°-p-∂p. Cd-°p-a-Xn-bn¬ \nb-{¥Ww G¿s∏-
Sp-Øn-bn-s√-¶n¬ hntZi \mWyw BUw-_c
hkvXp-°-fpsS Cd-°p-a-Xn-°mbn Nne-h-gn-°-
s∏-Sm-\p-ff km[y-Xsb \b-cq-]-I¿ `b-∂n-
cp-∂p. am{X-a√ 1980 IfpsS ]IpXn hsc Ib-
‰p-aXn t{]m’m-ln-∏n-°m-\p-ff Kuc-h-amb
Nn¥-Iƒ H∂pw D≠m-bn-√.
hymh-km-bnI hnI-k-\-Øn¬ \b-ß-fpsS
kzm[o\w
BZy Ggv ]©-hXvkc ]≤-Xn-I-fn¬ hymh-
km-bnI taJ-e-bn¬ D≠mb t\´-߃ aXn-
∏p-f-hm-°p-∂-Xm-bn-cp-∂p. C°m-e-Øv hymh-
km-bnI taJ-e-bn¬ \n∂pw samØ B`y-
¥c D¬∏∂-Ønte°p-ff kw`mh\-bpsS
A\p-]mXw 1950˛51 se 11.8 iX-am-\-Øn¬
\n∂v 1990˛91 Bb-t∏m-tg°pw 24.6 iX-am-\-
ambn h¿≤n-®p. GDP bnte°p-ff hymh-km-
bnI taJ-e-bpsS hnln-X-Øn-ep-≠m-hp∂
h¿≤-\hv hnI-k-\-Øns‚ Hcp {][m-\-s∏´
kqNIw Bbn-´mWv IW-°m-°n-bn-cp-∂-Xv.
C°m-e-b-f-hn¬ hymh-km-bnI taJ-e-bn¬
D≠mb 6% hm¿jnI hf¿®m \nc°v {]iw-
k-\o-b-am-Wv. C¥y≥ hyh-kmbw C\n
apX¬ ]cpØn NWw F∂n-h-bn¬ am{Xw
]cn-an-Xs∏-tS-≠-X√. bYm¿∞-Øn¬ 1990
HmSp-IqSn s]mXp-ta-J-e-bpsS klm-b-Øn¬
hyh-kmbw henb tXmXn¬ sshhn-≤y-h¬-
°-cn-°-s∏-´n-cp-∂p. henb hymh-km-bime-
Iƒ XpS-ßm≥ aqe-[\w C√m-Xn-cp-∂-h¿°v
sNdp-InS taJ-e-bp-sS t{]m’m-l\w henb
km[y-X-Iƒ \¬In. hntZi a’-c-ß-fn¬
\n∂p-ff kwc-£Ww as‰mcp Xc-Øn¬ hnI-
k\ km[yX C√m-Xn-cp∂ Ce-Ivt{Sm-Wn-
Ivkv, hml\ \n¿amWw XpSßnb {]mtZ-
inI hyh-km-b-ß-fpsS hnI-k\w km[y-
am°n.
kºZvhyh-ÿ-bpsS hf¿®°v s]mXp-ta-Je
henb kw`m-h\ \¬In-sb-∂mepw Nne
kmº-ØnI imkv{X-⁄¿ s]mXp-ta-Je
kwc-`-ß-fpsS {]I-S-\sØ hna¿in-°p-
∂p≠v. {]mcw` L´-Øn¬ s]mXp-ta-J-e-
AXnhn]p-e-amb tXmXn¬ Bh-iy-ambn h-
∂Xn-s\-°p-dn®v Cu A[ym-b-Øns‚ XpS-°-
Øn¬ kqNn -∏n -®n -cp -∂p. s]mXptaJe
kwcw`-߃ Nnekm[\ßfpw tkh\-
ßfpw s]mXptaJ-ebn¬ Xs∂ D¬]mZn-
∏nt°≠Xns‚ Bh-iyIX C√mXncp∂n´pw
(AhcpsS IpØI-bm°n) D¬]mZn -
∏n®ncp∂p. hm¿Øm hn\n-ab tkh-\-߃
CXn-s\m-cp-Zm-l-c-W-am-Wv. kz-ImcytaJem
ÿm]-\-߃°v CXv D¬]m-Zn-∏n-°m≥ Ign-
bp-sa--¶nepw Cu hyh-kmbw s]mXptaJ-
ebv°v kwh-cWw sNbvXn-cp-∂p. a’-c-
40
Øns‚ A`mhw aqew 1990 IfpsS Ah-km-
\-Øn¬t]mepw Hcmƒ°v Zo¿L-Imew sSe-
t^m¨ IW-£-≥ e`n°m≥ ImØn-cn -
t°≠n h∂n-cp -∂p. tamtU¨ {_Uv
\n¿amWØns‚ Imcyw as‰mcp
DZmlcWamWv; kzImcy taJe°v {_Uv
\n¿an°m≥ IgnbmØXpt]mse! 2001˛¬
Cu ÿm]\w kzImcytaJe°v hn‰p.
Bkq-{XnX hnI-k-\-Øns‚ \mev ]Xn-‰m-
≠n\v tijhpw ( i) s]mXp-ta-Jebv°v
am{Xw sNøm -hp -∂Xv F¥v? ( ii)
]T\{]h¿Ø\߃
Xmsg sImSp-Ø ]´n-I- D]-tbm-Kn®v GDP bnte°p≈ hnhn[ taJeIfpsS kw`mh\
ImWn-°p∂ Hcp ss] Nm¿ v \n¿Ωn-°p-I. 1950˛91 Ime-L- -Ønse hnI-k-\-Øns‚
ASnÿm\Øn¬ GDP bnte°v Cu taJ-e-I-fn¬ \n∂p-≠mb kw`m-h-\-bn¬ h∂
hyXymkw N¿®-sN-øp-I.
taJe 1950-51 1990-91
Irjn 59.0 34.9
hyh-kmbw 13.0 24.6
tkh\w 28.0 40.5
¢mkns\ c≠mbn Xncn®v s]mXp taJe kwc-w`-ß-fpsS (PSUs) {]tbmP\sØ-
°pdn®v Hcp kwhmZw kwL-Sn-∏n-°p-I. Hcp {Kq∏v s]mXp-ta-Jem kwc- -ßsf A\p-
Iq-en®pw ASpØ {Kq∏v AXns\ FXn¿Øpw kwkm-cn-°mw. (]c-am-h[n hnZym¿∞n-
Isf CXn¬ Dƒs∏SpØpIbpw DZmlcW߃ \¬Im≥ Ahsc t{]m’m-ln-∏n-
°p-Ibpw sNøWw)
kzImcy taJ-e°v sNøm-hp-∂Xv F¥v F∂-
Xn\v IrXy-amb Hcp th¿Xn-cnhv D≠m-bn√
F∂-Xv ChnsS kqNn-∏n-t°-≠-Xp-≠v. DZm-l-
c-W-Øn\v Ct∏mgpw tZiob {]Xn-tcm[w
s]mXp-taJ-e-bn-em-Wv. AXp-t]mse kzImcy
taJ-ebv°v tlm´-ep-Iƒ `wKn-bmbn \S-Øn-
sIm≠v t]mIm≥ Ign-bp-sa-¶nepw Kh¨-
sa‚pw- tlm´¬ \S-Øp-∂p-≠v. AXn-\m¬
kzImcy taJ-ebv°v `wKn-bmbn ssIImcyw
sNøm≥ Ign-bp∂ taJ-e-I-fn¬ \n∂pw k¿-
°m¿ ]n≥hmßn kzIm-cy-ta-J-ebv°v {]h¿-
41
Øn-°m≥ km[n -°mØ taJ-e -I -fn¬
k¿°m-cns‚ hn`-h-߃ hn\n-tbm-Kn-°p-∂-
Xn¬ {i≤n-°-W-sa∂v Nne ]fin-X¿ hmZn-
°p-∂p.
Hcp cmPy-Øns‚ ]cn-an-X-amb hn`-h-߃
tNm¿Øn-°-f-bp∂ coXn-bn¬ \jvSw hcp-
Øn-bmepw s]mXptaJem ÿm]\߃
AS®p ]q´m≥ _p≤n -ap -´m -b -Xn -\m¬
AsXt∏mgpw {]h¿Øn-®p-sIm-≠n-cn-°p-∂p.
kzImcy ÿm]-\-߃ F√m-bvt∏mgpw em`-
I-c -am -sW∂v CXv A¿∞-am -°p -∂n -√.
(bYm¿∞-Øn¬ Nne s]mXp taJem ÿm]-
\-߃ Bcw- -Øn¬ \jvS-sØ-Xp-S¿∂v AS-
®p-]q-´¬ `oj-Wn-bn-em-bn-cp∂ kzImcy
ÿm]-\-߃ Bbn-cp∂p. Ah ]n∂oSv
AXnse sXmgn-em-fn-I-fpsS sXmgn¬ kwc-
£n-°m≥ th≠n tZi-km¬°-cn-°-s∏- -h-bm-
Wv) F∂ncp-∂mepw \jvSw hcpØp∂
kzImcyÿm]\߃ hn`h߃ ]mgm°n-
s°m≠v Gsd XpS¿∂v {]h¿Øn-°pIbn√.
]pXnb hyh-kmbw Bcw-`n-°p-∂-Xn\v
A\pa-Xn-]{Xw Bh-iy-am-bn-cp-∂p-sh-∂Xv
hyh-km-bn-Iƒ Zpcp-]-tbmKw sNbvXp. Nne
h≥hyh-km-bn-Iƒ ]pXnb ÿm]\w XpS-
ßp-∂--Xn-ep-]cn Xß-fpsS {]Xn-tbm-Kn-Iƒ
]pXnb ÿm]-\-߃ XpS-ßm-Xn-cn-°m-\mbn
A\paXn]{Xw Ic-ÿ-am -°n -bn -cp -∂p.
s]¿an‰v ""ssek≥kv cmPv'' F∂v hnfn-°p∂
CØcw \nb-{¥Ww Nne ÿm]-\-߃
Imcy-£-a-ambn {]h¿Øn-°p-∂-Xn\v XS -
am-bn. hyh-km-bn-Iƒ Xß-fpsS D¬]-∂-
߃ Fßs\ sa®-s∏-SpØmw F∂v Nn¥n-
°p-∂-Xn-ep-]cn ]pXnb A\paXn ]{X-߃
t\Sp-∂-Xn\pw k¿°m¿ GP≥kn-Isf
kzm[o\n°p-∂-Xn\pw kabw Nne-h-gn-®p.
hntZi a’-c-Øn¬ \n∂p-ff kwc-£Ww
KpW-tØ-°m-tfsd tZmj-am-sW∂v sXfn-
™n´pw XpS¿∂p-t]m-∂Xv hna¿-i-\-Øn-\n-S-
bm-°n. Cd-°p-aXn \nb--{¥n-°-s∏-´n-cp-∂-Xn-
\m¬ C¥y≥ D]-t`m--‡m-°ƒ B`y¥c
D¬]mZI¿ F¥v D¬]m-Zn-∏n-®mepw hmßm≥
\n¿_-‘n-X-cm-bn-cp-∂p. F¥p¬]mZn-∏n-®mepw
hn‰p t]mIp∂ Hcp hn]Wn X߃°ps≠-
∂ tXm∂¬ D¬]m-Z-I¿°p-≠m-bn-cp-∂p.
AXn-\m-¬ Ah¿--°v Xß-fpsS D¬]-∂---
Øns‚ KpW-ta∑ h¿≤n-∏n-°m≥ bmsXmcp
{]tNm-Z-\hpw D≠m-bn-√. Xß-fpsS KpW-ta∑
Ipd™ D¬-]∂w IqSnb hne°v hn‰-gn-°m≥
km[n-°p-tºmƒ F¥n\v Ah¿ Xß-fpsS
D¬]-∂-Øns‚ KpW-ta≥a h¿≤n-∏n-°m≥
{ian -°Ww? Cd-°p -a -Xn -bn¬ \n∂pff
a’cw \ΩpsS D¬]m-Z-Isc IqSp-X¬ Imcy-
£-aX D≈-h-cm-°p-∂p.
s]mXp-ta-Je em`w t\Sm≥ th≠n e£yw
sh®p-f-f-X-s√-∂pw AXv cmjv{S-Øns‚
t£aØn\mbp-f-f-Xm-sW∂pw Nne kmº-
ØnI imkv{X-⁄¿ Nq≠n-Im-Wn-°p∂p-
≠v. Cu ImgvN-]m-Sn¬ s]mXp taJ-em
ÿm]-\-߃ hne-bn-cp-Ø-s∏-tS-≠Xv Ah
t\Snb em`-Øns‚ ASn-ÿm-\-Øn-e√ adn-
®v P\-t£-a-Øn-\mbn Ah-bpsS kw`m-h\
F{X-sb-∂-Xns‚ ASn-ÿm-\-Øn-em-Wv.
[\n-Icmjv{S-߃ Ah-cpsS D¬-]mZIsc
kwc-£n-°p∂ Ime-tØmfw \mw \ΩpsS
D¬]m-Z-Isc hntZi a’-c-ß-fn¬ \n∂v
kwc-£n-°-W-sa∂mWv Nne kmº-ØnI
imkv{X-⁄cpsS ]£w. C-Ø-c-Øn¬ A`n-
{]mb hyXym-k-߃ Df-f-Xn-\m¬ Hcp ]pXn-
42
b \bw Bh-iy-amsW∂v Ch¿ IcpXp-∂p.
CØcw Bh-iy-ßfpw CtXm-sSm-∏-ap-ff
a‰p {]iv\-ßfpw 1991˛¬ Hcp ]pXnb kmº-
ØnI- \bw Ah-X-cn-∏n-°p-∂-Xn-te°v k¿-
°m-cns\ \bn-®p.
2.6 D]-kw-lmcw
BZy Ggv ]©---h¬kc ]≤XnIfnse
C¥y≥ kºZvhyhÿ-bpsS ]ptcm---KXn
aXn∏pf-hm-°p-∂-Xm-bn-cp-∂p. kzmX{¥ye-
_v[n -°mesØ Ah-ÿ-bn¬ \n∂pw
\ΩpsS hyh-km-b-߃ hf-sc-b-[nIw
ss-hhn-[y-h¬°-cn-°s∏´ncn°p∂p. lcnX-
hnπ-h-Øns‚ ^e-ambn C¥y `£y [m\y-
Øns‚ D¬]m-Z-\-Øn¬ kzbw ]cym-]vX-X
t\Sn. shdp-°-s∏´ skao-μmcn k{º-Zm-b-
Øns‚ XpS®p \o°-en\v `q]-cn-jv°-cWw
hgn sXfn-bn-®p. F∂n-cp∂mepw s]mXp
taJem kwcw-` -ß-fpsS {]I-S -\-Øn¬
\nch[n kmº-ØnI imkv{X-⁄¿ Akw-
Xr-]vX-cm-bn-cp-∂p. Aan-X-amb k¿°m¿
\nb{¥Ww kwc-w`-I-Xz-Øns‚ hf¿®°v
XS am-s{X. kzm{i-b-Øz-Øns‚ t]cn¬
\ΩpsS D¬]m-Z-I¿ hntZi a’-c-Øn¬
\n∂pw kwc-£n-°-s∏´p. F∂m¬ CXv
D¬]m-Zn-∏n® km[-\-ß-fpsS KpW-ta∑
h¿≤n-∏n-°m≥ Ah¿°v {]tNm-Z\ambn-√.
\ΩpsS \b-߃ B`y¥c {]m[m\yap≈-
Xmb-Xn\m¬ (Inward oriented) i‡-amb
Hcp Ib-‰p-aXn taJe hnI-kn-∏n-°p-∂-Xn¬
]cm-P-b-s∏-´p. amdp∂ BtKmf kmº-ØnI
ÿnXn°\p-k-cn-®p-ff ]cnjvImc \b߃
thW--sa-∂p-f-f Bhiyw i‡-am-hp-Ibpw 1991
¬ ]pØ≥ kmº-ØnI \b-߃°v Bcw`w
Ipdn-°p-Ibpw sNbvXp. CXmWv ASpØ
A[ym-b-Øn¬ \mw N¿® sNøp∂Xv.
43
1 . ]≤Xn Fs¥∂v \n¿h-Nn-°p-I.
2 . C¥y Bkq-{XWw sXsc-s™-Sp-ØXv F¥p-sIm≠v?
3 . ]≤-Xn-Iƒ°v e£yw D≠m-bn-cn-t°-≠Xv F¥p-sIm≠v?
4 . AXyp-¬]m-Z-\-ti-jn-bp-ff hnØn-\-߃ (HYV) F∂m¬ F¥v?
5 . hn]-W\ an®w (Marketable surplus) F∂m¬ F¥v?
A`ym-k-߃
kw{Klw
kzmX{¥yØn\ptijw tkmjy-en-k-Øns‚bpw apX-em-fn-ØØn-s‚bpw \√ khn-
ti-j-X-Iƒ DƒsIm-f-fp∂ Hcp an{ikºZvhyhÿbv°mWv C¥y {]m[m\yw
\¬InbXv.
F√m kmº-ØnI Bkq-{X-W-ßfpw ]©-h¬kc ]≤-Xn -I-fn -eqsSbmWv
\S∏m°nbXv.
]©h¬kc ]≤-Xn-I-fpsS s]mXp e£y-߃ hf¿®, B[p-\nIhXv°-c-Ww, kzbw
]cym-]vXX, kaXzw F∂n-h-bm-Wv.
Im¿jnI taJ-e-bn¬ XpSßnsh® {][m\ \b-߃ `q]cn-jv°-c-Whpw lcnXhnπ-
h-hp-am-bncp∂p. Cu {]h¿Ø-\-߃ C¥ysb `£y[m\y- D¬]mZ\Øn¬ kzbw
]cym-]vX-am-°n.
Im¿jnI taJ-e-bn¬ tPmen sNøp∂ P\-ß-fpsS A\p]mXØn¬ {]Xo-£n-®-Xp-
t]m-se-bp-ff Hcp Ipdhv h∂n-´n-√.
hyh-km-bnI taJ-e-bn¬ XpS°w Ipdn® ]pXnb \b߃ GDP bnte°p≈ AXns‚
hnln-X-Øn¬ h¿≤-\hp≠m-°n.
hymh-km-bnI taJ-e-bpsS Hcp {][m\ ]cn-anXn s]mXp taJ-e-bpsS Imcy-£-aX
Ipd™ {]h¿Ø-\-am-bn-cp-∂p. CXv s]mXp taJ-ebv°v h≥\jvSw hcp-Øp-I-bpw
cmPy-Øns‚ ]cn-anX hn`-h-߃ tNm¿∂p t]mIp-∂-Xn\v CS-bm-°p-Ibpw sNbvXp.
44
6 . Im¿jnI taJ-e-bn¬ \S-∏m-°nb `q]-cn -jv°-c -W-\S-]-SnIfpw Ah-bpsS
Bh-iy-I-X-Ifpw hni-Zo-I-cn-°p-I.
7 . F¥mWv lcnX hnπhw? F¥psIm≠v CXv \S-∏m-°n--sb∂pw I¿j-I¿°v
F{]-Imcw KpW-I-c-am-bn-Xo¿∂p-sh∂pw Npcp°n hni-Zo-I-cn-°p-I.
8 . ka-Xz-ap-ff hf¿®sb (growth with equity) Bkq{XW e£yamsW∂ \nebn¬
hniZam°pI.
9 . ]≤XnbpsS Hcp e£yw F∂ \ne-bn¬ B[p-\nIh¬°-cWhpw sXmgnehkc
krjvSn-bpw ]c-kv]c hncp-≤-amtWm? hni-Zo-I-cn-°pI.
1 0 . C¥y t]mep≈ Hcp hnI-kzc cmPy-Øn\v kzm{i-bXzw F∂Xv Bkq-{XW Øns‚
e£yambn FSpt°≠Xns‚ BhiyIX F¥v?
1 1 . kºZvhyh-ÿ-bpsS taJem]c-amb LS\ (Sectoral composition) F∂m¬ F¥v?
Hcp kºZvhyh-ÿ-bpsS GDPbn-te°v tkh\taJe G‰hpw IqSp-X¬ kw`m-h\
sNtø-≠Xv Bh-iy-amtWm? \nß-fpsS A`n-{]m-b-sa¥v?
1 2 . ]≤Xn Ime-b-f-hn¬ hyh-km-bnI hnI-k-\-Øn\v s]mXptaJ-ebv°v Hcp {][m\
]¶v \¬In-b-sX-¥n\mbn-cp∂p?
1 3 . Zu¿e`yImeØv D]-tbm-Kn-°m≥ `£y[m\y-ß-fpsS Hcp henb tiJcw kw`-cn-
°m≥ lcnX hnπhw Kh¨sa‚ns\ ]cym-]vX-am-°n. Cu {]kvXm-h\ hni-Zo-I-cn-
°p-I.
1 4 . k_vkn-Un -Iƒ I¿j-Isc ]pØ≥ kmt¶-XnI hnZy -Iƒ D]-tbm-Kn -°m≥
t{]m’mln∏n-°p-sa-¶nepw Ah Kh¨sa‚n\v henb kmº-ØnI _m[y-X-
D≠m°p∂p. Cu hkvXp-X-bpsS shfn-®-Øn¬ k_vkn-Un-bpsS {]tbmP\w N¿®
sNøp-I.
1 5 . lcnX hnπhw \S-∏m-°n-bn´pw F¥psIm≠mWv P\-kw-Jy-bpsS 65 iX-am-\hpw 1990
hsc Im¿jnI taJ-e-bn¬ XpS¿∂Xv?
1 6 . hyh-km-b-Øn\v s]mXptaJe AXy-¥m-t]-£n-X-am-sW-¶nepw [mcmfw s]mXpta-
Jemÿm]-\-߃ henb \jvS-ap-≠m-°p-Ibpw kºZvhyh-ÿbpsS hn`-h-߃
tNm¿∂p t]mIp-∂-Xn\v Imc-W-am-hp-Ibpw sNøp∂p. Cu hkvXp-X-bpsS ASn-ÿm-\-
Øn¬ s]mXp taJ-e-bpsS {]tbmP\w N¿® sNøp-I.
1 7 . Cd-°p-aXn _Z¬ \bw Fßs\ B`y¥chyh-km-bsØ kwc-£n-°p-∂p-sh∂v hni-
Zo-I-cn-°p-I.
45
1 8 . 1956 se C¥y≥ hyh-km-b {]tab (IPR) Øn\p Iogn¬ kzImcy taJe
\nb-{¥W hnt[bam°-s∏-´Xv F¥psIm≠msW∂pw Fß-s\-bm-sW∂pw
hni-Zo-I-cn-°p-I.
19. tNcpw-]Sn tN¿°p-I.
1. {][m-\-a{¥n A. Db¿∂ A\p-]m-X-Øn¬ D¬]∂w
\¬Ip∂ hnØp-Iƒ
2. samØ B`y-¥c D¬]∂w B. Cd-°p-aXn sNøm≥ Ign-bp∂ hkvXp-
°fpsS A\phZ\obamb Afhv
3. Izm´m C. Bkq-{XW IΩo-js‚ A[y-£≥
4. q]-cn-jv°-cWw D. Hcp h¿jw Hcp cmPyØv D¬]m-Zn-∏n-
°s∏Sp∂ A¥na km[\-tkh\-
ßfp-sS ]W aqeyw.
5.HYV hnØp-Iƒ E. D¬]m-Z-\-£-aX h¿≤n-∏n-°m-\mbn
Im¿jnI taJ-e-bn¬ \S-Øp∂
sa®s∏Sp-ج.
6. k_vknUn F . D¬]m-Z\ {]h¿Ø-\-߃°v Kh¨-
sa‚ v \¬Ip∂ kmº-ØnI
klmbw.
BHAGWATI, J. 1993. India in Transition: Freeing the Economy. Oxford University Press,Delhi.
DANDEKAR, V.M. 2004. Forty Years After Independence, in Bimal Jalan, (Ed.). The IndianEconomy: Problems and Prospects. Penguin, Delhi.
JOSHI, VIJAY. and I.M.D. LITTLE. 1996. India’s Economic Reforms 1991-2001. Oxford Uni-versity Press, Delhi.
MOHAN, RAKESH. 2004. Industrial Policy and Controls, in Bimal Jalan (Ed.). The IndianEconomy: Problems and Prospects. Penguin, Delhi.
RAO, C.H. HANUMANTHA. 2004. Agriculture: Policy and Performance, in Bimal Jalan, (Ed.).The Indian Economy: Problems and Prospects. Penguin, Delhi.
REFERENCES
UNIT
II
1991 apXep≈ kmºØnI
]cnjvImc߃
UNIT
IIIbqWn‰v
3
47LIBERALISATION, PRIVATISATION AND GLOBALISATION: AN APPRAISAL
\mev]-Xp-h¿jsØ Bkq-{XnX hnI-k-\-Øns‚ mK-ambn [mt\ym¬]m-
Z-\-Øn¬ kzbw ]cym-]vXX ssIh-cn-°p-∂-Xn-\pw, hyh-kmb taJ-e-bn¬
i‡-amb Hcp ASn-Ød sI´n-∏-Sp-°p-∂-Xn\pw C¥y°v Ign-™n- p-≠v.
F∂n-cn-°nepw qcn-]£w P\-߃ Ct∏mgpw Im¿jnI taJ-esb Xs∂-
bmWv B{i-bn-°p-∂-Xv. C¥y-bn¬ hntZ-i-\m-Wy-ti-J-c-W-Øn-ep-≠mb
{]Xn-k‘n 1991 ¬ kmº-ØnI ]cn-jv°m-c-߃°v XpS°w Ipdn-®p.
Cu bqWn-‰n¬ kmº-ØnI ]cn-jv°m-c-ßsf hne-bn-cp-Øm-\pw, AXv
C¥ysb Fßs\ kzm[o\n®p F∂v Is≠-Øm-\p-amWv {ian-°p-∂-Xv.
]T-\t\ -߃
$ 1991 ¬ C¥ybn¬ \S∏m°nb kmºØnI\bØns‚ ]›mØew
a\ nem°pI.
$ kmºØnI\bw \S∏m°nb coXnIƒ a\ nem°pI.
$ C¥ybn¬ BtKmfh¬°cW {]{InbIfpw AXns‚ hnh£Ifpw
a\ nem°pI.
$ hnhn[ taJeIfnse ]cnjvIcW {]{InbbpsS BLmXsØ°pdn®v
t_m[ys∏Sp-I.
D-Zm-c-h¬-°-c-Ww, kz-Im-cy-h¬-°-c-Ww,
B-tKm-f-h¬-°-c-Ww
H-cp -hn-e-bn-cp-ج
3
49LIBERALISATION, PRIVATISATION AND GLOBALISATION: AN APPRAISAL
3.1 BapJw
apXemfnØØns‚bpw tkmjyenk-
Øns‚bpw \√ hi߃ CSIe¿∂
Hcp an{ikºZvLS\bmbncp∂p kzmX-
{¥ym\¥c C¥y ]n¥pS¿∂Xv F∂v
ap≥ A≤ymbØn¬ \n߃ ]Tn®n´p≠-
t√m. ImemImeßfmbn ]e \b-
ßfneqsS -bpw \nbaßfneqsSbpw
\ΩpsS kºZvhy-hÿsb \nb{¥n®p-
sIm≠p≈ Hcp hnIk\ ImgvN∏mSmWv
kmºØnI-hnZKv[¿ an{ikºZv -
hyhÿbneqsS Dt±in®Xv. F∂ncp-
∂mepw Cu \b߃ \ΩpsS cmPy-
Øns‚ hf¿®sbbpw hnIk\-sØbpw
XS s∏SpØpIbmWv D≠mb-sX∂v
Hcp hn`mKw ]finX¿-°nSbn¬
A`n{]mbap≠v. F∂m¬ adp mKØns‚
{]kvXmh\ C{]ImcamWv. kmºØnI
apcSn∏n¬ \n∂m-Wv cmPy -Øns‚
hnIk\]mX°v XpS°w Ipdn®Xv.
AXns‚ `mKambn tZiob kºmZy-
Øn¬ hf¿® t\Sm≥ Ign™p. ssh-
hn[y -am¿∂ km[\߃ D¬]mZn -
∏n°p∂ hyhkmb taJe hnIkn®p
h-∂p. IqSmsX Im¿jntIm¬∏∂ß-fpsS
kpÿncamb hnIk\w `£y kpc£
Dd∏p \¬In.
1991 ¬ hntZi IShpambn _‘s∏´
henb kmºØnI {]Xnk‘nsb C¥y
A`n-apJoIcn®p. hntZi ISØns‚ Xncn-
®Shp t]mepw \S-Øm≥ Kh¨sa‚n\v
IgnbmØ Ahÿbmbncp∂p. FÆbpw
a‰v {][m\ C‘\ßfpw Cd°paXn
sNøp∂-Xn\p-≈ hntZi\mWy-tiJcw
(Foreign Exchange Reserves) hfsc
]cnanXam-bncp-∂p. AXmbXv cmPyØn
s‚ ssI-hi-ap≈ hntZi\mWy tiJcw
GXm≠v c≠mgvN -b v°v t]mepw
Bhiyamb Cd-°paXn°v XnI-
bpambncp∂n√. \n -tXym]-tbmK
km[\ßfpsS hne h≥-tXmXn¬ IpXn-
®p-b¿∂Xpw {]Xnk-‘n-°v B°w-Iq´n.
CXns‚sb√mw ASn-ÿm-\Øn¬ C¥ym
Khs◊‚ v ]pXnb \b-߃ BhnjvI-
cn°pIbpw, AXv \ΩpsS hnIk\X-
{¥Øns‚ Zni am‰pIbpw sNbvXp. kmº-
ØnI {]Xnk‘nbpsS ]›m-Øew,
Kh¨sa‚ v kzoIcn® \S]Sn-Iƒ, hnhn[
taJeIfn¬ CXns‚ BLmXw F∂nh-
sb°pdn®mWv Cu A[ymb-Øn¬ {]Xn
]mZn°p∂Xv.
3.2 ]›mØew
1980 Ifnse C¥y≥ kºZvhyhÿ-bpsS
Imcy£aXbn√mØ cW \n¿h-lWam
bncp∂p kmºØnI {]Xnk-‘n-°v XpS-
°w Ipdn®Xv. hnhn[ \bßfpw s]mXp-
`cWhpw \S∏m°p∂-Xn\mh-iyamb
]Ww \nIpXnIƒ, s]mXptaJem
ÿm]-\ -ßfpsS em`w XpSßnb
DdhnSß-fn¬ \n∂v Kh¨sa‚ v Is≠-
Øpsa∂v \ap°dnbmat√m. sNehv
hcpam\tØ-°mƒ Db¿∂XmsW¶n¬
""kmºØnI hnIk\w sIm≠v F√mambn√ F∂Xnepw, PnUn]n kaql
]ptcmKXnbpsS Hcp AfhptIme√ F∂Xnepw temIØn\v Ct∏mƒ
GIm`n{]mbamWv D≈Xv.'' sI.B¿. \mcm-b-W≥
50
B IΩn (deficit) \nIØp∂Xn\mbn
_m¶pIfn¬ \n∂pw, P\ß-fn¬ \n∂pw,
A¥m-cm{„ [\Imcy ÿm-]\ßfn¬
\n∂pw (International Financial Institutions)Kh¨sa‚ v ISsaSp°pw. s]t{Smfnbw
t]mep≈ km[\߃ Cd-°paXn
sNøp∂Xn\v Bhiyamb hntZ-i-\mWyw
(tUmf-¿) Ib‰paXnbn¬ \n∂mWv \mw
t\Snbncp-∂Xv.
cmPyØns‚ hcpam\w Ipdhmbncps∂-
¶nepw hnIk\ \b߃ \S∏nem°p∂-
Xn\pw, kmºØnI {]iv\ßfmb sXmgn-
en√mbva, ZmcnZyw, P\kwJymhnkvt^mS-
\w F∂nhsb adnIS°p∂Xn\pw Kh -
sa‚ns‚ hcpam\w h¿≤n∏nt°≠nbn
cp∂p. Kh¨sa≥dv XpS¿®bmbn hnI-
k\ ]cn]mSnIƒ°v ]Ww sNehn´n´pw
]pXnb hcpam\sam∂pw D≠mbn√. IqSm-
sX \nIpXn t]mep≈ B`y¥c DdhnS-
Øn¬ \n∂pw Bhiyamb hcpam\-
ap≠m°m≥ Kh¨sa‚n\v Ign™ncp-
∂n√. Kh¨sa‚ v hcpam\Øns‚ qcn`m-
Khpw sNehgn®ncp∂Xv hfsc s]s´∂p
Xs∂ kmºØnI t\´w e`n°mØ
kmaqly taJe, {]Xntcm[w F∂nh-
bnem-bncp∂p. AXpsIm≠p Xs∂
_m°n hcpam\w hfsc anIhp‰ coXn-
bn¬ D]tbmKnt°≠Xmbncp∂p. h¿≤n-
®p hcp∂ sNehpIƒ°\pkrXambn
h≥tXmXnep≈ hcpam\sam∂pw \Ωp-
sS s]mXptaJebn¬ \n∂v e`n®ncp-
∂n√. am{Xhpa√ hntZicmPyßfn¬ \n-
∂pw hntZi [\Imcy ÿm]\ßfn¬
\n-∂pw hmßnbncp∂ ISw {][m\ambpw
D]t`mK Bhiy߃°mWv Kh¨-
sas‚ v D]tbmKn®ncp∂Xv. Kh¨sa‚n-
s‚ AanXamb sNehpIƒ \nb{¥n-
°mt\m, h¿≤n®phcp∂ Cd°paXn
sNehv \nIØm\mhiyamb Ib‰paXn
aqeyw h¿≤n∏n°p∂Xnt\m D≈ {ia
ßfpw \S∂ncp∂n√ .
1980IfpsS Ahkm\Øn¬ Kh¨sa≥dv
sNehv, hchnt\°mƒ A[nIamIm≥
XpSßn. CØcØnep≈ Hcp henb
hnShv ISwhmßeneqsS ]cn-lcn°mhp-
∂Xmbncp∂n√. an° AXymhiykm[\-
ßfpsSbpw hne IpXn®pb¿∂p. Ib‰p-
aXnbpambn Hcp s]mcpØan√msX
Cd°paXn AXnthKw h¿≤n®p sIm≠n-
cp∂p. t\csØ kqNn∏n®Xp-t]mse
c≠mgvNbn¬ IqSpX¬ Cd°paXn°m
hiyamb hntZi\mWytiJcw t]mepw
ssIhiap≠mbncp∂n√. hntZi IS߃-
°p≈ ]eni \¬Im≥ t]mepw Bhiy-
amb hntZi\mWyw e`yambncp-∂n√.
AXpt]mseXs∂ hntZi [\Imcy
ÿm]-\ßfpw, cmPyßfpw C¥y°v ISw
\¬Im≥ Xømdmbncp∂n√.
Cu AhkcØn¬ kmºØnI- klmb-
Øn\mbn C¥y temI_m¶nt\bpw
(IBRD-International Bank ForReconstruction and Development-WorldBank) A¥mcm{„ \mWb \n[ntbbpw
(International Monetary Fund- IMF)kao]n°pIbpw Cu {]Xnk‘n ssI-
Imcyw sNøp∂Xn\mbn 700 tImSn
Atacn-°≥ tUmf¿ hmbv]bmbn e`n-
°p-Ibpw sNbvXp. A¥mcm{„ [\-Imcy
ÿm]\ßfn¬ \n∂pw hmbv] e`n-
°p∂Xn\mbn \ΩpsS kmºZvhyh-ÿ
DZmch¬°cn°pIbpw, Xpd-∂nSpIbpw
sNtø≠nbncp∂p. kzImcy taJebv°p-
51
≈ \nb{¥W߃ am‰pI, hnhn[ taJe-
Ifnse Kh¨sa‚ns‚ \nb-{¥-W-߃
Ipd-bv°pI, C¥ybpw hntZi cmPyßfpw
XΩnep≈ hym]mc \nb{¥W߃
\o°w sNøpI F∂nhsb√mw \ΩpsS
cmPyØv \S∏m°psa∂v Cu A¥mc{„
[\Imcyÿm]\߃ {]Xo£n®ncp∂p.
temI_m¶ns‚bpw sF.Fw.F^nt‚-bpw
\n_‘\Iƒ C¥y AwKoIcn°pIbpw
AXns‚ ASnÿm\Øn¬ ]pXnb
kmºØnI \bw (New Economic Policy- NEP) {]Jym]n°pIbpw sNbvXp. hen-
b XeØnep≈ kmºØnI ]cnjvImc-
ßfmWv ]pØ≥ kmºØnI \bØn¬
Dƒs°m≈n®ncn°p∂Xv. "kºZvhyhÿ-
sb IqSpX¬ a’cm[njvTnXam°p-hm\pw
XS ߃ \o°n IqSpX¬ hymh-km-bnI
hf¿® krjvSn°m\pamWv ]pXn -b
kmºØnI \b߃ e£y-an-´Xv.'
Cu \bßsf s]mXpth c≠mbn Xcw
Xncn°mw. kpÿncam°¬ \S]Sn-Iƒ
(stabilisation measures),LS\m]camb
]cnjvImc߃ (structural reformmeasures). kpÿncam°¬ \S-]Sn-Iƒ
{lkzIme \S]SnIfmWv. AS-hp-
in„Ønse (Balance of Payment) IΩn
]cnlcn -°p∂Xn\pw, ]Ws∏cp∏w
(Inflation) \nb{¥n°p∂Xn\pamWv Cu
\S]SnIƒ e£ywsh®Xv. Npcp°n
∏d™m¬ \Ωp-sS cmPyØv Bhiyamb
hntZi \mWy-tiJcw \ne\n¿ØpI,
hne°-b‰w \nb-{¥Whnt[-b-am-°pI
Fs∂ms°-bmWv CXpsIm≠v A¿∞-
am°p-∂Xv. adn®v LS\m]camb ]cnjv-
IcW\b߃ Zo¿LIme \S]Sn -
IfmWv. kºZvhy-hÿbpsS Imcy£aX
sa®s∏SpØpI, hnhn[ taJeIfnse
XS ߃ Hgnhm-°n kºZv hyhÿ-
bpsS A¥mcm{„ a’-c£aX h¿≤n-
∏n°pI F∂nhsbms°-bmWv CXp-
sIm≠v e£yan´Xv. CXns‚ `mKambn
Kh¨sa‚ v XpSßn sh® hnhn[ \b-
ßsf aq∂mbn Xncn°mw -
D-Zm-c-h¬-°-c-Ww (Liberalisation),kz-Im-cy-h¬-°-c-Ww (Privatisation),B-tKm-f-h¬-°-c-Ww (Globalisation).
3.3 DZmch¬°cWw
apºv kqNn∏n®t]mse kmºØnI
{]h¿Ø\ßsf \nb{¥n®ncp∂ \nba-
ßfpw \bßfpw bYm¿∞Øn¬ kºZv-
hy-hÿbpsS hf¿®tbbpw hnIk\-
sØbpw XS s∏SpØpIbmWv sNbvX-
Xv. Cu XS ßsf√mw Hgnhm°n kºZv-
hyh-ÿbpsS hnhn[taJeIƒ Xpd-
∂psImSp°p∂XmWv DZmch¬-°-cWw
\S-]-Sn-Iƒ. DZmch¬°cW \b-߃
1980Ifn¬ X-s∂ C¥ybn¬ Bcw`n-
®ncp∂p. Ch {][m\ambpw hyhkmb
A\p-aXn \¬I¬ (Industrial Licencing)Ib‰paXn Cd°paXn \b߃, (Export -Import Policy), kmt¶Xn IhnZym
\hoIcWw, (Technology Upgradation),[\\bw, (Fiscal Policy), hntZi
\nt£]w (Foreign Investment) XpSßnb
cwKßfnembncp∂p. 1991˛¬ XpSßnb
DZmch¬°cWw IqSpX¬ ka{Kambn
cp∂p.1991 epw AXn\ptij-hpw IqSpX¬
{i≤ In´nb hyh-kmbtaJe, [\-Imcy
taJe, \nIpXn ]cnjvImcw, hntZi
hn\nab Itºmf߃, hym]mc \nt£]
52
taJeIƒ F∂nhsb Ipdn®v \ap°v
]Tn°mw.
hyhkmb taJebpsS \nb{¥Ww
am‰¬ (Deregulation of Industrialsector)
C¥ybn¬ hnhn[ am¿§ßfneqsS hyh-
kmb taJebv°v apIfn¬ Nne \nb-
{¥W߃ \S∏nem°n-bncp-∂p.
(i) GsXmcp kwcw`I\pw hyhkm-bw
XpSßp∂Xn\pw Ahkm\n-∏n°p∂-
Xn\pw, Fs¥ms° F{Xam{Xw
D¬]mZn∏n -°Ww F∂Xn\pw
k¿°mdn¬ \n∂p≈ hymhkmbnI
A\p-aXn Bhiy-ambncp∂p.
(ii) H´\h[n hyhkmbßfn¬ kzImcy
taJesb A\phZn®ncp∂n√.
(iii) Nne km[\ßfpsS D¬]mZ\w
sNdpInS hyhkmb taJebv°v
am{Xambn \nPs∏SpØnbncp∂p.
(iv) sXcs™Sp°s∏´ Nne hyhkmb
D¬]∂ßfpsS hne \n¿Wb-Øn-
epw, hnXcWØnepw Kh¨-sa‚n-
s‚ \nb{¥Ww \ne\n∂n-cp∂p.
1991 epw AXn\p tijhpw XpSßnb
]cnjv°mc\b߃ CØcØnep≈
an° \nb{¥Wßfpw FSpØpIf™p.
aZyw, knKc‰v, B]¬Icamb cmkhkvXp-
°ƒ, hymhkmbnI BhiyØn\p≈
kvt^mSIhkvXp°ƒ, Cet{ŒmWnIvkv,
hnam\\n¿ΩmW hyhkmbw, Huj[
\n¿ΩmW hyhkmbw F∂nh HgnsI-
bp≈ as‰√m hymhkmbnI D¬]∂-
߃°pw A\p-a-Xn-]{X kwhn-[m\w
Hgnhm°n. cmPyc£m D]IcWßfpsS
\n¿ΩmWw, BWh Du¿÷ D¬]mZ\w,
sdbn¬ KXmKXw F∂o hyhkmb߃
am{X-amWv s]mXptaJe°mbn kwhc-
Ww sNbvXXv. sNdpInS hyhkmb
taJe-bn¬ am{Xw D¬]mZn∏n-®ncp∂
Ht´sd hymhkmbnI D¬]∂ßfpsS
kwhc-Ww Kh¨sa‚ v C√mXm-°n.
Ht´sd hyhkmbßfn¬ D¬]∂-
ßfpsS hne \n¿Wbn°m≥ hn]Wnsb
IqSn A\phZn®p.
[\ImcytaJem ]cnjvImc߃
(Financial Sector Reforms):
hmWnPy_m¶pIƒ (Commercial Banks),\nt£] _m¶pIƒ, (Investment Banks)Hmlcn hn]Wn CS]mSpIƒ (StockExchange Operations), hntZi hn\nab
Itºmfw (Foreign Exchange Market)XpSßnb [\Imcy ÿm]\ßfmWv
[\ImcytaJebnep≈Xv. dnk¿_m¶v
Hm^v C¥ybmWv (RBI) \ΩpsS cmPy-
sØ [\ImcytaJesb \nb-{¥n°p-
∂Xv. \n߃°dnbp∂Xp-t]mse, C¥y-
bn-se F√m _m¶pIsf-bpw, a‰v [\Imcy
ÿm]\ßsfbpw hnhn[ \nbaßfn-
eqsSbpw \S]SnIfneqsSbpw dnk¿-
_m¶v \nb{¥n°p∂p. Hmtcm _m¶pw
ssIhiw hbvt°≠p∂ ]W-Øns‚
Afhv, NpatØ≠ ]eni\nc-°pIƒ,
hnhn[ taJeIƒ°p≈ hmbv -]m
coXnIƒ apXembhsb√mw dnk¿hv
_m¶v Xocpam\n°p∂p. [\-Im-cy taJ-
ebpsS \nb{¥I≥ (Controller) F∂
ÿm-\Øp\n∂pw klmbI≥ (Facili-tator) F∂ XeØnte°v dnk¿hv _m¶n-
53
s‚ NpaXeIsf am‰pI F∂Xv
[\ImcytaJem ]cnjvImcßfnse
{][m\s∏´ H∂mbncp∂p. AXmbXv,
dnk¿_m¶pambn IqSnbmtemNn°m-sX
Xs∂ [\ImcytaJebv°v kzX-{¥ambn
Xocpam\saSp°m\p≈ AhIm-iw
\¬Inbncp∂p.
]cnjvImc\bØns‚ eambn \nch[n
kzImcy _m¶pIƒ (C¥y≥ _m¶pIfpw,
hntZi_m¶pIfpw) \nehn¬h∂p.
_m¶pIfnse hntZi\nt£]]cn[n 50
iXam\tØmfw Db¿Øns°m≠p-h∂p.
dnk¿hv _m¶pambn IqSnbmtem -
Nn°msX Xs∂ Nne hyhÿIƒ°v
hnt[bambn ]pXnb {_m©pIƒ XpS-
ßm-\p≈ A\paXn _m¶pIƒ°v \¬-
IpIbpw, \nehnep≈ {_m©pIƒ°v
bp‡nklamb {]h¿Ø\m\p-aXnbpw
\¬In. cmPyØn\IØp\n∂pw ]pdØp-
\n∂pw hn`h߃ tiJcn°m\p≈
A\paXn _m¶pIƒ°v \¬Inbncps∂-
¶nepw, cmPyØns‚bpw, _m¶pIfnse
\nt£]IcpsSbpw Xm¬]cy߃ kwc-
£n°p∂Xn\p th≠n Nne `cW\n¿h-
lW A[nImc߃ dnk¿hv _m¶n¬
Xs∂ \ne\n¿Øn. hntZi \nt£]
Icmb ÿm]\߃ (Foreign InstistutionalInvestors) hym]mc _m¶pIƒ (MerchantBanks), ayq®¬ ^≠pIƒ (MutualFunds), s]≥j≥ ^≠pIƒ (PensionFunds) F∂nhbv°v C¥y≥ aqe[\
hn]Wnbn¬ \nt£]n°m≥ A\paXn
\¬In.
\nIpXn ]cnjvImc߃ (Tax Reforms):
k¿°mdns‚ \nIpXnhyhÿ, s]mXp-
sNehv F∂nhbpambn _‘s∏´XmWv
\nIpXn ]cnjvImc߃. Cu \bßsf
Hcpan®v ]dbp∂XmWv [\\bw (Fiscalpolicy). c≠p Xcw \nIpXnIfmWv D≈Xv.
{]Xy£\nIpXnbpw, (Direct taxes)]tcm£ \nIXnbpw. (Indirect taxes)hy‡nIfpsS hcpam\Ønepw, Iº\n
IfpsS em`Ønepw NpaØp∂Xv {]Xy£
\nIpXnbmWv. 1991 apX¬ hy-‡n-KX
BZmb\nIpXn XpS¿®bmbn Ipd®p
sIm≠ph∂p. \nIpXnsh´n∏v h¿≤n°m
\p≈ {][m\ ImcWw Db¿∂
\nIpXn\nc°mWv F∂XpsIm≠m-
bncn°mw \nIpXn \nc°v Ipd®Xv. \nIp-
Xn \nc°v anXamIp∂tXmSp IqSn P\ß-
fpsS kºmZyioew h¿≤n°psa∂pw,
kºmZyw kzta[bm shfns∏SpØp-
sa∂pw s]mXpth IW°m°s∏Sp∂p.
apºv Db¿∂ tXmXnembncp∂ Iº\n
\nIpXn (Corporat Tax) \nc°v ]n∂oSv
{ItaW Ipd®p sIm≠ph∂p. km[\-
߃°p ta¬ NpaØp∂ \nIpXnbmb
]tcm£\nIpXnbnepw (Indirect tax)]cnjvIcWw sIm≠ph∂p. km[\ß-
fpsS s]mXphmb Hcp tZiob Itºmfw
ÿm]n°pI F∂Xmbncp∂p CXns‚
{][m\ e£yw. Cu taJebnse ]cnjv-
Imc-Øns‚ as‰mcp LSIw Imcy-߃
eLq-Icn°embncp∂p. am{Xa√, \nIpXn
HSp°p∂Xpambn _‘s∏´ \S]Sn-
{Ia߃ eLqIcn°pIbpw \nIpXn-
\nc°v Ipdbv°pIbpw sNbvXp.
54
hntZi hn\nab ]cnjvImc߃
(Foreign Exchange Reforms)
hntZiImcy taJebnse {][m\s∏´
BZysØ ]cnjvImcw D≠mbXv hntZi
hn\nab hn]WnbnemWv. AShv in„
{]Xnk‘n°v (Balance of payment crisis)DS\Sn ]cnlmcw ImWm\mWv 1991-˛¬
hntZi Id≥knbpambn XmcXayw sNbv-
Xv C¥y≥ Id≥knbpsS aqeyw Ipd®Xv.
(Devaluation). CXns‚ ^eambn hntZi-
\mWyw C¥ybnte°v IqSpX¬ {]h-
ln®p. IqSmsX hn\nab \nc°v dnk¿hv-
_m¶v \nb{¥WØn¬ \n∂pw amdn
hntZi hn\nab hn]Wn Xocpam\n-°p∂
XeØnte°v FØnt®¿∂p. AXmbXv
C¥ybnse cq]bpsS hn\nab-\nc°v
hntZi hn\nabØns‚ tNmZ\sØbpw
{]Zm\tØbpw (Demand & Supply)B{ibn®v Xocpam\n°m≥ XpSßn.
hym]mco \nt£] \b]cnjvImc߃
(Trade and Investment Policy Reforms)
hym]mco-\nt£] taJebnse ]cnjv-
Imcw {][m\ambpw e£yan´Xv Ch-
bmWv. C¥y≥ hymhkmbnI D¬]mZ-
\Øn¬ A¥mcm{„ a’c£aX
h¿[n∏n°pI, \ΩpsS cmPytØ°p≈
hntZi \nt£]-tØbpw kmt¶XnI
hnZytbbpw t{]m’m-ln∏n°pI.
{]mtZinI hyhkmbßfpsS Imcy-
£aX h¿≤n-∏n°pI, B[p\nI kmt¶-
XnIhnZy kzoIcn°pI F∂nhbpw e£y-
ßfmbncp∂p.
Xt±iob hyhkmbßsf kwc£n°p-
∂Xn\p-th≠n Cd°paXn sNøp∂ km-
[\-ßfn¬ Afhp]camb \nb{¥-Ww
(Quantitative Restrictions) C¥ym -
Kh¨sa‚ v hcpØn-bn-cp∂p. Cd°paXn
sb I¿i\ambn \nb{¥n®p sIm≠pw,
Db¿-∂ Cd°paXn Np¶w \ne\n¿Ønbp-
amWv Cßs\ sNbvX-Xv. Cu \bw
\ΩpsS hyhkmb taJebpsS
Imcy£aXbpw a’c-£aXbpw Ipd®p.
AXphgn hymh-kmbnI taJebpsS
(Manufacturing sector) hf¿®m\nc°v
Ipd™ tXmXnembn. hym]mc]cnjvIm-
c-߃ e£yan´Xv ChbmWv.
(i) Cd°paXnbnepw Ib‰paXnbnepw
D≈ Afhp]camb \nb{¥W߃
C√mXm°pI.
(ii) Cd°paXnNp¶ \nc°v (tariff rate)Ipd®p sIm≠phcnI.
(iii) Cd°paXn°mhiyamb A\p-aXn
\¬I¬ \S]SnIƒ Hgnhm°pI.
A]I-SIchpw ]cnÿnXn°v {]ivap-
≠m-°p-∂Xpamb hyhkmb-߃-
s°mgnsI as‰√m hyhkmb-
߃°pw Cd°p-aXn A\p-aXn]{Xw
C√mXm°n. 2001 G{]n¬ apX¬
Cd°paXn sNøp∂ F√m hymh-
kmbnI D]t`mK D¬]-∂ß-
fptSbpw Im¿jnID¬]∂-ßfptS-
bpw Afhp \nb{¥Ww ]q¿Wambpw
C√m-Xm°n. A¥mcm-{„ hn]Wn-
bn¬ C¥y≥ D¬]∂ß-fpsS
a’ctijn h¿≤n∏n°p∂-Xn∂v
Ib‰paXn Np¶w (Export dtuy)]q¿Wambpw Hgnhm°n.
55
]T\ {]-h¿-Ø-\-߃
$ tZikm¬IrX _m¶v, kzImcy _m¶v, kzImcy hntZi _m¶v, hntZiÿm]\
\nt£]I¿ (FII), ayq®¬ ^≠v F∂nhbpsS Hmtcm DZmlcWw FSp-
sØgpI. c£nXmhns\m∏w ]cnkcØp≈ Hcp _m¶v kμ¿in°pI.
_m¶ns‚ {]h¿Ø\߃ \nco£n°pIbpw Is≠ØpIbpw sNøpI. AXv
\nßfpsS kl]mTnIfpambn N¿®sNbvXv Hcp Nm¿´v Xømdm°pI.
Xmsg∏dbp∂hsb {]Xy£-, ]tcm£ \nIpXnIƒ Bbn Xcw Xncn°pI.
$ hnev]\ \nIpXn, IÃwkv Xocph, kzØp \nIXn, (Properti tax) sUØv
Uyq´n, (Death duty) hm‰v, BZmb\nIpXn (Income tax)
$ \nßfpsS c£nXm°ƒ \nIpXn AS°p∂pt≠m? Ds≠¶n¬ F¥n\mWv
Ah¿ CXp sNøp∂Xv? Fßns\bmWv \nIpXn AS°p∂Xv.?
$ hntZitØ°v ]Ww AS°p∂Xn\p th≠n cmPy߃ Imeßtfmfw
kz¿Æhpw sh≈nbpw IcpXembn kq£n®ncp∂p F∂v \n߃°dnbmtam?
GXp cq]ØnemWv \ΩpsS hntZihn\nab tiJcw kq£n®ncn°p∂Xv
F∂v Is≠ØpI. ]{X߃, B\p-Im-enI {]kn-≤o-I-c-W-߃, kmºØnI
k¿tΔ F∂nhbn-eqsS \ΩpsS cmPysØ Ct∏mgsØ hntZi hn\nab
tiJcw F{Xsb∂v Is≠ØpI. IqSmsX Xmsg∏dbp∂ cmPyßfpsS
Id≥kn GsX∂pw cq]bpambp≈ hn\nab \nc°v F{Xsb∂pw FgpXpI
.
cm-Pyw I-d≥-knC-¥y≥ cq-]-bn¬ H-cp bq-Wn-‰v
hn-tZ-i \m-Wy-Øn-s‚ aq-eyw
bp.F-kv F
bp.sI
P-∏m≥
ssN-\
sIm-dn-b
kn-¶-∏q¿
P¿-Ω-\n
56
3.4 kzImcyh¬°cWw (Privatisation)
s]mXptaJem ÿm]\ßfpsS DSaÿm-
hImitam \n¿ΔlW NpaXetbm kz-
Im-cy taJe°v ssIamdpI F∂Xm-Wv
kzImcyh¬°cWw sIm≠v Dt±in-
°p∂Xv. Kh¨sa‚ v Iº\nIsf c≠p
coXnbnemWv kzImcy Iº\nIfm°n
am‰p∂Xv.
(i) s]mXptaJemÿm]\ßfpsS
DSaÿmhImiw, \n¿hlW®paXe
F∂nhbn¬ \n∂pw Kh¨sa‚ v
]n≥hmßpI.
(ii) s]mXptaJem ÿm]\߃ kzIm-
cytaJebv°p hn¬°pI.
s]mXptaJem ÿm]\ßfpsS Hmlcn-
Iƒ `mKnIambn kzImcytaJebv°v
hn¬°p∂Xns\ aqe[\ \nt£] kzIm-
cyh¬°cWw (Disinvestment) F∂mWv
]dbp∂Xv. kmºØnI A®S-°hpw,
B[p\nIh¬°cWhpw sIm≠p-hcn-I
F∂Xmbncp∂p Hmlcn hn¬∏\-bneqsS
k¿°m¿ e£yan´Xv. kzImcy-aqe[\w,
anI® amt\Pvsa≥dv F∂nhsb s]mXp
taJebpsShnIk\-Øn\mbn th≠-
cq]Øn¬ D]tbmKn-°pI F∂-Xpw-
hn`mh\w sNbvXncp∂p. IqSm -sX
cmPytØ°p≈ t\cn´p≈ hntZi
\nt£]Øns‚ Hgp°v h¿≤n °m≥
kzImcyh¬°cWw {]tNmZ\-amIpw
F∂v Kh¨sa‚ v IW°m°n-bncp∂p.
s]mXptaJebpsS Imcy£aX h¿≤n
∏n°p∂Xn\v amt\Pvsa≥dv kw_‘amb
Xocpam\saSp°m≥ Ch°v kzbw
`cWm[nImcw \¬In. DZmlc-WØn\v
Nne s]mXptaJem ÿm]\-߃°v
almcXv\߃, \hcXv\߃, an\ncXv\-
߃ F∂o {]tXyI ]ZhnIƒ
\¬IpIbp≠mbn. (t_mIvkv 3 .1
ImWpI).
t_m-Iv-kv 3.1 \-h-c-Xv-\ I-º-\n-I-fpw s]m-Xp-ta-J-em- \-b-ß-fpw
hn{IamZnXycmPmhns‚ sIm´mcØn¬ Iebnepw kmlnXyØnepsams°
{]K¤cmb 9 t]sc Ipdn®v (\hcXv\߃) \n߃ tI´ncn°pat√m? Imcy£aX
sa®s∏SpØp∂Xn\pw sXmgn¬]camb Ignhv kr„n°p∂Xn\pw DZmch¬°cW
ImeL´Øn¬ IqSpX¬ ^e{]Zambn a’cn°p∂Xn\pw th≠n s]mXptaJ-
emÿm]\ßsf almcXv\߃, \hcXv\߃, an\n cXv\߃ F∂nßs\
Kh¨sa‚ v {]Jym]n®p. Cu ÿm]\߃°v IqSpX¬ `cW\n¿hlW
NpaXebpw, kzbw`cWm[nImchpw \¬In. CXv {][m\ambpw ÿm]\Øns‚
^e{]Zamb \SØn∏n\v Bhiyamb Xocpam\߃ FSp°p∂Xn\pw, em`w
h¿≤n∏n°p∂Xn\pw th≠nbmbncp∂p. IqSpX¬ em`ap≠m°p∂ an\ncXv\
Iº\nIƒ°v {]h¿Ø\Imcyßfnepw, kmºØnI Imcyßfnepw,
`cW\n¿hlW Imcyßfnepw IqSpX¬ kzbw`cWm[nImcw \¬In.
57
3.5 BtKmfh¬°cWw(Globalisation)
cmPyØns‚ kºZvhyhÿ BtKmf
kºZvhyhÿbpambn ka\zbn∏n -
°p∂Xns\bmWv BtKmfh¬°cWw
sIm≠v km[mcWbmbn A¿∞am°p-
∂Xv F¶nepw CXv hfsc k¶o¿Æamb
Hcp {]Xn`mkamWv. temIsØ IqSpX¬
]ckv]cm{ibXzap≈Xmbpw Iq´nt®¿
°p∂Xpamb \bßfpsS ]cnWX^e-
amWv BtKmfh¬°cWw. kmºØnI-
hpw, kmaqlnIhpw, `qanimkv{X]chp-
amb AXncpIfn√mØ {]h¿Ø\
irwJe-Iƒ kr„n°emWv CXnep≈Xv.
BtKmf-h¬°cWØns‚ `mKambn
]pdwcmPy-ßfn¬ kw`hn°p∂ am‰ß-
fpsS Hmf-߃ \ΩpsScmPy-tØ°pw-
2011 ¬ GXm≠v 90 Hmfw Iº\nIƒ°v hnhn[ ]ZhnIƒ \¬In. Nne
DZmlcW߃ Xmsg \¬Ip∂p .
(i) almcXv\ Iº\nIƒ (a) C¥y≥ Hmbn¬ tIm¿∏tdj≥ enan‰Uv (IOC) (b)Ão¬ AtXmdn‰n Hm^v C¥y enan‰Uv (SAIL)
(ii) \hcXv\Iº\nIƒ - (a) `mcXv slhn Ce{Œn°¬kv enan‰Uv (BHEL) (b)alm\K¿ sSet^m¨ \nKw enan‰Uv (MTNL)
(iii) an\n cXv\Iº\nIƒ (a) mcXv k©m¿ \nKw enan‰Uv (BSNL), (b) Fb¿t]m¿ v
AtXmdn‰n Hm^v C¥y (AA I) (c) C¥y≥ sdbn¬th Im‰dnMv B≥Uv Sqdnkw
tIm¿∏tdj≥ enan‰Uv (IRCTC)
ta¬∏d™hbn¬ em`Icamb IqSpX¬ ÿm]\ßfpw 1950˛Ifnepw 60-˛Ifnepw
cq]wsIm≠hbmWv. kzbw]cym]vXX, ASnÿm\kuIcy hnIk\w, t\cn´p≈
sXmgn¬ \¬I¬ F∂o s]mXp\b-ßfpsS ASn-ÿm-\-Øn-emWv Cu
ÿm]\߃ XpSßnbXv. AXpsIm≠pXs∂ Ipd™hnebn¬ KpWta∑-bp≈
D¬∏∂߃ P\ßfnte-s°Øn°m≥ Cu ÿm]\߃°v Ign™ncp∂p.
IqSmsX Iº\n AXns‚ Hmlcn DSaItfmSv IqSpX¬ DØchmZs∏´hcmbn amdn.
Cu ]Zhn \¬InbtXmSpIqSn s]mXptaJem ÿm]\߃ sa®s∏´ {]IS\w
ImgvN sh®p. s]mXptaJemÿm]\ßsf hnIkn∏n®v temI\nehmcØnte°v
FØn°p∂Xn\p]Icw Hmlcn hn¬∏\bneqsS Cu Iº\nIsf `mKnIambn
kzImcyh¬°cn°pIbmWv sNbvXXv F∂v Nne ]finX¿ Btcm]n°p∂p≠v.
Cu ÿm]\ßsf s]mXptaJebn¬ Xs∂ \ne\n¿Øm≥ ASpØImeØv
Kh¨sa‚ v Xocpam\n®ncp∂p. s]mXptaJem ÿm]\߃ kzbw hf¿∂p
temI\nehmcØn¬ Bhm\pw aqe[\ hn]Wnbn¬ \n∂pw Bhiyamb [\w
kzbw Is≠Øm\pw Kh¨sa‚ v Xocpam\n®ncp∂p.
58
]T\ {]-h¿-Ø-\-߃ (Work these out)
$ s]mXptaJebpsS {]h¿Ø\߃ sa®s∏SpØp∂Xn\p th≠nbp≈
kzImcyh¬°cWØns‚ AebSnbmWv aqe[\ \nt£] kzImcy-
h¬°cWw F∂v ]finX¿°nSbn¬ Hc`n{]mbap≠v. F∂m¬ s]mXpapX¬
apgph≥ \n£n]vX Xm¬]cyØn\pth≠n hn‰gn°pIbmWv F∂ A`n{]m-
bhpw \nehnep≠v. \n߃ F¥mWv IcpXp∂Xv?
$ h¿Øam\ ]{XØn¬ \n∂pw \hcXv\ Iº\nIsf Ipdn®v GXm≠v
]Xn\t©mfw hm¿ØmiIe߃ D≈ t]mÿ Xømdm°pI. IqSmsX
ChbpsS ap{ZIfpw ]ckyßfpw IqSn tiJcn®v t\m´nkv t_m¿Un¬
{]Z¿in∏n°pIbpw ¢mkv apdnIfn¬ N¿® sNøpIbpw sNøpI.
$ \„ØntemSp∂ s]mXptaJem Iº\nIsf am{XamWv kzImcyh¬°cn-
t°≠sX∂v \n߃ IcpXp∂pthm? F¥psIm≠v?
$ s]mXp_P‰n¬ \n∂mWv s]mXptaJebpsS \„߃ \nItØ≠Xv. Cu
{]kvXmh\tbmSv \n߃ tbmPn°p∂pt≠m? N¿®sNøpI.
FØn---t®cp-∂p. X¬^eambn AXncp-
Ifn√mØ GI temIambn -amdp∂
Ahÿ kwPmXam-Ip∂p.
]pdw ]Wn°cm¿ (Outsourcing):
BtKmfh¬°cWØns‚ {][m\
^eßfnsem∂mWv ]pdw]Wn°-cm¿.
Hcp Iº\n°v ap≥Imeßfn¬ cmPyØn-
\IØp\n∂pXs∂ \¬Is∏´ncp∂
tkh\߃ (\nbtam]tZiw, Iºyq´¿
tkh\w, ]ckyw, kpc£, - XpS-ßnb
Iº\nbpsS AXmXv hn`m-KßfmWv
\¬Inbncp∂Xv). Ct∏mƒ ]pdØp
\n∂pw, {]tXyIn®v hntZicmPyßfn¬
\n∂pw kzoIcn°p-∂p. hm¿Ømhn\nab
_‘Ønep≠mb henb hnIk\w,
{]tXyIn®pw hnhckmt¶XnI hnZybpsS
hnIk\w Hcp kmºØnI {]h¿Ø\w
F∂ \nebn¬ ]pdw ]Wn-°-cm-dns\
ASpØ Ime-Ømbn IqSpX¬
i‡ns∏SpØn-bn´p≠v. i–m[n„nX
_nkn\kv {]{InbIƒ (s]m-Xp -sh
]dbp∂ t]cv Imƒ sk‚dpIƒ), tcJ-
Iƒ kq£n°¬, A°u-≠≥kn, _m¶p-
IfpsS tkh\-߃, kwKoX sdt°m¿-
UnMv, kn\naFUn‰nwKv, ]p-kvX--Iw--
]I¿Øn Fgp-X¬, NnIn’ kw_‘-
amb D]tZi߃, A[ym]-\w XpSßnb
tkh\߃ hnI-kn-XcmPyßfnse
Iº\nIƒ C¥y-bn¬ \n∂pw ]pdwIcm¿
]Wn {]Im-cw hmßp-∂p AYhm sNøn-
∏n -°p -∂p. Cu tkh\ßfpam -bn
_‘s∏´ hmNI-߃, Nn{X߃,
i–߃ F∂nh kwJym cq]Ønem°n
B[p\n-I hm¿Ømhn\nab kwhn[m\-
amb C‚¿-s\‰ns‚ klmbtØmsS a‰p
59
cmPy-ß-fnte°pw `qJfißfnte°pw
kw-t{]-j-Ww sNøs∏Sp∂p. sshZKv[y-
tadnb kq£vaXtbmSp IqSnb a\pjy
hn`h-߃, Ipd™ thX\w F∂nh
aqew an°hmdpw _lpcm{„ Iº\nIfpw,
sNdnb Iº\nIfpw Ahcp -sS
tkh\߃ ]pdwIcm¿ ]WnbneqsS
C¥y°v \¬Ip∂p. Ipd™ thX\-\nc-
°v, hnZKv≤sXmgnemfnIfpsS e`yX
F∂nh kmºØnI ]cnjvIcWØn\p
tijap≈ ImeL´Øn¬ ]pdwIcm¿
]WnbpsS Hcp BtKmf tI{μambn
C¥ysb am‰nbncn°p∂p.
temI hym]mc kwLS\ (World TradeOrganisation WTO)
Km´v F∂ kwLS\bpsS (GeneralAgreement on Tariff and Trade-GATT)]n≥Kmanbmbn 1995emWv temIhym]mc-
kwLS\ \nehn¬h∂Xv. hym]mc
t_mIvkv 3.2 BtKmf ]mZap{Z
BtKmfh¬°cWw aqew Ipsdtbsd C¥y≥ Iº\nIƒ AhcpsS imJIƒ
hntZißfnte°v hym]n∏n®n´p≠v F∂v Is≠Øm≥ Ignbpw. temIsØ
AXnibn∏n®psIm≠v 2000˛Øn¬ Sm‰m Nmb Iº\n 1870 tImSncq]bpsS
\nt£]w {_n´\n¬ \SØn sS‰ven F∂ Nmb Iº\n kz¥am°n. 2004-˛¬
Sm‰m Ão¬ Iº\n knwK∏q¿ ASnÿm\amb \m‰v Ão¬ (Nat Steel) Iº\n
1245 tImSn cq]bv°v hmßn. IqSmsX sX°≥ sImdnbbnse h≥hmWnPy
hml\߃ \n¿Ωn°p∂ Iº\nbmb tZhphns‚ (Daewoo) IqSpX¬ HmlcnIƒ
Sm‰m tamt´m¿kv 448 tImSn cq]bv°v hmßn Iº\nbpsS \nb{¥Ww
Gs‰SpØp. ISen\Snbnep≈ ssSt°mkns‚ (Tycos ) tI_nƒ s\‰v h¿°v
Ct∏mƒ 572 tImSn cq]bv°v VSNL t\SpIbp≠mbn. aq∂v `qJfißfnembn
60,000 Intemao‰¿ ZqcØn¬ ISen\SnbneqsSbp≈ tI_nƒ irwJebpsS
DSaÿcmWv ssSt°m Iº\n. _w•mtZinse cmkhfw, Ão¬, Du¿P\nebw
F∂nhbn¬ 8800 tImSn cq]bpsS \nt£]w \SØm≥ Sm‰m Iº\n
Dt±in°p∂p≠v.
DdhnSw: _nkn\kv SpsU. 22 sabv 2005
Nn{Xw. 3.1 ]pdw-I-cm¿. hnenb ]´-W-ß-fnse
]pXnb sXmgn-e-h-k-c-߃
60
$ BtKmfh¬°cWw Hcp ojWnbmWv. AXv Kh¨sa‚ns‚ hnhn[ taJeIfn-
ep≈ ]¶v Ipdbv°p∂p F∂v Nne ]finX¿ hmZn°p∂p≠v. F∂m¬ BtKmf-h¬°cWw hn]WnIsf Xpd∂nSpIbpw a’cn°m\pw \nb{¥n°m\pap≈
Ahkc-߃ \¬IpIbpw sNøp∂p F∂ FXn¿hmZßfpw D≠v. CXpambn\nßfpsS ¢mkv apdnbn¬ Hcp kwhmZw kwLSn∏n°pI .
$ Ct∏mƒ km[mcWbmbn kw`hn®psIm≠ncn°p∂ NneXns\°pdn®v Hcp
h¿Øam\ ]{XØn¬ h∂Xv Xmsgs°mSpØncn°p∂p. CXns\ D≤cn°pI.
$ C¥ybn¬ _n]nH (BPO) tkh\߃ \SØp∂ 5 Iº\nIfpsS enÃv ASßp∂
Hcp Nm¿´v Xømdm°pI. AXns‚ hn‰phchpw (Turn over ) tN¿°pI.
$ ImeØv 7 aWn°v sXm´papºv {Kojva slUvsk‰pambn AhfpsS Iºyq´dn\vap∂n¬ Ccp∂v D®mcW ip≤ntbmsS Cw•ojn¬ ]d™p ""ltem Um\ntb¬.''
\nanj߃°Iw Ahƒ°v adp]Sn e`n®p.- ""ltem {Kojvam'' ""Ipie kw`mjW-Øn\p-tijw {Kojva ]d™p'' C∂v \ap°v k¿Δ\maßsf Ipdn®v ]Tn°mw.
{Kojva - 22 hb v, sIm®nbnepw, {KojvabpsS hnZym¿∞n\nbmb Um\ntb¬ 13hb v, Iment^m¿Wnbbnse amen_phnep≈ AhfpsS ho´nepw F∂Xn¬
Ihns™m∂pw Akm[mcWambn Cu kw`mjWØnen√. Um\ntbebpsSsSÃv _p°v ap∂n¬ sh®psIm≠v C‚¿s\‰ns‚ klmbtØmsS \maØns‚-
bpw, \mahntijWØns‚bpw, {InbIfpsSbpw k¶o¿WXIƒ B Iuamc°m-cn°v hniZoIcn®p sImSp°p∂p. aebmfw kwkmcn®psIm≠v hf¿∂ {Kojva
bmWv Cw•ojv hymIcWßfpw `mjbpw Atacn°°mcnbmb Um\ntbesb]Tn∏n°p∂Xv.
$ CXv Fßs\bmWv km[yamIp∂Xv? F¥psIm≠mWv Um\ntbe°v AhfpsSkz¥w \m´n¬ ]mT߃ ]Tn°m≥ IgnbmØXv. \ΩpsS amXr`mj Cw•ojv
A√mXncp∂n´pw Cw•ojv ]mT`mK߃ Ahƒ C¥ybn¬ \n∂pw ]Tn°p∂XvF¥psIm≠mWv?
$ DZmch¬°cWwsIm≠pw, BtKmfhn]WnbpsS IqSnt®c¬ sIm≠pw
C¥ybv°v t\´ßƒ e`n°p∂p. \n߃ tbmPn°p∂pt≠m?
$ Imƒ sk‚dpIfnse tPmen ÿmbnbmbXmtWm? ÿnchcpam\w e`n°p∂-
Xn\v Imƒsk‚dpIfn¬ tPmensNøp∂h¿°v GXpXcØnep≈ sshZKv[y-amWv Bhiyambn´p≈Xv?
$ Ipd™ thX\w \ne\n¬°p∂Xn\m¬ C¥yt]mep≈ cmPyßfnte°v
_lpcm{„ Iº\nIƒ Ipsdtbsd tkh\߃ ]pdw ]WnIcm¿ \¬Ip∂p.Aßs\sb¶n¬ Cu Iº\nIƒ \ne\n¬°p∂ cmPyßfnse P\߃°v
F¥v kw`hn°pw? N¿® sNøpI.
]T\ {]-h¿-Ø-\-߃ (Work these out)
61
Bhiy߃°mbn A¥mcm{„ hn]-
Wnbn¬ F√m cmPy߃°pw Xpey
Ahkcw \¬In hnhn[ cmPyßfp-
ambp≈ hym]mc DSºSnIƒ \n¿hln-
°m-\mWv BtKmf hym]mc kwLS\-
bmb Km´v 1948 ¬ \nehn¬ h∂Xv.
\nbam[njvTnX hym]mc kwhn[m\w
ÿm]n°pI F∂Xmbncp∂p temI
hym]mc kwLS\ {]Xo£n®ncp-∂Xv.
CXn¬ cmPy߃°v GI]£ob-amb
\nb{¥W߃ hym]mcØn\p ta¬
G¿s∏SpØm≥ Ignbn√. IqSmsX, tkh-
\ßfpsS D¬]mZ\hpw hym]mchpw
h¿≤n∏n°pI, BtKmf hn`hßfpsS
G‰hpw A\pIqeamb D]tbmKw,
]cnÿnXn kwc£Ww. F∂nhbpw
temI hym]mc kwLS\bpsS e£y-
ßfm -bncp∂p. Cd°paXn Xocph
\nb{¥W߃, XocpthXc (Nontariff)\nb{¥W߃ F∂nh Hgnhm°n
sIm≠v km[\ßfptSbpw tkh\ßfp
tSbpw A¥mcm{„ hym]mcw (c≠p
cmPyßfpambpw, hnhn[ cmPyßfp ambpw
i‡ns∏Sp ØpI F∂Xv temI
hym]mc kwLS\-bpsS DSºSnbn -
ep≈XmWv. IqSmsX F√m AwK-
cmPy߃°pw IqSpX≥ hn]-Wn
Ahkcßfpw \¬Ip∂p.
hnIkzc cmPyßfpsS XmXv]cy߃
kwc£n°p∂Xn\pw, Ah¿°p th≠n
\nesIm≈p∂Xn\pw, BtKmf \nba-
ßfpw \nb{¥Wßfpw cq]oIcn°p∂-
Xn\pw temI hym]mc kwLS\bnse
Hcp {][m\ AwKcmPysa∂ \nebn¬
C¥y Ft∏mgpw ap≥]¥nbn¬ Xs∂-
bmbncp∂p. temI hym]mc kwLS\ ]d-
bp-∂Xp t]mse Cd°paXn°p≈ Izm´
\nb{¥W߃ Hgnhm°ns°m-≠pw, Cd-
°paXn®p¶w sh´n°pd®p -sIm≠pw
\ΩpsS cmPyw hym]mc taJe-bn¬ DZmc-
h¬°cWtØmSp≈ {]Xn_-≤X
\S∏nem°n.
]´nI 3.1
hnhn[ taJ-e-I-fnse PnUn]n hf¿® (iX-am\ IW°n¬
taJe 1980˛91 1992˛2001 2002˛2007 2007˛12 2012˛17 XII ]≤Xn
e£yw I e£yw IIrjn 3.6 3.3 2.3 3.2 4.0 4.2
hyhkmbw 7.1 6.5 9.4 7.4 9.6 10.9tkh\w 6.7 8.2 7.8 8.2 10.0 10.0
BsI 5.6 6.4 7.8 8.2 9.0 9.5
DdhnSw: ]Ømw ]©h’c ]≤Xn; AXnthKØnep≈Xpw, kpÿnchpw, IqSpX¬
DƒtN¿∂Xpamb hf¿®: (more inclusive growth) ]{¥≠mw ]©h’c ]≤Xn
bnte°p≈ kao]\w, Bkq{XW IΩoj≥, C¥ym Kh¨sa‚ v 2011.
62
A¥mcm{„ hym]mcØns‚ `qcn`mKhpw
hnIknX cmPy߃ XΩnembXn\m¬
temI hym]mc kwLS\bn¬ C¥y Hcp
AwK-sa∂ \nebn¬ XpScp∂Xns‚
kmwKXyw Nne ]finX¿ tNmZyw
sNøp∂p≠v. Ah¿ ho≠pw ]dbp∂p.
hnIknX cmPy߃ Im¿jnI Bhiy-
߃°mbn k_vknUn \¬Ip∂p. AtX
kabw hnIkzccmPyßfnep≈ Im¿-
jnI k_vknUns°Xnsc hnIknX
cmPy߃ temIhym]mc kwLS\bn¬
]cmXn \¬Ip∂p. hnIkzccmPy߃
AhcpsS hn]Wn hnIknXcmPy߃-
°mbn Xpd∂p sImSp°p∂p. F∂m¬,
hnIknXcmPy߃ AhcpsS hn]Wn
hnIkzccmPy߃°mbn Xpd∂psImSp-
°p-∂n√. CXn\m¬ hnIkzc cmPy߃
h©n°s∏Sp∂p.
sa∂v \ap°v t\m°mw. GDP hf¿®
\nc°v t\m°nbmWv Hcp cmPyØns‚
kmºØnI hf¿® Af°p∂Xv. ]´nI
3.1 t\m°pI. 1980-- 91 ImeL´Øn¬ GDPhf¿®\nc°v 5.6% ambncp∂Xv 2007--˛12
ImeL´Øn¬ 8.2% Bbn h¿≤n®p.
]cnjvIcW ImeL´Øn¬ Im¿jnI
taJebnse hf¿®m\nc°v IpdbpIbm-
Wp≠m-bXv. AtX kabw hyhkmb
taJebnse hf¿®m\nc°n¬ G‰°pd-
®nep-Iƒ D≠mbncp∂p. F∂m¬ tkh\-
taJebnse hf¿®m \nc°v h¿[n®p.
cmPyØns‚ kmºØnIhf¿®sb
apt∂m v sIm≠pt]mIp∂Xv tkh\taJ-
ebpsS hf¿®bmWv F∂mWv CXv
kqNn∏n°∂Xv. GDP hf¿®m \nc°v 9
iXam\tam 9.5 iXam\tam t\SWsa∂-
XmWv ]{¥≠mw ]©h¬kc ]≤Xn
e£yan´Xv, (2012˛ -17). Cu Db¿∂
hf¿®m \nc°v t\SWsa¶n¬ \ΩpsS
Im¿jnI taJe 4 apX¬ 4.2 iXam\w
hscbpw, hymhkmbnI taJe 9.6 apX¬
10.9 iXam\w hscbpw, tkh\ taJe
iX-am-\hpw hftc≠XmWv. F∂m¬
CØc-Ønep≈ Db¿∂ hf¿®m\nc°v
\ne-\n¬°p∂X√ F∂ ]finXcpsS
Bi¶bpw Db¿∂p h∂n´p≠v.
kºZvhyhÿ Xpd∂n´tXmSp IqSn t\-
cn´p≈ hntZi\nt£]hpw, hntZi
hn\nab tiJchpw h¿≤n°pI
bp≠mbn. t\cn´p≈ hntZi \nt£]w,
hntZiÿm]\ßfpsS \nt£]w
F∂nh IqSn tN¿∂ hntZi\nt£]w
1990 -˛- 91 se 10 tImSn Atacn-°≥
tUmfdn¬ \n∂pw 2010˛-11 Bbt∏m-tg°v
4000 tImSn Atacn°≥ tUmf-dmbn
Nn{Xw 3.2 C¥y-bpsS Ib-‰p-a-Xn-bn¬ henb
kw`mh\ \¬Ip∂ H∂mWv sFSn hyh-kmbw
3.6 ]cnjvI-cW ImesØ∏‰n Hcp
hnebncp-ج
C¥ybn¬ kmºØnI]cnjvImcw
XpSßnbn´v 25 h¿jw ]n∂n´ncn°p∂p.
Cu ImeL´Ønse C¥y≥ kºZv
hyhÿbpsS {]IS\߃ Fs¥√m-
63
h¿≤n®p. AXpt]mse Xs∂ hntZi
\mWy tiJcw 1990-˛91 se 60 tImSn
Atacn°≥ tUmfdn¬ \n∂pw 2011-˛12
Bbt∏mtg°pw 4000 tImSn Atacn°≥
tUmfdmbn h¿≤n®p. temI-Øv G‰hpw
IqSpX¬ hntZi\mWy tiJcap≈
cmPyßfnsem∂mWv C¥y.
Hmt´msamss_¬ kvs]b¿]m¿SvkpIƒ,
F©n\obdnwKv kma{KnIƒ, sFSn tkm-
^v‰vth¿, XpWnØc߃ F∂nh h≥
tXmXn¬ Ib‰paXn sNøp∂ cmPyambn-
]cnjvIcW ImeL´sØ C¥ysb
ImWm≥Ignbpw. IqSmsX hne°b‰w
\nb{¥W hnt[bam°nbncn-°p-∂p.
F∂m¬ sXmgn¬, Irjn, hyhkmbw,
ASnÿm\ kuIcy hnIk\w, [\\n¿
hlWw F∂o taJeIfnse ASnÿm-
\ {]iv\ßsf A`nkw-t_m[\ sNøm≥
kmºØnI ]cnjvIcWØn\v Ign-™n-
√ F∂ hna¿i\w adp`mKØv \ne-\n¬-
°p∂p≠v.
]T\ {]-h¿-Ø-\-߃
$ Irjn Dƒs∏sSbp≈ hnhn[ taJeIfnse k_vknUnsb°pdn®v Ign™
A[ymbØn¬ \n߃ ]Tn®t√m. Im¿jnI taJebn¬ A¥mcm{„
a’c£aXbp≠m°p∂Xn\p th≠n Cu taJebn¬ k_vknUn
Hgnhm°Wsa∂v ]finX¿°nSbn¬ Nne hmZ߃ \ne\n¬°p∂p≠v.
CXnt\mSv \n߃ tbmPn°p∂pthm? Aßs\sb¶n¬ CXv Fßs\
\S∏nem°m≥ Ignbpw? ¢mkn¬ N¿® sNøpI.
$ Xmsgs°mSpØn´p≈ JfinI hmbn®v ¢m v apdn-bn¬ N¿® sNøpI .
$ B{‘{]tZinse {][m\ FÆ°pcphmWv \ne°Se. AhnSpsØ B\¥]q¿
Pn√bnse almtZh F∂ I¿jI≥ Actb°¿ ÿeØv \ne°Se Irjn
sNøm\mbn 1500 cq] sNehgn®p. AkwkvIrX hkvXp°ƒ (hnØv, hfw,
apXembh) F∂nh hmßnbXn\pw, sXmgnemfn-Iƒ°v Iqen sImSpØXn\pw,
Imfsb D]tbmKn®Xn\pw sshZypXn, b{¥ßƒ F∂nh
D]tbmKn®Xn\psa√amWv Cu sNehv. icmicn 2 Izn‚¬ \ne°Se bmWv
almtZh\v e`n°pI. Hmtcm Izn‚epw Bbncw cq]bv°mWv hn¬°p∂Xv.
Cßs\ 1500 cq] sNehn´v IrjnsNbvX almtZh\v e`n°p∂Xv shdpw 2000
cq] am{XamWv. B\¥]q¿ Pn√ hcƒ®mkm[yXbp≈ Hcp {]tZiamWv.
kmºØnI ]cnjvImcØns‚ ^eambn henbtXmXnep≈ PetkN\
]≤XnIsfm∂pw Kh¨sa‚ v ChnsS \S∏m°nbn´n√. ASpØImeØv
hnfIƒ°v tcmKw ]nSns]´Xn\m¬ \ne°Se Irjn henb {]Xnk‘n
t\cn´p . Kh¨sa‚ v sNehv Ipd®Xn\m¬ Cu taJebn¬
64
KthjW{]h¿Ø\߃ F√mwXs∂ Ipd™ph∂p. almtZh\pw
kplrØp°fpw Cu {]iv\w ASn°Sn Kh¨sa‚ v DtZymKÿcpsS
{i≤bn¬ s]SpØnsb¶nepw H∂pw \S-∂n-√. hnØv, hfw F∂nhbpsS
k_vknUn sh´n°pd®Xp aqew almtZhs‚ Irjns®ehv h¿≤n®p.
Cd°paXn \nb{¥Ww FSpØpIf™tXmsS {]mtZinI hn]Wnbn¬
`£yFÆIƒ Ipd™ sNehn¬ e`n°m≥ XpSßn. Nnehm°nb XpI
t]mepw hnebneqsS e`n°mXncp∂Xn\m¬ At±lØns‚ \ne°Se
hn]Wnbn¬ hn¬°m≥ t]mepw Ign™n√.
$ \„w kln°p∂ almtZhs\ t]mep≈ I¿jI¿°v th≠n F¥mWv
sNøm≥ IgnbpI? ¢m n¬ N¿® sNøpI.
kmºØnIhf¿®bpw sXmgnepw:
km-º-Øn-I ]-cn-jv-I-c-W-Øn-s‚ Im-e-L-
´-Øn¬ - GDP h-f¿-®m \n-c-°v h¿-≤n-®p-
sh-¶n-epw, Cu km-º-Øn-I h-f¿-® \-ap-
°v th-≠-{X sXm-gn-e-h-k-c-߃ kr-„n--
®n´n-√ F-∂m-Wv ]-fin-X¿ Nq-≠n-°m-Wn-
°p-∂-Xv. h-f¿-®, sXm-gn-en-s‚ hn-hn-[ kz-
`m-h-߃ F-∂n-h X-Ωn-ep-≈ _-‘-sØ-
°p-dn-®v A-Sp-Ø bq-Wn-‰n¬ \n-߃ ]Tn-
°p-∂p-≠v.
Im¿jnI taJebnse ]cnjvImc-
߃:
kmºØnI ]cnjvImcw sIm≠v Im¿-
jnI taJe°v KpWsam∂pw e`n®n´n√.
am{Xa√ Cu ImeL´Øn¬ hf¿®m
\nc°v IpdbpIbmWp≠mbXv.
]cnjvIcW L´Øn¬ Im¿jnI taJe-
bnse k¿°mdns‚ aqe[\ \nt£-]w
{]tXyIn®pw ASnÿm\ kuIcy -
ßfmb PetkN\w, sshZypXn, tdmUp-
Iƒ, hn]Wn _‘n∏n°¬, KthjWw
(lcnXhn-πh-Øn¬ Chsb√mw {][m\
]¶phln -®XmWv) XpSßnbhbn¬
IpdbpIbm-Wp≠mbXv. cmkhf߃
k_vknUn sh´n°pd -®Xp aqew
Im¿jnID¬]mZ\ Nnehv h¿≤n-®p. CXv
G‰hpw tamiambn _m[n-®Xv sNdpInS -
\maam{X I¿jIsc-bmWv. Im¿jn-
tIm¬]∂-ßfpsS Cd°paXn-®p¶w
sh´n°pd®Xpw, Xmßphne \o°w
sNbvXXpw, Im¿jn-tIm¬]∂ßfpsS
Afhp \nb{¥Ww FSpØp If™-
Xpsa√mw Cu taJe-bnep≠mb
\bam‰ßfmWv. CsX√mw C¥y≥
I¿jIsc IqSpX¬ tamis∏´ Ahÿ-
bn-te°v FØn®p. AXpsIm≠v h¿≤n-
®tXmXnep≈ A¥mcm{„ a’cßfpw
C∂v C¥y≥ I¿jI¿ t\cnSp∂p≠v.
CXpIqSmsX Im¿jnItaJebnse
Ib‰paXn ASnÿm\am°nb \bX{¥-
Øns‚ `mKambn `£y hnfIƒ°p
]Icw \mWyhnfIfpsS D¬]mZ\-Øn¬
{i≤ tI{μoIcn®p. CtXmsS Xt±iob
hn]Wn°p th≠nbp≈ D¬]mZ-\Øn\p
]Icw hntZi hn]Wn e£ywh®p sIm-
≠p -≈ D¬]mZ\Øn\v {]m[m\yw
\¬In. CXv £y[m\yßfpsS hnebn¬
henb kΩ¿±w kr„n®p.
65
hyhkmb taJebnse ]cnjvImc-
߃:
hyhkmb hf¿® \nc°pw Ipd™
tXmXnemWv tcJs∏SpØnbXv .
hneIpd™ hntZi D¬]∂-ßfpsS
Cd°p-aXn, ]›mØe kuIcyßfn-
ep≈ A]cym]vXamb \nt£]w
XpSßnbh-bm --Wv CXns‚ {][m\
ImcW߃.
BtKmfh¬°cW ImeØv hnIkzc
cmPy߃ AhcpsS hn]Wn hnIknXcmPyßfpsS D¬]∂߃°pw aqe[\-
߃°pw th≠n Xpd∂p sImSp°m≥\n¿_‘nXcmbn. CXv Cd°paXn
hkvXp°ƒ°v th≠n \ΩpsS hyh-km-bßsf ASnbdhbv°pIbpw -CIgv -
ØpIbpambncp∂p sNbvXXv. Ipd-™hnebnep≈ Cd°paXn km[\-߃
Xt±iob D¬]∂ßfpsS tNmZ\w-Ipd®p. Xt±iob D¬]∂ \n¿ΩmXm-
°ƒ Cd°paXn D¬]∂ß-fn¬ \n∂p≈ISpØ a’cw t\cn´p . aqe[\
\nt£]Øns‚ A]cym]vXX aqewsshZypXn Dƒs∏-sS-bp≈ ]›mØe
kuIcy-߃°v Zu¿-e-`yw t\cn´ncp∂p.BtKmfh¬-°cWw aqew hntZi cmPy-
ß-fn¬ \n∂pw km[-\-ß-fptSbpw tkh-\--ßfptSbpw A\nb-{¥nXamb Hgp°v
hnIkzc cmPyßfnse {]mtZinIhyhkmbßtfbpw sXmgne-h-kcßtf-
bpw {]XnIqeambn _m[n®p
IqSmsX, hnIknX cmPyßfnse
Db¿∂ Np¶w a‰v XS ߃ Ch aqewC¥ysb t]mep≈ Hcp hnIkzccmPy-
Øns‚ D¬]∂߃°v hnIknXcmPyßfnse hn]Wn e`n°m≥ Ahkc-
ap≠mbn√. DZmlcWambn -hkv{X-
ßfptSbpw, XpWnØcß-fptSbpwIb‰paXn Af-hnse \nb{¥Ww C¥y
Hgnhm°nbncp∂psh¶nepw, C¥ybn¬\n∂pw ssN\bn¬ \n∂pw Cd°paXn
sNøp∂ XpWnØc-߃°p≈ Af-hn-ep≈ \nb{¥Ww Atacn°
Hgnhm°nbncp-∂n√.
aqe[\ \nt£] kzImcyh¬°cWw:(Disinvestment)
s]mXptaJem ÿm]\ßfpsS Hmlcn
hn¬°p∂Xn\v C¥ym Kh¨sa‚ v F√mh¿jhpw Hcp e£yw sh°mdp≠v. DZm-
lcWambn- 1991 -92 ¬ s]mXptaJ-ebpsSkzImcyh¬-°cØneqsS e£yan´ XpI
2500 tImSn cq] Bbncp∂p. F∂m¬
CXneqsS t\SnbXv t\SnbXv 3040 tImSn
cq]bmWv. CXv e£yan´Xnt\°mƒ
IqSpXemWv. 2010˛-11¬ e£yan´ XpI
40000 tImSn cq] Bbncp∂p. F∂m¬
t\Sm\mbXv 22850 tImSn cq] am{Xw.
s]mXptaJem ÿm]\ßfpsS Hmlcn-
Iƒ Ipd™ hnebn¬ kzImcytaJe°v
hn¬°p∂p F∂ hna¿i\w Db¿∂p
h∂n´p≠v. Kh¨sa‚n\v KWyamb
kmºØnI \„w D≠mbn F∂XmWv
CXn\¿∞w. IqSmsX s]mXp-taJem
HmlcnIƒ hn‰pIn´p∂ ]Ww B
taJebpsS hnIk\Ønt\m kmaq--ly
ASnÿm\ LSIßfpsS \n¿-am-W--
Ønt\m Bbncp∂n√ D]tbm-Kn®Xv.
adn®v, Kh¨sa≥dns‚ dh\yq hcp-
am\Ønse IΩn\nIØp∂-Xn\mbn-
cp∂p. s]mXptaJebpsS \ne
sa®s∏SpØp∂Xn\v AhbpsS kzØn-
s‚ Hcp mKw hn¬°emWv G‰hpw sa®-s∏´hgn F∂v \n߃ IcpXp∂pthm?
66
kmºØnI ]cnjvIcWßfpw [\\-b-ßfpw:
s]mXpsNehpIƒ {]tXyIn®pw
kmaqly taJeIbnep≈ sNepIƒ\nb-{¥n°p∂ HchÿbmWv kmº-
ØnI]cnjv -°cWØn¬ ImWm≥Ign™Xv. \nIpXn \nc°v Ipdbv°-
eneqsS e£yan´ Db¿∂ hcpam\hpw,\nIpXn sh´n∏v \nb{¥-Whpw Kh¨-
sa‚ ns‚ \nIpXn hcpam\w h¿≤n-∏n°p∂Xn\v klmbn-®n√. IqSmsX
IÃwkv Xocph Ipd®Xn-eqsSbpw \nIpXnhcpam\ h¿≤\hn\p -≈ km[yX
IpdbpIbmWp≠mbXv. hntZi\nt£]w t{]m’mln∏n°m≥ \¬In-
bncp∂ \nIpXnbnfhpIƒ \nIpXn
hcpam\w h¿≤n∏n°m\p≈ km[yX
ho≠pw Ipdbv°pIbmWv sNbvXXv. CXv
cmPyØns‚ hnIk\, t£a sNehp-
Isf tZmjambn _m[n®p.
3.7 D]-kw-lmcw
C¥ybv°pw a‰v cmPy߃°pw kzImcy-
h¬°cWØneqsSbpw DZmch¬°c-
WØneqsSbpw D≠mb BtKmfh¬-
°cW{]{Inbbn¬ sIm≠v KpWtZmj
^e߃ D≠mbn´p≠v. BtKmfh¬-
°cW \bØns‚ `mKambn hnIkzc
cmPy-߃°v A¥mcm{„ hn]Wnbn¬
IqSp-X¬ Ahkc߃ e`n®p F∂v A`n-
{]m-b-ap-≠v. IqSmsX Db¿∂ kmt¶XnI-
hnZybpw, A¥mcm-{„Xe-Øn¬ hnIkzc
cmPyßfnse h≥ hyhkmb߃°p≈
km[yXIfpw CXns‚ KpW^eßfmWv
F∂ hmZ-߃ Nne ]finX¿ Db¿Øp-
∂p-≠v.
t_mIvkv 3.3 kn¿kn√ Zpc¥w
C¥y≥ kwÿm\߃ ]cnjvImcw aqew Ipd™ \nc°nep≈ sshZypXn
hnXcWØn¬ \n∂v ]n∑mdpIbpw sshZypXn \nc°v h≥tXmXn¬ h¿≤n
∏n°pIbpw sNbvXp. CXv sNdpInS hyhkmbßfnse sXmgnemfnIsf
Imcyambn _m[n®p. B{‘{]tZinse b{¥Ødn (Powerloom) XpWn
hyhkmb߃ CXn\v DZmlcWamWv. b{¥Ødn sXmgnemfnIfpsS thX\w
AhcpsS Iº\nbnse XpWn D¬]vmZ\hpambn _‘s∏´ncp∂Xn\m¬
sshZypXnapS°w F∂m¬ sXmgnemfnIfpsS thX\w Ipd°pI F∂Xm-
bncp∂p. sshZypX \nc°v h¿≤\hv aqew Ch¿ CXn\Iw Xs∂ Gsd
{]bmks∏´ncp∂p. CXv AhcpsS D]Poh\Øn¬ henb {]Xnk‘n
kr„n°pIbpw B{‘m{]tZinse sNdnb ]´Wamb kn¿kn√bn¬ 50
b{¥Ødn sXmgnemfnIƒ BfllXy sNøpIbpap≠mbn.
$ sshZypXn \nc°v Db¿ØcpXv F∂v \n߃ Nn¥n°p∂pt≠m?
$ kmºØnI ]cnjvImcw aqew {]bmks∏Sp∂ sNdpInS hyhkmbßsf
]p\cp≤cn°m≥ F¥v \n¿t±iamWv \n߃°p D≈Xv?
67
AXn\p hn]coXambn hnIknX-
cmPysØ D¬∏∂-߃°v a‰p cmPy-
ßfn¬ hn]Wn Is≠-Øm-\p≈
X{¥amWv BtKmf-h¬°-cWw F∂
A`n{]mbhpw hna¿i-I¿ ]¶p sh°p∂p.
ChcpsS A`n{]mb-Øn¬ Zcn{ZcmPy-
ßfnse a\pjycpsS t£ahpw kzXz-
t_m[hpw BtKmf-h¬°cW \b߃
C√mXm°n. am{X -hpa√, hn]Wn
ASnÿm\--am°nbp≈ BtKmf -
h¬°cW \b߃ P\߃-°n-Sbnepw,
cmPy߃°nSbnepw henb AkaXzw
kr„n®p.
C¥y≥ kmlNcyØn¬ \n∂pw t\m°p-
tºmƒ 1990 BZy-h¿j-ß-fn¬ C¥y-
bnep≠mb kmºØnI{]Xnk-‘n°v
ImcWambnNne ]T\߃ ]dbp∂Xv
C¥y≥ kaqlØnse BgØn-ep≈
AkaXzßfmsW∂mWv. Cu {]Xn-
k‘n adnIS°m≥ XpSßn sh®
kmºØnI ]cnjvImc߃ AkaXzw
ho≠pw h¿≤n∏n°pIbmWv sNbvXXv.
Cu \b߃ cmPysØ sNdnb iX-
am\w hcp∂ kº∂cpsS hcpam\-hpw,
D]t`mKhpw h¿≤n°m≥ am{Xta
klmbn®n´p≈q. Zie£°W°n\v
P\ßqsS D]Poh\am¿Kamb Im¿jnI-
hyhkmb taJeItf°mƒ cmPyØv
hf¿∂p hnIkn®Xv tkh\ taJebn
epff, hm¿Ømhn\nabw, hnhckm-
t¶XnIhnZy, ]WtaJe, hnt\mZw,
bm{X, AXnYn tkh\߃, dnb¬
Fkvtdd‰v F∂nhbmWv.
$ Ipd™phcp∂ hntZi\mWyw, Ib‰paXn h¿≤\hn√msXbp≈ Cd°paXn
h¿≤\hv, Db¿∂ hne°b‰w F∂o {]iv\߃ C¥y A`napJoIcn®ncp∂p.
kmºØnI {]Xnk‘n, A¥mcm{„ kwLS\Ifmb IMFt‚bpw
temI_m¶ns‚bpw kΩ¿±w F∂nhaqeamWv 1991˛¬ C¥y kmºØnI
\b߃ am‰nbXv.
$ B`y¥c kºZvhyhÿbn¬ {][m\ambpw hyhkmbtaJe, [\Imcy
taJe F∂nhbnemWv henb]cnjvImc߃ \S∏m°nbXv. hntZiImcy
taJebnemhs´ {][m\ambpw hntZi \mWb \nb{¥W߃ Hgnhm°epw
Cd°paXn DZmch¬°cWhpw Bbncp∂p.
$ s]mXptaJebpsS {]IS\w sa®s∏SpØp∂Xn\pth≠n AXns‚ {]m[m\yw
Ipd®v kzImcytaJebv°v Xpd∂psImSp°Wsa∂v A`n{]mb-ka\zbw
h∂ncp∂p. aqe[\ \nt£]Øns‚ kzImcyh¬°cW-Øneq-sSbpw.
DZmch¬°cW \S]SnbneqsSbpamWv CXv \S∏nem°nbXv.
kw-£n-]v-X-cq-]w (Recap)
68
1. F¥n\mWv C¥ybn¬ kmºØnI ]cnjvImc߃ XpSßnbXv?
2. tem-I hym-]m-c kw-L-S-\-bn¬ (WTO) Aw-Kam-Ip-∂-Xn-s‚ Bhiysa-¥mWv?
3. C¥ybnse [\Imcy taJebpsS \nb{¥I≥ F∂Xn¬ \n∂pw klmbI≥
F∂Xnte°v dnk¿_m¶v amdnbXv F¥psIm≠v?
4. dnk¿_m¶v hmWnPy_m¶pIsf \nb{¥n°p∂sXßns\?
5. cq]bpsS aqeytimjWw F∂Xp sIm≠v F¥mWv A¿∞am°p∂Xv?
6. Xmsg ]dbp∂hbpsS hyXymkw Is≠ØpI .
i. X-{¥-{]-[m-\-am-b hn¬-∏-\-bpw, Xp-—-am-b hn¬-]-\-bpw. (Srategic and minortiy
$ BtKmfh¬°cWw F∂Xv DZmch¬°cWØns‚bpw kzImcyh¬°cW-
Øns‚bpw ]cnWnX^eamWv. \ΩpsS kºZvhyhÿsb BtKmf kºZv
hyhÿbpambn DZv{KYn∏n°pI F∂XmWv CXn\¿Yw.
$ ]pdw ]Wn°cm¿ F∂Xv (outsourcing) Db¿∂phcp∂ Hcp _nkn\kv
{]h¿Ø\amWv.
$ temI hn`hßfpsS G‰hpw anI® D]t`mKw (optimum utilisation)Dd∏phcpØp∂Xn\v \nbam[njvTnX hym]mchmgvN ÿm]n°pI F∂Xm-
bncp∂p temIhym]mc kwLS\bpsS e£yw.
$ ]cnjvIcW ImeL´Øn¬ Im¿jnI taJe, hyhkmbtaJe F∂nhbn¬
hf¿®m\nc°v IpdbpIbmWv sNbvXXv. F∂m¬ tkh\taJebn¬ hf¿®m
\nc°v IqSpIbp≠mbn. ]cnjvIcW߃ Im¿jnItaJebv°v KpW{]Zam
bncp∂n√. Cu taJebn¬ s]mXp \nt£]w IpdbpIbpw sNbvXn´p≠v.
$ Ipd™ hnebnep≈ D¬]∂ßfpsS Cd°paXnbpw, Ipd™ aqe[\\n-
t£]hpw hyhkmb taJebnse hf¿® Ipd-bm≥ CSbm°n.
A`ymkw
69
sale)
ii. D- bI-£n hym-]m-chpw, _-lp-ap-J hym-]m-c-hpw. (Bilateral and multilateraltrade)
iii. Np¶w hgnbp≈ \n-b-{¥-W-hpw Npt¶Xcw \n-b-{¥-W-hpw
7. F-¥n-\m-Wv Np¶w Np-a-Øp-∂-Xv?
8. Afhp]camb \n-b-{¥-W߃ (quantitative restrictions) F-∂-Xv sIm-≠v F-¥m-Wv
A¿-∞-am-°p-∂-Xv?
9. em-`w D-≠m-°p-∂ s]m-Xp-taJ-em-ÿm-]-\-ß-sfbm-Wv kz-Im-cy-h¬-°-cn-t°-≠-
Xv. Cu Im-gv-N-∏m-Sn-t\m-Sv \n-߃ tbm-Pn-°p-∂p-thm? F-¥p-sIm-≠v?
10. ]p-dw ]-Wn-°-cm¿ C-¥y-bv-°v Kp-W-I-c-am-sW-∂v \n-߃ I-cp-Xp-∂p-t≠m? F-¥p-
sIm-≠m-Wv hn-I-kn-X cm-Py-߃ C-Xn-s\ F-Xn¿-°p-∂-Xv?
11. \-Ωp-sS cm-Py-sØ Nn-e t\-´-߃ C-¥y-sb ]p-dw ]-Wn I-cm-dn-s‚ A-\p-Iq-e-am-
b H-cp tI-{μ-am-°n am-‰n-bn-cn-°p-∂p. Cu t\-´-ß-tf-sX-√mw?
12. \-h-c-Xv-\ \-bw C-¥y-bn-se s]m-Xp-ta-J-e-bp-sS {]-I-S-\-sØ sa-®-s∏-Sp-Øm≥ k-
lm-bn-®p F-∂v \n-߃ I-cp-Xp-∂p-t≠m? F-ßn-s\?
13. tk-h-\-ta-J-e-bp-sS D-b¿-∂-tXm-Xn-ep-≈ h-f¿-®-bv-°v k-lm-bn-® L-S-I-߃ G-
sX-√mw?
14. km-º-Øn-I-]-cn-jv-Im-c \-S-]-Sn-Iƒ Im¿-jn-I-ta-J-e-sb tam-i-am-bn _m-[n-®p. F-
¥p-sIm-≠v?
15. F-¥p sIm-≠m-Wv ]-cn-jv-I-c-W Im-e-L-´-Øn¬ hy-h-km-b ta-J-e tam-iw {]-I-
S-\w Im-gv-®-h-®-Xv?
16. km-aq-ly-\o-Xn, t£-aw F-∂n-h-bp-sS sh-fn-®-Øn¬ C-¥y-bn-se km-º-Øn-I ]-
cn-jv-Im-csØIp-dn-®v N¿-® sN-øp-I
\n¿-t±-in°-s∏- A-[n-I {]-h¿-Ø-\-߃
1. Xm-sg sIm-Sp-Ø ]-´n-I Im-Wn-°p-∂-Xv 1993-˛94 h¿-j-sØ hn-e A-Sn-ÿm-\-am-°n-
bp-≈ GDP h-f¿-®m \n-c-°m-Wv. Z-Ø-ß-fp-sS A-h-X-c-W co-Xn \n-߃ kmwJn-
IØn¬ ]Tn-®pht√m. ]-´n-I-bn-se ZØ-߃ A-\p-k-cn-®v H-cp ssSw ko-co-kv
sse≥ h-c-bv-°p-I. A-Xn-s\ hym-Jym-\n-°p-I.
70
h¿-jw Pn.Un.]n. h-f¿-®m \n-c-°v (%)
2000˛01 4.3
2001- 02 5.5
2002- 03 4.0
2003- 04 8.1
2004- 05 7.0
2005- 06 9.5
2006˛07 9.6
2007- 08 9.3
2008˛09 6.7
2009˛10 8.6
2010˛11 9.3
2. \nßfpsS Np‰p]mSpIƒ \nco£n°pI. \nßfpsS kwÿm\ sshZypX
t_m¿Uns\ ImWm≥ Ignbpw. KSEB bpw, a‰p s]mXptaJemÿm]\ßfpw,
kzImcy ÿm]\ßfpw ]´Wßfnepw kwÿm\-ßfnepw sshZypX hnXcWw
\SØp∂p≠v. ChnsS Kh¨sa≥dv _ pIƒ tkh\w \SØp∂tXmsSm∏w
Xs∂ kzImcy _ pIfpw tkh\w \SØp∂p≠v.
i . s]mXptaJebpw kzImcytaJebpw Hcpan®v \ne\n¬°p∂ Cu
hyhÿsbIpdn®v \n߃ F¥p IcpXp∂p?
ii . AØcØnep≈ Cc´ kwhn[m\Øns‚ KpWßfpw tZmjßfpw
Fs¥√mamWv? N¿® sNøpI.
3. \nßfpsS c£nXm°fpsSbpw a‰p {]mbambhcptSbpw klmbtØmSpIqSn
kzmX{¥yw In´nb kabØp≈ C¥ybnse _lpcm{„ Iº\nIfpsS ]´nI
Xømdm°pI. Ct∏mgpw \ne\n¬°p∂ AØcw ÿm]\ßsf () ASbmfan´pw,
\nehnen√mØXns\ (x) ASbmfan´pw tcJs∏SpØpI. GsX¶nepw Iº\nbpsS
t]cv amdnbn´pt≠m? ]pXnb t]cpIƒ, GXp cmPyØnt‚XmWv, GXpXcØnep≈
D¬]∂amWv, Iº\nbpsS Nn”w F∂nh ASßp∂ Nm¿´v ¢m n¬
Xømdm°pI.
71
4. Xmsg ]dbp∂h°v A\ptbmPyamb DZmlcW߃ FgpXpI.
D-ev-]-∂-߃ hn-tZ-i I-º-\n-bp-sS t]-cv
_n-kv-°-‰p-Iƒ
jq-kp-Iƒ
I-ºyq- -dp-Iƒ
Im-dp-Iƒ
SnhnIfpw {^n-Uv-Pp-I-fpw
kv-t‰-j-\-dn
Cu Iº\nIƒ 1991˛\v apºv C¥ybn¬ \ne\n∂ncp∂pthm? AtXm ]pXnb
kmºØnI\bØn\ptijw h∂hbmtWm? CXn\mbn \nßfpsS A[ym]I¿,
c£nXm°ƒ, IpSpw_Ønse apXn¿∂h¿, ISbpSaIƒ F∂nhcpsS klmbw
tXSpI.
5. temIhym]mckwLS\bpsS ao‰nßpambn _‘s∏´ Ipd®v ]{XiIe߃
tiJcn°pI. Cu ao‰nßpIfn¬ kwhmZØn\v hnt[bam°nb hnjb߃ N¿®
sNøpI. Fßs\bmWv Cu kwLS\ temI hym]mcsØ kpKaam°p∂Xv
F∂v Is≠ØpI.
6. temI_m¶ns‚bpw IMF-t‚bpw B⁄b\pkcn®v C¥ybn¬ kmºØnI
]cnjvImcw XpStß≠Xv AXymhiyambncp∂pthm? AShpin„ {]Xnk‘n
adnIS°m≥ Kh¨sa‚n\v a‰pam¿K߃ D≠mbncp∂nt√? ¢m n¬ N¿®
sNøpI.
ACHARYA, S. 2003. India’s Economy: Some Issues and Answers. Academic Foundation, New Delhi.
ALTERNATIVE SURVEY GROUP. 2005. Alternative Economic Survey, India 2004–05, DisequalisingGrowth. Daanish Books, Delhi.
AHLUWALIA, I.J. and I.M.D. LITTLE. 1998. India’s Economic Reforms and Development. OxfordUniversity Press, New Delhi.
BARDHAN, PRANAB. 1998. The Political Economy of Development in India. Oxford UniversityPress, Delhi.
klmb{KŸßƒ
72
BHADURI, AMIT and DEEPAK NAYYAR. 1996. The Intelligent Person’s Guide to Liberalisation.Penguin, Delhi.
BHAGWATI, JAGDISH. 1992. India in Transition: Freeing the Economy. Oxford University Press,Delhi.
BYRES, TERENCE J. 1997. The State, Development Planning and Liberalisation in India. OxfordUniversity Press, Delhi.
CHADHA, G.K. 1994. Policy Perspectives in Indian Economic Development. Har-Anand, Delhi.
CHELLIAH, RAJA J. 1996. Towards Sustainable Growth: Essays in Fiscal and Financial SectorReforms in India. Oxford University Press, Delhi.
DEBROY, B. and RAHUL MUKHERJI (Eds.). 2004. The Political Economy of Reforms. BookwellPublication, New Delhi.
DREZE, JEAN and AMARTYA SEN. 1996. India: Economic Development and Social Opportunity.Oxford University Press, Delhi.
DUTT, RUDDAR AND K.P.M. SUNDARAM. 2005. Indian Economy. S. Chand and Company, New Delhi.
GUHA, ASHOK (Ed.) 1990. Economic Liberalisation, Industrial Structure and Growth in India.Oxford University Press, Delhi.
JALAN , B IMAL. 1993. India ’s Economic Crisis: The Way Ahead. OxfordUniversity Press, Delhi.
JALAN, BIMAL. 1996. India’s Economic Policy: Preparing for the Twenty First Century. Viking,Delhi.
JOSHI,VIJAY and I.M.D. LITTLE. 1996. India’s Economic Reforms 1991-2001. Oxford UniversityPress, Delhi,
KAPILA, Uma. 2005. Understanding the Problems of Indian Economy. Academic Foundation, NewDelhi.
MAHAJAN, V.S. 1994. Indian Economy Towards 2000 A.D. Deep & Deep, Delhi.
PAREKH, KIRIT and RADHAKRISHNA, 2002, India Development Report 2001-02. Oxford UniversityPress, New Delhi.
RAO, C.H. HANUMANTHA. and HANS LINNEMANN. 1996. Economic Reforms and Poverty Alleviationin India, Sage Publication, Delhi.
SACHS, JEFFREY D., ASHUTOSH VARSHNEY and NIRUPAM BAJPAI.1999. India in the Era of EconomicReforms. Oxford University Press, New Delhi.
Government Reports
Economic Survey 2012-13. Ministry of Finance, Government of India.
Tenth Five Year Plan 1997-2002. Vol. 1. Government of India, Planning Commission, New Delhi.
7 3Zmcn{Zyw
Zmcn{Zyw
UNIT
IIIbqWn‰v
4
Zmcn-{Zyw, {KmaoW C¥y-bpsS hnI-k-\w, ASn-ÿm\ kuI-cy-ß-fpsS
hnI-k\w F∂n-hbmWv C¥y C∂v A`n-ap-Jo-I-cn-°p∂ apJy-sh-√p-hn-
fn-Iƒ. 130 tImSn-bn¬ ]cw P\-ß-fp≈ \ΩpsS a\p-jy-hn- -h-tijn
\ap°v hen-sbmcp apX¬ Iq´m-Wv. AXv sa®-s∏-Sp-Øm≥ Btcm-Kyw,
hnZym- ymkw F∂o taJ-e-I-fn¬ \nt£]w thWw. sXmgn¬ Fs¥∂v
a\- n-em-°m\pw, \ΩpsS cmPyØv IqSp-X¬ sXmgn-ep-Iƒ krjvSn-
°m\pw {iap-≠m-h-Ww. hnI-k\w \ΩpsS ]cn-ÿn-Xn-bn¬ hcp-Øp∂
am‰-sØ-°p-dn®v icn-bmb [mcW D≠m-hp-I-bpw, kpÿnc hnI-k\w Dd-
∏m-°p-Ibpw thWw. CØcw Imcy-߃ ]cn-l-cn-°m≥ Kh¨sa‚ v F¥v
ap≥ssI FSp-°p∂p F∂Xv Hmtcm LS-I-ß-tfbpw th¿Øn-cn®v hna¿i-
\m-fl-I-ambn hne-bn-cp-Øm≥ Cu bqWn-‰n¬ {ian-°p-∂p.
7 5POVERTY
$ Zmcn{ZyØns‚ e£W߃ a\ nem°p∂p.
$ Zmcn{Zyw F∂ BibtØmSv _‘s∏´ hnhn[ Imcy߃
a\ nem°p∂p.
$ Zmcn{Zyw IW°m°p∂ coXnimkv{X-sØ°pdn®v hna¿i\mflIambn
hnebncpØp∂p.
$ \nehnep≈ Zmcn{Zy \n¿Ωm¿÷\ ]≤XnIsf ]cntim[n°p∂Xn\pw
hnebncpØp∂Xn\pw Ign-bp-∂p.
Zmcn{ZywZmcn{ZywZmcn{ZywZmcn{ZywZmcn{Zyw
4
]T-\-e-£y-߃
7 6Zmcn{Zyw
4.1 BapJw
Ign™ Ggv Zim–mbn C¥y≥
kºZvhyhÿbnep≠mb kmºØnI
hnImkØn\m[mcamb \bßfpw
AXns‚ ^eambn hnhn[ hnIk\
kqNnIIfn¬ C¥y F{XtØmfw apt∂m v
t]mbn F∂pamWv ap≥ A[ymbßfn¬
\mw I≠Xv. P\-ßfpsS ASnÿm\
Bhiy߃ \nd-th-‰pIbpw Ak-a-Xzw
Ipd°pIbpw sNøpI F∂Xv kzX{¥
C¥ybpsS e£y--ambn-cp-∂p. Zcn{Zcn¬
Zcn{Zcmbhsc Db¿Øn sIm≠p
hcp∂Xpw Zcn{Zsc apJy[mcbnseØn-
°p∂Xpw Ah¿°v Db¿∂ PohnX \ne-
hmcw t\Sns°mSp°p∂Xn\pamWv Hmtcm
]©h’c ]≤Xnbpw Du∂¬
\evInbXv.
1947-¬ `cWLS\m \n¿ΩmW k`sb
kwt_m[\ sNbvXp sIm≠v ]fin‰v
Phl¿em¬ s\lvdp ]d™p. "\ΩpsS
Cu t\´w (kzmX{¥yw) \sΩ ImØn
cn°p∂ henb hnPbßfnte°pw Ah-
kcßfnte°pw D≈ Hcp Im¬
sh∏mWv.., Zmcn{Zyw, Adnhn√mbva, tcmK-
߃, Ah-k-c-kaXzan√mbva XpSßnbh
C√mXm°m≥ ......'
Fs¥ms°bmbmepw \mw FhnsS
FØn \n¬--°p∂psh∂v a\ nemt°≠-
Xp≠v. temIØnse Zcn{Zcp --sS
A©nsem∂v ChnsS h-kn°p∂Xv
C--¥y°v am{Xa√, ASnÿm\mhiy߃
t]mepw \nd -th-‰m≥ IgnbmØ 30
tImSntbmfw Zcn{Zcp≈ temIØn\v
Xs∂, Zmcn{Zyw Cs∂mcp sh√p -
hnfnbmWv.
Zmcn{ZyØn\v ]e apJßfp≠v. CXv
ÿeIme߃°\pkcn--®v hyXymk
s∏SpIbpw ]e coXnbn¬ hniZoIcn°
s∏SpIbpw sNøp∂p. Zmcn{Zysa∂Xv
P\߃ Hgnhm°m≥ B{Kln°p∂ Hcp
AhÿbmWv. IqSpX¬ t]¿°v `£y
hkvXp°ƒ, aXnbmb ]m¿∏nS kuIcy߃,
hnZym`ymk e`yX, BtcmKyw, A{Ia
ßfn¬ \n∂p≈ kwc£Ww, kz¥w
Np‰p]mSpIfn¬ F¥v \S°p∂psh∂v
hnfn®p ]dbm\p≈ kzmX{¥yw XpSßn
bh°p≈ Hcp DZ vt_m[\w F∂
coXnbn¬ Zmcn{Zyw F∂Xv [\nI\pw
Zcn{Z\pw Hcp t]mse {]h¿Ønt°≠
Xn\p≈ Blzm\amWv.
Zmcn{ZysØ Fßs\ eLqIcn°mw,
GsX√mw Zmcn{Zy \n¿Ωm¿÷\
]≤XnIƒ hnPbn®p, GsX√mw ]cmP
bs∏´p, ImemImeßfn¬ Fs¥√mw
am‰ßfp≠mbn Fs∂√mw Adnbp
∂Xn\v Zmcn{ZysØ \n¿ΔNn°Ww,
Af°Ww, ]Tn°Ww, AXnep]cn
A\p`hn-°pIbpw thWw. Zmcn{Zyw F∂
BibØn\v hyXykvX am\߃ D≈Xv
sIm≠v Xs∂ AXns\ ]ehn[ kqNI-
ßfneqsS ˛ -hcpam\w, D]t`mKw, kmaq-
_lp`qcn`mKw P\ßfpw Zmcn{ZyØnepw I„Xbnepap≈ Hcp kaqlØn\v
Xo¿®bmbpw kar≤nt\Sp∂Xnt\m k¥p„ambn Pohn-°p-∂-Xnt\m Ign-bn-√.
BUw kvanØv.
7 7Zmcn{Zyw
ly-kqNI߃, A]mbkm[yXm
kqNI߃, kmaqly-cm{„ob {]m]yX
apXembh - t\m°n°mWpIbmWv \mw
ChnsS sNøp∂Xv.
4.2 BcmWv Zcn{Z¿ ?
\ap°nSbn¬, ({Kmaßfnepw \Kc-
ßfnepw) Nne¿ Zcn{Zcpw Nne¿ [\nIcpw
Bbncn°p∂Xv \n߃ {i≤n®n´p≠mIp-
at√m? A\phns‚bpw kp[bptSbpw IY
hmbn°pI. PohnXØns‚ c≠‰ßƒ°v
DZmlcW-amWh¿. (t_mIvkv 4 . 1
ImWpI) Cu A‰ßƒ°nSbnepw hnhn[
XeØnep≈ P\ßfp≠v.
D¥ph≠n°mcpw, sXcphn¬ sNcp∏p
IpØp∂hcpw, ]qame sI´p∂ kv{XoIfpw,
]mgvhkvXp°ƒ s]dp°p-∂hcpw sXcphp
I®hS°mcpw, bmNIcp-sa√mw \Kc
{]tZißfnse Zcn{Zcpw t¢iPohnXw
\bn°p∂hcpamb P\hn`mK߃°v
DZmlcW-ßfmWv. -Ch¿ Xosc Ipd™
BkvXnbp≈-hcmWv. Ch¿ Pohn°p∂Xv
]p√pw Hmebpw apfbpw achpw Nqfsh®
aÆpw sIm≠v \n¿Ωn® IpSnepIfnemWv.
Chcn¬ G‰hpw Zcn{Zcmbh¿°mI-s´,
CØcØnep≈ hoSpIƒ t]mepan√.
kz¥ambn qanbn√mØhtcbpw InS∏mS
an√mØhtcbpw [mcmfw ImWmhp∂-
XmWv. Nne¿°v `qanbps≠¶nepw AXv
hc≠tXm D]tbmKyiq\ytam BWv.
Nne¿ Znh-tk\ Hcp t\csØ `£Ww
t]mepw e`n°mØhcmWv. Xosc
Zcn{Zcmb IpSpw_ßfpsS apJap{Z-bm-Wv
hni∏pw `--£Wan√mbvabpw. km£--
cXbnepw sXmgn¬ sshZKv[y---Ønepw C-
-h¿ ]n∂nemWv. AXps--Im≠v Xs∂ hf-
sc ]cnanX-amb kmº-ØnI Ah--
kc߃ am{Xta Ch¿°v e`n°p∂p≈q.
Zcn{Z¿°v ÿncamb sXmgn¬
e`n°p∂n√.
t]mjImlmc Ipdhv Zcn{ZcpsS CSbn¬
A]ISIcamwhÆw IqSpXemWv.
A\mtcmKyw, amdmtcmK߃ XpSßn-
bh Chsc imcocnIambpw Zp¿_e-
cm°p∂p. Ch¿ kzImcy ]WanS]mSv
ÿm]\ßfn¬ \n∂pw Db¿∂
]eni°v hmbv]sbSpØv ISs°Wn-
bnemIp∂p. hfsc t¢iIcamb PohnXw
\bn°p∂hcmWnh¿. AhImis∏´
thX\w t]mepw tNmZn®phmßm≥
Ignhn√msX sXmgnepSaIfpsS NqjW
Øn\v hnt[bamIp∂ Ac£nXcmWn
h¿. sshZypXn, ]mNIhmXIw XpSßn
bh Ch¿°v {]m]ya√.
t_mIvkv 4.1 A\phpw kp[bpw
A-\p-hpw kp-[-bpw H-tc Zn-h-kw P-\n-®-h-cm-Wv. A-\p-hn-s‚ A-—-\p-a-Ω-bpw \n¿-Ωm-
W-sØm-gn-em-fn-I-fm-bn-c-∂p. kp-[-bp-sS A-—≥ H-cp _n-kn-\- p-Im-c-\pw A-Ω H-cp
Un-ssk-\-dpw B-bn-cp-∂p.
A-\p-hn-s‚ A-Ω A-h-sf {]-k-hn-°p-∂ k-a-bw h-tc-bpw X-e-bn¬ C-„n-I-Iƒ
Np-a-∂v sIm-≠p-h-∂n-cp-∂p. C-Xn-\n-S-bn¬ A-hƒ ]-Wn-bm-bp-[-∏p-c (Tool Shed) bp-sS
]n≥- m-K-Øv t]m-Ip-I-bpw H-‰-°v X-s∂ X-s‚ I-™n-\v P-∑w \¬-Ip-I-bpw sN-bv-Xp.
A-hƒ I-™n-s\ ]m-eq- n. H-cp ]-g-b km-cn sIm-≠v ]p-X-∏n-®p. N-W®m-°v sIm-≠v
7 8Zmcn{Zyw
DW°nb NmWIhpw, hndIpamWv Ch¿
`£Ww ]mNIw sNøm≥ D]tbm-
Kn°p∂Xv. Chcn¬ `qcn`mKØn\pw
ip≤amb IpSnshffw t]mepw e`ya√. hcp
am\ap≠m°p∂ sXmgnehkcßfnepw
hnZym`ymkØnepw IpSpw_ßfn¬ hnhn[
Xocpam\ßsf-Sp°p∂Xn¬ t]mepw
ISpØ enwKhnthN\w Ch¿°nSbn¬
\ne\n¬°p∂p. K¿`nWnIsf ]cnNcn
°p∂ ImcyØnepw BtcmKyap≈
Ip™n\v P∑w sImSp°p∂ ImcyØn
epsa√mw Zcn{Zkv{XoIƒ AhKWn
°s∏Sp∂p.
H-cp sXm- n¬ D-≠m-°n. A-\p-hn-s\ A-Xn¬ In-S-Øn H-cp a-c-s°m-ºn¬ Xq-°n-bn- p.
sXm-gn¬ \-„-s∏-Sp-tam F-∂ `o-Xn-sIm-≠v A-hƒ [r-Xn-bn¬ sXm-gn¬ ÿ-e-tØ-°v
t]m-bn. A-\p ssh-Ip-t∂-cwh-sc D-d-ßp-sa-∂v A-hƒ I-W-°v Iq- n.
\-K-c-Øn-se G-‰-hpw \-√ B-ip-]-{Xn-I-fn-sem-∂n-em-Wv kp-[ P-\n-®-Xv. tUm-Œ¿-
am¿ A-h-sf \-√ co-Xn-bn¬ ]-cn-tim-[n-®n-cp-∂p. A-h-sf Ip-fn-∏n-°p-I-bpw ar-Zp-hm-b
h-kv-{X-ß-f-Wn-bn-°p-I-bpw sN-bv-Xp. A-Ω-bp-sS sXm-´-Sp-Øp-≈ A-gnI-´n-en¬ (Crib)A-h-sf In-S-Øn. hn-i-°p-tºm-sg-√mw A-Ω A-h-sf ]m-eq-´n. A-h-sf B-t«-jn-®p,
Npw-_n-®p, A-hƒ-°v th-≠n D-d-°v ]m-´p-Iƒ ]m-Sn. A-h-fp-sS Ip-Spw-_-hpw kp-lr-
Øp-°-fpw A-h-fp-sS P-\-\w B-tLm-jn-®p.
A-\p-hn-t‚-bpw kp-[-bp-tS-bpw Ip- n-°m-ew h-f-sc hy-Xy-kv-X-am-bn-cp-∂p.h-f-sc sN-dp-
{]m-b-Øn¬ X-s∂ A-\p A-h-fp-sS Im-cy-߃-s°-√mw ti-jn-bp-≈-h-fm-bn. hn-i-∏pw
A[-ÿn-Xm-h-ÿ-X-bpw F-¥m-sW-∂-hƒ Xn-cn-®-dn-™p. N-h-‰p-sIm- -bn¬ \n-∂pw -£-
Ww I-s≠-Øm≥ A-hƒ ]Tn-®p. ssi-Xy-Im-e-Øv Nq-Sv \n-e-\n¿-Øp-∂-sX-ß-s\-sb-∂pw
a-g-°m-e-Øv kw-c-£-Ww tX-Sp-∂-sX-ß-s\-sb-∂pw I-√p-Iƒ sIm-≠pw Np-≈n-°-ºp-Iƒ
sIm-≠pw I-ºn I-jv-W-߃-s°m-≠pw I-fn-°p-∂-sX-ß-s\-sb-∂pw A-hƒ ]Tn-®p. A-
h-fp-sS c-£n-Xm-°ƒ Ip-Sn-tb-dn-b sXm-gn-em-fn-I-fm-b-Xn-\m-epw \-K-c-ß-fn¬ \n-∂pw \-K-
c-ß-fn-te-°v sXm-gn¬ tX-Sn t]m-tI-≠-Xn-\m-epw A-\p-hn-\v hn-Zym-e-b-Øn¬ t]m-Im≥ I-
gn-™n-√.
A-\p-hn-\v \r-Øw h-f-sc C-„-am-bn-cp-∂p. F-hn-sS H-cp ]m- v tI- m-epw A-Xn-\-\p-
k-cn-®-hƒ \r-Øw sN-øp-am-bn-cp-∂p. A-hƒ h-f-sc kp-μ-cn-bm-bn-cp-∂p. A-h-fp-sS N-
e-\-߃ kp-μ-c-hpw B-I¿-j-I-hp-am-bn-cp-∂p. H-cp th-Zn-bn¬ \r-Øw sN-øp-I-sb-∂-Xv
A-h-fp-sS kz-]v-\-am-bn-cp-∂p. A-hƒ H-cp h-en-b \¿-Ø-In-bm-Ip-am-bn-cp-∂p. ]-s£ X-
s‚ 12- ma-sØ h-b-kn¬ A-hƒ-°v tPm-en-°v t]m-tI-≠n h-∂p. A-hƒ-°v X-s‚ A-
—-\-Ω-am-tcm-sSm-∏w [-\n-I¿-°p-≈ ho-Sp-Iƒ \n¿-Ωn-®v - (A-hƒ H-cn-°-epw A-Ø-cw ho-
Sp-I-fn¬ Xm-a-kn-®n- n-s√-¶n-epw) -Po-hn-X am¿-§w I-s≠-tØ-≠n h-∂p.
kp-[ \-√ H-cp tπ kv-Iq-fn¬ tN¿-∂p. A-hn-sS \n-∂pw hm-bn-°p-hm-\pw F-gp-Xp-hm-
\pw F-Æp-hm-\pw A-hƒ ]Tn-®p. πm-\-t‰m-dn-b-Øn-te-°pw ayq-kn-b-Øn-te-°pw tZ-io-tbm-
Zym-\-ß-fn-te-°pw A-hƒ hn-t\m-Z-bm-{X-Iƒ \-S-Øn. A-Xn-\pti-jw h-f-sc \-s√m-cp hn-
Zym-e-b-Øn¬ tN¿-∂p. Nn-{X-c-N-\ A-hƒ-°v h-f-sc C-„-am-bn-cp-∂p. H-cp {]-kn-≤-\m-b Nn-
{X-Im-c-\n¬ \n-∂pw A-hƒ-°v kz-Im-cy ]-cn-io-e-\w e- n-®p. H-cp Un-ssk≥ kv-Iq-fn¬ tN-
cp-I-bpw H-cp {]-i-kv-X Nn-{X-Im-cn-bm-bn am-dp-I-bpw sN-bv-Xp.
7 9Zmcn{Zyw
hn-Z-Kv -[¿ Z-cn{Z-sc Xn-cn -®-dn -bp-∂-Xv
A-h-cp-sS sXm-gn-en-s‚-bpw B-kv-Xn-I-fp-sS
D-S-a-ÿ-X-bp-tS-bpw A-Sn-ÿm-\-Øn-em-Wv.
{Km-a-{]-tZ-i-ß-fn-se Z-cn-{Z¿ `q-cn-`m-K-hpw
`q-c-ln-X-cm-b I¿-j-I-sØm-gn-em-fn-I-tfm
Ip-d-™ \m-a-am-{X`q-an ssI-h-i-ap-≈ I¿-
j-I-tcm I¿-j-I-Ip-Sn-bm≥-am-tcm Im¿-jn-
tI-X-c sXm-gn-em-fn-I-tfm B-Wv.
\-K-c-{]-tZ-i-ß-fnem-I-s´ sa-
®-s∏-´ D-]--Po-h--\--Øn-\m-bn
{Km-a-ß-fn¬ \n-∂pw Ip-Sn-
tb-dn-b-h-cpw Iq-en-sØm-gn-
em-fn-I-fpw, tdm-U-cn-In¬ I-
®-h-Sw sN-øp-∂ kz-bw sXm-
gn¬ I-s≠-Øn-b-h-cpw a-‰v
{]-h¿-Ø-\-߃ sN-øp-∂-h-
cpw C-°q- -Øn¬-s∏-Sp-∂p.
4.3 Z-cn-{Zsc F-ß-s\
Xn-cn-®-dn-bmw
C-¥y-bn-se Zm-cn-{Zyw C-√m-Xm-°p-∂-Xn-\v
Zm-cn-{Zy-Øn-s‚ Im-c-W-߃ a-\- n-em-°n-
s°m-≠p-≈ {]m-tbm-Kn-I-hpw Im-cy-£-a-
hp-am-b X-{¥-߃ I-s≠-Øp-I-bpw Z-cn-
{Z-sc D-b¿-Øn-s°m-≠p-h-cp-∂-Xn-\p-≈
]-≤-Xn-Iƒ X-øm-dm-°p-I-bpw th-Ww. C-
Ø-cw ]-≤-Xn-Iƒ \-S-∏n-em-°p-∂-Xn\v- B-
cm-Wv Z-cn-{Z¿ F-∂v I-
s≠-tØ-≠n-bn-cn -°p-
∂p. C-Xn-\m-bn Zm-cn-
{Zyw-A-f-°p-∂-Xn-\p-≈
H-cp am-\-Z-fiw hn-I-kn-
∏n-t°-≠-Xp-≠v.A-Xp-
t]m-se am-\-Z-fi-߃
\n-›-bn-°p-∂-Xn-\p-≈
L-S-I-߃ {i-≤m-]q¿-
Δw sX-scs™-Sp-t°-
≠-Xp-≠v.
kzm-X-{¥-y]q¿-Δ `m-c-X-
Øn¬ Zm -cn - {Zy -tc -J
F∂ B-i-bw D-b¿-
Øn -s°m -≠p -h -∂-X v
Nn{Xw 4.1 q-cn- m-Kw Im¿-jn-I sXm-gn-em-fn-I-fpw Z-cn-{Z-cm-Wv
Nn{Xw 4.2 [m-cm-fw Ip-Spw-_-߃ Po-hn-°p-∂-Xv ]p¬-ta™ Ip-Sn-
ep-I-fn-em-Wv.
8 0Zmcn{Zyw
ZmZm`m-bv \-h-tdm-Pn-bm-Wv. P-bn¬-∏p-≈n-
I-fp-sS B-lm-c-{I-a-Øn-\p-≈ sa-\p A-
t±-lw sX-sc-s™-Sp-°p-I-bpw \n-e-hn-ep-
≈ hn-e-I-fp-sS A-Sn-ÿm-\-Øn¬ P-bn¬
Po-hn-X sN-e-hv kq-Nn-I Xøm-dm-°p-Ibpw
sN-bv-Xp. X-S-hp-Im¿-°n-S-bn¬ {]m-b-]q¿-Øn-
bm-b-h¿ am-{X-ta D-≠m-bn-cp-∂p-≈q. F-
∂m¬ P-\-kw-Jy-bn¬ ap-Xn¿-∂-h-cpw Ip- n-
I-fpw Dƒ-s∏-Sp∂p. A-Xn-\m¬ A-\p-tbm-Py-
am-b Nn-e {I-ao-I-c-W-߃ \-S-Øn-bm-Wv P-
bn¬ Po-hn-X sN-e-hv kq-Nn-I Xbm-dm-°n-
b-Xv. P-\-kw-Jy-bn¬ aq-∂n-sem-∂v m-Kw Ip-
´n-I-fm-Wv. C-h-cn¬ ]-Ip-Xn t]¿ Ip-d-®p am-
{Xw -£-Ww I-gn-°p-∂-h-cpw, _m-°n ]-Ip-
Xn t]¿ ap-Xn¿-∂-h¿ I-gn-°p-∂-Xn-s‚ ]-Ip-
Xn am-{Xw -£-Ww I-gn-°p-∂-h-cp-am-Wv.
A-Xm-b-Xv,
(1/6 ) (C-√) + (1/6) (]-Ip-Xn) + 2/3 x(ap-gp-h≥)
1/12 +2/3
9/12 = 3/4(ap-gp-h≥)
Cu aq-∂v hn- m-K-ß-fp-tS-bpw D-]-t`m-K-Øn-
s≥-d m-cn-X i-cm-i-cn (Weighted Average)
D-]-tbm-Kn-®m-Wv Zm-cn-{Zy-tc-J I-W-°m-
°p-∂-Xv. C-Xn≥-{]-Im-cw P-bn¬ Po-hn-X
sN-e-hn-s‚ 3/4 `m-K-sØ-bm-Wv i-cm-i-cn
Zm-cn-{Zy-tc-J-bm-bn I-W-°m-°n-b-Xv.
kzm-X-{¥ym-\-¥-c`m-cX-Øn¬ Z-cn-{Z-cp-sS
FÆw \n¿W--bn-°p-∂-Xn-\p-≈ kwhn-
[m\w I-s≠-Øp-∂-Xn-\v [m-cm-fw {i-a-
߃ \-S-Ønbn´p-≠v. D-Zm-l-c-W-Øn-\v
1962¬ C-¥y-bp-sS B-kq-{X-W I-Ωo-j≥
H-cp ]T-\ {Kq-∏v cq-]o---I-cn-®p. 1979 ¬ ""Sm-
kv-Iv t^mgvkv Hm¨ s{]m-P-£≥-kv Hm-
^v an-\n-aw \o-Uv-kv B‚ v C-^-Œo-hv I¨-
kw-]v-j≥ Un-am≥-dv'' F-∂ I¿-Ω tk-\
cq-]o-I-cn-®p. 1989 epw 2005epw C-tX e-
£yw sh-®v hn-Z-Kv-[ {Kq-∏v cq-]o-I-cn-®p.
B-kq-{X-W I-Ωo-j\p]p-d-sa ]-e km-º-
Øn-I hn-Z-Kv-[-cpw C-Ø-cw kw-hn-[m-\w hn-
I-kn-∏n-°p-∂-Xn-\v {i-an-®n-´p-≠v.
Zm-cn-{Zy-sØ \n¿-h-Nn-°p-∂-Xn-\m-bn P-\-
ß-sf Z-cn-{Z¿, Zcn-{Z-c-√m-Ø-h¿ F-∂n-ß-
s\ c-≠m-bn Xn-cn-°p-∂p. Zm-cn-{Zy-tc-J Cu
c-≠v hn-`m-K-tØ-bpw th¿-Xn-cn-°p-∂p.
Zcn{Z¿ ]-e-X-c-Øn-ep-≠.v tIhe Z-cn-{Z¿
F-¥m-Wv Zm-cn-{Zyw ( What is Povetry?)
j-lo≥ dm- n Jm≥, Um-an-b≥ In-√≥ F-∂o ]-fin-X¿ Z-cn-{Z-cp-sS A-h-ÿsb C-ß-
s\ kw-{K-ln-°p-∂p. 'Zm-cn-{Zyw F-∂-Xv hn-i-∏m-Wv. Zm-cn-{Zyw F-∂-Xv A-kp-Jw h-∂n- pw
tUmŒsd Im-Wp-hm≥ I-gn-bm-Ø A-h-ÿ-bm-Wv. Zm-cn-{Zyw F-∂-Xv hn-Zym-e-b-Øn¬
t]m-Ip-∂-Xnt\m hm-bn-°p-∂-Xn-t\m I-gn-hn-√m-Xn-cn-°p-∂-Xm-Wv. Zm-cn-{Zyw F-∂-Xv sXm-gn-
en-√m-Xn-cn-°p-∂-Xm-Wv. Zm-cn-{Zyw F-∂-Xv `m-hn-bn¬ H-cp t\-c-sØ -£-W-sa-¶n-epw e- n-
°p-tam F-∂-Xn-s\-°p-dn-®p-≈ B-i-¶-bm-Wv. Zm-cn-{Zyw F-∂-Xv ip-≤-P-ew e- n-°m-Ø-Xn-
\m¬ Hcp Ip- n-°v A-kp-Jw ]n-Sn-s]-Sp-∂-Xm-Wv. Zm-cn-{Zyw F-∂-Xv A-[n-Im-c-an-√m-bv-a-bpw
{]m-Xn-\n[yhpw kzm-X-{¥y-hp-an-√m-bv-a-bp-am-Wv.' \n߃ CXns\°pdn®v F¥p]dbp∂p?
8 1Zmcn{Zyw
(Absolutely Poor) Bt]-£nI Zcn-{Z¿
(Relatively Poor) h-f-sc Z-cn-{Z¿ (Very poor)Z-cn-{Z¿ (Poor). A-Xp-t]m-se Z-cn-{Z-c-√m-Ø-
h-cpw ]-e X-c-Øn-ep-≠v. a-[y-h¿-§w (MiddleClass), D-]-cn a-[y-h¿§w (Upper middleclass), [-\n-I¿ (Rich), h-f-sc [-\n-I¿, (Veryrich), ]q¿-Æ [-\n-I¿ (Absolutely rich) F-
∂n-ß-s\. tIhe-Z-cn-{Z≥ ap-X¬ ]q¿-W
[-\n-I≥ h-sc-bp-≈ hn- m-K-ß-sf H-cp Xp-
S¿-®-bm-bn Zm-cn{Zy-tc-J-bp-sS k-lm-b-
Øm¬ hn-i-Zo-I-cn-°mw.
Z-cn-{Z-sc X-cw-Xn-cn-°¬ Zm-cn-{Zy-sØ hy-
Xy-kv-X co-Xn-bn¬ X-cw Xn-cn-°mw C-Xn¬
H-∂v Zm-cn-{Zyw hn- p-am-dm-Ø-h¿ (Chronicpoor ) F-∂ hn-`m-K-amWv. \n-XyZ-cn-{Z-cpw
(Always poor ) km-[m-c-W Z-cn -{Z -cpw
(Usually poor ) - Iq-en-th-e-°m-sc t]m-se
Nn-e-t∏mƒ A-ev-]w h-cp-am-\w e- n-°p∂-h¿
tN¿-∂ hn- m-K-am-Wn-X.v A-Sp-Ø-Xm-bn £-
Wn-I Z-cn-{Z¿ (Transient Poor) F-∂ hn-`mK-
am-Wv. CSs°ms° Zm-cn-{Z--\-√m--Xm-hp-∂-
C-S-°me Z-cn-{Z-cpw (Churning poor ) (D-Zm:
sN-dp-In-S I¿-j-I-cpw I¿-j-I-sØm-gn-em-
fn-I-fpw), an° k-a-b-Øpw Z-cn-{Zc-√m-Ø-
h-cpw F∂m¬ Nn-e-t∏mƒ Zm-cn-{Zy-Øn-em-
hp-Ibpw sN-øp-∂ h-√-t∏m-gpw Z-cn-{Z-cpw
(Occasionally poor ) C-°q- -Øn¬ s]-Sp-∂p.
aq-∂m-a-Xm-bn H-cn-°-epw Z-cn-{Z-c-√m-Ø-h¿
(NeverPoor) A-Y-hm Zm-cn-{Zy lo-\¿ (Nonpoor) F-∂ hn`m-K-am-Wv.
Zm-cn-{Zy-tc-J (Povetry Line)
C-\n \-ap-°v Zm-cn-{Zy tc-J \n-¿Æ-bn-°p-
∂sX-ß-s\ F-∂v t\m-°mw. Zm-cn-{Zy tc-
J \n-›-bn-°p-∂-Xn-\v [m-cm-fw co-Xn-Iƒ
\n-e-hn-ep-≠v. H-∂m-a-tØ-Xv H-cmƒ-°v
sXmgn¬ sNøm≥ e- n-t°-≠ Du¿-÷-Øn-
s≥-d I-tem-dn aq-ey-Øn-\m-h-iy-am-b sN-
e-hn-s‚ (B-tfm-l-cn sN-e-hv) A-Sn-ÿm-
\-Øn-ep≈-Xm-Wv. A-Xm-b-Xv, {Km-aß-fn¬
Nm¿´v 4.2 Zm-cn-{Zyw hn-´p-am-dm-Ø-h¿ (Chronic poor), £-Wn-I Z-cn-{Z¿ (Transient poor),Z-cn-{Z c-√m-Ø-h¿ (Non-poor)
Z-cn-{Z-c-√m-Ø-h¿Z-cn-{Z-¿
Nm¿´v 4.1 Zmcn{Zy tcJ
tIhe/kºq¿ÆZcn-{Z¿
hfscZcn-{Z¿
Zcn-{Z¿
A{X Zcn-{Z¿A√m-Øh¿
a≤-y-h¿Kw
D]cna≤-y-h¿Kw
[\n-I¿ hfsc[\n-I¿ tImSo-i-z-c-∑m¿
iXtImSo-i-z-c-∑m¿
Zmcn-{Z-y-tcJ
8 2Zmcn{Zyw
400 IntemI-tem-dn-bpw \-K-cßfn¬- 2100
IntemI-tem-dn-bpw Du¿Pw th-W-sa-∂v \n-
›-bn-®p. C-Xn≥ {]-Im-cw 2009˛-10 h¿-jw
{Km-a-{]-tZ-i-ß-fn¬ H-cmƒ-°v Cu I-tem-
dn aq-eyw e-`n-°p-∂-Xn-\v 673 cq-]-bpw \-K-
c-ß-fn¬ 860 cq-]-bpw e- n-°-W-am-bn-cp-∂p.
Z-cn-{Z-sc Xn-cn-®-dn-bm≥ Ip-Spw-_-ß-fp-sS
h-cp-am-\-Øn-\v ]-I-c-am-bn am-k B-tfm-l-
cn sN-e-hv (Monthly Per Capita ExpenditureMPCE) B-Wv F-Sp-°p-∂-Xv. \-Ωp-sS cm-
Py-sØ Z-cn-{Z-sc Xn-cn-®-dn-bm≥ C-Xv a-Xn-
bm-b H-cp kw-hn-[m-\-am-sW-∂v \n-߃
I-cp-Xp-∂p-t≠m?
Cu kw-hn-[m-\-Øn-s‚ G‰hpw henb
t]m-cm-bv-a, C-Xv Z-cn-{Z-sc h-f-sc Z-cn-{Z¿,
a-‰v Z-cn-{Z¿ F-∂n-ß-s\ X-cw Xn-cn-°p-∂-
Xn-\v ]-I-cw, F-√m-h-tc-bpw H-∂m-bn Im-
Wp-∂p F-∂-Xm-Wv. (Nm¿-´v 4.2 Im-Wp-I)
`-£-W-Øn-\pw sX-sc-s™-Sp-Ø h-f-sc
Ip-d-®v km-[-\-߃-°pw B-h-iy-am-b sN-
e-hv am-{X-am-Wv Cu co-Xn-bn¬ I-W-°n-
se-Sp-°p-∂-Xv -. C-Xn-s\ km-º-Øn-I
hn-ZKv-[¿ tNm-Zyw sN-øp-∂p-≠v. k¿-°m¿
k-lm-bw \¬-tI-≠ Z-cn-{Z P-\-hn-`m-Kw
G-sX-∂v Xn-cn-®-dn-bm≥ Cu co-Xn k-lm-
bn-°p-∂p-s≠-¶n-epw, k-lm-bw G-‰-hp-a-[n-
Iw B-h-iy-ap-≈-h-sc I-≠p]n-Sn-°m≥ h-
f-sc {]-bm-k-am-Wv.
h-cp-am-\w B-kv-Xn F-∂n-h-°v ]p-d-sa A-
Sn-ÿm-\ hn-Zym-`ym-k e-`y-X, B-tcm-Ky-c-
£m ku-I-cy-߃, ip-≤-am-b Ip-Sn-sh-
≈w, s]m-Xp ip-Nn-Xzw Xp-S-ßn-b-h-bpw Zm-
cn-{Zy-hp-am-bn _-‘-s∏-´n-cn-°p-∂p. C-h
Iq-Sn I-W-°n-se-Sp-Øm-Wv Zm-cn-{Zy tc-J
\n¿-Æ-b-t°-≠-Xv. Zm-cn-{Zytc-J \n¿-W-bn-
°p-∂ \n-e-hn-se kw-hn-[m-\w, Zm-cn-{Zy-
sØ D-tØ-Pn-∏n-°p-I-bpw ÿm-bn-bm-°p-
I-bpw sN-øp-∂ \n-c-£-c-X, A-\m-tcm-Kyw,
hn-`-h-߃ e-`y-a-√m-bvI, cm-„o-b-hpw cm-
{„o-tb-X-c-hp-am-b kzm-X-{¥y-an-√m-bv-I Xp-
S-ßn-b km-aq-ly L-S-I-ß-sf ]-cn-K-Wn-
®p-sIm-≠p-≈-X-√. C-Xn-\m-bn H-cmƒ-°v B-
tcmKy-]-c-hpw t]m-j-I-k-ar-≤-hpw A-h-
t_m[w \¬-Ip-∂-Xpw km-aq-ly Po-h-\-
Øn¬ ]-¶m-fn-bm-Im≥ {]m-]v-X-am-°p-∂ hn-
hn-[ km[y-X-Iƒ hn-I-kn-∏n-®p sIm-≠v
a-\p-jyPo-hn-X-sØ sa-®-s∏-Sp-ØpI F-
∂n-h-bm-bn-cn-°-Ww Zm-cn-{Zy\n¿-Ωm¿-÷-
\ ]-≤-Xn-I-fn-eq-sS e-£yw sh-t°-≠-Xv.
Cu ho-£-W-Øn¬, H-cp hy-‡n-bpsS
\n-c-£-c-X, A-\m-tcmKyw, hn-`-h-߃
e-`y-a-√m-bI, cm-{„o-b-hpw A-√m-Ø-Xp-
am-b kzm-X-{¥y-Øn-s‚ A- m-hw Xp-S-ßn-
b {]-Xn-_-‘-ß-sf \o-°w sN-øp-∂ {]-
h¿-Ø-\-am-Wv hn-I-k\w.
D-b¿-∂ h-f¿-®m \n-c-°v, Im¿-jn-tIm¬-
]mZ-\-Øn-ep-≈ h¿-≤-\-hv, {Km-a-ß-fn¬
sXm-gn-epIƒ kr-„n-°¬, 1990 Ifnse km-
º-Øn-I ]-cn-jv-I-c-W \-S-]-Sn-Iƒ F-∂n-
h-bp-sSsb√mw ^-e-am-bn Z-cn-{Zcp-sS F-
Æw Ip-d-™n-´p-≈-Xm-bn k¿-°m¿ A-h-
Im-i-s∏-Sp-∂p-s≠-¶n-epw km-º-Øn-I hn-
Z-Kv-[¿°v Cu hm-Z-Øn¬ kw-i-bap≠v.
hn-h-c-߃ ti-J-cn-® co-Xn, sX-sc-s™-
Sp-Ø D-]-t`m-K-h-kv-Xp-°ƒ, Zmcn{Zy-tc-J
I-W-°m-°p-∂-Xn-\m-bn kzo-I-cn-® co-Xn
im-kv-{Xw, Z-cn-{Zcp-sS F-Æw F-∂n-h-bn-
se-√mw Ir-{Xn-aw Im-Wn-°p-∂-Xn-\m-em-Wv,
C-¥y-bn-se Z-cn -{Zcp-sS F-Æw C-{X
8 3Zmcn{Zyw
Ip-d-™p Im-Wp-∂-Xn-\v Im-c-W-sa-∂v A-
h¿ Nq-≠n-°m-Wn-°p-∂p
Zm-cn-{Zyw Hu-tZ-ym-Kn-I-ambn I-W-°m-°p-
∂-Xn-\v [m-cm-fw ]-cn-an-Xn-Iƒ D-≈-Xn-\m¬
hn-Z-Kv-[¿ a-‰v co-Xn-Iƒ A-h-ew-_n-°p-∂p-
≠v. D-Zm-l-c-W-am-bn s\m-t_¬ k-Ωm-\
tP-Xm-hv A-a¿-Xym-sk≥, sk≥-kq-Nn-I
(Sen Index) X-øm-dm-°n. A-Xp t]m-se t]m-
h¿- n Kym-]v C≥-U-Iv-kv, kv-Iz-tb¿-Uv t]m-
h¿-´n Kym-]v Xp-S-ßn-b-h-bp-ap-≠v. C-h-sb-
°p-dn-®v \n-߃ D-b¿-∂ ¢m- p-I-fn¬ ]Tn-
°pw.
4.4 C-¥y-bn-se Z-cn-{Zy-cp-sS FÆw
Zm-cn-{Zy-tc-J-°v Xm-sg-bp-≈-h-cp-sS F-Æ-
hpw P-\-kw-Jy-bpw X-Ωn-ep-≈ A-\p-]m-X-
am-Wv X-e-sb-Ƭ A-\p-]m-Xw (HeadCount Ratio)
C-¥y-bn-se Z-cn-{Zcp-sS F-Æ-sa-{X-bm-Wv?
A-h¿ F-hn-sS-bm-Wv Xm-a-kn-°p-∂-Xv? Im-
em-Im-e-ß-fm-bn Zm-cn-{Zyw Ip-d-™ph-cp-∂p
t≠m? F-∂n-h-sb-√mw A-dn-bm≥ \n-߃-
°pw Xm¬-]-cy-an-t√? C-ß-s\ Z-cn-{ZP-\-
F-Æw - A-\p-]m-X-hpw i-X-am-\-hpw - D-]-
tbm-Kn-®v H-cp Xm-c-X-ay hn-i-I-e-\w \-S-
Øp-tºmƒ P-\-ß-fp-sS Zm-cn-{Zy-sØ°p-
dn-®pw hn-hn-[ kw-ÿm-\-ß-fnse Z-cn-{Z-
cp-sS hn-X-c-W-sØ Ip-dn-®pw A-dn-hv e-`n-
°p-∂p.
Zm-cn-{Zyw kw-_-‘n-® Hu-tZ-ym-Kn-I hn-h-c-
߃ e-`y-am-°p-∂-Xv B-kq-{X-W I-Ωo-
j≥ B-Wv. NSSO ti-J-cn-® D-]-t`m-K-
s®-e-hv hn-h-c-ß-fp-sS A-Sn-ÿm-\-Øn-em-
Wv C-Xv I-W-°m-°p-∂-Xv. 1973 ˛ -2010 Im-
e-L- -Øn¬, Z-cn-{Z-cp-sS F-Æ-hpw C-¥y≥
P-\-kw-Jy-bn¬ A-h-cp-sS A-\p-]m-X-hp-am-
Wv Nm¿-´v 4.3 Im-Wn-°p-∂-Xv. 1973-˛74-¬ 32
tIm-Sn-bn-e-[n-Iw t]¿ Zm-cn-{Zy-tc-J-°v Xm-
sg-bm-bn-cp-∂p. 2004˛05 B-b-t∏m-tg-°pw Z-
cn-{Zcp-sS F-Æw 30 tIm-Sn-bm-bn Ip-d-™p.
1973˛74˛¬ P-\-kw-Jy-bp-sS 55 i-X-am-\w
t]-cpw Zm-cn-{Zytc-J-°v Xm-sg-bm-bn-cp-∂p.
2009˛10-- ¬ C-Xv 30 i-X-am-\-am-bn Ip-d-™p.
1973-˛74˛-¬ G-I-tZ-iw 80 i-X-am-\w Z-cn-{Z-cpw
]T-\-{]-h¿-Ø-\-߃
Z-cn-{Z-sc Xn-cn-®-dn-bp-∂-Xn-\v h-cp-am-\-tØm-Spw sN-e-hn-t\m-Spw _-‘-s∏-´ kq-N-
I-ß-sf Iq-Sm-sX `q-an, ]m¿-∏n-Sw, hn-Zym-`ym-kw, B-tcm-Kyw, ip-No-I-c-W ku-I-
cy-߃ F-∂n-h-sb Iq-Sn B-{i-bn-®n-cn-°p-∂p-sh-∂v 4.2, 4.3 ]mT-`m-K-ß-fn¬ \n-
∂pw a-\- n-em-°n-b-t√m Nn-e hn-th-N-\-]-c-am-b co-Xn-I-sf Iq-Sn C-hn-sS ]-cn-K-
Wn-t°-≠-Xp-≠v. a-s‰-√m kq-Nn-I-I-tf-bpw Dƒ-s∏-Sp-Øn sIm-≠v H-cp _-Z¬ Zm-
cn{Zytc-J F-ß-s\ \n¿-Ωn-°mw F-∂v N¿-® sN-øp-I.
Zm-cn-{Zy-tc-J-bp-sS \¬-I-s∏-´ \n¿-h-N-\-Øn-s‚ A-Sn-ÿm-\-Øn¬, \n-ß-fp-sS
{]-tZ-i-Øp-≈ ho-´p-th-e-°m¿, A-e-°p-Im¿ ]-{X-hn-X-c-W-°m¿ ap-X-em-b-h¿
Zm-cn-{Zy-tc-J-°v Xm-sg-bm-tWm A-√-tbm F-∂v ]-cn-tim-[n-°p-I.
8 4Zmcn{Zyw
hn-[ kw-ÿm-\-ß-fn-se Zm-cn-{Zy-Øn-s‚
{]-h-W-X-Iƒ Nm¿-´v 4.4 -¬ \¬-In-bn-cn-
°p-∂p. C-¥y-bn-se A-©v kw-ÿm-\-߃
- D-Ø¿-{]-tZ-iv, _o-lm¿, a-[y-{]-tZ-iv, ]-
›n-a _w-Kmƒ, H-do- - F-∂n-h-bn-em-Wv
C-¥y-bn-se Zcn{Zy-cp-sS 70 i-X-am-\-hpw
Xmakn°p∂-Xv. 1973˛74 Im-e-Øv Cu kw-
ÿm-\-ß-fn¬ an-°-Xn-epw P-\-ß-fp-sS ]-
Ip-Xn-tbm-fw t]cpw Zm-cn-{Zy-tc-J-°v Xm-
tg-bmbncp∂p. _o-lm¿ F-∂ G-I kw-
ÿm-\w 2009-˛10 epw G-sd-°p-sd C-tX
\n-e-bn¬ X-s∂-bm-Wv. _o-lm-dn¬ Z-cn-{Z-
cp-sS F-Æw Ip-d-™n- p-s≠-¶n-epw a-‰v kw-
ÿm-\-ß-fp-am-bn X-´n-®p t\m-°p-tºmƒ
Cu Ip-d-hv \m-a-am-{X-am-Wv. X-an-gv-\m-Sn-s\
kw-_-‘n-®v ]-d-bp-tºmƒ 1973˛-2010 Im-e-
L-´-Øn¬, Zm-cn-{Zy-tc-J-°v Xm-sg-bp-≈-h-
cp-sS F-Æw 55 i-X-am-\-Øn¬ \n-∂pw 17
i-X-am-\-am-bn Ip-d-®p sIm-≠p-h-∂p. Cu
Im-e-L-´Øn¬ ]-›n-a_w-Kmƒ A-hn-Sp-
sØ Zm-cn-{Zy-tc-J-°v Xm-sg-bp-≈-h-cp-sS
A-\p-]m-Xw 63 iX-am-\-Øn¬ \n-∂pw 27
i-X-am-\-am-bn Ipd®p.
{Km-a {]-tZ-i-ß-fn-em-bn-cp-∂p. 2009˛10 B-b-
t∏m-tg-°pw C-Xv K-Wy-am-bn Ip-d-™p. Np-cp-
°-Øn¬ \m-en¬ aq-∂v `m-Kw Z-cn-{Z-cpw {Km-
a-ß-fn-em-Wv. F-¥psIm-≠v C-sXm-cp {]-iv-
\-am-bn h-cp-∂n-√?
1990 I-fn¬ {Km-a-ß-fn-se Z-cn-{Zcp-sS FÆw
Ip-d-™n-´p-s≠-¶n-epw \-K-c-ßfnse Z-cn-
{Z-cp-sS F-Æw A-{X-tØm-fw h¿-≤n-®n-´p-
≠v. Z-cn-{Z-cp-sS A-\p-]m-Xw {Km-a -\-K-
cßfn¬ Ip-d-™p h-cp-∂p-≠v. Nm¿-´v 4.3
{]-Im-cw 1973˛-2010 Im-e-b-f-hn¬ Zcn{Zcp-
sS F-Æ-hpw A-\p-]Xhpw Ip-d-™n- p-≠v.
F-∂n-cp-∂m-epw Cu c-≠v L-S-I-ß-fn-epw
Z-cn-{Z-cp-sS F-Æw Ip-d-bp-∂-Xn-s‚ kz-`m-
h-w Xr-]v-Xn-I-c-a-√. Z-cn-{Z-cp-sS A-\p-]m-Xw
Z-cn-{Zy-cp-sS F-Æ-tØ-°mƒ h-f-sc-b-[n-Iw
Ip-d-™ \n-c-°n-em-Wv Ip-d-bp-∂-Xv. 1999˛-
2000 Im-e-L- -Øn¬ {Km-a-{]-tZ-i-ß-fn-se
Z-cn-{Z-cp-sS F-Æw Ip-d-™n-´p-≠v. A-tX
k-a-bw A-\p-]m-X-Øn-s‚ Im-cy-Øn¬ C-
h ÿn-c-am-bn X-s∂ \n¬-°p-∂p. A-
Xpt]m-se 2004- 10 Im-e-Øv Zm-cn-{Zym-\p-]m-
Xw h¿≤n-®n-cn-°p-∂p. C-¥y-bn-se hn-
Nm¿´v 4.3 C¥ybnse Zmcn{ZyØns‚ {]hWX 1973˛2010
8 5Zmcn{Zyw
4.5 F-¥m-Wv Zm-cn-{Zy-Øn-\v
ImcWw?
Z-cn-{Zcp-sS Po-hn-X-sØ klm-bn-°p∂
ÿm-]-\-]-c-hpw km-aq-ln-I-hp-am-b L-S-I-
ß-fpsS A`mhamWv Zm-cn - {Zy -Øn-\v
ImcWw. Z-cn-{Z¿-°v Kp-W-ta-∑-bp-≈ hnZym-
`ym-k-w e-`n°p-∂n-√. A-Xn-\m¬ sa-®-
s∏-´-h-cp-am-\w e-`y-am-°p-∂ ssh-Z-Kv-[yw
kzm-b-Ø-am-°m-\p-≈ km-l-N-cyw A-h¿-
°n-√. A-Xp-t]m-se sa-®-s∏-´ B-tcm-Ky-
NnIn’mku-I-cy-ß-fpw A-h¿-°n-√. Pm-
Xn-bp-tS-bpw a-X-Øn-t‚-bpw a-‰v hn-th-N-\-
]-c-am-b {]-hr-Øn-I-fp-tS-bpw C-c-I-fm-Wv
Zcn-{Z¿. C-h-bp-sS-sb-√mw Im-c-Ww (1)
kmaqln-I -km-º-Øn-I -cm-{„o-b A-k-a-
Xzw, (2) km-aq-ln-I-am-b {`-„v, (3) sXm-gn-
en-√m-bv-a, (4) I-S-s°-Wn, (5) k-º-Øn-
s‚ A-k-¥p-en-X-am-b hn-X-c-Ww Xp-S-ßn-
b-h-bm-Wv. hy-‡n Zm-cn-{Zy-Øn-s‚ B-sI
Xp-I am-{X-am-Wv sam-Øw Zm-cn-{Zyw. Xm-gv-
∂ aq-e-[-\ kz-cq-]-Ww. A-Sn-ÿm-\ ku-
I-cy-ß-fp-sS A-`m-hw, tNm-Z-\-Øn-s‚ Ip-
d-hv, P-\-kw-Jym k-Ω¿-±w, km-aq-ln-I-
kpc£ /t£-a ]-≤-Xn-I-fp-sS A-`m-hw
Xp-S-ßn-b kºZvhy-h-ÿ-bn-ep-S-\o-f-ap-≈
{]-iv-\-ßfpw s]m-Xp-hn¬ Zm-cn-{Zy-Øn-\v
Im-c-W-am-Ip-∂p.
C-¥y-bn-se {_n-´o-jv `-c-W-sØ-°p-dn-®v
H-∂mw A-[ym-b-Øn¬ \mw ]Tn-®p. C-
¥y-°m-cp-sS Po-hn-X \n-e-hm-c-Øn¬ {_n-
´ojv -c-Ww sN-ep-Øn-b A-¥n-a B-Lm-
X-sØ-°p-dn-®v X¿-°w \n-e-\n¬-°p-∂p-
s≠-¶n-epw, P-\-ß-fp-sS Po-hn-X \n-e-hm-
c-Øn-epw C-¥y-bp-sS k-º-Zvhy-h-ÿ-bn-
epw F-Sp-Øp-]-d-b-Ø-° H-cp ]p-d-tIm- -Sn
D -≠m -bn F-∂-Xn¬ kw-i -b -an -√.
Nm¿ v 4.4Nn-e h-en-b kw-ÿm-\-ß-fn-se Zm-cn-{Zy-tc-J-°v Xm-sg-bp-≈ P-\-kw-Jy,1973-2010 (%.)
Ip-dn-∏v: 1973 h¿-j-Øn¬, D-Ø¿-{]-tZ-in¬ C-t∏m-g-sØ D-Ø-cm-J-fipw, a-[y-{]-tZ-in¬,
O-Øo-kv-K-Upw, _o-lm-dn¬ Qm¿Jfipw Dƒs∏Sp∂p.
8 6Zmcn{Zyw
{_n-´o-jv `-c-W-Im-e-Øv D-b¿-∂ tXm-Xn-
ep -≈ A]-hy-h-km-bo-I-c -Ww (De-Industrialisation), \S∂n- p-≠v. C-¥y-bn¬
{]m-tZ-in-I-am-bn D¬]mZn-∏n-®n-cp-∂ ]-cp-
Øn h-kv-{X-sØ, Cw-•-≠nse e-¶mj-b-
dn¬ \n-∂v C-d-°p-a-Xn sN-bv-X \n¿-Ωn-X
]-cp-Øn h-kv-{X-߃ \n-jv-Im-k-\w sN-
bv-sX-∂v am-{X-a-√, tI-h-ew ]-cp-Øn \q¬
I-b-‰p-a-Xn sN-øp-∂ cm-Py-am-°n C-¥y A-
[:]-Xn-°p-∂-Xn-\pw Im-c-W-am-bn.
{_n-´o-jv -c-W-Im-ew ap-X¬ X-s∂, 70 i-
X-am-\-Øn-e-[n-Iw C-¥y-°m¿ Im¿-jn-I-
ta-J-e-sb B-{i-bn-®n-cp-∂p F-∂-Xn-\m¬
Cu ta-J-e-bn-ep-≠m-Ip-∂ G-sXm-cp
{]-bm-k-hpw a-s‰-¥n-t\-°m-fpw C¥y-°m-
cp-sS Po-hn-X-\n-e-hm-c-sØ {]Xn-Iq-e-ambn
_m-[n-®n-cp-∂p. {Km-aß-fn¬ \n-Ip-Xn-Iƒ
Ip-Ø-s\ h¿≤n-∏n-°p-∂Xv t]m-ep-≈
\S-]-Sn-Iƒ, hy-h-km-bn-I-tf-bpw kz-Im-cy
]-W-an-S-]m-Sv Im-tc-bpw h≥-In-S `q-hp-S-a-I-
fm-°nam-‰n. _n- o--jv -`-c-W-Im-e-Øv, C-¥y
hkvXp-°ƒ I-b-‰p-a-Xn sN-øm≥ Xp-S-ßp-
I-bpw, X-¬^-e-am-bn 1875-˛1900 Im-e-b-f-
hn¬ G-I-tZ-iw 26 Z-i-e-£w t]¿ £m-
aw aq-ew a-cn-°p-I-bpw sN-bv-Xp.
{_n- o-jv c-W-Øns‚ {]-[m-\ e-£y-߃
{_n-´o-jv I-b-‰p-a-Xn-°m-h-iy-am-b H-cp I-
tºm-fw h-f¿-Øp-I, {_n- -\v e- n-°m-\pff
hm-bv-]m A-S-hp-Iƒ C-¥y-bn¬ \n-∂v t\-
Sn-sb-Sp-°p-I, {_n-´o-jv km-{am-Py-Xz tk-
\-bn-te-°v B-fpI-sf tN¿-°p-I F-∂n-h-
bm-bn-cp-∂p.
{_n-´o-jv cWw e-£-°-W-°n-\m-fp-I-sf
Z-cn-{Z-cm-°n. \-Ωp-sS {]-Ir-Xn hn-`-h-߃
sIm-≈-b-Sn-®p. \-Ωp-sS hy-h-km-b-im-e-
Iƒ, {_n-´o-jp-Im¿-°m-h-iy-am-b h-kv-Xp-
°ƒ Ip-d-™ hn-e-°v D-¬]mZn-∏n-°m-\p-
≈ tI-{μ-ß-fm-°n am-‰n. \-Ωp-
sS -£y-[m-\y-߃ I-b-‰p-a-Xn
sN-ø-s∏-´p. ]-´n-Wn-bpw hn-i-
∏pw aq-ew [m-cm-fw t]¿ a-cn-®p.
[m-cm-fw {]m-tZ-in-I t\-Xm-°-
sf ÿm-\-{ -„-cm-°n-b-Xpw I¿-
j-I-cp-sS ta¬ A-tß-b-‰w D-
b¿-∂ \n-Ip-Xn Np-a-Øn-b-Xpw
{_n- o-jv --Im¿-s°-Xn-sc-bp-≈ a-
‰v A-kw--Xr-]v-Xn-I-fpsa-√mw tN¿-
∂v 1857˛-58 {_n-´o-jv ]-´m-f-Øn-
se C-¥y≥ ssk-\n-I¿ (in-]m-
bn-Iƒ-) {_n-´o-jv `-c-W-Øn-s\-
Xn -sc - H -cp I -em -] -Øn -\ v
hgnsbmcp°n.
C-°m-e-Øpw P-\-ß-fp-sS ap-Jy
D-]-Po-h-t\m-]m-[n Ir-jn-bm-Wv.Nn{Xw 4.4 Xm-gv-∂ \n-e-hm-c-Øn-ep-≈ kz-bw-sXm-gn¬
Zm-cn-{Zy-sØ \n-e-\n¿-Øp-∂p.
8 7Zmcn{Zyw
A-Xp t]m-se {Km-ao-W-cp-sS G-‰-hpw
{]m-Y-an-I B-kv-Xn q-an-bm-Wv. C-∂v
`u-Xn-I t£-a-Øn-s‚ \n¿-Wm-b-I
L-S-Iw `q-an-bp-sS D-S-a-ÿ-X-bm-Wv.
`q-an-bp-≈-h-\v A-h-s‚ Po-hn-X km-
l-N-cyw sa-®-s∏-Sp-Øp-∂-Xn-\v Iq-Sp-
X¬ A-hk-c-ß-fp-≠v.
h≥-tXm-Xn¬ `q-an ssI-h-iw sh-®n-
cn-°p-∂-h-cn¬ \n-∂v A-[n-I-ap-≈ q-
an G-s‰-Sp-°p-∂-Xn-\pw A-Xv a-Æn¬
]-Wn-sb-Sp-°p-∂ `q-c-ln-X-cm-b I¿-
j¿-°v ]p-\¿hn-X-cWw sN-øp-∂-Xn-
\p-ap-≈ {i-a-߃ kzm-X{¥yw e- n-
®-Xp-ap-X¬ X-s∂ B-cw- n-®n-cp-∂p.
F-∂m¬, C-Xv ]-cn-NnX-ambn am-{X-
ta hn-P-bn-®n- p-≈q. Im-c-Ww `qc-ln-X¿°v
e- n-® Xp≠p-`qan em- -I-c-am-bn Ir-jn sN-
øp-∂-Xn-\v ]-cym-]v-X-am-bn-cp-∂n-√. A-Xp-t]m-
se ]-W-hpw a-Æn-s\ D-¬]m-Z-\-£-a-am-°p-
∂-Xn-\p-≈ ssh-Z-Kv-[y-hpw A-h¿-°p≠m-bn-
cp-∂n-√. Iq-Sm-sX C-¥y-bn-se q-cn- m-Kw kw-
ÿm-\-ß-fnepw `q-an ]p-\¿hn-X-c-W \-b-
߃ \-S-∏n-em-°p-∂-Xn¬ ]-cm-P-b-s∏-Sp-I-bpw
sN-bv-Xncp-∂p.
C-¥y-bn-se {Km-ao-W Z-cn-{Z-cn¬ `q-cn- m-K-
hpw sN-dp-In-S I¿-j-I-cm-bn-cp-∂p. s]m-Xp-
hn¬, A-h¿-°v e- n-® `q-an -e- q-bn-jvTn
Ip-d-™-Xpw a-g-sb am-{Xw B-{i-bn-®v Irjn
sN-øm-hp-∂-Xp-am-bn-cp-∂p. D-]-Po-h-\ hn-f-
I-tf-bpw Nn-e-t∏mƒ I-∂p-Im-en-I-tf-bpw
B-{i-bn-®m-Wv A-h-cp-sS \n-e-\n-¬]v. {ZpX-
K-Xn-bn-ep-≈ P-\-kw-Jyh¿-≤-\-hpw sXm-
gn-en-\v _-Z¬ am¿-§-ß-fp-sS A-`m-h-hpw
Ir-jn-`q-an-bp-sS {]-Xn-io¿-je-`y-X Ip-Ø-
s\ Ip-d-bp-∂-Xn-\pw X-Zzm-cm Ir-jn- q-an-sb
Xp-≠p Xp-≠pI-fm-°n am-‰-p-∂-Xn-\pw CS-
bm°n. Cu sN-dn-b Ir-jn-bn-Sß-fn¬ \n-
∂p-≈ h-cp-am-\w Ip-Spw-_-ß-fpsS A-Sn-
ÿm-\ B-h-iy-߃-°v a-Xn-bm-Ip-∂n-√.
I¿-j-I Bfl-l-Xy-sb-°p-dn-®v \n-߃ tI-
´n-´p-≠m-Ip-a-t√m. Im¿-jn-Im-h-iy-߃-°v
th-≠n-tbm a-‰v Km¿-ln-Im-h-iy--߃-°v th-
≠n-tbm hm-bv-] F-Sp-°p-I-bpw, h-cƒ-®-
bp-tS-tbm a-‰v {]-Ir-Xn-t£m-`-ß-fp-tS-tbm
^-e-am-bn Ir-jn \-in-°p-I-bpw Xm≥ F-
Sp-Ø hm-bv-] Xn-cn-®-S-°m≥ km-[n-°m-sX
h-cp-tºm-gp-am-Wv I¿-j-I¿ B-fl-l-Xy sN-
øp-∂-Xv (t_m-Iv-kv 4.3 Im-Wp-I).
{Km-a, \-K-c k-º-Zvhy-h-ÿ-I-fn¬ D-b¿∂p
sIm-≠n-cn-°p-∂ sXm-gn-e-h-k-c-߃ t\-
Sn-sb-Sp-°p-∂-Xn¬ ]-´n-I-Pm-Xn-]-´n-I-h¿-
§ hn- m-K-߃-°v km-[n-°p-∂n√. Im-c-Ww,
A-Xn-\m-h-iy-am-b A-dnhpw ssh-Z-Kv-[y-hpw
A-h¿-°n-√.
Nn{Xw 4.5 Kp-W-ta≥-a-bp-≈ sXm-gn-e-h-k-c-߃
]m-h-ß-fp-sS H-cp kz-]v-\w am-{X-am-Wv.
8 8Zmcn{Zyw
]T-\-{]-h¿-Ø-\-߃
\n-ß-fp-sS k-ao-]-Øv A-e-°p-Im-tc-bpw _m¿-_¿am-tc-bpw \n-߃ I-≠n-cn-°pw. A-h-
cp-am-bn A-ev-]-t\-cw Nn-e-h-gn-°p-I-bpw kmw-km-cn-®n-cn-°p-I-bpw sN-øp-I. F-¥p-sIm-
≠m-Wv A-h¿ Cu {]-hr-Øn sX-sc-s™-Sp-Ø-Xv? A-h¿ Ip-Spw-_-tØm-sSm-∏w F-hn-sS
Xm-a-kn-°p-∂p? H-cp Zn-h-kw F-{X {]m-h-iyw `-£-Ww I-gn-°m≥ km-[n-°p-∂p? F-s¥-
¶n-epw `u-Xn-I h-kv-Xp-°ƒ A-h¿-°v kz-¥-am-bp-t≠m? F-¥p-sIm-≠m-Wv thsdmcp
tPm-en kzo-I-cn-°m-Ø-Xv? Xp-S-ßn-b hn-h-c-߃ ti-J-cn-°p-I. e-`n-® hn-h-c-߃ ¢m-
n¬ N¿-® sN-øp-I.
{Km-a-ß-fn-se-bpw \-K-c-ß-fn-te-bpw P-\-ß-fp-sS sXm-gn-ep-I-sf-°p-dn-®v H-cp ]- n-I Xømdm-
°p-I. Z-cn-{Z-c-√m-Ø-h-cp-sS hn-h-c-߃ Iq-Sn ti-J-cn-°p-I. c-Wv ]-´n-I-bpw Xm-c-X-ayw
sN-øp-I. F-¥p-sIm-≠m-Wv Z-cn-{Z¿ C-Ø-cw {]-h¿-Ø-\-ß-fn¬ G¿-s∏-Sm-Ø-Xv? ¢m n¬
N¿-® sN-øp-I.
Nn{Xw 4.3 ]-cp-Øn I¿-j-I-cp-sSZp-c-h-ÿ
]-cp-Øn I¿-j-I-cp-sS Zp-c-h-ÿ
B-tKm-f-h-¬I-c-W-Øn-s‚ B-Lm-X-hpw {]-Xo-£n-X h-cp-am-\ k-ºm-Z-\ A-h-k-c-ß-fp-sS A-
`m-h-hpw ap-ew, C-¥y-bn-se sa-®-s∏- kw-ÿm-\-ß-fn-se sN-dp- q-hp-S-a-I-fm-b I¿-j-I-cpw I¿-
j-I Ip-Spw-_-ß-fpw s\-bv-Øp-Im-cp-sa-√mw Zm-cn-{Zy-Øn-
te-°v FØn-s∏-Sp-I-bm-Wv. kz-¥w B-kv-Xn-Iƒ hn¬-
°p-∂-Xn-t\m I-Sw hm-ßp-∂-Xn-t\m A-s√-¶n¬ C-X-c
sXm-gn-e-h-k-c-ß-fn-eq-sS h-cp-am-\w I-s≠-Øp-∂-Xn-t\m
km-[n-°p-∂n-S-Øv C-Xn-s‚ B-Lm-Xw Xm-Xv-Im-en-I-am-
bn-cn-°pw. F-∂n-cp-∂m-epw hn¬-°p-∂-Xn-\p-≈ B-kv-
Xn-Iƒ e-`y-a-√m-Xn-cn-°p-I-tbm hm-bv-] e-`n-°p-∂-Xn-
\v am¿-§-an-√m-Xn-cn-°p-I-tbm A-s√-¶n¬ Nq-j-Wm-fl-
I-am-b ]-en-i \n-c-°n¬ am-{Xw hm-bv-] e- n-°p-I-tbm
sN-øp-∂p-sh-¶n¬ A-h¿ I-S-s°-Wn-bn-em-hp-I-bpw
X¬^-e-am-bn Zo¿-L-Im-e-tØ-°v C-Xn-s≥-d B-Lm-
Xw ]-S¿-∂v ]n-Sn-®v Ip-Spw-_-ß-sf Zm-cn-{Zy tc-J-°v Xm-
tg-°v X-≈n hn-Sp-I-bpw sN-øpw. Cu {]-Xn-k-‘n-bp-
sS G-‰-hpw tam-i-am-b cq-]-am-Wv B-fl-l-Xy-Iƒ. C-
Ø-cw B-fl-l-Xy-I-fp-sS F-Æw B-{‘m-{]-tZ-in¬ -
2005 Un-kw-_¿ h-sc 3000 Øn-se-Øp-I-bpw D-b¿-∂v
sIm-≠n-cn-°p-I-bpw sN-øp-∂p. a-lm-cm-{„-bn¬ 2001 \v
tijw B-bn-c-Øn-te-sd I¿-j-I¿ B-fl-l-Xy sN-bv-
Xn- p-≠v.
8 9Zmcn{Zyw
\-K-cZ-cn-{Z-cn¬ knw-l-`m-K-hpw sXm-gn-en-
\pw D-]-Po-h-\-Øn-\p-am-bn {Km-a-ß-fn¬ \n-
∂v Ip-Sn-tb-dn-b-h-cm-Wv. C-h-sc F-√m-h-
tc-bpw Dƒ-s°m-≈--Ø° co-Xn-bn¬ hy-h-
km-b-h-¬-°-c-W \-S-]-Sn-Iƒ ]p-tcm-K-an-
®n-´n√. \-K-c-Øn-se Z-cn-{Z-cm-I-s´ sXm-gn-
en-√m-Ø-h-tcm h-√-t∏m-gpw am-{Xw sXm-
gn¬ e-`n-°p-∂ Iq-en-th-e-°m-tcm B-Wv.
k-aq-l-Øn-se G-‰-hpw A-c-£n-X hn-`m-K-
hpw C-Ø-cw Iq-en-th-e-°m-cm-Wv. A-h¿-
°v sXm-gn¬ kp-c-£n-X-Xz-an-√ B-kv-Xn-
bn-√. ]-cn-an-X-am-b ssh-Z-Kv-[y-hpw hn-c-f-
am-b A-h-k-c-ß-fpw am-{X-ta-bp-≈q. A-
Xp t]m-se \n-e\n¬-°p-∂-Xn-\m-h-iyamb
an-®w Ah¿-°n-√.
Zm-cn-{Zyw F-∂-Xv sXm-gn-en-s≥-d kz-`m-h-
hp-am-bn h-f-sc _-‘-s∏-´p In-S-°p-∂p.
sXm-gn-en-√m-bv-a-bpw A-s√-¶n¬ A-¬-]
sXm-gn-epw, {I-a-an-√m-Ø-Xpw h-√-t∏m-gpw
e-`y-am-Ip-∂ sXm-gn-epw F-√m {Km-ao-W-tc-
bpw \-K-c-hm-kn-I-tf-bpw I-S-s°-Wn-bn-te-
°v X-≈n-hn-Sp-I-bpw Zm-cn-{Zy-sØ Du-´n D-
tem-I-Øn¬ G-‰-hpw Iq-Sp-X¬ ÿeØv ]-cp-Øn Ir-jn sN-bv-Xn-cp-∂-Xv C-¥y-bn-em-Wv. 2002-
2003-¬ 8,300 sl-Œ¿. H-cp sl-Œ-dn-se i-cm-i-cn D-¬]m-Z-\w 300 Kg F∂ Xm-gv-∂ \n-c-°em-b-Xn-\m¬
D¬]m-Z-\-Øn¬ C-¥y-°v aq-∂mw ÿm-\w am-{X-am-Wp-≈-Xv. D-b¿-∂ D-¬]m-Z-\ sN-e-hv, Xm-gv-∂-Xpw
A-ÿn-c-hp-am-b hn-f-hv, B-tKm-f hn-e-bn-ep-≈ Ip-d-hv, bp.F-kv.F.bpw a-‰v cm-Py-ß-fpw Cf-hp-Iƒ
\¬-Ip-∂-Xv aq-e-ap-≈ B-tKm-f A-an-tXm-¬-]m-Z-\w, B-tKm-f-h-Xv-I-c-W-Øn-s‚ ^-e-am-bn
kºZvhyhÿ Xp-d-∂p-sIm-Sp-°¬, F-∂n-h I¿-j-I-cp-sS, - {]-tXy-In-®pw B-{‘m-{]-tZ-in-te-bpw a-
lm-cm-„n-b-te-bpw ]-cp-Øn ta-J-e-I-fn¬ - Zp-c-h-ÿ-°pw B-fl-l-Xy-°pw Im-c-W-am-bn. Cu A-h-
ÿ D-b¿-∂ h-cp-am-\w e- n-°m-Ø-Xn-t‚-tbm em- w e- n-°m-Ø-Xn-t‚-tbm {]-iv-\w am-{X-a-√. a-dn-®v,
Ir-jn sb am-{Xw B-{i-bn-®p I-gn-bp-∂ e-£-°-W-°n-\v, sN-dp-In-S \m-a-am-{X I¿-j-I-cp-sS D-]-Po-
h-\-Øn-t‚-bpw \n-e-\n-¬]n-t‚-bpw {]-iv-\w Iq-Sn-bm-Wv.
I¿-j-I B-fl-l-Xy-°v [m-cm-fw Im-c-W-߃ hn-Z-Kv-Z¿ ]-d-bp-∂p-≠v. (1) ]-c-º-cm-K-X Ir-jn-bn¬ \n-
∂v A-Xyp-¬-]m-Z-\ ti-jn-bp-≈ hm-Wn-Py hn-f-I-fp-sS Ir-jn-bn-te-°p-≈ am-‰w. B-h-iy-Øn-\p-≈
km-t¶-Xn-I ]n-¥p-Wmkw-hn-[m-\-Øn-s‚ Ip-d-hpw A-tXm-sSm-∏w Ir-jn k-t¶-X-ß-sf-°p-dn-®v Adnhv
\¬-I¬, I¿-j-I¿ A-`n-ap-Jo-I-cn-°p-∂ {]-iv-\-߃-°v s]-s´-∂p-≈ ]-cn-lm-cw \n¿-t±-in-°¬,
Ah-iy k-a-b-Øp-≈ D-]-tZ-i-߃ Xp-S-ßn-b Im¿-jn-I tk-h-\-ß-fn¬ \n-∂v k¿-°m-cn-s‚ ]n≥
hm-ß-epw C-Xn-\v Im-c-W-am-bn. (2) I-gn-™ Ip-td h¿-j-ß-fm-bn Im¿-jn-I-ta-J-e-bn-se s]m-Xp-\n-
t£-]-Øn-s‚ Ip-d-hv, (3) h≥-In-S B-tKm-f I-º-\n-Iƒ \¬-Ip-∂ hn-Øp-I-fp-sS ap-f-°m-bv-I-bpw
kz-Im-cy I-º-\n-Iƒ \¬-Ip-∂ hym-P-am-b hn-Øp-I-fpw Io-S-\m-in\n-I-fpw, (4) hn-f-\m-iw, Io-Sm-Wp-
_m-[, h-cƒ-®, (5) 36i-X-am-\w ap-X¬ 120 i-X-am-\w h-sc ]-en-i \n-c-°n¬ kz-Im-cy ]-W-an-S-]m-Sp-
Im-cn¬ \n-∂p-≈ hm-bv-] (6) hn-e-bn-epw em- -Øn-epw Ip-d-hp h-cp-∂ co-Xn-bn¬ h-f-sc hn-e Ip-d-hn-
ep-≈ C-d-°p-a-Xn, (7)hn-f-Iƒ-°m-h-iy-am-b P-e-e`y-X-bp-sS A-`m-hw. sh≈w In´p∂ Ip-g¬
InW¿ \n¿-Ωn-°p-∂-Xn-\m-bn h-f-sc D-b¿-∂ ]-en-i°v hm-bv-] F-Sp-°p-∂-Xn-\v Im-c-W-am-Ip-∂p
Ch-sb-√mw.
Dd-hnSw: Excerted from A K Mehta and Sourabh Ghosha assisted by RaituElwadhi, "Globalisation, Loss of Livelihoods and Entry into Povetry",Alternative Economic Survey, India 2004-2005, Alternative Survey Group,Daanish Books,Delhi 2005 and PSainath,The Swelling’Register ofDeaths’, The Hindu, 29, December 2005.
9 0Zmcn{Zyw
d-∏n-°p-I-bpw sN-øp-∂p. Zm-cn-{Zy-Øn-s‚ {]-
[m-\ L-S-I-ß-fn-sem-∂v I-S-s°-Wn-bm-Wv.
B-Uw-_-c h-kv-Xp-°-fp-sS hn-e-tb-°mƒ
Iq-Sn-b \n-c-°n-ep-≈ `-£y-[m-\y-ß-fp-tS-
bpw a-‰v A-h-iy-km-[-\-ß-fp-tS-bpw hn-e-
°-b-‰w Xm-gv-∂ h-cp-am-\-°m-cp-sS t¢-i-
hpw I-„-∏m-Sp-I-fpw Iq-Sp-X¬ Xo-{h-am-°p-
∂p. h-cp-am-\-Øn-te-bpw kz-Øn-te-bpw A-
k-¥p-en-X-am-b hn-X-c-Ww C-¥y-bn-se Zm-
cn-{Zyw ÿn-c-am-bn \n¬-°p-∂-Xn-\v Im-c-
W-am-Ip-∂p .
C-h-sb-√mw k-aq-l-Øn¬ c-≠v hn-`m-K-ß-
sf kr-„n-®p. D¬-]m-Z-t\m-]m-[n-I-fp-sS D-
S-a-ÿ-cm-b D-b¿-∂ h-cp-am-\-°m-cpw A-
Xn-Po-h-\-Øn-\m-bn kz-¥w A-[zm-\-ti-jn
am-{Xw ssI-h-i-ap-≈-h-cpw. Im-em-Im-e-ß-
fn-em-bn [-\n-I-\pw Z-cn-{Z-\pw X-Ωn-ep-≈
A-¥-cw h¿-≤n-®p-h-cp-∂p. C-¥y-sb kw-
_-‘n-®n-S-tØm-fw Zm-cn-{Zy-sa-∂-Xv bp-≤-
Im-e-Sn-ÿm-\-Øn¬ ]-cn-l-cn-t°-≠ H-cp
_-lp-apJ sh-√p-hn-fn-bm-Wv.
4.6 Zm-cn-{Zy \n¿--Ωm¿-P--\ \-b-ßfpw ]--cn--]m-Sn---I--fpw
k¿-°m-cn-s‚ hn-I-k-\-X-{¥-ß-fp-sS {]m-
Y-an-I e-£y-am-bn C-¥y≥ -c-W-L-S-\-bpw
]-©-h-’-c ]-≤-Xn-I-fpw D-b¿-Øn-°m-´p-
∂-Xv km-aq-ly-\o-Xn-bm-Wv. H-∂mw ]-©-
h-’-c ]-≤-Xn (1951 -˛ -56) {]-Im -cw,
"C-∂v km-aq-ln-I-hpw km-º-Øn-I-hp-
am-b am-‰-Øn-\p-≈ B-lzm-\-ap-b-cp-∂-Xn-
\v Im-c-Ww Zm-cn-{Zy-hpw h-cp-am-\-Øn-
t‚-bpw kz-Øn-t‚-bpw A-h-k-c-ß-fp-tS-bpw
A-k-a-Xz-hpw \n-e-\n¬-°p-∂-Xm-Wv'. c-
≠mw ]-©-h-’-c ]-≤-Xn (1956˛-61) "km-
º-Øn-I hn-I-k-\-Øn-s‚ Kp-W- -e-߃,
k-aq-l-Øn-se, Xm-c-X-tay-\ Zp¿-_-e P-\-
hn-`m-K-߃-°v I-Sp-X¬ Iq-Sp-X¬ {]-tbm-
P-\-s∏-Sp-∂ hn-[-Øn-em-bn-cn-°-Ww' F-
∂pw Nq-≠n-°m-Wn-°p-∂p. Zm-cn-{Zy \n¿-
Ωm¿-÷-\-Øn-epw A-Xn-\m-bn k¿-°m¿
kzo-I-cn-® hn-hn-[ X-{¥-ß-fn-epw Du-∂n
s°m-≠m-Wv F-√m \-b-tc-J-I-fpw F-∂v
\-ap-°v Im-Wm≥ I-gn-bpw.
Zm-cn-{Zy \n¿-am¿-÷-\-Øn¬ k¿-°m¿
H-cp {Xnap -J k-ao -]-\-am -Wv (ThreeDimensional Approach) kzo-I-cn-°p-∂-Xv.
H-∂m-a-Xm-bn h-f¿-t®m-∑p-J k-ao-]-\-am-Wv,
(Growth Oriented Approach). km-º-Øn-I
h-f¿-®-bp-sS, - sam-Øw B-`y-¥-tcm-¬]m-
Z-\-Øn-epw B-tfm-l-cn h-cp-am-\-Øn-ep-ap-
≈ {Zp-X-K-Xn-bn-ep-≈ h¿-≤-\-hns‚ - ^-
e-߃ k-aq-l-Øn¬ F-√m ta-J-e-I-fn-
te-°pw FØpsa-∂pw Z-cn-{Z P-\-hn-`m-K-
ß-fn-te-°v A-Xv In-\n-™v C-d-ßp-sa-∂pw
(Trickle down), D-≈ {]-Xo-£-bn-em-Wv Cu
kao]-\w kzo-I-cn-®-Xv. 1950- I-fn-epw 1960
I-fp-sS Xp-S-°-Øn-epw C-Xm-bn-cp-∂p B-
kq-{X-W-Øn-s‚ {]-[m-\ Du-∂¬. {Zp-X-K-
Xn-bn-ep-≈ hy-h-km-b-h-Xv-I-c-W-hpw sX-
sc-s™-Sp-Ø Nn-e ta-J-e-bn-se l-cn-X-
hn-π-h-Øn-eq-sS-bp-≈ Im¿-jnI am-‰-ß-fpw
A-¬]hn-I-kn-X ta-J-e-Iƒ-°pw A-hn-I-
kn-X {]-tZ-i-߃-°pw Kp-W-I-c-am-Ip-sa-
∂v {]-Xn-£n-®p. Im¿-jn-I,- hym-h-km-bn-
I cw-K-Øp-≠m-b am-‰-ß-fpw k-º-Zvhy-h-
ÿ-bn-em-sI kw`-hn® am-‰-ß-fpw A-{X
a-Xn-∏p-f-hm-°p-∂-Xm-bn-cp-∂n-s√-∂v 2,3,
A-[ym-b-ß-fn¬ \n-߃ ]Tn-®t√m. P\-
kw-Jymh-f¿-® {]-Xn-io¿-jh-cp-am-\ hf¿-
®-sb ]p-d-tIm-´v h-en-®p. D-≈-h-\pw C√m-
9 1Zmcn{Zyw
Ø-h-\pw X-Ωn-ep-≈ A-¥-cw h¿-≤n-®p
h-∂p. {]m-tZ-in-I A-¥-c-hpw h≥-In-S -sN-
dp-In-S I¿-j-I¿ X-Ωn-ep-≈ A-¥-c-hpw h¿-
≤n-°m≥ l-cn-X-hn-π-hw Im-c-W-am-bn. qan
]p-\¿hn-X-c-Ww sN-øm≥ hn-k-Ω-Xn-°p-
I-bpw A-Xv \-S-∏n-em-°m≥ I-gn-bm-Xn-cn-
°p-I-bpw sN-bv-Xp. km-º-Øn-I hn-Z-Kv-[-
cp-sS A-`n-{]m-b-Øn¬ km-º-ØnIh-f¿-
®-bp-sS Kp-Ww Z-cn-{Z-cn-te-°v- H-´pw In-\n-
™n-d-ßn-bn-√ F-∂m-Wv.
Z-cn-{Z-cp-sS t£-a-Øn-\m-bn C-X-c am¿-§-
߃ A-t\z-jn-°p-tºmƒ A-[n-I B-kvXn
\n¿-Ωm-W-Øn-eq-sS sXm-gn-e-h-k-c-߃
kr-„n-t°-≠-Xn-s‚-bpw A-Xp-h-gn {]-tXy-
I-am-bn Z-cn-{Z¿-°v h-cp-am-\-hpw sXmgne-h-
k-c-ß-fpw h¿-≤n-∏n-t°-≠-Xn-s‚-bpw B-
h-iy-I-X-sb-°p-dn-®v Nn-¥n-°m≥ Xp-S-ßn.
k-hn-ti-j-am-b Zm-cn-{Zy \n¿-Ωm¿-÷-\ ]-
cn-]m-Sn-I-fn-eq-sS am-{X-ta C-Xv t\-Sm-\m-
Iq. c-≠m-a-sØ k-ao-]-\w, aq-∂mw ]-©-
h-h-’-c ]-≤-Xn (1961˛-66) bn-¬ B-cw-`n-
°p-I-bpw {I-ta-W hn-I-kn-°p-I-bpw sN-
bvX kzbw sXmgn¬, thX\ sXmgn¬
]≤-Xn-Ifp≠v. C-h-bn¬ F-Sp-Øp-]-d-
tb≠ BZy ]-≤-Xn-bm-Wv 1970-˛¬ \-S-∏n-
em-°n-b sXm-gn-en-\v Iq-en `-£-Ww ]-cn-
]m-Sn (Food for Work Programme).
]-©-h-’-c ]-≤-Xn-I-fp-sS ]-cn-t{]-£y-
Øn-s‚ A-Sn-ÿm-\-Øn-em-Wv `q-cn-`m-Kw
Zm-cn -{Zy \n¿-Ωm¿-÷-\ ]-≤-Xn-I-fpw
\-S-∏n-em-°n-b-Xv. kz-bw sXm-gn¬ ]-≤-Xn-
I-fpw, th-X-\ sXm-gn¬ ]-≤-Xn-I-fpw
hym]n-∏n-°p-I F-∂-Xm-Wv Zm-cn-{Zy-sØ
t\-cn-Sp-∂-Xn-\p-≈ {]-[m-\ am¿-§-am-bn
Nn{Xw 4.6 sXm-gn-en-\v Iq-en `-£-Ww ]-cn-]m-Sn (Food For work Programme )
9 2Zmcn{Zyw
]-cn-K-Wn-®Xv. kz-bw-sXm-gn¬ ]-≤-Xn-Iƒ-
°p-≈ D-Zm-l-c-W-ß-fm-Wv {Km-ao-WsXmgn-
ep-¬-]m-Z-\ ]-cn-]m-Sn (Rural EmploymentGeneration Programme REGP), {]-[m-\-a-
{¥n-bp-sS sXm-gn¬-Zm-\ ]-≤-Xn (Prime Min-ister's Rozgar Yojana PMRY), kz¿-W-P-b-
¥n \m-K-cn-I sXm-gn¬-Zm-\ ]-≤-Xn - Sw-arna Jayanthy Shahari Rozgar Yojana(SJSRY) F∂n-h.
{Km-ao-W sXm-gn-ep-¬]m-Z-\ ]-cn-]m-Sn :\-K-c-{]-tZ-i-ß-fn¬ kz-bw sXm-gn-e-h-k-
c-߃ kr-„n-°p-∂-Xn-\m-bp-≈ ]-≤-Xn-bm-
Wn-Xv. Jm-Zn-°pw {Km-ao-W hy-h-km-b-߃-
°p-am-bp-≈ I-Ωo-j≥ (Khadi and VillageIndustries Commission) B-Wv C-Xv \-S-∏n-
em-°p-∂-Xv. sN-dn-b hy-h-km-b-߃ B-
cw-`n-°p-∂-Xn-\v _m-¶p-Iƒ ap-tJ-\ hm-bv-
] \¬-Ip-∂ ]-≤-Xn-bm-WnXv.
{]-[m-\-a-{¥n-bp-sS sXm-gn¬-Zm-\ ]-≤-Xn:{Km-a-ß-fn-te-bpw \-K-c-ß-fn-te-bpw Xm-gv∂
h-cp-am-\-ap-≈ Ip-Spw-_-ß-fn-se A- y-kv-X-
hn-Zy-cm-b sXm-gn-en-√m-Ø bp-hm-°ƒ-°v
G-Xv X-cw kw-cw-`-߃ Xp-S-ßp-∂-Xn-\pw
km-º-Øn-Ik-lm-bw \¬-Ip-∂ ]-≤-Xn-
bm-Wn-Xv.
kz¿-W-P-b-¥n \m-K-cn-I sXm-gn¬-Zm-\ ]-
≤-Xn: \-K-c-{]-tZ-i-ß-fn¬ kz-bw sXm-gn-
epw th-X-\ sXm-gn-epw kr-„n-°m-\p-≈
]-≤-Xn-bm-Wv C-Xv.
B-Zy-Im-e-Øv kz-bw sXm-gn¬ ]-≤-Xn-I-
fn¬ \n-∂p-≈ k-lm-b[-\w hy-‡n-Iƒ-
°v/Ip-Spw-_-߃-°v \¬-Ip-I-bm-Wv sN-bv-
Xn-cp-∂-Xv. 1990 ap-X¬ Cu co-Xn-°v am-‰w
h-∂p. C-t∏mƒ Cu ]-≤-Xn-I-fn¬ \n-∂v
km-º-Øn-I k-lm-bw e- n-°p-∂-Xn-\v B-
Zyw kz-bw k-lm-b kw-L-߃ (Self HelpGroups) cq-]o-I-cn-°-Ww. A-h-sc sN-dn-b
kw-Jy k-am-l-cn-°p-hm≥ t{]-cn-∏n-°p-I-
bm-Wv B-Zyw sN-øp-∂-Xv. Cu ]-Ww A-
h¿-°n-S-bn¬ X-s∂ sN-dn-b hm-bv-]-Iƒ
\¬-Im-\m-bn D-]-tbm-Kn-°p-∂p. ti-jw
k¿-°m¿ _m-¶p-Iƒ ap-tJ-\ Cu kz-bw
k-lm-b kw-L-߃-°v `m-Kn-I-am-bn km-
º-Øn-I k-lm-bw \¬-Ip-∂p. A-h-cm-Wv
kz-bw sXm-gn¬ sN-øp-∂-Xn-\v B¿-°v hm-
bv-] sIm-Sp-°-W-sa-∂v Xo-cp-am-\n-°p-∂-Xv.
kz¿-W-P-b-¥n {Km-atdm-kvKm¿ tbm-P-\
(SGSY) C-Ø-c-Øn-ep-≈ H-cp ]-≤-Xn-bm-
Wv. C-t∏mƒ Cu ]-≤-Xn- ]p-\xkw-L-Sn-
∏n-®v tZ-io-b {Km-ao-W D-]-Po-h-\ an-j≥
F-∂dn-b-s∏-Sp-∂p.
{Km-a-ß-fn-se Z-cn-{Z-cm-b, A-hn-Z-Kv-[ P-\-
߃-°v th-X-\ sXm-gn¬ \¬-Ip-∂-Xn-\v
]-eX-cw ]-≤-Xn-Iƒ \n-e-hn-ep-≠v. C-h-
bn¬ Nn-e-Xm-Wv tZ-io-b sXm-gn-en-\v Iq-
en `-£-Ww ]-cn-]m-Sn (National Food ForWork Programme), k-ºq¿-W {Km-ao-W kz-
bw-sXm-gn¬ ]-≤-Xn (Sampoorna GrameenSwarozgar Yojana SGRY) F∂nh. {]-tXy-
I ssh-Z-Kv-[yw B-h-iy-an-√m-Ø sXm-gn¬
sN-øm≥ X-øm-dp-≈ Ip-Spw-_-Øn-se {]m-
b-]q¿-Øn-bm-b H-cw-K-Øn-\v h¿-j-Øn¬
100 sXm-gn¬ Zn-\-߃ D-d-∏p \¬-Ip-∂ H-
cp \n-b-aw 2005 B-K-Ãv am-k-Øn¬ ]m¿-
e-sa‚ v ]m-km-°p-I-bp-≠m-bn. a-lm-flm-
Km-‘n {Km-ao-W sXm-gn-ep-d-∏p \nb-aw
(Mahatma Gandhi National RuralEmployment Guarantee Act MGNREGA)F-∂m-Wv C-Xv A-dn-b-s∏-Sp-∂-Xv. Cu \n-
9 3Zmcn{Zyw
b-a-{]-Im-cw \n-e-hn-ep-≈ an-\n-aw Iq-en \n-
c-°n¬ sXm-gn¬ sN-øm≥ X-øm-dp-≈-h¿-
°v Cu ]-≤-Xn \-S-∏n-em-°p-∂ {]-tZ-i-
ß-fn¬ sXm-gn-se-Sp-°m-hp-∂-Xm-Wv. Cu
]-≤-Xn {]-Im-cw 2012˛-13 -¬ 4.4 tIm-Sn Ip-
Spw-_-߃-°v sXm-gn¬ \¬-In.
Zm-cn-{Zy-sØ t\-cn-Sp-hm-\p-≈ aq-∂m-a-sØ
k-ao-]-\w Z-cn-{Z P-\-hn-`m-K-߃-°v G-‰-
hpw Np-cp-ßn-b sNe-hn¬ A-Sn-ÿm-\ ku-
I-cy-߃ e-`y-am-°p-I F-∂-Xm-Wv. k-_v-
kn-Un \n-c-°n-ep-≈ `-£y-[m-\y-߃,
hnZym`ymkw, B-tcm-Kyw, P-e-hn-X-c-Ww,
ip-Nn-Xz ku-I-cy-߃ ap-X-em-b km-aq-ly
D-]-t`mK B-h-iy-߃ s]m-Xp sN-e-hn¬
\¬-In-s°m-≠v P-\-ß-fp-sS Po-hn-X \n-e-
hm-cw sa-®-s∏-Sp-Ømhp∂ ]-≤-Xn-Iƒ hn-
`m-h-\w sN-øp-∂-Xn¬ tem-I-Øn¬ X-s∂
ap≥-]-¥n-bn-ep-≈ cm-Py-ß-fn¬ H-∂mWv
C-¥y. Cu co-Xn-bn¬ \-S-∏n-em-°p-∂ ]-
≤-Xn-Iƒ Z-cn-{Z-cp-sS D-]-t`m-Km-h-iy-߃
\n-d-th-‰p-∂-Xn-\pw sXm-gn-e-h-k-c-߃ kr-
„n-°p-∂-Xn-\pw B-tcm-Ky hn-Zym-`ym-k
ku-I-cy-߃ sa-®-s∏-Sp-Øp-∂-Xn-\p-ap-≈-
h-bm-Wv. A-©mw ]-©-h-’-c ]-≤-Xn ap-
X¬-°v Cu k-ao-]-\w Im-Wm-hp-∂-Xm-Wv.
"sXm-gn-e-h-k-c-߃ hn-I-kn-®n-´pw Z-cn-{Z¿-
°v A-Xym-h-iy km-[-\ tk-h-\-߃ kz-
bw hm-ßn-°p-hm≥ I-gn-bp-∂n-√. A-Xn-
\m¬ --Ahiy -£y-[m-\y-߃, hn-Zym-`ym-
kw, B-tcm-Kyw t]m-j-Im-lm-cw, Ip-Sn-sh-
≈w, ]m¿-∏n-Sw, hm¿-Øm-hn-\n-a-b ku-I-
cy-߃, ssh-Zyp-Xn Xp-S-ßn-b km-aq-ly-
D-]-t`m-K-ß-fpw \n-t£-]-ß-fpw G-‰-hpw Np-
cp-ßn-b A-f-hn¬ e-`y-am-t°-≠-Xp-≠v.
"Z -cn - {Z -cp -sS `-£-Wmt]m-j-Im-lm-c
A-h--ÿ sa-®-s∏-Sp-Øp-∂-Xn-\p-≈ aq-∂v
_r-l-Øm-b ]-≤-Xn-I-fm-Wv s]m-Xp-
hnXcW k-{º-Zm-bw (Public DistributionSystem PDS), kw-tbm-Pn-X in-ip hn-I-k-
\ ]-cn-]m-Sn (Integrated Child DevelopmentScheme ICDS), D-®-`-£-W ]-cn-]m-Sn (Midday Meals Scheme MMS) F-∂n-h. {]-
[m-\-a -{¥n {Km-ao -W tdm-Uv ]-≤-Xn
(Pradhan Matnri Gram Sadak Yojana), {]-[m-
\-a-{¥n {Km-tam-Z-b tbm-P-\ (PradhanMatnri Gramodaya Yojana), hm-flo-In Aw-
t_-Z v -I¿ ]m¿-∏n -S ]-≤Xn (ValmikiAmbedkar Awas Yojana) F-∂n-h-bpw C-tX
e-£y-tØmsS-bp≈ ]-cn-]m-Sn-I-fm-Wv.
Np-cp-°-Øn¬ C-¥y C°m-cy-ß-fn-se√mw
Xr-]v-Xn-I-c-am-b ]p-tcm-K-Xn ssI-h-cn-®n-
´p≠v.
k-aq-l-Øn-se ]n-t∂m-°-ap-≈ {]-tXy-I
hn-`m-K-ß-sf k-lm-bn-°p-∂-Xn-\m-bn k¿-
°m¿ A-t\-Iw km-aq-ly kp-c-£m ]-≤-
Xn-Iƒ \-S-∏m°p-∂p-≠v. tI-{μ k¿-°m¿
\-S-∏m°n-b C-Ø-cw ]-≤-Xn-I-fn¬ H-∂m-
Wv tZ-io-b km-aq-ly k-lm-b ]-≤-Xn
(National Social Assistance Programme).Cu ]-≤-Xn {]-Im-cw \n-cm-ew-_-cm-b ap-
Xn¿-∂ ]u-c-∑m¿-°v k-lm-b-am-bn s]≥-
j≥ \¬-Ip-∂p. Zm-cn-{Zyw A-\p-`-hn-°p-∂
hn-[-h-I-fpw A-K-Xn-I-fm-b kv-{Xo-I-fpw Cu
]-≤-Xn-bp-sS ]-cn-[n-bn¬ h-cp-∂p. Z-cn-
{Z¿°v B-tcm-Ky C≥-jp-d≥-kv \¬-Ip-∂
H-cp ]-≤-Xn-bpw k¿-°m¿ \-S-∏n-em-°n-bn-
´p-≠v.
9 4Zmcn{Zyw
4.7 Zm-cn-{Zy \n¿-Ωm¿-÷-\ ]-cn-]m-
Sn-Iƒ -˛ H-cp hn-a¿-i-\m-fl-I
hne-bn-cp-ج
kzm-X-{¥ym-\-¥-c-Im-ew ap-X¬- X-s∂ Zm-
cn-{Zy \n¿-am¿-÷-\-Øn-\p-≈ {i-a-߃ B-
cw-`n-®p. C-∂v ]-e kw-ÿm-\-ß-fn-te-bpw
tI-h-e Z-cn-{Z-cp-sS i-X-am-\w tZ-io-b i-
cm-i-cn-tb-°mƒ h-f-sc Xm-gv-∂-Xm-Wv-. Zm-
cn-{Zyw \n¿-Ωm¿-÷-\w sN-øp-∂-Xn-\v hn-
hn-[ X-cw ]-cn-]m-Sn-Iƒ \-S-∏n-em-°n-sb-
¶n-epw, hn-i-∏v, t]m-j-Im-lm-c-°p-d-hv, \n-
c-£-c-X, A-Sn-ÿm-\ ku-I-cy-ß-fp-sS A-
]-cym-]v-X-X Xp-S-ßn-b-h C-¥y-bp-sS ]-e
`m-K-ß-fn-epw km-[m-c-W-am-bn X-s∂ Xp-
S-cp-∂p. I-gn-™ B-d-c ]-Xn-‰m-≠p-I-fm-bn
]p-tcm-K-a-t\m-∑p-J-am-b [m-cm-fw Zm-cn-{Zy
\n¿-Ωm¿-÷-\ ]-≤-Xn-Iƒ \-S-∏n-em-°n-
sb-¶n-epw au-en-I-am-b H-cp ]-cn-h¿-Ø-
\hpw A-Xn-\p-≠m-bn-´n-√. ]-e ]-≤-Xn-I-
fp-sS-bpw ]p-\¿-\m-a-I-c-W-hpw, kw-tbm-
P\hpw, sN-dn-b am-‰w h-cp-Ø-ep-I-fpw
am{X-amWv \S-°p-∂-Xv. A-h-iy hn-`m-K-
߃-°v A-Sn-ÿm-\ B-hiy--ß-fp-sS e`y-
X-bn-tem D¬]m-Z-\ {]-{In-b-bp-tS-bpw B-
kv-Xn-I-fp-tS-bpw D-S-a-ÿ-Xbntem Imcy-
amb am-‰-ß-sfm-∂pw X-s∂ D-≠m-bn-´n-
√. \-Ωp-sS-- ]-≤-Xn-I-fp-sS hn-P-b-I-c-am-b
]T-\-{]-h¿-Ø-\-߃
Xo-c-{]-tZ-i-ß-fn-epw a-cp-`q-an-I-fn-epw a-e-{º-tZ-i-ß-fn-se tKm-{X-ta-J-e-I-fn-epw
tPm-en-°v Iq-en `-£-W ]-≤-Xn, kz-bw-sXm-gn¬ ]-≤-Xn, F-∂n-h-°v A-\p-tbm-
Py-am-b G-sX-¶n-epw aq-∂v sXm-gn-e-h-k-c-ß-sf-°p-dn-®v N¿-®-sN-øp-I-bpw B-i-
bw ]-´n-I-s∏-Sp-Øp-I-bpw sN-øp-I.
\n-c-h-[n \-b-tc-J-Iƒ,- ]-©-h-’-c ]-≤-Xn tc-J-Iƒ km-º-Øn-I k¿-sΔ-Iƒ
ap-X-em-b-h- B-kp-{X-W I-Ωo-j-s‚ sh-_v-ssk-‰n¬ (www.planningcommission.nic.in)e-`y-am-Wv. C-h-bn¬ Nn-e-Xv \n-ß-fp-sS kv-Iq-fp-I-fn-epw hm-b-\-im-e-I-fn-epw
D≠mIpw. Cu tc-J-I-fn¬ k¿-°m¿ \-S-Øn-b {i-a-ß-fpw A-h-bp-sS hn-e-bn-cp-
Ø-ep-I-fpw e- y-am-Wv. A-h-bn¬ Nn-e-Xv ]-cn-tim-[n-°p-I. ¢m- n¬ N¿-® sNøpI.
\n-ß-fp-sS {]-tZ-i-tØm ]-cn-k-c-ß-fn-tem tdm-Uv \n¿-Ωm-Ww, B-ip-]-{Xn-Iƒ-
°pw hn-Zym-e-b-߃-°p-ap-≈ sI-´n-S-ß-fp-sS \n¿-Ωm-Ww Xp-S-ßn-b {]-h¿-Ø-
\-߃ \n-߃ I-≠n-´p-≠m-Ipw. C-Ø-cw ÿ-e-߃ k-μ¿-in-°p-I. A-hn-sS-bp-
≈ sXm-gn-en-s≥-d kz-`m-hw, sXm-gn-se-Sp-°p-∂-h-cp-sS F-Æw, sXm-gn-em-fn-Iƒ-
°v sIm-Sp-°p-∂ th-X-\w Xp-S-ßn-b-h I-s≠-Øn c-t≠m aq-t∂m t]-Pp-I-fp-≈
dn-t∏m¿-´v X-bm-dm-°-I
hn-I-k-\ {]-h¿-Øn-I-fp-sS (D-Zm: NREGS) dn-t∏m¿-´n-s‚ A-Sn-ÿm-\-Øn¬ A-
Xn-t\m-Sv _-‘-s∏-´ k¿-°m¿ \-b-tc-J-sb hn-a¿-i-\m-fl-I-am-bn hn-e-bn-cp-
Øp-I.
9 5Zmcn{Zyw
t_mIvkv 4.4 cm-a-Zm-k sIm¿-Δ-bp-sS F-ßp-sa-Øm-Ø tdm-Uv
k¿-°m-cn-\v 17.44 e-£w cq-] aq-ey-ap-≈ H-cm-fm-Wv Xm≥ F-∂-dn-™-Xn¬, cm-Pv-tI-X {Km-a-Øn-se
cm-a-Zm-kv sIm¿-Δ-°v h-en-b k-t¥m-j-sam-∂pw tXm-∂n-bn-√. 1993 s‚ A-h-km-\w ]- n-I-h¿-§ hn-I-
k-\-Øn¬ Dƒ-s∏-Sp-Øn 17.44 e-£w cq-] sN-e-h-gn-®v cm-Pv-tI-X {Km-a-Øn-te-°v 3 In.ao ssZ¿-Ly-
ap-≈ H-cp tdm-Uv \n¿-Ωn-°m≥ Xo-cp-am-\n-®p.
C-¥y-bn-se G-‰-hpw Z-cn-{Z-am-b Pn-√-I-fn¬ H-∂m-Wv, 55 i-X-am-\-Øn-e-[n-Iw t]-cpw ]- n-I-h¿-§-°m-
cm-b k¿-Kp-P (Surguja). C-h-cn¬ X-s∂ G-‰-hpw Xm-sg X-´n-ep-≈ 5 i-X-am-\w t]¿ ]-lm-Zn
(Pahadi) A-s√-¶n¬ ln¬ sIm¿-Δ-Iƒ ( Hill Korwas ) F-∂ hn-`m-K-Øn¬-s∏-Sp-∂p. C-¥y-bn-se
H´pw ]cnjvIrXc√mØ hn- m-K-am-Wn-Xv. A-h-cp-sS D-∂-a-\-Øn-\m-bn [m-cm-fw ]-Ww sN-e-h-gn-® ]-
e-bn-\w ]-≤-Xn-I-fpw \-S-∏n-em-°p-∂p-≠v. ]-lm-Zn sIm¿-Δ ]-≤-Xn (Pahadi Korwa Project) F-∂
tI-{μ ]-≤-Xn-°v am-{Xw 5 h¿-j-Øn-\p-≈n¬ 42 tIm-Sn cq-] sN-e-h-gn-®p.
G-I-tZ-iw 15,000 ]-lm-Zn sIm¿-Δ-Iƒ Po-hn-®n-cn-∏p-≠v. C-h-cn¬ q-cn- m-K-hpw k¿-Kp-P Pn-√-bn-ep-am-
Wv. F-s¥m-s°-bm-bn-cp-∂m-epw Nn-e cm-{„o-b Im-c-W-ß-fm¬ ]-≤-Xn-I-fp-tS-sb-√mw A-Sn-ÿm-\w
dm-bv-K-Uv Pn-√-bm-bn-cp-∂p. cm-Pv-tI-X-bn-se ]-lm-Zn sIm¿-Δ tdm-Uv \n¿-Ωn-°p-∂-Xn-\v H-cp X-S- -ap-
≠m-bn-cp-∂p.- cm-a-Zm-kn-s‚ Ip-Spw-_w H-gn-sI a-‰p ]-lm-Zn-Iƒ B-cpw X-s∂ A-hn-sS D-≠m-bn-cp-
∂n√.
H-cp k¿-°m-cn-X-c kw-L-S-\ (NGO) {]-h¿-Ø-I≥ ]-d-bp-∂p. "]-lm-Zn sIm¿-Δ-Iƒ-°v A-ev-]w t]m-
epw Kp-W-I-c-am-hp-∂n-s√-¶n-epw A-h¿-°v D-]-Im-c-an-s√-¶n-epw A-Xv {]-iv-\-a-√. H-cp \o-¥¬ Ip-f-
tam _w-•m-thm B-bn-cp-∂m-epw \n-߃ A-Xv ]- n-I-h¿-§ hn-I-k-\-Øn-s\-∂ t]-cn¬ \-S-∏n-em-°-
Ww" cm-a-Zm-kn-s‚ a-I-\m-b cm-a-h-Xm¿ sIm¿-Δ ]-d-™p, "cm-Pv-tI-X hn-t√-Pn¬ b-Ym¿-∞-Øn¬ ]-
lm-Zn-sIm¿-Δ-Iƒ Xm-a-kn-°p-∂p-t≠m F-∂v t]m-epw ]-cn-tim-[n-°m≥ B-cpw X-øm-dm-bn- n-√. Iq-Sm-
sX A-hn-sS ap≥-]v X-s∂ H-cp Xm-Xv-Im-en-I a¨-]m-X (Kutcha Road) D-≠m-bn-cp-s∂-∂pw B-cpw
]-d-bp-∂n-√. A-h¿ A-ev-]w Np-h-∂ a-Æv sIm-≠p-h-∂p ]-c-Øn. C-∂pw, 17..44 e-£w-cq-] sN-e-h-gn-
®n-´pw A-Xv H-cp km-[m-c-W tdm-Uv B-bn-´n-√.
cm-a-Zm-kn-s‚ B-h-iyw lr-Z-b-kv-]¿-in-bpw e-fn-X-hp-am-bn-cp-∂p. A-t±-lw ]-d-bp-∂p. "F-\n-°v th-
≠-Xv A-ev-]w sh-≈w am-{X-am-Wv. sh-≈-an-√m-sX R-߃ F-ßn-s\ Ir-jn sN-øpw'' B-h¿-Øn-®p-
≈ tNm-Zy-Øn-\v A-t±-lw ]-d-™p. " tdm-Uv \n¿-am-W-Øn-\m-bn 17.44 e-£w cq-] sN-e-h-gn-®-Xn-\v
]-I-cw Ip-d-®v B-bn-c-߃ am-{Xw sN-e-hp h-cp-∂ F-s‚ In-W¿ \-√-Xm-°n X-cm-am-bn-cp-∂n-t√? Ir-
jn q-an-bn-epw Nn-e {I-ao-I-c-W-߃ B-h-iy-am-bn-cp-∂p. A-h¿ A-ev-]w sh-≈w X-∂p-sIm-≠v Xp-
S-ß-s´."
cm-a-Zm-kn-s‚ {]-iv-\-ß-sf-√mw A-h-K-Wn-°-s∏- p. A-h¿-°v th-≠n-bn-cp-∂-Xv, "]-≤-Xn e-£y-߃
]q¿-Øo-I-cn-°p-I-bm-bn-cp-∂p.' H-cp D-tZym-K-ÿ≥ A-h-sc ]-cn-l-kn-®p sIm-≠v ]-d-™p. "B ]Ww
H-cp _m-¶n¬ ÿn-c \n-t£-]w \-S-Øn-bn-cp-s∂-¶n¬ A-h¿ ]-Wn-sbm-∂pw F-Sp-°p-am-bn-cp-∂n√.
A-Xn-s‚ ]-en-i sIm-≠v am-{Xw F-√m ]-lm-Zn Ip-Spw-_-߃-°pw k¿-Kp-P \n-e-hm-c-Øn¬ I-gn-bm-
am-bn-cp-∂p.'
cm-a-Zm-kn-t\m-Sv \n-߃-°v F-¥m-Wm-h-iy-sa-t∂m \n-ß-fp-sS {]-iv-\-߃ F-¥m-sW-t∂m B-cpw
A-t\z-jn-®n-√. {]-iv-\-߃-°v ]-cn-lm-c-hpw I-≠n-√. ]-I-cw A-t±-l-Øn-s‚ t]-cn¬ 17.44 e-£w
ap-S-°n D-]-tbm-K-an-√m-Ø H-cp tdm-Uv \n¿-Ωn-®p. 2 In.ao am-{Xw ]-Wn-X, F-ßp-sa-Øm-Ø B tdm-
Un-eq-sS bm-{X sN-øp-tºmƒ A-t±-lw tNm-Zn-®p. "R-ß-fp-sS P-e-£m-a-Øn-\v F-s¥-¶n-epw sN-
øm≥ km-[n-°p-tam k¿'
D-d-hn-Sw: Excerpted from P Sainath, 1996, Everybody Loves a Good Drought, Stories from India'sPoorest Districts, Penguin Books, New Delhi,
9 6Zmcn{Zyw
\-S-Øn-∏n-\v X-S- -am-bn \n¬-°p-∂ aq-∂v
{]-[m-\ Im-c-W-ß-fm-Wv Np-≠n-°m-Wn-°-
s∏-Sp-∂-Xv. q-an-bp-tS-bpw kz-Øn-t‚-bpw A-
k-¥p-en -X-am-b hn-X-c -W ^-e-am-bn
Zmcn{Zy \n¿-Ωm¿-÷-\ {]¿-Ø-\-ß-fp-sS
t\-cn-´p-≈ Kp-W-^-e-߃ Z-cn-{Z-c-√m-Ø-
h¿ t\-Sn -sb-Sp -Øp. Zm-cn - {Zy -Øn-s‚
hym]vXn I-W-°n-se-Sp-°p-tºmƒ Cu B-
h-iy-Øn-\m-bn \o-°n-sh-® hn-`-h-߃
A]-cym-]v -X-am-bn-cp -∂p. A-Xn-ep-]-cn
k¿°m¿ Po-h-\-°m-cpw _m-¶v D-tZym-K-ÿ-
cp-am-bn-cp-∂p Cu ]-≤-Xn-Iƒ \-S-∏n-em-t°-
≠n-bn-cp-∂-Xv. Cu D-tZym-K-ÿ¿ i-cn-bmb
co-Xn-bn-ep-≈ ]-cn-io-e-\w e-`n-°m-Ø-
htcm Xm¬∏-cy-an-√mØ-h-tcm A-gn-a-Xn-
°m-tcm {]m-tZ-in-I-am-b h-tc-Wy hn`m-K-
°m-cp-sS kzm-[o-\-Øn-\v hn-t[-b-am-Ip-∂-
h-tcm B-bn-cp-∂-Xn-\m¬ hn-`-h-߃ Im-
cy-£-a-a-√m-sX D-]-tbm-Kn-°p-I-bpw ]mgm-
°p-I-bpw sN-bv-Xp. t]m-cm-Ø-Xn-\v {]m-tZ-
in-I ÿm-]-\-ß-fp-sS ]-¶m-fn-Øw ]≤Xn
\n¿-h-l-W-Øn¬ D-≠m-bn-cp-∂p-an√.
Zm-cn-{Zy-tc-J-°v Xm-sg-tbm sXm-´p ap-I-fn-
tem D-≈ `q-cn-`m-Kw h-cp-∂ A-h-i hn-`m-
K-ß-sf A-`n-kw-t_m-[-\ sN-øp-∂ Im-
cy-Øn¬ k¿-°m¿ \-b-߃ ]-cm-P-b-
s∏´p. Zm-cn-{Zyw \n¿-Ωm¿-÷-\w sN-øm≥
D-b¿-∂ h-f¿-®m\n-c-°v am-{Xw t]m-cm
F∂v sX-fn-bn-°-s∏-´n-cn-°p-∂p. Z-cn-{ZP-\-
hn- m-K-ß-fp-sS k-Po-h ]-¶m-fn-Ø-an-√m-sX,
Hcp ]-≤-Xn-bpw hn-P-b-I-c-am-bn \-S-∏n-em-
°m≥ I-gn-bn-√.
km-º-Øn-I h-f¿-®m{]-{In-b-bn¬ Z-cn-{Z¿
k-Po-h-a-bm-bn C-S-s]-Sp-I-bpw km-º-ØnI
h-f¿-®-bn¬ A-h-cp-sS Im-cy-£-a-am-b
kw-`m-h-\ D-≠m-hp-I-bpw sN-øp-tºmƒ
am{Xta Zm-cn-{Zy-sØ ]q¿-W-am-bn Xp-S-®p
\o-°m≥ km-[n-°p-I-bp-≈q. C-Xn-\m-bn
km-aq -ly k-l-I-c-W-ap-≠m-hp-I-bpw
Z-cn{Zsc C-Xn¬ ]-s¶-Sp-°p-hm≥ t{]m-’m-
ln-∏n-°p-I-bpw A-h-sc i-‡n-s∏-Sp-Øp-I-
bp-am-Wv sN-tø-≠-Xv. sXm-gn-e-h-k-c-߃
h¿-≤n-°p-I-bpw A-Xn-eq-sS sXm-gn¬ ss\-
]p-Wyhn-I-k-\w, km-£-c-X, B-tcm-Kyw,
F-∂n-h-sb sa®-s∏Sp-I-bpw sN-ø-Ww. A-
Xn-ep-]-cn Zm-cn-{Zy _m-[n-X {]-tZ-i-ß-sf
Nn{Xw 4.7 ]m-gvh-kv-Xp ti-J-cn-°p-∂-h¿: sXm-gn¬ B-kq-{X-W-Øn-s‚ sX-‰m-b X-c-Øn-ep-≈ \n¿-h-l-Ww h-f-sc Xp-—-am-b h-cp-am-\we-`n-°p-∂ sXm-gn-ep-Iƒ Iq-Sn G-s‰-Sp-°m≥P-\-ß-sf \n¿-_-‘n-X-am-°p∂p.
9 7Zmcn{Zyw
I-s≠-Øp-I-bpw A-hn-sS hn-Zym-e--b-߃,
tdm-Up-Iƒ, ssh-Zyp-Xn, hm¿-Øm-hn-\n-a-b
ku-I-cy-߃, sF.Sn. tk-h-\-߃, ]-cn-
io-e-\ ÿm-]-\-߃ Xp-S-ßn-b A-Sn-ÿm-
\ ku-I-cy-߃ e-`y-am-t°-≠-Xp-am-Wv.
4.8 D-]-kw-lm-cw
kzm-X-{¥y-Øn-\p ti-jw \mw G-gv ]-Xn-
‰m-≠p-Iƒ ]n-∂n- p I-gn-™p. km-aq-ly-\o-
Xn-°pw k-a-Xz-tØm-Sp-sam-∏-ap-≈ {Zp-X-K-
Xn-bn-ep-≈ k-¥p-en-X h-f¿-®-bm-Wv \-Ωp-
sS ]-≤-Xn-I-fp-sS Zo¿-L-Im-e e-£yw. GXv
k¿-°m¿ A-[n-Im-c-Øn-en-cn-°p-tºm-gpw
Zmcn-{Zy\n¿-Ωm¿-÷-\w F-∂-Xv \-Ωp-sS {]-
[m-\ e-£y-am-bn-cp-∂p. cm-Py-sØ tI-h-
e Z-cn-{Z-cp-sS F-Æw Ip-d-™p. Nn-e kw-
ÿm-\-ß-fn¬- Z-cn-{Z-cp-sS A-\p-]m-Xw
tZio-b i-cm-i-cn-tb-°mƒ Ip-d-hp-am-Wv. F-
∂n-´pw hn-a¿-i-I¿ ]-d-bp-∂-Xv, h-f-sc-b-
[n-Iw ]-Ww \o-°n-sh-°p-I-bpw sN-e-h-
gn-°p-I-bpw sN-bv-Xn-´p-s≠-¶n-epw e-£yw
h-f-sc hn-Zq-c-am-sW-∂m-Wv. {]-Xn-io¿-j
h-cp-am-\-Øn-epw i-cm-i-cn Po-hn-X \n-e-hm-
c-Øn-epw \-ap-°v ]p-tcm-K-Xn-bp-≠m-bn-´p-
≠v. A-Sn-ÿm-\ B-h-iy-߃ t\-Sn-sb-Sp-
°p-∂ Im-cy-Øn-epw ]p-tcm-K-Xn-bp-≠v. F-
∂m¬ a-‰p cm-Py-ß-fn-ep-≠m-b ]p-tcm-K-
Xn-tbm-Sv Xp-e-\w sN-øp-tºmƒ \-Ωp-sS
]p-tcm-K-Xn B-im-h-l-a-√. A-Xn-ep-]-cn hn-
I-k-\-Øn-s‚ k-Zv-^-ew F-√m hn-`m-Kw
P-\-߃-°p-sa-Øn-bn-´n-√. Nn-e hn-`m-K-
߃, k-º-Zvhy-h-ÿ-bp-sS Nn-e ta-J-e-
Iƒ, cm-Py-Øn-se Nn-e {]-tZ-i-߃ F-
√mw X-s∂ km-aq-ln-I km-º-Øn-I hn-I-
k-\ Im-cy-Øn¬ hn-I-kn-X cm-Py-ß-tfm-
Sp-t]m-epw a-’-cn-°m≥ {]m-]v-X-am-Wv. ]-
s£ a-‰p ]-e-cpw Zm-cn-{Zy-Øn-s‚ hn-j-a-
hr-Ø-Øn¬ (Vicious Circle of Povetry) \n-
∂v X-s∂ ]p-d-Øp I-S-°m≥ {]m-]v-Xn-bn-
√m-Ø-h-cp-am-Wv.
kw-{K-lw (Recap) C-¥y-bp-sS hn-I-k-\-X-{¥-ß-fp-sS {]-[m-\ e-£yw Zm-cn-{Zyw e-Lq-I-cn-°p-I
F-∂-Xm-bn-cp-∂p.
{Km-a-ß-fn-se i-cm-i-cn Du¿-÷m-h-iy-am-b 2400 IntemI-tem-dn-bpw \-K-c-ß-fn-
se 2100 IntemI-tem-dn-bpw e-`n-°m-\m-h-iy-am-b B-tfm-l-cn D-]-t`m-K sN-e-
hpw F-‰-hpw Np-cp-ßn-b `-t£y-X-c sN-e-hpw Dƒ-s∏-Sp-∂-Xm-Wv Zm-cn-{Zy-tc-J A-
Y-hm tI-h-e Zm-cn-{Zyw.
Z-cn-{Z-cp-sS F-Æ-hpw A-\p-]m-X-hpw Xm-c-X-ayw sN-øp-tºmƒ P-\-ß-fp-sS Zm-cn-
{Zy-Øn-s‚ hy-Xy-ÿ XeI-fpw Im-em-Im-e-ß-fm-bn kw-ÿm-\-ß-fn¬ \ne-
\n¬°p∂ ÿnXn-sb-∏-‰n-bp≈ hni-Zmw-ihpw e-`n-°p-∂p.
9 8Zmcn{Zyw
A- ym-k-߃
1. Z-cn-{Z-sc Xn-cn-®-dn-bm≥ IntemI-tem-dn-sb A-Sn-ÿm-\-am-°n-bp-≈
Bibw a-Xn-bm-b-X-√ F-¥p-sIm-≠v?
2 tPm-en-°v Iq-en `-£-Ww ]-cn-]m-Sn F-∂-Xv sIm-≠v D-t±-in-°p-∂-sX-
¥v?
3 Zm-cn-{Zy \n¿-Ωm¿-÷-\ ]-cn-]m-Sn-I-fn¬ sXm-gn-e-h-k-c-߃ kr-„n-°p-
∂ ]-≤-Xn-Iƒ Iq-Sn B-h-iy-am-Wv. F-¥p-sIm-≠v?
4 h-cp-am-\ k-ºm-Z-\ B-kv-Xn-I-fp-sS kr-„n Zm-cn-{Zy-sa-∂ {]-iv-\-sØ
A-`n-kw-t_m-[-\ sN-øp-∂-sX-ß-s\?
5 C-¥y-bn¬ Zm-cn-{Zy \n¿-Ωm¿-÷-\-Øn-\m-bn kzo-I-cn-® {Xn-am-\ k-ao-
]-\w Zm-cn-{Zyw Ip-d-°p-∂-Xn¬ hn-P-bn-®n-´n-√. hn-e-bn-cp-Øp-I.
6. ap-Xn¿-∂ ]u-c≥-am¿-°pw, Z-cn-{Z-cpw \n-cm-ew-_-cp-am-b kv-{Xo-Iƒ-°pw
k-lm-b-am-Ip-∂-Xn-\v k¿-°m¿ kzo-I-cn-® ]-≤-Xn-I-sf-s¥-√mw?
C-¥y-bn-se Z-cn-{Z-cp-sS F-Æ-hpw sam-Øw P-\-kw-Jy-bn-se Z-cn-{Z-cp-sS A-\p-]m-X-
hpw h-f-sc-b-[n-Iw Ip-d-™n- p-≠v. B-Zy-am-bn 1990-¬ tI-h-e Z-cn-{Z-cp-sS F-Æ-Øn¬
Ip-d-hp-≠m-bn.
`q-cn-`m-Kw Z-cn-{Z-cpw {Km-a-ß-fn-em-Wv Po-hn-°p-∂-Xv. A-h¿ \n-Xy-th-X-\ sXm-gn-ep-
I-fn-epw A-hn-Z-Kv-[ sXm-gn-ep-I-fn-ep-am-Wv G¿-s∏-Sp-∂-Xv
h-cp-am-\-Øn-epw sN-e-hn-epw A-[n-jvTn-X-am-b k-ao-]-\w Z-cn-{Z-cp-sS a-‰v k-hn-ti-j-
X-I-sfm-∂pw ]-cn-K-Wn-°p-∂n-√.
C-¥y-bn-se Zm-cn-{Zyw \n¿-Ωm¿-÷-\w sN-øp-∂-Xn-\m-bn aq-∂v k-ao-]-\ co-Xn-I-fm-
Wv ]n-¥p-S-cp-∂-Xv. h-f¿-t®m-∑p-J hn-I-k-\w, {]-tXy-I Zm-cn-{Zy \n¿-am¿-÷-\ ]≤Xn-
Iƒ Z-cn-{Z-cp-sS G-‰-hpw Np-cp-ßn-b B-h-iy-߃ \n¿-Δ-ln-°¬ F-∂n-h.
B-kv-Xn-I-fp-sS D-S-a-ÿ-X-bpw D-¬]m-Z-\ {]-{In-b-I-fpw am-‰p-∂-Xn-\pw Z-cn-{Z-cp-sS
A-Sn-ÿm-\ ku-I-cy-߃ \n-d-th-‰p-∂-Xn-\p-≈ k¿-°m¿ {i-a-߃ C-\n-bpw B-
h-iy-am-Wv
9 9Zmcn{Zyw
7. Zm-cn-{Zy-hpw sXm-gn-en-√m-bv-a-bpw X-Ωn¬ F-s¥-¶n-epw _-‘-ap-t≠m? hn-i-
Zo-I-cn-°p-I
8. \n-߃ H-cp Z-cn-{Z-Ip-Spw-_-Øn-se Aw-K-am-sW-∂pw H-cp sN-dn-b I-S Xp-S-
ßm≥ k¿-°m-cn¬ \n-∂pw \n-߃-°v k-lm-bw B-h-iy-am-sW-∂pw k-¶-
ev-]n-°p-I. GXv ]-≤-Xn {]-Im-c-am-Wv \n-߃ k-lm-b-Øn¬ A-t]-£n-
°p-I?
9. {Km-ao-W Zm-cn-{Zy-hpw \-K-c Zm-cn-{Zy-hpw X-Ωn-ep-≈ hy-Xym-kw hn-i-Zo-I-cn-
°p-I. Zm-cn-{Zyw {Km-a-ß-fn¬ \n-∂pw \-K-c-ß-fn-te-°v am-‰-s∏-´n-cn-°p-∂p F-
∂v ]-d-bp-∂-Xv i-cn-bm-tWm? \n-ß-fp-sS D-Ø-cw km-[q-I-cn-°p-∂-Xn-\p-≈
Zm-cn-{Zy A-\p-]m-X-Øn-se {]-h-W-X-Iƒ D-]-tbm-Kn-°pI.
10. \n-߃ H-cp {Km-ao-W-\m-sW-∂v k-¶-¬]n-°p-I. Zm-cn-{Zyw a-dn-I-S-°p-∂-Xn-
\m-bp-≈ Nn-e \n¿-t±-i-߃ \¬-Ip-I.
\n¿-t±-in-°-s∏-Sp-∂ A-[n-I {]-h¿-Ø-\-߃
1. \n-ß-fp-sS {]-tZ-i-Øp-≈ 30 hy-‡n-I-fn¬ \n-∂v, A-h¿ \n-tXy-\ D-]-t`m-Kw sN-
øp-∂ h-kv-Xp-°-sf-°p-dn-®p-≈ hn-h-c-߃ ti-J-cn-°p-I. A-Xn-\p ti-jw B-t]-
£n-I -Zm-cn-{Zy-Øn-s‚ tXm-Xv A-dn-bp-∂-Xn-\m-bn D-]-t`m-K \n-e-hm-c-Øn-se A-f-
h-\p-k-cn-®v {I-ao-I-cn-°p-I.
2. Xm-gv-∂ h-cp-am-\-ap-≈ Ip-Spw-_-߃ hn-hn-[ h-kv-Xp-°ƒ-°m-bn sN-e-h-gn-°p-∂
]-Ww kw-_-‘n-® hn-h-c-߃ ti-J-cn-°p-I-bpw Xm-sg X-∂n-cn-°p-∂ ]-´n-I ]q¿-
Øn-bm-°p-I-bpw sN-øp-I. ]T-\-sØ hn-i-I-e-\w sN-bv-Xv G-Xv Ip-Spw-_-am-Wv a-
‰p-≈-h-sc A-t]-£n-®v Z-cn-{Z¿ F-∂v I-s≠-Øp-I. H-cp hy-‡n-°v 500 cq] sN-e-
hv F-∂-Xv Zm-cn-{Zy-tc-J-bm-bn kzo-I-cn-®v B-scm-s°-bm-Wv tI-h-e Z-cn-{Z¿ F-∂v
I-s≠-Øp-I.
C\w IpSpw_w F IpSpw_w _n IpSpw_w kn IpSpw_w Un
tKm-X-ºv/A-cnk-ky F-Æ]-©-km-cssh-Zyp-Xn/sh-fn-®ws\-øvh-kv-{X-߃
ho- p-hm-S-I
1 0 0Zmcn{Zyw
3. C-¥y-bn-te-bpw U¬-ln tN-cn-bn-te-bpw H-cp hy-‡n-bp-sS D-]-t`m-K h-kv-Xp-°-
ƒ°p≈ H-cp am-k-sØ i-cm-i-cn sN-e-hn-s‚ i-X-am-\w Xm-sg \¬-In-bn-cn-°p-
∂p.' A-cn-bpw tKm-X-ºpw '{Km-a-ß-fn¬ 25 i-X-am-\w F-∂m¬ Hm-tcm 100 cq-]-
bn-epw 25 cq-] "A-cn-°pw tKm-X-ºn-\pw' th-≠n am-{Xw sN-e-h-gn-°p-∂p F-
∂m-Wv A¿-∞w. ]-´n-I hm-bn-°p-I. Xm-sg-bp-≈ tNm-Zy-߃-°v D-Ø-c-sa-gp-Xp-
I.
* hy-Xy-kv-X {Kq-∏p-I-fn-se -£y-h-kv-Xp-°-fp-sS sN-e-hn-s‚ i-X-am-\-hpw A-h-cp-
sS ap≥-K-W-\-I-fpw Xm-c-X-ayw sN-øp-I.
* tN-cn-bn-se Ip-Spw-_-߃ Iq-Sp-X-em-bpw [m-\y-ß-tf-bpw ]-b-dp h¿-§-ß-tf-
bpw B-{i-bn-°p-∂p-sh-∂v \n-߃ I-cp-Xp-∂p-t≠m?
* Hm-tcm {]-tZ-i-ß-fn-epw Po-hn-°p-∂ P-\-߃ G-sX-√mw h-kv-Xp-°-fn-em-Wv G-
‰pw Ip-d-hv sN-e-h-gn-°p-∂-Xv? Xm-c-X-ayw sN-øp-I.
* tN-cn-\n-hm-kn-Iƒ amw-kw, a-’yw, ap- F-∂n-h-°v Iq-Sp-X¬ {]m-[m-\yw \¬-Ip-
∂p-sh-∂v \n-߃ Nn-¥n-°p-∂p-t≠m
C\w {Km-aw \Kcw U¬ln tNcn--Iƒ
A-cn-bpw tKm-X-ºpw 25.0 35.9 28.7
]-b-dp h¿-§-ß-fpw A-Xn-s‚
D-¬-]-∂-ß-fpw 5.7 6.1 9.9
]m-epw ]m-ep-¬-]-∂-ß-fpw 17.4 14.1 10.3
]-g-ß-fpw ]-®-°-dn-I-fpw 15.1 12.7 19.6
a-’y-hpw amw-k-hpw ap-´-bpw 6.3 5.3 13.1
]-©-km-c 3.3 3.8 4.0
D-∏pw kp-K-‘-hy-Rv-P-\-ß-fpw 10.8 10.8 8.1
a-‰p `-£y C-\-߃ 16.5 11.3 6.4
BsI 100 100 100
F-√m C-\-ß-fp-tS-bpw i-X-am-\-sa-∂
\n-e-°v `-£y-h-kv-Xp-°-fn≥-ta-ep-≈ 62.9 72.8 72.8
sN-e-hv
101Zmcn{Zyw
kq-Nn-I
Sen, Amartya & Jean Dreaze. (Eds). (1995) The Political Economy of Hunger, ClarendonPress, Oxford
NAOROJl. DADABHAI, 1996, Povetry and UnBritish Rule in India, Publication Division,Ministry of Information and Broadcasting, Government of India, Second Edition, New Delhi
SAINATH P, 1996. Everybody Loves a Good Drought: Stories from India's Poorest Districts,Penguin Books, New Delhi
SEN, AMARTYA. 1999. Povety and Famine: An Essay on Entitlement and Deprivation,Oxford Universtiy Press, New Delhi.
SUBRAMANIAM.S, (Ed) (2001) India's Development Experience: Selected Writings ofSGuhan, Oxford Universtiy Press, New Delhi
1 0 2
]T\ e£y߃
$ a\pjyhn`hw, a\pjy aqe[\ cq]oIcWw, a\pjyhnIk\w F∂o Bib߃
a\ nem°p∂p.
$ a\pjy aqe[\ Ønep≈ \nt£]w, kmºØnI hf¿®, a\pjyhnIk\w F∂nh
XΩnep≈ _‘w a\ nem°p∂p.
$ hnZym`ymkØn\pw BtcmKyØn\pw th≠nbp≈ Kh¨sa‚ v sNehns‚ BhiyIX
a\ nem°p∂p.
$ C¥ybpsS hnZym`ymk t\´Øns‚ Ahÿ a\ nem°p∂p.
a\pjy aqe[\ cq]oIcWw
C¥ybn¬
5
103
5.1 BapJw (Introduction)a\pjycminbpsS ]Sn]Snbmbp≈ hnIm-
kØn¬ henb hyXymkw D≠m°nb
Hcp ImcysØ°pdn®v Nn¥n®pt\m°q. Hcp-
]t£ AXv Adnhv tiJcn-°m\pw
kw`mjWØneqsSbpw ]m´pIfn-eqsSbpw
hniZamb A[ym]\-Øn -eqsSbpw
]Icm\pap≈ a\pjys‚ Ignhp-Iƒ
BImw. Imcy߃ hfsc s]s´∂p
Xs∂ Ffp∏-Ønem°m≥ ]cnioe\-
Øns‚bpw ss\]pWnIfpsSbpw Bh-
iyIX a\pjy≥ Is≠ØpIbmbncp∂p.
hnZym`ymkap≈hcpsS sXmgn¬ ssh-
ZKv[yw A√mØhcptSXnt\°mƒ IqSpX-
emsW∂v \ap°dnbmat√m? AXpsIm≠p-
Xs∂ hnZym`ymkap≈h¿°v C√mØ-hsc-
°mƒ IqSpX¬ hcpam\-ap≠m°m≥
Ignbp∂p. am{Xa√, cmPy-Øns‚ kmº-
ØnI hf¿®°v hnZym-`ymk-ap≈hcpsS
kw`mh\bpw hfsc IqSpXemWv.
hnZym`ymkw hy‡nIƒ°v Db¿∂ hcp-
am\ap≠m°psa∂p am{Xa√, a‰v D∂X-
aqeym[njvTnX KpWßfpw kw`mh\
sNøp∂p. hnZym`ymkw hy‡nIƒ°v
Kh¨sa‚pw kzImcyhy‡nIfpw hnZym`ymkØn\pth≠n sNehgn°p∂Xv AXns‚
t\cn´p≈ KpW^ew am{Xw t\m°n Af°cpXv. P\߃°v kzbw t\Sm\mIp
ambncp∂Xnt\°mƒ Db¿∂ Ahkc߃ \¬Ip∂p F∂ ImcyØn¬ shdpw Hcp
\nt£]sa∂ \nebn¬ hnZym`ymkw BZmbIcamWv. A⁄cmbn PohnXw
Xo¿°pambncp∂ ]e¿°pw Ahcnse A¥¿eo\amb IgnhpIsf Db¿Øn-
s°m≠phcp∂Xn\v XpS°w Ipdn°m≥ {]m]vXcm°p∂p F∂XmWv CXn\¿∞w.
(B¬{^Uv am¿j¬)
Nn-{Xw 5.1 I¿jI¿°v Bhiyamb hnZym`ymkhpw ]cnioe\hpw \¬Inbm¬
Im¿jnItaJebn¬ D¬]mZ\£aX h¿[n∏n°m≥ Ignbpw
Htc Afhv `qanbn¬\n∂pw Fßns\bmWvF\n°p≈Xnt\°mƒ
IqSpX¬ DXv]mZ\w Ah\ve`n®Xv.
1 0 4
kaq-l-Øn¬ henb ÿm\hpw A`nam\hpw
\¬Ip∂p. AXv PohnXØn¬ G‰hpw \√
am¿K߃ Xncs™Sp°m≥ klm-bn-°p-∂p.
kaqlØnse am‰ßƒ a\ nem°m\p≈
Adnhp \¬Ip∂p. AXpt]mse Xs∂
\qX\amb Bib߃°p≈ {]tNmZ\hpw
\¬Ip∂p. IqSmsX hnZym`ymkap≈ sXm-
gn¬ i‡nbpsS e`yX ]pXnb kmt¶XnI-
hnZyIfpsS D]tbmKw kpKaam°p∂p.
kmºØnI hnIk\Øns‚ thKX
h¿≤n∏n°en¬ hnZym`ymkØn\v henb
{]m[m\yamWv kmºØnI imkv{X⁄¿
I¬∏n-°p-∂-Xv.
5.2 F¥mWv a\pjy aqe[\w
(What is Human Capital)Hcp cmPyw Fßs\bmtWm AXns‚ qan
t]mep≈ uXnI hn`hsØ mŒdnIƒ
t]mep≈ uXnIaqe[\am°n am‰p∂Xv
AtX cq]Øn¬ Xs∂ hnZym¿∞nIfmb
a\pjyhn`hßsf A[y-]-Itcm kmaqly
imkv{X-⁄tcm, imkv{X-⁄tcm t]mep≈-
a\pjy aqe[\am°n am‰m≥ Ignbpw.
kaqlØn\v G‰hpw BZyw Bhiy-ap≈Xv
]cym]vXamb a\pjy aqe[\amWv. AXm-
Is´- hnZym`ymkhpw ]cnio-e\hpw e`n®
BNmcy∑m¿ a‰p DZtymK-ÿ¿ F∂nh-cmWv.
as‰mcp XcØn¬ ]d™m¬ kaqlØns‚
a\pjy hn`-h-ß-fmb hnZ-Kv≤sc kr„n-
°p∂Xn\v Xs∂ a\pjy aqe[\w
AXy¥mt]£nXamWv. a\pjy hn`h-
Øn¬ \n∂pw IqSpX¬ a\pjy aqe[\ sØ
kr„n°p∂Xn\p a\pjy-aqe[\-Ønep≈
\nt£]w Bhiy-amsW∂mWv CXn-
\¿∞w.
Xmsg∏dbp∂ tNmZyßfneqsS F¥mWv
a\pjy aqe[\w F∂v Ipd®pIqSn \ap°v
a\ nem°m≥ Ignbpw.
1. a\pjy aqe[\Øns‚ DdhnS߃
Fs¥√mamWv?
2. Hcp cmPysØ kmºØnI hnIk-
\hpw a\pjy aqe[\hpw XΩn¬
GsX¶nepw XcØnep≈ _‘w
\ne\n¬°p∂pt≠m?
3. a\pjys‚ k¿htXm≥apJhnIk-
\amb a\pjy hnIk\hpw a\pjy
aqe[\ cq]oIcWhpw ]ckv]cw
_‘s∏´ncn°p∂pthm?
4. a\pjy aqe[\ cq]oIcWØn¬ F¥v
]¶mWv \ΩpsS cmPysØ k¿°mdn\v
sNøm≥ IgnbpI.
5.3 a\pjy aqe[\Øns‚
DdhnS߃ (Sources of HumanCapital)
a\pjy aqe[\Øns‚ DdhnSßfn¬
{][m\s∏´hbnsem∂mWv hnZym`ymk
taJebnep≈ \nt£]w. a‰v DdhnS߃
Ch -bmWv . -BtcmKy - taJe -b nep≈
$ hyXykvX \neIfnep≈ 3 IpSpw-
_ßsf Xncs™Sp°pI. 1. hfsc
]mhs∏´h¿ 2. a[yh¿§w 3.
kº∂¿. Hmtcm IpSpw_ßfnepw
B¨Ip´nIƒ°pw s]¨Ip´n -
Iƒ°pw hnZym`ymkØn\p sNe-
hgn°p∂ coXn a\ nem°pI
]T\{]h¿Ø\߃
105
\nt£]w, sXmgn¬
] c n i o e \ - Ø n \ p ≈
\nt£]w, IpSntb‰w,
hnhc-tiJcWw F∂nh.
F¥p-sIm≠mWv \nßfp
sSc£nXm°ƒ hnZym- ym-
k--Øn\pth≠n ]Ww
sNehnSp∂Xv? hcpw -
Imeßfn¬ em`w t\Sp∂-Xn\pth≠n
Iº\nIƒ F{]Imc-amtWm aqe[\
\nt£]w \SØp-∂Xv AXpt]mse
Øs∂bmWv Nne¿ hnZym`ymkØn\pw
]Ww sNehgn°p∂Xv.
hy‡nIfpsS `mhn -
bnse hcpam\w h¿≤n-
∏n°m≥ th-≠n-bmWv
Ah¿ hnZym -`ymk-
Øn¬ \nt£]w
\SØp-∂Xv. hnZym`ym
ksØ t]mseØs∂ Btcm-Kyhpw Hcp
cmPysØ kw_‘n®pw hy‡nIsf
kw_‘n®pw hnIk\Øns‚ {][m\
\nthiamWv (input).BcmWv cmPyØv \∂mbn tPmen sNøp-
∂Xv? BtcmKyw Ipd™ hy‡n-bmtWm
AtXm BtcmKyap≈ hy‡n-bmtWm?
NnIn’m kuIcy߃ e n-°msX AkpJw
_m[n® Hcp sXmgnem-fn°v Dev]mZ\£-
aXbn¬ Ipdhp kw`hn°p-∂Xpaqew
\n¿_‘ambpw tPmenbn¬ \n∂p
hn´p\n¬t°≠n hcp∂p. AhnsS DXv]mZ-
\£aXbn¬ Ipdhp kw`hn°p∂p. AXp-
sIm≠pXs∂ BtcmKytaJebnep≈
sNehv' a\pjy aqe[\ cq]oIcW Øns‚
Hcp {][m\ DdhnSamWv.
BtcmKy kwc£WØn\mbn ]Ww
sNehm°p∂Xv ]ehn[Ønem-Wv.
{]Xntcm[ Huj[߃ (Preventive medicine),-{]Xntcm[ IpØnsh∏pIƒ (vaccination),tcmKw t`Zam°p∂ Huj[߃ (curativemedicine) -tcmKw t`Zam°m\p≈ NnIn¬k
tkmjy¬ saUnkn≥, BtcmKy km£c-
XbpsS {]NcWw ip≤amb IpSnsh≈
hnXcWw, ipNoIcW \S]SnIƒ XpSßn-
bh. BtcmKy sNehpIƒ t\cn v BtcmKy-
ap≈ sXmgn¬ tk\bpsS e`yXsb
h¿≤n∏n°p∂p AXpsIm≠v CXv a\pjy
aqe[\cq]oIcWØns‚ Hcp {][m\
DdhnSamWv.
sXmgn¬ ]cnioe\w (Job training)Iº\nIƒ XßfpsS sXmgnemfnIƒ°v
sXmgn¬ ]cnioe\Øn\mbn ]Ww sNe-
hgn°p∂p≠v. CXv ]eXcØnemhmw.
(1) Hcp hnZKv[ sXmgnemfnbpsS ta¬t\m-
´Øn¬ Iº\n°p≈n¬ sh®psIm≠p-
Xs∂ sXmgnemfnIƒ°v ]cnioe\w
\¬Imw.
(2) ]pdØp≈ sXmgn¬ ]cnioe\ tI{μ-
Ønte°v sXmgnemfnIsf Ab®v
]cnioe\w \¬Imw.
Cu c≠v Ahÿbnepw Iº\nIƒ sNehv
1 0 6
hln°p∂p≠v. BbXn\m¬ Iº\nIƒ
sXmgnemfnItfmSv Hcp \n›nXkabw
tPmensbSp°m≥ Bhiys∏Sp∂p. Cu
kabØn\p≈n¬ ]cnioe\ØneqsS
e`n® Dev]mZ\£aXm h¿[\hneqsS
Iº\nIƒ t\´w hcpØp∂p. a\pjy
aqe[\ cq]oIcWØns‚ Hcp DdhnSw
Xs∂bmWv sXmgn¬ ]cnioe\Øn\p≈
sNehv. sXmgn¬ ]cnioe\Øn\v sNehgn-
°p∂ XpIsb°mƒ henbtXm-Xnep≈
t\´ßfmWv sXmgnemfnIƒ°v ]cnioe\w
\¬InbXp hgn DXv]mZ\£aX h¿≤n
°ptºmƒ Iº\nIƒ°v D≠mIp∂Xv .
IpSntb‰w (Migration)Db¿∂ iºfap≈ tPmenIƒ e`n°pw
F∂Xp sIm≠mWv P\߃ a‰v {]tZiß
fnte°v IpSntbdn ]m¿°p∂Xv. C¥ybn¬
{Kmaßfn¬ \n∂pw \Kcßfnte°p≈
IpSntb‰Øn\p ImcWw sXmgnen√mbva-
bmWv. D∂X hnZym`ymkw t\Snbh¿
Db¿∂ iºfw {]Xo£n®psIm≠v a‰p
cmPy-ßfnte°v IqSntbdp∂p. Cu c≠v
IpSntb‰ßfnepw bm{Xm sNehpIƒ, IpSn
tbdn ]m¿°ptºmƒ D≠mIp∂ Db¿∂ sN
ehpIƒ, A]cnNnXamb kmaqly kmwkv
ImcnI taJeIfn¬ Pohnt°≠nhcp∂
Xns‚ am\knI {]bmk߃ F∂nhsb
XcWw sNøp∂Xv IpSntb‰Øns‚ `mK
ambne`n°p∂ t\´ßfmWv. AXpsIm≠p
Xs∂ IpSntb‰hpambn _‘s∏´ sNehp
Isf√mw Xs∂ a\pjy aqe[\ cq]oI
cWØns‚ DdhnSßfn¬ H∂mWv.
hnh-c-ti-J-cWw (Information)a\pjy aqe[\w kr„n°p∂Xn\p≈
as‰mcp DdhnSw hnhctiJcWØn\p≈
sNehmWv. sXmgn¬ Itºmfw, hnZym`ymk-
BtcmKy Itºmf߃ F∂nhsb kw_-
‘n® hnhc߃ tiJcn°p∂Xn\pw
P\߃ h≥ XpI sNehgn°p∂p. DZmlc-
Wambn- hnhn[ taJebnse tPmen km[yX-
Ifpw Ahbv°v e`n°p∂ iºfsØ
°pdn®p Adnbp∂Xn\pw, icnbmb sXmgn¬
sshZKv[yw \¬Ip∂ hnZym`ymk ÿm]\-
ßfmtWm Ch F∂pw, BbXnte°v F¥v
sNehv hcpw F∂pap≈ At\zjWß-
fmWv CXpsIm≠v A¿∞am°p∂Xv.
a\pjy aqe[\ taJebn¬ \nt£]w \S-
Øp∂Xn\pw AXpt]mseXs∂ e`y-amb
a\pjy aqe[\ hn`hßfpsS e{]Z-amb
D]tbmKØn\pw CØcw hnhc߃
AXymhiyamWv. sXmgn¬ Itºmfw, a‰v
Itºmf߃ F∂nhsb°pdn®v Adnbp∂-
Xn\v sNehm°p∂ XpIbpw a\pjy aqe[\
cq]oIcWØns‚ DdhnSamWv.
a\pjy aqe[\sa∂ kmam\y k¶¬]-
Øns‚ ASnÿm\w uXnI aqe-[\w F∂
BibamWv. c≠v hn[Ønep≈ Cu aqe-
[\߃°v kmayXIfpw hyXymk-
ßfpap≠v.
a\pjy aqe[\hpw kmºØnI
hf¿®bpw(Human capital andEconomic growth)BcmWv tZiob hcpam\Ønte°v Iq
SpX¬ kw`mh\ \¬Ip∂Xv? mŒdnbnse
sXmgnemfnbmtWm, AtXm tkm v‰v-shb¿
DtZymKÿ\mtWm? hnZym`ymkap≈ Hcp
sXmgnemfnbpsS sshZKv[yw AXn√mØ
Hcp sXmgnemfnsb°mƒ A[nIambncn°pw
F∂v \ap°dnbmat√m. am{Xhpa√
107
t_mIvkv 5.1 uXnI aqe[\hpw a\pjy aqe[\hpw.
t_m[]q¿Δap≈ \nt£] Xocpam\ßfpsS ]cnWX^eamWv uXnI aqe[\ cq]oIcWhpw a\pjyaqe[\ cq]oIcWhpw. `uXnI aqe[\Øn\p≈ Xocpam\whcp∂Xv kwc`Is‚ Adnhns\ASnÿm\s∏SpØnbmWv. Hmtcm \nt£]Øn¬ \n∂pw e`n°p∂ {]Xo£nX hcpam\Øns‚ASnÿm\ØnemWv kwcw`I≥ \nt£]߃ Xocpam\n°p∂Xv. DSaÿs‚ t_m[]q¿hambXocpam\Øns‚ {]Xn^eamWv uXnI aqe[\Øns‚ DSaÿX. uXnI aqe[\cq]oIcWsa∂Xv{][m\ambpw kmºØnI-kmt¶XnI {]{InbbmWv. "Hcp hy‡n°v kºmZyw IqSpX¬ t\Sm≥Ignbptam C√tbm F∂v Xocpam\n°m≥ IgnbmØ ImeØmWv AbmfpsS a\pjy aqe[\cq]oIcWw D≠mIp∂Xv. Ip´nIƒ°v sa®s∏´ hnZym`ymk BtcmKy kwhn[m\߃ AhcpsSc£nXm°fpw kaqlhpw Hcp°ns°mSp°p∂p. NßmXnIƒ A[ym]I¿ kaqlw F∂nhsc√mw Hcphy‡nbpsS a\pjy aqe[\ \nt£]Øn¬ D∂XhnZym`ymk L´Øn¬ hsc kzm[o\w sNepØp∂p.IqSmsX Cu L´Øn¬ \S°p∂ a\pjy aqe[\ cq]oIcWw kvIqƒ XeØn¬ Xs∂ CXn\Iwcq]s∏´n´p≈ a\pjy aqe[\ cq]o-IcWsØ B{ibn®ncn°p∂p. a\pjy aqe[\ cq]oIcWw`mKnIambn Hcp kmaqly {]{InbbmWv. IqSmsX aqe[\amth≠ hy‡nbpsS t_m[]q¿Δap≈Xocp-am\w IqSnbmWv.
Hcp `uXnI aqe[\Øns‚ DSa, DZmlcWw Hcp _kv DSa, B aqe[\w D]tbmKn°p∂nSØvthWsa∂n√. F∂m¬ _kv s{sUh¿ Bb a\pjy aqe[\w KXmKX kabØv B _ n t\msSm∏wD≠mbncn°Ww. uXnI aqe[\w kv]¿i\thZyamWv-. a‰v km[\ßsft∏msse CXv hn]Wnbn¬hn¬°mhp∂XmWv. a\pjy aqe[\w kv]¿i\ thZya√. AXv ]q¿Wambpw AXns‚ DSabpsSicochpw a\ pw IqSnt®¿∂XmWv. a\pjy aqe[\w Hcn°epw hn]Wnbn¬ hn¬°m≥ Ignbn√.F∂m¬ a\pjy aqe[\Øns‚ tkh\amWv hn]Wnbn¬ hn¬°p∂Xv. AXpsIm≠p-Xs∂ DXv]mZ\ÿeßfn¬ a\pjy aqe[\ DSabpsS km∂n[yw BhiyamWv. `uXnI aqe[\w AXns‚DSaÿ\n¬ \n∂pw thdn´mWv. F∂m¬ a\pjy aqe[\Øn¬ c≠pw Hcpan®mWv.
Cu c≠v XcØnep≈ aqe[\hpw AXns‚ Ne\Ønepw hyXymks∏´ncn°p∂p. hym]mc\nb{¥W߃ D≈ Nne uXnI aqe[\samgn sI as‰√m uXnIaqe[\hpw cmPy߃°nSbn¬Nen°mhp∂XmWv. F∂m¬ a\pjyaqe[\Øn\v CØcØn¬ ]q¿Wambpw cmPym¥c Ne\wkm[ya√ .ImcWw ChnsS tZiobXbpsSbpw kwkvImcØns‚bpw XS ßfp≠v. AXpsIm≠v Xs∂`uXnI aqe[\w \ap°v Cd°paXnbn¬ IqSnbpw D≠m°m≥ Ignbpw. F∂m¬ a\pjy aqe[\-cq]oIcWw \S°p∂Xv kºZv hyhÿbp tSbpw kaqlØnt‚bpw DNnXhpw t_m[]q¿Δap≈\bcq]oIcWØnt‚bpw, hy‡nIfpsSbpw Khs◊‚ns‚bpw sNehn‚ ASnÿm\Ønepam Wv.
Imew Ignbpt¥mdpw c≠pXcØnep≈ aqe[\߃°pw aqeytimjWw kw`hn°p∂p.F∂m¬CXns‚ coXnIƒ hyXykvXamWv. b{¥Øns‚ XpS¿®bmb D]tbmKw aqew AXn\p tXbvam\wkw`hn°p∂p. kmt¶XnIhnZy amdp∂tXmsS b{¥ßƒ ImelcWs∏´XmIp∂p. {]mbamIp∂tXmsSa\pjy aqe[\Øn¬ aqeytimjWw kw`hn°p∂p. hnZym`ymkØnepw BtcmKyØnepap≈XpS¿®bmb \nt£]ØneqsS Hcp ]cn[nhsc CØcw aqeytimjWw Ipd®psIm≠phcm≥ Ignbpw.Cu \nt£]w ]pXnb kmt¶XnI hnZybpambn CgpInt®cm≥ a\pjy aqe[\sØ klmbn °p∂p.CXv uXnI aqe[\Øn¬ km[ya√.
a\pjy aqe[\Øn¬ \n∂pw hcp∂ KpW߃ `uXnI aqe[\Øn¬ \n∂pw hcp∂ KpWßfn¬\n∂pw hyXykvXamWv. a\pjy aqe[\w aqew AXns‚ DSabv°v am{Xa√ kaqlØn\pIqSnt\´ap≠mIp∂p. CXns\ _mlnIt\´w F∂p ]dbp∂p. Hcp hnZymkº∂\mb hy‡n°v P\m[n]Xy{]{Inbbn¬ ^e{]Zambn CSs]Sm≥ Ignbpw. IqSmsX cmPyØns‚ kmºØnI kmaqlnI]ptcmKXn°pw kw`mh\ sNøm≥ Ignbpw. hy‡n]camb ipNnXzhpw, BtcmKy ]cn]me\hpw\ne\n¿Øns°m≠v Hcp hy‡n°v kmw{IanI tcmKßsf XSbm≥ Ignbpw. a\pjy aqe[\w kzImcy-kmaqly t\´ßƒ D≠m°p∂p. F∂m¬ uXnI aqe[\w kzImcy em`w am{XamWv D≠m°p∂Xv.AXmbXv BcmtWm km[\߃°pw tkh\߃°pw hne \¬Ip∂Xv, Ah¿°p am{XamWvaqe[\Øn¬ \n∂p≈ KpWw e`n°p∂Xv.
1 0 8
hnZym`ymkw D≈bmƒ D≠m°p∂ hcpam\w
AXn√mØ BfpsS hcpam\tØ°mƒ
A[nIhpambncn°pw. cmPyØns‚
bYm¿∞ tZiob hcpam\w h¿≤n°pI
F∂XmWv kmºØnI hf¿® sIm≠v
A¿Yam°p∂Xv. kzm`mhnIambn Hcp
cmPyØns‚ kmºØnI hf¿®bnte°p≈
hnZym`ymkap≈ hy‡nbpsS kw`mh\ Hcp
\nc£cs‚ kw`mh\sb°mƒ IqSpXem-
bncn°pw. Hcp BtcmKyap≈hy‡n°v
IqSpX¬ Imew sXmgn¬ sNøm≥ Ignbp-
sa¶n¬ BtcmKyhpw kmºØnI hnIk\-
Øns‚ LSIamWv. AXpsIm≠p-Xs∂
hnZym`ymkw, BtcmKyw, sXmgn¬ ]cnio-
e\w, sXmgn¬ hn]Wnsb Ipdn®p≈ Adnhv,
IpSntb‰w F√mw Xs∂ Hcp hy‡n-bpsS
[\kºmZ\Øn\p≈ Ignhv h¿≤n
∏n°p∂p.
a\pjy aqe[\Øns‚ CØcØnep≈
Db¿∂ DXv]mZ\£aX sXmgnemfnIfpsS
DXv]mZ\£aX h¿[n∏n°p∂p F∂pam{X-
a√ \ho\amb I≠p]nSp-Øßfpw kmt¶-
XnIhnZyIfpw kzoIcn°p∂Xn\v {]tNm-
Z\amIp∂p. kaqlØnse am‰ßfpw,
Nn{Xw 5.2 a\pjy aqe[\Øns‚ \n¿ΩmWw .U¬lnbnse sXcpthmcØv D≈ Hcp kvIqƒ.
N¿® sNøpI
(a) icnbmb ]T\ ¢mkpIfpsS
KpW߃ Fs¥√mamWv?
(b) Cu hnZymebØnte°v hcp∂
hnZym¿YnIƒ°v KpW]camb
hnZym`ymkw e`n°p∂p F∂v
\n߃ IcpXp∂pthm?
(c) F¥psIm≠mWvCu kvIqfp -
Iƒ°v sI´nS߃ C√mØXv?
C√mØXv?
109
imkv{Xob apt∂‰ßfpw a\ nem -
°p∂Xn\v hnZym`ymkw klmbn°p∂p.
AXpaqew ]pXnb I≠p]nSnØßfpw,
AXns‚ {InbmflIamb {]tbmKßfpw
kpKaam°p∂p. hnZym-`ym-kap≈h¿°v
]pXnbkmt¶XnIhnZyIƒ kzoIcn -
°p∂Xn\v Ffp∏Øn¬ Ignbp∂p.
a\pjy aqe[\Ønse h¿≤\hv kmº-
ØnI hf¿®bv°v ImcWam-Ipsa∂Xn\v
{]Xy£amb sXfnhpIƒ \ncØpI
Ffp∏a√. CXv, IW°m°p-∂Xn¬ hcp∂
{]iv\ßfmImw. DZmlcWw F{X h¿jw
kvIqfn¬ t]mbn ]Tn°p∂p, A[ym]I
hnZym¿∞n A\p]mXw, F{X hnZym¿YnIƒ
kvIqfn¬ tNcp∂p F∂Xns\sb√mw
ASnÿm\am°nbmWv s]mXphn¬ hnZym`ym-
ksØ Af°p∂Xv. F∂m¬ CXv
Hcn°epw hnZym`ymk KpW\nehmcsØ
{]Xn^en∏n°Ww F∂n√. AXpt]mse-
Xs∂ BtcmKy tkh\߃ Af°p∂Xv
s]mXphn¬ ]Wsa∂ am\Iw D]tbmKn-
®mWv. F∂m¬ Bbp¿ssZ¿Lyw, acW
\nc°v F∂nh Hcn°epw Hcp cmPysØ
P\ßfpsS bYm¿∞ BtcmKy \nehmc-
sØ {]Xn^en∏n°Ww F∂n√. apIfn¬
kqNn∏n® kqNI߃ D]tbmKn®psIm≠v
hnIknX. hnIkzc cmPyßfnse hnZym`ym-
kw, BtcmKyw, {]Xnio¿j hcpam\w
F∂o -ta-Jebnse t\´ßƒ hnebncpØp-
tºmƒ \ap°v ImWm≥ km[n°p∂Xv
a\pjy aqe[\Øns‚ AfhpIfpsS
Hcpan°emWv. F∂m¬ Btfmlcn
bYm¿∞ hcpam\Øns‚ Hcpan°¬ ChnsS
ImWp∂n√ F∂XmWv. as‰mcpXcØn¬
]d™m¬, hnIkzccmPyßfn¬ hf¿∂p-
hcp∂ a\pjy aqe[\Øns‚ hf¿®
AXnthKØn¬ D≈XmWv. F∂m¬
Btfmlcn hcpam\Øns‚ hf¿® \nc°v
ChnsS kqNn∏n®t]mse A{XthKØn¬
A√. a\pjy aqe[\Øns‚bpw kmº-
ØnI hf¿®bpsSbpw bmZr›nI _‘w
GXv ZniIfnte°pw amdmhp∂XmWv
F∂mWv CXv kqNn∏n°p∂Xv. AXmbXv
Db¿∂ hcpam\w aqew Db¿∂ XeØnep≈
a\pjy aqe[\ cq]oIcWtam t\sca-
dnt®m kw`hn°mw. AXmbXv Db¿∂-
tXmXnep≈ a\pjy aqe[\w hcpam\w
h¿≤n°p∂Xn\p ImcWamIp∂p.
]≠papX¬°pXs∂ kmºØnI hf¿®-
bn¬ a\pjy aqe[\ Ønep≈ {]m[m\yw
C¥y AwKoIcn®n´p≠v. Ggmw ]©h’c
]≤Xn ]dbp∂Xv. "GsXmcp cmPyØns‚
hnIk\ X{¥Ønepw {]tXyIn®v henb
P\kwJybp≈ cmPyØv am\hhn`h
hnIk\Øn\v henb ]¶mWv hln°m\p-
≈Xv. icnbmb am¿§ØneqsS hnZym`ym-
Nn{Xw 5.3 imkv{Xobhpw kmt¶XnIhpamb
a\pjyhn`htijn:
kº∂amb a\pjy aqe[\Øns‚ LSI߃.
1 1 0
khpw ]cnioe\hpw \¬Inbm¬ cmPy-
Øns‚ AXnthKØnep≈ kmºØnI
hnIk\Øn\v P\kwJy°v apX¬°q´m-
hm≥ Ignbpw. CXv icnbmb Znibnte°p≈
kmaqlyam‰Øn\v hgnsXfnbn°p∂p.
a\pjy aqe[\Øns‚ hf¿®bpw
(hnZym`ymkw, BtcmKyw) kmºØnI
hf¿®bpw XΩn¬ ImcyImcW _‘߃
ÿm]ns®Sp°m≥ {]bmkambncn°pw.
e`yamb IW°pIfpsS ASnÿm\Øn¬
(]´nI 5.1) Cu taJeIsf√mw Htckabw
hfcp∂XmbmWv ImWm≥ Ignbp∂Xv. Hcp
taJebnep≠mIp∂ hf¿® a‰p taJe-
IfpsS hf¿®bv°v i‡n ]Icp∂Xmbn
ImWmw.
C¥y≥ kºZv-hyhÿsbIpdn®v Cu-
bSpØ ImeØv {]kn≤oIcn® c≠v
kzX{¥ dnt∏m¿´pIƒ {]k‡-amWv.
i‡amb a\pjy aqe[\
cq]oIcWw aqew C¥y AXn-
thKw hf¿∂psIm≠n-cn°I-
bmWv. P¿Ω≥ _m¶mb Uyqjv
_m¶v, BtKmf hf¿®m tI{μ-
߃, F∂Xpambn _‘-s∏´ 1.07.
2005 ¬{]kn≤o-Icn® dnt∏m¿´n¬
]dbp∂Xv 2020 BIptºm-tg°pw
temIØn¬ G‰hpw IqSp-X¬
kmºØnI hf¿® ssIhcn-°p∂
\mev cmPyßfn¬ H∂mbn C¥y
amdpsa∂mWv. CXn\v ImcWambn
Ah¿ Nq≠n -°m -Wn°p∂Xv
C¥ybn¬ e`yamb a\pjy
aqe[\amWv. ImcWw cmPyØv
]pcpj≥
kv{Xo
]´nI 5.1 hnZym`ymkØns‚bpw BtcmKyØns‚bpw Nne hnIk\ kqNI߃
hnhc߃ 1951 1981 1991 2001 2014-15
bYm¿∞ Btfmlcn hcpam\w
(cq]bn¬) 7651 12174 15748 23095 72900
kzm`mhnI acW\nc°v(Bbncw P\kwJybv°v) 25.1 12.5 9.8 8.1 6.7
inipacW \nc°v 146 110 80 63 37
Bbp¿ssZ¿Lyw(h¿jw) 37.2 54.1 59.7 63.9 67
36.2 54.7 60.9 66.9 70
km£cXm \nc°v (%) 16.67 43.57 52.21 65.20 76
Nn{Xw 5.4 sXmgn¬ Iøn¬ Xs∂. C¥y hn⁄m\ kºØvAhÿbnte°v amdp∂p.
111
Db¿∂ tXmXnep≈ PnUn]n t\Sp∂Xn\v
\n¿WmbIamb {]m[m\yamWv a\pjy
aqe[\Øn\p≈Xv. 2005 \pw 2020 \panSbn¬
C¥ybnse icmicn kvIqƒ hnZym`ymk
Imebfhv Ct∏mgp≈Xnt\-°mƒ (Ggv
h¿jw) 40 iXam\tØmfw h¿≤n
°psa∂mWv {]Xo£n°p∂Xv.
""C¥ybpw hn⁄m\ kºZvvhyhÿbpw,
t{]cIi‡nIfpw Ahkcßfpw'' F∂
temI_m¶ns‚ ASpØ ImeØp≈
AhtemI\Øn¬ ]dbp∂Xv, C¥y
hn⁄m\ kºZvhyhÿbnte°v \n¿_-‘-
ambpw amdWsa∂mWv. Ab¿e≠v Ah-
cpsS hn⁄m\w D]tbmKn®Xp t]mse
C¥ybpw sNbvXm¬ \ΩpsS cmPyØns‚
{]Xnio¿j hcpam\w 2002se Bbncw
Atacn°≥ tUmfdn¬ \n∂pw 2020
BIptºmtg°pw aqhmbncw Atacn°≥
tUmfdn¬ FØnt®cpw F∂mWv. ssh-hn-
[y--- ap≈ sXmgnemfnIƒ, \√ cq]Ønep≈
P\m[n]Xyw, hyXykvXamb imkv{X
kmt¶XnI kuIcy߃ F∂nhsb√mw
C¥ybv°v hn⁄m\ kºZv hyhÿbn-
te°v amdm\p≈ A\pIqeamb LSI-
ßfmWv F∂pw Cu dnt∏m¿´v Nq≠n°m-
Wn°p∂p. Npcp°Øn¬ C¥y-bnse
a\pjy aqe[\ cq]oIcWw \ΩpsS kºZv
hyhÿsb IqSpX¬ Db¿∂ k©mc]Y-
ßfn¬ FØn°p-sa∂mWv Cu c≠p
dnt∏m¿´pIfpw kqNn∏n°p∂Xv
5.4 a\pjy aqe[\hpw
am\hnI hnIk\hpw (HumanCapital and Human Development)Cu c≠p ]Zßfpw H∂mbn tXm∂m-
sa¶nepw Ch XΩn¬ hy‡amb hyXymk-
ßfp≠v. sXmgnemfnIfpsS DXv]mZ\£aX
h¿≤n∏n°p∂Xn\p≈ am¿§ßfmbmWv
hnZym`ymksØbpw BtcmKysØbpw
a\pjy aqe[\w ]cnKWn°p∂Xv. a\pjy
t£aØn\v Hgn®pIqSm≥ ]‰mØXmWv
hnZym`ymkhpw BtcmKyhpw F∂ Bib-
Øns‚ ASnÿm\ØnemWv a\pjy-
hnIk\w \ne\n¬°p∂Xv. P\߃°v
FgpXm\pw hmbn°phm\pap≈ Ignhv
D≠mhpIbpw, BtcmKytØmsS Zo¿L-
Imew Pohn°m≥ IgnbpIbpw sNøptºmƒ
am{XamWv Ah¿°v AhcpsS {]mapJy
t_m-Iv-kv 5.2 C-¥y hn-⁄m-\k-º-Zv hy-h-ÿ F-∂ \n-e-bn¬
Ign™ ZiIØn¬ C¥y≥ tkm^v‰v-shb¿ hyhkmbw G‰hpw anI® {]IS\amWv
ImgvNh®Xv. hnhckmt¶XnI hnZyIfpsS (IT) km[yXIfp]tbmKn®v Fßs\
C¥ybv°v hn⁄m\ kºZvhyhÿbnte°v amdm≥ Ignbpsa∂ ho£W߃
kwcw`I¿, DZtymKÿ¿, cm{„ob°m¿ XpSßnbh¿ apt∂m´p shbv°p∂p. CØcw
am‰ßfpsS DZmlcWambn ChnsS sImSpØn´p≈Xv {KmaoW¿ Cusabn¬ D]tbmKn-
°p∂XmWv. AXpt]mseXs∂ mhnbpsS am¿§ambn C- KthW≥kns\bmWv IqSpX¬
Db¿Øn°m´p∂Xv. hnhc kmt¶XnI hnZybnse aqeyw \nehne-p≈ kmºØnI
hnIk\sØ B{ibn®mWncn°p∂Xv. hnhckmt¶XnIhnZybpsS aqeyw. hnhckm-
t¶XnI hnZybne[njvTnXamb tkh\߃ a\pjy hnIk\Ønte°v \bn°p∂p
F∂v \n߃ Nn¥n°p∂pt≠m? N¿® sNøpI.
1 1 2
Øn\v A\pkcn®p≈ a‰pImcy߃
Xncs™Sp°m≥ Ignbp∂Xv. DXv]mZ\-
£aX h¿[n∏n°pI F∂ e£yØn-
te°p≈ am¿§amWv hnZym`ymkhpw
BtcmKyhpw F∂mWv a\pjy aqe[\w
]cnKWn°p∂Xv. Cu ImgvN∏mSn¬ km[\-
ßfpsSbpw tkh\ßfpsSbpw DXv]mZ\w
h¿≤n®n´ns√¶n¬ hnZym`ymk-Ønepw
BtcmKyØnepap≈ \nt£]w \njv^e-
amsW∂mWp hnh£. a\pjy hnIk\
ImgvN∏mSn¬ a\pjycpsS D∂-a\w Xs∂-
bmWv e£yw. BtcmKy hnZym`ymk taJe-
bnse \nt£]ØneqsS a\pjy t£aw
h¿≤n∏nt°≠XmWv. Cu taJe-bnse
\nt£]ØneqsS DXv]mZ\-£aX h¿≤n
°Wsa∂n√. AXpsIm≠v ASn-ÿm\
hnZym`ymkhpw BtcmKyhpw ]ca-{][m\w
Xs∂bmWv. Dev]mZ\£aX IqSp-∂pthm
Ipdbp∂pthm Fs∂m∂pw Cu ImgvN-∏mSn¬
]cnKWn°p∂n√. Cu ImgvN∏mSn¬ F√m
hy‡nIƒ°pw ASn-ÿm-\hnZym`ymkw,
ASnÿm\ Btcm-Kyw F∂nh e`n°p-
∂Xn\v AhImi-ap≠v. AXmbXv km£c-
\mhpI, BtcmKyIcamb PohnXw
\bn°pI F∂Xv F√m hy‡nIfp-sSbpw
AhImi-amWv. C¥ybnse a\pjy aqe[\
cq]oIcW-amWv ChnsS \Ωƒ hniIe\w
sNøp∂Xv.
5.5 C¥y-bnse a\pjy aqe[\
cq]oIcWØns‚ Ahÿ
(State of Human Capital Formation inIndia)
hnZym`ymkw, BtcmKyw, sXmgn¬ ]cnio-
e\w, IpSntb‰w, hnhctiJcWw F∂nhbn-
ep≈ aqe[\ \nt£]Øns‚ ]cnWX-
^eamWv a\pjy aqe[\ cq]oIcWw F∂v
\Ωƒ a\ nem°nbt√m. CXn¬Øs∂
hnZym`ymkhpw BtcmKyhpw a\pjy aqe[\
cq]oIcWØn¬ ]ca{][m\amWv. tI{μ-
Kh¨sa‚ v, kwÿm\ Kh¨sa‚ v, {]mtZ-
inI Kh¨sa‚pIƒ (ap≥kn∏¬ tIm¿∏-
tdj≥, \Kck`Iƒ, {Kma]©mb-ØpIƒ)
F∂nhtN¿∂p≈ Hcp s^Ud¬ kwhn-
[m\w BWv C¥ybv°p≈Xv. Hmtcm Xe-
Øn-ep≈ Kh¨sa‚pIfpw sNtø≠
I¿ØhysØ Ipdn®v C¥y≥ `cWLS\
hy‡amb am¿§ \n¿t±i߃ \¬Ip∂p≠v.
AXp{]Imcw BtcmKy hnZym`ymktaJ-
eIƒ°pff sNehv Cu aq∂p XeØn-
ep≈ Kh¨sa‚pIfpw sNtø≠-XmWv.
BtcmKy taJesb Ipdn®p≈ hniIe\w
F´masØ A[ymbØn¬ {]Xn]mZn-
°p∂p≠v. AXpsIm≠pXs∂ ChnsS
\Ωƒ hnZym`ymksØ°pdn®v am{XamWv
{]Xn]mZn°p∂Xv.
]T\{]h¿Ø\߃
Hcp \n¿ΩmWsØmgnemfn,- ho´p-
th-e-°mcn. Ae°pIm-c≥ As√-
¶n¬ kvIqfnse ]yq¨ F∂nh¿
Btcm-Ky-{]iv\w aqew tPmen°v
lmP-cm-ImXncp∂m¬ Xmsg ]d-
bp--∂hsb Fßns\ _m[n°pw?
1) tPmen kpc£
2) Iqen/iºfw
km[yamb ImcW߃ Fs¥ms°
bmbncn°pw?
113
C¥ybn¬ hnZym`ymkw, BtcmKyw F∂nh
\SØp∂Xv BcmWvF∂v \n߃°-
dnbmtam? hnZym`ymksØ°pdn®v hniI-
e\w sNøp∂Xn\v apºv hnZym`ymk Btcm-
Ky-taJebn¬ Kh¨sa‚ v CSs]Sp∂Xns‚
BhiyIXsb Ipdn®v \ap°v a\ nem-
t°≠Xp≠v. C¥ybpsS BtcmKy hnZym-
`ymk taJebn¬ kzImcy ÿm]\ßfpw
Khs◊‚ v ÿm]\ßfpw {]h¿Øn°p-
∂p≠v. BtcmKy hnZym`ymk taJebnse
tkh\ßfpsS ^eambn kzImcy, kmaq-
ly t\´ßƒ kr„n°p∂p. BtcmKy
hnZym`ymk taJebn¬ ]Ww
sNehgn°p∂Xv aqew Zo¿LIme
t\´ßfmWv kr„n°p ∂Xv. BbXn\m¬
AXn¬ \n∂pw, Dƒhentb≠Xn√.
AXpsIm≠pXs∂ Cu taJebn¬
k¿°m¿ CSs]S¬ AXymhiy-amWv.
DZmlcWambn - Hcp Ip´nsb kuIcy-
ßfn√mØ Hcp kvIqfntem BtcmKy
tI{μØntem {]thin∏n®p F∂ncn°s´.
B Ip´nsb as‰mcp anI® ÿm]\Øn¬
FØn°p∂Xn\p apºp Xs∂ BZy ÿm]-
\-Ønse AkuIcy߃ Ip´nbpsS `mhn-
sbØs∂ AhXmfØnem°ntb°mw.
IqSmsX CØcw tkh\ßfpsS KpW\ne-
hmcsØ°pdnt®m, AXns‚ sNehns\-
°pdnt®m km[mcW D]t`m‡m-°ƒ°v
]q¿Wamb t_m[yw D≠mIWsa∂n√.
Cusbmchÿbn¬ hnZym`ymk BtcmKy
tkh\߃ \¬Ip∂h¿ IpØI A[nImc-
ap]tbmKn®v D]t`m‡m-°sf NqjWØn\v
hnt[bam°p∂p. Kh¨sa‚ v CSs]´p-
sIm≠v ChcpsS tkh\ßfpw CuSm°p∂
hneIfpw \nb{¥Whnt[bam°n hnZym-
`ymk BtcmKy taJebpsS KpW\nehmcw
D d ∏ m t ° ≠ X m W v . A X p s I m ≠ p
Xs∂bmWv k¿°mdns‚ {]k‡n
h¿≤n°p∂Xpw.
C¥ybn¬ tI{μ kwÿm\ XeØnep≈
hnZym`ymk a{¥meb߃, hnZym`ymk-
hIp∏v, hnhn[ Kh¨sa‚ v ÿm]\ßfmb
F≥.kn.C.B.¿.Sn (hnZym`ymk KthjW
Øn\pw ]cnioe\Øn\-Øn\p-ap≈ kanXn
-NCERT), bp.Pn.kn. (bqWnthgvkn‰n
{Km‚ vkv IΩoj≥- UGC), F.sF.kn.Sn.C
(kmt¶XnI hnZym`ymk-Øn\p≈
AJnte¥y Iu¨kn¬ ICTE) F∂nh
sb√mw hnZym`ymk taJebn¬ Dƒs∏Sp∂p.
AXpt]mseXs∂ tI{μ kwÿm\
XeØnep≈ BtcmKy a{¥me-b߃,
BtcmKyhIp∏v, hnhn[ Kh¨sa‚ v
ÿm]\ßfmb sFknFwB¿ (saUn-
°¬ KthjWØn\p≈ C¥y≥ Iu¨-
kn¬ - ICMR) F∂nhsb√mw BtcmKy
taJesb i‡ns∏SpØp∂Xn¬ hy‡amb
]¶p hln°p∂p.
henb hn`mKw P\߃ Zmcn{ZytcJbv°v
Xmsg Pohn°p∂ C¥ysbt∏mep≈ Hcp
hnIkzc cmPyØv \nch[n t]¿°v ASn-
ÿm\ hnZym`ymkhpw BtcmKyhpw t\Sm≥
tijnbn√ F∂sXmcp hkvXpX-bmWv.
hensbmcp hn`mKw P\߃°v hnZKv≤
NnIn’ e`n°p∂-Xn\pw D∂X-hnZym`ymkw
t\Sp∂Xn\pw CXn\m¬ IgnbmsX
t]mIp∂p≠v. ASn-ÿm\ hnZym`ymkhpw
BtcmKy kwhn[m-\ßfpw Hcp hy‡nbpsS
AhImiam bXn\m¬ kaqlØn¬
]nt∂m°w \n¬-°p∂ ASn®a¿Øs∏´
P\hn`mK-߃°pw A¿lXs∏´ a‰p
hn`mK߃°pw Kh¨sa‚ v kuP\yamb
1 1 4
hnZym`ymk -BtcmKy kwhn[m\߃
Hcp°ns°mSp-t°≠XmWv. C¥ysb 100%
km£cam°p-I. icmicn hnZym`ymk e
{]m]vXn t\SpI, F∂o e£y߃ ssIhcn-
°p∂Xn\v tI{μ-kwÿm\ k¿°mdpIƒ
h≥XpI hnZym`ymk Bhiy߃°mbn
hn\ntbmKn®p hcp∂p.
5.6 C¥ybnse hnZym`ymk
taJe (Education Sector in India)
hnZym`ymk taJebn¬ k¿°m¿ sNe
hns‚ hf¿® (Growth in GovernmentExpenditure on Education.)
hnZym`ymkØn\pth≠n F{Xam{Xw
XpIbmWv k¿°m¿ Hmtcm h¿jhpw
sNehgn°p∂Xv F∂v \n߃°dnbmtam?
Cu sNehv c≠pXcØn¬ ]dbmw.
1. k¿°mdns‚ BsI sNehns‚ F{X
iXam\w?
2. Pn Un ]n bpsS F{X iXam\w?
k¿°mdns‚ BsI sNehns‚ F{X
iXam\amWv hnZym`ymkØn\p sNehgn-
°p∂Xv F∂XpsIm≠v kqNn∏n°p∂Xv
hnZym`ymkØn\p Kh¨sa‚ v \¬Ip∂
{]m[m\ysØ Ipdn®mWv. Pn Un ]n bpsS
F{X iXam\w hnZym`ymkØn\v sNe-
hgn°p∂p F∂XpsIm≠¿∞am°p∂Xv
cmPysØ samØ hcpam\Øn¬
]T-\-{]-h¿Ø-\-߃
F≥knCB¿Sn, bpPnkn, F sF kn
Sn C, sFknFwB¿ F∂nhbpsS
e£yßfpw [¿Ωßfpw Xncn®dnbpI
F{Xam{Xw hnZym`ymk hnIk\-Øn\p-
th≠n sNehgn-°p∂p F∂XmWv. 1952 ¬
\n∂pw 2014 te°v FØptºmƒ
hnZym`ymkØn\p th≠n k¿°m¿
sNehn´Xv BsI sNehns‚ 7.92
iXam\Øn¬\n∂pw 15.7 iXam\ambn
h¿[n®Xmbn ImWmw. AXv PnUn]nbpsS
A\p]mXØnemsW¶n¬ 0.64 iXam\-
Øn¬ \n∂pw 4.13 iXam\ambn h¿[n-
®n´p≠v. hnZym`ymk sNehnep≠mb
h¿≤\hv Cu Hcp GIoIrX
cq]Ønembncp∂n√. Nne h¿jßfn¬
IqSnbpw a‰p Nne h¿jßfn¬ Ipd™pw
Bbn-cp∂p. k¿-°m¿ sNehpItfmsSm∏w
hy‡nIfp-sSbpw [¿Ωÿm]\ßfptSbpw
hnZym`ym-kØn\p-th≠nbp≈ sNehpIfpw
IqSnIq´p-tºmƒ Cu taJebn¬ BsI
sNehm-°p∂ XpI henbXmbncn°pw.
BsI hnZym`ymkØn\p Nnehm°p∂
XpIbn¬ {][m\ ]¶pw {]mYanI hnZym`ym-
kØn\mWv t]mIp∂Xv . D∂X-
hnZym`ymkØn\v sNehmIp∂Xv Xptemw
IpdhpamWv. (tImtfPpIƒ, t]mfnsSIv\nIv,
bq\nthgvkn‰nIƒ apXembh). icmicn
hnZym`ymks®ehv t\m°ptºmƒ G‰hpw
Ipdhv sNehgn°p∂Xv D∂XhnZym`ym-
kØn\v BsW¶nepw Cu taJebnep≈
k¿°mdns‚ Btfmlcn hnZym`ymk sNehv
{]mYanI hnZym`ymkØnse Btfmlcn
hnZym`ymk sNehnt\°mƒ IqSpXemWv
.k¿°mcns‚ ]Ww D∂X hnZym`ymk-
Øn¬ \n∂pw {]mYanI hnZym`ymkØn\v
\¬IWw F∂X√ CXpsIm≠v Dt±in°p-
∂Xv. kvIqƒhnZym`ymkw hn]pes∏SpØp
∂Xn\p th≠n \ap°v IqSpX¬ A[ym]-
Isc Bhiyhpap≠v . Ch¿°v Bhiyamb
115
cp∂p. 1998 ¬ C¥ym Kh¨sa‚ v
\nban® X] v aPpwZm¿ IΩn‰n
, 6 hbkv apX¬ 14 hb p-
hsc-bp≈ C¥ybnse F√m
Ip´nI-sfbpw ASpØ ]Øph¿-
j-Øn-\p-≈n¬ (1998 -99 - 2006- 07 ) kvIqƒ hnZym`ymkw
\¬Ip-∂-Xn\v IW°m-°nbXv
1.37 e£w tImSn cq]-bmWv.
PnUn]nbpsS 6 iXam\-
sa¶nepw hnZym`ymk anIhn\v
s N e h g n ° W s a ∂ v
ip]m¿ibp≈t∏mƒØs∂ Kh-
¨sa‚ v Cu taJebn¬ Ct∏mƒ
sNehgn°p∂Xv tIhew 4 iXam\w
am{XamWv. PnUn]n-bpsS 6% hnZym`ymk
sNehnte°v hIbncp-ØWw F∂Xv
X XzØn¬ \mw AwKoIcn-®XmWv. hcpw
h¿jßfnse¶nepw Cu XpI h¿≤n∏n-
t°≠Xp≠v. hnZym`ymk AhImi\nbaw
2009 ¬ C¥ym Kh¨-sa‚ v \S∏m°n.
AXp{]Imcw 6 apX¬ 14 hb phscbp≈
Ip´nIƒ°v kuP\y hnZym`ymkw
Dd∏m°p∂p. AXv auenI AhImiambn
AwKoIcn°s∏SpIbpw sNbvXp.
CubSpØImeØmbn C¥y Kh¨sa‚ v
AXns‚ F√m \nIpXnIfnepw c≠v
iXam\w hnZym`ymk skkv Npa-Ønbn-cp-
∂p. CXv {][m\ambpw {]mYanI
hnZym`ymkØn\mWv Nnehn-Sp∂Xv.
IqSmsX D∂X hnZym`ymkw sa®-s∏Sp-
Øp∂Xn\mbn C¥ymKh¨sa‚ v henb
XpI hIbncpØpIbpw hnZym¿∞n Iƒ°v
hnZym-`ymk hmbv]m k{ºZmbw sIm≠p-
hcnIbpw sNbvXp.
]cnioe\w \¬Ip∂Xv D∂X hnZym`ymk
ÿm]\ßfmWv. AXpsIm≠pXs∂ F√m
XeØnep≈ hnZym`ymk sNehpIfpw
h¿≤n-∏n-°Ww.
2014-- 15¬ Btfmlcn {]mYanI hnZym`ymk-
s®ehv Hmtcm kwÿm\Øpw hyXykvX-
amWv. G‰hpw Db¿∂Xv (34651 cq])
lnamN¬ {]tZinepw, Ipdhv (4088 cq])
_olmdn -epamWv . CXn\m¬ Hmtcm
kwÿm\-Øns‚-bpw hnZym`ymk
kuIcyßfpw t\´ßfpw hyXykvX-
ambncn°pw.
hnZym`ymkw sa®s∏SpØp∂Xn\mbn
hnhn[ hnZym`ymk IΩoj\pIƒ ip]m¿i-
sNbvX XpIIƒ ]cntim[n°ptºmƒ Xs∂
Khs◊‚ v Cu taJebn¬ Ct∏mƒ Nnehgn-
®Xv A]cym]vXamsW∂v a\ nem°m≥
Ignbpw. {]IS-amb hnZym`ymk hf¿®
t\Sp∂Xn\p-th≠n Pn Un ]n bpsS G‰hpw
Ipd™Xv 6 iXam\w F¶nepw
Kh¨sa‚ v sNehgn-®ncn°Ww F∂v 50
h¿j߃°p apºpXs∂ (1964 -¬)
hnZym`ymk IΩoj≥ ip]m¿i sNbvXn-
Nn{Xw 5.5 hnZym`ymktaJebnse ]›mØe kuIcyØnep≈\nt£]w Hgn®pIqSm\mhmØXmWv
1 1 6
C-¥y-bn-se hn-Zym- ym-k t\- -߃
{]mb]q¿Ønbmbhcnse km£cXm
\nc°v, {]mYanI hnZym`ymkw ]q¿Ønbm-
°nbhcpsS \nc°v, bphm°ƒ°nSbnse
km£cXm \nc°v F∂o kqNI߃
]cntim[n®mWv Hcp cmPysØ hnZym`ymk
t\´ßƒ hnebncpØp∂Xv. Ign™ c≠v
ZiIßfnse ÿnXnhnhc°W°pIƒ ]´n
I 5.2 ¬ \¬Inbncn°p∂p.
]T\{]h¿Ø\߃
kvIqƒ hnZym`ymkØns‚ hnhn[ L´ßfnep≈ sImgn™pt]m°ns\ Ipdn®v
Hcp hniZ ]T\w (Case Study) \SØpI
(i) {]mYanI hnZym`ymkØnep≈ sImgn™p t]m°v
(ii) 8˛mw ¢m nse sImgn™pt]m°v
(iii) 10˛mw ¢m nse sImgn™pt]m°v
ImcW߃ Is≠Øn ¢m n¬ N¿® sNøpI.
kvIqfnse sImgn™pt]m°v _methebnte°p≈ hgnbmWv. CXv Fßs\bmWv
a\pjy aqe[\Øn\v \jvSap≠mIp∂Xv F∂v N¿® sNøpI.
5.7 `m-hn-bn-te-°p-≈ {]-Xym-i
(Future prospects)F-√m-h¿-°pw hn-Zym- ym-kw- C-t∏m-gpw H-cp hn-
Zq-c kz-]v-\w(Education for all; Still a distantdream).{]mb]q¿Ønbmbhcntebpw bphm°-
fntebpw km£cX \nc°v h¿≤n®p-
sh¶nepw, C¥ybnse Ct∏mgp≈ \nc£-
ccpsS FÆw C¥y°v kzmX{¥yw
]´nI 5.2
C¥y-bnse hnZym- ymk t\ -߃
{Ia \w. hni-Zmw-i-߃ 1990 2000 2015
1. {]mb-]q¿Øn-bm-b-h-cnse km£-cXm \nc°v
-(15 hb- n-\p-ap-I-fnep≈h¿ iX-am-\-Øn¬)
1.1 -]pcp-j-∑m¿ 61.9 68.4 81
1.2 -kv{XoIƒ 37.9 45.4 63
2. -{]mY-anI hnZym-`ymkw ]q¿Øn-bm-°¬ \nc°v
(\n›nX {]mb-K-W-Øn¬ D≈-h¿)
2.1 -]pcp-j-∑m¿ 78 85 94
2.2 -kv{XoIƒ 61 69 99
3. -bph-km-£-cXm \nc°v ({]mbw 15\pw 24 CS-bn¬)
3.1 -]pcp-j-∑m¿ 76.6 79.7 92
3.2 -kv{XoIƒ 54.2 64.8 87
117
Ahÿ sa®s∏Spج, {]kh \nc-°nepw
kv{XoIfpsSbpw Ip´nIfpsSbpw BtcmKy-
]cn]me\Ønepw A\pIqeamb am‰ßƒ
D≠mI¬, F∂nhsb√mw kv{XoIfpsS
hnZym`ymkØneqsS am{Xta km[yam-Iq.
{]mb]q¿Øn-bmbhcnse 100% km£cX
t\Sp∂Xn¬ \ap°v C\nbpw _lpZqcw
apt∂m´p t]mtI≠Xp≠v.
D-∂-X hn-Zym- ym-kw t\-Sn-b-hcnse Ip-d-hv-
am-{Xw (Higher Education a few takers).C¥ybnse hnZym`ymk ]ncanUv IpØ-
s\bmWv. D∂XhnZym`ymkcwKØv FØn-
t®cp∂Xv Ipd®pt]¿ am{XamsW-∂mWv
AXv kqNn∏n°p∂Xv. IqSmsX hnZymkº-
∂¿ °nSbnse sXmgnen√mbva cq£amWv.
2011-12 h¿jsØ NSSO IW°v ]Imcw
{Kma-ßfn¬ _ncpZhpw AXn\p apIfnepw
hnZym`ymkap≈ bphm°ƒ°nSbnse
sXmgnen√mbva \nc°v 19% Bbn-cp∂p.
F∂m¬ ]´Wßfn¬ CXv XmcXtay\
In´ptºmƒ D≠mbncp∂ P\kwJybv°v
XpeyamWv. ASpØ ]Øph¿jØn\p≈n¬
C¥ybnse 14 hb phscbp≈ apgph≥
Ip´nIƒ°pw kuP\yhpw \n¿_‘n-
Xhpamb hnZym`ymkw \¬Inbncn°W
sa∂v 1950 ¬ Xs∂ cWLS\bnse am¿§
\n¿t±iIXØzßfn¬ (DirectivePrinciples) Dd∏p \¬Inbn´p≠v. A∂v
\Ωƒ AXv \¬Inbncps∂¶n¬ C∂v
\ΩpsS cmPyw 100% km£cX--ambncp∂p.
kv-{Xo-]p-cp-j-k-a-Xzw (Gender equality)C¥ybn¬ kv{Xo]pcpj km£cXm \nc-
°nep≈ A¥cw Ipd™p hcp∂ {]Xn-
`mkw kv{Xo]pcpj kaXzØnte-°p≈
NphSphbv∏mbn thWw a\ n-em°m≥. CXv
IqSpX¬ sa®s∏SpØp -∂Xn\mbn
kv{XoIƒ°v hnZym`ymkw \¬Ip∂Xv
A\nhmcyamWv. ImcWw kv{XoIfpsS
kmºØnI kzmX{¥yw, kmaqlnI
Nn{Xw 5.6 kv-Iq-fn¬ \n-∂p-≈ sIm-gn-™p-t]m-°v _m-e-th-ebn-te-°v \-bn-°p-∂p.
C-Xv a-\p-jy aq-e-[-\-Øn-s‚ \-„-am-Wv.
1 1 8
Ipdhmbncp∂p, - 16%. G‰hpw IqSpX¬ tZmj-
Ic -ambn _m[n®Xv {Kmaßfnse
_ncpZ[mcnIfmb bphXnIsf-bmWv.
Chcn¬ 30 iXam\Øn\SpØv sXmgnen
√mØ-h-cmbncp∂p. {Kmaßfnsebpw
]´Wßfntebpw {]mYanI hnZym`ymkw
am{Xap≈ bphP\-߃°nSbnse
sXmgnen√mbva \nc°v GXm≠v 3 -6
iXam\am-bncp-∂p. AXp-sIm≠pXs∂
D∂X hnZym`ymk taJ-e-bv°v \¬Ip∂
hnlnXw C\nbpw h¿≤n-∏nt°≠Xp≠v.
F¶n¬am{Xta D∂XhnZym -`ymk
ÿm]\ßfpsS KpW\nehmcw Db¿-
Øm≥ km[n°q. CXv hgn Ip´nIƒ°v
Nn{Xw 5.7 D∂XhnZym`ymkw Ipd®pt]¿°p am{Xw
5.8 D]kwlmcw (Conclusion)a\pjy aqe[\Øns‚bpw a\pjy hnI-k\-
Øns‚bpw kmºØnI kmaqly t\´ßƒ
hfsc {]k‡amWv. C¥ybn¬ tI{μ-
kwÿm\ k¿°mdpIƒ hnZym`ymk
BtcmKy kwhn[m\߃ sa®s∏SpØp-
∂Xn\v KWyamb XpIhIbncpØp∂p≠v.
kmºØnI hf¿®bpw kaX zhpw t\Sp∂Xn-
\pth≠n cmPysØ hyXykvX P\hn`mK-
߃°v Bhiyamb hnZym`ymk BtcmKy
tkh\߃ Kh¨sa‚ v Dd∏phcptØ-
≠XmWv. imkv{Xkmt¶XnI cwKßfn¬
kºp„amb a\pjy tijnbmWv C¥y-
bv°p-≈Xv. Cu tijnsb \ΩpsS cmPy-
Øns‚ hf¿®bv°pw KpWØn\pw DXIp∂
coXnbn¬ D]tbmKn°pI F∂XmWv Cu
ImeL´w \tΩmSv Bhiys∏Sp∂Xv.
CØcw hnZym`ymk ÿm]\-ßfn¬ \n∂pw
sa®s∏´sXmgn¬ sshZKv[y-tØmSp IqSnb
hnZym`ymkw t\Sm\mhpw. At∏mgpw \ap°v
apºn¬ Ahtijn°p∂ tNmZyw
F¥psIm≠mWv hnZym`ymkan-√mØ hsc
At]£n®v hnZymkº∂cn¬ Ct∏mgpw
IqSpX¬ sXmgnen√mbva \ne-\n¬°p∂Xv
F∂XmWv.
119
1. \ΩpsS cmPysØ a\pjy aqe[\Øns‚ c≠v {][m\ DdhnS߃ FgpXpI.
2. cmPysØ hnZym`ymk t\´Øns‚ kqNI߃ Fs¥√mw?
3. hnZym`ymk t\´ßfn¬ F¥psIm≠mWv C¥ybn¬ {]mtZinI hyXymkw
ImWp∂Xv?
4. a\pjy aqe[\hpw am\h hnIk\hpw XΩnep≈ hyXymk߃ FSpØv FgpXpI?
kw{Klw (Recap)
hnZym`ymk taJebnep≈ \nt£]w a\pjys\ a\pjy aqe[\am°n am‰p∂p.
a\pjy aqe[\w {]Xn\n[m\w sNøp∂Xv Db¿∂tXmXnep≈ DXv]mZ\£aX
bmWv. CXv t\Sp∂Xv a\∏q¿hamb \nt£] Xocpam\ßfn¬ \n∂mWv.
`mhnbn¬ hcpam\am¿K߃ h¿[n°psa∂ {]Xo£bnemWv Cu Xocpam\߃
D≠mIp∂Xv.
hnZym`ymkw, sXmgn¬ ]cnioe\w, BtcmKyw, IpSntb‰w, hnhctiJcWw
F∂nhbnep≈ \nt£]ßfmWv a\pjy aqe[\ cq]oIcWØns‚ DdhnS߃.
a\pjy aqe[\ cq]oIcWØns‚ ASnØd `uXnI aqe[\amWv. `uXnI
aqe[\ cq]oIcWhpw a\pjy aqe[\ cq]oIcWhpw XΩn¬ Nne kmayXIfpw
sshPmXyßfpw D≠v.
a\pjy aqe[\ cq]oIcWØn\p≈ \nt£]w Imcy£aambXpw hf¿®
h¿[n∏n°p∂XpamWv.
a\pjy t£aØns‚ Ahn`mPyLSIamWv hnZym`ymkhpw BtcmKyhpw F∂
BibØns‚ ASnÿm\ØnemWv a\pjyhnIk\w. F¥psIms≠∂m¬
P\߃°v FgpXm\pw hmbn°m\pap≈ Ignhv D≠mhpIbpw Zo¿LImew
BtcmKytØmsS Ccn°m≥ IgnbpIbpw sNøptºmƒ am{XamWv Ah¿°v
AhcpsS {]mapJya\pkcn®p≈ a‰p Imcy߃ Xncs™Sp°m≥ Ignbp∂Xv.
BsI Kh¨sa‚ v sNehns‚ F{X iXam\w hnZym`ymkØn\p sNehgn°p∂p
F∂Xv k¿°mdns‚ hnZym`ymktØmSp≈ kao]\sØ kqNn∏n°p∂p.
A`ymkw(exercise)
1 2 0
5. a\pjy aqe[\hpambn XmcXayw sNøptºmƒ Fßs\bmWv am\h hnIk\w Hcp
hnimeamb Bibw Bhp∂Xv?
6. a\pjy aqe[\ cq]oIcWØn\v klmbn°p∂ LSI߃ GsX√mw?
7. C¥ybnse kvIqfpIfptS bpw Bip]{XnIfptS bpw {]h¿Ø\ßsf Fßs\bmWv
Kh¨sa‚ v kwhn[m\w kpKaam°p∂Xv?
8. Hcp cmPyØns‚ hnIk\Øn\v hnZym`ymkw Hcp {][m\ \nthiamWv F∂v
IcpXp∂p. Fßs\?
9. a\pjy aqe[\ cq]oIcWØns‚ DdhnSsa∂ \nebn¬ Xmsgs°mSpØh
N¿®sNøpI
1. ASnÿm\ BtcmKy kuIcy߃
2.IpSntb‰hpambn _‘s∏´ sNehv
10. a\pjy hn`hßsf ^e{]Zambn D]tbmKn°p∂Xn∂v BtcmKy hnZym`ymk
taJebnse sNehpIsf Ipdn®v Adnhv t\SpI F∂Xv BhiyamWv. ÿm]n°pI.
11. Fßs\bmWv a\pjy aqe[\Ønep≈ \nt£]w kmºØnI hf¿®sb
klmbn°p∂Xv?
12. icmicn hnZym`ymkw Dbcp∂ tXmSpIqSn temIØp≈ AkaXzw Ipdbp∂ {]hWX
D≠mIp∂p. A`n{]mbw ]dbpI
13. Hcp cmPyØns‚ kmºØnI hnIk\Øn¬ hnZym`ymkØn\p≈ ]¶v
]cntim[n°pI?
14. Fßs\bmWv hnZym`ymkØnep≈ \nt£]w kmºØnI hf¿®sb
DtØPn∏n°p∂Xv?
15. hy‡n Iƒ°v sXmgn¬ ]cnioe\w \¬Ip∂Xns‚ BhiyIX F¥mWv?
16. C¥ybn¬ kv{Xo hnZym`ymkw t{]m’mln∏nt°≠ Xns‚ BhiyIXsb Ipdn®v
N¿®sNøpI.
17. hnZym`ymk BtcmKy taJebn¬ hyXykvX XcØnep≈ Kh¨sa‚ v CSs]Sep-
IfpsS BhiyIXsb°pdn®v A\pIqeamb hmZw \ncØpI.
18. C¥ybnse a\pjy aqe[\ cq]oIcWØns‚ {][m\ {]iv\߃ \nßfpsS
ImgvN∏mSn¬ Fs¥√mamWv?
19.. hnZym`ymk-BtcmKy ÿm]\ßfnse ^okv LS\ \nb{¥nt°≠Xv \nßfpsS
ImgvN∏mSn¬ A XymhiyamtWm? BsW¶n¬ F¥psIm≠v?
121
\n¿t±in°s∏´ A[nI {]h¿Ø\߃ (Suggested additional activities)
klm-bI kma-{Kn-Iƒ
]pkvXI߃
BECKER, GARY S. (1964). Human Capital. 2nd Edition, Columbia UniverstiyPress, NewYork.FREEMAN, RICHARD (1976).The Overeducated American. AcademicPress.NewYork.Government ReportsEducation in India, Ministry of Human Resource Development, Government ofIndia for recent years.Annual Reports, Ministry of HumanResource Development, Government of India.sh_v ssk‰v
www.education.Inc.inwww.cbse.nic.inwww.ugc.ac.inwww.aicte.ernet.inwww.ncert.nic.inwww.finmin.nic.in
1. Fßs\bmWv am\h hnIk\ kqNnI IW°m°p∂Xv. temI am\hhnIk\
kqNnIbn¬ C¥ybpsS ÿm\w F{XmasØXmWv?
2. kao]`mhnbn¬ C¥y hn⁄m\m[njvTnX kºZv-hyhÿ bnte°v \oßpIbmtWm?
¢m v apdnbn¬ N¿® sNøpI.
3. ]´nI 5.2¬ \¬Inb IW-°p-Isf hymJym\n°pI.
4. hnZymkº∂≥ F∂ \nebn¬ hnZym`ymkcwKtØ°v Xm¶ƒ F¥p kw`mh\ \evIpw.
(DZmlcWw- HmtcmcpØcpw HmtcmcpØsc ]Tn∏n°pI)
5. hnZym`ymkw, BtcmKyw, sXmgn¬ F∂nhsb°pdn®p≈ hnhc߃ \¬Ip∂
DdhnSßfpsS enÃv Xømdm°pI.
6. tI{μKh¨sa‚ns‚ a\pjyhn`h hnIk\hpw BtcmKyhpw F∂ hm¿jnI dnt∏m¿ v
hmbn®p kw{Kln°pI. kmºØnI k¿thbnse kmaqly taJebpambn _‘s∏´
A≤ymb߃ hmbn°pI.
1 2 2
]T\ t\ -߃
* Cu A≤ymbw ]Tn-°p-∂-Xn-eqsS hnZym¿∞n-Iƒ {KmahnI-k-\-hpw, AXp-ambn _‘-
s∏´ hnj-b-ßfpw a\- n-em-°p-∂p.
* C¥y-bpsS ka-{K-hn-I-k-\-Øn\v {KmaoW taJe-bpsS, Dƒ{]-tZ-i-ß-fpsS hnI-k\w
F{Xam{Xw \n¿Æm-b-I-am-sW∂v Xncn-®-dn-bp-∂p.
* {Kma-hn-I-k-\-Øn¬ hmbv]m- hn-]-W-\- hy-h-ÿ-Iƒ°p≈ kp{]-[m-\-amb ]¶n-s\-
°pdn®v a\- n-em-°p-∂p.
* Poh-t\m-]m-[n-Iƒ kpÿn-c-am-°p-∂-Xn\v \n¿ΩmW {]h¿Ø-\-ß-fn¬ sshhn-[y-ap-
≠mIWw F∂v {Kln-°p-∂p.
* kpÿnc hnI-k-\-Øn¬ ssPh-Ir-jn-°p≈ {]m[m\yw a\- n-em-°p-∂p.
{KmahnIk\w{KmahnIk\w{KmahnIk\w{KmahnIk\w{KmahnIk\w
6
123
6.1 BapJw
Zmcn{Zyw F∂Xv C¥y A`n-ap-Jo-I-cn-°p∂
hen-b sh√p-hn-fn-bm-sW∂v \mem-asØ
A[ym-b-Øn¬ ]Tn-®p-t√m. Zmcn{Zyw A\p- -
hn-°p∂ _lp`qcn-]£w C¥y-°mcpw ASn-
ÿm\ kuI-cy-߃t]mepw e`ya√msX
{Kma-{]-tZ-ißfn-emWv hkn-°p-∂Xv F∂pw
\mw I≠p-.
Irjn-bmWv {KmaoWtaJ-e-bn¬ D]-Po-h-\-
Øns‚ apJyam¿§w. hymh-km-bnI \K-c-ß-
fpsS hf¿®-bpw, hnI-k-\hpw am{X-a√ C¥y-
bpsS bYm¿∞ hnI-k\w adn®v {KmaoW
taJ-ebpsS hnI-k-\-w IqSn-bmsW∂v
Km‘nPn A`n - {]m -b-s∏-´n -´p -≠v. CXv
cmPyØns‚ ka{K hnIk-\-Øns‚ tI{μ-
XeamWv.
{KmahnI-k\w F∂ BibØn\v C∂pw
Gsd {]k-‡n-bp-≈-Xv F¥p-sIm-≠m-sW∂v
\n߃°-dn-bmtam? ]pØ≥ hnh-c-km-t¶-
XnI kt¶-X-ßfpw , Iq‰≥ hyh-kmb
irwJ-e-I-fp-ambn B[p-\nI \K-c-߃
hf¿®-bn-te°p IpXn-°p-tºmƒ F¥n\v
{Kmao -W-ta -J -e°v C{Xbpw henb
{]m[m\yw \¬I-W-sa∂v \mw Hcp ]t£
Nn¥n-t®-°mw. F∂m¬, AXn\p Imc-
Wap≠v. `mc-X-Øns‚ P\-kw-Jy-bn¬
aq∂n¬ c≠n-tesd hcp∂ P\-߃
Im¿jnIhrØn-sb-bmWv B{i-bn-°p-∂-Xv.
F¶n-epw, Im¿jnItaJ-e-bpsS DXv]m-Z-\-£-
a-X-bm-I-s´, C\nbpw Ahsc Xmßn \n¿Øp-
∂-Xn\v ]cym-]vX-hp-a√. cmPy-Øns‚ aq∂n¬
H∂p hcp∂ P\-ßfpw cq£-amb Zmcn-{Zy-
Øn¬ Ign-bp-∂p. X∑qew \ΩpsS cmPyw
]ptcm-KXn {]m]n-°-W-sa-¶n¬ {KmaoW
C¥y i‡n {]m]n-t°-≠-Xp-≠v. Cu A[ym-
b-Øn¬ \ap°p {Kma-hn-I-k-\-sØ-°p-dn®v
Nn¥n-°mw.
6.2 F¥mWv {Km-a hnI-k\w?
{KmahnI-k\w F∂Xv Hcp ka-{K-]-Z-am-Wv.
{Kmakº-ZvLS\bpsS ka-{K-hn-I-k-\-Øn-
\mWv AXv Du∂¬ \¬Ip-∂-Xv. sh√p-hn-
fn-Iƒ \nd-™-Xpw, ]pØ≥ {ia߃ Bh-
iy-ap≈Xpamb Nne taJ-e-I-sf-°p-dn-®mWv
ChnsS {]Xn-]m-Zn-°p-∂-Xv. Ah Xmsg sImSp-
°p-∂p.
$ km£-cX, hnti-jn®v kv{Xo km£-
cX, hnZym`ymkw, sXmgn¬ ss\]pWn.
$ ipNn-Xzw, s]mXp-P-\m-tcmKyw F∂nh
Dƒs°m≈p∂ am\hnI hn -h-ß-fpsS
hnI-k-\w.
$ sshZyp-Xn, Pe-tk-N-\w, hmbv]m-hnXc-
Ww, tZio-b-]m-X-I-fp-ambn _‘n-∏n-
°p∂ t]mjI]mX (feeder roads)Ifp-tS-bpw, {Kmao-W-]m-X-I-fp-tSbpw
\n¿Ωm-Ww.
$ Im¿jnI Kth-j-W-Øn -t‚ -bpw,
AXns‚ hn]p-eo-I-c-W-Øn-t‚-bpw, hnh-
c-hn-X-c-W-Øn-t‚bpw e`y-X-bpw, kuI-
cy-ßfpw DƒsIm-≈p∂ ASn-ÿm\
kuI-cy-ß-fpsS hnI-k\w.
aÆn¬ Dgp-Xp-a-dn-°p-∂-hcmWv AXns‚ bYm¿∞ Ah-Im-in-Iƒ˛ a‰p-≈-h-cm-Is´
A∏w £n-°p∂ B{in-X¿ am{X-am-Ip-∂p. ˛ Xncp-h≈ph¿
1 2 4
$ `q]-cn-jvI-c-W-w (land reforms)
$ Hmtcm {]tZ-i-tØbpw DXv]m-Z-\sØ
klm-bn-°p∂ hn -h-ß-fpsS hnI-k-\w.
$ Zmcn{Zy \n¿Ωm¿÷-\-Øn-\pw, P\-kw-
Jy-bnse Zp¿_-e-hn-`m-K-ß-fpsS Pohn-
Xkm-l-N-cy-߃ KWy-amb coXn-bn¬
sa®-s∏-Sp-Øp-hm\pw DX-Ip∂ DXv]m-Z-
\-]-c-hpw, \n¿Ωm-W-]-c-hp-amb sXmgn-
eh k-c-߃ krjvSn-°m-\p≈ \S-]-Sn-
Iƒ.
C¥y-bpsS Im¿jn-I- -Im¿jn-tI-Xc taJ-e-
I-fn¬ ]Wn-sb-Sp-°p∂hcpsS DXv]m-Z-\-£-
aX h¿[n∏n-°p-∂-Xn-\p≈ am¿§-߃ Is≠-
Øp-I-bpw, sXmgn-em-fn-Iƒ°v Ah -e`yam-
°p-Ibpw sNø-W-sa-∂mWv CXp-sIm-≠¿∞-
am-°p-∂-Xv. `£y-kw-kv°-cWw XpSßn
Im¿jn-tI-Xc taJ-e-I-fn¬ sshhn-[y-am¿∂
Ah-k-c-߃ \mw Ah¿°v e`y-am-°-Ww.
`h-\-ß-fn-epw, sXmgn¬ta-J-e-I-fnepw
G‰hpw Npcp-ßnb sNe-hn¬ G‰hpw anI®
Btcm-Ky-ipNnXz kuI-cy-ßfpw, km¿Δ-
{XnI hnZym-`ym-khpw `mc-X-Ønse ASn-
ÿm\hn`m-K-߃°v \¬tI-≠Xv {ZpX-K-Xn-
bn-ep≈ {KmahnI-k-\-Øn\v AXy-¥m-t]-
£n-X-am-Wv.
Pn.-Un.-]n.-bn¬ Im¿jn-I-ta-J-e-bpsS ]¶m-
fnØw Ipd-hm-bn-cp-∂-t∏m-gpw, Cu taJ-
ebn¬ {]h¿Øn-°p∂ P\-ßsf AXv Imcy-
ambn kzm[o-\n-®n√ F∂v ap≥A[ym-b-Øn¬
\mw I≠p. kmº-ØnI ]cn-jvIm-c-ß-fpsS
Bhn¿`m-h-tØmsS 1990-I-fn¬ Im¿jnI
taJ-e-bnse {]Xn-h-¿j-hf¿®m\n-c°v 2.3
iX-am-\-Øn-te°v Xmgp-I-bmWv sNbvX-Xv.
CXv ap≥h¿j-ß-fn-te-Xn-t\-°mƒ Xptemw
Ipd-hm-bn-cp-∂p. 1991 apX-ep≈ s]mXp-ta-Jem
\nt£-]-Ønse hen-b -Ip-d-hmWv CXn\p
apJy-Im-c-W-ambn Nq≠n-°m-´p-∂-Xv. AXp
IqSm-sX, ASn-ÿm\ kuI-cy-ß-fnse A]-
cym-]vX-X, hyh-km-bnI taJ-e-bn-epw, a‰p
sXmgn¬ta-J-e-I-fnepw sshhn-[y-am¿∂
sXmgn-ep-I-fpsS A`m-hw, sXmgn-ep-I-fpsS
h¿[n-®p-h-cp∂ Aÿnc kz`mhw apX-em-b-
hbpw {Kmao-W-hn-I-k-\-Øn\p {]Xn-_-‘-
ambn. Zu¿`m-Ky-I-c-amb Cu {]Xn-`m-k-
Øns‚ A\-¥-c- ew C¥y-bpsS hnhn-[- m-
K-ß-fnse I¿j-I¿°n-S-bn¬ {]I-S-amb
Akz-ÿ-X-bmWv. Cu kml-N-cy-Øn¬,
kpÿn-c-hn-I-k\w km[y-am-°p-∂-Xn-\m-bn,
{Kmao-W-`m-c-X-Øn\v khn-ti-j-am-bp≈
hmbv]m-hn-]-W-\-hy-h-ÿ-Iƒ, Im¿jnI
sshhn-[yw, ssPh-Ir-jn-bpsS ]¶v F∂n-
hsb \mw Kuc-h-ambn ho£n-t°-≠-Xp-≠v.
]cnioen°pI
Hmtcm amk-tØbpw h¿Ø-am-\-∏-{X-
߃ ]cn-tim-[n®v B {]tZ-isØ
{KmaoW taJ-e-bp-ambn _‘-s∏´
{]iv\-ß-fpw, Ah-bv°p≈ ]cn-lm-c-
ßfpw Is≠-Øp-I. ASp-Øp≈ {Kma-
Øn¬ sN∂v {Kmao-Wsc kμ¿in-°p-
I. Ah-cpsS {]iv\-߃ ASp-Ø-dn-
bm≥ {ian-°p-I. Ah-cpsS {]bm-k-
߃ a\- n-em-°p-I. B {]iv\-߃
¢m n¬ N¿®-sN-øp-I.
Kh¨sa‚ v sh_vssk‰v t\m°n Cu
ASpØ ImeØv \S-∏m-°nb {Kmao-
W-]-≤-Xn-I-tf-bpw, Ah-bpsS e£y-
ß-tfbpw kw_-‘n® Hcp enÃv Xøm-
dm-°p-I. (http:/www.rural.nic.in)
125
6.36.36.36.36.3 {Kmaßfnse hmbv]m hnX-c-W-{Kmaßfnse hmbv]m hnX-c-W-{Kmaßfnse hmbv]m hnX-c-W-{Kmaßfnse hmbv]m hnX-c-W-{Kmaßfnse hmbv]m hnX-c-W-
hpw, hn]-W-\-hpwhpw, hn]-W-\-hpwhpw, hn]-W-\-hpwhpw, hn]-W-\-hpwhpw, hn]-W-\-hpw.....
hmbv]mhnX-cWw: {KmaoW kº-Zvhy-h-ÿ-
bpsS hf¿® {][m-\-ambpw aqe-[-\-\n-t£-
]sØ B{i-bn-®m-Wn-cn-°p-∂-Xv. Imem-\p-kr-
X-am-bn, Im¿jn-I-˛kmaq-lnI _m¶nßv
]≤Xnbpw _lpXe \-bhpw ssIsIm-≠-
Xn-\p-ti-j-amWv {Kmao-Wm-h-iy-ßsf th≠-
hn-[-Øn¬ \nd-th-‰m≥\ap°v Ign-™-Xv.
1982˛¬ tZiob Im¿jnI {KmaoW hnI-k-
\-_m¶v (NABARD)s‚ kwÿm-]-\w,
{Kmao-W-ta-J-e-bn-ep≈ F√m [\-Im-cy-
{]h¿Ø\-ß-tfbpw GtIm-]n-∏n-°m≥
klm-b-I-am-bn. lcn-X-hn-πhw hmbv]m-hy-h-
ÿn-Xn-bn¬ {][m-\-am-‰-߃°v hgn-sX-fn-®p.
CXmWv {Kmao-W-hmbv]m k{º-Zm-bsØ
DXv]m-Z-t\m-∑p-J-am-°p-∂-Xn\v Imc-W-am-b-Xv.
hmWnPy _m¶p-Iƒ, {]mtZ-inI {KmaoW-
hmbv]-, {Kmao¨ _m¶p-Iƒ, k-l-I-cW
kwL-߃, `qhnI-k-\-_m-¶p-Iƒ F∂n-
ßs\-bp≈ hnhn[ ÿm]-\-߃ Dƒs∏-Sp-
∂-XmWv {KmaoW _m¶nßns‚ C∂sØ
LS-\. Xosc sNdnb \nc-°n¬ hmbv]
\¬Im≥ Npa-X-e-s∏- n-cn-°p-∂-h-bmWv Cu
ÿm]-\-߃. HutZym-KnI hmbv]m kwhn-
[m\w {Kmao-W, kmaq-ln-I, hnI-k-\-hp-ambn
A{X-sbm∂pw kwtbm-Pn-X-a-√. Xs∂-bp-a√
Cu kwhn-[m-\-Øn¬ [mcmfw ]mfn-®-I-fp≠v.
Cu hnS-hp-Iƒ \nI-Øp-∂-Xn-\pw, Ipd-hp-Iƒ
]cn-l-cn-°p-∂-Xn\pw th≠n-bmWv kzbw
klm-b-kw-L-߃ AYhm Self Help GroupSHG) cq]w sIm≠-Xv. hmbv]m kwhn-[m-\-
Øn¬ CuSv \¬tI-≠Xv AXym-h-iy-am-sW-
∂n-cn-t°, Zcn-{Zy-cmb {KmaoW IpSpw-
_-߃ kzm`m-hn-I-ambpw hmbv]m-irw-J-e-
bn¬ \n∂v ]pd-Øm-Ip-∂p. kzbw klm-b-
kw-L-߃ Hmtcm AwK-Øn¬\n∂pw Npcp-
ßnb kw`m-h-\-Iƒ kzoI-cn®v Ah-cnse
anX-hy-b-ioew sa®-s∏-Sp-Øp-I-bpw, kºm-
Zy-ioew t{]m’m-ln-∏n-°p-Ibpw sNøp-∂p.
anX-amb ]en-i-\n-c-°n¬ sNdnb Xh-W-I-
fmbn Xncn-®-S-°m-hp∂ coXn-bn¬ Bh-iy-°m-
cmb AwK-߃°v hmbv] \¬Ip-∂p. am¿®v
2003 Ah-km-\-tØmsS Xs∂ Ggv e£-Øn-
tesd kzbw klm-b-kw-L-߃ hmbv]m-_-
‘n-X-am-b-Xmbn IW-°m-°-p-∂p. kwLmw-K-
ß-fn¬ \n∂p kam-l-cn-°p∂ XpIsb
sNdnb ]en-i°v \¬Ip-∂-Xn-\m¬ CØ-c-
Øn-ep≈ hmbv]m-hn-X-c-WsØ "ssat{Im
s{I-Un‰v' {Kmao¨ _m¶p-Iƒ F∂v hnfn-°p-
∂p. kzbw klm-b-kw-L-߃ kv{Xo
im‡o-I-c-W-Øn-\mbpw {]h¿Øn-°p-∂p.
DXv]m-Z-\-]-c-amb e£y-߃°mbn sNe-h-
gn-°p-∂-Xn-\p-]-Icw IS-sa-Sp-°p∂ XpI Bfp-
Iƒ D]-t`mK Bh-iy-߃°mbn sNe-hn-Sp-
∂p F∂-XmWv {][m-\-ambn Btcm-]n-°-s∏-
Sp∂X.v hmbv]-sb-Sp-°p-∂-h¿ DXv]m-Z-\-]-c-
amb e£y-߃°mbn XpI hn-\n-tbm-Kn--°m-
ØXv F¥p-sIm-≠m-sW∂ tNmZyw ChnsS
Db-cp-∂p.
{Kmao-W- _m-¶nßv: hna¿im-\m-flI
]T\w {Kmao-W-_m-¶n-ßns‚ hnI-k-\-Øn-ep-
≠mb h≥Ip-Xn∏pw, sXmgn-en-epw, hcp-am-\-Øn-
ep-ap-≠mb h¿≤-\hpw Im¿jnI Im¿jn-tI-
Xc taJ-e-I-fn¬ hen-b-kzm-[o\w sNep-Øn-
bn- p-≠v. hnti-jn-®v, lcn-X-hn-π-h-Øn-\p-ti-
jw, sXmgn¬I-s≠-Øm\pw, hmbv]m-ku-I-
1 2 6
cy-ßfpw, hn-hn-[-hmbv]-Ifpw \n¿Ωm-W
-{]-h¿Ø-\-߃°mbn D]-tbm-K-s∏-Sp-Øp-
hm\pw AXv I¿j-I¿°v klm-b-I-am-bn.
CtXmsS £maw Ipd-™p. `£y-kp-c£
ssIh-cn-°m\pw, IqSpXembn [m\y-kw-`-c-
Ww- \-S-Øp-hm\pw, CXn-eqsS \ap°v Ign-
™n- p-≠v.-F-¶nepw, \ΩpsS _m¶nwßv kwhn-
[m\w ]q¿Æ-ambpw Ip‰-a‰-Xm-sW-∂v
]dbm≥ Ignbn√. hmWn-Py-_m-¶p-Iƒ Hgn-
sI-bp≈ a‰v HutZym-KnI ÿm]-\-ß-sf√mw
\nt£-]-k-am-l-c-WsØ {Kma-Øns‚
kwkvIm-c-am°n am‰n-sb-Sp-°p-∂-Xn¬ ]cm-
P-b-s∏- p. AXn-eq-sS-am-{Xsa, DØ-c-hm-Zn-Ø-
s∏´ hmbv]-sb-Sp-∏p-Im-cn-eqsS \¬Inb XpI
Xncn-®p-e-`n-°p-I-bp-≈q. Im¿jn-I-hmbv]m
k{º-Zm-b-Ønse A]m-I-X-Iƒ Ct∏mgpw
]cn-l-cn-°-s∏-SmsX -\n¬°p-∂p. hmkvX-h-
Øn¬, I¿j-I¿ FSpØ hmbv] Xncn-®-S-
°mØ-Xn\p≈ Imc-W-sa-¥mWv? Ah¿
a\:]q¿Δ-amWv hmbv] Xncn-®-S-°m-ØXv
F∂mWv A[n -Im -cn -Iƒ Db¿Øp∂
Btcm]Ww. F¥mWv Cu {]kvXm-h-\-
t_mIvkv 6.1 Zcn{Z h\n-X-Iƒ°p≈ _m¶v
h\n-X-I-fpsS D∂-a-\-Øn\pw Zmcn-{Zy-\n¿Ωm¿P-\-Øn-\p-ambn tIc-f-Øn¬ Bcw- n®
kmaq-lnI kwL-S-\-bmWv IpSpw-_-io. Zcn{Z h\n-X-Iƒ°m-bp≈ sNdnb tkhnwKvkv
_m¶v F∂ \ne-bn¬ 1995 ¬ \nt£]w e£yw-h-®p-sIm≠v Hcp s{IUn‰v skmssk‰n
Bcw-`n-°p-Ibpw Hcp tImSn cq] kam-l-cn-°p-Ibpw sNbvXp. CXv \nt£-]-Øn-
t‚bpw ]¶m-fn-Ø-Øn-s‚bpw taJ-e-bn¬, Gjy-bnse _m¶p-I-fn¬ G‰hpw henb
A\u-tZym-Kn-I-_m-¶nwßv irwJ-e-bmbn amdp-Ibpw sNbvXp. Cu kwL-S-\-bpsS a‰p
kwcw-`-ß-sf-°p-dn®v Adn-bp-∂-Xn\v www.kudumbasree.com F∂ sh_vssk‰v
kμ¿in-°p-I.
ChbpsS hnPbØn\v \nZm\amb a‰v ImcW߃ Is≠Øm≥ \n߃°v Bhptam?
]cnioen°pI
\nß-fpsS {]tZ-iØv hmbv] A\p-h-Zn-°p∂ kzbw klm-b-kw-L-߃ kμ¿in-
°p-I. Cu kwL-ß-fpsS tbmK-ß-fn¬ ]s¶-Sp-°p-I. Cu kwL-S-\-I-fpsS cq]-tc-
J-sb-°p-dn-®p≈ dnt∏m¿ v Xøm-dm-°p-I. kwL-Øns‚ Bcw- w, AwK-kw-Jy, \nt£-
]-Øp-I, hmbv]m C\-߃, hmbv]-bpsS D]-tbmKw F∂nh cq]-tc-J-bn¬ Dƒs∏-
Sp-Øp-I.
kzbwsXmgn¬ Is≠-Øm≥ hmbv] FSp-°p-∂-h¿ as‰-s¥-¶nepw Bh-iy-
߃°mbn Cu XpI D]-tbm-Kn-°p-∂pt≠m F∂v Is≠-Øp-I. hmbv] FSpØ
Nne hy‡n-Isf I≠v kwkm-cn-°p-Ibpw, Ah-cn¬ sXmgn¬ kwcw`w XpS-ßm-Ø-
h-tcmSv {]tXy-I-ambn Imc-W-߃ At\z-jn-°p-Ibpw sNøp-I. Cu {]iv\w
¢m n¬ N¿® sNøp-I.
127
IfpsS bmYm¿∞yw.?
kmº-Øn-I-]-cn-jvIm-c-߃°v tijhpw
{Kmao-W-_m-¶nßv taJ-e-bpsS hnI-k-\hpw,
]ptcm-K-Xnbpw ]nd-In¬ Xs∂-bm-Wv. Cu
ÿnXn sa®-s∏-Sp-Øm≥, _m¶p-Iƒ Xß-
fpsS kao-]\w amt‰-≠-Xp-≠v. tIh-ew,
hmbv] ZmXm-°-fm-ImsX, _m¶p-Iƒ hmbv]-
sb-Sp-°p-∂-h-cp-ambn \√ _‘w ÿm]n-s®-
Sp-t°-≠-Xp≠v. I¿j-I¿°v kmº-Øn-I-k-
lmbw hnhn[Xc-Øn¬ {]tbm-P-\-s∏-Sp-
Øm\p≈ ]cn-io-e\w \¬tI-≠-Xp-≠v.
6.4 Im¿jnI hn]-W-\-ta-Je
\mw \ntXy\ D]-tbm-Kn-°p∂ £y-[m-\y-
߃, ]g-߃, ]®-°-dn-Iƒ, F∂nh £y-
hn-]-Wn-bn¬ FØn-t®-cp-∂Xv Fß-s\-bm-
sW∂v \n߃°-dn-bptam? sshhn-[y-am¿∂
hn]-W\ irwJ-e-I-fn-eq-sS-bmWv Ch-sb√mw
]e-bn-S-ß-fn-ep≈ `£y hn]-Wn-I-fn¬
FØp-∂-Xv. cmPy-Øp-S-\o-f-ap≈ Im¿jn-tIm-
ev]-∂-ß-fpsS tiJ-c-Ww. kwkvI-c-Ww,
]m°nßv, XcwXn-cn-°¬, hnX-cWw F∂nh
Dƒs°m-≈p∂ Hcp {]{In-b-bmWv Im¿jnI
hn]-W-\w.
kzmX{¥yw e`n-°p-∂-Xn-\p-ap≥]v, I¿j-I¿
Irjn-sN-bvXp-≠m-°nb Dev]-∂-߃ I®-h-
]cnioen°pI
\nß-fpsS ASp-Ø-{]-tZ-iØp \S-∂-tXm, ]{X-am-[y-a-߃, sSen-hn-j≥ F∂n-h-
bn-eqsS \n߃ Adn-™tXm Bb I¿jI Bfl-l-Xy-Isf Ipdn®v ]Tn-°m≥
{ian-°p-I. Ign™ h¿j-ß-fn¬ D≠mb `qcn-]£w I¿jI Bfl-l-Xy-Ifpw
]cn-tim-[n-®m¬ hy‡-am-Ip∂ Hcp hkvXp-X-bp-≠v. Ah-cn¬ `qcn-]-£hpw
Im¿jnImh-iy-߃°pw a‰p-ambn IS-sa-Sp-Ø-h-cm-Wv. hnf-\m-ihpw, A]-cym-]vX-
amb hcp-am-\hpw, anI® sXmgn¬ Ah-k-c-ß-fpsS A`m-hhpw aqew XpI Xncn-®-S-
°m≥ Ah¿°v km[y-am-bn-√. CØ-c-Øn-ep≈ PohnX {]Xn-k-‘n-I-fmWv Bfl-
l-Xy-t]m-se-bp≈ ISpØ Xocp-am-\-߃ FSp-°m≥ Ahsc t{]cn-∏n-®-Xv. kam-\-
am-b-tI-kp-Iƒ tiJ-cn®v ¢m n¬ N¿®-sN-øp-I.
Im¿j-nI-k-l-I-cW _m¶p-Iƒ, `qhn-Ik\ _m¶p-Iƒ, {]mtZ-inI {Kmao-W-_m-
¶p-Iƒ, Pn√m-k-l-I-c-W-_m-¶p-Iƒ F∂n-ßs\ {KmaoW taJ-e-bp-ambn _‘-
s∏´p {]h¿Øn-°p∂ _m¶p-Iƒ kμ¿in-°p-I. Cu _m¶p-I-fn¬ \n∂v hmbv]
FSp-Øn-cn-°p∂ IpSpw-_-߃, hmbv] FSpØ XpI, CuSn-\-Øn¬ ]W-b-s∏-Sp-
Øp∂ hkvXp-°ƒ, ]en-i, XpI AS-t°≠ Ah-km\ XnøXn F∂n-h-sb-°p-
dn®v enÃv Xøm-dm-°p-I.
hnf-\miw sImt≠m, a‰p-Im-c-W-߃sImt≠m kl-I-c-W-_m-¶p-I-fn¬ \n∂v
hmbv] sbSpØ I¿j-I¿°v ]Ww Xncn-®-S-°m≥ Ign-bmsX h∂m¬, Ah-cpsS
ISw Fgp-Xn-Ø-t≈-≠-XmWv. A√m-Ø-]-£w, Bfl-l-Xy-t]m-ep≈ A]-I-S-I-c-
amb am¿K-߃ sXc-s™-Sp-tØ-°mw. \n߃ CXnt\mSv tbmPn°p∂pt≠m?
1 2 8
S-°m¿°v hn¬°p-tºmƒ, I®-h-S-°m¿ Af-
hn-epw, Xq°-Øn-epw, ]W-an-S-]m-Sp-I-fnepw
\oXn-\n-jvT-a-√mØ kao-]-\-amWv ssIs°m-
≠-Xv. I¿j-I¿°v Itºmf hne-\n-e-hm-c-
sØ-°p-dn®v Adn-hn-√m-Ø-Xn-\m¬, Ipd-™-
hn-e°v D¬]-∂-߃ hn¬°m≥ Ah¿
\n¿_-‘n-X-cm-bn. Dev]-∂-߃ kw`-cn®v
sh®v Db¿∂-hn-e°v ]n∂oSv hn]-W\w \S-
Øm≥ sa®-s∏´ kw`-c-W-kw-hn-[m-\-߃
Ah¿°v e`y-a√m-Xmbn-cp-∂p. C°m-e-Øp-
t]mepw, Irjn-sN-ø-p∂ hnf-hns‚ ]Øp
iX-am-\-Øntesdbpw anI-®- kw- -c-W-kw-hn-
[m-\-Øns‚ A`m-h-Øn¬ ]mgm-bn-t]m-hp-I-
bm-sW∂ hkvXpX \n߃°dn-bmtam?
AXp-sIm-≠p-X-s∂, kzImcy I®-h-S-°m-
cpsS {]h¿Ø-\-ßsf \nb{¥n°m≥
k¿°mcns‚ CS-s]S¬ A\n-hm-cy-am-bn-
Øo¿∂p.
hn]-W-\-ta-Je sa®-s∏-Sp-Øm≥, \mw
Ahew-_n® \mepam¿§-ßsf°pdn-®mWv
ChnsS N¿®-sN-øp-∂-Xv. H∂m-a-Xm-bn,
IrXyhpw kpXm-cy-hp-amb hn]-W-t\m-]m-
[nIƒsIm≠v hn]-Wn-I-fpsS \nb-{¥Ww
km[y-am-°n. Cu \bw I¿j-I¿°pw, D]-
t`m-‡m-°ƒ°pw Hcp-t]mse e-{]-Z-am-bn.
GXm≠v Ccp-]-Øn-tb-gm-bn-c-tØmfw hcp∂
hn]-Wn-Isf \nb-{¥nX Itºm-f-ß-fm-°p-
∂-Xn-eqsS am{Xta, Ahsb ]q¿Æ-h-f¿®-
bn¬ FØn-°m≥ Ign-bq. c≠m-a-Xm-bn,
tdmUv, sdbn¬sh, kw -c-Wime-Iƒ, \ne-
h-d-Iƒ, ioX-kw- -c-Wn-Iƒ, kwkvI-c-W-bq-
Wn-‰p-Iƒ F∂n-ß-s\-bp≈ ASn-ÿm\
kuI-cy-ß-fpsS e`yX Dd-∏m-t°-≠-Xp-≠v.
\mw ssIh-cn-t°≠ e£y-߃ IW-°n-se-
Sp-°p-tºmƒ \ne-hn-ep≈ ASn-ÿm\ kuI-
cy-߃ Xptemw A]-cym-]vX-am-b-Xn-\m¬,
Ahsb {ZpX-KXnbn¬ sa®-s∏-Sp-tØ-≠-Xp-
≠v. I¿j-I-cpsS D¬∏-∂-߃°v \ymb-hne
Dd -∏m -°p∂ kl-I-c -W-hn -] -W\w
Kh¨sa‚ v \b-Øns‚ mK-ambncp∂p F∂-
XmWv aq∂m-a-Xmbn Dd-∏m-t°-≠-Xv. KpP-dm-
Øns‚ kmaq-lnI kmº-ØnI hyh-ÿn-Xn-
tbbpw, cmPy-Øns‚ a‰p Nne mK-ß-tfbpw
]cn-h¿Ø-\-s∏-Sp-Øp-∂-Xn¬ £oc-k-l-I-
cW kwL-߃ t\Sn-b hnPbw kl-I-c-
W-kw-L-߃ \S-Øp∂ anI® {]h¿Ø-\-
߃°p≈ DZm-Ø-amb km£y-amWv. F∂n-
cp-∂m-epw, ASp-Ø-Im-eØv kl-I-c-W-kw-
L-߃°v Xncn-®Sn t\cn- n- p-≠v. I¿j-I-cpsS
bYm¿∞ AwK-kwJy e`y-am-°m-Ø-Xpw,
hn]-W-\-kw-kvI-cW kwL-߃°n-S-bn¬
\√-_‘w ÿm]n-°-s∏-Sm-Ø-Xpw, Ign-hp-
sI´ [\-Im-cy-am-t\-Pvsa‚p-Ifpw CXn\p
Imc-W-am-bn. \mem-a-Xmbn
(i)Im¿jn-tIm¬]-∂-߃°p≈ Xmßp-
hne Dd∏m°¬
(ii)^pUv tIm¿∏-td-j≥ Hm^v C¥y- hgn
Acn, tKmXºv F∂n-h-bpsS kw -c-Ww
(iii) s]mXp-hn-X-cW k{º-Zmbw (P D S)hgn-bp≈ `£y-[m-\y-߃, ]©-kmc
F∂n-h-bpsS hnX-c-Whpw Dd-∏m-°¬
F∂n-h-bmWv sNtø-≠-Xv. I¿j-I-cpsS
hcp-am\w Dd-∏m-°m-\pw, ]mh-s∏- -h¿°v
`£y-[m\yw anX-am-b-\n-c-°n¬ e`y-am-
°m\pw Cu \S-]-Sn-Iƒ e£yanSp-∂p.
Kh¨sa‚ns‚ CS-s]-S-ep-Iƒ Ds≠-∂n-cn-
°nepw, ]W-an-S-]m-Sp-Im¿, \m´n≥]pd-ß-fn¬
cmjv{So-b-ta¬t°m-bva-bp-≈-h¿, h≥In-S-hym-
129
]m-cn-Iƒ, kº-∂-I¿j-I¿ F∂n-h¿ Dƒs∏-
Sp∂ kzIm-cy-hn-]Wn samØw Im¿jn-I--
{Ib-hn-{I-bsØ Iog-S-°n-I-gn-™p. kzIm-
cy-ta-Je Im¿jn-tIm¬∏-∂-ß-fpsS knwl-
`m-Khpw ssIIm-cyw-sN-øp-tºmƒ, Cu taJ-
e-bn¬ i‡n-bp‡w DS≥ Xs∂ Kh¨sa‚ v
CS-s∏-tS-≠-Xp-≠v.
Im¿jn-I-ta-J-e-bn¬ Kh¨sa‚ns‚ hn-hn[
-C-S-s]-S¬aqew Im¿jn-I-hn-]Wn _lp-Zqcw
apt∂-dn-°-gn-™p. Kh¨sa‚ v ]cn-an-X-
s∏SpØnsIm-≠p≈ Irjn-bpsS hmWn-Py-h-
Xv°-c-Øn-eqsS I¿j-I¿°v Db¿∂ hcp-
am\w t\Sm≥ klm-b-I-am-Ip-sa∂v Nne \nco-
£-I¿ Nq≠n-Im- p-∂p-≠v. CtX-°p-dn®v \nß-
fpsS Imgv®-∏mSv F¥mWv?
_Z¬ hn]-W\ am¿§-ßfpsS DZbw:
I¿j-I¿ Xß-fpsS D¬∏-∂-߃ t\cn v D]-
t`m-‡m-°ƒ°v \¬Ip-∂-Xv Ah-cpsS hcp-
am-\Øn¬ h¿≤-\hv D≠m-°p-∂p. ]©m-
_v, lcn-bm-\, cmP-ÿm≥ F∂n-hn-S-ß-fnse
Apni Mandi, ]qss\-bnse Hadaspar Mandi ,B{‘{]-tZ-inse ]gw ]®-°dn am¿°-‰p-I-
fmb Rythu Bazars, Xan-gv\m- nse Irjn-am¿°-
‰p-I-fmb Uzhavar- Sandies F∂nh CØcw
hn]-Wn-Iƒ°v DZm-l-c-W-ß-fm-Wv. ]®-°-dn-
Iƒ, ]g-߃ apX-emb KpW-\n-e-hm-c-ap≈
Im¿jn-tIm-ev∏-∂-߃ e`n-°p-∂-Xn\v
\nch[n tZiob _lpcmjv{S mÃv^pUv
irw-J-e-Iƒ I¿j-I-cp-ambn Icm-dn¬- G¿s∏-
Sp-∂p-≠v. Ah¿ I¿j-I¿°v Bh-iy-amb
hnØn-\-߃ \¬IpI am{X-a-√, ap≥°q´n
\n›-bn® {]Im-c-ap≈ XpI°v Dev∏-∂-߃
kzoIcn°p-Ibpw sNøp-∂p. Cu {Iao-I-c-W-
߃ I¿j-I-cpsS hne \jvSw Ipd-°m-\pw,
Im¿jnI Dev∏-∂-ß-fpsS hcp-am\ h¿≤-
\°pw klm-b-I-c-am-Ip-sa∂v \nco-£n-°p-
∂p. CØcw kwhn-[m-\-߃sIm≠v sNdp-
InS I¿j-I-cpsS hcp-am\w sa®-s∏-Sp-Øm≥
km[n-°ptam? CsX-°p-dn®v \nß-fpsS
Imgv®∏mSv F¥mWv?
Nn{Xw 6.1 \nb-{¥nX hn]-Wn-Iƒ Irjn-°m¿°pw D]-t`m-‡m-°ƒ°pw KpW-I-c-am-Wv.
1 3 0
6.5 Dev]m-Z\ {]h¿Ø-\-ß-fnse
sshhn-[y-h-Xv°-cWw
Dev]m-Z-\-ta-J-e-bnse sshhn-[y-h-Xv°-cWw
{][m-\-ambpw c≠p-Im-cy-߃°v Du∂¬
\¬Ip-∂p. Im¿jnI hnf-hns‚ ]pXnb amXr-
I-Isf B{i-bn-°-emWv H∂v. arK-kw-c-£-
Ww, tImgn -h-f¿Ø¬, a’y-_-‘\w
(fisheries) F∂n-ßs\ Im¿jnI A\p-_‘
taJeIfn-te°pw Im¿jn-tI-X-c-ta-J-e-bn-
te°pw Im¿jn-I-ta-J-e-bn¬\n-∂p≈
sXmgn¬i‡n ssIam-dpI F∂-XmWv c≠m-
a -sØ -[¿Ωw. D]-Po -h-\-am¿§-Øn\v
Irjnsb am{Xw B{i-bn-°p-∂Xp aqew
\jvS-km-≤yX C√m-Xm-°p-∂-Xn-\mbn Dev]m-
Z\ {]h¿Ø\ßfn¬ sshhn-[y-h-XvI-cWw
Bh-iy-am-bn-Øo-cp-∂p. Cu sshhn-[y-h-XvI-
cWw {Kmao-W-P-\-߃°v Dev]m-Z-\-]-c-hpw-
kp-ÿn-c-hp-amb D]-Po-h\ km[y-X-I-fmWv
Xpd-∂p-sIm-Sp-°p-∂-Xv. Im¿jnI sXmgn-ep-
Iƒ A[n-Ihpw \S°p-∂Xv Jmcn^v kok-
Wn-emWv. Pe-tkN\ kuIcyßfpsS
A]cym]vX dm_nkok-Wn¬, {Kmao-W-P-\-
߃°v Irjn em`-I-c-a-√m-ØXm°p∂p.
]cnioen°pI
ASp-Øp≈ ]gw ]®-°-dn-am¿°‰v kμ¿in®v Ahn-SpsØ khn-ti-j-X-Iƒ Xncn-®-dn-
bpI. Npcp-ßn-bXv ]Øn\w ]g-ßfpw ]®-°-dn-Ifpw Irjn-sN-ø-s∏-Sp∂ CS-߃
Is≠-Øm≥ {ian-°p-I. F{X-Zqcw ]n∂n- mWv Cu Dev∏-∂-߃ hn]-Wn-bn¬ FØn-
t®¿∂-sX-∂pw Ah hn]-Wn-bn-se-Øn-°p-∂-Xn-\p≈ hml-\-kw-hn-[m-\-߃ Dev]-
∂-ß-fpsS hnesb kzm[o-\n-°p-∂-sX-ß-s\-sb∂pw a\- n-em-°p-I.
sNdp-In-S-]-´-W-ß-fn¬ I¿j-I¿°v Xß-fpsS Dev]-∂-߃ hn]-W\w \S-Øm-\p≈
\nb-{¥nX Itºmf kwhn-[m-\-ap-≠v. AhnsS I¿j-I¿°v Xß-fpsS km[-\-km-a-
{Kn-Iƒ kw`-cn-°m-\p≈ {Iao-I-c-W-ß-fp-ap-≠v. GsX-¶nepw Hcp \nb-{¥nX Itºmf
taJe kμ¿in®v AXns‚ hni-Zmw-i-ßfpw {]h¿Ø-\-co-Xn-Ifpw a\- n-em-°p-I.
\n›nX hne \ne-hm-c-tØ-bpw, hnhn[ C\w Dev]-∂-ß-tf-bpw-Ip-dn-®p≈ hnh-c-߃
tiJ-cn-°p-I.
]cnioen°pI
\nß-fpsS {Kma-Øn-tem, Ab¬{Km-a-Øntem I¿j-I¿ D]-tbm-Kn-°p∂ a‰p hn]-
W-\-k-{º-Zm-b-߃ a\- n-em-°p-I. Cu hn]-Wn-I-fn¬ \n∂v \nb-{¥n-X-I-tºm-f-
߃°p≈ hyXym-k-߃ Is≠-Øp-I. Cu hn]-Wn-Iƒ°v Kh¨sa‚ns‚ klm-
bhpw, kl-I-c-W-ßfpw Bh-iy-amtWm? Bh-iy-sa-¶n¬ Fß-s\-bmWv AXp
\¬tI-≠Xv? N¿®-sN-øp-I.
131
AXn\m¬ Zmcn{ZysØ t\cn-Sm\pw hcp-am\w
sa®-s∏-Sp-Øm\pw em -I-c-amb a‰p-sXm-gn-ep-
Iƒ Is≠-tØ-≠-Xp-≠v. AXp-sIm≠v
Im¿jnI A\p-_-‘-{]-h¿Ø-\-ß-fn¬ IqSp-
X¬ {i≤ sNep-tØ≠nbn-cn -°p∂p.
{KmaoW taJ-e-bn¬ kpÿn-c-amb Poh-t\m-
]m-[n-Iƒ th≠p-thmfw Ds≠-∂n-cns°
h¿≤n-®p-h-cp∂ A≤zm-\-ti-jn-bpsS knwl-
`m-KsØbpw Im¿jn-tI-Xc taJ-e-I-fnse
sXmgn-ep-I-fn-te°v Xncn®p hnSp-∂-XmWv
DNnXw.
Im¿jn-tI-X-c-a-√mØ kº-Zvhy-h-ÿ°v
hnhn[ hi-ß-fp -≠v. Ah-bn¬ Nne
taJeIƒ Btcm-Ky-I-c-amb hf¿® Dd-∏m-
°p-∂-Xpw Ne-\m-fl-Ihpw ]cn-h¿Ø-\m-fl-
I-hp-am-Wv. AtX kabw a‰p-≈-h-bm-Is´
DXv]m-Z-\-£-aX Ipd™v Xosc A]-cym-]vX-
hp-am-Wv.
Im¿jnI taJ-e-bpsS kPo-h-amb D]-ta-
J-e-I-fn¬ Im¿jntIm¬]∂ kwkvI-cW
hyh-km-b-߃ (Agro Processing Industries),`£y-kw-kvI-cW hyh-km-b-߃, XpI¬
hyh-kmbw, hnt\m-Z-k-©mcw apX-em-bh
Dƒs∏-Sp-∂p. a¨∏m{X \n¿Ωm-Ww, ssIØ-
dn, Ic-Iu-iew XpS-ßnb ]c-º-cm-KX IpSpw-
_-hy-h-km-b-ß-fn¬ ss\]p-Wy-ap-≈-h-cp-
s≠-¶nepw Ah¿°v ASn-ÿm\ kuI-cy-
ßfpw, a‰p -k-lm-b-e -`y -Xbpw Xosc
IpdhmWv. {KmaoWtaJ-e-bnse _lp`qcn-
]£w kv{XoIfpw Im¿jnI hrØn-bn¬
hym]r-X-cm-Wv. ]pcp-j-∑m-cm-I-s´, Im¿jn-tI-
Xc taJ-e-I-fn-emWv sXmgn¬ sNøp-∂-Xv.
kao] Ime-ß-fn¬ kv{XoIfpw Im¿jn-tI-
X-c-amb sXmgn-ep-Iƒ tXSm≥ XpSßn-bn´p-
≠v. (t_mIvkv 6:2 ImWpI)
arK-kw-c-£Ww (Animal Husbandry)C¥y-bnse Im¿jnIkaqlw Irjnbpw
Imen-h-f¿Øepw CS-I-e¿∂ Im¿jnI hyh-
ÿ-sb-bmWv B{i-bn-°p-∂-Xv. ]ip, Fcpa,
BSv, ]£n- F∂nh Dƒs∏-Sp∂ Pohn h¿§
t_mIvkv 6.2: Xan-gv\m-Snse "X≥h' ]≤Xn
"X≥h' F∂Xv Xan-gv\mSv kwÿm-\Øv B[p-\nI Im¿jnI kmt¶-XnI hnZy-I-
fn¬ kv{XoIƒ°v ]cn-io-e\w \¬Ip∂ Hcp ]≤-Xn-bm-Wv. CXv Im¿jn-tIm-ev]m-Z-\-
£-a-Xbpw hcp-am-\hpw sa®-s∏-Sp-Øm≥ Im¿jnI taJebnse kv{XoI-fpsS kPo-
h-amb ]¶m-fnØw Dd-∏p-h-cp-Øp-∂p. Xncp-®n-d-∏-≈n-bn¬ A¥q-Wn-b-Ωm-fns‚ Farmwomen’s group ]cn-io-e\w kn≤n ® kv{XoIƒ hfsc hnP-b-I-c-ambn aÆnc ItºmÃv
D≠m-°p-I-bpw, hnev°p-I-bpw, Cu kwcw`w hgn \√-h-cp-am\w D≠m-°p-Ibpw sNøp-
∂p. a‰p Nne h\nXm Im¿jnI {Kq∏pIƒ, sNdp-hmbv] hyhÿbn¬ an\n
_m¶pIfmbn {]h¿ Øn°p∂XneqsS kz¥w {Kq∏pIfn¬ kºmZyap≠m°pIbpw
sNøp∂p. h¿≤n® kºmZyØneqsS Ah¿ sNdpInS, Km¿lnI {]h¿Ø\ßfmb
Iq¨Irjn, tkm∏v \n¿ΩmWw , ]mh \n¿ΩmWw F∂n hsb t{]m’mln∏n°pIbpw
sNøp∂p.
1 3 2
kº-Øns‚ Dev]m-Z-\-Øn-eqsS IpSpw-_-Øn-
\m-h-iy-amb hcp-am-\w, £y-kp-c-£, KXm-
K-Xw, C‘-\w, t]mjWw F∂nh h¿[n-∏n-
°m≥ Ign -bpw. a‰p `t£ym-Xv]m-Z\
{]h¿Ø-\-ßsf XS- -s∏-Sp-ØmsX Xs∂
Cu Im¿jnI hyh-
ÿsbapt∂m´v sIm≠v-t]m-
Im≥ \ap°v Ign-bpw. arK-kw-
c-£-W-ta-Je `qc-ln-X-cpw,
]m¿iz-h-XvI-cn-°-s∏- -h-cp-amb
70 Zi-e£w sNdp-InSI¿j-
I¿°p sXmgn¬ {]Zm\w
sNøp-∂p. Hcp \√ hn`mKw
kv{XoIfpw Cu taJ-e-bn¬
sXmgn¬ Is≠-Øp-∂p-≠v.
(Nm¿ v 6.1 ImWp-I)
C¥y-bnse ]£n-ar-Km-Zn-I-
fpsS FÆ-Øns‚ tXmXv
F{]-Im-c -am -sW∂v CXp
hy‡-am-°p-∂p. tImgn, Xmdmhv C\-
Øn¬s∏-Sp∂ hf¿Øp-]-£n-Iƒ 42 iX-
am\w BWv. Igp-X-Iƒ, H´-I-߃, IpXn-c-
Iƒ, a -°p-Xn-c-Iƒ, tImh¿I-gp-X-Iƒ F∂n-
h-bpsS FÆw Xosc Ipd-hm-Wv. 1997¬ 287
Zi-e£w Imen-I-sf-sIm≠v A\p-Kr-lo-X-am-
bn-cp∂p C¥y. Ah-bn¬ Fcp-a, t]mØv
F∂nh 90 Zi-e-£-amWv. Ign™ 3
Zim_v[-ß-fmbn C¥y-bpsS £oc-ta-Je
hfsc anI® coXn-bn¬ {]h¿Øn-®p- h-cp-∂p.
1960˛2002 Ime-L- -Øn¬cm-PysØ £otcm-
ev]m-Z\w \men-c- n-bne[nIambn h¿≤n®p..
[hf hnπh (Operation flood)Øns‚ hnP-
b-I-c-amb \n¿Δ-l-W-Øns‚ e-am-Wn-Xv.
KpW-\n-e-hm-c-a-\p-k-cn®v £oc-I¿j-I-cn¬\n-
∂p≈ ]m¬ kw`-cn-®v, kwkvI-c-W-Øn-\p-
tijw hnhn[ kl-I-cW kwL-߃hgn
\K-c-{]-tZ-i-ß-fn¬ FØn-°p-∂p. £oc-
I¿j-I¿°v CXn-eqsS anI® hcp-am\w e`y-
am-Ip-∂p. Cu taJ-e-bn¬ £oc-k-l-I-c-W-
kw-L-߃hgn anI® {]h¿Ø\w Imgv®-
Nn{Xw 6.2. (]\w-N-°c/i¿°c \n¿ΩmWw
Im¿jnI taJ-e-bp-ambn _‘-s∏- -sXm-gn-em-Wv.)
Nm¿ v 6.1. (C¥ybnse ]£narK kºØns‚
hnXcWw 1997.)
a‰p-≈h
]£n-h-f¿Ø¬
]ip, Fcpa
BSpw sNΩ-cn-bmSpw
]∂n
133
sh® KpP-dmØnse ""Aaq¬'' F∂ ÿm]-
\-Øns‚ hnPbamXrI CX-c-kw-ÿm\-
߃°v {]tNm-Z-\-am-bn-Øo¿∂p. Cd-®n, ap´,
Iºnfn apX-em-b-hbpw a‰v Dt]m¬]-∂-
ßepw Dev]m-Z-\-ta-J-e-bnse sshhn-[y-
h¬°-c-WsØ klm-bn-°p-∂p.
a’y-_-‘\w (Fisheries) a’y-_-‘-\-
Øn-te¿s∏-´n-cn-°p-∂-h¿°v Pemib߃
AΩbpw ZmXm-hp-am-Wv. AXp-sIm-≠v
Xs∂ kap-{Zw, ]pg-Iƒ,- X-Sm-I-߃, Ipf-
߃, Acp-hn-Iƒ F∂nh Dƒs∏-Sp∂ Pe-
k-©-b-߃, a’y-sXm-gn-em-fn-I-fpsS Pohn-
X -Øns‚ Ahn -`mPy `mK -ß-fm -Wv .
Ah¿°Xv Poh-Zm-bIi‡n-bm-Ip-∂p. C¥y-
bn¬ Cu taJ-e-bn -te-°p≈ _P‰v
hnlnXØn¬ {Iam\pKX hf¿®bpw a’y-
_-‘-\-Ønepw Pe-Irjn (Aqua Culture)bnsebpw \qX\ kmt¶-XnI hnZy-bpsS Ah-
X-c-Whpw a’y-_-‘-\-Øns‚ hnI-k-\-
Øn¬ hen-b-]¶v hln-®p. BsI at’ym-
ev]m-Z-\-Øns‚ 49 iX-am-\hpw Dƒ\m-S≥
Pem-i-b-ß-fn¬ \n∂mWvv. _m°n 51 iX-
am\w a’y-k-ºØv IS-en¬ \n∂mW,v
samØ B`y¥c DXv]m-Z-\-Øns‚ (GDP)1 .4 iX-am -\ -amWv a’y-k-º-Øns‚
kw`mh\. C¥y-bn¬ a’yw Dev]m-Zn-∏n-
°p∂ apJy kwÿm-\-߃ Xan-gv\mSv,
tIcfw, KpP-dm-Øv, alm-cmjv{S F∂n-h-bm-
Wv. a’y-_-‘-\-Øn¬ G¿s∏-´n-cn-°p∂
IpSpw-_-ß-fn¬ `qcn-`m-Khpw Zcn-{Z-cm-Wv.
sXmgn-en-√m-bva, Ipd™ Btfm-l-cn-h-cp-
am\w, CX-c-ta-J-e-I-fn¬ sXmgn¬ Is≠-
Øm≥ Ign-bm-bvI, \nc-£-c-X, IS-_m≤yX
F∂nh a’y sXmgn-em-fn-Iƒ A`n-ap-Jo-I-
cn-°p∂ {]iv\-ß-fn¬s∏-Sp∂p. kv{XoIƒ
t\cn´v a’y-_-‘-\-Øn¬ kPo-h-ambn
G¿s∏-Sp-∂n-s√-¶nepw Ib-‰p-aXn hn]-Wn-
bn¬ 60 iX-am-\hpw B`y-¥chn]-Wn-bn¬
40 iX-am-\hpw {]h¿Øn-°p-∂Xv kv{XoI-
fm-Wv. kv{Xo-Iƒ°v hn]-Wn-bn¬ aqe-[\w
Is≠-Ø-W-sa-¶n¬, kzbw-k-lm-b-kw-L-
߃h-gnbpw kl-I-c-W-kw-L-߃h-gnbpw
hmbv]m-ku-I-cy-߃ sa®-s∏-Sp-tØ-≠-
Xp≠v.
]gw˛]®°dnIrjn (Horticulture)^e- q-bn-jvSn-bp≈ aÆpw, \√ Imem-h-ÿ-
bpw-sIm≠v kº-∂-amb C¥y tXm -hn-f-I-
fmb ]g-߃, ]®-°-dn-Iƒ, Ing-ßp-h¿§-
߃, ]pjv]-߃, Huj-[-k-ky-߃, kpK-
‘-k-ky-߃, kpK-‘-hy-⁄-\-߃,
\mWy-hn-f-Iƒ apX-em-bh Irjn-sN-øp-∂-
Xn¬ Gsd ap∂n-emWv. sa®-s∏´ sXmgn-e-h-
k-c-߃ \¬Ip-∂-tXm-sSm∏w Blm-chpw,
t]mj-Whpw {]Zm\w sNøp-∂-Xn\pw Cu
hnf-Iƒ {][m-\-]¶v hln-°p-∂p. 1991 apX¬
2003 hsc-bp≈ Ime-w AXns‚ khn-ti-j-
amb ]≤-Xn-I-fmepw, ]cn-{i-a-ß-fmepw Hcp
Nn{Xw 6.3. (BSpta°¬ ˛ {KmaoWtaJe
bnse {][m\ [\kºmZ\ am¿§w.)
1 3 4
kph¿Æ-bp-K-sa∂v hnfn-°-s∏-Sm≥ tbmKy-am-
Wv. ]gw ]®°dn -ta-J-e-bnse \ΩpsS
\nt£-]-a-{Xbpw XnI®pw Dev]m-Z-\-]-chpw
^e-{]-Z-hp-ambn Xo¿∂n-´p-≠v. am{X-a-√,
kpÿn-c-amb sXmgn¬ km[y-XIƒ \¬Ip-
∂-Xnepw Cu -ta-Je ap∂n´p \n¬°p-∂p.
amºgw, hmg-∏gw, \mfn-tI-cw, Iip-h-≠n,
kpK-‘-hy-⁄-\-߃ F∂n-h-bpsS Dev]m-
Z-\-Øn¬ temI-cm-jv{S-߃°n-S-bn¬ t\Xr-
ÿm\w ssIøm-fp-I-bmWv C¥y. ]g-ß-fp-
sSbpw ]®-°-dn-I-fp-sSbpw Dev]m-Z-\-Øn-em-
Is´ C¥y c≠mw-ÿm-\Øv FØn-bn-cn-°p-
∂p. ]gw ]®°dn -I¿j-I¿°v kmº-ØnI
`{ZX Dd-∏m-°p-hm\pw Zmcn-{Zy-ta-J-e-bn-ep≈
I¿j-I-cpsS PohnXw sa®-s∏-Sp-Øm\pw CXv
hgn-sbm-cp-°n. ]pjv]-Ir-jn, \gvkdn \n¿Ωm-
Ww, k¶-c-hn-Øp-ev]m-Z-\w, Snjyp-Iƒ®¿,
]pjv]-˛-^e hnev]-\, `£y-kw-kvI-cWw
F∂o taJ-e-Iƒ {KmaoW taJ-e-bnse
kv{XoIƒ°v BZm-b-I-c-amb sXmgn¬
{]Zm\w sNøp-∂p.
AwK-kw-Jy -bn¬ C¥y-
bnse ]£n-ar-K-k-ºØv
(Livestock) anIhv ]pe¿Øp-
∂p-sh-¶nepw CX-c-cm-Py-ß-fp-
ambn Xmc-Xayw sNøp-tºmƒ
Ah-bpsS D¬]m-Z-\-£-aX
Xptemw Ipd-hm-Wv. DXv]m-Z-
\-£-aX h¿≤n-∏n-°p-∂-Xn-
\mbn \mw kmt¶-XnI hnZy
sa®-s∏-Sp-Øp-Ibpw \√-
bn\w arK-ßsf hf¿Øn-sb-
Sp-°p-Ibpw thWw. AtXm-
sSm∏w anI® arK-tcm-K-Nn-In-’-bpw, arK-kw-
c-£-Wam¿Khpw Dd-∏m-°Ww ]m¿iz-h¬°-
cn-°-s∏´ sNdp-InS I¿j-I¿°pw qcln-X-
cmb sXmgn-em-fn-Iƒ°pw sa®-s∏´ hmbv]m-
ku-Icyw G¿s∏-Sp-Øp-Ibpw sNøWw. -
]£n arK-k-º-Øns‚ Dev]m-Z-\-Øn-eqsS
kpÿn-c-amb D]-Po-h-\-am¿§-߃ krjvSn-
°m≥ km[n°pw. sa®-s∏´ CS-s]-S-en-eqsS
at’ym-ev]m-Z\w h¿≤n-∏n-°m≥ \ap°p
km[n-®n- p-≠v.
F∂n-cp-∂mepw {Iam-Xo-X-amb a’y-_-‘-
\-hpw, Peaen-\o-I-c-Whpw \nb-{¥n-t°-≠-
Xp-≠v. a’y-sXm-gn-em-fn-Iƒ°m-bp-≈-t£-a-
{]-h¿Ø-\-߃ Zo¿L-Im-e-t\- -߃ ssIh-
cn-°p∂ hn[-Ønepw D]-Po-h\w sa®-s∏-Sp-
Øp∂ hn[-Ønepw ]p\:{Iao-I-cn-t°-≠-Xp-
≠v. ]gw ]®°dnIrjn hnP-b-{]-Zhpw
kpÿn-c-hp-amb Hcp Poh-t\m-]m[n Bb-Xn-
\m¬ Cu taJ-e°v KWy-amb t{]m’m-
l\w \¬tI-≠-Xp-≠v. AtXm-sSm∏w ]gw
Nn{Xw 6.4. (tImgnhf¿Ø¬ ˛ C¥ybnse ]£narK
kºØns‚ {][m\ LSIw)
135
]®°dn IrjnbpsS \n¿Æm-bI hf¿®°v
sshZyp-Xn, ioXo-I-c-W-kw-hn-[m-\-߃, kw -
c-Wn-Iƒ, hn]-W\ irJ-e-Iƒ, sNdp-InS
kwkvI-cW bqWn-‰p-Iƒ F∂n-h-bpƒ s∏-
sS-bp≈ ASn-ÿm-\-ku-I-cy-ßfpw hnI-kn-
X-amb kmt¶-Xn-I-hn-Zy-bpsS hnX-c-Whpw Dd-
∏m-t°-≠-Xp-≠v.
a‰p Poh-t\m-]m-[n -Iƒ (Alternate
Livelihood Options) C¥y≥ kº-
Zvhy-h-ÿ-bpsS ]e taJ-e-I-fnepw kaqe
]cn-h¿Ø\w sIm≠p-h-cm≥ hnh-c-km-t¶-Xn-
I-hnZy (ICT) °pIgn-™n-´p-≠v. 21-˛mw \q‰m-
≠n¬ kpÿnc hnI-k-\hpw `£y-kp-c-
£bpw ssIh-cn-°p-∂-Xn\v Im¿jnI taJ-
e°v \n¿Wm-bI ]¶v hln-°m≥ Ign-bp-sa-
∂Xv s]mXpsh AwKo-I-cn-°-s∏´ hkvXp-X-
bm-Wv. `£y Zu¿e-`ytam a‰v {]Xn-k-‘n-
Itfm Cu taJ-e-bn¬ D≠m-Ip∂ ]£w
tkm^v‰v shb¿ D]-tbm-Kn®v IrXy-amb
IW-°pIfpsS ASn-ÿm-\-Øn¬ AXv
ap≥Iq´n {]h-Nn-°p-∂-Xn\pw £maw t]mse-
bp≈ AXym-lnX kw`-h-߃ KWy-ambn
Ipd-bv°p-∂-Xn\pw hnh-c-km-t¶-Xn-I-hnZy
Gsd klm-b-I-amWv. ]pXn-b-km-t¶-XnI
hnZy-sb-Ip-dn®pw AXns‚ {]tbm-K-sØ-°p-
dn®pw hne-\n-e-hmcw, hnf-Iƒ°v A\p-tbm-
Py-amb Imem-hÿ, aÆns‚ e- q-bn-jvTX
F∂n-h-sb-°p-dn-®p-ap≈ Aaq-ey-amb Adn-hp-
Iƒ ]I-cp-hm≥ hnh-c-km-t¶-Xn-I-hnZy
klm-bn-°p-sa-∂-Xn-\m¬ Im¿jnI taJ-e-
bnepw ICT bpsS kzm[o\w hep-Xm-Wv, Hcp
kaqlw Dƒs°m-≈p∂ k¿§m -flI
tijnbpw Adnhpw ]pd-Øp-sIm-≠p-h-cp-∂-Xn-
\m¬ Im¿jn-I-ta-J-esb ]cn-h¿Ø-\-s∏-Sp-
Øp-∂-Xn¬ ICT Gsd \n¿Æm-b-I-am-Wv.
{Kmao-W-ta-J-e-bn¬ sXmgn¬ {]Zm\w sNøp-
∂-Xn\pw Irjn {]m]vX-am-Wv. C¥y-bpsS
{Kmao-W-ta-J-e-bn¬ XpS-cp∂ hnh-c-km-t¶-
XnI hnZy-bpsS ]co-£-W-ßfpw {]tbm-K-
ßfpw cmPy-Øns‚ a‰v `mK-ß-fn-te°pw
hym]n-®n-cn-°p-∂p. (t_mIvkv 6.3 ImWp-I)
6.6 ssPhIr-jnbpw kpÿnc hnI-k-
\hpw
Ign™ Ipd®p h¿j-ß-fn¬ cmk-h-fhpw
IoS-\m-in-\nbpw \ΩpsS Btcm-Ky-Øn¬ hcp-
Øp∂ Zqjy- -e-ßsfIpdn®v P\-߃°n-S-
bn¬ henb t_m[-h-Xv°-cWw \S-∂p-h-cp-
∂p-≠v. Im¿jnI hrØn-bn¬ I¿j-I¿ D]-
tbm-Kn-°p∂ cmk-h-f-ßfpw hnj-en-]vX-amb
IoS-\m-in-\n-Ifpw \n¿_m[w \ΩpsS Blm-
c-ir-J-e-bnepw FØn-t®-cp-∂p. aÆn-t\bpw
Pe-t{km-X- p-I-sfbpw Ah hnj-en-]vX-am-
°p-∂p ssPh-k-º-Øns\ aen-\-am-°p-∂p.
Nn{Xw 6.5. (tX\o® hf¿Ø¬ ˛ {KmaoW
kv{XoIfpsS hyhkmb kwcw` {]h¿Ø\w)
1 3 6
{]Ir-Xn-sbbpw ]cn-ÿn-Xn-sbbpw XIn-Sw-a-
dn-bv°p-∂p. Bb-Xn-\m¬ ]cn-ÿn-Xn-°n-W-
ßp∂ kmt¶-XnIhnZy Is≠-tØ-≠-Xv
kpÿn-c-hn-I-k-\-Øn\v AXy-¥m-t]-£n-X-
am-Wv. AØ-c-Øn¬ ]cn--ÿnXn °nW-ßp∂
Hcp Irjn-co-Xn-bmWv ssPh-Ir-jn. Npcp-°-
Øn¬ ]cn-ÿnXn k¥p-e-\sØ hos≠-Sp-
°p-Ibpw \ne-\n¿Øp-Ibpw sa®-s∏-Sp-Øp-
Ibpw sNøp∂ Hcp ka{K Irjn-co-Xn-bmWv
ssPh-I-jn. `£y-kp-c£ Dd-∏m-°p-∂-Xn-
\mbn temsI-ºmSpw ssPh-ambn Dev]m-Zn-
∏n°-s∏-Sp∂ £y]Zm-¿∞-߃°v hf-sc-
tbsd Bh-iy°m-cp≠v. (t_mIvkv 6.4ImWp-I.)
ssPh-Ir-jn -bpsS khn-ti-j-X-Iƒ
(Benefits of Organic Farming): Xt±-io-b-ambn
Dev]m-Zn-∏n-bv°-s∏-Sp∂ Nne-hp-Ip-d™
ssPh-hn-`-h-ßfpw Irjn-co-Xn-Ifpw, \mw
Ct∏mƒ {]tbm-Kn-°p∂ Nne-th-dnb cmk-h-
f-߃, IoS-\m-in-\n-Iƒ, AXyp-ev]m-Z-\-ti-
jn-bp≈ (H.Y.V) hnØp-Iƒ, F∂n-h-tbm-
°mƒ sa®-s∏- -Xm-Wv. ImcWw Ah \nt£-
]-Øn-s\mØ BZmbw \¬Ip-∂p. ssPthm-
t_mIvkv 6.3: Hmtcm {Kmahpw Adn-hns‚ tI{μw
aps_-bnse {io. cØ≥Sm‰ {SÃns‚ klm-b-tØmsS Xan-gv\m-´nse sNs∂-bn¬
Fw.-Fkv kzman-\m-Y≥ dnk¿®v ut≠-j≥ (Rural Prosperity Jamshedji Tata NationalVirtual Academy ÿm]n-®p. Xmsg X´n¬ ASn-ÿm\ Adn-hp-Iƒ ]I¿∂p \¬Im≥
{]m]vX-cmb Hcp Zi-e£w sXmgn-em-fn-Isf AwK-ß-fmbn Cu A°m-Zan \n›-bn-®n-
´p-≠v. Cu t{]m{Km-an-eqsS Ipd™ \nc-°n¬ C‚¿s\‰v kuI-cy-ß-tfm-Sp-Iq-Snb t]gvk-
W¬ Iºyq-´¿, hoUntbm tIm¨^-d≥knMv kuI-cyw, kvIm\¿, t^mt´m-tIm-∏n-
b¿ Dƒs∏-sS-bp≈ tkh\w {]Zm\w sNøp-∂p. Hcp {]tZ-iØv hyXy-kvX-amb tkh-
\-߃ \¬Ip-∂-Xn\v At±-l-Øn\v \ymb-amb hcp-am-\hpw \¬Ip-∂p. mcXk¿°m¿
100 tImSn cq] apX¬ apS-°nbmWv, Cu b⁄-Øns‚ mK-am-bXv .
t_mIvkv 6.4: ssPh `£Ww
ssPh-`£W-Øn\v temI-sa-ºmSpw {]Nm-c-ta-dp-I-bm-Wv. ]e cmPy-ß-fnepw £y
hyh-ÿ-bpsS GXm≠v ]Øp-i-X-am\-tØmfw ssPh-Irjn taJ-e-bn-emWv Dev]m-Zn-
∏n-°p--∂-Xv. ssPhm-lmc ]Zm¿∞-ß-fpsS hnev]\ \S-Øp-hm≥ lcn-X-]-Zhn (GreenStatus) D≈ sNdp-InS irwJ-e-Ifpw kq∏¿am¿°-‰p-Ifpw D≠v. km{º-Zm-bnI hn]-
Wn-I-fn¬ Dev]m-Zn-∏n-°p∂ Dev]-∏-∂-ß-tf-°mƒ ssPthm-ev]-∂-߃°v 10 apX¬
100% hsc hne-Iq-Sp-X-ep-≠v.
137
ev]-∂-߃°v Bh-iy-°m¿ IqSp-X-em-b-Xn-
\m¬ Ah anI® hcp-am-\hpw Dd-∏m-°p-∂p.
cmk-Ir-jn-bn¬ \n∂v e`n-°p∂ Dev]-∂-ß-
tf-°mƒ ssPh-Ir-jn-bn¬ \n∂p≈ Dev]-∂-
߃ t]mjI kº-∂-am-sW∂v hnhn-[-cm-Py-
ß-fn¬ \S∂ ]T-\-߃ sXfn-bn-®n-´p-≠v.
km{º-Zm-bnI coXn-tb-°mƒ ssPh-Ir-jn-
bn¬ IqSp-X¬ Imbn-Im-[zm\w Bh-iy-am-b-
Xn -\m¬, C¥y-bn¬ BI¿j-I-amb
tXmXn¬ sXmgn¬ {]Zm\w sNøm≥ ssPh-
Ir-jn°v Ign-bpw. ]mcn-ÿn-XnI-ambn
kpÿn-c-amb coXn-bn¬ e`y-am-Ip-∂Xpw IoS-
\m-in\n hnap-‡-am-bn-cn-°p-∂Xpw BWv Cu
Irjn-co-Xn-bpsS t\´w. (t_mIvkv 6.5 ImWp-
I.)
ssPh-Ir-jn°v {]Nmcw e`n-bv°-W-sa-¶n¬
I¿j-I¿°n-S-bn¬ t_m[-h-Xv°-cWw \S-
tØ-≠Xv Bh-iy-am-Wv. am{X-a√ ]pXnb
kmt¶-XnIhnZy kzoI-cn-bv°m≥ Ah¿ k∂-
≤-cm-tI-≠-Xp-ap≠v. ssPh-Irjn hnI-kn-∏n-
°m≥ \mw A\p-tbm-Py-amb Hcp Im¿jnI
\bw Ah-ew-_n-°-Ww. AtXm-sSm∏w ASn-
ÿm-\-ku-I-cy-ß-fnse A]-cym-]vX-Xbpw
am¿°-‰n-ßn-ep≈ {]iv\-ßfpw ]cn-l-cn-t°-
≠-XmW.v {]mcw- -h¿j-ß-fn¬ ssPh-Ir-jn-
bn¬ \n∂p≈ hnf-hns‚ e`yX B[p-\nI
Irjn-bn¬ \n∂p≈ hnf-hn-t\-°mƒ Xptemw
Ipd-hm-bn-cp -∂p. sNdp-InSI¿j-I¿°v
h≥tXm-Xn-ep≈ Dev]m-Z\w ssIh-cn-°p-∂Xv
Gsd {ia-I-c-am-bn-cn-bv°pw. thK-Øn¬ tISm-
Ip-∂-Xn\v km[y-X-bp-≈-Xn-\m¬ Cu Dev]-
∂-߃ Zo¿L-Im-e-tØ°v kw`-cn-°m≥
{]bm-k-am-Wv. ssPh-Ir-jn-bn¬ Imew-amdn
Irjn-sN-øm-hp∂ hnf-Iƒ Xo¿Øpw ]cn-an-
X-am-Wv. F∂n-cp-∂mepw Irjn-bpsS kpÿnc
hnI-k-\-Øn\v ssPh-Irjn Hcp apX¬ Iq´p-
t_mIvkv 6.5: alm-cm-jv{S-bnse ssPh-]-cp-Øn-Ir-jn.
G‰hpw IqSp-X¬ cmkIoS-\m-in-\n-Iƒ D]-tbm-Kn®v Irjn-sN-øp∂ ]cp-Øn-s®-Sn, ssPh-
am¿§-ß-fn-eqsS Dev]m-Zn-∏n-°m-sa∂v {]apJ NGO Bb "{]IrXnbpsS' Inkm≥ taØ
1995 ¬ D∂-bn-®-t∏mƒ, C¥ysb hkv{Xan√mØhcpsS \mSv B°Wtam F∂v \mKv]q-
cnse Central Institute for Cotton Research s‚ Ub-d-IvSdpsS adp-tNmZyw Gsd N¿®mhn-
j-b-am-bn. International Federation of Organic Agriculture Movement s‚ \ne-hm-c-Øn\v
A\p-kr-X-am-bn- C∂v 130 Hmfw I¿j-I¿ 1200 slIvS¿ qan-bn¬ ssPh-Ir-jn-bn-eqsS
]cpØn Dev]m-Zn-∏n-°p-∂p. P¿a-\n-bnse AwKo-IrX GP≥kn-bmb AGRECO Cu
]cpØn Dev]-∂-߃ ]cn-tim-[n°p-Ibpw D∂X KpW-\n-e-hm-c-ap-≈-sX∂v km£y-s∏-
Sp-Øp-Ibpw sNbvXn- p-≠v. C¥y≥ I¿j-I-cn¬ 78%hpw \ma-am{X I¿j-I-cmWv Ch¿
Iøm-fp∂ icm-icn Irjn-`qan shdpw 0.8 slIvS¿ am{X-hpw. CXv samØw Irjn-`q-an-
bpsS 20% tØmfw hcpw F∂mWv Inkm≥ taØ A`n-{]m-b-s∏-Sp-∂-Xv. AXp-sIm≠v
AØcw I¿j-I¿°v kº-Øn-s‚bpw aÆv kwc-£-W-Øn-s‚bpw Imcy-Øn¬ ssPh-
Irjn Zo¿L-Ime ASn-ÿm-\-Øn¬ em -I-c-am-Wv.
DdhnSw Lyla Bavadam, Green Alternative, Frontline 29th July 2005
1 3 8
X-s∂-bm-Wv. C¥y-bv°m-Is´ B`y-¥-chpw
hntZ-io-b-hp-amb hn]-Wn-I-fn¬ ssPh-Irjn
Dev]-∂-߃ hn‰-gn-°p-∂-Xn¬ anI-®-t\´w
ssIh-cn-°p-hm≥ Ign-™n- p-≠v. ssPh-Ir-jn-
bn-eqsS `£yhpw `t£y-X-c-hp-amb Dev]-
∂-߃ Ipd™ Nnehn¬ Dev]m-Zn-∏n-°m-
\m-Ip-sa∂v \n߃ Icp-Xp-∂pt≠m? Iq´p-Im-
sc, Cu hnj-b-sØ-°p-dn®v \nß-fpsS A`n-
{]m-b-sa-¥m-Wv.
6.7 D]-kw-lmcw
{it≤-b-amb Fs¥-¶nepw am‰-߃ kw -hn-
°p-∂-Xp-h-scbpw {Kmao-W-ta-J-e-bpsS
]nt∂m-°m-hÿ \ne-\n¬°p-sa-∂Xv Hcp
hkvXp-X-bm-Wv. £otcm-Xv]m-Z-\w, £otcm¬-
]-∂-߃, tImgn- -Xm-dmhp hf¿-ج a’y-
Irjn, ]gw ]®-°-dn-Irjn F∂n-h-bn-eqsS
{KmaoW Dev]m-Z-\-tI-{μ-ßsf sshhn-[y-h-
XvI-cn-®p-sIm≠pw B`y-¥-chpw sshtZ-in-I-
hp-amb Itºm-f-ß-fp-ambn _‘-s∏-Sp-Øn-
s°m≠pw {Kmao-W-ta-J-esb Ne-\mfl-I-am-
°n-bmte DXv]-∂-߃°mbn \mw apS-°nb
\nt£-]-Øn-\-\p-kr-X-amb em`w \ap°v
t\Sn-sb-Sp-°m-\m-Iq. AXn-ep-]cn hmbv], hn]-
W\w F∂o ASn-ÿm\ kuI-cy-߃ sa®-
s∏-Sp-Øp-Ibpw, I¿j-I¿°n-W-ßp∂ Im¿-
jnI \b-߃ ssIsIm-≈p-Ibpw kwÿm-
\sØ Im¿jnI Un∏m¿´p-sa‚p-Ifpw I¿-
jI kwL-ßfpw XΩn-ep≈ \nc-¥ckº¿-
°-߃ t{]m’m-ln-∏n-°p-Ibpw, Im¿jnI
{]h¿Ø-\-ß-fpsS \nc-¥-amb hne-bn-cp-
ج \S-Øp-Ibpw sNøp-∂-Xn -eqsS
am{Xta Cu taJ-e-bnse A[zm-\-ti-jnbpw
hn`-h-ti-jnbpw e£y-{]m]vXnbnse-Øp-
I-bp-≈q.
C∂v \ap°v ]cn-ÿn-Xn-sbbpw {KmaoW
hnI-k-\-sØbpw c≠v hyXykvX taJ-e-I-
fmbn ]cn-K-Wn-bv°m≥ Ign-bn-√. AXn-\mbn
\mw hn`n∂ kml-N-cy-ß-fnse ]cn-ÿn-
Xn°nW-ßp-∂Xpw kpÿnc hnI-k-\-Øn\v
DX-Ip-∂-Xp-amb kmt¶-XnI hnZy hnI-kn-∏n-
s®-Sp-t°-≠-Xp≠v. Hmtcm {Kma Iq´m-bva°pw
ssIh-cn-bv°m-\p≈ e£y-߃°v A\p-tbm-
Py-amb am¿§-߃ CXn-\mbn Ah-ew-_n-°m-
hp-∂-Xm-Wv. C¥y-bpsS hnhn-[-kw-ÿm-\-ß-
fn¬ kam-\-km-l-N-cy-ß-fn¬ anI® I¿j-
]cnioen°pI
C¥y-bn¬ ssPh-co-Xn-bn¬ Dev]m-Zn-∏n-°p∂ A©v {]ikvX Dev]-∂-ß-fpsS enÃv
Xøm- dm-°p-I.
ASp-Øp≈ kq∏¿ am¿°-t‰m, ]®-°-dn-°-S-tbm, Un∏m¿´vsa‚ v tÃmdp-Itfm
kμ¿in-°p-I. hne, KpWw, ]ckyw F∂n-h-bpsS ASn-ÿm-\-Øn¬ ssPthm-ev]-
∂-ß-fp-tSbpw A√mØ hbp-tSbpw enÃv Xøm-dm-°p-I.
Hcp ]gw˛]®°dn-Ir-jn-ÿew kμ¿in®v, AhnsS IrjnsNøp∂ Dev]-∂-ß-fpsS
hnh-c-߃ tiJ-cn-°p-I. Ah¿ \S-∏n-em-°nb sshhn-[y-h¬°-c-W-Øns‚ t\ -
ß-tfbpw tIm -ß-tfbpw ]‰n N¿® sNøp-I.
139
I¿ ssIh-cn® hnP-b-Km-Y-Iƒ CX-c-kw-ÿm-
\-߃°v amXr-I-bm-°m-hp-∂-Xm-Wv. DZm-Ø-
amb Cu kwcw- -Øn\v B°w Iq´p-∂-Xn\v
kw{Klw
{KmahnI-k\w F∂Xv Hcp ka{K]Z-amWv kmaq-lnI kmº-ØnI taJ-e-I-
fn¬ ]nt∂m°w \n¬°p∂ {Kma-{]-tZ-i-ß-fpsS hnI-k-\-Øn-\p-th-≠n-bp≈ ]≤-
Xn-IfpsS Bkq-{X-W-amWv CXpsIm≠v A¿∞-am-°p-∂-Xv.
_m¶nw-Kv, hn]W\w, kw -c-Wn-Iƒ, KXm-K-X-ku-I-cy-߃, sa®-s∏´ Bibhn\n-
a-b-Øn-\p≈ kuI-cy-߃ FÆ-Ønepw KpW-Ønepw sa®-s∏-Sp-Øn-sIm≠v
Cu taJ-e-I-fpsS bYm¿∞-amb hn -h-ti-jnsb e-{]m-]vXn-bn-se-Øn-°m≥
Ign-bpw.
]£n-ar-K-kw-c-£-Ww, a’y-Irjn F∂n-ßs\ Im¿jn-tI-X-c-ta-J-e-I-fnse
sshhn-[yh-XvI-cWw, Im¿jn-I-ta-J-e-bn¬ D≠m-Im-\n-S-bp≈ \jvS-km-[y-X-
Iƒ adn-I-S-°p-hm\pw {Kmao-W-P-\-߃°v Dev]m-Z-\-]-chpw kpÿn-c-hp-amb D]-
Po-h-\-am¿§-߃ Hcp°p-hm\pw A\n-hm-cy-am-Wv.
]mcn-ÿn-Xn-I-ambn ÿnc-X-bp≈ DXv]m-Z-\-{]-{Inb F∂ \ne-bn¬ ssPhIr-
jn°v Db¿∂ {]m[m\y-ap-≈-Xn-\m¬ AXns\ t{]m’m-ln-∏n-t°-≠-Xp-≠v.
A`ymkw
{]hr-Øn-bn-eq-sS-bp≈ ]T\w F∂ coXn \ap°v kzoI-cn-°mw.
1 . {KmahnI-k\w F∂-Xp-sIm≠v A¿∞-am-°p-∂-sX¥v? {Kma-hn-I-k-\-
Ønse \n¿WmbI {]iv\-߃ Is≠-ØpI?
2. {KmahnI-k-\-Øn¬ hmbv]-bpsS {]m[m-\y-sØ-°p-dn®v N¿®-sN-øpI?
3. ]mh-s∏- -h-cpsS Bh-iy-߃ ]cn-l-cn-°p-∂-Xn¬ ssat{Im s{IUn-‰ns‚
]¶v hni-Z-am-°p-I.?
4. {KmaoW hn]-Wn-I-fpsS hnI-k-\-Øn\v Kh¨sa‚ v ssIsIm≠ \S-]-Sn-
Iƒ hnh-cn-°pI?
5. kpÿn-c-amb D]-Po-h-\-Øn\v Im¿jnItaJ-e-bnse sshhn-[y-h-XvI-c-
1 4 0
WØns‚ Bh-iy-IX hy‡-am-°pI?
6. C¥y-bnse {KmahnI-k-\-Øn¬, {Kmao-W-_m-¶nßv kwhn-[m-\-Øns‚ ]¶ns\
hna¿i-\m-XvI-ambn hne-bn-cp-Øp-I.
7. Im¿jnI hn]-W\w F∂m-se¥v?
8. Im¿jnIhn]-W\kwhn-[m-\-Øn\v XS w \n¬°p∂LS-I-ß-tf-sX∂v kqNn-
∏n-°pI.
9. Im¿jnI hn]-W-\-Øns‚ a‰v am¿K-߃ Fs¥√mw? DZm-l-c-W-߃ \¬IpI.
10. lcnX hnπ-hhpw (Green Revolution) kph¿Æ hnπ-hhpw (Golden Revolution) XΩn-
ep≈ hyXym-k-߃ Fgp-Xp-I.
11. Im¿jnI hn]-W\ kuI-cy-ßsf sa®-s∏-Sp-Øm≥ k¿°m¿ kzoI-cn® \S-]-Sn-
Iƒ]cym-]vX-am-sW∂v \n߃ Icp-Xp-∂pt≠m? N¿®-sN-øp-I.
12. {KmaoW sshhn[y h¬°-c-WsØ t{]m’m-ln-∏n-°p∂Xn¬ Im¿jn-tI-Xc
sXmgn-ens‚ ]¶v hy‡-am-°p-I.
13. sshhn-[y-h¬°-c-W-Øns‚ Dd-hn-S-߃ F∂ \ne-bn¬ arK-kw-c-£-Ww,a’y-
_-‘-\w, ]gw˛ ]®°dn-Irjn F∂n-h-bpsS {]m[m\yw Fgp-Xp-I.
14. `£y kpc-£bpw kpÿnc hnI-k-\hpw ssIh-cn-°p-∂-Xn¬ hnh-c-km-t¶-XnI
hnZy (ICT) kp{]-[m\ ]¶v hln-°p-∂p. A`n-{]m-b-sagpXp-I.
15. ssPh-Irjn F∂m-se¥v? AsX-ßn-s\-bmWv kpÿnc hnI-k-\sØ t{]m’m-
ln-∏n-°p-∂Xv?
16. ssPh-Ir-jn-bpsS t\ -ßfpw tIm -ßfpw Xncn-®-dn-bp-I.
17. ssPh-Ir-jn-bpsS {]mcw-`-Im-eØv t\cn-tS-≠n-h∂ {]iv\-ß-fpsS enÃv Xøm-
dm°p-I.
klm-b-km-a-{Kn-Iƒ
ACHARYA, S.S. 2004. Agricultural Marketing, State of the Indian Farmer, aMillennium Study. Academic Foundation, New Delhi.
ALAGH, Y.K. 2004. State of the Indian Farmer, a Millennium Study — an Overview.Academic Foundation, New Delhi.
CHAWLA, N.K., M.P.G. KURUP and V. P. SHARMA. 2004. Animal Husbandry, State ofthe Indian Farmer, a Millennium Study. Academic Foundation, New Delhi.
141
DEHADRAI, P.V. and Y.S. YADAV. 2004. Fisheries Development, State of the IndianFarmer, a Millennium Study. Academic Foundation, New Delhi.
JALAN, BIMAL. (Ed.). 1992. The Indian Economy: Problems and Perspectives. PenguinPublication, New Delhi.
NARAYANAN, S. 2005. Organic Farming in India. NABARD Occasional Paper No: 38,Department of Agriculture and Rural Development, Mumbai.
SINGH, H.P., P.P. DUTTA and M. SUDHA. 2004. Horticulture Development, State of theIndian Farmer, a Millennium Study. Academic Foundation, New Delhi.
SINGH, SURJIT and VIDYA SAGAR. 2004. Agricultural Credit in India: State of the IndianFarmer, a Millennium Study. Academic Foundation, New Delhi.
SINHA, V.K. 1998. Challenges in Rural Development. Discovery Publishing House,New Delhi.
TODARO, MICHAEL P. 1987. Economic Development in the Third World. OrientLongman Ltd, Hyderabad.
TOPPO, E. 2004. Organic Vegetable Gardening: Grow Your Own Vegetables. Unit forLabour Studies, Tata Institute of Social Sciences, Mumbai.
k¿°m¿ ]T-\-߃
Successful Governance Initiatives and Best Practices: Experiences from Indian States,Government of India in Coordination with Human Resource Development Centreand UNDP, Planning Commission, Delhi, 2002.
Annual Reports, Ministry of Rural Development, Government of India, New Delhi.
sh_v ssk‰p-Iƒ
www.dahd.nic.in
1 4 2
]T\ t\´ßƒ
$ kmºØnI {]h¿Ø\߃, sXmgnemfn, sXmgn¬i‡n, sXmgnen√mbvaXpSßnb sXmgnepambn _‘s∏´ ASnÿm\ Bibßsf Ipdn®vAdnbp∂p.
$ hyXyÿ taJeIfnse, hnhn[ßfmb kmºØnI {]h¿Ø\ßfn¬kv{XobptSbpw ]pcpjt‚bpw ]¶mfnØØns‚ kz`mhw Adnbp∂p.
$ sXmgnen√mbvabpsS {]IrXhpw hym]vXnbpw Xncn®dnbp∂p.
$ hnhn[ taJeIfnepw {]tZißfnepw sXmgnehkc߃kr„n°p∂Xn\mbp≈ k¿°m¿ {ia߃ hnebncpØp∂p.
sXmgn¬ :
hf¿®bpw, A\u]NmcnI
hXvIcWhpw
a‰v {]iv\ßfpw.
7
143
7.1 BapJw
P\߃ sshhn[yam¿∂ sXmgnep
Ifnte¿s∏´ncn°p∂p. Nne¿
IrjnbnS߃, mŒdnIƒ, _m¶p
Iƒ, hym]mc ÿm]\߃, a‰v
sXmgnenS߃ F∂nbn¬
sXmgnseSp°ptºmƒ a‰p Nne¿
hoSpI fn¬ Ccp∂psIm≠v
sXmgnepIfn¬ G¿s∏Sp∂p.
CXn¬ s\bvØv, \q¬\qev]v,
IcIuie hkvXp \n¿ΩmWw
XpSßnb ]cºcmKX sXmgnepIƒ
am{Xa√, hnhc hn\nab
kmt¶XnI hyhkmb Ønse
t{]m{KmanwKv t]mep≈ \qX\ sXmgnepIfpw
Dƒs∏Sp∂p. apºv mŒdn tPmen F∂m¬
]´Wßfnse mŒdnIfn¬ tPmen sNøpI
F∂mbncp∂p A¿∞am°nbncp∂Xv.
F∂m¬ C∂v, {Kmaßfnse hoSpIfn¬
\n∂p t]mepw ^mŒdn D¬∏∂߃
\n¿Ωns®Sp°m≥ kmt¶XnIhnZy \sΩ
{]m]vXcm°n bcn°p∂p.
F¥psIm≠v P\߃ sXmgnen¬
G¿s∏Sp∂p? hy‡nIƒ F∂ \nebnepw
kaqlØnse AwKßsf∂ \nebnepw
\ΩpsS PohnXØn¬ sXmgn¬ \n¿WmbI
]¶v hln°p∂p. D]Poh\Øn\v th≠n
bmWv P\߃ sXmgnen¬ G¿s∏Sp∂Xv.
Nne¿°v ]Ww ]mcºcyambn D≠v
As√¶n¬ e`n°p∂p. Ah¿ CXn\v th≠n
sXmgneSp°p∂n√. ]Ww Btcbpw ]q¿W
kwXr]vXcm°p∂n√. sXmgnen¬
G¿s∏SpI F∂Xv, Bflm`nam\w
\¬Ip∂Xn\pw \sΩ a‰p≈hcpambn
A¿∞]q¿Wambn CSs]Sp∂Xn\v
Ignhp≈h\m°p∂Xn\pw klmbn°p∂p.
Hmtcm sXmgnemfnbpw tZiob
hcpam\Ønte°v Xt‚Xmb ]¶v
tN¿°pIbmWv sNøp∂Xv. AXpsIm≠v
Xs∂ Hcp D]Poh\am¿§w t\SnsbSp°pI
F∂Xns‚ bYm¿∞ A¿∞w, hnhn[
kmºØnI {]h¿Ø\ßfn¬ G¿s∏Sp∂
XneqsS kmºØnI hnIk\Øn¬ ]¶mfn
bmIpI F∂XmWv. \mw \ap°v -th≠n
Nn{Xw 7.1 ]©m_nse Pe‘dnse hoSpIfnep≠m°nb
^pSv_mfpIƒ, _lpcm„ Iº\nIƒ hn¬°p∂p.
Rm≥ FXn¿°p∂Xv b{¥ßsfb√, b{¥ßtfmSp≈ {`atØbmWv. sXmgn¬ Npcp°¬
b{¥ßsf∂v hnfn°s∏Sp∂htbmSp≈ {`aw. sXmgnen√msX, ]´nWn NsØmSpßm\mbn
Bbnc°W°n\v P\߃, sXcphnte°dnbs∏Sp∂Xphtcbpw a\pjy≥ Cu sXmgn¬
Npcp°¬ XpS¿∂v sIm≠ncn°pw.
almflmKm‘n.
1 4 4
am{Xa√ A≤zm\n°p∂Xv. \sΩ
B{ibn®cn°p∂hcpsS Bhiy߃ IqSn
km£mXvIcn°p∂Xn\mbn sXmgn¬ sNøp
tºmgmWv PohnXw A¿∞hØmIp∂Xv.
sXmgnens‚ {]m[m\yw Xncn®dn™Xv
sIm≠p Xs∂bmWv almflmKm‘n,
hnZym`ymktØmsSm∏w ssIsXmgnep
Ifpƒs∏sSbp≈ ]eXcw sXmgnepIfpsS
]cnioe\Øn\v Du∂¬ \¬InbXv.
sXmgnseSp°p∂hsc°pdn®v ]Tn°ptºmƒ
\ΩpsS cmPysØ sXmgnens‚ KpWta∑
sb°pdn®pw, AXns‚ {]IrXsØ°pdn®pw
Dƒ°mgvN D≠mIp∂p. AXpt]mse \ΩpsS
am\hhn`hsØ°pdn®v a\ nem
°p∂Xn\pw Ahsb IrXyambn
Bkq{XWw sNøp∂Xn\pw, sXmgnseSp°p
∂hsc°pdn®p≈ Adnhv klmbn°p∂p.
tZiob hcpam\Ønte°v, hnhn[ hyhkm
bßfptSbpw hnhn[ taJeIfptSbpw
kw`mh\ hniIe\w sNøp∂Xn\pw
kaqlØnse ]m¿izhXvvIcn°s∏´ hn`mK
߃s°Xncmbp≈ NqjWw, _methe
XpSßnb kmaqly {]iv\߃ a\ nem
°m\pw CXv klmbIamIp∂p.
7.2 sXmgnemfnIfpw sXmgnepw
( Workers and Employment.)
F¥mWv sXmgn¬? BcmWv sXmgnemfn?
Hcp I¿jI≥ hben¬ ]WnsbSp°p
tºmƒ Ah≥ As√¶n¬ Ahƒ `£y
[m\yßfpw hyhkmb߃°mhiyamb
AkwkvIrX hkvXp°fpw Dev]mZn∏n
°p∂p. XpWnan√pIfnepw b{¥Ødn
Ifnepw ]cpØn hkv{Xßfmbn amdp∂p.
temdnIƒ km[\ßsf Hcp ÿeØv
\n∂pw a‰v ÿeßfntes°Øn°p∂p. Cu
coXnbn¬, Hcp cmPyØv Hcp h¿jØn¬
Dev]mZn∏n°s∏Sp∂ km[\ßfptSbpw
tkh\ßfptSbpw BsI ]Waqey
sØbmWv samØw B`y¥tcm¬]∂sa∂v
hnfn°s∏Sp∂sX∂v \ap°dnbmw. CXn
t\msSm∏w Cd°paXn°mbn \¬Ip∂
XpIbpw Ib‰paXnbn¬ \n∂v \ap°v
e`n°p∂ XpIbpw tN¿∂ Hcp A‰aqeyw
IqSn ]cnKWn°pI. Cu aqeyw [\mflItam
(Positive) (Cd°paXn aqeytØ°mƒ
IqSpX¬ Ib‰paXn aqeyaps≠¶n¬).
EWmflItam (Negative) (Cd°paXn aqey
]T\{]h¿Ø\߃.
\nßfpsS hoSpIfnepw Ab¬ hoSpIfnepw
kv{XoIƒ°v kmt¶XnI _ncpZßfpw,
UntπmaIfpw, BhiyØn\v kabhpw
D≠mbncp∂n´pw sXmgnen\v t]mImXncn°p
∂Xv \n߃ I≠pImWpw. F¥psIm≠mWv
Ah¿ sXmgnen\v t]mImØsX∂v AhtcmSv
At\zjn°pI. F√m ImcWßfpw ]´nI
bm°pI. Ah¿ tPmen°v t]mtI≠Xp s≠∂v
\n߃ IcpXp∂pt≠m? F¥psIm≠v?
¢mkn¬ N¿® sNøpI. Ahsc tPmen°v
]d™b°p∂Xn\v sNtø≠ am¿§ßfpw
N¿® sNøpI, Nne kmaqlyimkv{X⁄¿
hmZn°p∂Xv, ho´Ωam¿ thX\an√msX
hoSpIfn¬ sNøp∂ sXmgn¬ samØ
tZiotbm¬]∂Ønte°p≈ kw`mh\bmbn
]cnKWn°Wsa∂pw Aßs\ Ahcpw
kmºØnI {]h¿Ø\ßfn¬ G¿s∏Sp∂
Xmbn IW°m°Wsa∂pamWv. \n߃
A\pIqen°p∂pt≠m?
145
tØ°mƒ IpdhmWv Ib‰paXn aqeysa
¶n¬) ]qPytam (Zero) (Cd°paXn
aqeyhpw Ib‰paXn aqeyhpw Xpeyam
sW¶n¬) BImw. hntZi CS]mSpIfn¬
\n∂p≈ Cu A‰kwJy (+ As√¶n¬) IqSn
Iq´ptºmƒ cmPyØns‚ B h¿jsØ
samØw tZiotbm¬]∂w e`n°p∂p.
samØ tZiotbm¬]∂Ønte°v
kw`mh\ sNøp∂ GsXmcp {]h¿Ø-
\tØbpw kmºØnI{]h¿Ø\w
(Economic Activtiy) F∂v hnfn°mw.
kmºØnI {]h¿Ø\ßfnte¿s∏´ncn-
°p∂ F√mhtcbpw AXv GXf-hnemsW-
¶nepw sXmgnemfnIƒ (Workers) F∂v
hnfn°mw. tcmKw, ]cn°v, a‰v imcocI
AhiXIƒ F∂nhaqetam tamiw
Imemhÿ, BtLmj߃, kmaqln-Itam
aX]ctam Bb NSßpIƒ XpSßn-bh
aqetam XmXvImenIambn sXmgnen¬ \n∂v
hn´p\n¬°p∂psh¶n¬ IqSnbpw Ahsc
sXmgnemfnIfmbn IW°m°mw. CØcw
kmºØnI {]h¿Ø\ßfn¬ G¿s∏Sp∂
apJysXmgnemfnIsf klmbn-°p∂hcpw
sXmgnemfnIfn¬ Dƒs∏Sp∂p. s]mXpsh
Hcp sXmgnepSa°v Iogn¬ thX\w
e`n°p∂ sXmgnen¬ G¿s∏Sp∂-hsc
am{XamWv sXmgnemfnIfmbn IW°m
°p∂X.v F∂m¬ CXßs\b√, kzbw
sXmgn¬ sNøp∂hcpw sXmgnemfnIfn¬
Dƒs∏Sp∂p.
]e apJßfp≈XmWv C¥ybnse sXmgn
ens≥d kz`mhw. Nne¿°v h¿jw apgph≥
sXmgn¬ e n°p∂p. a‰v Nne¿°v h¿jØn¬
Ipd®v amkßfn¬ am{Xw sXmgn¬
e`n°p∂p. ]e sXmgnemfnIƒ°pw Xß
fpsS sXmgnen\v \ymbamb Iqen e`n°p
∂n√. sXmgnemfnIfpsS FÆw IW°m°p
tºmƒ kmºØnI {]h¿Ø\ßfn
te¿s∏´ncn°p∂ F√mhtcbpw sXmgnep≈
hcmbn IW°m°p∂p. ]eXcØnep≈
kmºØnI {]h¿Ø\ßfn¬ kPoh
ambn G¿s∏´psIm≠ncn°p∂hcpsS
FÆadnbm≥ \n߃°pw Xm¬]cy
ap≠mIpw. 2011˛12 ¬ GItZiw 47.3 tImSn
Dd® sXmgn¬ i‡n C¥y°p≠mbncp∂p.
\ΩpsS _lp`qcn]£w P\ßfpw
{Kmaßfn¬ Xma-kn-°p∂Xn\m¬, sXmgn¬
i‡nbn¬ IqSpXepw {KmaoWcmWv. Cu
47.3 tImSn sXmgn¬ i‡nbn¬ \men¬ aq∂v
`mKhpw {KmaoW sXmgnemfnIfmWv.
sXmgnemfn Ifn¬ GItZiw 70 iXam\hpw
]pcpj∑mcmWv. _m°n kv{XoIfpw. (Cu
c≠v hn`mKßfnepw hcp∂ tPmen
FSp°p∂ Ip´nIƒ Dƒs∏sS) {KmaoW
sXmgn¬ i‡nbn¬ aq∂nsem∂pw kv{Xo
IfmWv, F∂m¬ \Kcßfn¬ CXv A©n
sem∂v am{XamWv. ]mNIw, hndIv tiJc
Ww, Pe tiJcWw, Irjn]Wn XpSßnb
sXmgnepIfmWv kv{XoIƒ sNøp∂Xv.
Ch¿°v ]Wamtbm [m\yß fmtbm
bmsXm∂pw e`n°p∂n√. CXn-\m¬ Xs∂
Cu kv{XoIsf sXmgnemfnIƒ F∂
KWØn¬ Dƒs∏SpØp∂n√. Chtcbpw
sXmgnemfnIƒ F∂v hnfn°s∏SWsa∂v
kmºØnI imkv{X⁄¿ hmZn°p∂p≠v
7.3 P\ßfpsS sXmgn¬
]¶mfnØw (Work Participation ofPeople )Hcp cmPysØ sXmgn¬ kmlNcyw
hniIe\w sNøm\p≈ kqNI amWv
1 4 6
sXmgnemfn P\kwJym\p]mXw (WorkerPopulation Ratio). Cu kqNIw cmPyØnse
Nc°v tkh\ßfpsS D¬]mZ\Øn¬
kPoh ]¶mfnØap≈ P\ßfpsS A\p
]mXw Adnbp∂Xn\v D]Icn°p∂p. Cu
A\p]mXw Db¿∂XmsW¶n¬, P\ßfpsS
]¶mfnØw Db¿∂XmsW∂pw A\p]mXw
icmicntbm Xmgv∂tXm BsW¶n¬,
P\ßfn¬ hfsc hensbmcp `mKw kmº
ØnI {]h¿Ø\ßfn¬ t\cn´v ]s¶Sp
°p∂n√ F∂pamW¿∞w.
P\kwJy F∂ hm°ns‚ A¿∞w \n߃
Xmgv∂ ¢mkpIfn¬ ]Tn®pht√m. Hcp
\n›nX kabØv, Hcp {]tXyI {]tZiØv,
A[nhkn°p∂ P\ßfpsS BsI FÆ
amWv P\kwJy. C\n, \n߃°v C¥y
bnse sXmgnemfn P\kwJym\p]mXw
AdnbWsa¶n¬, C¥ybnse sXmgnem
fnIfpsS BsI FÆsØ, P\kwJy
sIm≠v lcn®v AXns\ 100 sIm≠v
KpWn®m¬ aXn.
]´nI 7.1 ImWn°p∂Xv, kmºØnI
{]h¿Ø\ßfn¬, hnhn[ P\ßfpsS
]¶mfnØamWv. Hmtcm 100 hy‡nIfnepw
GItZiw 39 t]¿ (IrXyambn ]d™m¬
38.6t]¿) C¥ybn¬ sXmgnemfnIfmWv.
\Kc{]tZißfn¬, Cu A\p]mXw 36 Dw
{Kma{]tZißfn¬ CXv 40 Dw BWv.
F¥psIm≠mWv C{X hyXymkw? {Kmaß
fnse P\߃°v Db¿∂ hcpam\w e`n°p
∂Xn\pXIp∂ hn`h߃ am{Xsa e`n°p
∂p≈q. AXn\m¬ sXmgn¬ ItºmfØn¬
IqSpXembn ]s¶Sp°phm≥ Ignbp∂n√.
an°hcpw kvIqfntem tImtfPntem a‰v
]cnioe\ ÿm]\ßfntem t]mIp∂n√.
AYhm Bsc¶nepw t]mIp∂ps≠¶n¬
Xs∂ Ah¿ CS°v sh®v ]T\w Ahkm\n
∏n°pIbpw sXmgn¬i‡nbpsS mKambn
amdpIbpw sNøp∂p. AtXkabw \Kc{]tZ
ißfn¬, _lp`qcn`mKw t]¿°pw, ]eXc
Ønep≈ ÿm]\ßfn¬ ]Tn°phm≥
km[n°p∂p≠v. \KcP\X°v hnhn[
XcØnep≈ sXmgnehkc߃ e`yamWv.
Ah¿ AhchcpsS tbmKyX°pw sshZKv[y
Øn\pa\pkcn®p≈ sXmgn¬ At\zjn®p
sIm≠ncn°p∂p. kmºØnImhÿ ]cn-an-
X-amb {Kmaßfnep≈hsc ho´nencn°m≥
A\phZn°p∂n√. kv{XoItfmSv XmcXayw
sNøptºmƒ, ]pcpj∑mcmWv sXmgnen¬
G¿s∏Sp∂hcn¬ IqSpX¬ sXmgn¬
]¶mfnØ\nc°nep≈ hyXymkw \Kc
]T\{]h¿Ø\߃.
sXmgnens\ Ipdn®p≈ GXv ]T\-
hpw sXmgn¬ P\kwJym\p ]mX-
Øns≥d AhtemI\Øn¬ \n∂v
XpSßWw. F¥psIm≠v?
Nne kaqlßfn¬, ]pcpj∑m¿°v
th≠{X hcpam\w t\Sphm≥
Ignbp∂n-s√¶n¬ t]mepw kv{XoIsf
tPmen°v Ab°p∂n√. F¥p
sIm≠v?
]´nI 7.1
C¥ybnse sXmgnemfn P\kwJym\p]mXw(2011˛2012)
(Worker Population Ratio in India 200˛11-12)
enwKw sXmgnemfn P\kwJym\p]mXw
BsI {Kmaw \Kcw
]pcpj∑m¿ 54.6 54.7 54.3
kv{XoIƒ 22.8 26.1 13.8
BsI 39.2 40.8 35.0
147
ßfn¬ IqSpXemWv. Hmtcm 100 \Kckv{Xo
Ifnepw GItZiw 15 t]¿ am{XamWv
kmºØnI {]h¿Ø\ßfn¬ G¿s∏´ncn
°p∂Xv. {Kma{]tZißfnemIs´ Hmtcm 100
kv{XoIfnepw GItZiw 25 t]¿ sXmgn¬
ItºmfØn¬ ]¶mfnIfmIp∂p. F¥p
sIm≠mWv kv{XoIƒ ˛ \Kc{]tZisØ
kv{XoIƒ {]tXyIn®pw sXmgn¬ FSp°m
ØXv?]pcpj∑m¿°v Db¿∂ hcpam\-
ap≈nSsØ√mw kv{XoIƒ tPmen°v
t]mIp∂Xv \ncp’mls∏SpØs∏Sp-∂p.
\Ωƒ ap≥]v]d™Xnte°v Xncn®p
t]mImw. kv{XoIƒ sNøp∂ ]e ho´p-tPm-
en-Ifpw D¬]mZ\]camb {]h¿Ø\ambn
AwKoIcn°s∏Sp∂n√. sXmgnens‚ Cu
k¶pNnXamb \n¿hN\w kv{XoIfpsS
sXmgnens\ AwKoIcn°mXncn°p∂Xn\pw
AXphgn cmPysØ kv{XosXmgnemfnI
fpsS FÆsØ Npcp°n IW°m°p∂
Xn\pw ImcWamIp∂p. kz¥w hoSpIfn
tebpw IrjnbnSßfntebpw ]eXcØn
ep≈ sXmgnepIfn¬ kPohambn
G¿s∏Sp∂ kv{XoIsf°pdn®v Nn¥n®p
t\m°q. Ah¿°v bmsXmcphn[ Iqenbpw
e`n°p∂n√. IpSpw_hpw IrjnbnShpw
IrXyambn t\m°n\SØp∂ kv{XoIfpsS
FÆhpw IqSn Dƒs∏SpØn kv{Xo
sXmgnemfnIfpsS FÆw IW°mt°≠
Xt√?
7.4 kzbwsXmgn¬
Is≠Ønbhcpw Iqen°v
sXmgnseSp°p∂hcpw. (Selfemployed and Hired workers.)sXmgnemfn -- P\kwJym\p]mXw sXmgnemfn
IfpsS ÿnXnsb Ipdnt®m AhcpsS
kmlNcyßsf Ipdnt®m Fs¥¶nepw
kqNn∏n°p∂pt≠m? Hcp hyhkmb
kwcw`Øn¬ sXmgnseSp°p∂ sXmgnemfn
bpsS ÿnXn Adnbp∂XneqsS \ΩpsS
cmPysØ sXmgnemfnIfpsS GIam\
cq]hpw - sXmgnens‚ KpW\nehmchpw -
e`n°p∂p. Hcp sXmgnemfn°v sXmgnen
t\mSp≈ aaX, Ah\v As√¶n¬ Ahƒ°v
Iº\ntbmSpw a‰v kl{]h¿ØItcmSpap≈
hnizmkyX F∂nhbpw Adnbm≥
klmbn°p∂p.
\ap°v \n¿ΩmWtaJebn¬ sXmgnseSp
°p∂ 3 sXmgnemfnIsf ]cnKWn°mw Hcp
kna‚ vIS DSaÿ≥, Hcp \n¿ΩmW
sXmgnemfn, Hcp knhn¬ F©n\ob¿.
ChtcmcpØcpsSbpw ]ZhnIƒ hyXykvX
amIbm¬, Ahsc hyXykvX coXnbn¬
hnfn°p∂p. Xs‚ D]Poh\w Is≠Øp
∂Xn\mbn Hcp hyhkmb kwcw`Øns‚
DSabmbncn°pIbpw B kwcw`w \SØn
s°m≠p t]mIpIbpw sNøp∂ Hcmsf
kzbw sXmgn¬ sNøp∂h≥ (Self Employed)F∂v hnfn°mw. CØcØn¬ kna‚ v
ISbpSa Hcp kzbwsXmgn¬ sNøp∂
BfmWv. C¥ybnse sXmgn¬i‡nbn¬
GItZiw 52 iXam\hpw CØc°mcmWv.
\n¿ΩmWsXmgnemfnIƒ Xm¬Im-enI Iqen
sXmgnemfnIƒ AYhm \nXythX\
sXmgnemfnIƒ (Casual Wage Labourers)
1 4 8
°pIbpw sXmgnen\p≈
{]Xn^ew hmßn°p
Ibpw-- sNøp∂p. \n¿-ΩmW
Iº\nbn¬ tPmen sN-
øp∂ knhn¬ F©n\o-
bsd t]msebp -≈h¿
ÿnc- -iºf-°mcmWv. Hcp
hy‡ntbm ÿm]\tam
Hcp sXmgnemfnsb ÿnc-
ambn tPmen°v sh°p-
Ibpw Ah\v -As√ ¶n¬
Ahƒ°v ÿncamb-
iºfw-- \¬IpIbpw sNøp-
∂ p s h ¶ n ¬ , A Ø c w
sXmgn -emfnIsf ÿnc
iº-f°m¿ F∂v hnfn°p
∂p. sXmgn¬-i‡nbpsS 18
iXam\w C°q´cmWv.
Nm¿´v 7.1 ]cntim[n°pI. D]Poh\
Øn\mbn kzbw sXmgn¬ sNøp∂hcmWv
_lp`qcn`mKw kv{Xo ]pcpj∑mcpw.
samØw sXmgn¬ i‡n
bpsS 50 iXam\Øne
[nIhpw ChcmWv F∂v
Ub{Kßfn¬ -\n∂v ImWm
hp∂XmWv. ]pcpj∑m¿°pw
kv{XoIƒ°pw- c≠masØ
apJy -sXmgn¬ DdhnSw
Iqen∏WnbmWv. kv{XoI
fn¬ 31 iXam\hpw ]pcpj
≥amcn≥ 29 iXam\hpw
C°q´Øn¬s∏S p∂p .
ÿnciºf°msc ]cnKWn
°ptºmƒ kv{XoItf°mƒ
(13 iXam\w) IqSpX¬
F∂dnb-s∏Sp∂p. C¥y-bpsS sXmgn¬--
i‡nbpsS 30 iXam\w ChcmWv. CØcw
sXmgnemfnIƒ, a‰p≈hcpsS IrjnbnS-
ßfn¬ Xm¬ImenIambn sXmgnseSp-
Nn{Xw 7.2 C„nI \n¿ΩmWw.: Xm¬ImenI Iqen sXmgnens‚ Hcp cq]w.
Nm¿´v 7.1 sXmgn¬ hnXcWw enwKm Snÿm\Øn¬
]pcpj sXmgnemfnIƒ kv{Xo sXmgnemfnIƒ,
kzbw sXmgn¬
sNøp∂h¿,
XmXvImenI Iqen sXmgnemfnIƒ
ÿncw iºf°m¿,
10%
37%50%
18%
32%53%
149
]pcpj≥amcmWv (20 iXam\w). ÿnciºf
tPmenIƒ IqSpX¬ sshZKv[yw Bhiy-
ap≈XmWv CXns\mcp ImcWw. ÿnciºf
tPmenIƒ°v IqSpX¬ sshZKvZyhpw
Db¿∂XeØnep≈ km£cXbpw
Bhiyap≈Xn\m¬ kv{XoIƒ°v Hcp
]cn[nhsc CØcw tPmen sNøm≥
km[n°p∂n√.
Nm¿´v 7.2 ]cntim[n®v,
sXmgn¬i‡nbpsS {Kma-
\KchnXcWw \ap°v
XmcXayw sNømw. kzbw
sXmgn¬ sNøp∂hcpw
IqensXmgnemfnIfpw
{KmaoW taJebnemWv
IqSpXse∂v ImWmw. \Kc
ßfn¬ kzbwsXmgn¬
Is≠Ønbhcpw ÿnc
iºf°mcpamWv IqSpX¬.
{Kmaßfn¬ `qcn`mKw
t]cpw kz¥w IrjnbnS
ßfn¬ sXmgnseSp°p∂
hcpw kzX{¥ambn Irjn sNøp∂hcpamb
Xn\memWv kzbw sXmgnen¬ sNøp∂
hcpsS ]¶v Db¿∂ncn°p∂Xv.
\-K-c {]-tZ-i-ß-fn-se sXm-gn-en-s‚ kz`m-hw
hy-Xy-kv-X-am-Wv F-√m-h¿-°pw m-Œ-dn-Iƒ,
I-S-Iƒ, a-‰v hy-Xy-kv-XX-cw Hm- o-kp-Iƒ F-
∂n-h \-S-Øn-sIm-≠p t]m-Ip-hm≥ km-[n-°p-
Nm¿- v 7.2 {]-tZ-im-Sn-ÿm-\-Øn-ep-≈ sXm-gn¬ hn-X-c-Ww.
{Km-ao-W sXm-gn-em-fn-Iƒ\-K-c sXm-gn-em-fn-Iƒ,
Xm-Xv-Im-en-I Iq-en sXm-gn-em-fn-Iƒ
kz-bw sXm-gn¬sN-øp-∂-h¿
ÿn-cw i-º-f-°m¿,
]T-\-{]-h¿-Ø-\-߃
* s]m-Xp-sh, th-X-\-Øn-\m-bn ÿn-c-am-tbm Xm-¬Im-en-I-am-tbm sXm-gn¬ sN-øp-∂ I¿-j-
I sXm-gn-em-fn-I-fpw, m-Œ-dn sXm-gn-em-fn-I-fpw, _m-¶p-I-fn-epw a-‰v Hm- o-kp-I-fn-epw ¢m¿-
°v-am-cm-bpw k-lm-bn-I-fm-bpw sXm-gn-se-Sp-°p-∂-h-cp-am-Wv sXm-gn-em-fn-Iƒ. ap-I-fn-se N¿-
®-bn¬ \n-∂v ]m-X-tbm-c-ß-fn¬ ]-®-°-dn I-®-h-Sw \-S-Øp-∂-h-sc-t∏m-se-bp-≈ kz-bw
sXm-gn¬ sN-øp-∂-h-cpw, tUm-Œ¿, h-°o¬, F-©n-\o-b¿ F-∂n-ß-s\-bp-≈ hn-Z-Kv-Z-cpw sXm-
gn-em-fn-I-fm-sW-∂v a-\- n-em-b-t√m. Xm-sg ]-d-bp-∂-h-sb kz-bw-sXm-gn¬ I-s≠-Øn-b-
h¿, ÿn-c-i-º-f-°m¿, Xm-Xv-Im-en-I Iq-en sXm-gn-em-fn-Iƒ F-∂n-ß-s\ b-Ym-{I-aw A,
B, C F-∂v tc-J-s∏-Sp-Øp-I.
1. H-cp k-eq-Wn-s‚ D-S-a
2. ÿn-c-am-bn tPm-en sN-øp-I-bpw F-∂m¬ Zn-h-k-°q-en A-Sn-ÿm-\-Øn¬ th-X-\w e- n-°p-
I-bpw sN-øp-∂ H-cp A-cnan-√v sXm-gn-em-fn .
1 5 0
∂n-√. A-Xn-ep-]-cn \-K-c-{]-tZ-i-ß-fn-se kw-
cw`߃-°v ÿn-c-am-bn sXm-gn-em-fn-I-sf B-
h-iy-hp-ap-≠v.
7.5 -D-¬]m-Z-I-bq-Wn-‰p-I-fn¬,
hy-h-km-b-im-e-I-fn¬, Hm-^o-kp-
I-fn¬ sXm-gn¬ (Employment inFirm, Factories and Offices)H-cp cm-Py-Øn-s‚ km-º-Øn-Ihn-I-k-\w ]p-
tcm-K-an-°p-tºmƒ Ir-jn-bp-tS-bpw A-\p-_-‘
{]-h¿-Ø-\-ß-fp-tS-bpw ta-J-e-bn¬ \n-∂v sXm-
gn¬ hym-h-km-bn-I - tk-h-\ ta-J-e-I-fn-te-
s°m-gp-Ipw. Cu {]-{In-b-bn¬ sXm-gn-em-fn-Iƒ
{Km-a-ß-fn¬ \n-∂v \-K-c-ß-fn-te-°v tN-t°-
dpw. A-h-km-\-L-´-ß-fn¬ tk-h-\ ta-J-e
A-Xn-th-Kw hn-I-kn-°p-∂-tXm-sSm-∏w sam-Øw
sXm-gn-en¬, hym-h-km-bn-I ta-J-e-bp-sS ]-¶v
Np-cp-ßp-∂p.
hn-hn-[ ta-J-e-I-fn-se sXm-gn¬ hn-X-c-Ww ]-
cn-tim-[n-®m¬ Cu am-‰w a-\-kn-em-Ipw.
s]m-Xp-sh F-√m km-º-Øn-I {]-h¿-Ø-\-ß-
tf-bpw F- v hy-Xy-kv-X hn`m-K-ß-fm-°n Xn-cn-
®n-cn-°p-∂p. A-h: i. Ir-jn, ii. J-\-\-hpw
I-√p-sh- pw, iii. D-¬]-∂ \n¿-Ωm-Ww, iv. ssh-
Zyp-Xn, Kym-kv, P-e-hn-X-c-Ww v. \n¿-Ωm-W-
{]-h¿-Ø-\-߃ vi. hym-]m-cw, vii. K-Xm-K-X-
hpw kw -c-W-hpw, viii. tk-h-\-߃ F-∂n-h-
bm-Wv. Cu h¿§o-I-cWw Iq-Sp-X¬ e-fn-X-am-
°m≥, Cu hn- m-K-ß-fn¬ G¿-s∏- n-cn-°p-∂
sXm-gn-em-fn-I-sf aq-∂pta-J-e-I-fm-°n Xn-cn-®n-
cn°p-∂p. 1) ap-I-fn¬ ]-d-bp-∂ (i) Dƒ-s∏-Sp-
∂ {]m-Y-an-I ta-J-em 2) ii Dw iii Dw iv Dw vDw Dƒ-s∏-Sp-∂ Zzn-Xo-b-ta-J-e, 3) vi Dw viiDw viii Dw Dƒ-s∏-Sp-∂ tk-h-\ta-J-e. ]- n-I
7.2 {]-Im-cw 2011 -˛ -12¬ hy-Xy-kv-Xta-J-e-I-
3. `m-c-Xo-b kv-t‰-‰v _m-¶n-se Iym-jy¿
4. kw-ÿm-\k¿-°m¿ Hm- o-kn¬ Zn-h-k-th-X-\m-Sn-ÿm-\-Øn¬ sXm-gn-se-Sp-°p-I-bpw am-
kw tXm-dpw th-X-\w e- n-°p-∂-Xp-am-b H-cp ssS-∏n-Ãv.
5. ssI-Ø-dn s\-bv-Øp-Im-cm≥
6. ]-®-°-dn sam-Øhn-X-c-Wim-e-bn-se Np-a- p-sXm-gn-em-fn
7. s]-]v-kn, sIm-°-tIm-f, an-cn‚m, F-∂n-h hn¬-°p-∂ io-X-f-]m-\ob I-S-bp-sS D-S-a
8. I-gn-™ A-©v h¿-j-am-bn am-k i-º-fw kzo-I-cn-®p sIm-≠v ÿn-c-am-bn, kz-Im-cy B-
ip-]-{Xn-bn¬ sXm-gn-se-Sp-°p-∂ \-gv-kv.
* Cu aq-∂v hn- m-K-ß-fn-epw sh-®v G-‰-hpw ]-cn-Xm-]-I-c-am-b A-h-ÿ-bn-ep-f-f-h¿, Xm¬v-
Im-en-I Iq-en sXm-gn-em-fn-I-fm-Wv F-∂v km-º-Øn-I im-kv-{X-⁄¿ Nq-≠n-°m-Wn-°p-
∂p. B-scm-s°-bm-Wn-h-sc-∂pw, F-hn-sS-bm-Wv C-h-sc Im-W-s∏-Sp-∂-sX-∂pw F-¥p-sIm-
s≠-∂pw I-s≠-Øm-tam?
* Xm-¬°m-en-I Iq-en-sØ-gn-em-fn-Iƒ, ÿn-c-h-cp-am-\-°m¿ F-∂n-h-sc-°mƒ Iq-Sp-X¬ h-
cp-am-\-ap-≠m-°p-∂-Xv kz-bw-sXm-gn¬ sN-øp-∂-h-cm-sW-∂v ]-d-bm-tam? sXm-gn-en-s‚ Kp-
W-ta-∑-bp-sS a-‰v kq-N-I-߃ I-s≠-Øp-I.
151
fn¬ sXm-gn-se-Sp-°p-∂-h-cp-sS hn-X-c-Ww
I-s≠Ømw.
`q-cn- m-Kw sXm-gn-em-fn-I-fp-tS-bpw sXm-gn-en-s‚
ap-Jy D-d-hn-Sw {]m-Y-an-Ita-J-e X-s∂-bm-Wv.
sXm-gn¬-i-‡n-bp-sS 24 i-X-am-\-Øn-\v am-{X-
ta Zzn-Xo-b ta-J-e sXm-gn¬ \¬-Ip-∂p-≈q.
G-I-tZ-iw 27 i-X-am-\w sXm-gn-em-fn-I-ƒ tk-
h-\-ta-J-e-bn-em-Wv. ]-´n-I 7.2 Im-Wn-°p-∂-
Xv {Km-ao-WC-¥y-bn-se sXm-gn¬-i-‡n-bn¬
G-I-tZ-iw 64 i-X-am-\w t]-cpw Ir-jn-tb-bpw
h-\-k-º-Øn-t\-bpw a-’y-
_-‘-\-tØ-bpw B-{i-bn-
°p∂-h-cmWv F∂mWv
GI-tZ-iw 20 i-X-am-\w
{KmaoWsXm-gn -em-fn -Iƒ
\n¿-Ωm-W-{]-h¿-Ø-\-ß-fn-
epw D-¬v-]-∂ \n¿-Ωm-W-Øn-
epw a-‰v hym-h-km-bn-I {]-h¿-
Ø-\-ß-fn-epw G¿-s∏-Sp-∂p.
{Km-ao-W sXm-gn-em-fn-I-fn¬
G-I-tZ-iw 16 i-X-am-\-
Øn\v am-{X-ta tk-h-\
taJe sXm-gn¬ \¬-Ip-∂p-
≈q. \K-c-{]-tZ-i-ß-fn¬
Irjn H-cp {]-[m-\ sXm-gn¬ D-d-hn-S-a-√. A-
hn-sS ap-Jy-am-bpw tk-h-\ ta-J-e-sb-bm-Wv
sXm-gn-em-fn-Iƒ B-{i-bn-°p-∂-Xv.G-I-tZ-iw
60 i-X-am-\w \Kc sXm-gn-em-fn-I-fpw tk-h-\-
ta-J-e-bn-em-Wv. \Kc sXm-gn¬-i-‡n-bp-sS G-
I-tZ-iw 35 i-X-am-\-Øn-\v sXm-gn¬ \¬-Ip-
∂-Xv ZznXobta-J-e-bm-Wv.
Nn-{Xw 7.3 h-kv-{X \n¿amW sXm-gn-em-fn-Iƒ: kv{XoI-fpsS
km∂n[yw h¿-≤n-®p h-cp-∂ m-Œ-dn sXm-gn¬
]- n-I 7.2 sXm-gn¬-i-‡n hn-X-c-Ww-ta-J-em-Sn-ÿm-a-Øn¬ (2011-12)
ta-J-e Xm-a-k ÿ-ew enw-Kw B-sI
{Km-aw \-K-cw ]p-cp-j≥ kv-{Xo.
{]m-Y-an-I ta-J-e 64.1 6.7 43.6 62.8 48.9
Zzn-Xo-b ta-J-e 20.4 35.0 25.9 20.0 24.9
Xr-Xo-b/ 15.5 58.3 30.5 17.2 26.8
tk-h-\-ta-J-e
B-sI 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0
1 5 2
7. 6 sXm-gn-en-s‚ h-f¿-®-bpw L-S-
\m am-‰-hpw (Growth and Changein Structure of Employment)
A-[ym-bw 2, 3 F-∂n-h-bn¬ C-¥y-bp-sS B-
kq-{X-W-X-{¥-ß-sf-°p-dn-®v hn-i-Z-am-bn ]Tn-
®p-h-t√m. C-hn-sS \-ap-°v c-≠v hn-I-k-\ kqNn-
I-Iƒ - sXm-gn-en-s‚-bpw sam-ØB`y-¥-tcm-
ev-]m-Z-\-Øn-t‚-bpw h-f¿-® - ]-cn-tim-[n-°mw.
tZ-io-tbm-¬-]-∂-Øn-t‚-bpw sXm-gn-en-t‚-bpw
h-f¿-®-bn-eq-sS k-º-Zvhy-h-ÿ-sb hn-I-kn-
∏n°p-I F-∂-Xm-Wv \-Ωp-sS 60 h¿-j-am-bp-
≈ B-kq-{X-Whn-I-k-\-Øn-s‚ e-£yw.
1950-˛2010 Im-e-L-´-Øn¬ sam-Øw B-`y-¥-
tcm-¬-]-∂-Øn-s≥-d h-f¿-® A-\p-Iq-e-am-bn
sXm-gn-en-se h-f¿-®-tb-°mƒ D-b¿-∂ tXm-Xn-
em-bn-cp-∂p. F-∂n-cp-∂m-epw Pn.Un.]n. h-f¿-
®-bn¬ F-√m-bv-t∏-gpw hy-Xn-bm-\-߃ D-≠m-
bn-cp-∂p. Cu Im-e-L-´-Øn¬ sXm-gn¬
hf¿® 2 i-X-am-\-tØm-S-Sp-Øm-bn-cp-∂p.
1990 I-fp-sS A-h-km-\-Øn-se {]-Xn-Iq-e-amb
hn-I-k-\-am-Wv Nm¿- v 7.3 Im-Wn-°p-∂-Xv. sXm-
gn¬h-f¿-® Xm-gm≥ Xp-S-ßp-I-bpw C-¥y-bp-
sS B-kq-{X-W-Øn-s‚ B-Zy-L- -ß-fp-tS-Xn-
\v Xp-ey-am-hp-I-bpw sN-bv-Xp. Cu Im-e-L- -
Øn¬ Pn Un ]n.bp-sS h-f¿-®-bpw sXm-gn-en-
s‚ h-f¿-®-bpw X-Ωn-ep-≈ A-¥-cw h¿-≤n-®p
h-cp-∂-Xpw \mw I-≠p. C-Xn-\¿-∞w sXm-gn-e-
h-k-c-߃ h¿-≤n-°m-sX Iq-Sp-X¬ N-c-°v
tk-h-\-߃ \-ap-°v D-¬-]m-Zn-∏n-°m≥
C¥y≥ k-º-Zvhy-h-ÿ-°v I-gn-™p F-∂m-
Wv. Cu {]-Xn-`m-k-sØ sXm-gn¬ c-ln-X h-
f¿-® (Jobless Growth) F-∂m-Wv hn-Z-Kv-Z¿ hn-
ti-jn-∏n-°p-∂-Xv.
Pn.Un.]n.tbm-Sv Xm-c-X-ayw sN-øp-tºm-gp-≈
sXm-gn-en-s‚ h-f¿-®-bm-Wv \mw C-Xv h-sc a-
\-kn-em-°n-b-Xv. sXm-gn-en-t‚-bpw Pn.Un.]n.bp-
tS-bpw h-f¿-®co-Xn sXm-gn¬-i-‡n-bp-sS
hn-hn-[ hn-`m-K-ß-sf F-ß-s\ _m-[n-®p-sh-
∂v a-\-kn-em-t°-≠-Xv A-Xym-h-iy-am-Wv. G-
Xv X-c-Øn-ep-≈ sXm-gn-ep-I-fm-Wv \-Ωp-sS cm-
Py-Øv kr-„n-°-∏-Sp-∂-Xv F-∂v a-\-kn-em-
°m≥ C-Xn¬ \n-∂v km-[n-°pw.
ap≥-]v ]-d-™ c-≠v kq-N-I-߃ - hn-hn-[ hy-
h-km-b-ß-fn-se P-\-ß-fp-sS sXm-gn-epw A-
h-cp-sS ÿn-Xn-bpw - ]-cn-tim-[n-°mw. C-¥y
H-cp Im¿-jn-I cm-Py-am-sW-∂v \-ap-°-dn-bmw.
_-lp`q-cn`m-K-hpw {Km-a-hm-kn-I-fpw ap-Jy
]T-\-{]-h¿-Ø-\-߃
F-√m ]-{X-ß-fn-epw H-cp `m-Kw sXm-gn¬ A-h-k-c-߃-°m-bn am-‰n h-®n- p-≠v. Nn-e ]-{X-
߃ B-gv-N-bn-se H-cp Zn-h-kw H-cp {]-tXy-I A-\p-_-‘w X-s∂- AXmWv ln-μp Zn-\-]-{X-
Øn-se Hm-∏¿-Nyq-Wn-‰n-kv (Opportunities), ssSw-kv Hm- v C-¥y-bn-se F-k‚ v (Ascent)F-∂n-ß-s\ - C-Xn-\m-bn C-d-°p-∂p. ]-e I-º-\n-I-fpw A-h-bp-sS sXm-gn¬ H-gn-hp-Iƒ ]-c-
kyw sN-øp-∂p. A-Ø-cw `m-K-߃ sh-´n-sb-Sp-°p-I, B I-º-\n-Iƒ kz-Im-cy ta-J-e/
s]m-Xp ta-J-e, X-kv-Xn-I-bp-sS t]-cv, X-kv-Xn-I-bp-sS F-Æw, ta-J-e- {]m-Y-an-Iw, Zzn-Xo-bw,
Xr-Xo-bw - B-h-iy-am-b tbm-Ky-X-Iƒ, F-∂n-ß-s\-bp-≈ tIm-f-ß-fp-≈ H-cp ]- n-I hn-I-kn-
∏n-°p-I. ]-{X-ß-fn¬ ]-c-kyw sN-øp-∂ H-gn-hp-I-sf-°p-dn-®v ]- n-I X-øm-dm-°p-I. A-Xv ¢m-
kn¬ hn-i-I-e-\w sN-øp-I.
153
D-]-Po-h-t\m-]m-[n-bm-bn Ir-jn-sb I-W-°m-
°p-∂-h-cm-Wv. C-¥y-bpƒ-s∏-sS-bp-≈ ]-e
cmPy-ß-fn-te-bpw hn-I-k-\ X-{¥-߃ e-
£yw sh-®-Xv Ir-jn-sb B-{i-bn-°p-∂ P-\-
hn`m-K-ß-fp-sS A-\p-]m-Xw Ip-d-®psIm-≠p-h-
cn-I F-∂-Xm-bn-cp-∂p.
Im¿-jo-Ita-J-e-bn-se sXm-gn-en¬\n-∂v Im¿-
jo-tI-X-cta-J-e-bn-te-°p-≈ km-c-am-b am-‰-
sØ-bm-Wv hn-hn-[ ta-J-e-I-fn-se sXm-gn¬-
i-‡n hn-X-c-Ww Im-Wn-°p-∂-Xv. (]- n-I 7.3
Im-Wp-I) 1972- 73 -¬ G-I-tZ-iw 74 i-X-am-\w
sXm-gn¬-i-‡n-bpw G¿-s∏- n-cp-∂-Xv {]m-Y-an-
I-ta-J-e-bn-em-bn-cp-∂p. 2011-˛12¬ Cu A-\p-
]m-Xw 50 i-X-am-\-am-bn Ip-d-™p. Zzn-Xo-b-Xr-
Xo-b ta-J-e-I-fn-em-Wv C-¥y≥ sXm-gn¬-i-
‡n-bp-sS tim`-\-am-b `m-hn Im-Wp-∂-Xv.
Cu ta-J-e-I-fp-sS ]-¶v b-Ym-{I-aw 11 % Øn¬
\n-∂v 24 % B-bpw, 22% Øn¬ \n-∂pw 27%
B-bpw h¿-≤n-®n-cn-∂p.
hn-h-[ sXm-gn¬ ÿn-Xn-bn-ep-≈ sXm-gn¬-i-
‡n hn-X-c-Ww Im-Wn-°p-∂-Xv I-gn-™ \m-
ev Zim-–-°m-e-am-bn (1972-˛2012) Im-e-L-´-
Øn¬, kz-bw sXm-gn¬ sN-øp-∂-h-cpw ÿn-c-
i-º-f-°m-cpw Xm-¬Im-en-I Iq-ensXm-gn-em-fn-
I-fm-bn am-dn-s°m-≠n-cn-°p-∂p F-∂m-Wv.
F∂n-cp-∂m-epw Iq-Sp-X¬ t]¿ sXm-gn¬ I-
s≠-Øn-bn-cn-°p-∂-Xv kz-bwsXm-gn¬ ta-J-e-
bn¬ X-s∂-bm-Wv .
C-ß-s\ kz-bw sXm-gn¬ sN-øp-∂-h-cpw ÿn-
c-h-cp-am-\-°m-cpw Xm¬-Im-en-I Iq-en sXm-gn-
em-fn-I-fm-bn am-dp-∂ {]-{In-b-sb sXm-gn¬
i‡n-bp-sS Xm-¬Im-en-I-h-Xv-I-c-Ww (Casual-
Nm¿- v 7.3 sXm-gn-en-t‚-bpw sam-Øw B`y-¥-tcm-¬]-∂-Øn-t‚-
bpw h-f¿-® 1951- 2012 (%)
3.6 4.22.8 3.3
4.8
5.7 5.8
3.4
6.1 6.1
8.7
0.390.85
2.03
1.99 1.84 1.731.89
1.5
0.98
2.28
0.280
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1951-56 1961-66 1974-79 1985-90 1997-2000 2005-10
GDP Employment
1 5 4
sation of work force) F-∂m-Wv hn-Z-Kv-Z¿ hn-fn-
°p-∂-Xv. C-Xv sXm-gn-em-fn-I-fp-sS ÿn-Xn A-
tß-b-‰w t¢-i-I-c-am-°n Xo¿-°pw F-ß-s\?
Xp-S¿-∂p-≈ m-K-Øv A-l-Ω-Zm-_m-Zn-se H-cp
]T-\w {i-≤n-°p-I.
7. 7 C-¥y≥ sXm-gn¬-i-‡n-bp-
sS A-\u-]-Nm-cn-I-h¬-IWw.
(Informalisation of Indian Workforce)
Iq-ensXm-gn-em-fn-I-fp-sS A-\p-]m-Xw h¿-≤n-®p
h-cp-∂-Xm-bn \mw ap≥- m-K-ß-fn¬ \n-∂v a-\-
]-«n-I 7.3 sXm-gnÂ-L-S-\-bn-se {]-h-W-X-IÄ-(ta-J-em-X-e-¯n-epw sXm-gn Øn-XnX-e-¯n-epw) 1972-þ2012(i-X-am-\-¯nÂ)
C-\w 1972 þ 73 1983 þ 84 1993 þ 94 1999 þ 2000 2011 þ 12ta-J-e
{]m-Y-an-Iw 74.3 68.6 64 60.4 48.9
Zzn-Xo-bw 10.9 11.5 16 15.8 24.3
tk-h-\w 14.8 16.9 20 23.8 26.8
BsI 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0
n-em-°n. kzm-X-{¥y-e-œn-°m-ew ap-X¬-°v
X-s∂ C-¥y-bp-sS B-kq-{X-Whn-I-k-\-Øn-
s‚ e-£y-ß-fn-sem-∂v, C-hn-Sp-sØ P-\-߃-
°v am-\y-am-b D-]-Po-h-\ am¿-§w t\-Sn-sb-Sp-
°p-I F-∂-Xm-Wv. hn-I-kn-Xcm-Py-ß-fn-te-Xp-
t]m-se, Im¿-jn-Icw-K-Øv A-[n-I-ap-≈ sXmgn-
em-fn-I-sf hy-h-km-b ta-J-e-bn-te-°v B-I¿-
jn-°-W-sa-∂pw A-h¿-°v sa-®-s∏- Po-hn-X
\n-e-hm-cw e`y-am-°-W-sa-∂pw hy-h-km-b-h-
¬I-c-W X-{¥w hn`m-h-\w sN-øp-∂p. Bkq-
{X-Whn-I-k-\-Øn-s‚ 60 h¿-j-߃ ]n-∂n-
´n- pw C-¥y≥ sXm-gn¬-i-‡n-bp-sS ]-Ip-Xn-bn-
]-«n-I 7.3 sXm-gnÂ-L-S-\-bn-se {]-h-W-X-IÄ-(ta-J-em-X-e-¯n-epw sXm-gn Øn-XnX-e-¯n-epw) 1972þ-2012(i-X-am-\-¯nÂ)
sXm-gn Øn-Xn
kz-bw-sXm-gn 61.4 57.3 54.6 52.6 52.0sN-¿p-¶-hÀ
Øn-cwi-¼-f-¡mÀ 15.5 13.8 13.6 14.6 18.0
Xm-ÂIm-en-IIq-en 23.2 28.9 31.8 32.8 30.0sXm-gn-em-fn-IÄ
BsI 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0
155
e-[n-I-hpw ap-JyD-]-Po-h-t\m-]m-[n-bm-bn B-
{i-bn-°p-∂-Xv Ir-jn-sb X-s∂-bm-Wv.
km-º-Øn-Iim-kv-{X-⁄-cp-sS A-`n-{]m-b-
Øn¬, h¿-j-߃ I-gn-bp-t¥m-dpw sXm-gn-en-
s‚ Kp-W-\n-e-hm-cw tim-jn-®p-h-cnI-bm-Wv. 10
ap-X¬ 20 h¿-j-w h-sc tPm-en sN-bv-Xn- pw Nn-
e sXm-gn-em-fn-Iƒ-°v {]-k-hm-\-¥-c B-\p-
Iq-ey-߃, s{]m-hn-U-≠v -≠v, {Km-‰zn-hn-‰n,
s]≥-j≥ ap-X-em-b-h e-`n-°m-Ø-Xv F-¥p-
sIm-≠m-Wv? s]m-Xpta-J-e-bn¬ H-cp sXm-gn-
em-fn sN-øp-∂ A-tX tPm-en a-s‰m-cmƒ kz-
Im-cy ta-J-e-bn¬ sN-øp-tºmƒ Ip-d-™ th-
X-\w e- n-°p-∂-Xv F-¥p-sIm-≠v?
C-¥y-bn-se H-cp sN-dn-b hn`m-K-Øn-\v am-{X-
ta ÿn-ch-cp-am-\w e`n-°p-∂p-≈q F-∂v
\n߃-°v Im-Wmw. hn-hn-[ sXm-gn¬ \n-b-a-
ßfn-eq-sS k¿-°m¿ C-h-cp-sS A-h-Im-i-߃
kw-c-£n-°p-∂p. C-h¿ sXm-gn-em-fnkw-L-S-\-
Iƒ cq-]n-I-cn-°p-∂p. sa-®-s∏-´ th-X-\-Øn-
\pw a-‰v km-aq-lykp-c-£m ]-≤-Xn-Iƒ-°pw
th-≠n A-h¿ sXm-gn-ep-S-a-I-tfm-Sv hn-e-t]-ip-
∂p. B-scm-s°-bm-W-h¿? C-h-sc Xn-cn-®-dn-
bp-∂-Xn-\v sXm-gn¬-i-‡n-sb Hu-]-Nm-cn-I ta-
J-e, A-\u-]-Nm-cn-I ta-J-e F-∂n-ß-s\ c-
≠m-bn Xn-cn-°mw. C-h kw-L-Sn-X ta-J-e, A-
kw-L-Sn-X-ta-J-e F-∂o t]-cp-I-fn-epw hn-fn-
°-s∏-Sp-∂p. F-√m s]m-Xp-ta-J-em ÿm-]-\-
ß-fpw ]-Øn¬ Iq-Sp-X¬ sXm-gn-em-fn-Iƒ
sXm-gn-se-Sp-°p-∂ kz-Im-cy-ta-J-e ÿm-]-\-
ß-fpw Dƒ-s∏-Sp-∂-Xm-Wv Hu-]-Nm-cn-I ta-J-
e. A-Xp-t]m-se C-Ø-cw ÿm-]-\-ß-fn¬
tPm-en sN-øp-∂-h-sc Hu-]-Nm-cn-I sXm-gn-em-
fn-Iƒ F-∂pw hn-fn-°p-∂p. a-s‰-√m kw-cw`-
ß-fpw A-Xn-se sXm-gn-em-fn-I-fpw Dƒ-s∏-Sp-
∂-Xm-Wv A-\u-]-Nm-cn-I ta-J-e. C-{]-Im-cw
e-£-°-W-°n-\v I¿-j-I-cpw I¿-j-I sXm-gn-
em-fn-I-fpw sN-dphy-h-km-b kw-cw- -I-cpw A-
hn-sS sXm-gn¬ sN-øp-∂ P-\-ß-fpw A-Xp-t]m-
se Iq-en-sØm-gn-em-fn-I-fn-√m-Ø kz-bw-sXm-
gn¬ kw-cw- ß-fpw F-√mw Dƒ-s]-Sp-∂-Xm-Wv
]T-\-{]-h¿-Ø-\-߃
* C-¥y-sb t]m-ep-≈ H-cp cm-Py-Øn-\v, 2 i-X-am-\w sXm-gn¬h-f¿-® \n-e-\n¿-Øp-I-sb-
∂-Xv F-fp-∏-a-s√-∂v \n-߃ I-cp-Xp-∂p-t≠m?F-¥p-sIm-≠v?
* k-º-Zv hy-h-ÿ-bn¬ Iq-Sp-X¬ N-c-°v tk-h-\-߃ D-¬]m-Zn-∏n-°-s∏-Sp-I-bpw F-∂m¬
A-[n-I sXm-gn-e-h-k-c-߃ kr-„n-°-s∏-Sm-Xn-cn-°p-I-bpw sN-bv-Xm¬ F-¥m-Wv kw- -
hn-°p-I? F-ßn-s\-bm-Wv sXm-gn¬c-ln-X h-f¿-® D-≠m-Ip-∂-Xv?
* km-º-Øn-Iim-kv-{X-⁄-cp-sS A`n-{]m-b-Øn¬ Xm-¬Im-en-I sXm-gn¬ co-Xn, P-\-ß-
fp-sS h-cp-am-\w h¿-≤n-∏n-°p-∂p-s≠-¶n¬ A-Ø-cw {]-Xn`m-k-ß-sf \mw kzm-K-Xw sN-
tø-≠-Xm-Wv. H-cp \m-a-am-{XI¿-j-I≥, ap-gp-h≥k-a-b I¿-j-I-sØm-gn-em-fn-bm-bn am-dp-
∂p-sh-∂v k-¶¬-]n-°p-I. X-s≥-d Zn-h-k Iq-en-bn¬ \n-∂v Iq-Sp-X¬ h-cp-am-\-ap-≠m-Ip-
tºmƒ A-bmƒ k-t¥m-j-hm-\m-bn-cn-°p-sa-∂v \n-߃ I-cp-Xp-∂p-t≠m? A-s√-¶n¬
Hu-j-[ hy-h-km-b cw-K-sØ H-cp ÿn-c-i-º-f-°m-c≥ Zn-h-kth-X-\ sXm-gn-em-fn-bm-bn
am-dp-tºmƒ, A-h-\v h-cp-am-\h¿-≤-\-hv D-s≠-¶n¬ t]m-epw A-bmƒ k-t¥m-j-hm-\m-
bn-cn-°p-tam? ¢m-kn¬ N¿-® sN-øp-I.
1 5 6
A-\u-]-Nm-cn-I ta-J-e.\n¿-Ωm-W-sØm-gn-em-
fn-Iƒ, Np-a-´p-sXm-gn-em-fn-Iƒ Xp-S-ßn H-∂n-
e-[n-Iw sXm-gn-ep-S-a-°v Io-gn¬ sXm-gn-se-Sp-
°p-∂ Im¿-jo-tI-X-c Iq-en sXm-gn-em-fn-I-fpw
Cu ta-J-e-bn¬-s∏-Sp-∂p.
Hu-]-Nm-cn-I ta-J-e-bn¬ sXm-gn-se-Sp-°p-∂-h¿-
s°-√mw km-aq-ly kp-c-£m ]-≤-Xn-I-fp-≠v.
A-h¿ A-\u-]-Nm-cn-I ta-J-e-bn-ep-≈-h-sc-
°mƒ Iq-Sp-X¬ k-ºm-Zn-°p-∂p-≠v. k-º-Zv
hy-h-ÿ h-f-cp-tºmƒ Iq-Sp-X¬ t]¿ Hu-]-
Nm-cn-Ita-J-e sXm-gn-em-fn-I-fm-bn am-dp-I-
bpw A-\u-]-Nm-cn-I ta-J-e-bn¬, G¿-s∏- n-cn-
°p-∂ sXm-gn-em-fn-I-fp-sS A-\p-]m-Xw Ip-d-bp-
I-bpw sN-øp-sa-∂m-Wv B-kq-{Xn-X hn-I-k-
\w hn`m-h-\w sN-øp-∂-Xv. ]-s£ C-¥y-bn¬
F-¥m-Wv kw -hn-®-Xv? Xm-sg \¬-In-bn-cn-°p-
∂ Nm¿- v (Nm¿- v 7.4) t\m-°p-I. Hu-]-Nm-cn-
I - A-\u-]-Nm-cn-I ta-J-e-bn-ep-≈ sXm-gn¬-
i-‡n hn-X-c-Ww Im-Wmw.
`m-Kw 7.2 ¬ C-¥y-bn¬ G-I-tZ-iw 47.3 tIm-
Sn sXm-gn-em-fn-I-fp-s≠-∂v \mw I-≠p. G-I-
tZ-iw 3 tIm-Sn t]¿ am-{X-am-Wv, Hu-]-Nm-cn-I
ta-J-e-bn¬ ]-Wn-sb-Sp-°p-∂-Xv. cm-Py-Øv Hu-
]-Nm-cn-I ta-J-e-bn¬ sXm-gn-se-Sp-°p-∂-h¿
F-{X i-X-am-\-sa-∂v I-W-°p Iq-´m-tam? G-
I-tZ-iw 6% (3/47.3 X 100) A-Xm-b-Xv _m-°n
94 i-X-am-\w sXm-gn-em-fn-I-fpw A-\u-]-N-cn-
I ta-J-e-bn-em-Wv. Cu 3 tIm-Sn Hu-]-Nm-
cnIsXm-gn-em-fn-I-fn¬ 0.6 tIm-Sn, A-Xm-b-Xv
20% (0.6/3 X 100) am-{X-am-Wv kv-{Xo-Iƒ.
A-\u-]-Nm-cn-I ta-J-e-bn¬, ]p-cp-j-∑m¿ sXm-
gn¬ i-‡n-bp-sS 69 % h-cp-∂p.
1970 I-fp-sS A-h-km-\w ap-X¬ Hu-]-Nm-cn-I
ta-J-e-bn-se sXm-gn-e-h-k-c-߃ h-f-cp-∂n-s√-
∂v Xn-cn-®-dn-™, C-¥y-bpƒ-s∏-sS-bp-≈ ]-e
hn-I-kz-c cm-Py-ß-fpw A-\u-]-Nm-cn-I ta-J-
e-bn-se kw-cw-`ß-sf {i-≤n-°m≥ Xp-S-ßn.
A-\u-]-Nm-cn-I ta-J-e-bn-se sXm-gn-em-fn-Iƒ-
°pw kw-cw-`-߃-°pw H-cp ÿn-c-h-cp-am-\w
e- n-°p-∂n-√. A-h¿-°v k¿-°m-cn¬ \n-∂p-≈
am¿-§-\n¿-t±-i-ß-tfm kw-c-£-W-tam e- n-°p-
∂n-√. bm-sXm-cp \-„-]-cn-lm-c-hpw \¬-Im-sX
sXm-gn-em-fn-I-sf ]n-cn-®p-hn-Sp-∂p. Im-e-l-c-W-
s∏-´ km-t¶-Xn-I hn-Zy-bm-Wv A-\u-]-Nm-cn-
Ita-J-e-bn¬ D-]-tbm-Kn-°p-∂-Xv. bm-sXm-cp
hn-[ I-W-°p-I-fpw C-hn-sS X-øm-dm-°n kp-
£n-°m-dn-√. Cu sXm-gn-em-fn-Iƒ Xm-a-kn-°p-
t_m-Iv-kv 7.1 Hu-]-Nm-cn-Ita-J-em sXm-gn¬
Hu-]-Nm-cn-I ta-J-e-bn-se sXm-gn-ep-I-fp-sS hn-h-c-߃ ti-J-cn-°p-∂-Xv cm-Py-Øn-s‚ hn-
hn[ `m-K-ß-fn-ep-≈ Fw-tπm-bv-sa‚ v F-Iv-kv-tN-©p-Iƒ ap-tJ-\ tI-{μ sXm-gn¬ a-{¥m-
e-b-am-Wv. C-¥y-bn-se Hu-]-Nm-cn-I ta-J-e-bn-se ap-JysXm-gn¬-Zm-Xm-hv B-sc-∂v \n-߃-
°-dn-bm-tam? 2012 ¬ B-sI-bp-≈ 3 tIm-Sn Hu-]-Nm-cn-I ta-J-em-sXm-gn-em-fn-I-fn¬ 1.8
tIm-Sn-bpw sXm-gn-se-Sp-°p-∂-Xv s]m-Xp-ta-J-e-bn-em-Wv. C-hn-tS-bpw ]p-cp-j≥-am-cm-Wv Iq-
Sp-X¬. kv-{Xo-Iƒ Hu-]-Nm-cn-Ita-J-e-bn-se sXm-gn-em-fn-I-fp-sS B-dn-sem-∂v am-{X-am-Wp-
≈-Xv. 1990 I-fp-sS Xp-S-°-Øn¬ km-º-Øn-I]-cn-jv-I-c-W {]-{In-b-Iƒ B-cw-`n-®-Xn-\p
ti-jw Hu-]-Nm-cn-Ita-J-e-bn-se sXm-gn-em-fn-I-fp-sS F-Æ-Øn¬ Ip-d-hp-≠m-bn- p-s≠-∂v
km-º-Øn-Iim-kv-{X-⁄≥-am¿ Np-≠n-°m- p-∂p. \n-߃ F-¥v I-cp-Xp-∂p?
157
∂-Xv ]p-d-tºm-°p-I-fn-epw tN-cn-{]-tZ-i-ß-fn-
epw B-Wv. A-¥m-cm-{„ sXm-gn¬ kw-L-S-\
(ILO) bp-sS C-S-s]-S-en-s\ Xp-S¿-∂v, A-ev-]w
ssh-In-bm-s\-¶n-epw K-h -sa‚ v A-\u-]-Nm-
cn-I ta-J-e kw-cw -ß-sf \-ho-I-cn-°p-∂-Xn-
\pw A-hn-Sp-sØ sXm-gn-em-fn-Iƒ-°v km-aq-ly
kp-c-£m \-S-]-Sn-Iƒ B-cw- n-°p-∂-Xn-\pw {i-
a-߃ B-cw- n-®n- p-≠v.
7.8 sXmgnen√mbva
(Unemployment)]ecpw ]{Xßfn¬ sXmgn¬
HgnhpIƒ t\m°p∂Xv
\n߃ I≠ncn°pw. Nne¿
kplrØp°fneqsSbpw
_‘p°fneq sSbpw BWv
sXmgnet\zjn°p∂Xv .
A∂∂sØ tPmen°v
Xßsf hnfn°p ∂Xn\mbn
ImØp \n¬°p∂
sXmgnemfn Isf ]e
Nn-{Xw 7.4 h-gn-tbm-c I-®-h-Sw: h¿-≤n-®p h-cp-∂ A-\u-]-Nm-cn-I
ta-J-e sXm-gn-ep-Iƒ
Nm¿-´v 7.4 Hu-]-Nm-cn-I / A-\u-]-Nm-cn-I ta-J-e-bn-se sXm-gn-em-
fn-Iƒ, 2009 -2010 sXm-gn-em-fn-I-fp-sS F-Æw (Z-i-e-£-Øn¬)
Nu
mb
er
of
Wo
rk
er
s(i
n
mil
lion
)300
250
200
150
100
5 0
0
2 96
300
131
M a l e F e m a l e
1 5 8
t_m-Iv-kv 7.2 A-l-Ω-Zm-_m-Zn-se A-\u-]-Nm-cn-Ih-¬I-c-Ww.
60 e-[n-Iw Xp-Wn-an-√p-I-fn¬ sXm-
gn-se-Sp-°p-∂ 1,50,000 tØm-fw
sXm-gn-em-fn-Iƒ D-¬m-Zn-∏n-°p-∂ D-
¬∏-∂Øm¬ k-º-∂-am-b H-cp
\-K-c-am-Wv A-l-Ω-Zm-_m-Zv. Cu
sXm-gn-em-fn-Iƒ \q-‰m-≠p-I-fm-bn
h-cp-am-\ kp-c-£n-X-Xzw t\-Sn-bn- p-
≠v. A-h¿-°v kp-c-£n-X-am-b tPm-
en-bpw, Po-hn-°m-\p-≈ th-X-\-hpw
D-≠m-bn-cp-∂p. A-h-cp-sS B-tcm-Ky-
hpw hm¿-≤-IyIm-e-hpw kw-c-£n-
°p-∂-Xn-\m-bp-≈ km-ap-ln-I kp-
c-£m ]-≤-Xn-I-fpw D-≠m-bn-cp-∂p.
A-h¿-°v i-‡-am-b sXm-gn-em-fn
kw-L-S-\-I-fp-≠m-bn-cp-∂p. A-h
X¿-°-߃ ]-cn-l-cn-°p-I am-{X-a-
√ sN-bv-Xn-cp-∂-Xv, sXm-gn-em-fn-Iƒ-
°pw Ip-Spw-_-Øn-\pw B-h-iy-am-
b t£-a{]-h¿-Ø-\-ß-fn-epw G¿-
s∏- n-cp-∂p. 1980 I-fp-sS Xp-S-°-Øn¬, C-¥y-bn-ep-S-\o-f-ap-≈ Xp-Wn-an-√p-Iƒ A-S-®p-]q´m≥
Xp-S-ßn. apw-ss_ t]m-ep-≈ Nn-e ÿ-e-ß-fn¬ an-√p-Iƒ h-f-sc th-K-Øn¬ A-S-®p-]q- n.
A-l-Ω-Zm-_m-Zn¬ A-S-®p-]q- ¬ {]-{In-b h-f-sc-b-[n-Iw, G-I-tZ-iw 10 h¿-j-tØm-fw, h-
en-®p \o-´n. Cu Im-e-L-´-Øn¬, G-I-tZ-iw 80,000Øn-e-[n-Iw ÿn-c sXm-gn-em-fn-Iƒ-
°pw 50,000 Øn-e-[n-Iw Xm¬-Im-en-I sXm-gn-em-fn-Iƒ-°pw sXm-gn¬ \-„-s∏-Sp-I-bpw A-
h¿ A-\u-]-Nm-cn-I ta-J-e-bn-te-°v X-≈-s∏-Sp-I-bpw sN-bv-Xp. A-l-Ω-Zm-_m-Zv
\-K-cw Nn-e km-º-Øn-I ]n≥hm-ß-en-\pw (Recession) {I-a-k-am-[m-\ {]-iv-\-߃-°pw
{]tXy-In-®v h¿-£o-b e-l-f-Iƒ-°v, km-£yw h-ln-®p. ap-gp-h≥ sXm-gn-em-fn-I-fpw a-[y
h¿-§ hn- m-K-ß-fn¬ \n-∂pw A-\u-]-Nm-cn-I ta-J-e-bn-te-°pw Zm-cn-{Zy-Øn-te-°pw F-Sp-
sØ-dn-b-s∏- p. hym-]-I-am-b a-Zy-]m-\-hpw B-fl-l-Xy-bpw hym]-I-ambn.
Ipp-Spw-_-Øn-se i-‡n-tI-{μ-Øn-se am-‰w - sXm-gn¬ \-„-
s∏- H-cp an-√v-sXm-gn-em-fn sh-fp-Øp-≈n sXm-en-I-f-bp-∂p.A-
tX-k-a-bw A-h-s≥-d `m-cy H-cp ]p-Xn-b sXm-gn-em-b _o-Un
sX-c-∏n¬ G¿-s∏- n-cn-°p-∂p
159
\Kcßfnepw ImWmhp∂XmWv. Nne¿
^mŒdnIfnepw Hm^nkpIfnepw t\cn´v
sN∂v, XßfpsS _tbmUm‰ \¬In
AhnSßfn¬ Fs¥¶nepw tPmen Hgnhp
t≠m F∂v At\zjn°p∂p. {Kma{]tZi
ßfn¬ ]ecpw sXmgn¬ tXSn ]pdØp t]m-
Ip-∂n-√.A-h¿ sXm-gn-en-√m-Ø-t∏mƒ, sh-dp-
sX ho- n-en-cn-°p-∂p. Nn-e¿ Fw-tπ-bv-sa‚ v F-
Iv-kv-tN-©p-Iƒ ap-tJ-\-bp-≈ sXm-gn-e-h-k-
c-߃ e-`n-°p-∂-Xn-\m-bn t]-cv \¬-In Im-
Øn-cn-°p-∂p. \m-j-W¬ km-ºnƒ k¿-tΔ
Hm-^o-kv (NSSO) sXm-gn-en-√m-bv-a-sb \n¿-h-
Nn-®n-cn-°p-∂-Xv, sXm-gn¬ e- y-a-√m-Ø-Xp sIm-
≠v sXm-gn-se-Sp-°m-Ø-h-cpw, Fw-tπm-bv-sa‚ v
F-Iv-kv-tN-©p-Iƒ ap-tJ-\-tbm _-‘p-°-fpw
kp-lr-Øp-°-fpw ap-tJ-\-tbm sXm-gn-ep-S-a-Iƒ-
°v A-t]-£-Iƒ \¬-In-tbm \n-e-hn-ep-ep-≈
km-l-N-cy-Øn-epw {]-Xn- -e-Øn-epw sXm-gn¬
sN-øp-∂-Xn-\p-≈ k-∂-≤-X A-dn-bn-®v sXm-gn-
e-t\z-jn-°p-∂-h-cpw Dƒ-s∏-Sp-∂ km-l-Ncyw
F-∂mWv. sXm-gn-en-√m-Ø hy-‡n-sb I-s≠-
Øp-∂-Xn-\v ]-e am¿-§-ß-fp-ap-≠v. A-cZn-h-k-
Øn¬ H-cp a-Wn-°q¿ t]m-epw sXm-gn¬ e`n-
°m-Ø B-sf-bm-Wv sXm-gn¬ c-ln-X≥ F∂v
km-º-Øn-I hn-Z-KvZ¿ hn-fn-°p-∂-Xv.
sXm-gn-en-√m-bv-a-sb-°p-dn-®p-≈ Z-Ø-߃ e`y-
am-°p-∂ aq-∂v D-d-hnS-ß-fp-≠v. C-¥y≥ Im-
t\-jp-am-cn dn-t∏m¿- p-Iƒ (Reports of Censusof India), \m-j-W¬ km-ºnƒ k¿-sΔ Hm-
¿Kss\tkj≥ (NSSO) s‚ sXm-gn-epw sXm-
gn-en-√m-bv-a km-l-N-cy-ß-fpw kw-_-‘n-® dn-
t∏m¿- v, Fw-tπm-bv-sa‚ v F-Iv-kv-tN-©p-I-fn-se
]T-\-{]-h¿-Ø-\-߃
A-\u-]-Nm-cn-I ta-J-e-bn-ep-≈-h¿-°v i-cn Nn-”w (tick mark ) \¬-Ip-I
$ G-gv Iq-en sXm-gn-em-fn-I-fpw Ip-Spw-_-Øn-se aq-∂v Aw-K-ß-fpw sXm-gn-se-Sp-°p-∂
tlm- -en-se sXm-gn-em-fn .
$ C-cp-]-Øn-b-©v A-[ym-]-I-cp-≈ kz-Im-cykv-Iq-fn-se A-[ym-]-I≥
$ t]m-en-kp-Im-c≥
$ k¿-°m¿B-ip-]-{Xn-bn-se \-gv-kv.
$ ssk-°nƒ dn-£m-°m-c≥
$ H-º-Xv sXm-gn-em-fn-I-fp-≈ Xp-Wn-°-S-bp-sS D-S-a
$ ]-Øn-e-[n-Iw _- p-I-fp-≈-Xpw 20 s{sU-h¿-am-cpw, I-≠-Œ¿-am-cpw, a-‰p sXm-gn-em-fn-I-f-
ap-≈ _-kv I-º-\n-bn-se s{sU-h¿
$ ]-Øv sXm-gn-em-fn-I-fp-≈ \n¿-Ωm-W-°-º-\n-bn-se kn-hn¬ F-©n-\o-b¿.
$ kw-ÿm-\ k¿-°m¿ ÿm-]-\-Øn¬ Zn-h-k-Iq-en A-Sn-ÿm-\-Øn¬, sXm-gn¬ sN-øp-∂
I-ºyq- ¿ Hm-∏-td-‰¿
$ ssh-Zyp-Xn Hm- o-kn-se Kp-a-kv-X≥.
1 6 0
sXm-gn-en-\pw ]-cn-io-e-\-Øn-\p-am-bp-≈ c-Pn-
kv-t{S-j≥ kw-_-‘n-® U-b-d-Œ¿ P-\-d-en-s‚
dn -t∏m¿ -´p -Iƒ (Director General ofEmployment and Training of Registrationwith Employ-ment Exchanges) F-∂n-h. C-
h Hm-tcm-∂pw hy-Xy-kv-X-am-b hn-h-c-ß-fm-Wv
\-ap-°v \¬-Ip-∂-sX-∂n-cn-°n-epw
sXm-gn-en-√m-Ø-h-cp-sS {]-Ir-X-
sØ-°p-dn-®pw cm-Py-Øv \n-e-hn-en-
cn-°p-∂ hn-hn-[ X-c-Øn-ep-≈
sXm-gn-en-√m-bv-a-sb-°p-dn-®pw, \-ap-
°v A-dn-hv \¬-Ip-∂p-≠v.
\-ap-°v hy-Xy-kv-X co-Xn-bn-ep-≈
sXm-gn-en-√m-bv-a D-t≠m? Cu A-
[ym-b-Øn-s‚ B-Zy J-fin-I-
bn¬ hn-i-Zo-I-cn-® co-Xn-bn-ep-≈
sXm-gn-en-√-bv-a-sb {]-Xy-£ sXm-
gn-en-√m-bva(Open unemployment)F-∂v hn-fn-°p-∂p. C-¥y-bnse Ir-
jn-bn-S-ß-fn¬ Im-W-s∏-Sp-∂
sXm-gn-en-√-bv-a-sb {]-—-∂
sXm-gn-en-√m-bv-a? F-∂m-Wv
km-º-Øn-I im-kv-{X-⁄¿
hn-fn-°p-∂-Xv. F¥m-Wv {]-
—-∂ sXm-gn-en-√m-bv-a? H-cp
I¿-j-I-\v \m-ev G°¿ Ir-
jn`q-an D-s≠-∂pw Hcp h¿-
jw Cu Ir-jn-bn-S-Øn-se F-
√m {]-h¿-Ø-\-߃-°p-am-bn
A-bm-fpw c≠v sXm-gn-em-fn-
I-fpw a-Xn F-∂pw k-¶¬-]n-
°p-I. F-∂m¬ A©v sXm-
gn-em-fn-I-fpw IpSpw-_-Øn-se
a-‰w-K-ß-fm-b m-cy, Ip- n-Iƒ
Xp-S-ßn-b-h-tc-bpw C-hn-sS
sXm-gn-en-\v D-]-tbm-Kn-°p-∂p-sh-¶n¬, B A-
h-ÿ-bm-Wv {]-—∂ sXm-gn-en-√m-bv-a. 1950 I-
fn¬ \-S-∂ H-cp ]T-\w A-\p-k-cn-®v C-¥y-bn-
se I¿-j-I sXm-gn-em-fn-I-fn¬ aq-∂n-sem-∂v
t] -cpw {] -— -∂ sXm -gn -en -√m -b v -a
A\p`hn-°p-∂-h-cm-Wv.
Nn-{Xw 7.5 an-√n-se sXm-gn¬ \-„-s∏- sXm-gn-em-fn-Iƒ,
Xm-¬Im-en-I tPm-en-Iƒ-°m-bn Im-Øp \n¬-°p-∂p.
Nn-{Xw 7. 6 I-cn-ºv sh-´p-∂-h¿: {]-—-∂ sXm-gn-en-√m-bv-a Im¿-jo-I
sXm-gn-ep-I-fn¬ km-[m-c-W-am-Wv.
161
Nn-e B-fp-Iƒ \-K-c{]-tZ-i-ß-fn-te-°v Ip-
Sn-tb-dp-I-bpw, A-hn-sS Ip-d-®p Im-ew sXm-
gn¬ sN-bv-Xv a¨-kq¨ Im-e-am-Ip-tºmƒ
kz-¥w {Km-a-Øn-te-°v Xn-cn-®p h-cn-I-bpw sN-
øp-∂-Xv \n-߃ I-≠n-cn-°pw. F-¥p-sIm-≠m-
Wv A-h¿ A-Ø-c-Øn¬ s]-cp-am-dp-∂-Xv.? Im-
c-Ww Im¿-jn-Ita-J-e-bn-se sXm-gn-ep-Iƒ
Im-en-I-am-Wv. h¿-j-Øn-se F-√m am-k-ß-
fn-epw A-h¿-°n-hn-sS sXm-gn-e-h-k-c-ß-fn-√.
Ir-jn-bn-S-ß-fn¬ sN-øm≥ sXm-gn-en-√m-sX
h-cp-tºmƒ A-h¿ sXm-gn¬ tX-Sn \-K-c-{]-
tZ-i-ß-fn¬ t]m-Ip-I-bpw A-hn-sS sXm-gn¬
F-Sp-°p-I-bpw sN-øp-∂p. C-Ø-cw sXm-gn-en-
√m-bv-a-sb, Im-en-IsXm-gn-en-√m-bv-a (SeasonalUnemployment) F-∂v A-dn-b-s∏-Sp-∂p.
CXpw C-¥y-bn¬ km-[m-c-W-bm-bn Im-Wp-
∂ H-cp Xcw sXm-gn-en-√m-bv-a-bm-Wv.
h-f-sc Ip-d-™ sXm-gn¬ h-
f¿-®-bm-Wv, \mw tc-J-s∏-Sp-
Øn-bn-´p-≈-sX-¶n-epw Zo¿-
L-Im-ew sXm-gn-en-√m-Xn-cn-
°p-∂-h-sc \n-߃ I-≠n-
´p-t≠m? hn-Z-Kv-[¿ ]-d-bp-∂-
Xv, C-¥y-bn-se P-\-߃-°v
A-Ø-c-Øn¬, Zo¿-L-Im-ew
sXm-gn-se-Sp-°m-sX I-gn-bp-
hm≥ km-[n -°p -I-bn -√
F∂m-Wv. A-h-cp-sS \n-cm-
im-P-\-I-am-b km-º-Øn-I
km-l-N-cyw A-ß-s\ C-cn-
°p-hm≥ A-\p-h-Zn-°p-I-bn-
√. C-h¿ hr-Øn-lo-\-hpw
A-\m-tcm-Ky-I-c-hpw A-]-I-
S-I-c-hp-am-b Np-‰p-]m-Sn-ep-≈
tPm-en-I-fpw A-Xp-t]m-se
sN-øm≥ {]-bm-k-ap-≈ tPm-en-I-fpw, G-s‰-Sp-
°p-hm≥ \n¿-_-‘n-°-s∏-Sp-∂p. Xm-gv-∂h-cp-
am-\-ap-≈ Ip-Spw-_-߃-°v sXm-gn¬ e`n-°p-
∂-Xn-\pw A-Xp-h-gn A-h¿-°v am-\y-am-b Po-
hn-Xkm-l-N-cy-߃ H-cp-°p-∂-Xn-\p-am-bp-≈
[m-cm-fw{i-a-߃ tI-{μ- kw-ÿm-\ k¿-°m-
cp-Iƒ \-S-Øp-∂p-≠v. C-h Xp-S¿-∂p-≈ `m-
K-ß-fn¬ ]-cn-tim-[n-°mw.
7.9 k¿-°m-cpw sXm-gn¬ kr-„n-
bpw (Government and EmploymentGeneration)2005 se tZ-io-b {Km-ao-W sXm-gn-ep-d-∏p]-cn-
]m-Sn \n-߃ Hm¿-°p-∂p-≠-t√m? ssh-Z-Kv[yw
B-h-iy-an-√m-Ø sXm-gn-se-Sp-°p-hm≥ X-øm-
dp-≈ {Km-ao-W Ip-Spw-_-߃-°v h¿-j-Øn¬
100 Zn-h-k-sØ D-d-∏m-b th-X-\ sXm-gn¬ hm-
Nn-{Xw 7. 7 k¿-°m¿ t\-cn-´v sXm-gn¬ kr-„n-°p-∂ co-Xn-bm-Wv
A-W-s°-´p-I-fp-sS \n¿-Ωm-Ww.
1 6 2
Kv-Zm-\w sN-øp-∂ ]-≤-Xn-bm-Wn-Xv. {Km-a-{]-tZ-
i-ß-fn¬ sXm-gn-e-t\z-j-I¿-°v sXm-gn¬ kr-
j-Sn-°p-∂-Xn-\m-bn k¿-°m¿ \-S-∏n-em-°n-b
]e ]-≤-Xn-I-fn¬ H-∂v.
kzm-X-{¥ym-\-¥-c-Im-ew ap-X¬ sXm-gn¬ kr-
„n-°p-∂-Xn-\pw, sXm-gn¬ A-h-k-c-߃ D-≠m-
°p-∂-Xn-\pw tI-{μ-kw-ÿm-\ k¿-°m-cp-Iƒ
h-f-sc {]-[m-\ ]¶m-Wv h-ln-°p-∂-Xv. Cu
{i-a-ß-sf {]-Xy-£w, ]-tcm-£w F-∂n-ß-s\
c-≠m-bn Xn-cn-°mw. H∂mw K-W-Øn¬ s]-Sp-
∂-Xm-Wv \n-߃ sXm´v ap≥`m-K-Øv ]Tn-®,
-c-W-]-c-am-b Im-cy-߃-°m-bn hy-Xy-kv-X
h-Ip-∏p-I-fn¬ P-\-߃-°v t\-cn-´v \n-b-a-\w
\¬-Ip-I F-∂-Xv. A-Xp-t]m-se k¿-°m¿ hy-
h-km-b-ß-fpw tlm- -ep-I-fpw K-Xm-K-Xÿm-
]-\-ß-fpw B-cw- n-°p-I-bpw A-Xp-h-gn, t\-cn-
v sXm-gn-e-h-k-c-߃ kr-„n-°p-I-bpw sN-øp-
∂p. k¿-°m¿ kwcw`ß-fn-se N-c-°v tk-h-
\-ß-fp-sS D¬]mZ\w h¿-[n-∏n-°p-tºmƒ k¿-
°m¿ kwcw -ß-fn¬ \n-∂v A-kw-kv-Ir-X h-
kv-Xp-°ƒ kzo-I-cn-°p-∂ kz-Im-cy kw-
cw`߃ Ah-cp-sS D-ev-]m-Z-\w h¿-≤n-∏n-°p-
I-bpw AXn-ep-sS k-º-Zvhy-h-ÿ-bn-se sXm-
gn-e-h-k-c-߃ h¿-≤n-°p-I-bpw sN-øp-∂p. D-
Zm-l-c-W-am-bn k¿-°m¿ D-S-a-ÿ-X-bn-ep-≈
D-cp-°p I-º-\n, A-Xn-s‚ D-¬]m-Z-\w h¿-≤n-
∏n-°p-tºmƒ, k¿-°m¿ I-º-\n-bn-se sXm-gn-
e-h-k-c-߃ h¿-≤n-°p-∂p. A-tXk-a-bw X-
s∂ Cu k¿-°m¿ I-º-\n-bn¬ \n-∂v D-cp-
°phmßp-∂ kz-Im-cy I-º-\n-bpw D-¬]m-Z-
\w h¿-≤n-∏n-°p-I-bpw A-Xp-h-gn sXm-gn-e-h-
k-c߃ kr-„n-°-s∏-Sp-I-bpw sN-øp-∂p.
CXm-Wv k-º-Zvhy-h-ÿ-bn-se k¿-°m¿ {i-
a-ß-fp-sS -e-am-bn ]-tcm-£-am-b sXm-gn-e-
h-k-c-߃ kr-„n-°p-∂ co-Xn.
sXm-gn-e-h-k-c-߃ kr-„n-°p-∂-Xn-eq-sS -
Zmcn{Zyw \n¿-Ωm¿-÷-\w sN-øp-∂-Xn-\m-bn
[mcm-fw ]-≤-Xn-Iƒ k¿-°m¿ \-S-∏n-em-°p-
∂-Xm-bn \m-emwA-[ym-b-Øn¬ \mw I-≠p.
A-h sXm-gn-e-h-k-c-߃ kr-„n-°p-∂-Xn-\p-
≈ ]-≤-Xn-Iƒ F-∂v Iq-Sn A-dn-b-s∏-Sp-∂p.
Cu ]-≤-Xn-I-sf-√mw sXm-gn-e-h-k-c-߃ kr-
„n-°p-∂-Xn-\p-≈-Xv am-{X-a-√ e-£y-an-Sp-∂-Xv
a-dn-®v, {]m-Y-an-Im-tcm-Kyw, {]m-Y-an-I hn-Zy- ym-
kw, {Km-a {]-tZ-i-ß-fn-se Ip-Sn-sh-≈w,
t]mj-Im-lm-cw, h-cp-am-\-hpw sXm-gn-epw kr-
„n-°-∂-Xn-\p-≈ B-kv-Xn-Iƒ hm-ßn-°p-∂-Xn-
\m-bp-≈ k-lm-bw, th-X-\ sXm-gn¬ kr-„n-
®p sIm-≠p-≈ k-aq-l B-kv-Xn-I-fp-sS hn-I-
k-\w, ho-Sp-I-fp-tS-bpw ip-No-I-c-W ku-I-cy-
ß-fp-tS-bpw \n¿-Ωm-Ww, ho-Sp-Iƒ \n¿-an-°p-
∂-Xn-\p-≈ k-lm-bw, {Km-ao-W tdm-Up-I-fp-
sS \n¿-Ωm-Ww, X-cn-ip `q-an-bp-tS-bpw ]m-gv
`qan-bp-tS-bpw hn-I-k-\w, Xp-S-ßn-b tk-h-\-
߃ \¬-Ip-∂-Xn-\pw Iq-Sn-bm-Wv.
7.10 D-]-kw-lm-cw
C-¥y-bp-sS sXm-gn¬-i-‡n-bp-sS L-S-\-bn¬
am-‰-ap-≠m-bn-´p-≠v. tk-h-\ ta-J-e-bn-em-Wv
]pXn-b sXm-gn-e-h-k-c-߃ Iq-Sp-X-epw I-≠p
h-cp-∂-Xv.C-°m-e-Øv tk-h-\ ta-J-e-bp-sS
hnIm-k-hpw D-b¿-∂ km-t¶-Xn-Ihn-Zy-bp-sS B-
hn¿- m-h-hpw aq-ew sN-dp-In-S / hy-‡n kw-cw-
-߃-°pw A-s√-¶n¬ ssh-Z-Kv-[y-ap-≈ sXm-
gn-em-fn-Iƒ-°pw, _-lp-cm-{„Ip-Ø-I-I-tfm-Sv
t\-cn- v a-’-cn-®m¬ am-{X-ta \n-e-\n-¬]p-≈q
F-∂ A-h-ÿ kw-Pm-X-am-bn-cn-°p-∂p. ]p-dw
]-Wn-I-cm¿ (out sourcing) C-∂v H-cp km-[m-c-
W kw- -h-am-bn-cn-°p-∂p. A-Xn-\¿-∞w h≥-
In-S I-º-\n-Iƒ X-ß-fp-sS sN-dn-b k-hn-tij
163
h-Ip-∏p-Iƒ A-S-®p ]q-´p-I-bpw (D-Zm-l-c-W-
Øn\v \n-b-aw, Iw-]yq- ¿ t{]m-{Km-an-ßv, D-]t`m-
‡r tk-h-\-߃ ap-X-em-b-h) X-ß-fp-sS h≥-
In-S tPm-en-Iƒ A¬-]m¬-]-am-bn hn-tZ-i-ß-
fn¬ t]m-ep-ap-≈ sN-dn-b kw-cw-`-߃-°pw
ssh-Z-Kv-[y-ap-≈ hy-‡n-Iƒ-°pw \¬-Ip-∂-Xm-
Wv Iq-Sp-X¬ em`I-c-sa-∂v I-s≠-Øp-I-bpw
sN-øp-∂p.C-Xn-s\ Xp-S¿-∂v B-[p-\n-I-am-b
Hcp hy-h-km-b-im-e A-s√-¶n¬ H-cp Hm^o-
kv F-∂ ]-c-º-cm-K-X-am-b B-i-bw am-dn-bn-
cn-°p-∂p. C-∂v ]-e¿-°pw ho-Sp-Iƒ X-s∂-bm-
Wv tPm-enÿ-ew. ]-s£ Cu am-‰-ß-sfm-∂pw
hy-‡n sXm-gn-em-fn-Iƒ-°v A-\p-Iq-e-a-√. sXm-
gn-en-s‚ kz-`m-hw Iq-Sp-X¬ A-\u-]-Nm-cn-I-
am-°-s∏-Sp-∂p. h-f-sc Ip-d-®p t]¿-°v am-{X-
ta km-aq-lykp-c-£m ]-≤-Xn-Iƒ e- y-am-Ip-
∂p-≈q.
I-gn-™ c-≠v Z-im-–-ß-fm-bn, sam-Øw B`y-
¥-tcm¬]m-Z-\-Øn¬ {Zp-X-K-Xn-bn-ep-≈
hf¿® D-≠m-bn- p-≠v. ]-s£, A-tXm-sSm-∏w
D-≠m-tI-≠ sXm-gn-e-h-k-c-ß-fn-se h¿-≤-\-
hv D-≠m-bn- n-√. C-Xv sXm-gn-e-h-k-c-߃ kr-
„n-°p-∂-Xn-\m-bp-≈, {]-tXy-In-®pw {Km-a-{]-tZ-
i-ß-fn¬, {i-a-߃-°v Xp-S-°w Ip-dn-°p-hm≥
k¿-°m-cp-I-sf \n¿-_-‘n-X-am-°p-∂p.
1 6 4
kw-{K-lw ( Recap)
$ ]-e-X-c-Øn-ep-≈ km-º-Øn-I{]-h¿-Ø-\-ß-fn¬ G¿-s∏-Sp-I-bpw sam-Øw tZ-io-
tbm-ev-]-∂-Øn-te-°v kw- m-h-\ sN-øp-I-bpw sN-øp-∂ F-√m-h-cpw sXm-gn-em-fn-I-
fm-Wv.
$ cm-Py-sØ P-\-kw-Jy-bn¬ A-©n¬ c-≠p`m-K-hpw ]-e-X-cw km-º-Øn-I {]-h¿-
Ø-\-ß-fn¬ G¿-s∏-Sp-∂p.
$ C-¥y-bn-se sXm-gn¬-i-‡n-bn¬ q-cn- m-K-hpw ]p-cp-j-∑m-cm-Wv, {]-tXy-In-®pw {Km-
ao-W ta-J-e-bn¬-\n-∂p-≈-h¿.
$ C-¥y-bn-se _-lp`q-cn- m-Kw sXm-gn-em-fn-I-fpw kz-bw sXm-gn¬ sN-øp-∂-h-cm-Wv.
Xm-¬Im-en-I Iq-en sXm-gn-em-fn-I-fpw ÿn-c-i-º-f-°m-cpw tN¿-∂v C-¥y-bp-sS sXm-
gn¬-i-‡n-bp-sS ]-Ip-Xn-bn¬ Xm-sg-tb h-cp-∂p-≈q.
$ C-¥y-bn-se sXm-gn¬-i-‡n-bn¬ A-©n¬ aq-∂v m-K-hpw D-]-Po-h-\-Øn-\m-bn Ir-
jn-tb-bpw A-\p-_-‘{]-h¿-Ø-\-ß-tf-bp-am-Wv B-{i-bn-°p-∂-Xv.
$ Cu-b-Sp-Ø Im-e-Øm-bn sXm-gn-en-s‚ h-f¿-®m th-Kw Ip-d-™n- p-≠v.
$ C-¥y-bp-sS km-º-Øn-I ]-cn-jv-I-c-W-Øn-\v ti-j-ap-≈ Im-e-L- -Øn¬ tk-h-\-
ta-J-e-bn-se sXm-gn-e-h-k-߃ h¿-≤n-®n- p-≠v. Cu ]p-Xn-b tPm-en-Iƒ `q-cn- m-K-
hpw A-\u-]-Nm-cn-I ta-J-e-bn-em-Wv. A-Xp t]m-se sXm-gn-en-s‚ kz-`m-hw an-°-
hm-dpw Xm-¬Im-en-I co-Xn-bn-ep-am-Wv.
$ Hu-]-Nm-cn-I ta-J-e-bn-se G-‰-hpw h-en-b sXm-gn¬Zm-Xm-hv k¿-°m-cm-Wv.
$ {Km-ao-W C-¥y-bn-se sXm-gn-en-√m-bv-a-bp-sS s]m-Xpcq-]-am-Wv {]-—-∂ sXm-gn-en-√mbva
$ C-¥y-bp-sS sXm-gn¬-i-‡n-bp-sS L-S-\-bn¬ am-‰-߃ D-≠m-bn- p-≠v.
$ ]-e-X-c-Øn-ep-≈ ]-≤-Xn-I-fn-eq-sS-bpw \-b-ß-fn-eq-sS-bpw t\-cn- pw A-√m-sX-bpw
sXm-gn¬ kr-„n-°m≥ k¿-°m¿ {i-an-®p h-cp-∂p.
A- ym-k-߃ -
1. B-cm-Wv sXm-gn-em-fn?
2. sXm-gn-em-fn P-\-kw-Jy A-\p-]m-Xw \n¿-h-Nn-°p-I.
3. Xm-sg ]-d-bp-∂-h¿ - H-cp bm-N-I≥, H-cp tam-„m-hv, H-cp I-≈-°-S-Øp-Im-c≥, H-cp
Nq-Xm- -°m-c≥ - sXm-gn-em-fn-I-fm-tWm? F-¥p-sIm-≠v?
165
4. H-‰-s∏- -Xv I-s≠-Øp-I.
1. H-cp k-eq-Wn-s‚ D-S-a
2. H-cp sN-cp-∏p-Ip-Øn
3 . a-Z¿ U-b-dn (Mother Dairy) bn-se Im-jy¿
4. H-cp Syq-j≥ am-ÿ
5. {Sm≥-kv-t]m¿-´v Hm-∏-td-‰¿
6. \n¿-Ωm-WsXm-gn-em-fn
5. ]p-Xn-b-Xm-bn D-≠m-bn-s°m-≠n-cn-°p-∂ sXm-gn-ep-I-fn¬ `q-cn-`m-K-hpw taJ-e-bn-em-Wv.
(tk-h-\ /D-¬]m-Z-\)
6. \m-ev Iq-en sXm-gn-em-fn-Iƒ D-s≈m-cp ÿm-]-\w ----------------- F-∂-dn-b-s∏-Sp-∂p. (Hu-]-Nm-cn-Iw/ A-\u-
]-Nm-cn-Iw)
7. cm-Pv kv-Iq-fn¬ t]m-Ip-I-bm-Wv. kv-Iqƒ C-√m-Ø-t∏mƒ A-h≥ Ir-jn-bn-S-Øn¬ tPm-en
sN-øp-∂p. A-h-s\ H-cp sXm-gn-em-fn-bm-bn I-W-°m-°m-\m-hp-tam? F-¥p-sIm-≠v?
8. \-K-c-Øn-se kv-{Xo-I-fp-am-bn Xm-c-X-ayw sN-øp-tºmƒ {Km-ao-W kv-{Xo-I-fm-Wv sXm-gn-en-
\pv t]m-Ip-∂-h-cn¬ Iq-Sp-X-epw. F-¥psIm-≠v?
9. ao-\ H-cp Ip-Spw-_n-\n-bm-Wv. A-h¿ ho- p-tPm-en-I-sf-√mw sN-øp-∂-Xn-\v ]p-d-sa ¿-Øm-hn-
s‚ D-S-a-ÿ-X-bn-epw \n-b-{¥-W-Øn-epw D-≈ Xp-Wn-°-S-bn¬ tPm-en-°v sN-øp∂p. A-h-
sc sXm-gn-em-fn-bm-bn I-W-°m-°m-tam? F-¥p-sIm-≠v ?
10. H-‰-s∏- -Xv I-≠-Øp-I
1. D-S-a-ÿ-s‚ Io-gn¬ sXm-gn-se-Sp-°p-∂ D-¥p-h-≠n-°m-c≥,
2 . I¬-∏-Wn-°m-c≥,
3 sa-°m-\n-Iv I-S-bn-se sXm-gn-em-fn,
4. jq t]m-fo-jv sN-øp-∂ Ip- n.
11. 1972˛-73 se C-¥y-bn-se sXm-gn¬-i-‡n hn-X-c-Ww Xm-sg sIm-Sp-Øn-cn-°p-∂p. A-Xn-s\
hni-I-e-\w sN-øp-I-bpw sXm-gn¬-i-‡n-hn-X-c-W-Øn-s≥-d kz- m-h-Øn-\p-≈ Im-c-W-sa-
s¥-∂v I-s≠-Øp-I-bpw sN-øp-I. 45 h¿-j-߃-°v ap-ºp-≈ C-¥y-bp-sS ÿn-Xn-bm-Wn-
sX-∂v {i-≤n-®p-h-t√m!
Xmak ÿew sXmgn¬i‡n (Zie£Øn¬)
]pcpj≥ kv{Xo samØw{Kmaw 125 69 194
\Kcw 32 7 39
1 6 6
{]-tZ-iwP-\-kw-JymI-W-°p
-Iƒ (tIm-Sn-bn¬)
sXm-gn-em-fn ˛ -P-\-
kwJy A-\p-]m-XwI-W-°m-°-s∏-´ sXm-gn-em-
fn-I-fp-sS F-Æw (tIm-Sn-bn¬)
{Km-aw 71.8 41.9 7 1/ 100 x 41 = 30.12\-K-cw 28.52 33.7 ?
sam-Øw 100.40 39.5 ?
12 1999 - 2000 Im-e-L- -Øn-se, C-¥y-bp-sS P-\-kw-Jy-bpw sXm-gn-em-fn P-\-kw-Jy-\p-]m-X-
hp-am-Wv Xm-sg sIm-Sp-Øn-cn-°p-∂-Xv. \n-߃-°v C-¥y-bp-sS sXm-gn¬-i-‡n (\-K-c-Øn-te-
bpw sam-Ø-Øn-epw) I-W-°m-°m-tam?
13 ÿn-c-h-cp-am-\-ap-≈ sXm-gn-em-fn-Iƒ {Km-a-ß-fn-te-°mƒ Iq-Sp-X¬ \-K-c-ß-fn-em-Wv.
F-¥p-sIm-≠v?
14 ÿn-c-h-cp-am-\ sXm-gn-ep-I-fn¬ h-f-sc Ip-d-®v kv-{Xo-Iƒ am-{X-ta Im-W-s∏-Sp-∂p-≈q. F-
¥p-sIm-≠v?
15. sXm-gn¬-i-‡n-bp-sS L-S-\m-]-c-am-b hn-X-c-W-Øn-s‚ k-ao-]-Im-e {]-h-W-X-Iƒ hn-e-bn-
cp-Øp-I.
16. 1970 I-tfm-Sv Xm-c-X-ayw sN-øp-tºmƒ hn-hn-[ hy-h-km-b-ß-fn-ep-S-\o-fw, sXm-gn¬-i-‡n
hnX-c-W-Øn¬ am-‰-ß-sfm-∂pw D-≠m-bn- n-√. \n-ß-fp-sS A- n-{]m-b-sa-¥v?
17. I-gn-™ A-º-Xv h¿-j-ß-fn¬, cm-Py-Øv kr-„n-°-s∏- sXm-gn-ep-I-fp-sS A-f-hv, C-¥y-bp-
sS Pn.Un.]n h-f¿-®-tbm-Sv k-am-\-X-bp-≈-Xm-sW-∂v \n-߃ I-cp-Xp-∂p-t≠m? F-ß-s\?
18. A-\u-]-Nm-cn-I ta-J-e-tb-°mƒ Iq-Sp-X¬ sXm-gn-e-h-k-c-߃ Hu-]-Nm-cn-I ta-J-e-bn¬
kr-„n-t°-≠-Xv A-Xym-h-iy-am-tWm? F-¥p-sIm-≠v?
19. hn-Œ-dn-\v H-cp Zn-h-kw 2 a-Wn-°q¿ am-{X-am-Wv sXm-gn¬ e- n-°p-∂-Xv .Zn-h-k-Øn-se _m-°n
k-a-bw, A-h≥ tPm-en A-t\z-jn-°p-I-bm-Wv. A-h≥ sXm-gn¬c-ln-X-\m-tWm? F-¥v sIm-
≠v ? hn-Œ-dn-s\ t]m-ep-≈-h¿, G-Xv X-cw sXm-gn-em-Wv sN-øp-∂-Xv?
20. \n-߃ H-cp {Km-ahm-kn-bm-Wv. \n-ß-fp-sS {Km-a]-©m-b-Øn-\v th-≠ D-]-tZ-i-߃ \¬-
Im≥ \n-ß-tfm-Sm-h-iy-s∏- m¬, \n-ß-fp-sS {Km-a-Øn-s‚ ]p-tcm-K-Xn-°p sXm-gn-e-h-k-c-߃
kr-„n-°p-∂-Xn-\pw th-≠n G-Xv X-cw {]-hr-Øn-I-fm-Wv \n-߃ \n¿-t±-in-°p-I.
21. B-cm-Wv Xm-Xv-Im-en-I Iq-en sXm-gn-em-fn?
22. H-cp sXm-gn-em-fn A-\u-]-Nm-cn-Ita-J-e-bn-em-Wv sXm-gn¬ sN-øp-∂-sX-∂v \n-߃-s°-ß-
s\ a-\- n-em-°mw?
167
\n¿-t±-in-°-s∏-´ A-[n-I {]-h¿-Ø-\-߃
1. H-cp {]-tZ-iw - H-cp tIm-f-\n-tbm sX-cp-thm - Xnc-s™-Sp-°p-I. A-Xn-s\ 3-4 D-]-ta-J-e-I-
fm-°n Xn-cn-°p-I. A-hn-sS Xm-a-kn-°p-∂ Hm-tcmhy-‡n-bpw G¿-s∏-Sp-∂ {]-h¿-Ø-\-
߃ ti-J-cn-°m-hp-∂ X-c-Øn¬, H-cp k¿-sΔ \-S-Øp-I. Hm-tcm ta-J-e-bp-tS-bpw sXm-
gn-em-fn P-\-kw-Jym-\p-]m-Xw I-W-°m-°p-I. hn-hn-[ D-]-ta-J-e-I-fn-se sXm-gn-em-fn P\-
kw-Jym-\p-]m-X-Øn-se hy-Xym-k-sØ Ip-dn-®v hy-Jym-\n-°p-I.
2. Ip- n-I-sf {Kq-∏p-I-fm-°n Xn-cn-®v kw-ÿm-\-sØ hn-hn-[{]-tZ-i-߃ hn- Pn-®p \¬-Ip-
I. H-cp {]-tZ-i-Øn¬ {]-[m-\-am-bpw s\¬-Ir-jn-bm-Wv \-S-°p-∂-Xv. a-s‰m-∂v sX-ßv Ir-
jn-bp-tS-Xv. aq-∂m-a-tØ-Xv a-’y_-‘-\w ap-Jy sXm-gn-em-bn-cn-°p-∂ H-cp Xo-c-{]-tZ-i-
am-Wv. \m-e-a-tØ-Xv, Iq-Sp-X¬ t]-cpw I-∂vIm-en ]-cn-]m-e-\-Øn¬ G¿-s∏-Sp-∂ \-Zo-Xo-
c-am-Wv. Cu \m-ev{]-tZ-i-ß-fn-epw G-Xv X-cw sXm-gn-ep-I-fm-Wv kr-„n-°-s∏-tS-≠-Xv F-
∂-Xn-s\-°p-dn-®p-≈ H-cp hn-h-c-Ww X-øm-dm-°p-I.
3. \n-ß-fp-sS {]m-tZ-in-I hm-b-\-im-e k-μ¿-in-°p-I. A-hn-sS C-¥y K-h¨-sa‚n-s≥-d
{]-kn-≤o-I-c-W-am-b Fw-tπm-bv-sa‚ v \yq-kv- B-h-iy-s∏-Sp-I. I-gn-™ c-≠v am-k-
sØ Hm-tcm e-°-hpw ]-cn-tim-[n-°p-I. 7 e-°-߃ D-≠m-bn-cn-°pw. C-h-bn¬ \n-∂v 25
sXm-gn¬]-c-ky-߃ sX-sc-s™-Sp-Øv Xm-sg-bp-≈ ]- n-I ]p¿-Øn-bm-°p-I. (B-h-iy-
sa-¶n¬ ]- n-I hn-]p-eo-I-cn-°p-I) sXm-gn-en-s≥-d kz- m-hw N¿-® sN-øp-I.
C\߃ ]ckyw 1]ckyw 2
1 Hm^okns‚ t]cv
2 hIp∏v / Iº\n.
3 kzImcyw/s]mXp / kwbp‡ kwcw`w
4 XkvXnIbpsS t]cv
5 taJe - {]mYanIw /ZznXobw/tkh\w
6. XkvXnIbpsS / HgnhpIfpsS FÆw.
7. Bhiyamb tbmKyX.
1 6 8
4. \n-ß-fp-sS {]-tZ-i-Øv tdm-Uv \n¿-Ωm-Ww, P-e-kw- c-Wn-I-fn-se a-Æv \o-°wsN-ø¬, kvIqƒ
sI- n-S-ß-fp-tS-bpw B-ip-]-{Xn-I-fp-tS-bpw k¿-°m¿ Hm- o-kp-I-fp-tS-bpw \n¿-Ωm-Ww, sN°v-
Um-ap-I-fp-tS-bpw Z-cn-{Z¿-°p-≈ ho-Sp-I-fp-tS-bpw \n¿-Ωm-Ww Xp-S-ßn-b ]-e X-cw {]-h¿-Ø-
\-߃ k¿-°m¿ sN-øp-∂p-≠v. C-Ø-c-Øn-ep-≈ {]-h¿-Ø-\-Øn-s≥-d hn-a¿-i-\m-fl-I hne-
bn-cp-ج dn-t∏m¿- v X-øm-dm-°p-I. Xm-sg ]-d-bp-∂ {]-iv-\-߃ Dƒ-s∏-Sp-Øn-bm-bn-cn-°-
Ww 1. F-ß-s\-bm-Wv {]-hr-Øn I-s≠-Øn-b-Xv? 2. A-\p-h-Zn-® Xp-I? 3 . {]-tZ-i-hm-kn-I-
fp-sS kw`m-h-\ 4. Dƒ-s∏- n-cn-°p-∂ B-fp-I-fp-sS F-Æw -]p-cp-j-∑m-cpw kv-{Xo-I-fpw, 5 .
\¬-In-b th-X-\w. 6. A-Xv B {]-tZ-i-Øv bm¿-∞-Øn¬ B-h-iy-am-tWm? A-Xp-t]m-se
Cu {]-hr-Øn \-S-∏n-em-°p-∂ ]-≤-Xn-bp-am-bn _-‘-s∏- hn-a¿-i-\m-fl-I hn-e-bn-cp-ج
Iq-Sn Dƒ-s∏-Sp-Øp-I
5. Cu A-Sp-Ø-Im-e-Øm-bn [m-cm-fw k-∂-≤ kw-L-S-\-Iƒ Ip-∂n≥ {]-tZ-i-ß-fn-epw hc≠
{]-tZ-i-ß-fn-epw sXm-gn-e-h-k-c-߃ kr-„n-°p-∂-Xn-\v ap≥-ssI F-Sp-°p-∂p-≠v. C-Ø-cw
{]-h¿-Ø-\-߃ \n-ß-fp-sS {]-tZ-i-Øv Im-Wp-∂p-sh-¶n¬, A-hn-Sw k-μ¿-in-°p-I-bpw
dnt∏m¿- v X-øm-dm-°p-I-bpw sN-øp-I.
klm-bI hn -h-߃
CHADHA,G.K.and P.P.SAHU,2002.’Post-reform Setbacks in RuralEmployment:Issues that Need Further Scrutiny’.Economic and PoliticalWeekly,May25,pp.1998-2026
DESAI,S and M.B.DAS,2004.’Is Employment Driving India’s GrowthSurge’Economic and Political Weekly, July3,pp,3045-3051
GHOSE,AJIT K.1999.’Current Issues of Employment Policy in India.’Economic andPolitical Weekly,September4,pp 2592-2608
HIRWAY,INDIRA.2002.Employment and Unemployment Situation in 1990s:Howgood are NSS Data’Economic and Political Weekly,May 25,pp 2027-2036
JACOB, PAUL.1986.Concept of ‘work’ and estimates of ‘workforce’-An appraisalof tjet, reatment of activities relating to non marketed output’ Sarvekshsna,VolIX.No.4April.
169
KULSHTHRA. A. C, GULABS SINGH, ALOK K and R. LMISHRA,2000Workforce in the Indian National Income Accounts Statistics,”TheJournel of Income and Wealth,Vol.22 No.2,July pp 3-39
PRADHAN,B.K. and M.R.SALUJA,1996. ‘Labour Statistics in India:AReview’,Margin,July-September, Vol.28,Number 4,pp.319-347
RATH,NILAKANTHA.2001,’Data on Employment, Unemployment andEducation:Where to go from here?’Economic and Political Weekly,June9, ,pp 2081-2087.
SUNDARAM,K.2001.Employment-Unemployment Situation in the Nineties:SomeResults from NSS 55th Survey’, Economic and Political Weekly,August 11 pp.3039-3049.
VISARIYA,PRAVIN.1996.Structure of Indian Workforce,1961-1994',The IndianJournal of Labour Economics, Vol.39, No.4,pp.725-740
Government Reports Annual Reports, Ministry of Labour, Government of India,DelhiCensus of India 2011,Primary Census Abstract, Registrar General ofCensus Operations,Ministry of Home Affairs,Government of India,DelhiEconomic Survey, Ministry of Finance,Government of India.Reports on Employment and Unemployment Situation in India,Ministry of Statisticsand Planning,Government of India.
sh_v ssk‰v
www.censusofindia.nic.inwww.mospi.nic.in
1 7 0
]T\ t\´ßƒ
$ kmºØnI, -kmaqlnI ]›mØe kuIcytaJebn¬ C¥y t\cnSp∂
{][m\ sh√phnfnIƒ Fs¥√mw F∂v a\ nem°p∂p.
$ kmºØnIhnIk\Øn¬ ]›mØekuIcyßfpsS ]¶v Xncn®dn-
bp∂p.
$ ]›mØekuIcyßfpsS Hcp \n¿WmbI LSIw F∂\nebn¬
Du¿÷Øns‚ ]¶v a\ nem°p∂p.
$ BtcmKy, Du¿PtaJeIfnse {]iv\ßfpw km[yXIfpw a\ n-em-
°p∂p.
$ C¥ybnse BtcmKy ]›mØekuIcyßsfIpdn®v a\ nem°p∂p.
]›mØe kuIcy߃
8
171
8.1 BapJw
C¥ybnse Nne kwÿm\߃, Nne
{]tXyI taJeIfn¬, a‰p kwÿm\ß-
tf°mƒ, IqSpX¬ sa®s∏´ {]IS\w
ImgvNsh°p∂Xv F¥psIm≠msW∂v
Ft∏msg¶nepw Nn¥n®n´pt≠m? Im¿-
jnI taJebnepw ]gw]®°dn D¬]mZ-
\Ønepw ]©m_v, lcnbm\, lnamN¬
{]tZiv F∂o kwÿm\߃ IqSpX¬
A`nhr≤ns∏´Xv F¥psIm≠mWv? alm-
cm{„bpw KpPdmØpw IqSpX¬ hymhkm-
bnI ]ptcmKXn ssIhcn®Xv F¥psIm-
≠mWv? F¥psIm≠mWv "ssZhØns‚
kz¥w \mSv' F∂dnbs∏Sp∂ tIcfw
km£-cXbnepw BtcmKy]cn]me\-
Ønepw ipNoIcW kuIcyØnepw,
AXpt]mse [mcmfw hnt\mZk©mcn-
Isf BI¿jn°p∂Xnepw anI®v
\n¬°p∂Xv? F¥psIm≠mWv I¿ÆmS-
Ibnse hnhckmt¶XnI hyhkmbw
temI{i≤ ]nSn®p]‰p∂Xv?
Chs°√mw ImcWw, Hmtcm kwÿm--
\ßfpw, Ah¿°v anIhp≈ taJeIfn¬
sa®s∏´ ]›mØekuIcy߃
ssIhcn®ncn°p∂p F∂XmWv. Nne¿°v
sa®s∏´ PetkN\ kuIcyßfp≠v. a‰v
Nne¿°v anI® KXmKX kuIcyß-fm-
Wp-≈Xv, As√¶n¬ Ah \n¿ΩmW
hyhkmb߃°mhiyamb AkwkvIr-
XhkvXp°ƒ e`yamIp∂ hn[Øn¬
XpdapJßtfmSv ASpØv InS°p∂-
hbmWv. I¿ÆmSIbnse _wKepcp t]m-
ep≈ ]´W߃ _lpcmjv-{SIpØI-
Isf BI¿jn°p∂Xv, Ah¿ temtIm-
Øc \nehmcØnep≈ hm¿Ømhn\nab
kuIcy߃ \¬Ins°m≠m-Wv. cmPy-
Øns‚ hnIk\Øn\v kuIcy-samcp-
°p∂ CØcw ]n¥pWm LSI-ßsf-
sb√mw tN¿Øv ]›mØe kuIcy-
߃ (Infrastructure) F∂v hnfn-°mw.
Aßns\bmsW-¶n¬ ]›mØe
kuIcy---߃ Fßns\sb-√mamWv hnI-
k\Øn\v klmbIam-Ip∂Xv?
8.2 F¥mWv ]›mØe kuIcy-߃? ( What is Infrastructure ?)
Im¿jnIhpw hymhkmbnIhpamb D¬-
]m -Z -\Ønt‚bpw B`y¥chntZi
hym]mc-Ønt‚bpw hmWnPyØnt‚bpw
apJy taJeIƒ°mhiyamb ]n¥pWm
tkh-\-߃ \¬IpIbmWv ]›mØe
kuI-cy-߃ sNøp∂Xv. tdmUpIƒ,
sdbn¬-thIƒ, XpdapJ߃, hnam\-
Ømhf-߃, AWs°´pIƒ, sshZypX
]≤Xn-Iƒ, FÆ-hmXI ss]∏v sse\p-
Iƒ, hm¿Ømhn-\nab kuIcy߃,
kvIqfp-Ifpw tImtfPpIfpw Dƒs∏Sp∂
hnZym-`ym-khyhÿIƒ, Bip]{XnIƒ
""Bhiyap≈ ]e Imcy߃°pw \ap°v ImØncn°m\mIpw, ]t£ Hcp
Ip™n\v AXv Ignbn√; ImcWw Ip™nt\mSv "\msf' F∂v ]dbm\mIn√.
AXns‚ t]cv C∂v F∂mWv. Aßs\ Xs∂bmWv ]›mØekuIcyßfpw''
K{_ntbe ankv{S¬; - Nnenb≥ Ihn
1 7 2
DSs∏-Sp-∂ BtcmKytaJe,
IpSnsh≈w Dƒs∏sS-bp≈
ipNoIcW kuIcy-߃,
_m¶pIƒ, C≥jqd-≥kv a‰v
[\Imcy hyhÿ-Iƒ,
XpSßnbh Dƒ-s∏Sp∂ [\
k{ºZmbw F∂nhsb√mw
Chbn¬ Dƒs∏Sp∂p. Ch-
bn¬ NneXv Nc°v tkh\-
ßfpsS D¬]mZ\Øn¬
t\cn v ]¶v hln°p-∂h-bm-
Wv. a‰p≈h kºZvhyh-
ÿ-bnse kmaqly taJe
]SpØp -b¿Øp∂-Xn\ v
Bhiy-amb ]tcm-£ ]n-
¥pW \¬-Ip∂--hbp-amWv.
]›mØe kuIcy-ßsf
c≠mbn Xcw Xncn°m-
h p∂XmWv . -kmºØn -
Ihpw kmaq-lnIhpw. Du¿-
÷w, K-XmKX hm¿-Ømhn-
\n-a-bw F∂nhtbmSv _-
‘-s∏´ ]›mØe kuI-
cy߃ BZy-sØ KW-
Ønepw, hn -Zym`ymkw, B-tcmKyw,
]m¿∏nSw XpSßnbh c≠ma-sØ
KWØn-epw s]Sp∂p.
Nn{Xw 8.1. hf¿®sb XzcnXs∏SpØp∂ IÆnIfmWv
tdmUpIƒ
Nn{Xw 8.2 kvIqfpIƒ : Hcp cm{„Øns‚ {][m\s∏´
]›mØe kuIcyßfn¬ H∂v.
]T\ {]h¿Ø\߃
\nßfpsS {]tZiØv As√¶n¬ ]cnkcßfn¬ ]e XcØnep≈
]›mØekuIcyßfpw D]tbmKn°p∂p≠mbncn°pw. Ahsb√mw
]´nIs∏SpØpI. Ipd®pIqSn kuIcy߃ AhnsS Bhiyamtb°mw.
Ah Xcw Xncn®v ImWn°pI.
173
8.3 ]›mØe kuIcyßfpsS{]k‡n (Relevance ofInfrastr-ucture)
Hcp B[p\nIhymhkmbnIkºZv
hyhÿbpsS Imcy£aamb {]h¿Ø-
\Øn\v AXymhiyamb ]n¥pWm
kwhn[m\amWv ]›mØe kuIcy-
߃. B[p\nI Im¿jnItaJebpw
Chsb h≥tXmXn¬ B{ibn°p∂p.
C∂v e`yambn´p≈ tdmU,v -sdbn¬, -
I∏¬ am¿§ßsf√mw, hnØpIfptSbpw
IoS-\min\nIfptSbpw cmkhfßfp
tSbpw Im¿jnI D¬]mZ\Ønt‚bpw
thK-Ønepw h≥tXmXnepap≈ Nc°v
\o°-Øn\v klmbn°p∂p. ASpØ
ImeØm-bn Im¿jnItaJebpsS
ssh]peyw aqew C≥jpd≥kv - _m¶nwKv
kuIcy-ßsfbpw B{ibn°p∂p≠v.
]›mØe kuIcy߃ D¬]mZ\
LSIßfpsS D¬]mZ\£aX h¿≤n-
∏n®p sIm≠pw P\ßfpsS PohnX
KpW\nehmcw Db¿Øns°m≠pamWv
kmºØnI hnIk\Øns\ klmbn-
°p∂Xv. ]›mØe
ku-IcyßfpsS A]-
cym -] vXX Btcm -Ky -
taJ-ebnepw H´\-h[n
{]XnIqe ^e-߃ D-
≠m°p-∂p≠v. ip≤Pe
hnXcW cwK-Øpw ip-
No---IcW cwK-Øpap≈
]ptcmKXn bm\-Iamb
]e Pe-P\ytcmK-ß-
fn¬ \n∂p-ap≈ tcmKm-
XpcX- tcm-Kw hcm\p≈
km[yX (Morbidtiy) eLqIcn°p-∂Xn\pw
Ah ]nSns]Sptºmƒ AXns‚ ImTn\yw
Ipd°p∂Xn\pw km[n®n´p≠v. Pehpw
ipNoIcWkuIcyßfpw BtcmKyhpw
XΩnep≈ hy‡amb _‘Øn\p
]pdsa, BtcmKyc£mImcyßfn¬
KXmKX hm¿Ømhn\nab kuIcy-
ßfpsS KpWta∑bpw {][m\ ]¶v hln-
°p∂p. P\\n_nUamb taJeI-fn¬,
hmbpaen\oIcWw, KXmKX-hp-ambn
_‘s∏´p≈ A]IShpw kpc£-bn√m-
bvabpw tcmKmXpcXsb kzm[o\n-°p∂p.
8.4 C¥ybnse ]›mØe kuI-cy-ßfpsS Ahÿ (The Stateof Infrastructure in India)
]cºcmKXambn, Hcp cmPyØns‚
]›mØe kuIcyßfpsS hnIk\-
Øn\v k¿°m¿ am{XamWv DØchmZn.
]s£ Cu taJebn¬, k¿°mcns‚
\nt£]w A]cym]vXamsW∂v ImWmw.
C°meØv, ]›mØekuIcyßfpsS
hnIk\Øn¬ kzImcy taJe X\n®pw,
s]mXptaJetbmSv ]¶v tN¿∂pw sNøp-
Nn{Xw 8.3 AWs°´pIƒ
1 7 4
∂ {]h¿Ø\ßfpw {][m\s∏´-XmWv.
\ΩpsS P\ßfn¬ _lp`qcn`mK-hpw
{Kma{]tZiß-fnemWp≈Xv. C∂v temI-
Øv C{Xb-[nIw kmt¶XnI ]ptcmKXn
D≠mbn´pt]mepw {KmaoW kv{XoIƒ,
Im¿joImhin„߃, DW° NmWIw,
hndIv, XpSßnb ssPh C‘\߃
Xs∂bmWv XßfpsS Du¿÷m-hiy-
߃°mbn D]tbmKn°p∂Xv. Ah¿
hndIv, sh≈w a‰v ASnÿm\ Bhiy-
߃°p≈ kma{KnIƒ F∂nh-°mbn
Zo¿LZqcw k©cn°p∂p. 2001 se Imt\-
jpamcn IW°v {]Imcw C¥y≥ {Kma-
ßfnse 56 iXam\w hoSpIƒ am{Xta
sshZypXoIcn°s∏´n´p≈q. 43 iXam\w
t]¿ Ct∏mgpw asÆÆbmWv D]tbmKn-
°p∂Xv. GItZiw 90 iXam\w {KmaoW
IpSpw_ßfpw ]mNIØn\v ssPh
C‘\߃ Xs∂bmWv D]tbm-Kn°p-
∂Xv. Chcn¬ 24 iXam\Øn\v am{Xta
ss]∏v sh≈ kuIcyw e`yam--Ip-∂p≈q.
GItZiw 76 iXam\w P\-ßfpw
IpSnsh≈Øn\v, Xpd mb IpSn-sh≈
tiJcßfmb InWdpIƒ, Ipf-߃,
Pekw`cWnIƒ, XSmI-߃, \Zn-Iƒ,
tXmSpIƒ apXemb-hsbbmWv B-{i-
bn°p∂Xv. {Kma{]-tZi-ßfnse 20 i-Xam-
\Øn\v am{Xta B[p\nI coXnbn-ep-≈
ipNoIcW kuIcy߃ e`n°p-∂p≈q.
]´nI 8.1 ]cntim[n°pI. C¥ybnte-
bpw a‰v Nne cmPyßfntebpw ]›mØ-
e kuIcyßfpsS Ahÿ XmcXayw
sNbvXn-cn°p∂Xmbn ImWmw. ]›m-Ø-
e kuIcyßfmWv hnIk\Øns‚ ASn-
Ø-d F∂v hym]Iambn AwKoIcn-°-s∏-
´-XmWv. Cu e£yØnseØm≥ C-¥y
C\nbpw DW¿∂v {]h¿Øn-t°≠n-bn-
cn°p∂p. Pn.Un.]n.bpsS 34 iX-am-\w
am{X-amWv C¥y ]›mØe ku-Icy-
߃°mbn am‰nsh-
°p∂p≈q. CXv ssN-\,
Ct¥m-t\jy F-∂o cmPy-
ß-fp-tSXn-s\ At]-£n®v
hf-sc Ipd-hmWv.
Nne kmºØnI im -
kv {X⁄¿ kqNn∏n -
°p∂Xv Ipd®v Zimw -
_vZ߃-°p≈n¬. C¥y
temIØnse aq-∂masØ
henb kºZvhyhÿ-bm-
Ip-sa-∂mWv. CXv kw-
`hn°Wsa¶n¬ C-¥y-
bpsS]›m-Øe kuIcy-
-ßfn -se \nt£]w -
IpØs\ Db¿-tØ≠-Nn{Xw 8.4. Hcp \√ hoSpw IpSnsh≈hpw C∂pw
A{]m-]y-amWv
175
Xp≠v. GsXmcp cmPyØn-epw hcpam\w
h¿≤n-°ptºmƒ ]›mØ-e kuIcy-
ßfpsS BhiyIXbn¬ am-‰w hcp∂p.
Ipd™ hcpam\ap≈ cmPy-ßfn¬
PetkN\w, KXmKXw, sshZyp -Xn
XpSßnb ASn-ÿm\ taJeIfmWv
{][m\w. F∂m¬ kºZvhyhÿIƒ
]Izamhp-Ibpw AhbpsS ASn-ÿm\
D]t`mKm -hiy߃ \ndth‰p -Ibpw
sNbvXm¬ kºZvhyh-ÿ-bn¬ Irjn-
bpsS {]m[m\yw Ipdbp-Ibpw ]›mØe
kuIcyßtfmSv _‘-s∏´ a‰v tkh\-
߃ IqSpX¬ Bhiy-ambn hcnIbpw
sNøp∂p. AXpsIm-≠mWv Db¿∂
hcpam\ap≈ cmPyß-fn¬ sshZypXn°pw
hm¿Ømhn\nab --]›mØe kwhn[m\-
Øn\pw henb {]m[m\yw hcp∂Xv.
Cßs\ ]›mØe kuIcyßfpsS
hnIk\hpw kmºØnI hnIk\hpw
ssItIm¿Øv sIm≠mWv apt∂dp∂Xv.
]cym]vXamb tXmXnep≈ PetkN\
kuIcyßfpsS hnImkØnemWv an°-
hmdpw Irjn B{ibn®p \n¬°p-∂Xv.
hymhkmbnI A`nhr≤nbmIs´ Du¿÷
hnIk\Ønepw sshZyptXm-¬]mZ\w,
KXmKXw, hm¿Ømhn\nabw XpSßnbh-
sbbpw B{ibn®ncn°p∂p. Hcp Imcyw
hy‡amWv ]›mØe ku-Icy-ßfpsS
hnIk\Øn\v icnbm-b {i≤ \¬Inbn-
√msb¶n¬ AXv kmº-ØnIhnIk\-
Øn\v hensbmcp XS am-Im-\nSbp≠v.
Cu ]mT`mKØv Du¿÷w, BtcmKyw,
F∂nhtbmSv _‘s∏´ c≠v ]›mØe
kuIcyßsfbmWv hniIe\hnt[b-
am°p∂Xv.
cmPyw ]›m-Øe sa®-s∏´ sa®-s∏´ Hmtcm 100 sshZyp-tXm¬
kuIcy \nt£-]w, Pe-t{kmX p ipNo-I-cW t]¿°n-S-bn-te ∏mZ\w (_ney¨
PnUn]nbpsS I-fpsS {]m]yX kuI-cy-ß-fpsS bpw samssa¬ kwh) iXam\Øn¬ iX-am-\-Øn¬ e`yX iX-am-\- hcn-°m-cpsS
(2003) (2012) Øn¬ (2012) FÆw (2012)
ssN\ 20 92 65 81 4208
tlmt¶mMv 4 92 100 223 38
C¥y 5 84 35 69 980
kuØv sImdnb 7 98 100 110 497
]m°nÿm≥ 2 91 47 67 94
knwK]q¿ 5 100 100 153 45
Ct¥mt\jy 14 84 59 115 170
]´nI 8.1 C¥ybntebpw a‰p cmPyßfntebpw ]›mØe kuIcy߃
DdhnSw : temI hnIk\kqNnI, temI_m¶v sh_vssk‰v : www.worldbank.org / (*)samØw aqe[\kzcq]WsØ kqNn∏n°p∂p.
1 7 6
8.5 Du¿Pw (Energy)\ap°v Du¿÷Øns‚ Bhiysa¥v?
GsXms° cq]ØnemWv Du¿÷w e`y-
ambncn°p∂Xv? cmPyØns‚ hnIk\
{]{Inbbn¬ \n¿ÆmbIambLSI-amWv
Du¿÷w. AXv hyhkmb߃°v
AXymhiyamWv. Irjn°pw AXnt\mSv
_‘s∏´ cmkhfßfptSbpw IoS\min-
\nIfptSbpw Im¿jntIm-]IcW-ßfp-
tSbpw D¬]mZ\Ønepw hnXcWØnepw
h≥tXmXn¬ Du¿÷w BhiyamWv.
\ΩpsS hoSpIfnse ]mNImhiyØn\pw
shfn®Øn\pw a‰pw Du¿÷w Bhiy-
amWv. Du¿÷w D]tbmKn°msX D¬]m-
Zn-∏n°m≥ km[n°p∂ GsX¶nepw Hcp
km[\tØtbm tkh\tØtbm Ipdn®v
\n߃°v Nn¥n°m≥
Ignbptam?
Du¿PØns‚ t{kmX p-
Iƒ (Sources of Energy):hmWnPyhpw hmWntPyX-
chp-amb Du¿P t{kmX p-
Iƒ \ap°p≠v. s]t{Smfn-
bhpw sshZypXn -bpw
hmWn-tPym¿÷ t{km-X-
p-I-fmWv. ImcWw Ah
hn¬-°p-I-bpw hmßp-Ibpw
sN-øp -∂-XmWv. hmWn -
t÷y-Xc Du¿PDdhnS-ß-
fmWv hndIv , Im¿jn -
Imhin„-߃, DW-°
NmWIw F∂nh, Imc-Ww
* \n߃ ]{Xw hmbn°ptºmƒ `mcXv \n¿Ωm¨, {]tXyI Dt±i hml\w
(SPV), {]tXyI kmºØnI taJe (SEZ), \n¿an®v, {]h¿Øn∏n®v, ssIam‰w
sNøpI (BOT), s]mXp-kzImcy ]¶mfnØw (PPP) F∂nßs\-bp≈
{]tbmK߃ I≠ncn°pw Ch Dƒs°m≈p∂ hm¿ØIƒ, Nn{X߃
F∂nh tiJcn®v Hcp ]pkvXIØn¬ H´n°pI. Cu ]Zmhen-Iƒ
Fßns\bmWv ]›mØe kuIcyßtfmsS _‘s∏Sp∂Xv.
* Cu A[ymbØns‚ Ahkm\`mKØv \¬Inbncn°p∂ kqN\Iƒ
D]tbmKn®v a‰v ]›mØe kuIcyßsf Ipdn®p≈ hnhc߃ tiJcn°pI.
]T\ {]h¿Ø\߃
Nn{Xw 8.5 Imfh≠nIƒ C¥ybnse
{Kma{]tZißfnse KXmKXØn¬ C∂pw {][m\
]¶phln°p∂p.
177
Ch {]Ir-Xn -bn¬/h\-ßfn¬ \n∂v
t\cn´v e`n-°p-∂-hbmWv.
hmWntPym¿Pw s]mXpsh D]tbmKn-
°pt¥mdpw Ipd™p hcp∂hbmWv
(PesshZypX]≤Xn CXns\mcp A]-
hmZamWv). F∂m¬ hmWntPyXc
Du¿÷w s]mXpsh ]p\cp¬]mZn∏n-
°m≥ Ignbp∂hbmWv. C¥y≥ IpSpw_-
ßfnse 60 iXam\Øne[nIhpw, km[m-
cW ]mNIØn\pw a‰v Xm] Bhiy߃-
°pambn B{ibn°p∂Xv ]cºcmKX
Du¿P t{kmX pIsfbmWv.
]mcºtcyXc Du¿PDdhnS߃ (NonConventional Sources of Energy):hmWnPy-- hmWnt÷yXc Du¿PDdhnS
ßsf ]cºcmKX Du¿÷DdhnS߃
F∂pw Adnbs∏Sp∂p. a‰v aq∂v {][m\
Du¿÷ DdhnS߃ IqSnbp≠v. Ch
s]mXphmbn ]mcºtcyXc
Du¿÷DdhnS߃ F∂dn-bs∏Sp∂p.-
kutcm¿Pw Im‰n¬ \n∂p≈ Du¿Pw,
XncameIfn¬ \n∂p≈
Du¿Pw F∂nh. C¥y
Hcp DjvWtaJe cmPyam-
bXn\m¬, Npcpßnb Nne-
hn¬ e`yamb km-t¶--XnI-
hnZyIƒ IqSn D]-tbm--Kn-
®m¬, C¥y°v Cu aq∂v
coXnbnepw Afh‰
Du¿Pw D¬]mZn∏n°m≥
km[n-°pw. C\nbpw a‰v
Nnehv Ipd™ coXnIƒ
\ap°v hnIkn -∏n°m -
hp∂XpamWv.
hmWnPy Du¿÷Øns‚
Nn{Xw 8.7 Im‰mSn b{¥w: sshZypXn
D¬]mZ\Øns‚ as‰mcp t{kmX v
Nn{Xw 8.6 hndImWv {][m\s∏´ Du¿P t{kmX v
1 7 8
D]t`mK amXr -I. (Cons-umption Pattern of CommercialEnergy): C¥ybn¬
D]tbmKn°p∂ samØw
Du¿÷Øns‚ 74 iXam\hpw
hmWnPyDu¿-÷amWv. CXn¬
G‰hpw IqSp-X¬ (54 iXam\w)
I¬°cnbpw; sXm´p ]n∂n¬
FÆ 33 iXam-\hpw, {]IrXn
hmXIw 9 iXam -\hpw
PesshZypXn 3 iX-am\-hpw
BWv. hmWntPyXc Du¿P
DdhnSßfmb hndIv, NmWIw,
Im¿joIm -hin„߃ XpSßnb-h
samØw Du¿PD]t`mKØn-s‚ 26
iXam\w hcp∂p.
C¥ybnse Du¿PtaJebnse G‰-hpw
A]ISIcamb khntijXbpw kºZv
hyhÿtbmSp≈ _‘hpw {IqUv Hmbn-
ent‚bpw s]t{Smfnb-Øn-s‚bpw Cd°p-
aXnsb B{ibn°p-∂XmWv. CXv kao]-
`mhnbn¬ IpXn®p-bcm\pw km[y-Xbp≠v.
Nn{Xw 8.8 kutcm¿÷Øn\v [mcmfw km[yXIfp≠v
kºZvhyhÿbnse hnhn[ taJeIƒ
D]t`mKw sNøp∂ hmWntPym¿P
Øns‚ Afhv ]´nI 8.2˛¬
\¬Inbncn°p∂p. 1953˛54˛¬
hmWntPym¿PØns‚ G‰hpw henb
D]t`m‡mhv KXmKXtaJe-bmWv.
XpS¿∂p≈ Imebfhn¬ Km¿ln-Iw,
Irjn, hyhkmbw F∂o taJeI-fpsS
D]t`mKw h¿≤n®p hcptºmƒ KXm-
KXtaJebpsS D]t`mK-Øns‚ ]¶v
]´nI 8.2 hmWnPyDu¿Pw taJe Xncn®p≈ D]-tbmKw (%)
taJe 1953-˛54 1970- ˛ 71 1990˛-91 2014˛-15
IpSpw_߃ 10 12 12 22
Irjn 01 03 8 18
hyhkmbw 40 50 45 45
KXmKXw 44 28 22 2
a‰n\w 5 7 13 13
BsI 100 100 100 100
DdhnSw : HºXmw ]©h’c]≤Xn, thmfyw II, A≤ymbw 6, Bkq{XW°Ωoj≥`mcXk¿°m¿, \yqU¬ln, 1947 Dw 2016-˛se F\¿Pn Ãm‰nÃnIvkv, sk≥{S¬Ãm‰nÃn°¬ Hm^okv, an\nkv{Sn Hm^v Ãm‰nÃnIvkv B≥dv t{]m{KmwCw]vfnsat‚j≥, `mcX k¿°m¿.
179
Pn.Un.]n.bpsS 8 iXam\w hm¿jnI
hf¿®m \nc°v km[y-amIWsa¶n¬
sshZyptXmev]m-Z\Øn¬ 12 iXam\-
tØmfw hm¿jnI h¿≤\hv D≠mIWw
F∂mWv.
C¥ybn¬ 2013 h¿jØn¬ Du¿ -
tPm¬]mZ\Øns‚ 70 iXam\hpw Xm-
t]m¿P t{kmX pIfn¬ \n∂mWv. Pe-
ssh-ZypXn, Im‰n¬ \n∂p≈ sshZypXn
F∂nh 16 iXam\w Bbncn°ptºmƒ
Nm¿´v 8.1
C¥ybn¬ hyXykvX t{kmX pIfn¬ \n∂v D¬]mZn∏n°s∏´ sshZypXn -
2013
PesshZypXnbpw Im‰n¬ \n∂p≈
sshZypXnbpw
Xm]sshZypXn
a‰p≈h
BWh sshZypXn
Ipd™phcp∂p. F√m
hmWn -tPym¿P D]t`m
Khpw ]cnKWn °ptºmƒ
ip≤o -Icn® FÆbpw
hmXIhpw BWv G‰hpw
IqSpX¬ D]t`mKw
sNøp∂Xv. {ZpXKXn -
bnep≈ kmº-ØnI
hf¿®m \nc°v \ne -
\n¬°p-∂-Xn\m¬, Du¿-
t ÷ m ] - t ` m K Ø n e p w
A X n \ - \ p k r - X a m b
h¿≤\hp≠v.
sshZyptXm¿÷w (Power / Eletcrictiy):B[p\nI kwkvImcØn¬ G‰hpw
IqSpX¬ hnIkn∏n°s∏´
Du¿Pcq]amWv sshZyp-tXm¿Pw. Hcp
cmPy-Øns‚ kmºØnI hnIk\w
\n›bn-°p∂Xn¬ \n¿Wm-bI ÿm\-
ap≈ Hcp ]›mØe kuIcyamWv
sshZypXn. CXns‚ tNmZ\Øns‚
hf¿®m\nc°v, Pn.Un.]n.bpsS hf¿®m
\nc°nt\°mƒ s]mXpsh Db¿∂-
XmWv. Nne ]T\߃ ]dbp∂-Xv, \ap°v
1 8 0
BWthm¿Pw shdpw 2 iX-am\w am{X-
amWv. c≠v Xcw Du¿P t{kmX v - Pew,
Im‰v - F∂n-hsbbmWv C¥ybpsS
Du¿P\bw t{]m’mln∏n°p∂Xv.
ImcWw Ah t^mkn¬ C‘\ßsf
B{ibn°p-∂n√. am{Xa√ Im¿_¨
hnk¿P\w IpdhpamWv. F∂n´pt]mepw
Cu c≠v DdhnSßfn¬ \n∂p≈
sshZyptXm¬]mZ-\Øn¬ {]Xo-£n®
thKØn-ep≈ hf¿® e`n°p-∂n√.
Ipd™ sNehn¬ sshZypXn D¬]mZn∏n-
°mhp∂ am¿KamWv BWthm¿Pw.
Ct∏mƒ samØw Du¿tPm]t`mK-Øns‚
tIhew 2 iXam\w am{XamWv Cu
Du¿P-Øns‚ kw`mh\. F∂m¬
BtKmf i-cm-icn 13 iXam\amWv. CXv
Xptemw IpdhmWv. BbXn\m¬, Nne
hnZKvZ¿ \n¿t±in°p∂Xv
BWht{kmX- neqsS IqSpX¬
sshZypXn D¬]mZn∏n-°W-sa∂mWv.
F∂m¬ ]cnÿnXn-bptSbpw kpÿnc
hnIk\Ønt‚bpw ho£W-Øn¬
CXn\v henb FXn¿∏p-Ifp≠v. FXn¿-
∏pIƒ Fs¥ms°bm-bncn-°p-sa∂mWv
\n߃ IcpXp∂Xv?
Du¿P taJebnse Nne sh√p -
hnfnIƒ. (Some Challenges in thePower Sector) : hyXykvX
Du¿tPm¬]mZ\bqWn‰pIƒ Dev]mZn-
∏n°p∂ Du¿Pw apgph\mbpw A¥na
D]t`m‡m°fn¬ FØp∂n√. Hcp
`mKw Du¿P\nebßfn¬ Xs∂
D]t`mKw sNøs∏Sp∂p. IqSmsX Hcp
`mKw {]kcW \„amWv. _m°nbp≈-
XmWv \ap°v hoSpIfnepw B^okpI-
fnepw ^mŒdnIfnepsa√mw FØp∂Xv.
C¥ybpsS Du¿PtaJebnse sh√p-
hnfnIƒ
H∂v, 7 apX¬ 8 iXam\w hsc hm¿jnI
hf¿®m\nc°v ssIhcn°p∂Xn\v
C¥ybpsS Du¿tPm¬]mZ\Øns‚
ÿm]nXtijn ]cym]vXa√. h¿[n®p
hcp∂ sshZypXnbpsS Bhiyw
\ndth‰m≥ C¥ybpsS hmWntPym¿-
PØns‚ D¬]mZ\Øn¬ 7 iXam\w
hm¿jnIh¿≤\hv t\tS≠Xp≠v.
Ct∏mƒ 20,000 saKm-hm´v sshZypXn
am{Xta {]Xn -h¿jw IqSpXembn
D¬]mZn∏n -°p∂p≈p. ]≤XnIƒ
icnbmb hn[w {]h¿Øn°mØXn\m¬
ÿm]nXtijn ]q¿Wambn D]tbmK-
* a‰v Du¿P DdhnSßsf At]£n®v \maam{Xamb Hcp ]¶v am{Xta BW-
thm¿PØn¬ \n∂v e`n°p∂p≈q. F¥psIm≠v?
* kutcm¿Phpw Im‰n¬\n∂p≈ Du¿÷hpw XncameIfn¬ \n∂p≈
Du¿Phpsa√mw mhnbpsS Du¿P DdhnS߃ BWv. Chsb XmcXayw sNbvXv
KpWßfpw tZmjßfpw Is≠Øn ¢mkn¬ N¿® sNøpI.
]T\ {]h¿Ø\߃
181
s∏SpØm≥ km[n-®n´n√.
c≠v, sshZypXn hnXcWw sNøp∂
kwÿm\ sshZypXn t_m¿UpIƒ (SEB)GItZiw 500 tImSn cq]bne-[nIw
\„ØnemWv. {]kcW -hnXcW
\„hpw, sshZypXn hne \n›bn°p∂-
Xnse ]nghpw, a‰ v C\-ßfnse
Imcy£a°pdhpw aqeamWv CXv
kw`hn°p∂Xv. Nne hnZKv[¿ Nq≠n-
°mWn°p∂Xv I¿j-I¿°v sshZypXn
hnXcWw sNøp∂-XmWv \jvS-Øn\v
t_mIvkv 8.1 Hcp am‰w kr„n°¬
Xms\ ]´WØn\v Hcp ]pXnb apJ—mb hcpIbmWv - Hcp ]cnÿnXn
kulm¿Zamb apJw. Zo¿LImew sIm≠pam{Xw km[yamIpsa∂v IcpXnbncp∂
h≥tXmXnep≈ kutcm¿PØns‚ D]tbmKw kºØns‚bpw Du¿÷Øns‚bpw
anXhybØneqsS t\SnsbSpØncn°p∂p. sh≈w Xnf∏n°p∂Xn\pw {Sm^nIv
sse‰pIƒ°pw ]ckyØn\p≈ t_m¿UpIƒ°pw F√mw kutcm¿÷w
D]tbmKn®v hcp∂p. Cu AXpeyamb ]co£WØn\v t\XrXzw \¬InbXv Xms\
ap≥kn∏¬ tIm¿∏tdj≥. ]´WØnse F√m sI´nSßfnepw kutcm¿P hm´¿
lo‰dpIƒ ÿm]n°Wsa∂v \n¿_‘am°n.
(BKÃv 1, 2005 se Outlook amKkn\n¬ h∂ 'ta°nwKv F Un^d≥kv ' F∂
]w‡nbn¬ \ns∂Sp∂Xv)
* CØcØn¬ ]cºcmKX a√mØ Du¿÷w IqSpX¬ sa®s∏´ coXnbn¬
D]tbmKn°m\p≈ \n¿t±i߃ \¬Imtam?
t_mIvkv 8.2 sshZypXn hnXcWw - U¬lnbn¬
kzmX{¥yØn\ptijw Xeÿm\sØ sshZypXn ssIImcyw sNøp∂ coXn
\mep{]mhiyw amdnbncn°p∂p 1951 ¬ U¬ln kwÿm\ sshZypXn t_m¿Uv
(DSEB) ÿm]n®p. ]n∂oSv CXv 1958 ¬ U¬ln Ce{Œnkn‰n kssπ A≠¿tS°nwKv
Bbn amdn. 1997 s^{_phcnbn¬ U¬ln sshZypX t_m¿Uv (Delhi Vidjut Board -DVB) \nehn¬ h∂p. Ct∏mƒ U¬lnbnse sshZypXn hnXcWw c≠v kzImcy
ÿm]\ßfmWv ssIImcyw sNøp∂Xv, dneb≥kv F\¿Pn enan‰Upw (BSEScmP[m\n ]h¿ enan‰Uv & BSES bap\ ]h¿ enan‰Uv) Sm‰m ]h¿ enan‰Upw
(NDPL). GItZiw 28 e£w D]t`m‡m°ƒ°v sshZypXn \¬Ip∂Xv ChcmWv.
sshZypXn \nc°ns‚ LS\bpw a‰v {IaoIcWtØmSv _‘s∏´ {]iv\ßfpw
\nco£n°p∂Xv U¬ln sshZypXn dKpte‰dn IΩnj≥ (DERC) BWv. sshZypXn
hnXcWw henb tXmXn¬ sa®s∏Spsa∂pw D]t`m‡m°ƒ°v henb
t\´ap≠mIpsa∂pw {]Xo£n®ncp∂psh¶nepw A\p`hw Xr]vXnIcambocp∂n√.
1 8 2
{][m\ ImcWw F∂mWv. ]e CS-
ßfnepw sshZypXn tam„n°-s∏Sp∂Xpw
SEB IfpsS \jvSw h¿≤n∏n-°p∂p.
aq∂v , sshZypXn\n¿ΩmWcw -KØv
kzImcy -ta-J-e-bpsS ]¶v C\nbpw
h≥tXmXn¬ Db¿-tØ-≠Xp≠v. AXp
t]mse Xs∂ hntZ-i \nt£-]Icp-
tSXpw.
\mev, cmPyØns‚ hnhn[ `mKßfnep-
≠mIp∂ Zo¿Lt\cap≈ ]h¿I´pIfpw
Db¿∂ sshZypXn Nm¿Ppw s]mXpP\-
ßfn¬ Akzmckyw D≠m°p∂Xn\pw
ImcWamIp∂p.
A©v, C¥ybnse Du¿PØns‚ apJy
DdhnSamb Xm]sshZypX taJe, I¬-
°-cnbptSbpw a‰v AkwkvIrX hkvXp°-
fptSbpw e`yX Ipdhv A\p`hn°p∂p.
-BbXn\m¬ XpS¿®bmbp≈ kmº-
ØnI hnIk\hpw P\kwJymh¿≤-
\hpw, C∂v C¥ybn¬ D¬]mZn∏n-°p∂-
Xnt\°mƒ IqSpX¬ sshZypXn Bhiy-
am°p∂p. IqSpX¬ s]mXp\n-t£]w,
IqSpX¬ sa®s∏´ KthjW-hnIk\
{ia߃, ]cyth£Ww, kmt¶XnI-
amb anIhpw Is≠Øep-Ifpw, ]p\cp¬-
]mZn-∏n°m≥ Ignbp∂ Du¿P DdhnS-
ßfpsS D]tbmKw XpSßnbhbneqsS
Du¿PØns‚ e`yX h¿≤n∏n°mw.
sshZypXn hnXc-W taJebn¬, Du¿P
taJebnse ÿm-]nX-tijn h¿≤n∏n-
°p∂Xn\m-bp≈ \nt£]߃ \SØp-
∂-Xn\v ]Icw, Du¿P taJe kzImcy-
h¬Icn°m\p≈ {ia߃ \SØpI-
bmWv k¿°m¿ sNøp∂Xv. (t_mIvkv
8.2 ImWpI). IqSmsX sshZypXn°v IqSp-
X¬ hne NpaØphm\pw A\phZn®p. CXv
Nne taJeIfn¬ ISpØ BLmXta-
ev]n®p. (t_mIvkv 8.3 ImWpI) CXv
icnbmb Hcp \bamsW∂v \n߃ Icp-
Xp∂pt≠m?
8.6 BtcmKyw
BtcmKysa∂Xv, tcmKßfpsS A`mhw
am{Xa√, HcmfpsS tijn Xncn®dnbp∂-
Xn\p≈ IgnhpIqSnbmWv. HcmfpsS
t£aØns‚ AfhptImemWnXv. Hcp
t_mIvkv 8.3 Du¿÷ kwc£Ww: tImw]mŒv ^vfqdk‚ v emºp (CFL)Isf t{]m’mln∏n°¬
_yqtdm Hm^v F\¿Pn F^njy≥knbpsS A`n{]mbØn¬ kn.F^v.F¬
_ƒ_pIƒ°v km[mcW _ƒ_pItf°mƒ 80 iXam\w Ipdhv sshZypXn am{Xta
Bhiyap≈q. C≥tUm- Gjy≥ F∂ kn.F^v.F¬ \n¿ΩmXmhv
]d™Xpt]mse ]Øv e£w 100 W _ƒ_pIƒ°v ]Icw 20 W kn.F^v.F¬
_ƒ_pIƒ D]tbmKn®m¬ \ap°v 80 saKmhm´v (MW) sshZypXn em`n°m≥
Ignbpw. CXneqsS 400 tImSn cq] \ap°v t\´ap≠m°m≥ Ignbpw.
DdhnSw: "bqkv tIma¨sk≥kv Sp tkmƒhv ]h¿ s{sIknkv ' \tcjv ant\m®,
sXl¬°, HtŒm_¿ 1, 2005.
183
]T\ {]h¿Ø\߃
\nßfpsS ho´n¬ GXpXcw Du¿PamWv D]tbmKn°p∂Xv? hyXykvX
Du¿P߃°mbn F{Xcq] sNehgn°p∂psh∂v c£nXm°tfmSv tNmZn®p
I≠p]nSn°pI. BcmWv \n߃°v Du¿Pw {]Zm\w sNøp∂Xv? FhnsSbmWv
AXv D¬]mZn∏n°s∏Sp∂Xv? \nßfpsS ho´n¬ shfn®w e`n°p∂Xn\pw £Ww
]mIwsNøp∂Xn\pw Zo¿LZqcbm{XIƒ°psa√mw klmbIcamb
NnehpIpd™ _Z¬ Du¿÷ DdhnSßsf Ipdn®v \n߃°v Nn¥n°mtam?
Xmsgs°mSpØncn°p∂ ]´nI ]cntim[n°pI. hnIk\Øns‚ ^e-{]Zamb
Hcp kqNIamWv Du¿÷ D]t`mKw F∂v \n߃ IcpXp∂pt≠m?
cmPyw 2015 se Btfmlcn 2013 se Btfmlcn
hcpam\w (PPP) Du¿P D]t`mKw
(bpFkv tUmfdn¬) (Intem{Kmw FÆbv°v
XpeyambXv)
C¥y 3,840 585
Ct¥mt\jy 4,810 864
CuPn]vXv 6,640 938
bp.sI. 36,880 3,252
P∏m≥ 36,290 3,898
bp.Fkv.F 50,610 7,165
DdhnSw: thƒUv sUhe]vsa‚ v C≥Unt°‰¿kv. www.worldbank.org
* \nßfpsS {]tZiØv/kwÿm\Øv sshZypXn hnXcWw sNøp∂Xv
Fßns\? \nßfpsS \KcØnse samØw sshZypXn BhiyIX
Is≠ØpI. Fßns\bmWv AXv Is≠Øp∂Xv?
* sshZypXnbpw a‰v Du¿Phpw kwc£n°p∂Xn\p≈ hnhn[ coXnIƒ
D]tbmKn°p∂Xv \n߃ {i≤n®ncn°pw. DZmlcWambn Kymkv
D]tbmKn°ptºmƒ Imcy£aambpw anXambpw D]tbmKn°p∂Xn-
s\°pdn®v Kymkv GP≥knIƒ \n¿tZiw \¬Imdp≠v. \nßfpsS
c£nXm°tfmSpw apXn¿∂htcmSpw CXv N¿® sNøpI. ]dbp∂ Imcy߃
FgpXnsbSp°pI ¢m n¬ N¿® sNøpI.
1 8 4
cm{„Øns‚ kºq¿Wamb hf¿®-
tbmSpw hnIk\tØmSpw _‘s∏´
ka{Kamb Hcp {]{InbbmWv BtcmKyw.
Ccp]Xmw \q‰m≠n¬ apsºmcn°epw
C√mØ coXnbn¬ BtcmKycwKØv
BtKmf Xe-Øn¬ am‰w \S∂n´p≠v.
F¶nepw, Hcp cmPyØns‚ BtcmKy]c-
amb Ahÿ Hcp Iq´w AfhptImen-
eqsS ]dbpI {]bmkamWv. s]mXpsh
inip acW\nc°v (Infant Mortaltiy Rate),amXracW\nc°v (Maternal MortaltiyRate) , Bbq¿ssZ¿Lyw (LifeExpectancy), t]mjImlmc \nehmcw
(Nturitional Levels), ]Icp∂Xpw A√mØ-
Xpamb AkpJß-fpsS (Communicableand Non-communicable Diseases)km∂n≤yw XpSßnb kqNI-߃ ]cnK-
Wn®p sIm≠mWv P\XbpsS BtcmKy-
sØ hnZKv[¿ Af°p∂Xv.
Hcp cmPyØv Nc°v tkh\߃ D¬]mZn-
∏n°m\hiyamb BtcmKytØm-
sSbp≈ a\pjy hn`htijn Dd∏p\¬-
Ip∂Xv BtcmKy ]›mØe kuIcy-
ßfpsS hnImkamWv. BtcmKyc£m
kuIcy߃ P\߃°v A¿lXs∏´-
XmsW∂v hnZKvZ¿ hmZn°p∂p. kao]-
ImeØmbn BtcmKyIcamb PohnXm-
hImiw Dd∏p \¬tI≠Xv k¿°mcpI-
fpsS DØchmZnØamWv. Bip]{XnIƒ,
tUmŒ¿am¿, \gvkpam¿, a‰v ]mcmsaUn-
°¬ s{]m^jWepIƒ, InS°Iƒ,
Bip]{Xn D]IcW߃, sa®s∏´
Huj[ \n¿ΩmW hyhkmbw XpSßnb-
hsb√mw Dƒs∏Sp∂XmWv BtcmKy
]›mØe kuIcy߃. BtcmKyap≈
P\X°v BtcmKy ]›mØe kuIcy-
ßfpsS km∂n≤yw am{Xw t]mcm Ah
F√mh¿°pw {]m]yambncn°pIbpw
thWw. \¬Im≥ ]Wan√mØ ImcW-
Øm¬, tcmKw t`Zam°p∂-Xnt\m {]Xn-
tcm[n°p∂-Xnt\m Bhiyamb Btcm-
Ky-c£m kuIcy߃ Hmtcm hy‡n-
°pw e`n°p∂Xn¬ bmsXmcp hn[
hogvNbpw kw`hn°cpsX∂v Bkq{XW-
Øns‚ BZy L´w apX¬ Xs∂ \ΩpsS
\bw cq]oIcn®h¿ hn`mh\w sNbvXn-
cp∂p. Cu e£yw t\SnsbSp°p∂Xn¬
\mw hnPbn®n´pt≠m? hnhn[ XcØn-
ep≈ BtcmKy ]›mØe kuIcyß-
sf°pdn®v ]Tn°p∂Xn\p apºmbn
C¥ybnse BtcmKyØns‚ Ahÿ-
sb-°pdn®v \ap°v t\m°mw.
BtcmKy ]›mØe kuIcyßfpsS
Ahÿ (State of Health Infrastructure):BtcmKy hnZym`ymkw, `£WØn¬
ambw tN¿°¬, acp∂pIfpw hnjßfpw,
BtcmKytaJebnse tPmen, P\\
acW hnhml kw_‘nbmb ÿnXn-
hnhc IW°pIƒ (Vital Statistics),am\knI hf¿®°pdhv, NnØ{`aw XpS-
ßnb BtcmKy]camb {]iv\߃ \nb-
{¥n°pIbpw Bhiyamb am¿K \n¿-
tZi߃ \¬IpIbpw sNtø≠Xv k¿-
°mcns‚ cWLS\m]camb ISabmWv.
tI{μ k¿°m¿, tI{μ BtcmKy - IpSpw-
_-t£a kanXn (Cetnral Council forHealth and Family Welfare) bneqsS
hnhn[ßfmb \bßfpw ]≤XnIfpw
Bkq{XWw sNbvXv \S∏nem°n hcp-
∂p. kwÿm\߃°pw tI{μ `cW
{]tZi߃°pw a‰v ÿm]\߃°pw
cmPysØ {][m\s∏´ BtcmKy ]≤-
185
XnIƒ \S∏nem°p∂Xn\v Bhiy-amb
kmt¶XnIhpw kmºØn-Ihpamb
klmbw \¬IpIbpw hnhc߃ tiJ-
cn-°Ibpw sNøp∂Xv ChcmWv.
C¥y°v ImemImeßfmbn hfsc
hnimeamb BtcmKy ]›mØe
kuIcyßfpw, hyXykvX Xeßfnep≈
a\pjy hn`hhpw hf¿ØnsbSp°m≥
km[n®n´p≠v. {]mYanItcmKytI{μ-߃
(PHCs) F∂dnbs∏Sp∂ hnhn[
XcØnep≈ Bip]{XnIƒ {KmaoW
XeØn¬ Xs∂ ÿm]n°s∏´n´p≠v.
(t_mIvkv 8.5 ImWpI). AXp t]mse
kzImcy taJebnepw, ]e k∂≤
kwLS\Iƒ \SØp∂Xpamb [mcmfw
Bip]{XnIfpw ChnsSbp≠v. saUn°¬
tImtfPpIfnepw, ^m¿akn tImtfPpI-
fnepw \gvknwKv tImtfPpIfnepw ]cnio-
en® hnZKv[cmWv Cu Bip]{XnI-
fnse√mw {]hrØnsbSp°p∂Xv.
kzmX{¥yØn\ptijw BtcmKy
BtcmKytaJebnse uXnI kmlNcy-
ßfn¬ FSpØp ]dbØ° hnImkw
D≠mbn´p≠v. 1951--˛2013 hsc k¿°m¿
Bip]{XnIfptSbpw Unkvs]≥-kdnIfp-
tSbpw FÆw 9,300 ¬ \n∂v 44,000 Bbn
Db¿∂p. Bip]{Xn InS°IfpsS FÆw
1.2˛¬ \n∂v 6.3 e£ambn Db¿∂p. Cu
Imebfhn¬ \gvkpamcpsS FÆw 0.18-¬
\n∂pw 23.44 e£ambpw Atem∏Xn
tUmŒ¿amcpsS FÆw 0.62-˛¬ \n∂pw 9.2
e£ambpw Db¿∂p BtcmKy ]›m-
ØekuIcyßfpsS hnIk\-^eambn
hkqcn, Rcºp {hWw, F∂o tcmK߃
D∑qe\w sNøp∂Xn\pw IpjvTtcmKw,
Nn{Xw 8.9 cmPyØns‚ Gdnb `mKßfnepw BtcmKy
]›mØekuIcyßfpsS A`mhaps≠∂v ImWp∂p.
1 8 6
hcpsS 46 iXam\Øn\pw A√mØhcp-
sS 80 iXam\Øn\pw BtcmKyc£m
kwhn[m\߃ \¬Ip-∂Xv kzImcy
taJebmWv.
CubSpØ ImeØv sshZyimkv{X
hnZym`ymkØnepw ]cnioe\Ønepw
sshZyimkv{X kmt¶XnI hnZybnepw
tcmK\n¿WbØnepw Huj[ßfpsS
\n¿ΩmWØnepw hn¬]\bnepw, Bip-
]{Xn \n¿ΩmWw, sshZyimkv{X tkh-
\߃ \¬I¬ XpSßnb taJeIfn-
epsa√mw kzImcy taJe°mWv
B[n]Xyw. 2001 -02 ¬ 13 e£Øne[nIw
sshZyimkv{X kwcw`ßfpw Ahbn¬
tPmensbSp°p∂ 22 e£w BfpIfp-
ap≠mbncp∂p. CXn¬ 80 iXam\Øn-
t]mfntbm F∂nhsb GXm≠v C√mXm-
°p∂Xn\pw ImcWambn.
kzImcy taJebnse BtcmKy
]›mØekuIcy߃ (Private SectorHealth Infrastracture): Nc°pIfpw tkh-\-
ßfpw hnXcWw sNøp∂ Imcy-Øn¬
s]mXptaJe A{X hnPba√. F∂m¬
kzImcy taJe Cu cwKØvIpXn®p
Ibdp-IbmWv. C¥ybnse 70 iXam\-
Øntesd Bip]{XnIfpw kzImcy
taJebnemWv. e`yamb Bip]{Xn
InS°Ifn¬ A©n¬ c≠v `mKtØmfw
kzImcy taJebpsS \nb{¥W-Ønem-
Wv. 60iXam\tØmfw Unkv-s]≥kdn-
Ifpw (Dispensaries) kzImcy taJebn¬
Xs∂bmWv. InSØn NnIn’n°p∂-
]´nI 8.3 C¥ybnse s]mXpP\mtcmKy ]›mØe
kuIcy߃ (1951-2010)
C\w 1951 1981 2000 2008-˛10
Bip]{XnIƒ 2,694 6,805 15,888 12,760*
InS°Iƒ 1,17,000 504,538 7,19,861 5,76,793*
Unkv]≥kdnIƒ 6,600 16,745 23,065 24,465
]n.F®v.knIƒ 725 9,115 22,842 23,458
D] tI{μ߃ -˛ 84,736 1,37,311 1,45,894
kn.F®v.kn.Iƒ ˛ 761 3,043 4,510
DdhnSw: ÿqekmºØnI imkv{XØn\pw BtcmKyØn\pambp≈ tZiob
IΩoj≥, BtcmKy-IpSpw_t£a a{¥mebw, `mcX k¿°m¿, \yqUƒln
2005 Dw hnhn[ h¿jßfnse \mjW¬ sl¬Øv s{]mss^¬, 2010.
www.cbhidghs.nic.in.
187
t_mIvkv 8.5 C¥ybnse BtcmKy k{ºZmbw (Health System in India)
C¥ybnse BtcmKy ]›mØe kuIcyßfpw BtcmKyc£bpw {XnXe
k{ºZmbØn¬ D≈XmWv {]mYanIw, ZznXobw, {XnXobw. BtcmKyc£bn¬
Dƒs∏Sp∂Xv \nehnep≈ BtcmKy{]iv\ßsf°pdn®pw Ahsb Xncn®dnbp∂-
Xn\pap≈ hnZym`ymkw, Ahsb
XSbpIbpw \nb{¥n°pIbpw
sNøpI, `£We`yX sa®s∏Sp-
ØpI, icnbmb t]mjImlmcw
e`yam°pI, Bh-iyamb Pee`y-
Xbpw, ipNoI-cW kuIcyßfpw
Dd∏phcp-ØpI, amXr-inip Btcm-
Ky kpc-£, apJyamb kmw-{I-an-
Itcm-Kßfn¬ \n∂pw £Xßfn¬
\n∂pw D≈ {]Xn-tcm[w, am\kn-Im-
tcmKy ]cnc£, Ahiy acp∂p-
IfpsS e`yX F∂nhbmWv.
{Kma{]tZi-ßfn¬ {]mYanI
BtcmKy ]cnc£ \¬Ip∂Xv {]khip-{iqj ]cnNmcnI (Auxiliary Nursing Midwife -ANM) bmWv. {]mYanI BtcmKy ]cnc£ \¬Ip∂Xn\v {Kma{]tZißfnepw sNdp
]´Wßfnepw Bip]{XnIƒ ÿm]n®n´p≠v. AhnsS Hcp tUmŒdpw Hcp \gvkpw
]cnanXamb Afhn¬ acp∂pIfpw e`yambncn°pw. Ah {]mYanI BtcmKy
tI{μ߃ (PHCs), kmaqlnI BtcmKy tI{μ߃ (CHCs), BtcmKy D]tI{μ߃
(Sub Cetnres) F∂nhbmWv. Hcp tcmKnbpsS Ahÿ ]n.F®v.kn.Ifn¬ ssIImcyw
sNøm≥ IgnbmØXmWv F¶n¬ B tcmKnsb ZznXob As√¶n¬ XrXob Bip]{Xn
hn`mKßfnte°v ip]m¿i sNøpw. ikv{X{Inb, FIvkv-td, C.kn.Pn. XpSßnbh-
bv°p≈ sa®s∏´ kuIcyßfp-≈XmWv ZznXob Xe BtcmKyc£m ÿm]\߃.
Ah {]mYanI BtcmKyc-£mZmbIcmbpw IqSpX¬ sa®s∏´
kuIcy߃ \¬Ip∂-hcmbpw {]h¿Øn°p∂p. Chbn¬
`qcn`mKhpw Pn√ Bÿm\-ßfnepw henb \Kcßfnepw BWv
{]h¿Øn°p∂Xv. {]mYanI Zz nXob hn`mKßfnse
Bip]{XnIƒ°v Gs‰Sp-°m≥ km[n-°mØ F√m k¶o¿Æamb
BtcmKy {]iv\-ßfpw Gs‰Sp°m≥ Ignhp≈ AXym[p\nI
NnIn’m D]Ic-Wßfpw acp∂pIfpw e`yamIp∂
Bip]{XnIfpw BWv XrXob taJebn¬ s]Sp-∂Xv.
XrXob taJebn¬ [mcmfw anI® ÿm]\߃ Dƒs∏Sp∂p.
Ch KpWta∑bp≈ sshZyimkv{X hnZym`ymkhpw KthjW
kuIcyßfpw Hcp°p∂tXmsSm∏w khntijamb BtcmKyc£m kwhn[m\߃
A health awareness meeting in
1 8 8
e[nIhpw Hcp hy‡nbpsS DSaÿXbn-
ep≈tXm As√¶n¬ Ah \SØn-
s°m≠v t]mIp∂Xn\v t]cn\v Hcp
hy‡nsb sXmgnen\v sh®n´p≈tXm
Bb ÿm]\ßfmWv. C¥ybnse
kzImcy BtcmKy taJe hf¿∂Xv
kzX{¥am-bn´mWv F∂mWv. hnZKv[¿
A`n{]mb-s∏Sp∂Xv henb \nb{¥-
Wßsfm∂pw Ah°p≠mbncp∂n√.
Nne kzImcytUmŒ¿am¿°v cPnkvt{S-
j≥ t]mepw D≠mbncp∂n√. Chsc
hymP tUmŒ¿am¿ F∂v hnfn°p∂p.
1990 apX¬ DZmchXvIcW \S]SnIfpsS
^eambn, hntZi C¥y°mcpw hyhkm-
bnIfpw Huj[ Iº\nIfpw AXym[p-
\nI kuIcyßtfmSv IqSnb kq∏¿
kvs]jymen‰n Bip]{XnIƒ Bcw`n®p.
C¥ybnse kº∂tcbpw saUn°¬
SqdnÃpIsf BI¿jn°p∂Xn\mbncp∂p
IqSn \¬Ip∂p. Hmƒ C¥y C≥Ãn‰yq´v Hm^v saUn°¬ kb≥kv (AIMS), \yqU¬ln,
t]mÃv {KmPpth‰v C≥Ãn‰yq´v NfioKUv, Phl¿em¬ C≥Ãn‰yq´v Hm^v t]mÃv
{KmPpth‰v saUn°¬ FPpt°j≥ B‚ v dnk¿®v (JIPMER) t]m≠nt®cn, \mjW¬
C≥Ãn‰yq´v t^m¿ sa‚¬ sl¬Øv B≥Uv \yqtdmkb≥kkv (NIMHANS) _mw•q¿,
Bƒ C¥y C≥Ãn‰yq´v Hm^v sslPo≥ B‚ v ]ªnIv sl¬Øv sIm¬°Ø F∂nh
Ahbn¬ NneXmWv.
DdhnSw : ÿqekmºØnI imkv{Xhpw BtcmKyhpw kw_-‘n® tZiob
IΩojs‚ dnt∏m¿´v, 2005.
t_mIvkv 8.6 BtcmKy hnt\mZ k©mcw Hcp sa®-s∏´ Ahkcw(Medical, Tourism - A Great opportuntiy)
ikv{X{InbIƒ°pw, Icƒ am‰n sh°p∂Xn\pw Z¥NnIn’bv°pw kuμcy
kwc£WØn\mbn t]mepw hntZinIƒ Iq´tØmsS C¥ybnte°v
hcp∂Xmbn Hcp ]t£, sSenhnj\n¬ \n∂pw ]{Xhm¿ØIfn¬ \n∂pw
\n߃ Adn™pImWpw. F¥psIm≠mWnXv? \ΩpsS BtcmKyc£
kwhn[m\߃ tbmKycmb hnZKv[ tUmŒ¿amcpw AXym[p\nI NnIn’m
kwhn[m\ßfpw IqSnt®¿∂XmbXn\mepw CtX NnIn’bv°mbn kz¥w
cmPyØv \¬tI≠n hcp∂Xnt\°mƒ Ipd™ sNehnemWv ChnsS NnIn’
e`n°p∂Xv F∂Xn\mepamWv CXv. 2004-˛05 ¬ 1,50,000 Øne[nIw hntZinIƒ
sshZyimkv{X ]cnNcWØn\mbn C¥ybnseØn. Cu kwJy Hmtcm h¿jhpw
15% I≠v Dbcp∂p. hnZKv[cpsS A`n{]mbØn¬ 2012 BIptºmtg°pw BtcmKy
hnt\mZk©mcØneqsS 10,000 tImSn cq]bne[nIw kºmZn°m≥ km[n°pw.
IqSpX¬ hnt\mZk©mcnIsf BI¿jn°p∂Xn\mbn BtcmKy ]›mØe
kuIcy߃ sa®s∏SptØ≠Xp≠v.
189
CXv. (t_mIvkv 8.6 ImWpI). C¥ybn-
se `qcn`mKw t]¿°pw AXym[p\nI
kuIcyßtfmSv IqSnb (Super Speciatly)Bip]{XnIƒ {]m]yamtWm? \n߃
F¥v IcpXp∂p? Cs√¶n¬ F¥p-
sIm≠v? Hmtcm C¥y°mc\pw am\yamb
BtcmKyc£m kuIcy߃ e`n°p∂-
Xn\v F¥mWv sNtø≠Xv?
C¥ybnse sshZyimkv{X k{ºZm-
b߃ (Indian Systems of Medicine – ISM) :Bbq¿thZ, tbmK, bp\m\n, kn≤,
{]IrXnNnIn’, tlmantbm]Xn, (AYUSH)F∂o 6 k{ºZmb߃ tN¿∂XmWv
C¥ybnse sshZyimkv{X k{ºZmbw.
Ct∏mƒ 3,167 ISM Bip]{XnIƒ 26,000
Unks]≥kdnIƒ (Dispensaries),cPnÿ sNbvX 7e£w NnIn’I¿
F∂nh ChnsSbp≠v. F∂m¬ Cu
taJebnse hnZym`ymkØn\pw Kthj-
WØn\pw \n›nX am\Zfiw \¬Im-
\p≈ Hcp N´°qSv hnIkn∏n°m\mbn
H∂pw sNbvXn´n√. ISM \v hfscb[nIw
km≤yXIfp≠v. Ah ^e{]Zhpw kpc-
£nXhpw sNehv Ipd™Xpam-Ibm¬
\ΩpsS BtcmKy {]iv\߃ Hcp henb
Afhv hsc ]cnlcn°m≥ km[n°pw.
t_mIvkv 8.7 kmaqly kwLS\Ifpw emt`— C√mØ ÿm]\ßfpw -
BtcmKy kwc£WØn¬ (Communtiy and Non profit Organisations inHealthcare)
Hcp \√ BtcmKy c£m k{ºZmbØns‚ {][m\ LSIw kmaqlnI
]¶mfnØamWv. P\߃°v {]mYanI BtcmKy k{ºZmbßfn¬ ]¶mfnØhpw
]cnioe\hpw e`n°p∂XneqsSbmWv CXv {]h¿Øn°pI. \ΩpsS cmPyØns‚
Nne `mKßfn¬ Cu coXn apºpXs∂ Bcw`n®n´p≠v. AlΩZm_mZnse tkh
(SEWA) , \oeKncnbnse At°m¿Uv (ACCORD) F∂nh C¥ybn¬
{]h¿Øn°p∂ CØcØnep≈ Nne k¿°mcnXc kwLS\ (NGO) Iƒ°v
DZmlcWßfmWv. sXmgnemfn kwLS\Iƒ AhbpsS AwK߃°mbn _Z¬
BtcmKyc£m tkh\߃ \S∏nem°pIbpw sXm´SpØ {Kmaßfnep≈h¿°v
sNehpIpd™ BtcmKyc£m kwhn[m\߃ \¬IpIbpw sNøp∂p. Cu
cwKsØ G‰hpw {]kn≤ambXpw ap≥]¥nbn¬ \n¬°p∂XpamWv, 1983˛¬
ÿm]n®Xpw a[y{]tZinse Zp¿Kn¬ (Durg) OØokvKUv ssa≥kv {ianIv kwLv
(CMSS) \SØn hcp∂Xpamb jmlnZv Bip]{Xn. {Kmaßfn¬ Btcm-Kyc£m
kuIcy߃ Hcp°p∂Xn\mbn Ipd®v DZya߃ IqSn \S∂n´p≠v.
almcm{„bnse Xms\. DZmlcWw ChnsS ]´nIh¿K hn`mKßfnse kwLS-
\Iƒ' I„Imcn kwLmX≥ (Kashtakari Sanghathan) F∂ kwLS\ - km[mcW
AkpJ߃°v G‰hpw Ipd™ sNehn¬ NnIn’n°p∂Xn\mbn {Kmaßfnse
kv{Xo BtcmKyc£ {]h¿ØI¿°v ]cnioe\w \¬Ip∂p
1 9 0
BtcmKy hyhÿ: Hcp hna¿i\mflI
hnebncpج
ap≥]v ]d™Xpt]mse Hcp cmPy-
Øns‚ BtcmKyÿnXn hnebncptØ-
≠Xv inipacW\nc°v, {]khm\¥c
acW\nc°v, Bbq¿ssZ¿Lyw, t]mjIm-
lmc \nehmcw, ]Icp∂Xpw A√mØXp-
amb tcmKßfpsS km∂n≤yw XpSßnb
kqNI߃ t\m°nbmWv. Nne
BtcmKy kqNIßfpw AXn¬
C¥ybpsS ÿm\hpw ]´nI 8.4˛¬
\¬Inbncn -°p∂p. hnZKvZcpsS
A`n{]mbØn¬ BtcmKytaJebn¬
k¿°mcn\v henb ]¶mWp≈X. v
DZmlcWØn\v, BtcmKy-cwKsØ
sNehv Pn.Un.]n bpsS 4.7 iXam\amWv.
a‰v hnIknX˛hnIkzc cmPyßtfmSv
XmcXayw sNøptºmƒ CXv
\ncmiP\Iamw hn[w Xmgv∂XmWv.
Hcp ]T\w ]dbp∂Xv temI P\kwJy-
bpsS 17 iXam\tØmfw am{Xap≈
C¥ybn¬ `bm\Iamb coXn-bn¬ 20
iXam\w BtKmf tcmK `mcw (GlobalBurden of Disease – GBD) D≠v. Hcp
]´nI 8. 4
C¥ybpsSbpw a‰v cmPyßfntebpw BtcmKykqNI߃ --2013 (Health Indicators inIndia and other coutnries, 2013)
kqNI߃ C¥y ssN\ bp.Fkv-.F. {ioe¶
inipacW\nc°v/1000 P\\ßfn¬ 47 13 6.4 10.5
A©phb n¬ Xmsgbp≈ Ip´nIfpsS 61.3 14.6 7.5 12.2acW\nc°v/1000 P\\ßfn¬
hnZKv-[cpsS ta¬t\m´Ønep≈ 53 99 99 99{]khw (iXam\Øn¬)
tcmK{]Xntcm[ IpØnsh∏v 72 99 99 99FSpØIp´nIƒ (%)
BtcmKys®ehv PnUn]nbpsS 3.9 5.2 17.9 3.4iXam\Øn¬
samØw k¿°m¿ sNehn¬ BtcmKy 4.4 10.3 18.7 7.9taJebpsS hnlnXw iXam\Øn¬
samØw kzImcy BtcmKy sNehn¬ 86 79 21 83hy‡nIfpsS Iøn¬ \n∂pwsNehmIp∂ XpI.
DdhnSw: temI BtcmKy ÿnXn hnhc°W°pIƒ -2016 www.worldbank.org.
191
\nßfpsS {]tZitØm ]cnkcßfntem D≈ Hcp {]mYanI BtcmKy tI{μw
kμ¿in°pI. AXpt]mse kzImcyBip]{XnIfptSbpw saUn°¬
et_md´dnIfptSbpw kvIm\nMv tI{μßfptSbpw acp∂v ISIfptSbpw a‰v
kuIcyßfptSbpw hnhc߃ tiJcn°pI.
* \ΩpsS saUn°¬ tImtfPpIfn¬ \n∂v Hmtcm h¿jhpw ]Tn®ndßp∂
Bbnc°W°n\v saUn°¬ _ncpZ[mcnIfp≠t√m. ChcpsS tkh\w
{]Xn^ew \¬In {]tbm-P-\-s∏-Sp-Øp-hm≥ tijn-bn-√mØ ]mhßsf
klmbn°phm\mbn {]kh ]cnNmcIcpsS Hcp kwLw cq]oIcn°mtam.
Cu hnjbØn¬ ¢m n¬ Hcp kwhmZw kwLSn∏n°pI.
* NnIn’ sNehv sIm≠v am{Xw Hmtcm h¿jhpw P\kwJybpsS 2.2 iXam\w
t]¿ Zmcn{Zy tcJ°v Xmtg°v X≈s∏Sp∂Xmbn Hcp ]T\w ]dbbp∂p.
Fßs\?
* \nßfpsS {]tZiØp≈ Bip]{XnIƒ kμ¿in°pI. AhnsS\n∂v
{]Xntcm[ IpØnshbv]pIƒ FSp°p∂ Ip´nIfpsS FÆw I≠p]nSn°pI.
A©v h¿j߃°p apºv {]Xntcm[ IpØnhbv]v FSpØncp∂ Ip´nIfpsS
FÆw Bip]{Xn Poh\°mtcmSv At\zjn°pI. hnhc߃ ¢m n¬ N¿®
sNøpI.
* Bkmanse c≠pIp´nIƒ - eo\ Xeq°vZm¿ (16) Dw kpj¥ al¥ (16) bpw
tN¿∂v {]mtZinIambn e`yamb sNSnIƒ -ssht°m¬, Dan, a‰v Ahin„߃-
D]tbmKn®v PmKv F∂ Hcp Bbp¿thZ sImXpIv \nhmcnWn hnIkn∏n®p.
]co£Ww hnPbIcambncp∂p. [tjmZv bm{X (I≠p]nSpØw), tbmP\,
sk]v‰w_¿ 2005]. \qX\ NnIn’m coXnIƒ D]tbmKn®v BtcmKy ÿnXn
sa®s∏SpØm≥ Ignbp∂htcm As√¶n¬ P\ßfpsS AkpJ߃
am‰nsbSp°m\p≈ ]®acp∂pIƒ Adnbmhp∂htcm Bb Btcsb¶nepw
\n߃°dnbmsa¶n¬ Ahcpambn kwkmcn°pI. Ahsc ¢mkn¬
sIm≠phcnIbpw Fßs\bmWv Ah¿ AkpJ߃ t`Zam°p∂Xv F∂
hnhc߃ tiJcn°pIbpw sNøpI. Cu hnhc߃ ]¶p hbv°pI. {]mtZinI
]{Xßfnte°pw amKkn\pIfnte°pw FgpXpI.
* BtcmKy hnt\mZk©mcnIsf BI¿jn°p∂Xn\mbn C¥ybnse
]´Wßfnse BtcmKy ]›mØe kuIcy߃ temtImØc
\nehmcØn¬ FØn°Wsa∂v \n߃ IcpXp∂pt≠m? As√¶n¬
]T\ {]h¿Ø\߃
1 9 2
{]tXyI tcmKwaqew AImeØn¬
acWaSbp∂ BfpIfpsS FÆw
Af°p∂Xn∂pw B tcmKsØØpS¿∂v
{]h¿Ø\tijn \„s∏´ Ahÿbn¬
(Disabiltiy) F{X Imew InS°p∂p F∂v
IW°m°p∂-Xn\pap≈ kqNnIbmWv
GBD.
C¥ybn¬ GBD bpsS ]IpXnbpw
hcp∂Xv AXnkmcw (Diarrhoea), ae-
º\n (Malaria), £bw (Tuberculosis)F∂o ]I¿®hym[nIƒ aqeamWv. Hmtcm
h¿jhpw FItZiw 5 e£w Ip´nIƒ
PeP\ytcmKßfm¬ acn°p∂p. AIDSs‚ A]ISÿnXnbpw h¿≤n°p∂p.
t]mjImlmc°pdhpw {]Xntcm[
acp∂pIfpsS A]cym]vXamb {]Zm\hpw
aqew 2.2 Zie£w Ip´nIƒ Hmtcm
h¿jhpw acn°p∂p.
C∂v 20 iXam\Øn¬ Xmsg P\߃
am{Xta s]mXp BtcmKy kuIcy߃
D]tbmKn°p∂p≈q. 38 iXam\w
{]mYanImtcmKy tI{μß (PHC) fn¬
am{Xta Bhiy-Øn\v tUmŒ¿am¿ D≈q
F∂pw 30 iX-am\w PHCIfn¬ am{Xta
Bhiy-Øn-\p≈ acp∂ns‚ tiJchpw
D≈q F∂pamWv Hcp ]T\w sXfnbn-
°p∂Xv
{Kma-\Kc th¿Xncnhpw Zcn{Z - [\nI
th¿Xncnhpw ( Rural-Urban and Poor-Rich Divide): C¥ybnse P\ßfn¬
70 iXam\hpw {KmaßfnemsW¶nepw
Bip]{XnIfn¬ A©n¬ H∂v am{Xta
AhnsSbp≈q. Unkvs]≥kdnbpsS
GXm≠v ]IpXnbmWv {KmaoW C¥ybn-
ep≈Xv. 6.3e£w Bip]{Xn InS°I-
fn¬ GXm≠v 30 iXam\w am{XamWv
{Kma{]tZißfnep≈Xv. AXmbXv,
{KmaoW P\X°v Bhiyamb sshZyim-
kv{X ]›mØe kuIcy߃ e`ya√.
AXpsIm≠pXs∂ P\ßfpsS
BtcmKyÿnXnbn¬ hyXymk߃
\ne\n¬°p∂p. Bip]{XnIsf kw_-
‘n®nStØmfw {Kma{]tZißfn¬ Hcp
e£w t]¿°v 0.36 Bip]{Xn am{Xta
e`n°p∂p≈q. \Kcßfn¬ 3.6 Bip]-
{XnIfmWv Hcp e£w t]¿°mbpffXv.
Hcp ]´Whmknsb kw_‘n®v G‰hpw
{][m -\ -s∏´ASnÿm\ BtcmKy -
c£mkuIcyß-fmb FIvksd, c‡-
]cntim[\m kuI-cy߃ apX-embh
t]mepw {Kma{]tZi-ßfn-se PHC Ifn¬
e`ya√. _olm¿, a[y{]tZiv, cmP-
ÿm≥, DØ¿{]tZiv, XpSßnb kw-
ÿm\ßfn¬ BtcmKyc-£mkuIcy-
ßfn¬ _lpZqcw ]n∂n-emWv. {Kma-
{]tZißfn¬ BtcmKyc£m kuIcy-
{KmaoWP\Xbv°v Bhiyamb ]›mØe kuIcy߃ e`yam°p∂Xn\v
k¿°m¿ {i≤n°Wtam? F¥mbncn°Ww k¿°mcns‚ ap≥KW\? Hcp
kwhmZw kwLSn∏n°pI .
* \nßfpsS {]tZiØv BtcmKy ]cnc£mtaJebn¬ {]h¿Øn°p∂
k¿°m¿ CXc kwLS\Isf (NGO) Is≠ØpI AhcpsS {]h¿Ø\ßsf
Ipdn®p≈ hnhc߃ tiJcn°pI. ¢m n¬ N¿® sNøpI.
193
ßfn√mØ P\ßfpsS FÆw Ipd®v
h¿jßfmbn h¿≤n®n´p≠v.
{KmahmknIƒ°v _meNnIn’
(Paeditarics), kv{Xo tcmK NnIn’ (Gyne-cology) A\kvXojy (Anesthesia), {]kh
kw_‘amb NnIn’ XpSßnb
{]tXyI {i≤ Bh-iy-amb NnIn’m
kuIcy-߃ e`ya√. AwKoIrXamb 380
saUn°¬ tImtfPpIfn¬ \n∂pw 44,000
sshZyimkv{X _ncpZ[mcnIƒ {]Xn-
h¿jw ]pdØndßp∂ps≠¶nepw {Kma-
Ign™ Iptd h¿jßfneqsS cmPyØns‚ s]mXp BtcmKyÿnXn hfsc
sa®s∏´n´p≠v. Bbp¿ssZ¿Lyw Db¿∂ncn°p∂p. inipacW \nc°v
Ipd™ncn°p∂p. hkqcn \n¿am¿P\w sNøs∏´n´p≠v. IpjvTtcmKw, t]mfntbm
F∂nh \n¿Ωm¿P\w sNøp∂Xn\p≈ e£y߃ hnPbn®n´p≠v. Chsb am‰n
\n¿Øn t\m°ptºmgmWv Cu ÿnXnhnhc IW°pIƒ sa®ambn tXm∂p∂Xv.
temIØnse a‰p cmPyßfpambn Chsb XmcXayw sNøpI. temImtcmKy
kwLS\bpsS temImtcmKy dnt∏m¿´pIfn¬ \n∂pw Cu hnhc߃
e`n°p∂XmWv. F¥mWv \n߃°v Is≠Øm\mIp∂Xv?
* Hcpamkw \nßfpsS ¢mkv \nco£n°pI. F¥psIm≠mWv Nne Ip´nIƒ
CSbv°nsS ¢mkn¬ lmPcmImXncn°p∂Xv? CXv AhcpsS BtcmKy
{]iv\߃ aqew BsW¶n¬ Ah¿°v F¥p Xcw AkpJ߃ BWp≈Xv
F∂v Is≠ØpI. AhcpsS {]iv\sØ°pdn®pw AhscSp°p∂ NnIn’m
coXnsb Ipdn®pw amXm]nXm°ƒ sNehgn°p∂ ]WsØ Ipdn®p≈
hnhc߃ tiJcn°pI. ¢mkn¬ N¿® sNøpI.
]T\ {]h¿Ø\߃
]eXcØnep≈ BtcmKy ]cnc£ \S]SnIƒ D≠mbn´pw amXr BtcmKyw
C\nbpw sa®-s∏-tS-≠n-bn-cn-°p-∂p.
1 9 4
{]tZißfn¬ tUmŒ¿amcpsS £maw
\ne\n¬°p∂p. Chcn¬ A©nsem∂v
tUmŒ¿amcpw IqSpX¬ kmºØnIt\ -
Øn-\mbn cmPyØn\v ]pdtØ°v t]mIp-
Ibpw a‰v ]ecpw \Kcßfnse kzImcy
Bip]{XnIfnse tPmen sXsc™Sp-
°pIbpw sNøp-∂p.
{Kmaßfntebpw \Kcßfntebpw G‰-
hpw ]mhßfmb 20 iXam\w P\߃
XßfpsS hcpam\Øns‚ 12 iXam\hpw
BtcmKyc£°mbn sNehgn°ptºmƒ
[\nI¿ AhcpsS hcpam\Øns‚ 2
iXam\w am{Xta CXn\mbn sNehgn-
°p-∂p≈q. ]mhs∏´h\v tcmKw hcp-
tºmƒ F¥v kw`hn°p∂p? NnIn’m-
hiyØn\mbn ]pcbnSw hn¬°pItbm
Ip´nIsf ]Wbwsh°pI t]meptam
sNtø≠nhcp∂p. k¿°m¿ \SØp∂
Bip]{XnIfn¬ BhiyØn\v kuIcy-
an√mØnStØmfw, Ah¿°v kzImcy
Bip]{XnIsf B{ibnt°≠n hcp∂p.
CXv Ahsc ISs°Wnbnte°pw Nne-
t∏mƒ acWØnte°pw hgnsh°p∂p.
kv{XoIfpsS BtcmKyw (Women'sHealth) : C¥ybnse P\kwJybn¬
GItZiw ]IpXntbmfw kv{XoIfmWv.
Ah¿°v hnZym`ymkØnepw kmº-Øn-
I {]h¿Ø\ßfnse ]¶mfnØ-Ønepw
BtcmKyc£m kuIcyßfpsS Imcy-
Ønepw ]pcpj≥amtcmSv XmcXayw
sNøp-tºmƒ, hfscb[nIw tIm´ßƒ
(disadvantages) D≠v. 2011 se sk≥kkv
{]Imcw Ip´nIfnse kv{Xo-]pcpjm\p-
]mXw 2001-˛se 927˛¬ \n∂v 2011-˛¬ 914
Bbn Id™p. CXv kqNn∏n°p∂Xv
kv{Xo {`qWlXy cmPyØv h¿≤n®p hcp-
∂p F∂XmWv. 15 hb n¬ Xmsgbp≈
3 e£tØmfw s]¨Ip´nIƒ hnhm-lnX-
IfmsW∂v am{Xa√ Ah¿ Hcp
Ip´ns°¶nepw P∑w \¬InbhcpamWv.
15 hb n\pw 49 hb n\pw CSbnep≈
hnhmlnXcmb kv{XoIfn¬ 50 iXam\-
Øne[nIw t]¿°pw, c‡°pdhv
(Anemia), Ccpºv ASßnb t]mjIm-
lmc-°pdhv aqeap≈ hnf¿® (NturitionalAnemia) D≈hcmWv. CXv 19 iXam\w
amXracWw kw`hn°p∂Xn\v ImcW-
amIp∂p. tcmKmhÿ°pw amXracW-
Øn\pw as‰mcp {][m\ ImcWamWv
K¿`—n{Zw.
BtcmKysa∂Xv G‰hpw {][m\s∏´
s]mXpapXepw a\pjymhImihpamWv.
s]mXp BtcmKy tkh\߃ hntI-
{μoIrXam°pIbmsW¶n¬ sa®s∏´
BtcmKyc£m kuIcy߃ F√m ]uc-
∑m¿°w e`n°pambncp∂p. tcmK߃-
s°-Xncmbp≈ Zo¿LIme t]mcm´ß-
fpsS hnPbw F∂Xv, hnZym`ymk-
tØbpw Imcy£aamb BtcmKy ]›m-
Øe kuIcyßtfbpw B{ibn®ncn-
°p∂p. AXpsIm≠v Xs∂ BtcmKy-
tØbpw hy‡n ipNnXztØbpw Ipdn®v
P\ßsf t_m[h¬Icn°pIbpw Imcy-
£-aamb BtcmKyk{ºZmbw {]Zm\w
sNøpIbpw sNtø≠Xv hfsc \n¿Wmb-
I-amWv. Cu {]{Inbbn¬ hnhckmt¶-
XnI taJebptSbpw hm¿Øm-hn\n-ab
taJeIfptSbpw ]¶v AhKWn -
°s∏ScpXv. BtcmKyc£mkuIcy-
ßfpsS e{]m]vXn, {]mYanIBtcmKy-
c£m kuIcyßsf B{ibn®ncn°p∂p.
BtcmKyc£m kuIcyßfpsS ]ca-
amb e£yw sa®s∏´ PohnX KpW\ne-
hmcw t\SnsbSp°m≥ klmbn°pI
195
F∂XmhWw. C¥ybnse {Kmaß-
fntebpw \Kcßfntebpw BtcmKyc-
£m kuIcy߃ XΩn¬ ISpØ th¿-
Xncnhp≠v. Cu th¿Xncnhv th≠coXn-
bn¬ ]cnKWn®ns√¶n¬ \ΩpsS cmPy-
Øns‚ kmaqlnIhpw kmºØnIhp-
amb LS\ Aÿncs∏´pt]mtb°mw.
F√mh¿°pw ASnÿm\ BtcmKy
]cnc£ Dd∏p hcpØp∂Xn\v BtcmKy
]›mØe kuIcy߃ F√mh¿°pw
{]m]vXamhpIbpw sNehv Xmßmhp∂
Xmhp-Ibpw sNtø-≠-Xp-≠v.
8. 7 D]kwlmcw
kmaqlnIhpw kmºØnIhpamb ]›m-
ØekuIcy߃ Hcp cmPy-Øns‚
hnIk\Øn\v AXymhiyamWv. Hcp
]n¥pW kwhn[m\w F∂ \nebv°v
AXv D¬]mZ\ LSIßfpsS D¬]mZ\-
£aX h¿[n∏n®pw PohnX KpW\ne-
hmcw sa®s∏SpØnbpw F√m kmº-
ØnI {]h¿Ø\ßtfbpw kzm[o\n-
°p∂p. kzmX{¥yØn\p tijap≈
Ign™ Ggv Zim–ßfn¬ C¥ybpsS
]›mØekuIcy߃ sa®s∏Sp-Øp∂-
Xn¬ Ak¥penX coXnbn-emsW¶nepw
FSpØp ]dbØ° A`n -hr≤n
D≠mbn´p≠v. {KmaoW C¥ybpsS ]e
`mKßfnepw C∂pw \√ tdmUp-Itfm
hm¿Ømhn\nab kuIcyßtfm
sshZypXntbm hnZymebßtfm Bip]-
{Xn-Itfm FØnbn´n√. C¥y B[p\n-
Ih¬°cWØnte°v NphSpsh°p-
tºmƒ ]cnÿnXn{]iv\߃ a\ nem-
°ns°m≠v KpWta∑bp≈ ]›mØe-
`uXnI kuIcyßfptSbpw s]mXp tkh\ßfptSbpw Hcp irwJebmWv
]›mØekuIcy߃. CXn\v ]n¥pW \¬Ip∂Xn¬ Du¿÷ BtcmKy
]›mØekuIcy߃°v Xpey {]m[m\yap≠v. Hcp cmPyØns‚
kmºØnI hnIk\Øn¬ CXv {][m\∏´ ASnØdbmWv.
Db¿∂ hf¿®m\nc°v \ne\n¿Øm≥ ]›mØekuIcy߃
ImemImeßfn¬ sa®s∏SptØ≠Xv BhiyamWv. CubSpØ Imeßfn¬
\ΩpsS sa®s∏´ ]›mØe kuIcy߃ hntZi\nt£]Itcbpw
hnt\mZk©mcnItfbpw C¥ybnte°v BI¿jn®n´p≠v.
{KmaoW ]›mØekuIcy߃ hnIkn∏n°pI F∂Xv hfsc
{][m\s∏´XmWv.
]›mØekuIcy hnIk\Øn¬ Db¿∂tXmXn¬ \nt£]w tiJcn°m≥
s]mXp-kzImcy ]¶mfnØw BhiyamWv
{ZpXKXnbnep≈ kmºØnI hf¿®bv°v Du¿Pw hfsc {][m\amWv.
C¥ybnse sshZypXnbpsS D¬]mZ\Ønepw D]t`mKmhiyØnepw C¥y-
bn¬ hfsc henb A¥cw \ne\n¬°p∂p≠v .
kw{Klw (Recap)
1 9 6
Du¿÷£maw ]cnlcn°p∂Xn\mbn ]mcºtcyXc Du¿÷ DdhnS߃°v
henb ]n¥pW \¬tI≠Xp≠v .
sshZypXnbpsS D¬]mZ\Ønepw {]kcWØnepw hnXcWØnepw
hfscb[nIw {]iv\߃ t\cnSp∂p.
a\pjys‚ imcocnIhpw am\knIhpamb t£aØns‚ AfhptImemWv
BtcmKyw.
kzmX{¥yØn\ptijw BtcmKy tkh\ßfpsS uXnI kmlNcyßfn¬
FSpØp]dbØ° hnIk\hpw BtcmKykqNIßfn¬ {it≤bamb
Db¿®bpw D≠mbn´p≠v.
P\ßfpsS Bhiy߃ \ndth‰m≥DXIp∂ hn[Ønep≈ s]mXp
BtcmKykwhn[m\߃ C√ .
BtcmKy]cnc£m kuIcy߃ D]tbmKn°p∂Xn¬ {Kma -\Kc
taJeIfnepw Zcn{Z-[\nI hn`mK߃°nSbnepw henb A¥cw \ne\n¬-
°p∂p.
cmPyØpS\ofw s]¨acW\nc°nepw {`qWlXybnepw D≈ h¿≤\hv
kv{XoIfpsS BtcmKysØ°pdn®v DXvIWvT D≠m-°p-∂p.
\nb{¥n°s∏´ kzImcytaJe BtcmKytkh\߃ BtcmKy
kmlNcyßsf sa®s∏SpØp∂p≠v. AtXkabw BtcmKy]cnc£m
kuIcy߃ \¬Ip∂Xnepw BtcmKyt_m[h¬°cWØn\pw NGO Ifpw
a‰v kaql ]¶mfnØhpw hfsc {][m\s∏´XmWv.
s]mXpP\mtcmKysØ ]n¥pWbv°p∂Xn\v Xt±iobamb NnIn’m
kuIcy߃ Db¿Øns°m≠phtc≠Xp≠v. C¥ybn¬ BtcmKy
hnt\mZk©mcw hnIkn∏n°p∂Xn\v henb km[yXIfmWp≈Xv.
ku-Icy߃°p≈ Bhiyw ]cnKWn-
t°≠XmWv. kmºØnI]cnjvImc \S-
]SnIƒ e£yw hbv°p∂Xv kzImcy-
taJesb s]mXphmbpw hntZi\nt£-
]Isc {]tXyIn®pw BI¿jn°p∂-
Xn\mbp≈ {iaßfmWv. CXn\mbn
B\pIqeyßfpw t{]m¬kml\ßfpw
\¬Ip∂p≠v. Du¿Pw, BtcmKyw F∂o
c≠v ]›mØe kuIcyßsf am{Xw
hniIe\w sNbvXpsh¶nepw F√m
]›mØe kuIcyßfpw F√mh¿°pw
Xpeyambn e`yamt°≠Xv BhiyamWv.
197
1. ]›mØekuIcy߃ F∂ Bibw hniZoIcn°pI.
2. ]›mØekuIcyßsf c≠mbn Xncn®n´p≠v. GsX√mw? hniZoIcn°pI.
Ah]ckv]cw _‘s∏´ncn°p∂Xv Fßs\?
3. ]›mØekuIcy߃ D¬]mZ\sØ DtØPn∏n°p∂Xv Fßs\?
4. Hcp cmPyØns‚ kmºØnIhnIk\Øn¬ ]›mØekuIcy߃°v henb
]¶p≠v. \n߃ tbmPn°p∂pthm? hniZoIcn°pI.
5. C¥ybnse {KmaoW]›mØe kuIcyßfpsS ÿnXn F¥mWv?
6. Du¿PØns‚ {]m[m\ysa¥v? hmWntPym¿P DdhnS߃ hmWntPyXc Du¿P
DdhnS߃ F∂nh XΩnep≈ hyXymk߃ Fs¥√mw?
7. sshZypXn D¬]mZ\Øns‚ aq∂v ]›mØe DdhnS߃ GsX√mw?
8. {]kcW ˛ hnXcW \„w F∂XpsIm≠v \n߃ Dt±in°p∂Xv F¥v?
Ah Fßns\ eLqIcn°mw.
9. hnhn[XcØnep≈ hmWntPyXcDu¿÷ DdhnS߃ GsX√mw ?
10. C¥ybnse ]p\cp¬]mZn∏n°mhp∂ Du¿PDdhnSßfpsS D]tbmKØneqsS
Du¿P {]Xnk‘n adnIS°mw. \ymbnIcn°pI.
11. Ign™Imeßfn¬ Du¿÷ D]t`mKcoXn Fßns\bmWv amdnbXv?
12. kmºØnIhf¿®m \nc°pw Du¿÷D]t`mK \nc°pw Fßns\
_‘s∏´ncn°p∂p?
13. C¥ybpsS sshZypXntaJe t\cnSp∂ {]iv\߃ Fs¥√mw?
14 C¥ybnse Du¿÷{]Xnk‘n ]cnlcn°p∂Xn\mbn Cu ASpØImeØv
kzoIcn® ]cnjvImc߃ N¿® sNøpI.
15. \ΩpsS cmPysØ P\ßfpsS BtcmKyØns‚ {][m\ khntijXIƒ
Fs¥√mw?
16. BtKmf tcmK`mcw F∂m¬ F¥v ?
17. \ΩpsS BtcmKy ]cnc£mk{ºZmbØns‚ {][m\ \yq\XIƒ N¿® sNøpI.
18. Fßs\bmWv kv{XoIfpsS BtcmKyw Hcp henb DXvIWvTbmbn amdp∂Xv?
19. s]mXpP\mtcmKyw F∂Xns‚ A¿∞w hniZoIcn°pI. tcmK߃
\nb{¥n°p-∂Xn\mbn Cu ASpØ h¿jßfn¬ k¿°m¿ kzoIcn® {][m\
s]mXpP\mtcmKy \S]SnIƒ N¿® sNøpI.
20. Bdv C¥y≥ sshZyimkv{X k{ºZmb߃ XΩnep≈ hyXymk߃
Fs¥√mw?
21. BtcmKyc£m ]≤XnIfpsS ^e{]m]vXn Fßns\sb√mw h¿[n∏n°mw?
A`ymk߃
1 9 8
\n¿t±in°p∂ A[nI {]h¿Ø\߃
1. \nßfpsS hoSpIfn¬ Hcp saKmhm´v sshZypXn FØn°p∂Xn\v 30 apX¬
40 e£w cq]hsc sNehgn°p∂Xmbn \n߃°dnbmtam? Hcp ]pXnb
sshZypXn \nebw ÿm]n°p∂Xn\v tImSn°W°n\v cq] sNehphcpw.
\nßfpsS hoSpIfn¬ Du¿÷kwc£Ww Bcw`n°m≥ Cu ImcWw
aXnbmhpIbnt√? sshZypXnkwc£Ww ]Wkwc£WamWv.
bYm¿∞Øn¬ AXv sshZypXn D¬]mZ\tØ°mƒ F{Xtbm hepXmWv.
Hmtcm amkhpw \nßfpsS ho´nse sshZypXn_n¬ IønseØptºmƒ
C{Xb[nIw sse‰pIfpw ^m\pIfpw Bhiyans√∂v \n߃°v a\ n-
emhpw. Pm{KXtbmsSbpw {i≤m]q¿Δhpw D]tbmKn°pI am{XamWv
\n߃°v sNøm\p≈ G‰hpw \√ Imcyw. \nßfpsS ho´nep≈ a‰v
AwKßsfbpw Cu DZyaßfn¬ Dƒs∏SpØpI. hyXymkw a\ nem°pI.
\nßfpsS ho´nse Hcp amksØ sshZypXn D]t`mKw Ipdn®phbv°pI.
sshZypXn kwc£WØn\mbn kzoIcn® X{¥ßƒ \S∏nem°nbXn\v
tijw sshZypXn _n√nse hyXymkw a\ nemIpw.
2. GsX√mw ]›mØekuIcy ]≤XnIfmWv \nßfpsS {]tZiØv
]ptcmKan®p sIm≠ncn°p∂Xv F∂v Is≠ØpI? AXn\ptijw Xmsg
]dbp∂h I≠p]nSn°pI
i) ]≤Xn°mbn A\phZn® hnlnXw
ii) AXns‚ [\t{kmX v
iii) AXn\v F{X sXmgnehkc߃ kr„n°m≥ Ignbpw
iv) Cu ]≤Xnbn¬ ]q¿ØoIcn°ptºmƒ AXpsIm≠p≠mIp∂
ka{Kamb t\´ßƒ Fs¥√mw?
v) Cu ]≤Xn ]q¿Ønbmhm≥ F{X ImesaSp°pw
vi) Cu ]≤Xnbn¬ G¿s∏´ncn°p∂ Iº\n/Iº\nIƒ GsX√mw?
3. \nßfpsS kao]Øp≈ Hcp Xmt]m¿÷ D¬]mZ\ \nebw/
PesshZyptXm¬]mZ\ \nebw/BWthm¿÷ D¬]mZ\ \nebw
F∂nhbntesX¶nepw kμ¿in°pI. Fßs\bmWv {]h¿Øn°p∂sX∂v
\nco£n°pI.
4. Ab¬ hoSpIfnse Du¿÷D]t`mKsØ Ipdn®v Hcp k¿th
\SØp∂Xn\mbn \nßfpsS ¢mknse Ip´nIsf hnhn[ {Kq∏pIfmbn
Xncn°pI, G‰hpw IqSpX¬ D]tbmKn°p∂ C‘\w GXmsW∂pw,
AhbpsS Afhpw IW°m°m≥ e£yanSp∂Xmbncn°Ww k¿tΔ.
199
REFERENCES
Books
* JALAN , BIMAL (Ed.). The Indian Economy — Problems and Prospects, PenguinBooks, Delhi, 1993.
* INDIAN ECONOMIC DEVELOPMENT 2017-18 KALAM , A.P.J. ABDUL withY.S. RAJAN . 2002. India 2020: A Vision for the New Millennium. Penguin Books,Delhi.
* PARIKH , KIRIT S. AND RADHAKRISHNA (Eds.). 2005. India DevelopmentReport 2004-05. Oxford Universtiy Press, Delhi.
Government Reports
* Energy Statistics 2016, Ministry of Statistics and Programme Implementation,Government of India.
* The World Health Report 2002. Reducing Risks, Promoting Healthy Life,World HealthOrganisation, Geneva.
* Report of the National Commission on Macroeconomics and Health, Ministry ofHealth and Family Welfare, Government of India, New Delhi, 2005.
hyXykvX {Kq∏pIƒ°v {Km^pIƒ Xømdm°mw. Hcp {]tXyI C‘\Øn\v
ap≥KW\ sImSp°p∂Xn\p≈ ImcW߃ Is≠ØpI.
5. B[p\nI C¥ybpsS BWh Du¿÷ÿm]\ßfpsS in¬∏nbmb tUm tlman
`m`bpsS PohnXtØbpw {]h¿Ø\ßtfbpw ]‰n Hcp ]T\w \SØpI.
6. "bp≤Ønte¿s∏Sp∂ cmPy߃ A\mtcmKyIcamb Hcp temIw kr„n°p∂p.
AXpt]mse hnIrXamb kao]\ßfpw AS™ a\ pw am\knIamb
A\mtcmKyhpw kr„n°p∂p "Cu hnjbØn¬ Hcp kwhmZw/¢mkv N¿®
kwLSn∏n°pI.
2 0 0
* Tenth Five Year Plan, Vol.2, Planning Commission, Government of India, New Delhi.
* The India Infrastructure Report: Policy Imperatives for Growth and Welfare 1996.Expert
Group on the Commercialisaton of Infrastructure Projects. Vols.1, 2 and 3 Ministry ofFinance. Government of India, New Delhi.
* World Development Report 2004. The World Bank, Washington DC.
* India Infrastructure Report 2004. Oxford Universtiy Press, New Delhi.
* Economic Survey 2004-2005. Ministry of Finance, Government of India.
* World Development Indicators, 2013, The World Bank, Washington.
* World Health Statistics 2014, World Health Organisation, Geneva.
* National Health Profile (NHP) of India for various years, Cetnral Bureau of HealthIntelligence, Goverment of India, New Delhi.
Websites
On energy related issues:www.pcra.orgwww.bee-india.comwww.edugreen.teri.res.inhttp://powermin.nic.inOn health related issues:http://www.aiims.eduhttp://www.whoindia.orghttp://mohfw.nic.inwww.apollohospitalsgroup.comwww.worldbank.orzg
201
]T\ e£y߃ ]T\ e£y߃ ]T\ e£y߃ ]T\ e£y߃ ]T\ e£y߃
$ ]cnÿnXn F∂ BibsØ°pdn®v a\ nem°pI.
$ ]cnÿnXn A]Nbw, hn`htimjWw F∂nhbpsS ImcWßfpw eßfpw
hnebncpØpI.
$ C¥ybn¬ ]cnÿnXn t\cnSp∂ sh√phnfnIƒ a\ nem°pI.
$ kpÿnchnIk\w F∂ Bibhpambn ]mcnÿnXnI {]iv\ßsf _‘-
s∏SpØpI.
]cnÿnXnbpw kpÿnchnIk\hpw]cnÿnXnbpw kpÿnchnIk\hpw]cnÿnXnbpw kpÿnchnIk\hpw]cnÿnXnbpw kpÿnchnIk\hpw]cnÿnXnbpw kpÿnchnIk\hpw
(Environment and Sustainable Development)
9
2 0 2
9.1 B-ap-Jw9.1 B-ap-Jw9.1 B-ap-Jw9.1 B-ap-Jw9.1 B-ap-Jw
C¥y≥ kºZvhyhÿ t\cnSp∂
hnhn[ {]iv\ßsf°pdn®v ap≥ A[ym-
bßfn¬ \Ωƒ N¿® sNbvXt√m?
]cnÿnXnbpsS ss\k¿KnI kz`mh-
Øn\v henb hne\¬In sIm≠mWv \mw
CXp hsc t\Snb kmºØnI hnI-
k\߃. Db¿∂ kmºØnIhf¿®
hmKvZm\w sNøp∂ BtKmfh¬°cW
ImeL´Ønte°v ImseSpØpsh°p-
tºmƒ, cmPyØns‚ ap≥ hnIk\ ]mX-
Iƒ ]cnÿnXn°v kr„n® BLmXhpw,
\mw a\∏q¿hw Xncs™Spt°≠
kpÿn--chnIk\hpw \ΩpsS a\ n¬
D≠mtI≠XmWv. CXphsc \mw kzoI-
cn® kpÿnca√mØ hnIk\ ImgvN-
∏mSv, kpÿnchnIk\Øns‚ sh√p-
hnfnIƒ F∂nh a\ nem°p∂Xn\v
kmºØnI hnIk\Øn¬ ]cnÿn-
XnbpsS {]m[m\yhpw kw`mh\Ifpw
BZyw \mw a\ nemt°≠Xp≠v. CXv
a\ n¬ Du∂ns°m≠v Cu A≤ymb-
sØ aq∂v `mKßfmbn Xncn°mw. BZy-
`mKw ssIImcyw sNøp∂Xv ]cnÿnXn-
bpsS I¿Øhyßfpw {]m[m\yhpamWv.
C¥ybpsS ]cnÿnXn AhÿbmWv
c≠mw `mKw N¿®sNøp∂Xv. aq∂mw
`mKw ssIImcyw sNøp∂Xv kpÿnc-
hnIk\w t\Sm\p≈ X{¥ßfpw
\S]SnIfpamWv.
9.29.29.29.29.2 ]-cn-ÿn-Xn: - \n¿-h-N-\-hpw]-cn-ÿn-Xn: - \n¿-h-N-\-hpw]-cn-ÿn-Xn: - \n¿-h-N-\-hpw]-cn-ÿn-Xn: - \n¿-h-N-\-hpw]-cn-ÿn-Xn: - \n¿-h-N-\-hpw
[¿Ωhpw ([¿Ωhpw ([¿Ωhpw ([¿Ωhpw ([¿Ωhpw (Environment:Definition And Functions)))))
`qtKmfss]XrIhpw `qanbnse F√m
hn`mKßfpsS kºq¿ÆXbpw IqSn -
t®¿∂XmWv ]cnÿnXn. ]ckv]cw
_‘s∏´pInS°p∂ Poh\≈Xpw C√m-
ØXpamb F√m LSIßfpw tN¿∂-
XmWv ]cnÿnXn. ]£nIƒ, arK߃,
sNSnIƒ, ImSpIƒ, a’y߃, apXemb-
hsb√mw Poh\p≈ hn`mKØn¬s∏Sp-
∂-hbmWv. hmbp, Pew, aÆv, ]mdIƒ,
kqcy{]Imiw F∂nhsb√mw Poh\n-
√mØ hn`mKØn¬-s∏Sp∂hbmWv.
]cnÿnXnbnse Poh\p≈Xpw A√mØ-
Xp-amb LSIßfpsS ]ckv]c _‘-
sØ-°pdn®v ]Tn°m\mWv ]cnÿnXn
]T\w \ΩtfmSv Bhiys∏Sp∂Xv.
]cnÿnXnbpsS [¿Ω߃ (Functionsof the Environment):\m-ev {]-[m-\ [¿-Ω-߃ B-Wv ]-cn-ÿn-
Xn \n¿-h-ln-°p-∂-Xv.
]cnÿnXn AtX]Sn \ne\n¿Ønbm¬ Zie£°W°n\p h¿jw Poh≥
\ne\n¿Øm≥ Ignbpw. {]IrXnsb \in∏n°p∂Xn¬ G‰hpw henb
]¶phlnbv°p∂ GI h¿§w a\pjy\mWv. a\pjyhwiw AXns‚
kmt¶XnI hnZyIfp]tbmKn®v a\∏q¿Δtam A√msXtbm Zqchym]Ihpw
KXnam‰m≥ IgnbmØXpamb am‰ßfmWv {]IrXnbn¬ D≠m°p∂Xv.
A⁄mX≥
203
1. hn`-h-߃ {]-Zm-\w sN-øp-I
hn`h߃ F∂v ChnsS kqNn∏n®Xv
]p\ÿm]n°m≥ Ignbp∂ hn`h-
ßfpw ]p\ÿm]n°m≥ IgnbmØ
hn`hßfpw tN¿∂mWv. D]tbm
Kn°p -t¥mdpw Ipdbmt\m,
tXbvam\w hcmt\m km[y -
Xbn√mØ hn`hß-fmWv ]p\ÿm
]n-°m≥ Ignbp∂h. AXm-bXv Cu
hn`hßfpsS {]Zm\w F√m-bvt∏mgpw
D≠m-bn-cn°pw. DZmlcW-ambn, Im´n-
se ac߃, kap{ZØnse
a’y߃ F∂nh. adn®v, D]tbmKn-
°pt¥mdpw IpdpItbm \in°pI-
tbm sNøp∂ hn`hßfmWv ]p\-
ÿm-]n°m≥ IgnbmØ hn`h߃.
DZm: J\nP C‘\w (fossil fuel)2. F√m ]mgvhkvXp°tfbpw BKnc-
Ww sNbvXv C√mXm°pI.
3. P\nXI sshhn[yßfpw ssPh
sshhn[yßfpw kr„n®v {]IrXn-
bn¬ Poh≥ \ne\n¿ØpI.
4. {]Ir -Xn -Zr -iy -߃ t]mep≈
kuμcymflI tkh\߃ \¬IpI
(Aesthetic Services).]cnÿnXnbpsS [¿ΩßfpsS tNmZ\w
AXns‚ hmlItijn°p≈n¬ (carryingcapactiy) \n¬°ptºmƒ am{XamWv
]cnÿnXnbpsS [¿Ω߃ kpKaambn
\SØm≥ Ignbp∂Xv. ]cnÿnXn°v ]p\-
ÿm]n°m≥ Ignbp∂ hn`hßfpsS hf¿-
®m \nc°nt\°mƒ IqSpX¬ BhcpXv
hn`hßfpsS D]tbmKw F∂mWv CXv
A¿∞am°p∂Xv. AXp]mse Xs∂ ]mgv
hkvXp°sf BKncWw sNbvXv \in∏n-
°m\p≈ ]cnÿnXnbpsS tijntb-°mƒ
(assimilating capactiy) IqSpXemhcpXv
]cnÿn-Xnbnep≠mIp∂ ]mgvh-kvXp-°ƒ.
Cßs\b√ kw` -
hn°p∂sX¶n¬ ]cnÿnXn°v
AXns‚ aq∂masØ [¿Ω-
amb kpÿncX t\Sm≥
IgnbmsX hcmw. CXv
]cnÿnXn \mi-Øn-te°v
\bn°p∂p .temIw apgph\pw
C∂pff Ahÿ-bmWnXv.
hnIkzccmPyßfn-se h¿-[n®p
hcp∂ P\kwJy, hnI-knX
cmPyßfnse kar≤-amb
D¬]mZ\w, D]t`mKw F-∂n-
hsb√mw ]cnÿnXn°v henb
BLmXw D≠m°p -Ibpw
AXns‚ H∂pw c≠pw
[¿Ω߃ sNøp∂Xn\v XS -
amhpIbpw sNøp∂p. Iptd-
Nn{Xw 9.1 Pemib߃: sNdpXpw a™p]mfnIfpap≈
lnameb≥ AcphnIƒ aen\amImØ ip≤Pe DdhnSßfmWv.
2 0 4
tbsd hn`h߃ C√mXmbnØocpIbpw
]cnÿnXnbpsS BKncWtijn
(Absorptive capactiy) apIfn¬ ]mgvhkvXp-
°ƒ kr„n°s∏SpIbpw sNøp∂p. BKnc-
Wtijn F∂Xp sIm≠pt±in°p∂Xv
A]NbsØ C√mXm°m\p≈ ]cnÿn
XnbpsS IgnhmWv. \Ωfnt∏mƒ ]cnÿn
Xn\miØns‚ Bcw- -ØnemWv F∂XmWv
AXns‚ ew. Ign™Ime hnIk\߃
\ZnIsfbpw a‰v Pemibßsfbpw aen\am
°pIbpw h‰n°pIbpw sNbvXXn\m¬ Pew
Hcp kmºØnIhkvXphmbn amdn. IqSmsX
]p\ÿm]n°m≥ Ignbp∂Xpw A√mØ-
Xpamb hn`hßfpsS Xo{hhpw hym]-
Ihpamb D]t`mKw Nne hn`hßsf-sb¶n-
epw D]tbmKn®p Xo¿°p∂ Ahÿbn-
te°v FØnt®¿∂p. AXpaqew ]pXnb
hn`h߃ Is≠Øp∂Xn\v Bhiyamb
kmt¶XnIhnZy°pw KthjWØn\pw
h≥XpIIƒ sNehgn°p∂Xnte°v \mw
\n¿_‘nXcmbn. IqSmsX sh≈Øns‚bpw
hmbphns‚bpw D¬Ir„X \„amIp∂Xv
aqew D≠mIp∂ ]cnÿnXnbpsS A]Nbw
BtcmKys®ehv h¿[n∏n°p∂Xn\pw
ImcWamIp∂p. (C¥ybn¬ Fgp]Xv iX-
am\tØmfw Pew aen\amWv). CXp-aqew
h≥tXmXnep≈ izmktImit-cmK-ßfpw
PeP\ytcmKßfpw C¥ybn¬ h¿≤n°p-
Ibpw BtcmKy sNehpIƒ IqSpIIbpw
sNøp∂p. BtKmf ]cnÿnXn{]iv\ß-fmb
BtKmfXm]\hpw (Global warming),Hmtkm¨timjWhpsa√mw (Ozonedepletion) Imcy߃ IqSpX¬ ZpcnXØnem-
°pIbpw Kh¨sa‚ns‚ kmºØnI {]Xn-
k‘n h¿[n∏n°pIbpw sNøp∂p. AXn-
\m¬ EWm-flI ]cnÿnXn BLmX-
ßfpsS AhkcmflI sNehv (OportuntiyCost) hfsc hepXmsW∂v CXn¬\n∂pw
hy‡am°mw.
Hcp henbtNmZyw Db¿∂phcp∂Xv
CXmWv. ]cnÿnXn{]iv\߃ Cu
\q‰m≠n\v ]pXnbXmtWm? Aßns\-
sb¶n¬ F¥p sIm≠v? CXn\v DØcw
Is≠Øm≥ Nne hniZoIcW߃
th≠nhcpw. a\pjykwkvImc߃
DSse-Sp°mØ BZyImeßfn¬,
As√¶n¬ P\kwJy h¿≤n°p∂Xn\p
apºv , AXpas√¶n¬ cmPy߃
]T\ {]h¿Ø\߃
F¥psIm≠mWv Pew Hcp kmºØnIkm[\amIp∂Xv? N¿® sNøpI.
hmbp, Pew ,i–aen\oIcWw F∂nhaqew D≠mIp∂Xpw km[mcWbmbn
ImWp∂Xpamb AkpJ߃ FgpXn ]´nI ]q¿Wam°pI.
hmbpaen\oIcWw Peaen\oIcWw i–aen\oIcWw(Air Pollution) (water pollution) (Noise pollution)
Bkva tImfd
205
t_m-Iv-kv 9.1 : B-tKm-f-Xm-]-\w (Global warming)
hyhkmbhnπhw apX¬ lcnXKrlhmXIßfpsS h¿[\hv `qanbpsS A¥-co-
£-Øn¬ Dujvamhv {ItaW h¿[n∏n®p. CXns\bmWv BtKmfXm]\w
F∂p]dbp∂Xv. ASpØImeØmbn Db¿∂ph∂ BtKmfXm]\w a\pjy
krjvSn-bm-Wv. CXn\p ImcWw a\pjy\n¿anXamb Im¿_¨UtbmIvsskUv,
a‰v lcnXKrlhmXI߃ F∂nhbmWv. Ch {][m\ambpw hcp∂Xv t^m n¬
C‘\w IØn°p∂XneqsSbpw h\\ioIcWØneqsSbpamWv. Im¿_¨
UtbmIvsskUv, aotY≥, AXpt]mep≈ hmXI߃ (Chbv°v NqSv IqSpX¬
BKncWw sNøm\p≈ tijnbp≠v) F∂nh am‰ßfn√msX A¥co£Øn¬
h¿≤n°p∂Xp aqew `qanbpsS D]cnXew IqSpX¬ NqSmhp∂p. hyhkmbhnπh-
ImeØn\v apºv D≠mbncp∂Xnt\°mƒ Im¿_¨UtbmIvsskUv 31
iXam\hpw, aotY≥ (CH 4) 149 iXam\hpw 1750 apX¬ h¿≤n°pIbp≠mbn.
Ign™ \q‰m≠n¬ A¥co£Xm]w 1.1 Un{Kn ^mc≥ lo‰v (O. 6 Un{Kn
sk¬jykv) h¿≤\hp≠mbn. IqSmsX, kap{ZPe\nc∏v Nne C©pIƒ
h¿≤n°pIbpw sNbvXp. {[phØnse a™pcpI¬, AXns‚ ^eambp≠mIp∂
kap{ZPe\nc∏v h¿≤\hv, XoctZißfnse sh≈s∏m°w, a™pcpIens\
B{ibn®p≈ PehnXcWØns‚ XS s∏S¬, ]cnÿnXn tbmKyamb
kmlNcy߃ A{]Xy£amIp∂ tXmSpIqSn PohPmeßfpsS hwi\miw,
CS°nS°p≈ DjvWtaJem sImSp¶m‰pIƒ, DjvWtaJem AkpJßfpsS
h¿≤\hv F∂nhsb√mw BtKmfXm]\Øns‚ Nne Zo¿LIme ^eßfmWv.
BtKmfXm]\Ønte°v \bn°p∂ {][m\ LSI߃ ChbmWv.
$ I¬°cnbpsSbpw s]t{Smfnbw D¬∏∂ßfpsSbpw IØn°¬. ( CXv,
Im¿_¨ ssUHmIvsskUv, aotY≥, ss\{Skv HmIvsskUv, Hmtkm¨
F∂nhbpsS DdhnSßfmWv.)
$ h\\ioIcWw, CXp aqew A¥co£Ønse Im¿_¨UtbmIvsskUns‚
Afhv h¿≤n°p∂p.
$ arKßfpsS hnk¿PyØn¬ \n∂p≠mIp∂ aotY≥ Kymkv.
$ h¿≤n® tXmXnep≈ I∂pImen D¬]mZ\w. AXv h\\ioIcWw, aotY≥
F∂n-h kr„n°p∂p. IqSsX ssPhC‘\ßfpsS D]tbmKhpw h¿≤n°p∂p.
1997 ¬ P∏m\nse tIymt´mhn¬ \S∂ ImemhÿmhyXnbm\sØ°pdn®p≈
UN ktΩf\w hyhkmbh¬IrX cmPy߃ AhcpsS lcnXKrl-hmXIßfpsS
_ln¿Ka\w Ipd®p sIm≠p htc≠Xn\p≈ Blzm\w sNbvXp.
DdhnSw: www.wikipedia.org
2 0 6
hyhkmb-h¬°cWw XpSßnbXn\p
apºv {]IrXn-hn`hßfpsS tNmZ\w
AXns‚ {]Zm\-tØ-°mƒ hfsc
Ipdhmbncp∂p. CXv A¿∞am°p∂Xv,
]mg vhkvXp°sf \in -∏n°m\p≈
]cnÿnXnbpsS BKncW-tijn°p-
≈n¬ \n∂psIm≠p≈ aen\oIcWw
am{Xambncp∂p A∂p≠m-bn -cp∂Xv
F∂XmWv.
IqSmsX {]IrXnhn`hßfpsS ]p\ÿm-
]n°m≥ Ignbp∂ Ignhnt\°mƒ Ipd-
™-tXmXn¬ am{XamWv hn`h߃
{]IrXnbn¬\n∂pw FSpØncp∂Xv.
AXpsIm≠pXs∂ ]cnÿnXn {]iv\-
߃ A∂v Db¿∂p h∂ncp∂n√.
F∂m¬hyhkmbhnπhhpw, P\kwJy
hnkvt]mS\hpw P\ßfpsS h¿≤n-®p-
hcp∂ Bhiy߃ \ndth‰epsa√mw
t_m-Iv-kv 9.2 : Hm-tkm¨ tim-j-Ww
A¥co£Ønse kv{Smt‰mkv nb¿ taJebnse HmtkmWns‚ Afhv Ipdbp∂
{]Xn`mkamWv Hmtkm¨timjWw. kv{Smt‰mkv^nbdnse t¢mdns‚bpw t{_m
ans‚bpw Db¿∂tXmXnep≈ an{inXßfmWv CXns‚ {][m\ ImcWw.
t¢mtdm^vfqtdm Im¿_Wn¬ (CFC) \n∂mWv Cu an{inX߃ D≠mIp∂Xv.
Ch Fb¿I≠oj\nepw {^nUvPnepw XWp∏n°p∂Xn\p≈ hkvXphmbn
D]tbmKn°p∂p, As√¶n¬ hnam\w ]dØm\mhiyamb GbtdmtkmƒBbpw
D]tbmKn°p∂p. AXpt]mse Xs∂ t{_mtam veqtdm Im¿_¨kv (lme≥kv)
Xo sISpØp∂ D]IcWØn¬ D]tbmKn°p∂p. Hmtkm¨ ]mfnbpsS
timjWØns‚ ^eambn IqSpX¬ Aƒ{Smhbe‰v civanIƒ (UV rays)`qanbnte°v ]Xn°pIbpw AXv PohPmeßfpsS \miØn\v ImcWamhpIbpw
sNøp∂p. IqSmsX, CXv a\pjy\v sXmen∏pdØp≈ Im≥kdn\v ImcWamIpIbpw
sNøp∂p. Aƒ{Smhbe‰v civanIƒ aqew Pemibßfnse HcpXcw sNdnb ]m
bepIfpsS (Phytoplankton) D¬]mZ\w Ipd™v a‰v Pemib PohPmeßsf _m[n-
°p∂p. CXv Icbnep≈ sNSnIfpsS hf¿®sb kzm[o\n°p∂p. 1790 apX¬ 1990
hscbp≈ ImeL´Øn¬ GXm≠v A©v iXam\tØmfw Hmtkm¨ ]mfn
\in®Xmbn Is≠Øn. G‰hpw tZmjIcamb Aƒ{Smhbe‰v civanIsf
`qanbnte°v hcp∂Xv XS™p\n¿Øp∂Xv Hmtkm¨ ]mfnIfmWv. Hmtkm¨
]mfnbpsS timjWw aqew temIw apgph≥ DXvIWvTbn¬ BWv. CXv
tam¨{Snb¬ t{]mt´mtImƒ kzoIcn°p∂Xnte°v \bn®p. CXv t¢mtdm veqtdm
Im¿_¨ kwbp‡ßƒ, Hmtkm¨ timjWImcWcmkhkvXp°fmb
Im¿_¨ sS{Smt¢mssdUv, s{sSt¢mtdm CutY≥ (AXns\ aossY¬
t¢mtdmt^mw F∂pw ]dbp∂p). t{_man≥ kwbp‡ßƒ (lme≥kv F∂pw
]dø∂p). F∂nhbpsS D]tbmKw \ntcm[n°m≥ Blzm\w sNøp∂p.
DdhnSw: www.ceu.hu
207
Imcy߃ am‰n adn®p. ]cnÿnXnbv°v
]p\ÿm]n°m≥ Ignbp∂ tijn°-
∏pdtØ°v D¬]mZ-\Øn\pw D]t`mK-
Øn\pambn hn`hßfpsS h¿[n® tNmZ-
\ambncp∂p CXns‚ ew. ]mgvhkvXp-
°sf BKncWw sNøm\p≈
]cn -ÿn-XnbpsS Ignhn\p
apIfnep≈ kΩ¿-±w
KWyambn h¿-≤n-®p. Cu coXn
C∂pw XpS¿∂p sIm≠ncn-
°p∂p. ]cnÿnXn -bpsS
D¬Ir„X \ne\n¿ -Øp∂
tNmZ\- {]-Zm-\ _‘Øn-s‚
t\¿hn]coX-amWv bYm¿∞-
Øn¬ kw`hn®Xv. ]cn-ÿnXn
hn`hß-tfmSpw tkh\ß-
tfmSpap≈ h¿-≤n-®p-hcp∂
Bhiyw Hcp `mKØpw
adp`mKØv AanX D]tbmKw
sIm≠pw, Zpcp]tbmKw
sIm≠pw ]cnanXamb
hn`hßfpsS e`y-XbpamWv
\man∂v A`napJoIcn -°p∂
{]iv\߃. AXp-sIm≠p-Xs∂,
]cnÿnXn {]iv\ßfmb
]mgvhkvXp°fpsS D¤hhpw aen-
\oIc-Whpsa√mw C∂v KpcpXc-
amb Ahÿ-bnemWv.
9.39.39.39.39.3 C-¥y-bn-se ]-cn-ÿn-Xn-C-¥y-bn-se ]-cn-ÿn-Xn-C-¥y-bn-se ]-cn-ÿn-Xn-C-¥y-bn-se ]-cn-ÿn-Xn-C-¥y-bn-se ]-cn-ÿn-Xn-
bp-sS A-h-ÿ (bp-sS A-h-ÿ (bp-sS A-h-ÿ (bp-sS A-h-ÿ (bp-sS A-h-ÿ (State ofIndia’s Environment).).).).).
^e`qbn„amb aÆv, \qdpIW-
°n\v-\ZnIfpw t]mjI-\Zn-Ifpw,
kar≤amb lcnXh\-߃, `qan-
°Snbnep≈ [mcm-fw [mXp{Zhy-
ßfpsS \nt£]w, hnime-amb C¥y≥
almkap{ZXocw, ]¿ΔX-\ncIƒ
apXembhbm¬ AXn -kº∂amb
{]IrXnhn`hßfpsS cmPyamWv \ΩpsS
C¥y. sU-°m≥ ]oT`qanbpsS IcnaÆv
Nn{Xw 9.2 C¥ybnse G‰hpw henb hyhkmb
taJeIfn¬ H∂mWv ZmtamZ¿hmen. ZmtamZ¿
\ZnbpsS XocØp≈ h≥hyhkmb߃ B
{]tZisØ aen\am°n ]cnÿnXn \miØnte°v
X≈n hnSp∂p.
Nn-{Xw 9.3. h-\-\-io-I-c-Ww aq-ew a-Æn-s‚ A-]-N-b-hpw, ssP-h
ssh-hn-[y-ß-fp-sS \m-i-hpw, hm-bp a-en-\o-I-c-W-hpw kw-`-hn-°p-∂p.
2 0 8
]cpØn Irjn°v hfsc A\ptbm-
PyamWv.
AXn\m¬ Xs∂ ]cpØnØpWn hy
hkmb߃ tI{μoIcn®ncn°p∂Xv Cu
taJebnemWv. Ad_n°S¬ apX¬
_wKmƒ Dƒ°Sen¬ hsc ]c∂pInS-
°p∂ kn‘pKwKmkaXe {]tZiw
temIØn¬ Xs∂ G‰hpw e`qbnjvT-
ambXpw h≥tXmXn¬ Irjn \SØp∂-
Xpw P\km{μhpamb {]tZißfnsem-
∂mWv. \navt\m∂Xambn ]c∂pInS-
°p∂ C¥ybnse ImSpIƒ `qcn`mKw
P\߃°pw ]®∏v \¬Ip∂p. IqSmsX
h\yPohnIƒ°p ss\k¿KnIamb
kwc£Whpw \¬Ip∂p. Ccpºbncv,
I¬-°cn, {]IrXnhmXIw F∂nhbpsS
h≥tXmXnepff \nt£]w C¥ybn¬
Is≠Ønbn´p≠v. temIØnse 20
iXam\tØmfw Ccpºbncv \nt£]w
\ΩpsS cmPyØmWv. t_mIvssk‰v,
sNºv, t{Imta‰v, cXv\w, kz¿Ww, seUv,
enKvss\‰v, amwK\okv. kn¶v, bptd\nbw
apXembhsb√mw cmPyØns‚ hnhn[
`mKßfn¬ e`yamWv. F∂ncp∂mepw
C¥ybnse hnIk\ {]h¿Ø\߃
\ΩpsS ]cnanXamb {]IrXnhn`-h-߃-
°pw a\pjyBtcmKyØn\pw t£aØn-
\pw henb kΩ¿ZamWv kr„n°p∂Xv.
c≠p XcØnemWv C¥y-bpsS ]cnÿn-
Xn-°v `ojWn D≠mIp∂Xv:
ZmcnZyw aqeap≈ ]cnÿnXn \miw.
AtXkabØp Xs∂ kar≤hpw,
AXnthKw hfcp∂Xpamb hyhkmb-
taJebn¬ \n∂p≠mIp∂ aen\o-IcW
`ojWn. hmbp aen\oIcWw, Pe-
aen\oIcWw, asÆmen∏v, h\\io-
IcWw, h\yPohnIfpsS hwi\miw
F∂nhsb√mw C¥ybnse henb
]cnÿnXn{]iv\ßfn¬ NneXmWv.
{][m\s∏´ ]cnÿnXn hnjb߃
ChbmWv.
(i) aÆns‚ A]Nbw.
(ii) ssPhsshhn[yßfpsS \miw.
(iii) hmbp aen\oIcWw, {]tXyIn®pw
]´Wßfnse hml\߃ aqew
D≠mIp∂h.
(iv) ip≤Pe ]cn]me\w
(v) Jcamen\yßfpsS kwkvIcWw.
`qanbpsS Aÿncamb D]tbmKw,
A\pNnXamb ssIImcyw sNø¬
F∂nhaqew C¥ybnse aÆv]e-
XcØnep≈, ]e Ahÿbnep≈
A]Nbw t\cnSp∂p.
aÆns‚ A]NbØn\v ImcWamIp∂
Nne LSI߃ ChbmWv.
(i) h\\ioIcWw aqeap≈ kky-
Pme-ßfpsS \„w.
(ii) hndIv ImenØo‰ F∂nhbpsS kp-
ÿn-ca√mØ tiJcn°¬.
(iii) amdnamdnhcp∂ Irjn.
(iv) h\`qanbnte°p≈ IS∂pIb‰w.
(v) Im´pXobpw AanXamb I∂pImen
tabv°epw.
(vi ) aÆv kwc£WØn\v Bhiyamb
\S]Sn kzoIcn°mXncn°¬.
(vii) DNnXa√mØ hnf]cybw (croprotation ).
209
t_mIvkv 9.3 :"Nn]vtIm " As√¶n¬ "A∏ns°m".......... Hcp
t]cnse¥ncn°p∂p?
lnamebØnse ImSpIsf kwc£n°pI F∂
e£ytØmsS XpSßnb "Nn]vtIm' {]ÿm\sØ-
°pdn®v \n߃s°mcp ]t£ Adnbmat√m?
I¿WmSIØn¬ CXn\v kam\amb Hcp {]ÿm\w
Db¿∂ph∂p. AXv "A∏ns°m' F∂v Adnb-
s∏Sp∂p. CXn\¿∞w BenwK\w F∂mWv. 1983
sk]v‰w_¿ F´mw XobXn kn¿kn Pn√bnse
k¬°m\n ImSpIfn¬ ac߃ sh´n apdn°m≥
XpSßnbt∏mƒ,160 ]pcpj∑mcpw IqSmsX
kv{XoIfpw Ip´nIfpaSßp∂ kwLw acßsf
BenwK\w sNøpIbpw acw apdn°p∂hsc
\n¿_-‘n®v Hgnhm°pIbpw sNbvXp. ASpØ
Bdv BgvNIfn¬ hfsc Pm{KXtbmsS Ch¿
h\Øn¬ Xs∂ D≠mbncp∂p. t^mdÃv
Hm^nk¿amcpsS Pn√m ]≤Xn A\pkcn®v
imkv{Xob ASnÿm-\Øn¬ am{Xta acw
apdn°pIbp≈q F∂ Dd∏p DtZymKÿcn¬
\n∂pw e`n®Xn\p-tijw am{XamWv hf≠nb¿am¿ ]ncn™pt]mbXv.
tIm¨{SmŒ¿amcpsS hmWnPycq]Ønep≈ hym]Iamb acw apdn°¬, kz`mhnI
h\ßsf \in∏n°ptºmƒ, acßsf BenwK\w sNøp∂XneqsS ImSpIsf
kwc£n°mw F∂ {]Xo£bpw hnizmkhpw P\ßfn¬ Db¿∂ph∂p. Cu
{]tXyI kw`htØmsS acw apdn°¬ Ahkm\n°pIbpw GXm≠v ]{¥≠m-
bnctØmfw acßsf P\߃°v kwc£n°phm\pw Ign™p. amk߃°p≈n¬
Xs∂ Cu {]ÿm\w Ab¬ Pn√Ifnte°v IqSn hym]n®p.
hndIn\pw, hyhkmb Bhiy߃°pambp≈ hnthN\clnXamb acw apdn°¬
\nch[n ]cnÿnXn {]iv\ßfnte°v \bn®p. DØcmb\ taJebn¬ t]∏¿ an¬
XpSßn 12 h¿jw Ign™t∏mtg°pw, B taJebn¬ apf ]q¿Wambpw XpS®p
\o°s∏´p. tIc-f-Øn¬ Kzmfn-tbm¿ db¨kv apf \in-∏n-®-Xp-t]mse "henb
CeIfp≈ ac߃, Ah t\cn v ag ]Xn°p∂Xn¬ \n∂pw aÆns\ klmbn®ncp∂p.
Ch apdn®Xv aqew asÆmen∏v hym]IamhpIbpw, ]n∂oSv sNΩÆv am{Xw
Ahtijn°pIbpw sNbvXp. AhnsS IfIƒ A√msX as‰m∂pw hfcmØ
ÿnXnbmbn. "Hcp I¿jI≥ ]d™XmWnXv. ]pgIfpw tXmSpIfpw AXnthKw
hc≠pWßn. ag Ipd™p, tI´ptIƒhnt]mepan√mØ {]mWnIfpw tcmKßfpw
hnfIsf B{Ian®p.
2 1 0
(viii) AhnthIamb cmkhfßfpw
IoS\min\nIfpw D]tbmKn°¬.
(ix) PetkN\ kwhn[m\Øns‚
DNnXa√mØ Bkq{XWhpw
\SØn∏pw.
(x) `qK¿`Pe kr„nbpsS tijnsb-
°mƒ IqSpXembn qK¿`Pew Du‰n-
sb-Sp°¬.
(xi) F√mh¿°pw D]tbmKn°m≥ Ign-
bmhp∂ hn`h߃ (Open accessresources)
(xii) Im¿jnI taJesb B {ibn°p∂-
hcpsS Zmcn{Zyw.
temIP\kwJybpsS 17 iXam\hpw,
I∂pImenIfpsS 20 iXam\hpw `qanbp-
sS 2.5 iXam\w am{Xw hnkvXrXnbp≈
\ΩpsS cmPyØmWv D≈Xv. cmPyØp≈
henb P\km{μX, I∂pImenIƒ,
hnhn[ Bhiyßfmb h\ kwc£Ww,
Irjn, ]p¯InSn, a\pjyhm-kw,
hyhkmbw F∂nhbv°mbp≈ qanbpsS
D]tbmKw \ΩpsS ]cnanXamb qhn`h
߃°v henb kΩ¿Zw kr„n°p∂p.
ASnÿm\ Bhiy߃ \ndth‰m\mbn
C¥ybn¬ Hcmƒ°v icmicn Bhiy-
amb h\`qan F∂Xv 0.47 slŒdmWv.
F∂m¬ e`yambXv shdpw 0.08 slŒ¿
am{Xw. AXns‚ ^eambn A\phZ\o-
bambXn\∏pdw GXm≠v 15 Zie£w
Iyp_nIv ao‰¿ h\ßfmWv sh´nhogv-
Øp-∂Xv.
C¥ybn¬ Hmtcm h¿jhpw 5.3 _n√y¨
S¨ ta¬aÆv F∂ \nc°n¬
asÆmen∏p XpScp∂p F∂mWv
IW°pIƒ kqNn-∏n-°p∂Xv. AXns‚
^eambn 0.8 Zie£w S¨ ss\{SP≥,
1.8 Zie£w S¨ t^mkv^dkv, 26.3
Zie£w S¨ s]m´mkyw F∂nh
tIm¨{SmŒ¿amcpw t^mdÃv DZtymKÿcpw Nne \nbaßfpw \nb{¥Wßfpw
{]mh¿ØnIam°Wsa∂v A∏nt°m hf≠nb¿am¿ Bhiys∏´p. DZmlcWw
GsX√mw acßfmWv apdn°m≥ ASbmfs∏SptØ≠Xv, F∂Xv AhnSpsØ
{]mtZinI hmknIfpambn IqSnbmtemNnt°≠XmWv. Pet{kmX pIfpsS 100
ao‰dn\p≈nse ac߃, 30 Un{Kntbm AXn\p apIfntem sNcnhp≈ ÿeßfnse
ac߃ F∂nh bmsXmcp ImcWhimepw apdn°m≥ ]mSp≈X√
h\`qanIƒ, AXnse AkwkvIrX hkvXp°ƒ F∂nh hyhkmbmhiy
߃°p≈ AkwkvIrX hkvXp°fmbn D]tbmKn°m≥ Kh¨sa‚ v \¬Imdp≠v
F∂v \n߃°dnbmtam? Hcp t]∏¿ an√v Nnet∏mƒ ]Xn\mbncw t]¿°v tPmen
sImSpØncn°mw, ssπhpUv Iº\n FÆqtdmfw t]¿°vtPmen sImSpØncn°mw,
F∂m¬ Ah¿ tImSn°W°n\mfpIfpsS Bhiy߃ \ntj[n°pI-bmsW¶n¬
CXv kzoIcnt°≠Xpt≠m? F¥mWv \n߃ IcpXp∂Xv.
DdhnSw: Excerpts from "State of India's Environment 2: The Second Citizens' Report 1984-85,Cetnre for Science and Environment, 1996, New Delhi...
211
Hmtcm h¿jhpw \„amIp∂p.
asÆmen∏vaqew \„ s∏Sp∂
t]mjIKpWap≈ aÆv Hcph¿jw 5.8
Zie£w S¨ apX¬ 8. 4 Zie£w S¨
hsc hcpsa∂mWv C¥ym Kh¨sa‚ v
kqNn∏n°p∂Xv.
C¥y≥ \Kcßfn¬ hmbp aen\oIcWw
hfsc IqSpXemWv. hml\ßfmWv
CXn\v {][m\ ImcWw. F∂m¬ Nne
{]tZißfn¬ h≥tXmXnep≈ hyhkm-
bßfpw Xm]sshZypX \nebßfpw
hmbpaen\oIcWØn\v tlXphmIp-
∂p≠v. hml\w aqeap≠mIp∂ hmbp
aen\oIcWw km[mcW P\߃°v
hen-b BLmXamWv kr„n°p∂Xv. 1951-
˛¬ GXm≠v 3 e£tØmfw tamt´m¿
hml\ßfmWv D≠mbncp∂sX¶n¬,
2003 Bbt∏mtg°pw AXv 67 tImSntbmf-
ambn h¿[n®p. 2003 ¬ CcpN{Ihml\-
ßfpw ImdpIfpw IqSn BsI cPnÿ
sNbvX hml\ßfpsS 80 iXam\-tØm-
fw h∂ncp∂p. ChbmWv hmbp aen\o-
IcW-Øn¬ henb ]¶phln°p∂Xv.
temIØn¬ ]Øv h≥hyhkmb-
h¬IrX cmPyßfn¬ H∂mWv C¥y.
A\mhiyhpw A{]Xo£nXhpamb
\nch[n ^eß-fmWv hyhkmb-
h¬°cWw kw`mh\ sNbvXn´p≈Xv.
Bkq{XWan√mØ \Kch¬°cWw,
aen\oIcWw, A]IS km[yX F∂nh
CXn¬ NneXmWv. C¥ybn¬
]Xnt\gvXcw hyhkmb-߃ (hepXpw
]T-\-{]-h¿-Ø-\w
kmºØnI ]ptcmKXnbn¬ ]cnÿnXn°p≈ ]¶ns‚ {]m[m\ysØ°pdn®v
Ip´nIfn¬ Aht_m[w kr„n°p∂Xn\mbn Xmsg]dbp∂ IfnIƒ ]cnNb-
s∏SpØmhp∂XmWv. GsX¶nepw Hcp ÿm]\Ønse D¬]∂Øns‚ t]cv Hcp
Ip´n°v \¬IpI. ASpØ Ip´n Cu D¬∏∂hpw, AXv `qanbpw {]IrXnbpambn
Fßs\ _‘s∏´ncn°p∂p F∂v Is≠Øs´.
{S-°p-Iƒ D-cp-°pw d-∫-dpw
Ão¬ C-cp-ºv [m-Xp-°ƒ `q-an.
d-∫¿ a-c-߃ Im-Sp-Iƒ `q-an
]p-kv-X-I-߃ I-S-em-kp-Iƒ a-c-߃ Im-Sp-Iƒ `q-an
h-kv-{Xw ]-cp-Øn sN-Sn {]-Ir-Xn
s]-t{Smƒ `q-an
b-{¥-km-a{Kn C-cp-ºv [m-Xp `q-an
Hcp {S °v IdpØ ]pI ]pdØp hn´Xn\m¬ AXns‚ s{sUh¿ 1000cq] Nem≥
AS°p∂p. Abmfn¬ ]ng NpaØnbXmsW∂v F¥psIm≠mWv \n߃
IcpXp∂Xv? CXv \oXoIcn°mhp∂XmtWm? N¿® sNøpI.
2 1 2
t_mIvkv 9.4 : aen\oIcW \nb{¥W t_m¿UpIƒ
c≠p {][m\]cnÿnXn {]iv\ßsf A`nkwt_m[\ sNøp∂Xn\mbn
(AXmbXv -Peaen\oIcWhpw, hmbpaen\oIcWhpw), Kh¨sa‚ v 1974¬ tI{μ
aen-\o-I-cW \nb-{¥W t_m¿Uv (CPCB) ÿm]n®p'. CXns‚ ASnÿm\Øn¬
]cnÿnXn {]iv\ßsf A`nkwt_m[\ sNøp∂Xn\mbn kwÿm\ßfpw
AhcptSXmb t_m¿UpIƒ ÿm]n®p. sh≈w, hmbp, aÆvF∂nhbpsS
aen\oIcWw, aen\PeØns‚ KpW\nehmcw, ]pdtØs°mgpIp∂
aen\hkvXp°ƒ F∂nhsb°pdn®v Cu t_m¿Uv At\zjn®v hnhc߃
tiJcn°pIbpw {]Nmcs∏SpØpIbpw sNøp∂p .Peaen\oIcWw Ipd®psIm≠v,
\nb{¥n®psIm≠v, XS™p sIm≠v InWdpIfptSbpw AcphnIfptSbpw ipNnXzw
t{]m’mln∏n°pI, AXpt]mse-Xs∂ cmPysØ hmbpaen\oIcWw
Ipd®psIm≠v, \nb{¥n®psIm≠v, XS™psIm≠v hmbphns‚ KpW\nehmcw
h¿≤n∏n°pI, F∂nhs°√mw B hiyamb kmt¶XnI klmbw Cu
t_m¿UpIƒ Kh¨sa‚n\p \¬Ip∂p .
Peaen\oIcWw, hmbpaen\oIcWw, AhbpsS XSb¬, \nb{¥Ww,
Ipd®psIm≠phc¬ F∂nhsb°pdn®p≈ At\zjWhpw, KthjWhpw,
t_m¿Uv \SØp∂p. IqSmsX CXns\°pdn®v am[yaßfneqsS henb
t_m[h¬°cWhpw \SØp∂p≠v. aen\Pew, I®hSÿeßfnse Ahin-
„߃ F∂nhsb \o°w sNø¬, AhbpsS ip≤oIcWw F∂nhsb°pdn®p≈
N´ßfpw \nbamhenIfpw am¿§tcJIfpw aen\oIcW \nb{¥W t_m¿UpIƒ
Xømdm°p∂p.
hyhkmbimeIsf \nb{¥n®psIm≠v hmbphns‚ KpW\nehmcw Ch¿ Dd∏p
hcpØp∂p .bYm¿∞Øn¬ kwÿm\ aen\oIcW t_m¿UpIfpw AhbpsS
Pn√mXe Hm^ok¿amcpambn AhcpsS A[nImc ]cn[nbnepff F√m
hyhkmbhpw CSbv°nSbv°v ]cntim[n°pIbpw, Hmtcm hyhkmbØns‚bpw
aen\ hkvXp°ƒ, hmXI߃ F∂nh ]pd¥≈p∂Xn\v FSpØ \S]SnIƒ
]cntim[n®v Dd∏p hcpØpIbpw sNøp∂p. hyhkmb߃°p≈ ÿew
\n›bn°¬, \Kcmkq{XWw F∂nh°mhiyab ]›mØe hmbp
ipNnXzsØ°pdn®p≈ \n¿tZißfpw aen\oIcW \nb{¥W t_m¿UpIƒ
\¬Ip∂p.
Peaen\oIcWsØ °pdn®p≈ kmt¶XnI ÿnXnhnhc ZØ߃ aen\oIcW
\nb{¥W t_m¿UpIƒ tiJcn°pIbpw, HØp t\m°pIbpw Ipd®psIm≠p-
hcnIbpw sNøp∂p. 125 \ZnIƒ, (t]mjI\ZnIƒ Dƒs∏sS) InWdpIƒ,
213
CSØcap≈Xpw) henb tXmXn¬
A¥co£ aen\oIcWw
\SØp∂hbmWv F∂v tI{μ aen\o-
IcW \nb{¥W t_m¿Uv (CPCB-Central Pollution Cotnrol Board) Xncn®dn-
™n´p≠v.
apIfn¬ kqNn∏n® hnjbßsf√mw
C¥ybpsS ]cnÿnXn°p≈ sh√phnfn-
I-fmWv Db¿Øn°m´p∂Xv. kpÿnc
hnIk\-Øns‚hgnIƒ t_m[]q¿h-
ambn \mw kzoIcn®n´ns√¶n¬, tI{μ
Kh¨sa‚ns‚ ]cnÿnXn a{¥me-
bhpw, tI{μ-kwÿm\ k¿°mdpIfpsS
aen\oIcW \nb{¥W t_m¿UpIfpw
kzoIcn®ncn°p∂ hnhn[ \S]SnIƒ°v
^e{]m]vXn C√msX t]mIpw. `mhnX-
eapdsb Ipdn®p≈ DXvIWvTbn-embn-
cn°Ww Zo¿LImetØ°p≈ hnIk\-
߃ D≠mtI≠Xv. `mhnXeapd-sb
]cnKWn°msXbp≈ C∂sØ PohnX
kmlNcy߃ sa®s∏SpØm\p≈
hnIk\w \ΩpsS {]IrXn hn`hßsf
C√mXm°pIbpw, ]cnÿnXnsb A]-
Nbs∏SpØpIbpw sNøpw. ]cnÿnXn
\mihpw kmºØnI {]Xnk‘nbpw
Bbncn°pw CXns‚ BXy¥nI ^ew.
XSmI߃, ISenSp°v, Ipf߃, Pekw`cWnIƒ, Hmhv, I\m¬, F∂nhbnse
PeØns‚ KpW\nehmcw F∂nh Cu t_m¿UpIƒ ]cntim[n°p∂p.
ASpØp≈ hyhkmbime, PetkN\hIp∏v F∂nh kμ¿in®v
Peaen\oIcWw, hmbp aen\oIcWw F∂nh XSbp∂Xn\v Ah¿ FSpØ
\S]SnIƒ Fs¥√msa∂ hnhc߃ tiJcn°pI.
h¿Øam\]{X߃, tdUntbm, sSenhnj≥, \nßfpsS ]cnkcØp≈ t\m´okv
t_m¿Uv F∂nhbnep≈ ]cky߃ (Peaen\oIcWw, hmbp aen\oIcWw
F∂nhsb°pdn®v) \n߃ a\ nem°nbn´p≠mIpat√m? ]{XiIe߃,
eLpteJIƒ, a‰p hnhc߃, F∂nh tiJcn®v CXns\Ipdn®v \nßfpsS
¢m n¬ N¿® sNøpI.
]T-\-{]-h¿-Ø-\w
GsXmcp tZiob Zn\]{XØnepw \n߃°v hmbp aen\oIcWØns‚ tXmXv
tcJs∏SpØnb tImf߃ ImWm≥ Ignbpw. Zo]mhen ZnhksØbpw, A
Xn\v HcmgvN apºp≈ ZnhksØbpw, Zo]mhen Ign™v c≠v ZnhkØn\p
tijap≈ Znhkßfntebpw ]{X߃ tiJcn°pI. {][m\s∏´ F¥v
hyXymkamWv v\n߃°v ImWm≥ IgnbpI. N¿® sNøpI.
2 1 4
9.49.49.49.49.4 k p - ÿ n - c - h n - I - k - \ wk p - ÿ n - c - h n - I - k - \ wk p - ÿ n - c - h n - I - k - \ wk p - ÿ n - c - h n - I - k - \ wk p - ÿ n - c - h n - I - k - \ w
(((((Sustainable Development)))))
]cnÿnXnbpw kºZvhyhÿbpw ]c-
kv]cw B{ibn®ncn°p∂Xpw ]ckv]cw
Bhiyap≈XpamWv. ]cnÿnXnbpsS
A\¥c^eßsf AhKWn®p -
sIm≠p≈ hnIk\w PohPmeßsf
]cnt]mjn-∏n -°p∂ ]cnÿnXnbpsS
\miØn\p Xs∂ ImcWamhpw.
AXpsIm≠pXs∂ \ap°v th≠Xv
kpÿnchnIk\amWv. C∂sØ Xeapd
B\μn°p∂ PohnX KpWßsf¶nepw
hcpwXeapdbv°v A\phZn°p∂
hnIk\amWv kpÿnc-hnIk\w.
kpÿnchnIk\w F∂ Bib-Øn\v
{]mapJyw sImSpØXv sFIycm{„
k`bpsS ]cnÿnXn hnI-k\
ktΩf\amWv. (UNCED-United NationsConference on Environment andDevelopment). "`mhn XeapdIƒ°v Ah-
bpsS Bhiy߃ \ndth‰m\p≈ tijn-
°v hnLmXamImØ XcØn¬ C∂sØ
XeapdbpsS Bhiy߃ \ndth‰p∂
hnIk\w' F∂mWv kpÿnc hnIk-
\sØ UNCED \n¿hNn®n´p≈Xv.
Cu \n¿hN\w ho≠pw hmbn°pI. CXn-
se "Bhiyw" F∂ ]Zhpw "`mhnXe-
apdIƒ "F∂ ssienbpw Bh¿Øn-
°p∂ ]ckv]c _‘nX ssienIfmWv
F∂v \n߃ {i≤n®pht√m. hn`hß-
fpsS hnXcWhpambn _‘s∏SpØn-
bmWv \n¿hN\Øn¬, BhiyIX F∂
Bibw D]tbmKn®ncn°p∂Xv.
F√mhcpsSbpw ASnÿm\ Bhiy
߃ \ndth‰pI, sa®s∏´ PohnXØn\p
th≠n F√mhcpsSbpw B{Kl߃
k^eoIcn°m\p≈ Ahkcw D≠m-
°pI F∂nhsbms°bmWv \ΩpsS
s]mXp`mhn (Our Common Future) F∂
dnt∏m¿´v kpÿnchnIk\sØIpdn®v
hniZoIcn°p∂Xv. F√mhcpsSbpw B-
{K-l-߃ \ndth‰p∂Xn\v \ΩpsS
hn`h߃ ]p\¿hnXcWw sNtø≠-
Xp≠v. CXv Hcp [m¿anI hnjbamWv.
G‰hpw ASnØ´nep≈ ]mhßfpsS
`uXnI PohnX \nehmcw h¿≤n°p-
∂Xpambn t\cn´v _‘s∏SpØnbmWv
FUv thUv _m¿_ym¿ kpÿnc-hnI-
k\sØ \n¿hNn®ncn°p∂Xv. h¿≤n®
hcpam\w, bYm¿∞ hcpam\w, hnZym`ym-
k tkh\߃, BtcmKy kwc£Ww,
ipNnXzw, PehnXcWw F∂nh D]tbm-
Kn®v CXv Af∂p Xn´s∏SpØmhp∂-
XmWv. IrXyambn∏d™m¬ tIhe
Zmcn{Zyw ( Absolute povetry) Ipdbv°pI
F∂XmWv kpÿnc hnIk-\w sIm≠v
e£yanSp∂Xv. hn`hßfpsS £bw,
]cnÿnXnbpsS A]Pbw,
kmwkvImcnI wKw, kmaqly AÿncX
F∂nh ]camh[n Ipd®psIm≠v Zo¿L-
Imew \ne\n¬°p∂Xpw kpc£nX-
hpamb D]Poh\am¿K߃ ]mhs∏´-
h¿°v \¬In kpÿnchnIk\w t\SpI
F∂XmWv e£yanSp∂Xv. F√mhcpsS-
bpw {]tXyIn®v `qcn`mKw ]mhßfp-sS-
bpw ASnÿm\ Bhiyßfmb sXm-
gn¬, £Ww, Du¿Pw, sh≈w, ]m¿-∏nSw
F∂nh \ndth‰p∂ hnIk\amWv Cu
A¿YØn¬ kpÿnchnIk\w. IqSm-
sX, Cu Bhiy߃ \ndth‰m-\mbn
Im¿jnI, sshZypX, tkh\ taJeIfp-
215
sS hnIk\w Dd∏phcp-tØ≠XmWv.
`mhnXeapdsb kwc£n°pI F∂Xn-
\mWv {_‚ vem‚ v IΩoj≥ (BrundtlandCommission) Du∂¬ \¬Ip∂Xv. \Ωp-
sS {Klamb `qansb tISp]mSpIƒ
IqSmsX mhn Xeapdbv°v ssIamdpI F-
∂p≈ [m¿anI DØchmZnXzw \ap°p-
s≠∂ ]cnÿnXn hmZw A¿∞hØm-
Wv. AXmbXv C∂sØ Xeapd \√
]cnÿnXnsb hcpw Xeapdbv°v Zm\w
\¬tI≠Xp≠v . \ap°v ]mcºcyambn
In´nb PohnXØns‚ KpW߃ H´pw
IpdbmsX Xs∂ G‰hpw NpcpßnbXv
ASpØ Xeapdbvs°¶nepw \Ωƒ am‰n
hbvt°≠Xp≠v .
(i) {]IrXn hkvXphlIsf kwc£n-
°¬
(ii) {]IrXnbpsS ]p\¿P\Iamb ]cn-
ÿnXn kwhn[m\sØ ]cn]men-
°¬.
(iii) `mhn Xeapdbn¬ ASnt®¬∏n°p∂
sNehpIƒ AYhm \„߃ Hgn-
hm°¬. F∂nhs°√mw A\pIq-
eamb hnIk\߃ Ct∏mgp≈
Xeapd hf¿tØ≠Xpw t{]m’m-
ln∏n-t°≠XpamWv.
]cnÿnXn kmºØnI hnZKv[\mb
sl¿a≥-UmenbpsS A`n{]mbØn¬
kpÿnc hnIk\Øn\mbn Xmsg∏d-
bp∂ Imcy߃ sNtø≠XmWv.
(i) `qanbpsS hmlI tijnsb (CarryingCapactiy) ASnÿm\am°n
P\kwJy ]cnanXs∏SpØpI. ]cn-
ÿnXnbpsS Dƒs°m≈m\p≈
tijn F∂Xv I∏ense ]camh[n
`mcw Ib‰mhp∂ ""πntam tkmƒ''
tcJ t]msebmWv. AØ-c-Øn¬
Hcp ]cn[ntcJ kºZvhyhÿ-°v
Cs√¶n¬ `qanbpsS Xm߬ tijn-
sb°mƒ IqSpX¬ P\kwJy
h¿[\hv D≠mIpIbpw kpÿnc
hnIk\-Øn¬\n∂v hgn
amdnt∏mhpIbpw sNøpw.
(ii) \nthißfpsS AanX D]tbmK-
Øn\v ]Icw Ahsb Xo¿Øpw
^e{]Z --ambn D]tbmKn°p∂
kmt¶XnI hnZy kzoIcn°pI
(iii) ]p\ÿm]n°m≥ Ignbp∂ hn`-
h߃ FSp°p∂Xv kpÿnc
XbpsS ASnÿm\Øn¬ BhWw.
AXmbXv, ]pXp°mhp∂ hn`hß-
fpsS ]p\cp¬]mZ\ tijnsb adn-
IS°p∂ cq]Øn¬ BhcpXv.
(iv) ]p\ÿm]n°m≥ Ignbp∂ _Z¬
hn`hßfpsS kr„nbpsS tXmXn-t\-
°mƒ Ipd™ Afhnte ]p\-ÿm-
]n-°m≥ IgnbmØ hn`hßfp-sS
timj-Ww D≠mImhq
(v) aen\oIcWw aqeap≈ Imcy£aX-
bn√mbva Ipd°Ww.
9.59.59.59.59.5 kpÿnc hnIk\Øn\p≈kpÿnc hnIk\Øn\p≈kpÿnc hnIk\Øn\p≈kpÿnc hnIk\Øn\p≈kpÿnc hnIk\Øn\p≈
X{¥ßƒ X{¥ßƒ X{¥ßƒ X{¥ßƒ X{¥ßƒ (strategies forsustainable development)
]mcºtcyXcDu¿÷ DdhnS߃ D]-
tbmKs∏Spج. (Use of non-conventionalsources of Energy)
2 1 6
\n߃°dnbp∂Xp t]mse sshZypXn
BhiyØn\v C¥y {][m\ambpw B{i-
bn-°p-∂Xv Xm]sshZypX- \neb-ß-
tfbpw PesshZypX ]≤XnIsfbpamWv.
Ch c≠pw ]cnÿnXn°v henb BLm-
XamWv kr„n°p∂Xv. Xm]-sshZyp-Xn
\neb߃ h≥tXmXn¬ Im¿_¨-
UtbmIvsskUv A¥co£-Øn-te°v
]pd¥≈p∂p. CXv Hcp lcnXKrlhm-
XI-amWv. IqSmsX Xm]-sshZypX \ne-
b߃ D¬]mZn∏n°p∂ "]d°p∂
Nmcw' (Fly ash) icnbmb hn[Øn¬
D]tbmKn®ns√¶n¬ Pew, aÆv, a‰v]cn-
ÿnXn LSI߃ F∂nhsbsb√mw
aen\am°pw. PesshZypX ]≤XnIƒ
aqew ImSpIƒ apßnt∏mhpIbpw, \ZnI-
fpsS kzm`mhnI Hgp°ns\ XS s∏Sp-
Øn \ZoXSßsf ipjvIam°pIbpw
sNøp∂p. Im‰n¬\n∂p≈ sshZypXnbpw
kutcm¿Phpw ]mcºtcyXc Du¿÷
߃°v DZmlcWßfmWv. Ch HcpXc-
Ønepw A¥co£ aen\oIcWw D≠m-
°p∂n√ . F∂m¬ kmt¶XnI hnZybpsS
A`mhwaqew Chsb th≠{X D]tbmK-
s∏Sp-Øm≥ \ap°p Ign™n´n√ .
{Kma{]tZißfn¬ F¬]nPnbpw
tKm_¿ Kymkpw (LP G, Gobar Gas in RuralAreas:)
{KmaØnse IpSpw_߃ {][m\ambpw
C‘\ambn D]tbmKn°p∂Xv hndIv,
DW° NmWIw, As√¶n¬ a‰v ssPh
C‘\߃ F∂nhbmWv. CXv ]cnÿn-
Xn°v ]eXcØnep≈ Ipg∏߃ kr„n-
°p∂p. DZmlcWw....... h\\ioIcWw,
{]IrXnbpsS ]®∏v Ipdbp∂p, NmWIw
bYm¿∞ BhiyØn\v D]tbmKn°m\m-
hmsX t]mIp∂p, hmbp aen\oIcWw
apXembh. Cu {]iv\w ]cnlcn°p-
∂Xn\v {KmaoW¿°v k_vknUntbmSp-
IqSnb F¬]nPn Kymkv sImSp°p∂p≠v.
IqSmsX hmbv]m kuIcyßfpw k_v-
kn -Unbpw \¬Ins°m≠v tKm_¿
Kymkv IqSpX¬ t{]m’mln∏n°∂p≠v.
F¬]nPnsb kw_‘n®nStØmfw AXv
Hcp XcØnep≈ aen\oIcWhpw D≠m-
°mØ C‘\amWv. hoSpIfnse hmbp
aen\oIcWw Hcp ]cn[nhsc F¬]nPn
Ipdbv°p∂p. IqSmsX Du¿PØns‚
]mgm°epw AXv Ipdbv°p∂p. NmWI-
amWv tKm_¿ Kymkv πm‚n¬ {][m\-
ambpw D]tbmKn°p∂Xv. AXpaqeap
≠mIp∂ hmXIw ]mNIØn\v D]-
tbmKn -°p∂p. _m°nhcp∂ sNfn
(Slurry) H∂m¥cw Hcp ssPhhfhpw
aÆns\ kºp„am°p-∂-XpamWv..
]´Wßfn¬ knF≥Pn (CNG in UrbanAreas) :
U¬ln \KcØnse s]mXphml\-
ßfn¬ C‘\ambn Ct∏mƒ knF≥Pn
bmWv D]tbmKn°p∂Xv. CXp hmbpa-
en\oIcWw KWyambn Ipd°p∂p. IqSm-
sX Ign™ Ipd®p h¿jßfmbn s]mXp-
sh ChnsS ip≤hmbp \ne\n¬-°p-
∂p≠v.
Im‰n¬ \n∂v Du¿Pw (Wind Power):CXv IqSpX¬ thKXbn¬ Im‰v D≈
ÿeßfn¬ D¬]mZn∏n°m≥ Ignbp∂
Du¿PamWv. CXv ]cnÿnXn°v Hcp
£Xhpw Gev]n°p∂n√ .Im‰n\\pkcn®v
AXns‚ ]¶ (Turbine) IdßpIbpw
217
]T-\-{]-h¿-Ø-\w
U¬ln \KcØn¬ _ pIfpw a‰p s]mXpKXmKX hml\ßfpw s]t{Smƒ, Uok¬
F∂nh°p ]Icambn kn F≥Pn (CNG) bmWv C‘\ambn D]tbmKn°p∂Xv. Nne
hml\ßfn¬ ]cnh¿Ø\ km[yamb (Convertible) F≥Pn\pIfmWv D]tbmKn°p∂Xv.
]´Wßfn¬ sXcphv hnf°n\mbn kutcm¿÷w D]tbmKn°p∂p. Cu am‰ßsf °p
dn®v F¥mWv \n߃ IcpXp∂Xv. "kpÿnc hnIk\Øns‚ BhiyIX C¥ybn¬
"F∂ hnjbsØ°pdn®v Hcp kwhmZw kwLSn∏n°pI.
sshZypXn D¬∏mZn∏n°pIbpw sNøp∂p.
CXns‚ aqe[\ apS°v sNethdnbXm
sW¶nepw CXpaqeap≈ KpW߃ hep
XmWv.
t^mt´mthmƒt´°v _m‰dnIƒ
D]tbmKn®p≈ kutcm¿÷w (solarpower through photovoltaic cells ):
kqcy{]Imiw F∂ cq]Øn¬ h≥
tXmXn¬ kutcm¿Pw e`n°p∂ Hcp
cmPyamWv C¥y. \Ωfnt∏mƒ ]e Bh-
iy-߃°mbn kqcy{]ImisØ D]tbm-
Kn°p∂p. DZmlcWambn..... hkv{Xw,
[m\y߃, a‰p Im¿jnI D¬]∂߃,
AXpt]mseXs∂ \nXtym]tbmK-Øn-
\p≈ a‰p km[\߃, F∂nh DW°p-
∂-Xn∂pw, XWp∏n¬ \n∂v c£ t\Sp∂-
Xn\pw \mw kqcy{]ImisØ D]tbmKn-
°p∂p. {]Imikwt«-jWØn\mbn
sNSnIƒ kqcy{]ImisØbmWv
Nn{Xw 9.4 . tKm_¿ Kymkv πm‚ v NmWIw D]tbmKn®v Kymkv DXv]mZn∏n°p∂p
2 1 8
D]tbmKn°p∂Xv. t^mt´m thmƒ- mbnIv
_m‰dnbpsS klmbtØmsS kqcy{]Im-
isØ sshZypXnbm°n am‰m≥ Ct∏mƒ
Ignbpw. Cu _mŒdnIƒ Nne {]tXyI
kma{KnIƒ D]tbmKn®v kqcy{]Im-
isØ ]nSns®Sp°pIbpw AXns\ am‰n
sshZypXnbm°pIbpw sNøp∂p. CXv
H‰s∏´pInS°p∂ ÿeßfnte°pw
AXpt]mse {KnUv hgntbm, sshZypX-
sse≥ hgntbm sshZypXn FØn°m≥
km[ya√mØtXm sNethdnbtXm
Bb ÿeßfnte°pw hfsc D]Imc-
{]Zamb kmt¶XnIhnZybmWv. Cu coXn
HcpXcØnep≈ aen\oIcWhpw kr„n-
°p∂n√.
sNdpInS PesshZypX ]≤XnIƒ
(Mini hydel plants)
ae\ncIƒ \nd™ {]tZißfn¬
[mcmfw AcphnIƒ D≠mImdp≠v. CXn-
se qcn`mKw AcphnIfpw F√m Imeß-
fnepw sh≈w \nd™h Bbncn°pw.
CØcw AcphnIfn¬ sNdpInS Pe-
sshZypX ]≤XnIƒ XpSßmhp∂-XmWv.
S¿_≥ D]tbmKn®psIm≠v {]mtZinI
Bhiy߃°mbn sshZypXn D¬]mZn-
∏n°m≥ Ignbpw. CØcw ]≤XnIƒ ]cn-
ÿnXn°nWßp∂hbmWv. CXpaqew
B {]tZißfn¬ `qanbpsS D]tbmK
coXn-bnsem∂pw am‰w hcp∂n√. {]m
tZinImhiyØn\p≈ sshZypXn ChnsS
D¬]mZn∏n°p∂p. h≥tXmXnep≈
ShdpItfm tI_nfpItfm ChnsS D]tbm-
Kn-°p∂n√. AXpaqew {]kcW \„hpw
Hgnhm°mw.
]-c-º-cm-K-X A-dn-hp-I-fpw {]-tbm-K-ß-
fpw (Traditional Knowledge andpractices):
]cºcmKXambn C¥y°m¿ {]IrXn-
tbm--Sn-Wßn Pohn°p∂hcmWv. Ah¿
{]IrXnbpsS `mKambncp∂p, Hcn°epw
{]IrXnsb \nb{¥n®ncp∂n√. \ΩpsS
]gbIme IrjncoXnIƒ, BtcmKy
]cn]me\w, hoSpIƒ, KXmKXw,
F∂nh \n߃ {i≤n®n´pt≠m? Ah-
sb√mw Xs∂ {]IrXntbmSv CWßnb
hbmbn-cp∂p. CubSpØImeØmbn
\Ωƒ ]cºcmKX coXnbn¬ \n∂pw
amdpIbp -≠mbn. AXv \ΩpsS
]cnÿnXnbpsSbpw ss]XrIØn-s‚bpw
\miØn\v ImcW-ambn. Ct∏mƒ
Xncn®pt]mIm\p≈ kabambncn°p∂p.
G‰hpw DNnXamb Hcp
DZmlcWsaSp°mw. BtcmKy]cn -
]me\cwKØv GXm≠v ]Xn\øm
bnctØmfw Huj[kky߃ \ΩpsS
cmPyØv D≠mbncp∂p. \m´p]mcºcy-
NnIn-’ Dƒs∏sS GXm≠v FÆmbnc-
tØmfw Huj[kky߃ \mw km[mc-
Wbmbn D]tbmKn°p∂XmWv. ]m›m-
Xy NnIn’m coXnbpsS IS∂pIb‰-
tØm-sS \ΩpsS ]mcºcy NnIn’mco-
Xn--I-fmb Bbp¿thZw, bp\m\n , Sn_‰≥
\m´p NnIn’, F∂nhsb√mw AhKWn-
°s∏´p. Cu BtcmKy kwhn[m\߃
F√mwXs∂ Nne amdmhym[nIƒ °p≈
NnIn’bv°mbn Ct∏mƒ IqSpX¬
BfpIƒ Bhiys∏´p hcp∂p≠v. C∂-
sØ-°meØv F√m kuμcyh¿-[I
hkvXp°fnepw_Xebn¬ tXbv°p-∂
219
FÆ, SqØv t]Ãv icoc-Øn¬ tX°p∂
temj≥, apJØv ]pc´p∂ te]\w,
F∂n-hbnse√mw Huj[°q´pIƒ D≠v.
Cu D¬∏∂ßsf√mw ]cnÿnXn ku-
lm¿ZßfmsW∂p am{Xa√, a‰p ]m¿iz-
^eßtfm cmk{]{InbItfm C√mØ-
h-bpamWv.
ssP-h h-f co-Xn (Biocomposting)
Ign™ 50 h¿jambn Im¿jntIm¬-
]mZ\w h¿[n∏n°pI F∂ ]co£W-
Øn-s‚ mKambn ssPhhf coXn \Ωƒ
]q¿Wambn Hgnhm°pIbpw, ]Icw cmk-
hf coXnbnte°v XncnbpIbpw sNbvXp.
AXns‚ ^eambn \ΩpsS ^e`qbn„-
amb aÆns\ {]XnIqeambn
_m[n°pIbpw, `qK¿`Pe apƒ s∏sS-
bp≈ Pemi-b -߃ cmkaen\am
IpIbpw sNbvXp. Hm -tcmh¿jw
IqSpt¥m-dpw PetkN\-Øn -s‚
Bhiyw h¿≤n-°pIbmWv sNøp--∂Xv
cmPyw apgph≥ hensbmcp hn`mKw
I¿jI¿ ho≠pw ssPhhf coXnbn-
te°v \oßpIbmWv. cmPyØns‚
]e`mKØpw I∂pImenIsf hf¿Øp-
∂Xv {][m\ ambpw Irjn°mhiyamb
NmWIw e`n°p∂Xn\mWv. NmWIw
Hcp \√ ssPhhfamWv. AXpt]mse-
Xs∂ aÆns‚ KpWw sa®-s∏-Sp-Øp-∂-
Xp-am-Wv.
km[mcW ssPhhfap≠mIp∂ coXn-tb-
°mƒ thKØn¬ aÆncIƒ ssPhhkv-
Xp-°sf ssPhhfam°n am‰p∂p. Cu {]-
{In-b Ct∏mƒ hym]I-ambn D]-tbm-Kn-°p-
∂p≠v. ]tcm£ambn CXv \-Ωp-sS ]u-c
A[nImcnIƒ°pw Kp-Ww sN-øp-∂p-≠v.
ImcWw Ipd™ tXm-Xnte Ct∏m-ƒ ]mgv
hkvXp°ƒ \o°w sNtø≠-Xp≈q.
ssP-hIo-S-\n-b-{¥-Ww (Biopest Cotnrol)
AXyp¬-]mZ\w e`n°m≥ th≠n henb
Bthi-ØnemWv lcnX hnπh
cmkIoS\min\nIƒ IqSpX-embn D]-
tbmKn®ncp∂Xv . F∂m¬ hfsc
s]s´∂v Xs∂ AXns‚ Xncn®-SnIƒ
ImWm≥ XpSßn. `£y D¬]∂-߃
cmkaeoakambn. aÆv, `qK¿`Peapƒ-
s∏sSbp≈ Pemib߃ F∂nh
cmkIoS\min\n aqew aen\ambn. ]m¬,
Cd®n, a’yw F∂nh hsc aen\amIp∂
AhÿbnseØn.
Cu sh√phnfn t\cnSp∂Xn\pth≠n \√
coXnbnep≈ IoS\nb{¥WØn\v
{iaßfp≠mbn. AØcØnep≈ Hcp
\S]SnbmWv sNSnIfpsS hnØn¬-
\n∂p≈ IoS\min\n D]tbmKw.
Bcyth∏v (acw) CØcØn¬ D]tbmKn-
°mhp∂XmWv'. ]e XcØnep≈ IoS
\nb{¥W cmkhkvXp°ƒ Bcy -
th∏n¬ \n∂mWv th¿Xncns®Sp°p∂Xv.
]eXcw hnfIƒ Dƒs∏SpØnb kΩn{i
Irjn, Htc `qanbn¬ XpS¿®bmbp≈
h¿jßfnembn hnfIƒ amdnamdn Irjn
sNøp∂ coXn, F∂nh IoS\nb{¥W-
Øn\v klmbIcamWv.
IqSmsX IoSßsf \nb{¥n°p∂ ]e-
Xcw arKßsfIpdn®pw ]£nIsfIpdn-
®pap≈ Aht_m[w I¿jI¿-°nSbn¬
2 2 0
]cØp∂p≠v. DZmlcWw- FenIsf
]nSn°p∂ ]mºpIƒ I¿j-Is‚ D‰an-
{XamWv. Ah Fen, Nps≠en, a‰p
IoS߃ F∂nhsb Ccbmbn ]nSn°p-
∂p AXpt]mseXs∂ ]eXcØnep≈
]£nIƒ DZmlcWw : aqß, abn¬
F∂nh £p{ZPohnIsfbpw IoSßsf-
bpw `£n°p∂hbmWv. Cu PohnIƒ-
s°√mw IrjnbnSßfn¬ hmkÿew
Hcp°pIbmsW¶n¬, Ch ]eXcw IoS-
ßtfbpw C√mXm°pw. ]√nIfpw CØc-
Øn¬ I¿jIs‚ an{Xw BWv. CØcw
PohnIfpsS aqeyw \mw Xncn®dn™v
Ahsb kwc£nt°≠Xp≠v.
kpÿnchnIk\w C∂v Hcp a{¥ambn
Øo¿-∂n-cn°p∂p. Xo¿®bmbpw CsXmcp
hnIk\Nn¥bpsS amXrIbmWv. CXv
]e XcØnepw hymJym\n°p∂p≠v
F¶nepw Cu Xm¬]cyw Dd∏phcpØp-
∂Xv Zo¿LImetØ°p≈ hnIk\
]mXIfpw, F√mh¿°pap≈ t£ahp-
amWv.
9.6 D]-kw-lmcw 9.6 D]-kw-lmcw 9.6 D]-kw-lmcw 9.6 D]-kw-lmcw 9.6 D]-kw-lmcw (Conclusion)
h¿≤n®phcp∂ P\kwJybpsS Bhiy-
߃ \ndth‰m\mbn h≥tXmXnep≈
km[\ßfpsSbpw tkh\ßfpsSbpw
D¬]mZ\amWv \S°p∂Xv. Cu kmº-
ØnI hnIk\w ]cnÿnXnbn¬ henb
BLmXßfmWv kr„n°p∂Xv. hnIk-
\Øns‚ BZyL´ßfn¬ ]cnÿnXn
hn`hßfpsS e`yXtb°mƒ Ipd™
Afhn¬ am{XamWv AhbpsS Bh-
iy߃ h∂ncp∂Xv. ]cnÿnXn hn`h-
ßfpsS BhiyIX Ct∏mƒ temIw ap-
gp-h\pw henb tXmXnemWv. F∂m¬
hn`hßfpsS AanX D]tbmKhpw Zpcp]-
tbmKhpw AXns‚ {]Zm\sØ ]cnanX-
s∏Sp-ØpIbmWv. ]cnÿnXn {]iv\߃
]camh[n Ipd®p sIm≠p≈ hnIk-
\amWv kpÿnchnIk\w e£yanSp-
∂Xv. AXv `mhn XeapdbpsS Bhiy-
߃ \ndth‰m\p≈ tijn°v hnLmXam-
ImØ XcØn¬ C∂sØ XeapdbpsS
Bhiy߃ \ndth‰p∂ hnIk\-
amhWw.
A-`ym-kw (EXERCISES)
1. ]-cn-ÿn-Xn F-∂-Xp sIm-≠v F-¥m-Wv A¿-∞-am-°p-∂-Xv ?
2. hn- -hß-fp-sS ]p-\:kr-„n-bp-sS \n-c-°n-t\-°mƒ A-[n-I-am-Wv hn- -h-߃ D-]-tbm-
Kn-°p-∂ \n-c-°v F-¶n¬ F-¥v kw- -hn-°pw?
3. Xm-sg ]-d-bp-∂-h-sb ]p-Xp-°m-hp-∂ hn`-h-ß-sf∂pw, ]pXp-°m-\m-hm-Ø hn`h-
ß-sf∂pw th¿-Xn-cn-®v F-gp-Xp-I.
1. a-c-߃, 2. a-’yw, 3. s]-t{Sm-fn-bw, 4. I¬-°-cn, 5. C-cp-º-bn-cv, 6. sh-≈w.
221
4. C-∂v tem-Iw A- n-ap-Jo-I-cn-°p-∂ c-≠v {]-[m-\ ]m-cn-ÿn-Xn-I {]-iv-\-߃ .................
Dw................. Dw B-Wv.
5. C-¥y-bn-se ]m-cn-ÿn-Xn-I {]-Xn-k-‘n-°v Xm-sg-∏-d-bp-∂ L-S-I-߃ Im-c-W-am-Ip-
∂p. C-h Kh -sa‚n-\v F-¥v {]-iv-\-ß-fm-Wv kr-„n-°p-∂-Xv .
(i) D-b-cp-∂ P-\-kw-Jy
(ii) hm-bp a-en-\o-I-c-Ww
(iii) P-e-a-en-\o-I-c-Ww
( i v )B-Uw-_-c D-]-t`mK-co-Xn
(v) \n-c-£-c-X
(vi) hy-h-km-b-h¬-°-c-Ww
(vii) \-K-c-h¬-°-c-Ww
(viii) h-\ hn-kv-Xr-Xn-bn-ep-≈ Ip-d-hv
(ix) I-S-∂p-I-b-‰w
(x) B-tKm-f-Xm-]-\w
6. ]-cn-ÿn-Xn-bp-sS [¿-Ω-߃ F-s¥-√mw?
7. C-¥y-bn¬ a-Æn-s‚ A-]-N-b-Øn-\v Im-c-W-amIp-∂ 6 L-S-I-ß-sf Xn-cn-®-dn-bp-I.
8. hn-]-co-X ]m-cn-ÿn-Xn-I B-Lm-X-ß-fp-sS A-h-k-c Nn-e-hv D-b¿-∂n-cn-°p-∂-Xv F-ß-
s\-sb-∂v hn-i-Zo-I-cn-°p-I.
9. C-¥y-bn¬ kp-ÿn-c-hn-I-k-\w t\-Sp-∂-Xn-\p-≈ X-{¥-ß-fp-sS cq-]-tc-J X-øm-dm-°pI.
10. C-¥y-°v k-ar-≤-am-b {]-Ir-Xn-hn- -h-ß-fp≠v. Cu {]-kv-Xm-h-\ km-[q-I-cn-°p-I.
11. ]m-cn-ÿn-Xn-I {]-Xn-k-‘n A-Sp-Ø Im-e-Øp-≠m-b H-cp {]-Xn-`m-k-am-tWm? B-
sW-¶n¬ F-¥p-sIm-≠v?
12. c-≠v D-Zm-l-c-W-߃ ho-Xw F-gp-Xp-I
(a) {]-Ir-Xn-hn- h-ß-fp-sS A-an-X D-]-tbm-Kw.
(b) {]-Ir-Xn-hn- -h-ß-fp-sS Zp-cp-]-tbm-Kw.
13 C-¥y-bp-sS ]cn-ÿn-Xn-°v k-Ω¿-±w \¬-Ip-∂ 4 Im-c-W-߃ F-gp-Xp-I. ]m-cn-ÿn-
Xn-I \m-iw e-Lq-I-cn-°p-∂-Xn¬ A-h-k-cmflI sN-e-hv A-S-ßn-bn- p-≠v. hn-i-Zo-I-cn-
°p-I.
14. {]-Ir-Xn hn- h-ß-fpsS {]-Zm-\ tNm-Z-\ ssh-cp-≤y߃ hn-i-Zo-I-cn-°p-I.
15. \n-e-hn-se ]m-cn-ÿn-Xn-I {]-Xn-k-‘n I-W-°m-°p-I.
16. C-¥y-bp-sS hn-I-k-\-Øn-s‚ `m-K-am-bp ≠m-b c-≠v {]-Xn-Iq-e ]m-cn-ÿn-Xn-I -e-
߃ F-Sp-sØ-gpXp-I. C-¥y-bp-sS ]-cn-ÿn-Xn {]-iv-\-߃ c-≠p-X-c-Øn-em-Wv.
Zm-cn-Zy t{]-cn-X-hpw, A-tX-k-a-bw-X-s∂ B-Uw-_-c Po-hn-X\n-e-hm-cw sIm-≠pw. C-
Xv i-cn-bm-tWm?
2 2 2
17. F-¥m-Wv kp-ÿn-c-hn-I-k-\w?
18. \n-ß-fp-sS {]-tZ-i-sØ ap-∂n¬-I-≠p-sIm-≠v kp-ÿn-c hn-I-k-\-Øn-s‚ G-sX-
¶n-epw \m-ev X-{¥-߃ hn-h-cn-°p-I.
19. kp-ÿn-c hn-I-k-\-Øn-s‚ \n¿-h-N-\-Øn¬ X-e-ap-d-Iƒ-°nS-bn-ep-≈ k-a-Xz-Øn-
s‚ {]m-[m-\yw hn-h-cn-°p-I.
1 sa-s{Sm-s]m-fn-‰≥ \-K-c-ß-fn¬ Hm-tcm h¿-j-hpw tdm-Up-I-fn-end-ßp-∂-Xv G-Xm-≠v
70 e-£w Im-dp-I-fm-Wv. G-Xp-X-c-Øn-ep-≈ hn-`h-Øn-s‚ tim-j-W-am-Wv D-≠m-
Ip-∂-Xv F-∂v \n-߃ Nn-¥n-®n- p-t≠m? N¿-® sNøp-I.
2. ]p-\ Nw-{I-a-Ww \-S-Øm≥ I-gn-bp-∂ C-\-ß-fp-sS H-cp en-Ãv X-øm-dm-°p-I.
3. C-¥y-bn-se a-sÆm-en-∏n-s‚ Im-c-W-ß-fpw -e-ß-fpw Dƒ-s°m-≈p-∂ H-cp Nm¿- v
X-øm-dm-°p-I.
4. F-ß-s\-bm-Wv P-\-kw-Jym h¿-≤-\-hv ]-cn-ÿn-Xn \m-i-Øn-\v Im-c-W-am-Ip-∂Xv?
¢m-kv dq-an¬ H-cp kw-hm-Zw \-S-Øp-I.
5. ]-cn-ÿn-Xn \m-iw i-cn-bm-°p-∂-Xn-\v cm-Pyw h-en-bhn-e\¬-tI-≠n h-cp-∂p. N¿-®
sN-øp-I.
6. \n-ß-fp-sS {Km-a-Øn¬ H-cp t]-∏¿ hy-h-km-bw B-cw`n-°m≥ t]m-Ip-∂p F-∂p I-
cp-Xp-I. A-Xp-am-bn _-‘-s∏- v H-cp tdmƒ sπ X-øm-dm-°p-I. A-Xn¬ H-cp s]m-Xp
{]-h¿-Ø-I≥, hy-h-km-bn, {Km-ao-W≥ F-∂n-h¿ D-≠m-bn-cn-°-Ww.
BOOKS
\n¿-t±-in-°-s∏- A-[n-I {]-h¿-Ø-\-߃.\n¿-t±-in-°-s∏- A-[n-I {]-h¿-Ø-\-߃.\n¿-t±-in-°-s∏- A-[n-I {]-h¿-Ø-\-߃.\n¿-t±-in-°-s∏- A-[n-I {]-h¿-Ø-\-߃.\n¿-t±-in-°-s∏- A-[n-I {]-h¿-Ø-\-߃.
REFERENCES
AGARWAL, ANIL and SUNITA NARAIN. 1996. Global Warming in an Unequal World. Centre for Scienceand Environment, Reprint Edition, New Delhi.
BHARUCHA, E. 2005. Textbook of Environmental Studies for Undergraduate Courses, UniversitiesPress (India) Pvt Ltd.CENTRE FOR SCIENCE AND ENVIRONMENT. 1996. State of India’s Environment1: The First Citizens’ Report 1982. Reprint Edition, New Delhi.CENTRE FOR SCIENCE AND ENVIRONMENT. 1996. State of India’s Environment2: The Second Citizens’ Report 1985, Reprint Edition, New Delhi.
223
KARPAGAM, M. 2001.Environmental Economics: A Textbook. Sterling Publishers, New Delhi.
RAJAGOPALAN, R. 2005. Environmental Studies: From Crisis to Cure. Oxford UniversityPress, New Delhi.
SCHUMACHER, E.F. Small is Beautiful. Abacus Publishers, New York.
JournalsScientific American, India, Special Issue, September 2005Down to Earth, Centre for Science and Environment, New Delhi.
Websites
http://envfor.nic.inhttp://cpcb.nic.inhttp://www.cseindia.org
C¥ybpsS hnI-k\ A\p- -h-߃:Ab¬ cmPy-ßfp-ambp≈ Xmc-Xayw
UNIT
I I IbqWn‰v
X
C∂sØ BtKmfh¬IrX temIØn¬ `qimkv{X]camb AXn¿
hcºpIƒ {IaØn¬ \nc¿∞IamhpIbmWv. hnIkzc cmPyßfnse
Ab¬]° cmPy߃ AXmXnSßfn¬ F¥v \S-°p∂p F∂v
Adn™ncnt°≠Xv AXymhiyamWv. hnIkzc cmPy߃°v temI
ItºmfØn¬ hfsc ]cnanXamb CSw am{Xw D≈q F∂XpIqSn
]cnKWn°ptºmƒ Cu ASpØdnbens‚ {]m[m\yw h¿≤n°p∂p. Cu
A[ymbØn¬ C¥ybpsS {][m\ Ab¬ cmPyßfmb ssN\,
]mInÿm≥ F∂nhnSßfpambp≈ Hcp XmcXayamWv Dt±in°p∂Xv.
2 2 6
C-¥y-bp-sS- hnI-k\ A\p- -h-߃: Ab¬
cmPy-ß-fp-ambp≈ Xmc-Xayw
10
]T-\-t\- -߃
$ C-¥y-bp-sS-bpw ssN-\, ]m-In-ÿm≥ F-∂o A-b¬-cm-Py-ß-fp-sS-bpw
km-º-Øn-I-hpw am-\-h hn-I-k-\-]-c-hp-am-b kq-N-I-ß-sf Xm-c-X-ayw
sNøm≥ km[n-°p-∂p.
$ h¿-Ø-am-\- hn-I-k-\-X-e-Øn-se-Øn-t®-cm≥ A-h¿ kzo-I-cn-® hn-I-k-\
X-{¥-ß-sf hn-e-bn-cp-Øm≥ Ign-bp-∂p.
227
10.1. BapJw
C-¥y-bp-sS hn-I-k-\-sØ-°p-dn-®v I-gn-™
A-[ym-b-ß-fn¬ \mw hn-i-Z-am-bn ]Tn-®p-
h-t√m. C-¥y A-h-ew-_n-® \-b-߃ hn-
hn-[ ta-J-e-I-sf kzm-[o-\n-®-Xv F-ß-s\-
bm-sW-∂pw \mw I-≠p. B-tKm-fo-I-c-Ww
tem-I-cm-jv-{S-ß-fn¬ h-en-b kmº-Øn-I-
]-cn-h¿-Ø-\w D-f-hm-°n. I-gn-™ c-t≠m
A-Xne-[n-I-tam Z-im-_v-Z-ß-fm-bn km-º-
Øn-I-]-cn-jv-Im-c-߃ C-¥y-bpƒ-s∏-sS Hm-
tcm cm-Py-Øn-epw {l-kzIm-e-˛-Zo¿-L-Im-
em-Sn-ÿm-\-Øn¬ h≥-kzm-[o-\-am-Wv sN-
ep-Øn-b-Xv. cm-jv-{S-߃ X-ß-fp-sS X-t±-io-
b km-º-Øn-I-hy-h-ÿ-sb im-‡o-I-cn-
°p-∂-Xn-\v C-Zw-{]-Y-a-am-b \-S-]-Sn-Iƒ
ssI-s°m-≠n-´p-≠v. X¬-^-eam-bm-Wv
km¿-°v, bq-tdm-]y≥ bq-Wn-b≥, B-kn-
bm≥, Pn- -F- v, Pn- C-cp-]-Xv, {_n-Iv-kv F-
∂o {]m-tZin-I B-tKm-f-kw-L-S-\-Iƒ cq-
]w sIm-≠-Xv. hn-hn-[ cm-Py-߃ X-ß-fp-
sS A-b¬-cm-Py-߃ ]n≥-Xp-Scp-∂ hn-I-
k-\-{]-{In-b-I-sf-°p-dn-®v a-\- n-em-°p-hm-
\pw A-h ]-I¿-Øp-hm-\pw {i-aw \-S-Øp-∂-
Xn¬ A-Xo-h D-’p-I-cm-Wv. F-s¥-∂m¬
kz-¥w-cm-Py-Øn-s‚-bpw -A-b¬-cm-Py-ß-
fp-sS-bpw i-‡n-Zu¿-_-ey߃ a-\- n-em-
°p-∂-Xn-\v A-Xv G-sd k-lm-b-I-c-am-Wv.
X-s∂-bp-a-√, B-tKm-fo-I-c-W-Øn-s‚ Xn-cn-
®-dn-hv {]-{In-b-I-fn¬ hn-I-kz-c-cm-jv-{S-߃-
°v hn-ti-jn-®pw C-Xv B-h-iy-hp-am-Wv. Im-
c-Ww km-º-Øn-I-X-e߃ ]-cn-an-X-am-Wv.
hn-I-kz-c-cm-Py-߃-°v hn-I-kn-X-cm-Py-
߃-°v ]p-d-ta hn-I-kz-c-cm-Py-ß fn¬ \n-
∂pw a-’-cw t\-cn-tS-≠n h-cp-tºmƒ Cu
Adnhv {][m-\-am-Wv. ]-c-kv-]-cm-{in-X-ß-
fm-b km-aq-ln-I km-º-Øn-I ]-cn-X-ÿn-
Xn-bn¬ \n-e-\n¬-°p-∂ cm-Py-ß-sf∂ \n-
e-bn¬ Cu cm-Py-ß-fp-sS k-a-{K-am-\-h-
hnI-k-\ Im-gv-®-∏m-Sp-I-sf F-Ø-c-Øn-em-
Wv ]-¶p-sh-bv-°-s∏-Sp-∂-Xv F-∂v a\- n-em-
°p∂-Xn-\v th-≠n-bpw \mw Ab¬-cm-Py-
ß-fn-se km-º-Øn-I-hy-h-ÿ-I-sf-°p-dn-®v
a-\- n-em-t°-≠-Xp-≠v.
Cu A-[ym-b-Øn¬ C-¥y-bpw A-b¬-]-
°-sØ h≥-i-‡n-I-fm-b ]m-In-ÿm-\pw
ssN-\-bpw A-h-ew-_n-°p-∂ hn-I-k-\-X-
{¥-߃ \mw Xm-c-X-ay-]T-\-Øn-\v hn-t[-
b-am-°p-I-bm-Wv. C-hn-sS \mw Hm¿Ωn-
t°≠ H-cp h-kv-Xp-X-bp-≠v ˛ Cu cm-Py-
߃ X-Ωn¬ k-ar-≤-am-b {]-Ir-Xnhn`-h-
ß-fp-sS e-`y-X-sb F-gp-]-Xv h¿-j-Øn-e-
[n-I-am-bn a-tX-X-c-Xz-Øn-epw k-ln-jv-Wp-
X-bn-epw A-[n-jvTn-Xam-b - c-W-L-S-\-bp-
≈-Xpw tem-I-sØ G-‰-hpw h-en-b P-\m-
[n-]-Xy cm-jv-{Shp-am-b C-¥y-bpw, ssk-
\oI cm-jv-{So-b- A-Sn-Ø-d-bn¬ Du-∂n-b
]m-In-ÿm-\pw, km-º-ØnI D-Zm-co-I-c-W-
Øn-te-°pw A¬-]m¬-]-am-bn P-\m-[n-]-
Xy-Øn-te-°pw \o-ßp-∂ tkm-jy-en-Ãv
ssN\-bpw X-Ωn¬ a-‰v k-am-\-X-Iƒ Xo-
scbn√.
“`qanimkv{Xw \sΩ Ab¬°mcm°n. Ncn{Xw \sΩ
an{Xßfm°n. [\XXzimkv{Xw \sΩ ]¶mfnIfm°n.
BhiyIX \sΩ kJyI£nIfm°n. C{]Imcw ssZhw
tbmPn∏n®hsc a\pjy≥ th¿s∏SpØmXncn°s´.” -
tPm¨. F^v. sI∂Un
2 2 8
10.2. hnIk\]mX H‰t\m´Øn¬
C-¥y-bp-tS-bpw ]m-In-ÿm-s‚-bpw ssN-\-
bp-sS-bpw hn-I-k-\-X-{¥-߃ X-Ωn¬
kmayßfp-≠v F-∂v \n-߃-°-dn-bm-tam?
Htc Im-e-Øm-Wv Cu aq-∂v cm-Py-ß-fpw
hn-I-k-\-]m-X-bn-te-°v Im-se-Sp-Øv h-®-
Xv. C-¥y-bpw ]m-In-ÿm-\pw 1947 ¬ kz-X-
{¥-cm-jv-{S-ß-fm-bn. 1949 em-Wv ]o-∏nƒ-kv
dn-∏-ªn-°v Hm-^v ssN-\ ÿm-]n-X-am-b-Xv.
ssN-\-bn-epw d-jy-bn-ep-ap-≠m-b ]p-Xn-b-
Xpw hn-π-hm-fl-I-hp-am-b am-‰-߃ D-≈S-
°-Øn¬ hy-Xym-k-s∏- n-cn-°p-∂p F-¶n-epw
A-h s]m-Xp-th G-jy-bn-epw G-jy≥ qJ-
fi-Øn-se cm-Py-ß-fn-epw {]-I-S-am-b ]p-
Xn-b Du¿-÷-sØ-bpw \-h-i-‡n-tbH-cp
{] -`m -j-W-Øn¬ A-°m-e -Øv P -h
l¿em¬ s\-lv-dp A-\p-kv-a-cn-°p-I-bp-
≠mbn.
G-Xm-≠v k-am-\-am-b co-Xn-bnem-Wv Cu
aq-∂v cm-Py-ß-fpw- hn-I-k-\-X-{¥-߃ B-
kq-{X-Ww sNbv-X-Xv. C-¥y 1951 ˛ 56 Im-
e--Øn-em-Wv A-Xn-s‚ {]-Y-a- ]-©-h-’-c-
]-≤-Xn B-cw- n-®-Xv. ]m-In-ÿm\m-Is´ 1956
em-Wv A-Xn-s‚ H-∂mw ]-©-h-’-c-]-≤Xn
B-cw`n-®-Xv. C-t∏mƒ C-S°m-e hn-I-k\]-
≤-Xn (Medium Term DevelopmentPlan)Iƒ F-∂m-Wn-X-dn-b-s∏-Sp-∂-Xv.
ssN\ 1953 ¬ A-Xn-s‚ ]-©-h-’-c-]-≤
Xn {]-Jym-]n-®p. 2013 ¬ ]m-In-ÿm≥ A-
Xn-s‚ 11˛mw- ]-©-h-’-c-]-≤-Xn B-cw-`n-
®p. (2013˛2018). 2016˛20 h-sc-bm-Wv ssN-\-
bp-sS ]Xnaq∂mw ]-©-h-’-c-]-≤-Xn Im-
e-L- w. -2017 hsc C¥y ]©-h-’c ]≤-
Xn-Isf ASn-ÿm-\-am-°nb hnI-k\
amXr-I-bmWv ]n≥Xp-S¿∂-Xv. C-¥y-bpw
]m-In-ÿm-\pw X-ß-fp-sS s]m-Xp-ta-J-e-
sb hn-I-kn-∏n-s®-Sp-°p-∂-Xn-\pw km-aqln-
I hn-I-k-\-Øn-\p-≈ s]m-Xp- sN-ehv D-
b¿-Øp-∂-Xn-\pw k-am-\-X-{¥-߃ B-hn-
jv-I-cn-®p. 1980 Iƒ h-sc Cu aq-∂p cm-Py-
߃-°pw H-tc h-f¿-®m-\n-c-°pw B-tfm-
l-cn h-cp-am-\-hp-am-Wv D-≠m-bn-cp-∂-Xv. F-
∂m¬ C-∂v Xm-c-X-ayw sN-øp-tºmƒ Cu
cm-Py-߃ X-Ωn¬ F-s¥-¶n-epw km-Zy-
iy-ß-fp-t≠m? Cu tNm-Zy-߃-°v D-Ø-
cw I-s≠-Øp-∂-Xn-\v ap-ºm-bn ssN-\-bpw
]m-In-ÿm-\pw ssI-s°m-≠ hn-I-k-\ \b-
ß-fp-sS N-cn-{X-hgn-I-sf \-ap-°v hn-e-bn-
cp-Ømw. I-gn-™ aq-∂v bq-Wn-‰p-I-fn¬
kzmX-{¥ym-\-¥-cw C-¥y A-h-ew-_n-® \-
b-ß-sf \mw ]-cn-N-b-s∏- p-I-gn-™p-h-t√m?
ssN-\ : G-I-]m¿-´n `c-W-Øn≥ Io-gn¬
]o∏nƒ-kv dn-∏-_v-fn-°v Hm-^v ssN-\ ÿm-
]n-X-am-b-Xn-\v ti-jw cm-jv-{S-Øn-s‚ km-
º-Øn-I hy-h-ÿ-bp-sS \n¿-Æm-b-I ta-J-
e-I-fpw hy-‡n-K-X kw-cw- ß-fpw kz-Im-cy
`q-an-bpw K-h -sa‚ v \n-b-{¥-W-Øn-em-bn.
1958 ¬ B-cw- n-® a-l-Øm-b Ip-Xn-®p-Nm- w
(Great Leap Forward) F-∂p t]-cn-´ {]-Nm-
c-W-]-cn-]m-Sn cm-Py-Øn-s‚ h≥-tXm-Xn-ep-
≈ hy-h-km-bn-I-h¬-°-c-W-sØ e-£yw
h-®p-≈-Xm-bn-cp-∂p. C-Xv P-\-߃-°v hoSn-
t\m-Sv tN¿-∂v hy-h-km-b-߃ Xp-S-ßp-∂-
Xn-\v h-en-b t{]m-’m-l-\w \¬-In. {Km-ao-
W-ta-J-e-I-fn¬ I-Ωyq-Wp-Iƒ B-cw- n-®p.
I-Ωyq¨ hy-h-ÿ-bn¬, P-\߃ Ir-jn`q-
an-I-fn¬ kw-L-Sn-X-am-bn Ir-jn sN-øp-∂p.
C-Ø-c-Øn-ep-≈ 26,000 I-Ωyq-Wp-I-fm-Wv
1958 ¬ Im¿-jn-I-hr-Øn-bn¬ G¿-s∏-´n-cn-
°p-∂-h¿-°n-S-bn¬ am-{Xw D-≠m-bn-cp-∂-Xv.
a-l-Øm-b Ip-Xn-®p-Nm-´ (Great Leap
229
Forward)Im-e-L- -Øn¬ ssN-\-bv-°p H´\-
h-[n {]-iv-\߃ A- n-ap-Jo-I-cn-t°-≠n h-
∂p. C-°m-e-Øv 3 tIm-Sn-tbm-fw P-\-ß-
sf sIm-s∂m-Sp-°n-b cq-£-am-b h-cƒ-®
B cm-Py-Øn-\v o-j-Wn-bm-bnØo¿-∂p. A-
Xn-\n-S-bn¬ d-jy-bpw ssN-\-bpw X-Ωn¬
kw-L¿-jw D-S-se-SpØp. hy-h-km-b-h¬-
°-c-W-{]-{In-b-bn¬ ssN-\-sb k-lm-bn-
°m≥ d-jy A-b-® hn-Z-Kv-[-sc A-h¿
Xncn®v hn-fn-°p-I-bpw sN-bv-Xp. 1965 em-
Wv am-thm a-l-Øm-b sXm-gn-em-fn kmw-
kv-Im-cn-I-hn-π-h (The Great ProletarianCultural Revolution 1966˛76) Øn\v XpS°w
Ipdn -®-Xv. Cu hn-π-h-Øn-\v Io-gn¬
hnZym¿∞n-I-sf-bpw sXm-gn¬ hn-Z-Kv-[-sc-
bpw ]Tn-°p-∂-Xn-\pw tPm-en-°p-am-bn cm-
Py-Øn-s‚ {Km-a-{]-tZ-i-ß-fnte-°v \n-tbm-
Kn-®p. 1978¬ sIm-≠v h-∂ ]-cn-jv-Im-c-ß-
fm-Wv {Zp-X-K-Xn-bn-ep-≈ C-∂-sØ hym-h-
km-bn-I h-f¿-®-bn-te-°v ssN-\-sb \-bn-
®-Xv. B-cw --L- -Øn¬ Ir-jn, hn-tZ-i-hym-
]m-cw, \n-t£-]w F-∂o ta-J-eI-fn-em-Wv
]-cn-jvIm-c-߃-°v Xp-S-°w Ip-dn-®-Xv. D-
Zm-l-c-W-am-bn, D-S-a-ÿm-h-Im-iw \¬-Im-
sX Ir-jn sN-øp-∂-Xn-\v am-{Xam-bn
Irjn`q-an hy-‡n-Iƒ-°v `m-Kn-®v \¬-In.
\n-›n-X-\n-c-°n-ep-≈ \n-Ip-Xn-Iƒ \¬In-
b-Xn-\v ti-jap-≈ h-cp-am-\w ap-gp-h≥
kz¥-am-°m≥ A-h¿-°v A-\p-hm-Zw D-≠m-
bn-cp-∂p. hym-h-km-bn-I-ta-J-e-I-fn-em-Wv
]n-∂o-Sp-≈ L-´-Øn¬ ]-cn-jv-Im-c-߃
XpS-ßn-b-Xv. kz-Im-cy-ta-J-ebn-ep-≈ I-º-
\n-Iƒ-°v s]m-Xp-hn-epw Su¨-jn-∏v, {]m-
tZ-in-I-kw-L-ß-fp-sS D-S-a-ÿ-X-bn¬
{]h¿-Øn°p-∂ {Km-ao-W kw-cw-`߃
F∂n-h-bv-°v hn-ti-jn-®pw N-c-°p-Iƒ
D¬]m-Zn-∏n-°p-hm≥ A-\p-hm-Zw \¬In.
Cu L-´-Øn¬ \mw C-¥y-bn¬ s]m-Xp-
ta-J-em-kw-cw-߃ F-∂p hn-fn-°p-∂-Xpw,
ssN-\-bn¬ cm-jv-{S-Øn-s‚ D-S-a-ÿ-X-bn-
ep-≈ SOES (State Owned Enterprise)F∂v hn-fn-°-s∏-Sp-∂-Xpam-b kw-cw`߃-
°v I-Sp-Ø a-’-cw t\-cn-tS-≠n h-∂p. Cu
]-cn -jv -°m-c-ß-fn¬ C-c-´ -hn -e (Dual
Nn{Xw 10.1. hmKm AXn¿Øn hnt\mZ k©mc tI{μw F∂Xnep]cn
C¥ym˛]mIv hym]mcØns‚ kp{][m\ am¿§w.
2 3 0
Price)k-{º-Zm-bw Dƒ-s∏-Spw. C-c-´-hn-e
k{º-Zm-b-Øn¬ I¿-j-I¿-°pw hy-h-kmb
bq-Wn-‰p-Iƒ-°pw H-cp \n-›n-X- A-f-hv \n-
th-i-ß-fpw (Input) D¬-∏-∂-ß-fpw K-h -
sa‚ v \n-›-bn-°p-∂ hn-e-bv-°v hm-ßp-I-
bpw hn-ev-°p-I-bpw, A-h-ti-jn-°p-∂-Xv
Itºm-f-hn-e-bv-°v hm-ßp-I-bpw hn¬-°p-
I-bpw sN-ømw. D¬-∏m-Z-\w h¿-≤n-®
h¿jß-fn¬ kzm-`m-hn-I-am-bpw km-[-\-
km-a-{Kn-I-fp-sS hn-e-bpw hn¬-∏-\-bpw
h¿≤n-®p. Iq-Sm-sX hn-tZ-i \n-t£-]-I-sc
B-I¿-jn-°m≥ {]-tXy-I km-º-Øn-I-ta-
J-e-Iƒ (Special Economic Zone) Bcw`n-
°p-Ibpw sN-bv-Xp.
]m-In-ÿm≥: ]m-In-ÿm≥ ssI-sIm-≠
km-º-Øn-I \-b-ß-sf ho-£n-®m¬ A-h-
bv-°v C-¥y-bp-sS \-b-ß-fpam-bn ]-e k-m-
\-X-I-fp-ap-s≠-∂v Im-Wm≥ I-gn-bpw. s]m-
Xp-ta-J-e-bpw kz-Im-cy-ta-J-e-bpw tN-cp-∂
an-{ik-º-Zv-hy-h-ÿ-bm-Wv ]m-In-ÿm-\pw
]n≥-Xp-S-cp-∂-Xv. 1950 I-fn-epw 1960 I-fn-epw
C-d-°p-a-Xn {]-Xn-ÿm-]-\w ASn-ÿm-\-am-
°n-bp-ff hy-h-km-b-h¬-°-c-W-Øn-\p
th≠n ]m-In-ÿm≥ H-cp \n-b-{¥n-X \-bcq-
]-tc-J (Regulated Policy Frame Work)Bhn-jv-I-cn-®p. Cu \-b-tc-J-bn¬ D-]-t`m-
K-h-kv-Xp-°-fp-sS D¬-∏m-Z-\-Øn-\v Xm-cn- v
kw-c-£-W-hpw A-tXm-sSm-∏w am-’-cy C-
d-°p-a-Xn-°p-ta¬ \n-b-{¥-ß-fpw G¿-s∏-
Sp -Øn-bn -cp -∂p. l-cn -Xhn-π-h-Øn-s‚
Bhn¿-`m-h-tØm-sS b-{¥-h¬-°-c-Ww
km-[m-c-W-am-hp-I-bpw Xn-c-s™-Sp-°-s∏´
ta-J-e-Ifn¬ A-Sn-ÿm-\-ku-I-cy-ß-fn-se
s]m-Xp-\n-t£-]-Øn¬ h¿-≤-\-hv D-≠m-hp-
I-bpw sN-bv-Xp. CXv -`£y-[m-\yß-fp-sS
D¬-]m-Z-\-Øn-¬ h¿-≤-\-hv D-≠m-°n. Im¿-
jn-I-L-S-\-bn¬ h-en-b ]-cn-h¿-Ø-\w
D≠m-bn. 1970 I-fn¬ aq-e-[-\ hy-h-km-b-
ß-fp-sS tZ-i-km¬-°-c-Ww \-S-∂p. 1970
I-fn-epw 1980 I-fn-epw {]-[m-\ km-º-Øn-
I-ta-J-e-I-fn¬ kz-Im-co-I-c-W-hpw kz-Im-
cy-ta-J-e-bv-°v t{]m-’m-l-\-hpw \-ev-In-
sIm-≠v ]m-Inÿm≥ A-Xn-s‚ \-b-ß-fn¬
am-‰w h-cp-Øn. Cu Im-e-L-´-Øn¬ ]m-In-
ÿm-\v ]m-›m-Xy-cm-jv-{Sß-fn¬ \n-∂v km-
º-Øn-I ]n-¥p-W-bpw, a-[y-]q¿-tΔ-jy≥
cm-Py-ß-fn-te-°p-≈ Ip-Sn-tb-‰-Øn¬ \n-∂v
h¿-≤n-® B-Zm-b-hpw e`n-®n-cp-∂p. A-h-cp-
sS km-º-Øn-I h-f¿-®-bn¬ C-Xp k-lm-
b-I-c-am-hp-I-bpw sN-bv-Xp. A-∂sØ ]mIn-
ÿm≥ K-h¨-sa‚ v kz-Im-cy-ta-J-e-bv-°v
h-ºn-® t{]m-’m-l-\-߃ hm-Kv-Zm-\w
sNbv-Xn-cp-∂p. C-sX-√mw ]p-Xn-b \n-t£-
]-߃-°v A-\p-Iq-e-am-b H-cp km-l-N-cyw
kr-jv-Sn-®p. 1988 ¬ cm-Py-sØ km-ºØnI
]-cn-jv-Im-c-߃-°v Xp-S-°-am-bn.
ssN-\-bp-sS-bpw ]m-In-ÿm-s‚-bpw hn-I-
k-\-X-{¥-ß-sf kw-£n-]v-X-am-bn a-\- n-
em-°n-b-Xn-\m¬ \-ap-°n-\n Cu cm-jv-{S-
ß-fp-sS hn-I-k-\ kq-N-I-ß-sf Xm-c-X-ay-
]T-\-Øn-\v hn-t[-b-am-°mw.
231
10.4 sam-Øw B`y-¥-c D¬-∏-∂-hpw
ta-J-e-I-fpw
tem-I-Øn¬ C-t∏mƒ G-‰-hpw Iq-Sp-X¬
N¿-® sN-ø-s∏-Sp-∂ hn-j-b-ß-fn¬ H-∂v
ssN-\-bp-sS Pn.Un.]n bnse h-f¿-®m-\n-
c-°m-Wv. tem-I-Øn-se X-s∂ c-≠m-a-sØ
h-en-b GDP (PPP A\p-k-cn-®v) 19.8 e£w
tImSn tUm-f¿ h-cp-∂ ssN-\-bp-tS-Xm-Wv.
C-¥y-bp-sS GDP (PPP A-\p-k-cn-®v )8.07
e£w tImSn tUm-f¿ BW.v A-tX k-
abw ]m-In-ÿm-s‚ GDP 0.94 e£w tImSn
tUm-f¿ am-{X-am-Wv. C-Xv C-¥y-bp-sS GDPbp-sS 12% am-{X-tabp-≈q. C¥y-bpsS GDPssN\-bpsS GDP bpsS 40% am{Xta hcq.
]´nI 10.2 ¬ kq-Nn -∏n -°p-∂
{]Imcw an-° hn-I-kn-X-cm-Py-ß-fpw X-ß-
fp-sS hf¿-®m-\n-c-°v 5% am-bn \n-e-\n¿-
Øm≥ {]-bm-k-s∏-Sp-tºmƒ ssN-\ c-≠p-
Z-i-I-Øn-te-sd-bm-bn c-≠-°-Øn¬ h-f¿-
®m \n-c-°v \n-e-\n¿-Øp-∂p. Iq-Sm-sX 1980
¬ ]m-In-ÿm-s‚ h-f¿-®m-\n-c-°v C-¥y-
tb-°mƒ Iq-Sp-X¬ B-bn-cp∂p. ssN-\-°v
c-≠-° h-f¿-®m-\n-c-°v ssI-h-cn-°m≥
Ign™-t∏mƒ C-¥y-bp-sS ÿm-\w ]n-d-
]´nI 10.2 GDP hf¿®m \nc°v (%)
1980˛2015
cmPyw 1980˛90 2011˛15
C¥y 5.7 6.7
ssN\ 10.3 7.9
]mInÿm≥ 6.3 4.0
DdhnSw. Key Indicators for Asia and Pacific 2011. Asian Develop-
ment Bank, Philippines.
C¥y 1311 1.2 441 929 2.3 33
ssN\ 1371 0.5 146 941 1.6 56
]mIn
ÿm≥ 188 2.1 245 943 3.7 39
DdhnSw. temI-hn-I-k\ kqN-I-߃ 2017 www. worldbank.org
]´nI 10.1 . sXcs™SpØ P\kwJym kqNI߃ 2000˛01
cmPywP\kwJy
(tImSnbn¬)P\kwJym hm¿jnI P\km{μX
NXp-c{i In.
kv{Xo]pcpj
A\p]mXw
{]Xyq¬∏mZ\\nc°v
\Kc
h¬°cWw
Irjnbpw qhn-\n-tbm-Khpw C¥y, ssN\, ]m°n-ÿm≥F∂o cmPy-ßfp
`qhn-\n-tbm-Khpw Irjnbpw
C¥y
ssN\
]mI
n-ÿm≥
I∂p-Imen-IƒBSv]cpØnao≥]n-SpØwNWws\√v
Nmb
2 3 2
In-em-bn. 2011-˛15 I-fn¬ C-¥y-bp-sS-bpw
ssN-\-bp-sS-bpw h-f¿-®m-\n-c-°n¬ \m-a-
am{X Ip-d-hv am-{X-a-\p`h-s∏- -t∏mƒ ]mIn-
ÿm-s‚ h-f¿-®m-\n-c-°v 4% Ipd-™p. 1988
¬ \-S-∏m-°n-b km-º-Øn-I]-cn-jv-I-c-W
{]-{In-b-I-fpw cm-jv-{So-bA-ÿn-c-X-bp-am-Wv
Cu {]-h-W-X-Iƒ-°v Im-c-W-ß-fm-bn
hnZKv[¿ Nq-≠n Im-Wn°p-∂-Xv. Cu cmPy-
ß-fn¬ C-Ø-cw {]-h-W-X-Iƒ-°v F-s¥m-
s° L-S-I-߃ kw`m-h-\ \-ev-In-sb-∂v
Xp-S¿-∂p-≈`m-K-ß-fn¬ \-ap-°v ]Tn-°mw.
B-Zy-am-bn, hn-hn-[ ta-
J-e-I-fn¬ sXm-gn¬ sN-øp-
∂-h¿ GDP °p \¬-Ip-∂
kw- m-h-\-Iƒ F-s¥m s°-
bm-sW-∂v t\m-°mw. C-¥y-
sb A-t]-£n-®v ssN-\-bn-
te-bpw ]m-In-ÿm-\n-se-
bpw \-K-c hm-kn-I-fp-sS A-
\p-]m-Xw IqSp-X-em-sW-∂v
ap≥`m-K-ß-fn¬ \n-∂v \mw
a-\- n-em-°n-bn-´p-≠-t√m.
`q-an-im-kv-{X-]-c-hpw Im-em-
h-ÿ-]-c-hp-am-b {]-tXy-I-X-
Iƒ Im-c-Ww ssN-\-bn¬
IrjntbmKy-amb qan Xmc-
X-tay-\ Ip-d-hm-Wv. GXm-≠v
sam-Øw I-c-`q-an-bp-sS 10 %
am-{XamWv ssN-\-bn-se Ir-
jn-°-\p-tbm-Py-am-b `qan-
bp-sS A-f-h.v C-¥y-bn¬
e`yamb A-\p-tbm-Py-am-b
]-cn-io-en-¡p-I
D¬]∂ \n¿ΩmW ta-J-e-bv-°v ssN-
\ {]m-[m-\yw \¬-In-b-Xp-t]m-se C-¥y-
bpw ]m-In-ÿm-\pw {]m-[m-\yw \¬-I-
W-sa-∂v \n-߃ Nn-¥n-°p-∂p-t≠m?
F-¥p-sIm-≠v?
h-f¿-®-bp-sS F-©n-\m-bn tk-h-\ta-J-
e-sb B-{i-bn-°-cp-sX-∂m-Wv hn-Z-Kv-[-
a-X-sa-¶n-epw C-¥ybp-tS-bpw ]m-In-
ÿm-s‚-bpw sam-Øw D¬-∏-∂-Øn-s‚
knw-l`m-K-hpw kw`m-h-\ \¬-Ip-∂-Xv
Cu ta-J-e-bm-Wv. \n-߃-s°-¥v tXm-
∂p-∂p?
Nn{Xw 10. 3. hyhkmb߃ C¥y, ssN\, ]mInÿm≥
hyh-kmbw
Imdv tamt´m¿hm-l\wkna‚ vcmk-h-kvXp-°ƒI¬°cnCe-Ivt{Sm-WnIvkvF©n-\o-b-dnßv[\-Imcyw`£y-hkvXp Dev]m -Z\wFÆ/KymkvXpWn-X-c-߃Ccp-ºp-cp°v
233
`q-an-bp-sS 40% am-{X-amWnXvv. 1980 h-sc
ssN-\-bn-se P\-kw-Jy-bp-sS 80% Øn-e-
[n-I-hpw Ir-jn-sb-bm-Wv Po-hn-X-am¿-K-am-
bn B-{i-bn-®-Xv. F-∂m¬ ]n-∂o-Sv K-h¨-
sa‚ v P-\-ßsf Cu ta-J-e-bn¬ \n-∂v
]n-¥n-cn-bm\pw IcIu-i-ew, hm-Wn-Pyw,
K-Xm-K-Xw Xp-S-ßn-b-ta-J-e-I-fn¬ G¿-s∏-
Sm\pw t{]cn-∏n-®p. 2014˛15 ¬ ssN-\-bp-
sS sXm-gn¬ i‡n-bp-sS 28 i-X-am-\w Ir-
jn-bn¬ G¿s∏-Sp-∂hcpw A-Xn-s‚ GDPbn-te-°p-≈ kw-`m-h-\ 9 i-X-am-\-hpw
(]´nI 10.3 {i-≤n-°q-I.) Bbn-cp-∂p.
C-¥y-bn-epw ]m-In-ÿm-\n-epw GDP bn-te-
°p-≈ Ir-jn-bp-sS kw-`m-h-\ b-Ym-{I-aw
17 Dw 25 Dw i-X-am-\hpw B-Wv. F-∂m¬
Im¿-jn-I ta-J-e-bn¬ sXm-gn¬ sN-øp-∂-
h-cp-sS A-\p-]m-Xw Iq-Sp-X¬ C-¥y-bnem-
Wv. ]m-In-ÿm-\n¬ G-Xm-≠v 43 i-X-am-
\w B-fp-Iƒ Ir-jn-bn-te¿-s∏-Sp-tºmƒ
C¥y-bn¬ A-Xv 50 i-X-am-\-am-Wv. D¬-∏-
∂w, sXm-gn¬ F-∂n-h-bp-sS ta-J-e Xn-cn-
®p-≈ kw-`m-h-\-bp-sS Im-cy-Øn¬ Cu
aq∂p-cm-Py-ß-fn¬ hy-h-km-b, tk-h-\ta-
J-eI-fn¬ sXm-gn¬ i-‡n A-\p-]m-Xw
Ip-d-hm-sW-¶n-epw D¬∏-∂ kw-`m-h-\
Db¿-∂-Xm-Wv. ssN-\-bn¬ GDP °v G-‰-
hpw A-[n-Iw kw`m-h-\ \¬-Ip-∂-Xv
\n¿ΩmW taJ-ebpw tkh\ta-Je-
bpamWv. C-Xv bYm-{Iaw 13 Dw 48 Dw i-X-
am-\-am-Wv. F-∂m¬ C-¥y-bn-epw ]m-In-
ÿm-\n-epw GDP -tebv°v G‰hpw Iq-Sp-
X¬ kw-`m-h-\ \¬-Ip-∂-Xv tk-h-\ta-J-
e-bm-Wv. C-cp-cm-Py-ß-fn-te-bpw tk-h-\ta-
J-e-bp-sS sam-Øw kw`m-h-\ GDP bpsS
50 i-X-am-\-Øn-e-[n-I-am-Wv.
km-[m-c-W-K-Xn-bn¬ cm-Py-ß-fp-sS
hn-I-k-\ {]-{In-b-bp-sS hn-hn-[ L-´-ß-
fn¬ sXm-gn¬, D¬-]-∂w F-∂n-h-bp-sS
taJ-em-Sn-ÿm-\-Øn-ep-≈ kw-`m-h-\ h¿-
≤-\-hv, B-Zyw Im¿-jn-I ta-J-e-bn¬ \n-
∂pw \n¿-Ωm-W-ta-J-e-bn-te-°pw ]n-∂o-S-
Xv tk-h-\ ta-J-e-bn-te-°pw am-dpw. C-Xm-
]´nI 10. 3. sXmgnens‚bpw GDP bpsSbpw taJem ASnÿm\Ønep≈
kw`mh\ (%) 2014˛15
taJe GDP bnte°p≈ kw`mh\
Irjn 17 9 25 50 28 43
hyhkmbw 30 43 21 21 29 23
tkh\w 53 48 54 29 43 34
BsI 100 100 100 100 100 100
C¥y ssN\ ]mInÿm≥ C¥y ssN\ ]mInÿm≥
sXmgn¬ i‡n hnXcWw
2 3 4
Wv ssN-\-bn¬ kw`hn-°p-∂-sX-∂v ]´nI
10.4 ¬ \n-∂v a-\- n-em-°mw. C-¥y-bn-te-
bpw ]m-Inÿm-\n-te-bpw \n¿-Ωm-W-ta-J-
e-bn¬ sXm-gn¬ sN-øp-∂-h-cp-sS A-\p-]m-
Xw b-Ym-{I-aw 21% Dw 23% Dw BWv. CXv
hfsc Xm-gv-∂ \nc-°m-Wv. -hy-h-kmbtaJ-
e-bnse GDP bn-te-°p-≈ kw`m-h\
C¥y-bn¬ 38%hpw ]m°n-ÿm-\n¬ 21 iX-
am-\-hp-am-Wv. C-¥y-bn-epw ]m-In-ÿm-
\nepw am‰w kw-`-hn-°p-∂-Xv Im¿-jn-I-ta-
J-e-bn¬ \n-∂pw t\-cn-´v tk-h-\-ta-J-e-
bn-te-°m-Wv.
C{]-Imcw C-¥y-bn-epw ]m-In-ÿm-\n-epw
hn-I-k-\-Øn-\v Np-°m≥ ]n-Sn-°p-∂-Xv
tkh-\ ta-Je-bm-Wv. C-Xv GDP °v Iq-Sp-
X¬ kw- m-h-\ \¬-Ip-∂-tXm-sSm-∏w Zo¿-
L-ho-£-W-ap-≈ sXm-gn¬ Zm-Xmhm-bn
(Prospective employer) amdpI-bpw sN-øp-
∂p. 1980 I-fn-se sXm-gn¬-i-‡n A-\p-]m-
Xw t\m-°n-bm¬ ]m-In-ÿm≥ C-¥y-tb-
°m-fpw ssN-\-tb-°m-fpw h-f-sc th-K-Øn-
em-Wv X-ß-fp-sS sXm-gn¬-i-‡n-sb tk-
h-\-ta-J-e-bn-te-°v Xn-cn-®v hn-´-Xv. 1980
Ifn¬ C-¥y-bpw, ssN-\-bpw ]m-In-ÿm-
\pw b-Ym{I-aw 17 Dw 12 Dw 27 Dw i-X-am-
\w sXm-gn¬-i-‡n tk-h-\-ta-J-e-bn¬
sXm-gn-en-te¿-s∏-´n-cp-∂p. 2014 ¬ C-Xv
bYm-{I-aw 29 Dw, 43 Dw, 34 Dw i-X-am-\-
Øn-se-Øn.
I-gn-™ aq∂v Z-i-I-ß-fm-bn Cu- aq-∂v cmPy-
ß-fn-epw sXm-gn¬-i-‡n-bp-sS G-dn-b
]¶pw B-{i-bn®ncn-°p∂ Im¿-jn-I-ta-J-
e -bp -sS X-f¿ -® -bm -Wv Im -Wm≥
Ignbp∂Xv. hy-h-km-bn-I ta-J-e-bn¬
ssN-\bp-sS h-f¿-®m-\n-c-°v c-≠-° kw-
Jy-bn¬ Xp-S¿-∂v t]m-cp-tºmƒ C-¥y-bn-
epw ]m-In-ÿm-\n-ep-am-I-s´ Cu ta-Je-
bn-ep-≈ h-f¿-®m-\n-c-°v Ip-d-™v h-cp-∂p.
tk-h-\ ta-J-e-bp-sS Im-cy-Øn¬ 1980˛2015
Ime-b-f-hn¬ ssN\ A-Xn-s‚ h-f¿-®m-
\n-c-°v D-b¿-Ønbt∏mƒ C¥y-bp-sS-bpw
]m-In-ÿm-s‚-bpw tk-h-\ta-J-e-bn-se
hf¿-®m-\n-c-°v Ip-d-™p. Np-cp-°-Øn¬
ssN-\-bp-sS h-f¿-®-bv-°v D¬-∏-∂\n¿-Ωm-
W-ta-J-e-bpw tkh-\-ta-J-ebpw kw`m-
h\ \¬In-b-t∏mƒ C-¥y-bp-sS h-f¿-®-
bv-°v kw`m-h\ \¬In-bXv tk-h-\-ta-J-
e-bm-Wv. F-∂m¬ Cu aq-∂v ta-J-e-I-fn-
epw ]m-In-ÿm-s‚ h-f¿-® Ip-d-™p.
]-cn-io-en-¡p-I
hym-h-km-bn-I ta-J-e-bv-°v ssN-
\ {]m-[m-\yw \¬-In-b-Xp-t]m-se
C-¥y-bpw ]m-In-ÿm-\pw {]m-[m-
\yw \¬-I-W-sa-∂v \n-߃ Nn-
¥n-°p-∂p-t≠m? F-¥p-sIm-≠v?
h-f¿-®-bp-sS F-©n-\m-bn tk-h-
\ ta-J-e-sb B-{i-bn-°-cp-sX-
∂m-Wv hn-Z-Kv -[-a-X-sa-¶n-epw
C¥ybp-tS-bpw ]m-In-ÿm-s‚-
bpw sam-Øw D¬-∏-∂-Øn-s‚
knw-l`m-K-hpw kw- m-h-\ \¬-Ip-
∂-Xv Cu ta-J-e-bm-Wv. \n-߃-
s°-¥v tXm-∂p-∂p?
235
10.5 am\h hnIk\ kqNI߃
am\h hnIk\ kqNIßfpsS -{]m[m\yw
hnIkzc, hnIknX cmPyhpw CXn¬
ÿm\ßfpw \mw - ap≥ ¢m pIfn¬- ]Tn
®n´p≠t√m. sXcs™SpØ Nne am\h
hnIk\ kqNIßfn¬ C¥ybpw
ssN\bpw ]mInÿm\pw F¥v {]IS\
amWv \SØnbsX∂v \ap°v t\m°mw.
(]´nI 10.5 {i≤n°pI.)
]-´n-I 10.5 ¬ ssN-\ C-¥y-tb-bpw ]m-In-
ÿm-t\-bpw A-t]-£n-®v ]-e kq-N-I-ß-
fp-sS-bpw Im-cyØn¬ h-f-sc ap-∂n-em-
sW∂v ImWmw. {]-tXy-In-®v, h-cp-am-\-kq-
N-I-ß-fm-b GDP {]-Xn-io¿-j-h-cp-am-\w, Zm-
cn-{Zy-tc-J-bv-°p Xm-sg-bp-≈ P-\-kw-Jy-bp-
sS A-\p-]m-Xw A-s√-¶n¬ B-tcm-Ky kq-
N-I-ß-fm-b a-c-W \n-c-°v, s]m-Xp-ip-Nn-
Xzw, km-£-c-X, B-bq¿-ssZ¿-Lyw t]m-
j-Im-lm-c-°p-d-hv XpS-ßn-b kq-N-I-ß-fp-
sS Im-cy-Ønse√w CXv {]ISamWv. Zmcn-
{Zy -tc -J -b v -°v Xm -sg -bp -≈-h -cp -sS
A\p-]m-Xw Ip-d-bv-°p-∂-Xn¬ ]m-Inÿm≥
C-¥y-tb-°mƒ _-lp-Zq-cw ap-∂n-em-Wv. Iq-
Sm-sX s]m-Xp-ip-Nn-Xzw, ip-≤-P-e e`y-X
Xp-S-ßn-b kuI-cy-߃ H-cp-°p-∂-Xn¬
]mIn-ÿm≥ C-¥y-tb-°mƒ sa-®-am-Wv.
F∂m¬ am-Xr-a-c-W-\n-c-°v Ip-d-bv-°p ∂-
Xn¬ C-cp-cm-Py-ß-fpw A-{X an-I-®-X-√.
ssN-\-bn¬ H-cp e-£w P-\-\w \-S-°p-
tºmƒ 27 kv-{XoI-fm-Wv a-cn-°p-∂-sX-¶n¬
C-¥y-bn-epw ]m-In-ÿm-\n-epw b-Ym-{I-aw
178 Dw, 174 Dw kv-{Xo-I-fm-Wv a-cn-°p-∂-Xv.
A-¤pX-I-c-sa-∂p ]-d-b-s´ ip-≤-P-e-t{km-
X- p-I-fp-sS e-`y-X-bn¬ Cu aq∂v cmPy-
ßfpw sa®-s∏´ \ne-bn-em-Wv. H-cp
Znhkw 3˛10 -tUm-f¿ F-∂ tem-I Zm-cn-
{Zytc-J \n¿Æb\nc°v t\m°p-tºmƒ
aq∂v cmPy-ß-fnepw sh®v C¥y-bn-emWv
G‰hpw IqSp-X¬ Zcn-{Z¿. Cu hy-Xym-kw
F-¥v sIm-≠v kw-`hn -°p-∂p-sh-∂v
\n߃ I-s≠-Øp-I.
apIfn¬]d™ am\hhnIk\ kqNI
ßsf sX‰mb ap≥hn[ntbmsS kao]n
°p∂Xn\m¬, CØcw tNmZyßsf hne
C¥y 3.1 7.4 6.9 2.3 5 8.4
ssN\ 5.9 10.8 13.5 4.1 8.1 8.4
]mIn 4 7.7 6.8 2.7 3.4 4.4
ÿm≥
]´nI 10. 4. hnhn[taJeIfnse D¬]∂ hf¿®bpsS
{]hWXIƒ 1980 2015
cmPyw 1980 90
Irjn hyhkmbw tkh\w
2011˛15
Irjn hyhkmbw tkh\w
2 3 6
bncpØptºmƒ \mw kq£vaX ]pe¿tØ
≠Xp≠v. CXn\p ImcWw, Ch Atß
b‰w {]m[m\yap≈XmsW¶nepw ]cym
]vXamb kqNIßf√. CtXmsSm∏w \mw
kzmX{¥yØns‚ kqNI(LibetyIndicators) ßsf∂v hnfn°p∂htbbpw
]cnKWnt°≠Xp≠v. kmaqlnI cmjv{Sob
\bcq]oIcWØn¬ P\]¶mfnØ
Øns‚ hym]vXn a-\- n-em-°m≥ th-≠n-
bm-h-Ww C-Ø-cw kq-N-I-߃ Iq-´n tN¿-
t°-≠-Xv. A-Xn-ep-]-cn-bm-bp-≈ H-cp ]-cn-
K-W-\-bpw C-h-bv-°v \¬-tI-≠-Xn-√.
kzm-X-{¥y- kq-N-Iß-fp-sS {]-[m-\-A-f-hp-
tIm-ep -I-fm-b ]u-cm-h-Im-i-߬°v
\¬Ip-∂ -c-W L-S-\m kw-c-£-W-w kzX-
{¥-\o-Xn-\ym-b hy-h-ÿ°pw, \n-b-a-hm-gv-N-
°pw -c-W-L-S-\ \¬Ip∂ kw-c-£-Ww
F-∂n-h-sb C-\n-bpw Hcp henb Af-hn¬
{]-hr-Øn ]-Y-Øn¬ sIm-≠p-h-tc-≠-Xm-
bn- p-≠v. C-Ø-cw kqNI-ß-sf A-h-K-Wn-
°p-I-bpw \n- m-ch¬-°-cn-°p-I-bpw sNbv-
Xp-sIm-≠m-Wv am-\-h-hn-Ik-\- kq-N-I-
߃ \n¿-Ωn-°-s∏-Sp-∂-sX-¶n¬, Cu kqN-
I-߃ A-]q¿-Æ-hpw ]-cn-an-Xn D≈hbp-
am-sW-∂v ]-d-tb-≠n h-cpw.
]´nI 10. 5. am\hhnIk\Øns‚ sXcs™Sp°s∏´ kqNI߃, 2016
C\߃ C¥y ssN\
Ahew_w am\hhnIk\ dnt∏m¿´v 2016. www. worldbank. org
]mInÿm≥
am\h hnIk\ kqNIw (aqeyw) 0.624 0.738 0.550
ÿm\w(HDIbpsS ASn-ÿm-\-Øn¬) 131 91 148
Bbq¿ ssZ¿Lyw (h¿jw) 68.3 76 66.4
icm-icn kvIqƒ hnZym-`ymk
h¿j-߃(15 hb n\pw
AXn\v apIfnepw, iXam\Øn¬) 6.3 7.6 5.1
Btfmlcn GDP (PPP US tUmf¿) 6092 14400 4866
Zmcn{ZtcJbv°v Xmsg-bp-f-f-h¿
(iXam\Øn¬) 37 32 44
inipacW\nc°v (1000 P\\Øn¬) 38 9 66
amXr acW\nc°v
(e£w P\\Øn¬) 174 27 178
sa®s∏´ ipNoIcW kuIcyw
D]-tbm-Kn-°p-∂-h¿ (iXam\Øn¬) 40 77 64
sa®s∏´ ip≤Pe t{kmX p
Iƒ e`yamb-h¿(iXam\Øn¬) 94 96 91
t]mjImlmcIpdhv
(samØw P\kwJybpsS % ¬) 39 9 45
237
10.6 hnIk\X{¥ßƒ ˛ Hcp Ah-
temI\w
km-[m-c-W-K-Xn-bn¬ H-cp cm-Py-sØ hn-I-
k-\-X-{¥-ß-sf a-‰v cm-Py-߃- ]T-\-Øn-
\p-≈ am-XrI-bm-bpw Xß-fpsS hn-I-k-\-
Øn-\p-≈ h-gn-Im- n-bm-bpw D-]-tbm-Kn-°mdp-
≠v. tem-I-Øn-s‚ hnhn[ m-K-ß-fn¬ km-
º-Øn-I-]-cn-jv-Im-c- {]{Inb XpS-ßnb
tijw CXv {]tXy-In®pw hy‡- amWv. \-
Ωp-sS A-b¬-cm-Py-ß-fp-sS km-º-Øn-I-]-
cn-jv-Im-c-ß-fp-sS \n¿-Δ-l-W ß-fn¬ \n-
∂pw A-\p-`-h-߃ Dƒ-s°m-≈p-∂-Xn-\v,
B cm-Py-ß-fp-sS Pb-]-cm-P-b-ß-fp-sS Im-
c-W-߃ Ir-Xy-am-bn a-\- n-em-t°-≠-Xp-
≠v. A-tXm-sSm-∏w A-h-cp-sS hn-I-k-\-X-
{¥-ß-fp-sS hnhn[ L´-ßsf th¿-Xn-cn-
®-dn-b¬ A-\n-hm-cy-hp-am-Wv. cm-Py-߃ X-
ß-fp-sS hn-I-k-\-Øn-s‚ hn-hn-[ L- -ß-fn-
eq-sS hyXykvX coXn-bn-emWv I-S-∂p-t]m-
Ip-∂sX-¶nepw Cu ]-cn-jv-I-c-W-ß-fp-sS
XpS-°sØ H-cp {]-am-W-am-bn kzo-I-cn-°m-
hp-∂-Xm-Wv. ssN-\-bn¬ km-º-Øn-I ]-cn-
jv-Im-c-߃ \S∏m-°n-b-Xv 1978 epw C-¥y-
bn¬ 1991 epw ]m-In-ÿm-\n¬ 1988 ep-am-
sW-∂v \mw a-\- n-em-°n I-gn-™p-h-t√m.
Cu ]-cn-jv-Im-c-߃ \-S-∏n-em-°p-∂-Xn-\v
ap-ºpw ti-j-hp-ap-≈ Cu cm-jv-{S-ß-fp-sS P-
b-]-cm-P-b-ß-sf \-ap-°v Np-cp-°n hn-e-bn-
cp-Ømw.
F-¥v sIm-≠m-Wv ssN-\ 1978 ¬ L-S-\m-
]-c-am-b \-ho-I-c-W \-S-]-Sn-Iƒ \-S-∏n-em-
°n-b-Xv? C-¥ybpw ]m-In-ÿm-\pw km-º-
Øn-I ]-cn-jv-Im-c-߃ B-cw-`n-°p-∂-Xp-
ambn _-‘-s∏-´v tem-I-_m-¶v, IMF F-∂n-
h-bp-sS m-K-Øv \n-∂p-ap-≠m-bn-cp-∂-Xp-t]m-
ep-≈ k-Ω¿-±-ß-sfm-∂pw ssN-\-°p-≠m-
bn-cp∂n-√. am-thm-bp-sS `-c-W-Im-e-sØ
ssN-\o-kv k-º-Zvhy-h-ÿ-bp-sS ]-cn-jv-I-c-
W-an-√m-bv-a-tbm-Spw Ip-d™ h-f¿-®m-\n-c-
°n-t\m-Spw ]p-Xn-b t\-Xr-Xz-Øn-\v H-´pw
tN¿-∂v t]m-Im≥ ]-‰n -bn-√. A-h¿-°v
hntI{μo-Ic-Ww kz-bw-]-cym-]-X-X, hn-tZ-
i km-t¶-Xn-I- Nc°p-Iƒ, aqe-[\w F∂n-
h-bpsS h¿-÷-\w Xp-S-ßn-b am-thmbp-sS
km-º-Øn-I hn-I-k-\ Im-gv-N-∏m-Sp-Iƒ h≥
]-cm-P-b-am-bm-Wv A-\p- -h-s∏- -Xv. q-]-cn-jv-
I-c-Ww, ÿn-Xn-k-a-Xz-hm-Zw, a-l-Øm-b
IpXn-®v Nm-´w, a-‰p ]-cn-jv-°-c-W-߃ F-
∂n-h \-S-∏n-em-°n-bn-´pw 1978 se B-tfm-
l-cn [m-\y- D¬-∏-∂ (Percapita Grain Out-put) 1950 I-fp-sS a-t≤y-bp-≈-Xv t]m-se X-
s∂bm-bn-cp-∂p.
]-cn-jv-°-c-W-ti-j-ap-≈ Im-e-b-f-hn-se
km-aq-ln-I-km-º-Øn-I kq-N-I-ß-fn¬
KpW-I-c-am-b ]-cn-h¿-Ø-\w sIm-≠p-h-cm≥
k-lm-bn-®-Xv hn-Zym- ym-kw, B-tcm-Ky taJ-
-e-I-fnse ASn-ÿm\w hnI-k\w, `q-]-cn-
jv-I-c-Ww, Zo¿L-Ime hn-tI-{μo-Ir-X ]-≤-
Xn-Iƒ sN-dp-In-S kw-cw- -ß-fp-sS \n-e-\n¬-
∏v Xp-S-ßn-bhbmWv {Km-ao-W ta-J-e-bn¬
A-Sn-ÿm-\ B-tcm-Ky tk-h\-Øn-s‚ hn-
]p-eo-I-c-Ww, ]-cn-jv-I-c-W-Øn-\v ap-tº
X-s∂ D≠m-bn-´p-≠v. I-Ωyq¨ k-{º-Zm-b-
2 3 8
Øn-eq-sS `-£y-[m-\y-ß-fp-sS Xp-ey-am-b
hn-X-c-Ww \-S-∏m-°nbn-cp-∂p. Hm-tcm ]cn
jv-°-c-W \S-]-Snbpw B-Zyw sN-dn-b A-f-
hn¬ \-S-∏n-em-°p-I-bpw ]n-∂o-S-Xv h-en-b
tXm-Xn¬ hn-]p-eo-Icn-°p-I-bpw sN-bv-Xp
F-∂ hn-Z-Kv-[¿ Nq≠n-Im-Wn-°p∂p. hn-tI-
{μo -I -X, ` -c -W-kw -hn -[m -\ -Øn -s‚
Iognep≈ ]-co-£-W-߃ km-º-Øn-I,
km-aq-ln-I, cm-jv-{So-b P-b-]-cm-P-b-߃ hn-
e-bn-cp-Øm≥ k-lm-bn-®p. D-Zm-l-c-W-am-bn
Ir-jn-bn¬ ]-cn-jv-°-c-W-߃ G¿-s∏-Sp-
Øn-b-t∏mƒ, ap-ºv kq-Nn-∏n-®-Xv t]m-se,
Ir-jn bn-S-ß-sf Xp-≠p-I-fm-bn Xn-cn-®v
hy‡n-Iƒ-°v Ir-jn-°m-bn ssI-h-iw sIm-
Sp-Ø-Xv [m-cm-fw ]m-h-s∏-´-h¿ A-`n-hr-≤n-
s∏-Sm≥ CSbmbn C-Xv {Km-ao-W hy-h-km-
b-ß-fp-sS {I-ta-Wbp-≈ A-km-[m-c-W-am-
b h-f¿-®-bv-°pw Iq-Sp-X¬ ]-cn-jv-°-c-W-
߃-°p-≈ i-‡-am-b A-Sn-Ø-d ]-Wnbp-
∂-Xn-\p-≈ km-l-N-cyw cq-]-s∏-Sp-Øn.
Fß-s\-bm-Wv ]-cn-jv-°-c-W-{]-h¿-Ø-\-
߃ ssN-\-sb {Zp-X-K-Xn-bn-ep-≈ h-f¿-®-
bnte-°v \-bn-®-Xv F-∂-Xn-\p-≈ C-Ø-cw
\n -c -h -[n D -Zm -l-c -W-߃ hn -Z -K v -[¿
FSpØp Im-Wn-°p-∂p-≠v.
]m-In-ÿm-\n¬, km-º-Øn-I kq-N-I-ß-fp-
sS ÿn-Xn tam-i-am-Ip-∂-Xn-te-°v ]-cn-jv-
°-c-W-߃ \-bn-®p-sh-∂v hn-Z-Kv-[¿ A-`n-
{]m-b-s∏-Sp-∂p. 1980 I-fn-se h-f¿-®m-\n-c-°p-
am-bn Xm-c-X-ayw sN-øp-tºmƒ, 1990 I-fm-b-
t∏m-tg-°pw GDP bp-sS-bpw A-Xp-am-bn
_‘-s∏- L-S-I-ß-fp-sS-bpw h-f¿-®m-\n-c-
°v Ip-d-™Xm-bn ap≥ `m-K-ß-fn¬ \mw
I≠-Xm-W-t√m.
A-¥¿-tZ-io-b Zm-cn-{Zytc-J-bp-am-bn _‘-
s∏-´ IW°pIƒ {]-Im-cw ]m-In-ÿm≥
sa®-s∏- Ahÿ-bn-em-sW-¶n-epw ]m°n-
ÿm-\nse Hu-tZym -Kn -I Z -Ø-߃
D]tbm-Kn-®p-sIm≠v hnKv≤¿ AhnsS
Zmcn-{Zyw h¿-≤n-°p-∂p-sh-∂v Nq≠nImWn-
°p-∂p. Z-cn-{Z-cp-sS A-\p-]m-Xw 1960 I-fn¬
]-cn-io-en-°p-I
$ km-º-Øn-I h-f¿-®-bp-sS Im-cy-Øn¬, C-¥y X-s‚ G-jy≥ A-b¬ cm-Py-߃-°pw a-‰v
hn-I-kz-c-cm-Py-߃-°p-sam-∏-am-sW-¶n-epw am-\-hhn-I-k-\ kq-N-I-ß-fp-sS Im-cy-Øn¬
ÿn-Xn h-f-sc Z-b-\o-b-am-Wv. F-hn-sS-bm-Wv C-¥y-bv-°v sX-‰p-]-‰n-b-Xv.? a-\p-jy-hn--hØn\v
A¿-l-am-b ]-cn-K-W-\ \¬-Im-Ø-sX-¥p-sIm-≠m-Wv? ¢m- n¬ N¿-® sN-øp-I.
$ ssN-\o-kv D¬-]-∂-ß-fp-sS C-¥y-bn-te-°p-≈ Ip-sØm-gp-°v D¬-]-∂\n¿-Ωm-W ta-Jesb
tZm-j-I-c-am-bn _m-[n-®p-sh-∂pw C-¥y A-b¬-cm-Py-ß-fp-am-bn hym-]m-c-Øn-te¿-s∏-Sp-
∂pan-√ F-∂p-ap-≈ s]m-Xp-[m-c-W-Iƒ C-¥y-bn¬ ]-c-°p-∂p-≠v. Xm-sg sIm-Sp-Ø ]-´n-
I {i-≤n°p-I. ssN-\, ]m-In-ÿm≥ F-∂o cm-Py-ß-fn-te-°p-≈ C-¥y≥ I-b-‰p-a-Xn-bp-
sS-bpw, Cu cm-Py-ß-fn¬ \n-∂v C-¥y-bn-te-°p-≈ C-d-°p-a-Xn-bp-tS-bpw hn-h-c-ß-fm-Wv
C-Xn-ep-≈-Xv. ]-´nI -hn-i-I-e-\w \-S-Øn ¢m- n¬ N¿-® sN-øp-I. A-b¬ cm-Py-ß-fp-
ambn hym-]m-c-ß-fn-se km-[-\-tk-h-\-ß-fp-sS hn-i-Zmw-i-߃ ]-{X-߃, sh-_v-ssk-‰v,
\yq-kv F-∂n-h-bn¬ \n-∂v ti-J-cn-°p-I. (http: //dgft.gov.inn)
239
40 i-X-am-\-Øn-\v ap-I-fn-em-bn-cp-∂p . AXv
1980 I-fn¬ 25 i-X-am-\-am-bn IpdbpI-bpw
1990 I-fn¬ ho-≠pw D-b-cm≥ Xp-S-ßp-I-bpw
sN-bv-Xp. ]m-Inÿm-\n¬ h-f¿-®- ]n-t∂m-
´p-t]mIm\pw Zm-cn-{Zy-Øn-s‚ Xn-cn-®v h-c-
hn-\pw Im-c-W-am-bn hn-Z-Kv-[¿ I-s≠-Øn-
b-Xv Im¿-jn-I-ta-J-e-bp-sS h-f¿-®-bpw
`£y-[m-\y-ß-fp-sS hn-X-c-W-hpw km-t¶-
Xn-I am-‰-Øneq-sS-bp-≈ hy-h-ÿm-]n-X
]≤-Xn-Iƒ h-gn-b-√ ]-I-cw an-I-® hn-f-hn-
s\ B-{i-bn-®m-bn-cp-∂p F-∂-Xm-Wv. anI®
hn-f-hv e-`n-°p-tºmƒ k-º-Zvhy-h-ÿ
anI® \n-e-bn-se-Øp-∂p. A-√m-Ø ]-£w,
km-º-Øn-I kq-N-I-߃ \n-›-em-h-ÿ-
bpw ]nt∂m° {]-h-W-X-bpw Im-Wn-
°p∂p. C-¥y A-Xn-s‚ A-S-hp-in-jv-S {]-
Xnk‘n a-dn I-S-°m≥ IMF¬ \n-∂pw tem-
I-_m-¶n¬ \n-∂pw k-lm-bw kzo-I-cn-®Xv
\n-߃ Hm¿-°p∂p-≠m-Ip-a-t√m. hn-tZ-i-
hn-\n-a-bw G-sXm-cp cm-Py-sØ kw-_-‘n-
®pw {]-[m-\-s∏-´ L-S-I-am-Wv. A-Xn\m¬
A-Xv F-ß-s\ t\-Sp-∂p F-∂-Xv {]m-[m-
\y-a¿-ln-°p-∂p. \n¿-Ωn-X D¬∏-∂-ß-fpsS
I-b-‰p-a-Xnbn¬ kpÿn-cX \n-e-\n¿-Øm≥
I-gn-bp-∂ cm-Py-߃-°v hn-tZ-i-hn-\n-a-bw
kp-K-a-am-bn t\-Sn-sb-Sp°m≥ I-gn-bpw. a-[y
In-g-°≥ cm-Py-ß-fn-te-°v Ip-Sn-tb-dn-b-h¿
A-b-°p-∂ ]-W-hpw, Im¿-jn-I D¬∏-∂-
ß-fp-sS I-b-‰p-a-Xn-bp-am-Wv ]m-In-ÿm-\v
hn-tZ-i hn-\n-a-bw t\-Sns°m-Sp-°p-∂-Xv,
IqSm-sX hn-tZ-i hm-bv -]-I-tfmSp -≈
h¿≤n® B-{i-b-Xz-hpw A-Xv Xn-cn-®-S-bv-
°p-∂-Xn-\p-≈ henb _p-≤n-ap- p-I-fpw Cu
cm-Pyw t\-cn-Sp-∂p-≠v.
F-∂n-cp-∂m-epw Ipd®p h¿j-ß-fmbn
]m°n-ÿm≥ kmº-ØnI hf¿® hos≠-
Sp-°p-Ibpw \ne-\n¿Øp-Ibpw sNøp-∂p-
≠v. 2015˛16˛¬ GDP 4.7 iX-am\w hf¿®
tcJ-s∏-Sp -Øn -b -Xmbn 2016˛17˛se
hm¿jnI ]≤Xn dnt∏m¿´n¬ ]d-bp-∂p.
CXv Ign™ 8 h¿j-ß-fnse G‰hpw
Db¿∂ \nc-°m-Wv. Im¿jnI taJe \ne-
hnse ÿnXn-bn¬ \n∂pw hfsc Db¿∂
hf¿® t\Snb t∏mƒ hymh-km-bnI taJ-
ebpw tkh-\-ta-J-ebpw bYm-{Iaw 6.8 Dw
5.7 Dw iX-am\w hf¿® tcJ-s∏-Sp-Øn.
]e ÿqe-km-º-ØnI kqN-I-ßfpw
A\p-Iq-ehpw ÿnc-hp-amb hf¿®m-{]-h-
WX ImWn-°m≥ XpS-ßn-bn-´p-≠v.
10.7 D]-kw-lmcw
\-Ωp-sS A-b¬-cm-Py-ß-fp-sS hn-I-k-\m-\p-
`h-ß-fn¬ \n-∂v \mw F-s¥-√m-am-Wv ]Tn-
°p-∂-Xv? C-¥y-bpw ssN-\-bpw ]m-In-ÿm-
\pw A-©v ]-Xn-‰m-≠n-te-sd h-cp-∂ AXn-
s‚ hn-I-k-\-]m-X-bn-eq-sS hy-Xy-ÿ e-
ß-fp-am-bn bm-{X sN-bv-Xp. 1970 I-fp-sS
A-h-km-\w h-sc C-h-sb-√mw Xm-gv-∂ hnI-
k-\Øn-s‚ X-e-am-Wv \n-e-\n¿-Øn-b-Xv.
Ign™ aq-∂v ]-Xn-‰m-≠v Cu cm-Py-ß-sf
hyXykvX X-e-ß-fn-tes°-Øn-®n-´p-≠v.
P\m-[n-]-Xy kw-hn-[m-\-ß-fn-eq-sS C-¥y
sX‰n-√mØ {]-I-S-\w \-S-Øp-∂p-sh-¶n-epw
C-hnSp-sØ q-cn- m-Kw Bƒ-°m-cpw C-t∏m-
gpw Ir-jn-sb-bm-Wv B-{i-bn-°p-∂-Xv. cmPy-
Øn-s‚ hn-hn-[ `m-K-ßfn¬ A-Sn-ÿm-\
ku-I-cy-ß-fp-sS Ip-d-h-\p--h-s∏-Sp-∂p.
P\kw-Jy-bp-sS \m-en¬ H-∂v h-cp-∂
Zmcn{Zy tc-J-bv-°p Xm-sg-bp-≈ P-\-ß-fp-
sS Po-hn-X-\n-e-hm-cw C-\n-bp-ap-b¿-tØ-≠-
Xp-≠v. hntZ-iØp \n∂p-ff hcp-am-\w,
2 4 0
\n¿-Ωm¿-÷-\-tØ-tØm-sSm-∏w D-b¿-∂ h-
f¿-®m-\n-c-°v t\-Sp-∂Xn¬ hn-P-bn-®p. \n-
߃ {i-≤n-t°-≠ a-s‰m-cp Imcyw C-¥y-
bp-sS-bpw ]m-In-ÿm-s‚-bpw s]m-Xp ta-J-
em kz-Im-coI-c-W-Øn¬ \n∂pw hy-Xy-ÿ-
am-bn ssN-\ I-tºm-f-kw-hn-[m-\-Øn-eq-sS
(Market Mechanism) kmaq-ln-I km-º-
Øn-I-A-h-k-c-߃ A[n-I-am-bn kr-jv-Sn-
°m≥ {i-an-®p F-∂-Xm-Wv. `q-an-bp-sS ta-
ep-≈ Iq- m-b D-S-a-ÿm-h-Im-i-hpw q-an-bn¬
Ir-jn sN-øm≥ hy-‡n-I-sf A-\p-h-Zn-°p-
I-bpw sN-øp-∂-Xn-eq-sS ssN-\ A-Xn-s‚
{Km-ao-W-ta-J-e-bn-se km-aq-ly-kp-c-£n-X-
Xzw D-d-∏v h-cp-Øn. ]-cn-jv°-c-W-߃-°v
ap-tº km-aq-ly-A-Sn-ÿm-\ ku-I-cy-߃
H-cp-°p-∂-Xn-ep-≈ s]m-Xp-ta-J-e-bp-sS C-
S s]-S¬ ssN-\-bn¬ am-\-h hn-I-k-\ kq-
Nn-I-bn¬ {In-bm-fl-I-am-b ^-e-߃ D-f-
hm-°n-bn´p≠v.
hntZi klmbw F∂n-h-tbm-Sp-ff A-an-
Xm-{i-b-Xzw, Im¿-jn-I ta-J-e-bp-sS ]-cn-
Xm-]-I-c-am-b {]-I-S-\w F-∂n-hbm-Wv ]m-
In-ÿm≥ k-º-Zvhy-h-ÿ-bp-sS Xf¿-®-bv-
°p-≈ Im-c-W-ß-fm-bn hn-Z-Kv-[¿ Nq≠n-
Im-´p-∂-Xv. Ign™ aq∂v h¿j-ß-fn¬
[mcmfw ÿqeIkmº-ØnI kqN-I-ß-
fn¬ kº-Zvhy-h-ÿ-bpsS ]p\:{]m]vXn
sb {]Xn-^-en-∏n-®p-sIm≠v Db¿∂Xpw
A\p-Iq-e-hp-amb hf¿®m-\n-c°v {]I-S-am-
Im≥ XpS-ßn-bn-´p-≠v. ssN\-bn¬, cm-jv-
{So-b kzm-X-{¥y-Øn-s‚ A-`m-hhpw a-\p-
jym-h-Im-i-ß-fn-ep-≈ A-Xn-s‚ {]-Xym-
Lm-X-ß-fpw {]-[m-\ B-i-¶-Iƒ B-W.v
F-¶n-epw A-Xns‚ A-h-km-\ aq∂v ]-Xn-
‰m-≠p-I-fn¬ A-Xv cm-jv-{So-b-{]-Xn-_-≤-X
H-gn-hm-°m-sX-Xs∂ I-tºm-f k{ºZm-b-
sØ D-]-tbm-K-s∏-Sp-Øn sIm-≠v Zm-cn-{Zy-
241
kw-{K-lw
B-tKm-fo-I-c-W-{]-{In-b-Iƒ Xn-cn-®-dn-b-s∏-Sp-∂ km-l-N-cy-Øn¬, hn-I-kz-c cm-Py-߃
Xß-fp-sS A-b¬ cm-Py-߃ ]n-¥p-S-cp-∂ hn-I-k-\-{]-h¿-Ø-\-ß-sf kq£va-ambn ho-£n-°p
hm≥ D-’m-lw Im-Wn-°p-∂p. Im-c-Ww hn-I-kz-c cm-Py-߃ hn-I-kn-X cm-Py-ß-fn¬ \n-∂pw,
A-h-cn¬ \n-∂p-X-s∂-bpw a-’-cw t\-cn-tS-≠n h-cp-∂p.
C-¥y, ssN-\, ]m-In-ÿm≥ F-∂o cm-Py-ß-fp-sS u-Xn-I-hn-`-h-ß-fn¬-km-ay-X-bp-s≠-¶n-epw
cm-jv-{So-b kw-hn-[m-\-߃ hy-Xy-ÿ-am-Wv.
Cu aq-∂v cm-Py-ß-fpw hn-I-k-\-Øn-s‚ A-Sn-Ø-d-bm-bn B-{i-bn-°p-∂-Xv ]-©-h-’-c-]-≤-Xn
I-tf-bm-Wv. F-∂n-cp-∂m-epw hn-I-k-\\-b-߃ \-S-∏n-em-°p-∂ L-S-\ Xn-I-®pw hy-Xy-ÿamWv.
F¨-]-Xp-I-fp-sS Xp-S-°w h-sc, Cu aq-∂v cm-Py-ß-fp-sS-bpw h-f¿-®m-\n-c-°v, tZ-io-b h-cpam-
\-Øn¬ hn-hn-[ ta-J-e-I-fp-sS kw- m-h-\ F-∂n-ß-s\-bp-≈ hn-I-k\-kq-N-I-߃ k-am-\-am-
bn-cp-∂p.
km-º-Øn-I ]-cn-jv-Im-c-߃ C-¥y-bn¬ 1991 epw ]m-In-ÿm-\n¬ 1988 epw ssN-\-bn¬ 1978
ep-am-Wv B-cw-`n-®-Xv.
ssN-\-bn¬ L-S-\m-]-c-am-b am-‰-߃-°v Xp-S-°w Ip-dn-®-Xv kz-t{]-c-W-bn-em-bn-cp-∂p
sh-¶n¬, hn-tZ-i-G-P≥-kn-I-fp-sS k-Ω¿-±-Øm-em-bn-cp-∂p C-¥y-bn-epw ]m-In-ÿm-\n-epw
B-cw- n-®-Xv.
Cu aq-∂v cm-Py-ß-fn-epw \-S-∏n-em-°n-b \-b-]-c-am-b \-S-]-Sn-I-fp-sS {]-Xym-Lm-X-߃ hyXyÿ-
am-bn-cp-∂p D-Zm-l-c-W-Øn-\v 'H-‰ Ip-´n \-bw'ssN-\-bn-se P-\-kw-Jym h¿-≤-\-hn-s\ ] n - S n -
®p-\n¿-Øn-sb-¶n¬, C-¥y-bn-epw ]m-In-ÿm-\n-epw Im-cy-am-b am-‰-߃ C-\n-bpw kw-`-hn°m-
\n-cn-°p-∂-tX-bp-≈q.
Cu aq-∂v cm-Py-ß-fn-epw 50 h¿-j-sØ B-kq-{Xn-X hn-I-k-\-Øn-\v ti-j-hpw sXm-gn¬
i-‡n-bp-sS knw-l- m-K-hpw B-{i-bn-°p-∂-Xv Ir-jn-tb-bm-Wv. Im¿-jn-I ta-J-e-bn-ep-≈ CuB-
{in-X-Xzw Iq-Sp-X¬ C-¥y-bn-em-Wv.
Ir-jn-bn¬ \n-∂v hy-km-b-Øn-te-°pw {I-ta-W tk-h-\ ta-J-e-bn-te-°p-sa-∂ ]-cm-º-cm-KX
hn-I-k-\-am-Xr-I-sb ssN-\ ]n-¥p-S¿-∂-t∏mƒ C-¥y-bp-sS-bpw ]m-In-ÿm-s‚-bpw am-‰w Ir-
jn-bn¬ \n-∂v t\-cn-´v tk-h-\ ta-J-e-bn-te-°m-bn-cp-∂p.
C-¥y-sb-bpw ]m-In-ÿm-t\-bpw A-t]-£n-®v ssN-\-bn-se hyh-km-b ta-J-e D-b¿-∂ h-f¿®m
\n-c-°v \n-e-\n¿-Øp-∂p-≠v.
]-e am-\-hhn-I-k\ kq-N-I-ß-fp-sS-bpw Im-cy-Øn¬ ssN-\, C-¥y-sb-bpw ]m-In-ÿm-t\-bpw
A-t]-£n-®v _-lp-Zq-cw ap-∂n-em-Wv. F-∂n-cp-∂m-epw Cu t\-´-߃ ]-cn-jv-I-c-W {]-h¿Ø-\-
ß-fp-sS -e-am-bn-´-√ D-≠m-b-Xv. a-dn-®v, ]-cn-jv-I-c-W Im-e-L-´-Øn-\p ap-tº ssN-\ kzo-I-cn-
® hn-I-k-\-X-{¥-ß-fp-sS -e-am-bn-cp-∂p.
hn-I-k-\ kq-N-I-ß-sf hn-e-bn-cp-Øp-tºmƒ 'kzm-X-{¥y-Øn-s‚ kq-N-I-ß-sfbpw ]-cn-K
]Wn-t°-≠-Xp-≠v.
2 4 2
A-`ym-k-߃
1. km-º-Øn-I-kw-L-ß-fpw {]m-tZ-in-I kw-L-ß-fpw cq-]-s∏-Sp-∂-sX-ßn-s\?
2. B-`y-¥-c k-º-Zvhy-h-ÿ-tb i-‡n-s∏-Sp-Øm≥, cm-Py-߃ kzo-I-cn-°p-∂ hn-hn-[-
am¿-§-߃ F-s¥-√mw?
3. hn-I-k-\-]m-X-bn¬ C-¥y-bpw ]m-In-ÿm-\pw ]n-¥p-S-cp-∂ hn-I-k-\X-{¥-ß-fp-sS km-
ay-X-Iƒ F-s¥-√mw?
4. 1958 ¬ ssN-\-bn¬ B-cw-`n-® 'a-l-Øm-b Ip-Xn-®p-Nm-´'sØ Ip-dn-®v hn-h-cn-°p-I.
5. 1978 se ]-cn-jv-Im-c-ß-fp-sS ^-e-am-Wv ssN-\-bn-se {Zp-X-K-Xn-bn-ep-≈ hym-km-b-I-h-
f¿-®m\n-c-°v. \n-߃ tbm-Pn-°p-∂p-t≠m? kv-]-jv-S-am-°p-I.
6. km-º-Øn-I ]p-tcm-K-Xn-°v ]m-In-ÿm≥ kzo-I-cn-® hn-I-k-\kw-cw-`-]m-X-I-sf Ip-dn-
s®-gp-Xp-I.
7. ssN-\-bn-se 'H-‰-Ip-´n \-b'Øn-s‚ {]-[m-\ hn-h-£ F-¥v?
8. C-¥y, ]m-In-ÿm≥, ssN-\ F-∂n-h-bp-sS P-\-kw-Jy kq-N-I-ß-fp-sS k-hn-ti-j-X-
I-sf kq-Nn∏n-°p-I.
9. C-¥y-bp-sS-bpw ssN-\-bp-sS-bpw 2003 se sam-Øw B-`y-¥-c D¬-]-∂-Øn-se (G-D-P)
ta-J-em kw-`m-h-\-I-sf Xm-c-X-ay-s∏-Sp-Øn hy-Xym-k-߃ I-s≠-Øp-I.
10. am-\-hhn-I-k-\-Øn-s‚ hn-hn-[ kq-N-I-ß-sf \n¿-t±-in-°p-I.
11. kzm-X-{¥y-Øn-s‚ kq-Nn-I F-s¥-∂v \n¿-Δ-Nn-°p-I. D-Zm-l-c-W-߃ F-gp-Xp-I.
12. ssN-\-bn-se {Zp-X-K-Xn-bn-ep-≈ km-º-Øn-I h-f¿-®-bn-te-°v \-bn-® L-S-I-ß-sf hn-
e-bn-cpØp-I.
13. C-¥y, ssN-\, ]m-In-ÿm≥ F-∂n-h-bp-sS k-º-Zvhy-h-ÿ-I-fp-sS k-hn-ti-j-X-I-fp-
sS A-Sn ÿm-\-Øn¬ Xm-sg ]-d-bp-∂-h-sb aq-∂v X-e-s°-´p-I-fn-em-°n F-gp-Xp-I.
$ H-‰-Ip-´n \-bw $- Xm-gv-∂ {]-Xyp¬-∏m-Z-\ \n-c-°v $ D-b¿-∂ \-K-c-h¬-°-c-W \n-c-°v.
$ an-{i k-º-Zvhy-h-ÿ $ h-f-sc D-b¿-∂ {]-Xyp¬-∏m-Z-\ \n-c-°v .
$ D-b¿-∂ P-\-kw-Jy $ D-b¿-∂ P-\-km-{μ-X.
$ D¬-]-∂\n¿-Ωm-W ta-J-e aq-e-ap-≈ h-f¿-®.
$ tk-h-\ ta-J-e aq-e-ap-≈ h-f¿-®.
14. ]m-In-ÿm-\n-se Xm-gv-∂ h-f¿-®m-\n-c-°n-\pw Zm-cn-{Zy-Øn-s‚ Xn-cn-®p-h-c-hn-\pw D-≈
243
Iq-Sp-X¬ A-`ym-kw
Im-c-W-߃ F-gp-Xp-I.
15. {]-[m-\ am-\-hhn-I-k-\ kq-N-I-ß-fp-sS A-Sn-ÿm-\-Øn¬ C-¥y, ]m-In-ÿm≥ F∂n-
h-bp-sS hn-I-k-\-sØ Xm-c-X-ay-s∏-Sp-Øn hy-Xym-k-߃ I-s≠-Øp-I.
16. I-gn-™ c-≠v Z-i-I-ß-fn¬ C-¥y-bpw ssN-\-bpw km-£n-bm-b h-f¿-®m-\n-c-°n-se
{]-h-W-X-I-sf Ip-dn-®v A-`n-{]m-b-sa-gp-Xp-I.
17. hn-´ `m-Kw ]q-cn-∏n-°p-I.
(a) ............ 1956 ¬ B-Zy ]-©-h-’-c ]-≤-Xn B-cw-`n-®p. (]m-In-ÿm≥/ C-¥y)
(b) am-Xr-a-c-W-\n-c-°v ................... em-Wv h-f-sc Iq-Sp-X¬ (ssN-\/ ]m-In-ÿm≥)
(c) Zm-cn-{Zy-tc-J-bv-°v Xm-sg-bp-≈ P-\-ß-fp-sS A-\p-]m-Xw Iq-Sp-X¬ .....................
em-Wv (C-¥y/ ]m-In-ÿm≥)
(d 1978 ¬ .................... em-Wv ]-cn-jv-Im-c-߃ B-cw-`n-®-Xv. (ssN-\/ ]m-In-ÿm≥)
1. C-¥y-bpw ssN-\-bpw, C-¥y-bpw ]m-In-ÿm-\pw X-Ωn-ep-≈ kz-X-{¥ hym-]m-cw F-∂
X-es°-´n¬ ¢m- n¬ H-cp kw-hm-Zw kw-L-Sn-∏n-°p-I.
2. I-fn-∏m-´-߃, C-e-Iv-t{Sm-Wn-Iv-kv h-kv-Xp-°ƒ, h-kv-{X-߃, _m-‰-dn-Iƒ ap-X-em-b
ssN-\o-kv D¬-]-∂-߃, Ip-d-™ hn-e-bn¬ I-tºm-f-ß-fn¬ e-`y-am-sW-∂v \n-߃-°-
dn-bmw. Cu h-kv-Xp°ƒ Kp-W-Øn-epw hn-e-bn-epw C-¥y≥ h-kv-Xp-°-fp-am-bn Xm-c-X-ay-
Øn-\v A¿-l-am-sW-∂v \n-߃ I-cp-Xp-∂p-t≠m? B-`y-¥-c-h-kv-Xp-°ƒ-°v C-h `o-j-
Wn D-b¿-Øp-∂p-t≠m? N¿-® sN-øp-I.
3. P-\-kw-Jym h-f¿-®-sb Ip-d-bv-°m≥ ssN-\-sb-t∏m-se C-¥y-bv-°pw 'H-‰ Ip-´n \-bw'
\-S-∏n-em°m≥ I-gn-bp-sa-∂v \n-߃ I-cp-Xp-∂p-t≠m? P-\-kw-Jym h-f¿-® Ip-d-bv-°m≥
C-¥y-°v \-S-∏nem-°m-hp-∂ \-b-ß-sf-°p-dn-®v kw-hm-Zw kw-L-Sn-∏n-°p-I.
4. ssN-\-bp-sS h-f¿-®-bn¬ \n¿-Æm-b-I ]-¶v h-ln-®-Xv hy-h-km-bn-I ta-J-e-sb-¶n¬
C-¥y-bp-tS-Xv tk-h-\-ta-J-e-bm-Wv.
Cu {]-kv-Xm-h-\-bp-sS {]m-[m-\yw kq-Nn-∏n-°p-∂ H-cp Nm¿-´v X-øm-dm-°p-I. I-gn-™
Z-im-_v-Z-ßfn¬ Cu cm-Py-ß-fn¬ D-≠m-b L-S-\m-]-c-am-b am-‰-ß-tf-bpw ]-cn-K-Wn-
°pI
5. am-\-h hn-I-k-\ kq-N-I-ß-fn¬ ssN-\ ap≥-\n-c-bn-se-Øn-b-sX-ßn-s\-bm-Wv? ¢m-kn¬
N¿-® sN-øp-I. A-Xn-\m-bn G-‰-hpw ]p-Xn-b am-\-hhn-I-k-\ dn-t∏m¿-´v D-]-tbm-Kn-°p-I.
2 4 4
REFERENCES
Books
DREZE, JEAN AND AMARTYA SEN. 1996. India: Economic Development and Social Opportunity. OxfordUniversity Press, Delhi.
Articles
RAY, ALOK. 2002. ‘The Chinese Economic Miracle: Lessons to be Learnt.’ Economic and PoliticalWeekly, September 14, pp. 3835-3848.
ZAIDI, S. AKBAR. 1999. ‘Is Poverty now a Permanent Phenomenon in Pakistan?’ Economic and PoliticalWeekly, October 9, pp. 2943-2951.
Government Reports
Human Development Report 2005, United Nations Development Programme, Oxford UniversityPress, Oxford.
Pakistan: National Human Development Report 2003, United Nations Development Programme,Second Impression 2004.
World Development Report 2005, The World Bank, published by Oxford University Press, New York.
Labour Market Indicators, 3rd Edition, International Labour Organisation, Geneva.
Websites
www.stats.gov.cnwww.statpak.gov.pkwww.un.orgwww.ilo.orgwww.planningcommission.nic.inwww.dgft.delhi.nic.in