· Web viewHastaneler bilgi üretiminin ve bilgi akışının hem çok hızlı hem de kesintisiz olarak gerçekleştiği kuruluşlardandır. Bu kadar yoğun bilgiyi korumak, temizlemek

ATA-AOF SAĞLIK LİSANS TAMAMAMLAMA

SAĞLIK YÖNETİMİ 4.SINIF 1.DÖNEM

HASTANE BİLGİ SİSTEMLERİÜNİTESAĞLIK BİLİŞİMİ VE BİLGİ SİSTEMLERİNE GİRİŞİÇİNDEKİLER•Temel Bilgi Kavramları

•Sistem Tanımı ve Çeşitleri

•Bilgi Sistemleri

•Bilgi Sistemleri ve Yönetim

•Sağlık Bilişimi ve Hastane Bilgi Sistemleri

HASTANE BİLGİ SİSTEMLERİDoç. Dr. M. Sinan BAŞARHEDEFLER•Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

•Bilgiyi ve bilginin taşıması gereken özellikleri tanımlayabilecek,

•Sistem kavramını ve sistem türlerini açıklayabilecek,

•Bilgi sistemlerini sınıflandırabilecek ve yönetim faaliyetlerindeki rolünü anlayabilecek,

•Sağlık hizmetlerinde bilişimin önemi konusunda bilgi sahibi olabileceksiniz.

Sağlık Bilişimi ve Bilgi Sistemlerine Giriş

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

GİRİŞHastaneler bilgi üretiminin ve bilgi akışının hem çok hızlı hem de kesintisiz olarak gerçekleştiği kuruluşlardandır. Bu kadar yoğun bilgiyi korumak, temizlemek ve kullanmak bilgisayarlar ve bilgi sistemleri ile mümkün olabilmektedir. Bilgisayar tabanlı bilgi sistemleri ise “depolanan ve gerektiğinde kullanılan bilgi” aşaması ile başlayan gelişme sürecinde günümüzde kurumların yapılarını ve işleyişlerini dönüştürecek kadar etkili olan “yöneten ve yönetilen bilgi” aşamasına ulaşmıştır. Bu ünitede bilgi sistemleri ile ilgili temel kavramlar ve hastanelerde bilgi sistemi kullanımı konusunda genel bilgiler verilecektir.

TEMEL BİLGİ KAVRAMLARIBilgi NedirVeri: Bilgiyi anlamak ve tanımlamak için öncelikle “veri” kavramını bilmemiz gerekir. İnsan, kendisini ve çevresini tanımak için sürekli bir çaba içerisindedir. Bu çaba sonucunda nesneler, olaylar ya da olgularla ilgili birtakım değerler elde eder. Ölçme, deneme, gözlem yapma gibi faaliyetler sonucunda elde edilen bu değerlere veri (data) denir. Veriler farklı yöntemlerle elde edildikleri gibi farklı biçimlerde de olabilirler. Sık karşılaşılan bazı veri biçimleri şunlardır:

Metin

Sayı

Resim

Ses

Hareketli Resim

İşaret

Mantıksal

Enformasyon: Veriler tek başına bir anlam ifade etmezler. Verilerin kullanılabilmesi için üst veri (meta veri – meta data) adı verilen tanımlayıcı verilere ihtiyaç vardır. Üst veri eklenmiş ve kullanılabilir hâle getirilmiş veriler, enformasyon olarak adlandırılır. Örnek;

Veriler: Oya, 1990, İstanbul

Meta veriler: Adı, Doğum Tarihi, Doğum Yeri

Enformasyon: Adı: Oya

Doğum Tarihi: 1990

Doğum Yeri: İstanbul

Bilgi: Bilgi (knowledge), bilinmezliğin tersi olarak tanımlanır. Herhangi bir şey hakkında bilgi sahibi olmak, o şeyin bilinmezliğini tamamen ya da kısmen ortadan kaldırır. Bilgi farklı şekillerde elde edilebilir. Bilgi sahibi olmanın başlıca yöntemleri; bir başkasından bilgi aktarımı, veri işleme, gözlem, araştırma ve tecrübe ile öğrenme olarak sayılabilir.

Üst veri eklenmiş ve kullanılabilir hale getirilmiş veriler enformasyon olarak adlandırılır.



Veri ve bilgi arasındaki ilişkiyi şu şekilde açıklayabiliriz: Veri, bilginin ham maddesi, bilgi ise verinin işlenmesi ile elde edilen üründür.

Genel bir sınıflandırma yapmak gerekirse iki tür bilgiden söz edilebilir: “Durum Bilgisi” ve “Yöntem Bilgisi”.

Kim, ne, nerede, ne zaman, ne kadar vb. soruların cevapları durum bilgisidir. Diğer bir ifade ile durum bilgisi, tanımlayan ya da nicelik ifade eden bilgidir. Hastanenin adresi, kaç odalı olduğu, doktor ve hasta sayıları, hangi bölümlere sahip olduğu, yapılan bir tahlilin sonuçları, hangi kliniğin hangi katta olduğu gibi bilgiler durum bilgisine örnek verilebilir.

Yöntem bilgisi ise bir işin nasıl yapılacağı, hangi adımlardan oluştuğu, adımların hangi sıra ile gerçekleştirileceği, hangi kural ve prosedürlere uyulacağı vb. bilgilerdir. Örneğin, hastanenin adresini bilmek durum bilgisi iken oraya nasıl ulaşacağımız yöntem bilgisidir. Başka bir örnekle yöntem bilgisi; bir cihazın teknik özellikleri durum bilgisi iken nasıl kullanılacağı hakkındaki bilgilerdir. Aynı şekilde hastadan nasıl kan alınacağı, hastane muhasebesinin nasıl tutulacağı, nöbet listesinin nasıl oluşturulacağı gibi bilgiler yöntem bilgisi olarak sınıflandırılır.

Bilginin ÖzellikleriBilgi, insanlar için amaç olmaktan çok, belirli işleri yapmak belirli hedeflere ulaşmak için kullanılan bir araçtır. Bilginin en yoğun kullanıldığı yerler yönetim ve karar verme faaliyetleridir. Bu faaliyetlerin doğru yapılabilmesi ve amaca ulaşabilmesi için kullanılan bilginin aşağıdaki özelliklere sahip olması gerekir(Gökçen, 2011;22):

Doğruluk: Bilgi doğru ya da yanlış olabilir. Ancak bilginin yararlı olması için doğru olması gerekir. Yüzde yüz doğru bilgi elde etmenin mümkün olmadığı ya da ekonomik olmadığı durumlarda, kabul edilebilir bir doğruluk derecesi aranır.

Doğrulanabilirlik: Bilginin doğruluk derecesinin belirlenmesi anlamına gelir. Bilginin doğrulanabilir olması o bilgiye dayanan kararların güvenilirliği için önemlidir. Doğrulanabilir olmayan bilgi belirsizlik ve risk taşır.

Tamlık: Bilginin kullanılabilmesi için eksiksiz olması gerekir. Örneğin, hastanın adını biliyor ancak soyadını bilmiyorsak bu bilgi ile doğru bir hasta kaydı oluşturamayız.

Zamanlılık: Bilginin ihtiyaç duyulduğu anda erişilebilir olması gerekir. Aksi durumda bilgi kullanılamaz ve değerini yitirir.

Güncellik: Bilginin mevcut durumu yansıtması anlamına gelir. Örneğin; taburcu olmuş bir hastanın 201 nolu odada yatması; doğru olsa da güncel değildir. Güncel olmayan bilgiler ancak geçmişe dönük araştırmalarda kullanılabilir.

Ekonomik Olma: Bir bilgiyi kullandığımızda elde edeceğimiz getiri ona erişmek için katlanmamız gereken maliyetten daha az ise o bilgi ekonomik değildir ve kullanılması fayda yerine zarar verir.

Bilginin en yoğun kullanıldığı yerler yönetim ve karar verme faaliyetleridir.



SİSTEM TANIMI VE ÇEŞİTLERİSistem TanımıSistem ile ilgili, farklı kaynaklarda çok sayıda tanım bulmak mümkündür. Bunun temel sebebi birbirinden farklı çok çeşitli sistemlerin var olmasıdır. Sistem tanımları ortak öğeler barındırmakla birlikte sistemi inceleyen bilim dalının karakterine has öğeler de kullanıldığından, birbirinden farklı ama hepsi doğru birçok sistem tanımı ortaya çıkar. Yine de hemen hemen tüm sistem tanımlarında karşımıza çıkan genel özellik, sistemlerin çevreden aldıkları girdileri işleyip çıktı olarak yeniden çevreye vermeleridir. Şekil 1.1’de bu özellik çerçevesinde bir sistem gösterilmektedir.

Şekil 1.1. Basit bir sistem

Sistemi tanımlamak için öncelikle bir sistemde mutlaka olması gereken unsurları incelemek gerekir. Bunlar; öğeler, sınırlar, amaç ve ilişkilerdir.

Sistemin Öğeleri: Sistemler birden fazla öğeden oluşur. Öğe sayısında üst sınır yoktur. Ancak bir sistemden söz edebilmek için en az iki öğe gereklidir. Örneğin, tek bir hasta ya da tek bir doktorla bir sağlık sisteminden söz edemeyiz.

Sistemin Sınırları: Sınırlar sistem öğelerini belirler ve sistemi çevresinden ayırır. Sınırlar somut ya da soyut olabilir. Sistem sınırları sistemi çevreden ayırır ancak sistemin çevre ile alışverişinin tamamen engellenmemesi için arayüz adı verilen giriş çıkış noktaları bulunur.

Öğelerin İlişkisi: Bir sınır içerisinde bir araya toplanmış öğelerin varlığı sistem olmak için yeterli değildir. Bu öğelerin birbirleri ile etkileşim içerisinde hareket etmesi gerekir. Aksi durumda bu öğeler sadece bir yığın oluştururlar. Örneğin, bir odada birbirini tanımayan üç kişiyi ele alalım. Bu kişiler

neden orada olduklarını, diğerlerinin kim olduğunu ve ne iş yaptığını bilmesin. Bu durumda bir sistemden söz edilemez. Ama bu kişilerden birisi doktor, birisi hasta, diğeri hemşire ise birbiriyle ilişkilendirilmiş bu kişiler bir sistem oluşturmaktadır.

Ortak Amaç: Sistem olmanın dördüncü unsuru da öğelerin ortak bir amaç için çalışmalarıdır. Hastane sisteminin amacı sağlık hizmeti vermektir. Bu nedenle sistem içerisindeki insanlar, binalar, araç ve malzemeler bu amaç doğrultusunda bir araya gelmiş, organize olmuş ve aynı amacı gerçekleştirmek için çalışmaktadırlar.

Bir sistemden söz edebilmek için en az iki öğe gereklidir.



Bu unsurları kullanarak bir tanım yapılırsa: sistem, belirli sınırlar içerisinde bir araya gelmiş, ortak bir amaç için çalışan birbirleri ile ilişkili öğelerden oluşan bir bütündür.

Sistemi daha iyi anlamak adına tüm sistemlerde olmasa da birçok sistemde var olan geri besleme kavramından da söz etmek gerekir. Geri besleme sistemin kendi iç işleyişi için ihtiyaç duyduğu bilgidir. Bu bilgi, sistemlerin hayatta kalma çevreye uyum sağlama ve sürekli gelişme için kullandıkları önemli bir araçtır. Geri besleme sistem içerisinde yer alan kontrol mekanizması tarafından kullanılır ve gerektiğinde sistemde değişim ya da dönüşüm faaliyetlerini başlatır. Şekil 1.2. ‘de geri beslemeli genel bir sistem modeli görülmektedir:

Şekil 1.2. Genel Sistem Modeli (Gökçen, 2011;26)

Sistem TürleriSomut ve Soyut Sistemler: Sistemler sınıflandırılırken farklı kriterler kullanılabilir. Örneğin, fiziksel varlığı açısından “somut sistemler ve soyut sistemler” şeklinde bir sınıflandırma yapılabilir. Somut sistemler fiziksel varlığı olan sistemlerdir. Bir sistemin somut olarak belirlenmesi için tüm bileşenlerinin fiziksel varlığı olması gerekmez. Örneğin, hastane somut bir sistemdir ancak bu sistemin çok önemli bir öğesi olan kurum kültürü soyut bir varlıktır. Tüm bileşenleri kavramsal olan sistemler soyut sistemlerdir. Matematikteki fonksiyonlar buna örnek olarak verilebilir.

Açık ve Kapalı Sistemler: Bu sınıflandırmada sistemin çevresi ile ilişkisi esas alınır. Sistemler çevre ile madde, enerji ve bilgi alışverişi yapar. Çevre ile alış verişi olmayan sistemlere kapalı sistem denir. Tamamen kapalı bir sistem teorik olarak mümkün değildir. Tamamen açık sistem de sınırları ortadan kalkacağı için varlığını sürdüremez. Bu durumda sistemler açık ve kapalı olma derecelerine göre sınıflandırılabilir.

Statik ve Dinamik Sistemler: Bir sistem çevresindeki değişimleri algılayabiliyor ve kendisini bu değişimlere ayak uyduracak şekilde ayarlıyorsa dinamik bir sistem olduğu söylenebilir. Çevresindeki değişimlere uymayan sistemler ise statik sistemlerdir.

Sistem, belirli sınırlar içerisinde bir araya gelmiş, ortak bir amaç için çalışan birbirleri ile ilişkili öğelerden oluşan bir bütündür.



Doğal ve Yapay Sistemler: Bu sınıflandırmada ana kriter insandır. İnsan yapısı olmayıp doğada var olan sistemlere doğal, insan yapısı sistemlere yapay sistem denir.

Canlı ve Cansız Sistemler: Canlı sistemler biyolojik varlıklardır ve doğar, yaşar, ölürler. Biyolojik olarak hayat belirtisi göstermeyen sistemler ise cansız sistemler sınıfına girer. Cansız sistemler mekanik ya da kavramsal sistemlerdir.

Basit ve Karmaşık Sistemler: Bir sistem az sayıda öğe ve ilişkiden oluşuyorsa basit, öğe ve ilişki sayısı fazla ise karmaşık bir sistemdir.

BİLGİ SİSTEMLERİBilgi SistemiBilgi sistemini diğer sistemlerden ayıran temel özellik çevresinden veri ve enformasyon alıp işleyerek bilgi üretmesidir. Bilgi sisteminin yapısı Şekil 1.3. de özetlenmiştir.

Şekil 1.3. Bilgi Sistemi

Girdiler: Bilgi sistemlerinin temel girdisi veridir. Veriler çok farklı kaynaklardan toplanabilir. Kurumun iç işleyişi sırasında ortaya çıkan veriler, ilişkili olduğu çevreden (müşteriler, kullanıcılar, ortaklar, sektöre ait veri kaynakları vb.) elde edilen veriler, internetten toplanan veriler ve araştırma sonuçları bunlardan bazılarıdır. Bir diğer girdi türü kullanıcıların sisteme girdiği komut ve sorgulardır. Bunlar sisteme ne tür çıktılar üretmesi gerektiğini bildirir.

İşleme: Veriler sistemde işlenir, düzenlenir ve saklanır. Verilerin ilk olarak tanımlanması gerekir. Bu işlem verilere üst veri eklenerek yapılır. Verilerin kullanılabilir forma dönüştürülmesi, sınıflandırılma, seçme, birleştirme ve ayırma gibi işlemlerin yanı sıra matematiksel ve mantıksal işlemler de bilgi elde etmek için önemli faaliyetlerdir. Bilgi sistemlerinin önemli bir işlevi de veri saklamadır. Ancak saklanan verilerin gerektiğinde hızlı ve doğru bir şekilde erişilebilir olması gerekir. Bu nedenle saklama işlemi dikkatli, sistemli ve güvenli bir biçimde yapılmalıdır.

GİRDİ

- Veri

- Komut/Talimat

- Sorgu

İŞLEME

- Aritmetik İşlemler

- Mantıksal İşlemler

- Sıralama

- Sınıflandırma

- Seçme

- Depolama

ÇIKTI

- Basılı Çıktı

- Ekran Çıktısı

- Sesli Çıktı

Geri Besleme

Bilgi sistemini diğer sistemlerden ayıran temel özellik çevresinden veri ve enformasyon alıp işleyerek bilgi üretmesidir.



Çıktılar: Bilgi sistemi çıktılarına genel olarak rapor adı verilir. Raporlar kâğıt üzerinde basılı (hard copy) ya da ekran görüntüsü (soft copy) şeklinde olabilir. Bunun dışında sesli çıktılar ya da makinelere gönderilen komutlar gibi sinyal şeklinde çıktılar da üretilebilir.

Geri Besleme: Bilgi sistemleri geri besleme verilerini toplamak için üç kaynaktan sürekli veri toplamalıdır. Bu kaynaklar:

Kendi iç işleyişi ile ilgili performans verileri,

Çıktıların kullanıcıların ihtiyacını karşılamadaki etkinliği,

Kurumun yapısındaki ve çevresindeki değişimlere uyumudur.

Bilgi Sistemlerinde Bilgisayar KullanımıBilgi ve iletişim, iki farklı kavram olduğu hâlde dijital teknolojideki gelişmeler sayesinde biri olmadan diğerinin varlığı mümkün olmayacak şekilde birbiri ile bütünleşmiş ve bilişim teknolojisi olarak bireysel, sosyal ve kurumsal anlamda yaşamın önemli bir parçası hâline gelmiştir.

Bilgi teknolojileri şirket, örgüt, ya da organizasyon olarak var olan tüm kurumsal yapılarda da hızla yayılmış ve onları dijital dünyaya ayak uydurabilmek için kendilerini dönüştürmek zorunluluğuna ikna edecek kadar etkilemiştir. Kurumsal yapılar bilgi sistemlerini dört amaç için kullanabilmektedir(Tahirov, 2009;123). Bu amaçlar şunlardır:

Destekleyici faaliyet olarak

Üretim faaliyeti olarak

Dönüşüm faaliyeti olarak

Stratejik faaliyet olarak

Bilgisayarların yaygınlaşması bilgi sistemlerini de etkilemiş, günümüzde bilgisayara bağlı olmayan, yani kâğıt üzerinde basılı belgelerle yürütülen bilgi sistemlerinin varlığını sürdürmesi imkânsız hâle gelmiştir. Günümüzde bilgi, bilgisayardan bağımsız olarak düşünülmemekte, bilgi sistemi dendiğinde yalnızca bilgisayar tabanlı sistemler akla gelmektedir. Bunun birinci nedeni bilgi teknolojilerinin çevreyi dönüştürmesi, ikinci nedeni ise dinamik bir sistem olan bilgi sistemlerinin çevresindeki dönüşüme uyum sağlamasının zorunlu olmasıdır.

Bilgi Sistemi TürleriBilgi sistemleri onları kullanan yönetim kademesinin hiyerarşik konumuna göre sınıflandırılabilir. Yönetim hiyerarşisinin en basit şekli alt, orta ve üst kademe yönetim olarak üç kademeli sınıflandırmadır. Bu durum da bilgi sistemlerinin üç farklı türünü gösterir. Bu türleri aşağıdan yukarıya doğru sıralanışı şu şekildedir:

Veri İşleme Sistemleri (Transaction Processing Systems)

Yönetim Bilgi Sistemleri (Management Information Systems)

Üst Yönetim Destek Sistemleri (Executive Support Systems)

Veri İşleme Sistemleri (VİS): Yönetimin en alt seviyesinde kullanılır. Bu seviye çevre ile en çok iletişim kuran birimlerden oluşur. Mal veya hizmet son kullanıcıya

Günümüzde bilgi, bilgisayardan bağımsız olarak düşünülmemekte, bilgi sistemi dendiğinde yalnızca bilgisayar tabanlı sistemler akla gelmektedir.



bu birimlerden sunulur, ham madde ve malzeme bu birimler tarafından sağlanır, dışarıdan gelen istek, müracaat, geri besleme vb. tüm bilgiler alt seviye bilgi sistemleri tarafından elde edilir. Buna ek olarak, kurumun iç işleyişi sırasında ortaya çıkan verilerin kaydedilmesinden de veri işleme sistemleri sorumludur.

Yönetim Bilgi Sistemleri (YBS): Orta kademede bölüm ve departman yöneticileri yer alır. İşletmeler satın alma, üretim, pazarlama, muhasebe, Ar-Ge gibi bölümlere ayrılır. İşletmede birden fazla ürün ya da hizmet üretiliyorsa, birden fazla fabrika ya da mağaza söz konusu ise ya da geniş bir coğrafi alana yayılmışsa, bu kriterlere göre de bölümlendirme yapılabilir. Hastanelerde bunlara ek olarak dahiliye, kulak burun boğaz, çocuk ve radyoloji gibi ihtisasa göre bölümlendirme de söz konusudur. Ne şekilde bölünürse bölünsün organizasyonlarda departmanın başında bulunan yöneticiler ile yönetici yardımcıları ve kurullar yönetimin orta kademesini oluşturur. Yönetim bilgi sistemleri, orta kademe yöneticilerin bilgi ihtiyacını karşılamak için çalışan ve rapor üreten sistemlerdir. Bu sistemler, çoğunlukla veri kayıt işleme sistemleri tarafından toplanan verileri kullanır. Yani VİS’lerin çıktıları YBS’ler için girdi oluşturur. Yönetim bilgi sistemleri gerektiğinde, organizasyon içerisinden ya da dış dünyadan veri toplayabilir. Topladıkları verileri işleyen ve özetleyen sistemler, yöneticilerin ihtiyaç duyabileceği periyodik raporları ya da istek üzerine hazırladıkları anlık raporları

çıktı olarak sunarlar. İstisna raporu denilen ve yalnız belirli bir durum ortaya çıktığında üretilen raporlar da bu sistemlerin çıktılarındandır.

Üst Yönetim Destek Sistemleri: Yönetim kademesinin en üstünde bulunan yöneticilerin ihtiyaç duyduğu bilgileri sağlamak üst yönetim destek sistemlerinin görevidir. Profesyonel yöneticiler, genel müdür ve yardımcıları ile yönetim kurulu bu seviyedeki başlıca yöneticilerdir.

Yönetim kademelerinden bağımsız olarak her seviye yönetici, danışman ya da araştırmacı için bilgi üreten sistemler de vardır. Yönetim hiyerarşisinden bağımsız bilgi sistemi türleri şunlardır:

Karar Destek Sistemleri

Ofis Otomasyon Sistemleri

Yapay Zekâ ve Uzman Sistemler

Karar Destek Sistemleri: Yöneticilere karar vermede yardımcı olan sistemlerdir. Bu sistemler yöneticinin yerine geçerek karar vermezler; yalnızca karar verme faaliyeti için destek sağlamakla görevlidirler. Organizasyona ait bilgi sistemlerindeki verilerin yanı sıra: internet, veri ambarları, büyük veri gibi kaynakları da kullanarak veri toplayabilirler. Karar destek sistemleri tüm kaynaklardan elde ettiği verileri; matematik, istatistik, doğrusal programlama, yapay zekâ gibi tekniklerle işleyip yazılı, görsel ve sesli materyaller şeklinde raporlar üretir.

Ofis Otomasyon Sistemleri: Günlük ofis işlemlerini kolaylaştırmak, zaman ve maliyet açısından verimli bir çalışma ortamı sağlamak için geliştirilmiş sistemlerdir. Yayıncılık, iletişim, görselleştirme ve ofis yönetimi işlerini elektronik ortamda yapmak için gerekli araçlar bu sistemler tarafından sağlanır. Bilgisayarlar, internet

Yalnız belirli bir durum ortaya çıktığında üretilen raporlara istisna raporu denir.

Yapay zekâ, insan beyninin ve duyularının çalışma ve öğrenme sistemlerini taklit eden araçlar, yazılımlar ve tekniklerdir.



bağlantısı, telefon, fax gibi iletişim araçları, ofis yazılımları, yazıcı, tarayıcı, sunum cihazı bu araçlara örnek olarak verilebilir.

Yapay Zekâ ve Uzman Sistemler: İnsan beyninin ve duyularının çalışma ve öğrenme sistemlerini taklit eden araçlar, yazılımlar ve tekniklerdir. İnsan duyu organlarına benzer şekilde veri toplayabilen türlerinin yanı sıra insan düşüncesine benzer şekilde analizler, tahminler ve çıkarımlar yapan, hatta insan gibi öğrenip tecrübe kazanarak uzmanlaşan sistemler de vardır.

Kurumsal Bilgi Sistemleri (Bütünleşik Sistemler)Kurumsal yapı büyüdükçe birbirinin tersi olarak görülebilen iki önemli dönüşüm, bilgi sistemi kullanma konusunda önemli bir problemi ortaya çıkarmaktadır. Sistem Yaklaşımı işlerin ve problemlerin küçük parçalara bölünmesi, bununla birlikte organizasyon yapısının da bölümlere

ayrılması ve her bölümün uzmanlaşması gerekliliğini ortaya koymaktadır. Bununla birlikte örgütsel yapı büyüdükçe bilgi yönetimi için merkezileşme ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Her birimin diğerlerinden bağımsız kendi bilgi sistemine sahip olması bilgi çağının karmaşık örgüt yapıları için sürdürülebilir değildir. Kurumsal yapı merkeziyetçilikten uzaklaşırken bilgi altyapısını tek merkezde toplama gerekliliği bütünleşik sistemlerin ortaya çıkmasına önayak olmuştur.

Bütünleşik sistemlerin mantığı her birimin merkezî bir veri deposuna erişiminin sağlanması ve veri deposu üzerinde kendisine tanınan yetki çerçevesinde işlem yapabilmesidir.

Tüm veri kaynaklarını bir merkezde toplamayı hedefleyen bütünleşik sistemlerin gelişimi ile birlikte tüm kurumun tek bir bilgi sistemi kullanması ama her birim ya da fonksiyonun kendine ait kısmına erişebilmesi temeline dayanan, modüler bir yapıya sahip sistemler geliştirilmiş ve kullanılmaya başlanmıştır. Kurumsal Kaynak Planlaması adı verilen bu sistemler birçok alt sistemden oluşur. Her kurum bu alt sistemlerden yalnız ihtiyaç duyduklarını seçerek kendisine özel bir paket şeklinde bilgi sistemini oluşturabilir. Kurumsal sistemlerin bir araya getirdikleri alt sistemlerden bazıları şunlardır:

Malzeme İhtiyaç Planlaması

Üretim Kaynakları Yönetimi

Müşteri İlişkileri Yönetimi

Tedarik Zinciri Yönetimi

İnsan Kaynakları Yönetimi

Kurumsal sistemler tüm organizasyonun bilgi ihtiyacını karşılamak için bir yandan işlem kaydı ve ofis otomasyonu hizmeti verirken diğer yandan da gelişmiş veri analizi ve raporlama araçlarıyla karar desteği sağlar. Aynı zamanda planlama, iletişim ve muhasebe gibi farklı işlerin yönetilmesine yardımcı olur.



BİLGİ SİSTEMLERİ VE YÖNETİMBilgi sistemleri genellikle kurumsal yapılarda kullanılır. Kamu kurumları veya özel kuruluşlar, gerçek ve sanal işletmeler, kâr amaçlı ya da sosyal sorumluluk taşıyan kuruluşlar faaliyetlerini; planlamak, uygulamak, düzenlemek, denetlemek, çevreye uyum sağlamak ve kendilerini geliştirmek için bilgi sistemlerine ihtiyaç duyarlar.

Bilgi sistemleri kurumsal yapının her bölümünden ve kademesinden veri alır ve yine tümüne bilgi sağlar. Ancak yöneticiler bu konuda özel bir konumdadır. Bilgi sistemlerinin en yoğun şekilde desteklediği unsur yönetim fonksiyonu ve en aktif kullanıcıları her kademedeki yöneticilerdir. Öyle ki, bilgi sistemleri sınıflandırılırken kullanılan temel kriter, sistemi kullanan yöneticinin hiyerarşik konumudur.

Yöneticiler, yönetim faaliyetlerini yürütürken aşağıdaki fonksiyonları icra ederler:

Planlama

Örgütleme

Yöneltme

Koordinasyon

Kontrol (Denetim)

Yönetim ve Karar AlmaTüm yönetim fonksiyonları icra edilirken yoğun bir şekilde bilgiye ihtiyaç duyulur. Bunun nedeni tüm yönetim faaliyetlerinde kullanılan temel aracın karar verme olmasıdır. Yöneticiler bulundukları hiyerarşik konuma göre farklı tür kararlar alır. Bunlar; yapısal, yarı yapısal ve yapısal olmayan kararlar şeklinde üçe ayrılır.

Alt kademelerde kararlar yapısaldır yani hangi durumda ne karar alınacağı bellidir ve insiyatif kullanma konusunda esneklik yoktur. Orta kademede yarı yapısal kararlar alınır. Yarı yapısal kararlarda alternatifler sınırlıdır ama karar verici kendi tecrübe ve birikimi ile bir tercih yapmak durumundadır. Yapısal olmayan kararlarda ise yöneticinin kişiliği, tecrübesi, hedefleri ve hatta sezgileri önemli rol oynar.

Yönetici hangi seviyede ve ne tür karar alırsa alsın, kararın doğruluğu için en önemli şart onun zamanında, tam ve doğru bilgiye sahip olmasıdır.

Yöneticilerin Bilgi İhtiyacıBilgi sistemlerinin yönetim hiyerarşisine göre sınıflandırılması, yöneticilerin bilgi ihtiyacının bulunduğu kademeye göre farklılaşması ve çeşitlenmesi temeline de dayanır. Alt kademedeki bir şef, yönettiği birimde gerçekleşen faaliyetler hakkında sık sık ve ayrıntılı bilgiler almak ister. Personelin günlük çalışma performansı, makine ve teçhizatın çalışır hâlde tutulması için gerekli bakım ve onarım faaliyetleri, stokların anlık durumu, yapılan satışlar, müşterilerle ilgili nüfus, adres, iletişim bilgileri gibi ayrıntılı bilgiler alt kademede toplanır, saklanır,

Bilgi sistemlerinin en yoğun şekilde desteklediği unsur yönetim fonksiyonu ve en aktif kullanıcıları her kademedeki yöneticilerdir.



işlenir ve kullanılır. Hastanelerden örnek vermek gerekirse; hastalarla ilgili ayrıntılı özlük bilgileri, muayene bulguları, tahlil sonuçları, yatan hastaların diyet ve ilaç programlarının takibi gibi bilgiler alt kademe bilgi sistemleri tarafından sağlanır.

Orta kademedeki birim yöneticileri ise alt kademedeki çok ayrıntı barındıran bilgilerin seçilmiş, işlenmiş ve özetlenmiş olarak kendilerine sunulmasını isterler. Veriler üzerinde öncelikle yapılması gereken işlem her birimin kullanabileceği bilgilerin ayıklanmasıdır. Örneğin, stoklarla ilgilenen departman yöneticisi ürün bazında yapılan satışların miktarı ile ilgilenir. Ürünün peşin ya da taksitli

satılması satışı gerçekleştiren personelin kim olduğu ya da hangi müşteriye satıldığı bilgileri bu departmanın işine yaramaz. Aynı şekilde hastanın sosyal güvencesi, hastaya yapılan testler gibi bilgiler tahakkuk birimi için önemli iken tahlil sonuçları, konulan teşhis ve yazılan reçete gibi bilgiler bu departman tarafından kullanılamaz. Orta kademedeki yöneticilerin farklı bir özelliği de her işleme ait bilgilerin ayrı ayrı sunulması yerine, orta vadeli periyotlarla bir araya getirilmiş toplam ya da ortalama değerlere ihtiyaç duymalarıdır. Örneğin, alt kademede tek tek tüm satış bilgileri ayrıntılı olarak kullanılırken orta kademe yönetici için haftalık ya da aylık satış toplamlarını bilmek yeterlidir.

En üst yönetim kademesi, hedef belirleme ve hedeflere ulaşmak için strateji oluşturmaya odaklandığından, daha çok dış çevre hakkında bilgiye ihtiyaç duyar. İç işleyişle ilgili bilgiler ise orta seviye raporlara göre daha da özetlenmiş, genel durum ve trend gösteren raporlar şeklindedir. Örneğin, alt seviye yönetici satışla ilgili ayrıntılı bilgileri, orta seviye satış miktarlarını sorgularken üst yönetim satış miktarlarındaki oransal artış veya azalışla ilgilenir. Üst yönetim destek sistemleri de ağırlıklı olarak dış kaynaklı bilgileri analiz eder ve hem kurumun hem de çevrenin genel durumunu gösteren raporlar üretir.

SAĞLIK BİLİŞİMİGünümüzde tüm kurumlarda olduğu gibi sağlık hizmetlerinde de bilgi sistemleri yoğun olarak kullanılmaktadır. Sağlık hizmetleri ile ilgili bilgi ve iletişim sistemleri sağlık bilişimi başlığı altında incelenmektedir.

Sağlık hizmeti sunan kurumlarda hizmet öncesinde, sonrasında ve hizmet sırasında ortaya çıkan bilgi önemli bir araç, kaynak ve değerdir. Sağlık hizmetleri bilgisinin elde edilmesi işlenmesi, saklanması ve aktarılması sağlık bilişiminin çerçevesini oluşturur. Sağlık bilişimi aşağıdaki aktörlerle karşılıklı ve sürekli bir etkileşim içerisindedir(Ceylan, 2015; 2):

Sağlık Profesyonelleri (Doktor, hemşire, hasta bakıcı vb.)

Teknik profesyoneller

Sağlık kurumu yöneticileri

Araştırmacılar

Sağlık hizmeti alanlar

Sağlık hizmeti sunan kurumlarda hizmet öncesinde, sonrasında ve hizmet sırasında ortaya çıkan bilgi önemli bir araç, kaynak ve değerdir.



Hastane Bilgi SistemleriSağlık bilişiminin en önemli parçalarından biri hastanelerde hem idari hem de klinik işlemlerin takibini sağlayan, her tür faaliyetin yürütülmesinde ihtiyaç duyulacak bilgileri elde edip dağıtan hastane bilgi

sistemleridir. Hastane bilgi sistemlerinin hastanenin işleyişi açısından sağladığı faydalar şunlardır (Ceylan, 2015; 10) (Işık ve Akpolat, 2010; 365-389):

Daha çok ve yararlı bilgiye daha hızlı erişim,

Karar vermede etkinlik,

Verimlilik (Daha fazla iş, daha düşük maliyet),

Hasta memnuniyeti,

Kaynakların etkin kullanımı,

Zaman kaybını önleme,

Tıbbi hizmetlerin daha kaliteli verilmesi,

Çalışanlar arasında iletişimi kolaylaştırma,

Çalışanların performansının ölçülmesi,

İlaç ve diğer tıbbi cihaz ve sarf malzemelerinin takibi,

Malzeme ihtiyaçlarının daha etkili planlanması,

Malzeme sipariş ve takibinin daha etkili yapılması,

Ameliyathane ve tanı ünitelerini daha etkili planlama,

Poliklinik hastalarına randevu verme ve doktor atama,

Kalite yönetimine destek olma,

Laboratuvar testlerinin ve tıbbi görüntülerin analizi,

Bilgisayar destekli tıbbi karar alma,

İstem ve tedavi sonuçlarının girişi,

Hasta bakımının planlanması,

Envanter kontrolü,

Bordro hazırlama ve hesap çıkarmadır.

Hastane bilgi sistemleri (HBS) hastanelerin karmaşık süreçlerini yönetebilecek süreçlerin birbirleri ile ayrıldığı ve kesiştiği noktalarda sistemi destekleyebilecek esneklikte olması gerekir. Bu nedenle modüler bir yapıya sahip olarak tasarlanırlar. Bu yapı sayesinde tıbbi süreçler, idari ve mali süreçler, tedarik süreçleri, destek hizmetleri gibi işlemlerin bilgisayar ortamında yapılmasıyla tüm verilerin ortak bir veri tabanına kaydedilmesi sağlanır. Ortak veri tabanı bilgi bütünlüğünü sağlarken hastanede kurulan bilgi ve iletişim ağı tüm fonksiyonların birbirine bağlanması için altyapıyı oluşturur.

Hastane Bilgi Sistemlerinin Fonksiyonları

Hastane bilgi sistemlerinin hastane işleri ile ilgili hem takip hem koordine edilmesi gereken temel fonksiyonları şunlardır:

Hastane veri tabanının yönetilmesi: Tüm hastane verilerinin bir merkezde toplanmasını sağlar. Ortak veri tabanı kullanılmazsa aynı kişi ya da işleme ait veriler farklı bilgisayarlarda tekrar tekrar kaydedilir. Buna ek olarak bir bilgisayarda

Sağlık bilişiminin en önemli parçalarından birisi hastane bilgi yönetim sistemleridir.



güncellenen bilginin diğer tüm bilgisayarlarda da güncellenmesi gerekir ki bu durum hastanenin iş yükünü çok artıracaktır.

Bilgi ve iletişim ağının yönetilmesi: Hastanedeki bilgisayarların birbirine bağlanması ile oluşturulan ağ hem bilgisayarlar arasındaki veri alış verişini hem de personelin bilgisayar aracılığı ile iletişimini sağlayarak işlerin koordinasyonuna yardımcı olur. Hastane bilgi yönetim sistemleri farklı bilgi süreçlerini bu ağ üzerinden yönetir. Örneğin; bir hasta kayıt yaptırdığında poliklinik bilgisayarında görünür. Doktor, tahlil isteğini bilgisayara girdiği anda laboratuvar bilgisayarından okunur, tahlil sonuçlarının ayrıca basılması gerekmez ve laboratuvar bilgisayarına girilen sonuçlar doktorun bilgisayarında görüntülenebilir.

Hastane yönetim süreçlerinin desteklenmesi: Hastane yöneticileri bilgi sistemine farklı sebeplerle ihtiyaç duyar. Hastane bilgi sistemlerinin yöneticilere destek sağladığı faaliyetler ana hatlarıyla aşağıda listelenmiştir:

Hastanenin günlük işlerinin sürdürülmesi

Personelin yönetimi ve çalışma düzeninin kontrolünün (nöbet çizelgeleri, mesai, vb.) sağlanması

Hastanenin işleyişinin denetlenmesi

Hastane ihtiyaçlarının (insan kaynağı, malzeme, bakım-onarım vb.) belirlenmesi ve karşılanması

Stratejik karar desteği sağlanması

Hastane yöneticilerinin veri tabanına erişiminin sağlanması bu desteğin verilmesi için yeterli değildir. Çok miktarda ve farklı şekillerde veri içerisinden gerekli bilginin çıkarılması, yöneticiler için zor, yorucu ve zaman alan işlemlerdir. Hastane bilgi sistemi, veri yığınları içerisinden yöneticinin ihtiyaç duyduğu bilgiyi bulup rapor olarak sunar.

Muhasebe, finansman, döner sermaye işlemleri: Bilgi sistemi bir taraftan muhasebe işlemlerinin hızlı ve güvenli şekilde yapılmalarını sağlarken diğer taraftan sigorta ve eczacılık gibi alanlardaki ulusal bilgi sistemleri ile iletişime geçerek bilgi akışına büyük katkı sağlamaktadır.

Randevu: Hastanın hastaneye giderek sıra beklemesinin önüne geçmek için telefonla ya da internet üzerinden verilen randevuların düzenlenmesi, kaydedilmesi ve uygulanması işlemlerinde bilgi sistemi etkin olarak kullanılır. Hastane bilgi yönetim sistemi Sağlık Bakanlığı tarafından vatandaşlar için

oluşturulan Merkezî Hekim Randevu Sistemi’ne (MHRS) bağlanarak tüm vatandaşların internet üzerinden hastaneye erişmelerini ve randevu almalarını sağlayabilir.

Hasta kabul, yatan hasta ve taburcu işlemleri: Hastaneye başvuran kişinin kimlik, adres ve iletişim bilgilerinin alınması, sosyal sigorta sisteminden sigorta bilgilerine ulaşılması, muayene için yönlendirilmesi, gerekli durumlarda hastanede yatışının planlanması ve taburcu işlemlerinin yapılması gibi önemli ve zor işlemler bilgi sistemi kullanılarak kolayca ve güvenli bir şekilde yapılabilir.

Bilgi yönetim sistemi, veri yığınları içerisinden yöneticinin ihtiyaç duyduğu bilgiyi bulup rapor olarak sunar.



Poliklinik ve klinik hizmetleri: Poliklinikler hastaların muayene ve ayakta tedavi işlemlerinin yapıldığı birimlerdir. Klinikler ise özellikle yatan hastaların bakım ve tedavi süreçlerini yürütürler. Bilgi sistemi tüm muayene ve tedavi süreçlerinde yapılan işlemleri kaydetmek, sağlık personeline gerekli bilgileri sunmak, uygulanacak tedaviye karar vermede yardımcı olmak ve tedavi süreçlerinin takip otomasyonunu sağlamakla görevlidir.

Acil servis ve ambulans hizmetleri: Acil servis, hastaların çok hızlı bir şekilde hastaneye ulaştırılması, muayene edilmesi, gerekli tedavi ve müdahalelere hızla karar verilip uygulanması gereken birimlerdir. Bu birimlerde bilgi sistemlerinin bilgi sağlama, organizasyon ve koordinasyon sağlamanın yanı sıra en çok hızlı olma özelliğine ihtiyaç duyulmaktadır

Laboratuvar ve radyoloji işlemleri: Tıbbi görüntüleme ve tahlili işlemleri hastalığın teşhisi ve tedavinin takibi süreçlerinde sağlık personelinin en önemli aracıdır. Bu işlemlerin etkili olabilmesi için bilgi akışının tam, doğru ve zamanında sağlanması önemlidir.

Acil servislerde hastane bilgi yönetim sisteminin en önemli fonksiyonu hızlı karar vermeye ve hareket etmeye yardımcı olmasıdır.



Özet•Ölçme, deneme, gözlem yapma gibi faaliyetler sonucunda elde edilen bu değerlere veri (data) denir. Veriler tek başına bir anlam ifade etmezler. Verilerin kullanılabilmesi için üst veri (meta veri –meta data) adı verilen tanımlayıcı verilere ihtiyaç vardır. Üst veri eklenmiş ve kullanılabilir hâle getirilmiş veriler enformasyon olarak adlandırılır.

•Genel bir sınıflandırma yapmak gerekirse iki tür bilgiden söz edilebilir: “Durum Bilgisi” ve “Yöntem Bilgisi”. Kim, ne, nerede, ne zaman, ne kadar vb. soruların cevapları durum bilgisidir. Diğer bir ifade ile durum bilgisi, tanımlayan ya da nicelik ifade eden bilgidir. Yöntem bilgisi ise bir işin nasıl yapılacağı, hangi adımlardan oluştuğu, adımların hangi sıra ile gerçekleştirileceği, hangi kural ve prosedürlere uyulacağı vb. bilgilerdir.

•Bilgisayarların yaygınlaşması bilgi sistemlerini de etkilemiş, günümüzde bilgisayara bağlı olmayan, yani kâğıt üzerinde basılı belgelerle yürütülen bilgi sistemlerinin varlığını sürdürmesi imkânsız hâle gelmiştir. Günümüzde bilgi, bilgisayardan bağımsız olarak düşünülmemekte, bilgi sistemi dendiğinde yalnızca bilgisayar tabanlı sistemler akla gelmektedir. Bunun birinci nedeni bilgi teknolojilerinin çevreyi dönüştürmesi, ikinci nedeni ise dinamik bir sistem olan bilgi sistemlerinin çevresindeki dönüşüme uyum sağlamasının zorunlu olmasıdır.

•Günümüzde tüm kurumlarda olduğu gibi sağlık hizmetlerinde de bilgi sistemleri yoğun olarak kullanılmaktadır. Sağlık hizmetleri ile ilgili bilgi ve iletişim sistemleri sağlık bilişimi başlığı altında incelenmektedir. Sağlık hizmeti sunan kurumlarda hizmet öncesinde, sonrasında ve hizmet sırasında ortaya çıkan bilgi önemli bir araç, kaynak ve değerdir. Sağlık hizmetleri bilgisinin elde edilmesi işlenmesi, saklanması ve aktarılması sağlık bilişiminin çerçevesini oluşturur.



DEĞERLENDİRME SORULARI1) Aşağıdakilerden hangisi bir veri biçimi değildir?

a) Metin

b) Ses

c) İşaret

d) İşlem

e) Mantıksal

I. Doğruluk

II. Tamlık

III. Zamanlılık

IV. Güncellik

2) Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri bilginin kullanılabilmesi için taşıması gereken özellikleri arasında yer alır?

a) Yalnız I

b) I ve II

c) I, II ve III

d) II ve IV

e) I, II, III ve IV

3) Aşağıdakilerden hangisi sistemin temel unsurları arasında yer almaz?

a) Öğeler

b) Kullanıcı

c) Sınırlar

d) İlişkiler

e) Ortak amaç

4) ………………………………. sistemin kendi iç işleyişi için ihtiyaç duyduğu bilgidir. Bu bilgi, sistemlerin hayatta kalma çevreye uyum sağlama ve sürekli gelişme için kullandıkları önemli bir araçtır.

Cümlesinde boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

a) Veri

b) Enformasyon

c) Geri besleme

d) Sistem bilgisi

e) Sistem analizi



5) Aşağıdakilerden hangisi Sistemlerin çevresindeki değişimlere ayak uydurabilmesini ifade eden sınıflandırmadır?

a) Statik - Dinamik

b) Açık - Kapalı

c) Girişimci - Geleneksel

d) Basit - Karmaşık

e) Doğal – Yapay

I. Hard Copy

II. Soft Copy

III. Sorgu

IV. Ses

6) Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri sistem çıktıları arasında yer alır?

a) Yalnız I

b) Yalnız III

c) II ve III

d) I, II ve IV

e) I, II, III ve IV

7) Aşağıdakilerden hangisi bilgisayarların yaygınlaşmasında etken olan özelliklerden biri değildir?

a) Hızlı olması

b) Veri Saklama kabiliyeti

c) Eğitim aracı olması

d) İletişim Aracı olması

e) Güvenli olması

I. Destekleyici faaliyet

II. Üretim faaliyeti

III. Saklama faaliyeti

IV. İletme faaliyeti

8) Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri kurumsal yapıların bilgi sistemlerini kullanma amaçları arasında yer alır?

a) II ve II

b) III ve IV

c) I, II ve III

d) I, III, IV

e) II, III ve IV



9) Aşağıdakilerden hangisi yöneticilerin yönetim faaliyetlerini yürütürken icra ettikleri fonksiyonlardan biri değildir?

a) Planlama

b) Örgütleme

c) Dönüştürme

d) Koordinasyon

e) Denetleme

10) Aşağıdakilerden hangisi sağlık bilişiminin etkileşim içerisinde olduğu aktörlerden biri değildir?

a) Doktor

b) Hemşire

c) Yönetici

d) Hasta

e) İlaç firması

Cevap Anahtarı

1.D, 2.E, 3.B, 4.C, 5.A, 6.D, 7.E, 8.A, 9.C, 10.E.



YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLARTAHİROV A. “Bilgisayar Destekli Bilgi Sistemleri” journal.qu.edu.az/ article_pdf/ 1041_510.pdf

GÖKÇEN H. “Yönetim Bilgi / Bilişim Sistemleri” Ankara 2011

CEYLAN F. “Hastane Bilgi Sistemleri Ders Notları” Uludağ Üniversitesi, Bursa 2015

http://www.bd.org.tr

http://www.sdplatform.com

Ak, B. (2009). Türkiye’de sağlık bilişimi, bir kişisel değerlendirme ve uluslararası bir başarı öyküsü: CorTTex. Akademik Bilişim’09 - XI. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri, 11-13 Şubat 2009 Harran Üniversitesi, Şanlıurfa, 333-341.

Oğuz IŞIK ve Mahmut AKBOLAT (2010) Bilgi Teknolojileri ve Hastane Bilgi Sistemleri Kullanımı: Sağlık Çalışanları Üzerine Bir Araştırma BİLGİ DÜNYASI, Sayı 11 (2) 365-389

HASTANE BİLGİ SİSTEMİ BİLEŞENLERİ HASTANE BİLGİ SİSTEMLERİ Doç. Dr. M. Sinan BAŞAR

İÇİNDEKİLER•Donanım•Yazılım•Ağ ve iletişim•Veri

tabanı•KullanıcıHEDEFLER•Bu üniteyi çalıştıktan sonra; •Bilgi sistemin bileşenleri hakkında bilgi sahibi olabilecek,•Temek bilgisayar öğelerini tanıyabilecek,•Yazılım türlerini sınıflandırabilecek,•Bilgi sistemlerinde insan faktörünün önemini

kavrayabileceksiniz.ÜNİTE 2Hastane Bilgi Sistemi Bileşenleri


GİRİŞ Hastane bilgi sistemleri, diğer bilgi sistemleri gibi beş temel bileşenden oluşur. Birincisi bileşen sistemin fiziksel kısmıdır ve bu bileşene donanım adı verilir. İkinci bileşen olan yazılım ise plan, program, kural, standart, prosedür gibi fiziksel olmayan öğeleri ifade eder. Üçüncü bileşen, diğer bileşenlerin birbirleri ile ilişki kurmaları için gerekli olan bilgisayar ve iletişim ağlarıdır. Verilerin depolandığı veri tabanları dördüncü önemli unsurdur. Son olarak sisteme girdi sağlayan, sistemi

kullanan ve çıktılarından yararlanan önemli bir öğe olarak insan faktörü sayılabilir. DONANIM Donanım, bilgisayar sistemlerinin fiziksel kısmına verilen addır. Bilgi sistemleri için de aynı tanım kullanılabilir ancak kullanıcıları bu tanımın dışında tutmak gerekir. İnsan, fiziksel bir varlıktır ama canlı varlık olduğu için donanım olarak görülemez. Benzer şekilde binalar ve ofis mobilyaları gibi fiziksel varlıklar da donanım sayılmazlar. Bilgi sistemi için donanımın makine teçhizat ile sınırlı olarak anlaşılması daha doğru olacaktır. Burada dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta da kurum bünyesinde bulunan tüm makine ve teçhizatın bilgi sistemi içerisinde düşünülmemesi gerektiğidir. Bir şeyin bilgi sistemine ait olması için bilginin elde edilmesi, işlenmesi, saklanması ve iletilmesi gibi süreçlerden en az birinde kullanılması gerekir. Bilgisayar destekli bir bilgi sisteminin donanımını incelerken doğal olarak öncelikle bilgisayar donanımlarını tanımak gerekir. Daha sonra bilgi sisteminin

kendisine ve çalışma alanına özgü donanımlar incelenebilir. Bilgisayar Donanımı Bilgisayar donanımı temel olarak dört guruba ayrılır. Bu gruplar; Merkezî İşlem Birimi (İşlemci – CPU), Ana Bellek Birimi (RAM), Çevre Birimler (Giriş-Çıkış Aygıtları – I/O), Aygıtları birbirine bağlayan ve veri trafiğini kontrol eden birimlerdir. Merkezî İşlem Birimi: Bilgisayarın en önemli parçası ve beynidir. Bilgisayarın tüm donanım parçaları ve yaptığı tüm işlemler işlemci tarafından yönetilir. İşlemciler gelişim sürecinde vakumlu tüp ve entegre devre aşamalarından sonra günümüzde de kullanılan mikro işlemci teknolojisine ulaşmıştır. Günümüzde, teknolojiyi de ifade etmek adına, merkezî işlem birimi yerine Mikro İşlemci kavramı kullanılmaktadır. Bir işlemcinin performansını belirleyen iki temel gösterge vardır. Bunlar bir saniyede kaç işlem yapabildiği (Devir Hızı ya da Çevrim Hızı) ve bir seferde işleyebildiği veri miktarıdır. Ana Bellek Birimi: Bilgisayardaki hiçbir aygıt

işlemci ile direkt bağlantı kurup veri alış verişi yapamaz. Bu durumun tek istisnası ana bellek birimidir. Aygıtlardan gelen veri ve komutlar ile işlendikten sonra aygıtlara gönderilecek sonuçlar RAM adı verilen Bilgi sistemi, donanım, yazılım, ağ, veri tabanı ve insan unsurlarının birleşimidir.

Hastane Bilgi Sistemi Bileşenleri


RAM belleklerin üçüncü temel özelliği diğer aygıtlardan çok daha hızlı okuma ve yazma yapabilmesidir. Giriş-Çıkış Birimleri: Bilgisayarı oluşturan ve işlemci, RAM, anakart dışında kalan tüm aygıtlar bu kategoride değerlendirilir. Aygıtların giriş ya da çıkış birimi olması veri akışının yönüne göre belirlenir. Eğer bir aygıttan bilgisayara (işlemciye) veri gidiyorsa giriş birimi (Klavye, Fare, Touchpad, Tarayıcı (Scanner), Mikrofon, Barkod Okuyucu, Optik Okuyucu), veri akışı bilgisayardan aygıta doğru ise çıkış birimi (Monitör, Yazıcı, Hoparlör, Projeksiyon Cihazı) olarak adlandırılır. Çift taraflı veri akışı söz konusu ise hem giriş hem de çıkış biriminden (Hard Disk (HDD), Optik Sürücüler, Dokunmatik Ekran, Taşınabilir Depolama Araçları) söz edilebilir. Bağlantı ve Kontrol Birimleri: Bilgisayardaki donanım birimleri birbirlerine doğrudan bağlanmazlar. Bu durumun oluşturacağı kablo ve trafik karmaşasını engellemek için anakartlar geliştirilmiştir. Anakart temel olarak bir elektronik

devre kartıdır ve üzerine takılan donanım aygıtlarını birbirine bağlar. Hastanelerde Kullanılan Bilgisayar Donanımı Hastanelerde tanı amaçlı cihazlar yüzyıllardır kullanılmaktadır. Teknolojik gelişmeler, özellikle son yüzyılda bu cihazların sayısının ve yeteneklerinin hızla artmasına neden olmuştur. Tıbbi cihazların ürettiği sonuçlar önceleri analog olarak, yani fiziksel değer olarak elde edilmekte, bu değerlerin kaydedilmesi elle yapılmakta, görüntülenmesi ise basılı olarak (Röntgen filmi gibi) mümkün olmaktaydı. Son elli yıl boyunca her alanda olduğu gibi tıbbi cihazlarda da bilgi teknolojilerine ayak uydurma ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Bunun sonucu olarak tıbbi cihazlar, ürettikleri sonuçları dijital hâle getirme yeteneği kazanmış, bu durum yani sonuçların monitörde görüntülenebilme ve doğrudan bilgisayarlara kaydedilme yeteneği tıbbi cihazları bilgi sisteminin bir parçası hâline getirmiştir. Bu durumu röntgen örneği ile açıklamak mümkündür: Tıbbi cihazlar ile bilgi sistemi ayrı çalıştığı zamanlar sigortalı bir hastanın röntgen filminin çekilmesi prosedürü şu şekilde işlemekteydi: Doktor, hastadan röntgen filmi istemek için ilgili formu doldurur. Hasta, formu alarak ilgili personele gider. Bilgiler sisteme işlenir ve röntgen çekimi onaylanır. Hasta, röntgen bölümüne müracaat eder ve sıra alır. Hasta sıraya girer, röntgen filmini çektirir. Film banyo edilir ve hastaya verilir. Hasta, filmi doktora götürür. Doktor bilgisayarında filme bakar ve değerlendirir. Günümüzde ise aynı işlem için aşağıdaki adımlar yeterlidir: Doktor röntgen filmi isteğini bilgi sistemine girer. Bilgisayar, hastanın sigorta bilgilerini kontrol ederek istemi onaylar. Hasta, röntgen bölümüne gider ve otomatik olarak eklendiği sırasını bekler. Bilgisayarı oluşturan ve işlemci, RAM, anakart dışında kalan tüm aygıtlara Giriş-Çıkış birimleri denir.



Hasta röntgen filmini çektirir ve doktorun yanına gider.

Doktor bilgisayarında filme bakar ve değerlendirir.

Benzer süreçler yalnız görüntüleme birimlerinde değil, laboratuvar

işlemlerinde de söz konusudur. Böylece hastane bilgi sistemi donanımı yalnızca

bilgisayar işlevine sahip bir makineler topluluğu değil, röntgenden kan tahliline

kadar birçok işi yapan, tüm işlerin sonucunda elde edilen bilgileri depolayan,

gerektiğinde ilgili kişilerin bilgisayarında görüntüleyebilen süper bir bilgisayar

hâline gelmiştir. Hastanelerde kullanılan ve bilgi sisteminin donanım bileşeninin

bir parçası olan önemli bazı tıbbi cihazlar şunlardır:

NST: Anne rahmindeki bebeğin kalp atışlarının dinlenmesini ve buna bağlı

olarak bebeğin kalp ritminin grafik hâlinde izlenmesi için kullanılır.

Pulsoksimetre: Hastanın kanındaki oksijen miktarını (SpO2 ) ölçer ve bu

sayede nabzı hesaplar.

Hastabaşı Monitörü: Kalbin deri yüzeyinde oluşturduğu voltaj değerlerini

ölçer. Bu değerleri kullanarak hastanın dolaşım ve solunum sistemindeki her türlü

gelişmeyi dijital olarak takip eder ve görüntüler.

Bilgisayarlı Tomografi: Vücudun incelenen bölgesinin kesit olarak

görüntülenmesi için kontrollü miktarda Radyasyon (röntgen ışını) verilir ve

sonuçlar bir bilgisayar vasıtasıyla işlenir.

PET/CT: İki farklı tomografi yöntemini (PET:Pozitron Emisyon Tomografisi

CT: Bilgisayarlı Tomografi) birleştirerek üç boyutlu görüntüleme sağlar.

Telemetri: Hareket hâlinde iken hastanın EKG sinyalleri anten yardımıyla

anında bilgisayara gönderilir ve kaydedilip saklanır.

MR (Manyetik Görüntüleme): Büyük bir mıknatısa elektrik verilerek

manyetik alan oluşturulur ve hastanın vücudundaki su moleküllerinin hareketi

izlenerek oluşturulan görüntüler bilgisayara aktarılır.

EKG (Elektrokardiyografi): Hastanın vücuduna takılan elektrodlar ile kalbin

yarattığı elektrik sinyallerini algılayarak monitörde ya da kâğıt özerinde grafik

olarak görüntüler.

Defibrilatör: Elektroşok cihazı olarak bilinir. Çoğu türü manuel kullanım için

geliştirilmiştir. Kalp ritmini izleyip şoklama zamanını öneren ya da otomatik

şoklama yapan bilgisayarlı ve hafızalı türleri de vardır. Bu türler hastabaşı

monitöre bağlanabildiği gibi monitör görevini yapanlar da mevcuttur.

EEG (Elektroencefalografi): Elektrofizyoloji biriminde bulunur. Bilgisayar,

video kaydedici, kamera, EEG ve EKG elektrodları ve kontrol panelinden oluşur.

Epilepsi hastaları ve felçli hastalarda kullanılır.

Sintigrafi: Cihazı tıbbi görüntüleme biriminde bulunur. Kanser hastalıkların

teşhisinde kullanılır.

Röntgen/X-RAY Cihazı: İnsan vücudunda meydana gelen hasarların (kırık,

çatlak v.b.) ve bazı hastalıkların (sinüzit, zatürre, vb.) teşhisinde kullanılır. X

Bilgisayar destekli

cihazlar ürettikleri

sonuçları monitörde

görüntüleyebilir ve

dijital olarak diğer

bilgisayarlarla

paylaşabilir.



ışınlarını kullanarak görüntüleme yapar. Kameralı olanlarına Floroskopi cihazı adı

verilir.

Endoskopi: Midesinden ve yemek borusundaki gastrolojik hastalıkların

teşhisinde kullanılır. Hastanın midesi ve yemek borusu kamera yardımıyla gözlenir.

Görüntüler ekrandan izlenebilir, kaydedilebilir ya da fotoğraf kâğıtlarına basılabilir.

Ultrason: Ses dalgalarıyla görüntüleme yapar ve sonuçlar monitörde

görüntülenir.

Kan Gazı Ölçüm Cihazı: Kan gazı cihazı kanda ölçülebilen bazı değerlerin

monitör ve yazıcı görülmelerini sağlar. Bu sayede hastanın ihtiyacı olan bileşenler

damar yoluyla ilaçlar sayesinde tamamlanabilir.

Biyokimya Test Cihazı: Kalp, böbrek, karaciğer enzimi ve hamilelik testleri

için kullanılır.

Kan Sayım Cihazı: Kandaki eritrosit, lökosit ve platelet sayısını ölçer.

YAZILIMBilgi sistemlerinin fiziksel olmayan kısmına yazılım adı verilir. Yazılım

denince ilk önce bilgisayar programları akla gelir. Bu bölümde de yazılım başlığı

altında bilgisayar yazılımları incelenecektir. Ancak bilgi sistemleri için yazılım

kavramının aşağıdaki bileşenleri kapsadığı unutulmamalıdır:

Bilgisayar yazılımları

Kural ve yönetmelikler

Prosedürler

Standartlar

Bilgisayar yazılımları iki başlık altında incelenebilir.

Sistem yazılımları

Uygulama yazılımları

Sistem YazılımlarıSistemin çalışabilmesi için gerekli yazılımlardır. Donanımın çalıştırılması,

yönetilmesi, yönlendirilmesi, güvenliği ve bakımı bu yazılımlar tarafından

yürütülür. Aynı zamanda kullanıcı ile donanım arasında bir ara birim görevini de

yürütürler. Sistem yazılımları, işletim sistemleri, programlama dilleri ve servis

yazılımları olmak üzere üç kısımdır.

Uygulama YazılımlarıKullanıcıların belli işleri yapabilmesi için geliştirilmiş programlardır.

Uygulama yazılımları çalışabilmek için işletim sistemine ihtiyaç duyar. Bu nedenle

bir işletim sisteminin kurallarına ve gereklerine uygun olarak programlanır.

Genellikle bir yazılım yalnız bir işletim sisteminde çalışabilir. Uygulama yazılımları

genel amaçlı ve özel amaçlı olarak iki gruba ayrılır.

Genel amaçlı uygulama

yazılımları

kullanabilmek için

belirli bir mesleğe

mensup olmak ya da

belirli bir iş yapmak

gerekmez.



Genel Amaçlı Uygulama Yazılımları: Bu yazılımları kullanabilmek için belirli

bir mesleğe mensup olmak ya da belirli bir iş yapmak gerekmez. Örneğin, yazı

yazmak için kullanılan bir program, şiir, makale, ders kitabı yazmak gibi birçok

alanda ve birçok amaç için kullanılabilir. Genel amaçlı uygulama yazılımlarını bazı

başlıklar altında incelemek mümkündür. Bunlar:

Kelime işlemciler,

Hesap tablosu programları,

Dosya yöneticileri,

Veri tabanı programlarıdır.

Özel Amaçlı Uygulama Yazılımları: Belirli ve sınırlı amaçlar için kullanılabilen

yazılımlardır. Bazı özel amaçlı uygulama yazılımları şunlardır:

Analiz ve karar verme programları,

Planlama-programlama-projelendirme yazılımları,

Raporlama ve sunum programları,

Eğitim yazılımlarıdır.

Kurumsal yazılımlar ve Hastane Bilgi Sistemleri

Kurumsal yazılım, kâr amaçlı işletmeler başta olmak üzere tüm kurumsal

yapılarda kurum kaynaklarının yönetilmesinde yardımcı olan yazılımlardır. Kurum

kaynakları ana başlıklarıyla şunlardır:

Maddi kaynaklar

Mali kaynaklar

İnsan kaynakları

Zaman

Bilgi

Kurum çevresi

Tüm kaynakların yönetilmesi önemli ve zor süreçlerdir. Bilgisayar yazılımları

kurum kaynaklarını yönetmek için yöneticilere önemli kolaylıklar ve destek

sağlamaktadır. Kurumsal yazılım olarak bilinen bu yazılımların bir kısmı,

yönetiminde yardımcı olduğu kurum kaynakları ile ilişkili olarak şu şekilde

sıralanabilir:

Maddi kaynakların yönetiminde Malzeme İhtiyaç Planlaması (MRP), Üretim

Kaynakları Yönetimi (MRP II), Envanter Yönetimi,

Mali kaynakların yönetiminde Finans Yönetim Sistemleri, Muhasebe

yönetimi,

Kurum çevresi ile ilişkilerin yönetiminde Tedarik Zinciri Yönetimi (SCM),

Müşteri İlişkileri Yönetimi (CRM), Dağıtım Kaynakları Planlaması

İnsan kaynaklarının yönetiminde İnsan Kaynakları Yönetim sistemleri (HRM),

Performans yönetimi,

Zaman Yönetimi, randevu, toplantı organizasyonu vb.

Bilgi yönetiminde Bilgi ve Enformasyon Yönetim Sistemleri (KMS), İş Zekâsı.

Kurumsal yazılım,

kurum kaynaklarının

yönetilmesine

yardımcı olan

yazılımlardır.



Tüm kurum kaynaklarını yönetmek için ayrı ayrı bilgi sistemi kullanmak zaman kaybı iletişim eksikliği gibi önemli riskler taşımaktadır. Bu noktada kurumsal kaynak planlaması (ERP) bu riskleri ortadan kaldıracak bütünleşik tek bir yazılım sunarak tüm kurumun yönetiminde önemli bir araç olarak ortaya çıkmaktadır. Bir ERP sistemi her kurum kaynağının yönetimi için ayrı bir modüle sahiptir. Bununla birlikte tüm modüllerin ortak bir veri kaynağını kullanması sonucu koordinasyon içerisinde tek bir bilgisayar programı gibi çalışmaları sağlanmaktadır. Kurumsal kaynak planlamasının en önemli örneklerinden biri de hastanelerde kullanılan bilgi yönetim sistemleridir. Hastane Bilgi Sistemi (HBS), hastanelerin yapmış olduğu işlemleri bilgisayar üzerinde gerçekleştiren yazılımlar grubuna verilen genel addır. HBS tüm hastane kaynaklarını ve bunların yönetimini gerçekleştiren fonksiyonları hem ayrı ayrı destekler hem de birbirleri ile iletişimini ve ortak veri kaynağını yöneterek koordinasyonu sağlar. HBS’nin en önemli işlevi tüm birimlerden topladığı bilgiyi düzenleyerek yine tüm birimlerin kullanımına sunmaktır. HBS’nin yerine getirdiği önemli bir fonksiyon da tüm kaynakların etkin kullanımına yardımcı olarak israfı önlemek ve verimlilik sağlamaktır. Bunlara ek olarak gelir ve giderlerin izlenmesi, malzeme stoklarının takibi, sigorta kuruluşları ve eczanelerle iletişimin sağlanması gibi çok sayıda işlevi de yerine getirerek hastanenin içeride ve dışarıda ilgili olduğu tüm birimlerle ortak çalışmasını desteklemektedir. Modüler bir sistem olan kurumsal sistemler, geliştirme ya da satın alma aşamasında kurumun ihtiyaçlarına göre modül ekleme ya da çıkarma imkânı sunarak kullanılmayacak özellikler için para ödenmesinin de önüne geçmektedir. Hastane bilgi sisteminin bünyesinde olabilecek modüllerin bazıları şunlardır: Yönetim Hasta Kayıt, Kabul, Yatış, Çıkış Randevu ve sıra alma Muhasebe, Ayniyat, Döner Sermaye, Faturalama Ve Finansman Eczane Sigorta Kurumlarıyla Bilgi Alışverişi Poliklinik – Klinink Radyoloji - Laboratuvar - Patoloji Personel Görevlendirme, Nöbet Takibi Ameliyathane Sağlık Kurulu – Sağlık Raporları Kan Merkezî Stok Ve Ambar Takibi, Satın Alma ve Demirbaş Yönetimi Bilgi Yönetimi, Arşiv, İstatistik

ve Raporlama İşlemleri AĞ VE İLETİŞİM İletişim, bilgi sistemlerinin olmazsa olmaz bir fonksiyonudur. Gerek sistem ile çevre arasında gerekse de sistem bileşenlerinin birbirleri ile veri paylaşımı ve etkileşim için aralarında iletişim olması gerekir. Bilgi sistemlerinde iletişim faaliyeti Kurumsal yazılımlar modüler bir yapıya sahiptir. Kurumun ihtiyaçlarına göre modül eklemek ya da çıkarmak mümkündür.



genellikle bilgisayarlar kullanılarak yürütülür. Bilgisayarların iletişim amacıyla

birbirine bağlanmasıyla oluşan yapılara bilgisayar ağı ya da çalışma ağı (Network)

adı verilir.

Bilgisayar ağları yayıldıkları coğrafi alana göre sınıflandırılabilir. Bu

sınıflandırmaya göre ağ türleri LAN, MAN ve WAN’dır.

Yerel Alan Ağı (LAN: Local Area Network): Ağdaki tüm bilgisayarlar aynı

binada ya da birbirine çok yakın birkaç binada toplanmıştır.

Metropol Alan Ağı (MAN: Metropol Area Network): Aynı yerleşim biriminde

(şehir, ilçe, kampüs vb.) bulunan LAN’ların birleştirilmesi ile oluşur. Kampüs ağları

kurumsal bir yapıya ait olduğundan diğerlerinden ayrılarak CAN (Campus Area

Network) şeklinde adlandırılırlar.

Geniş Alan Ağları (WAN: Wide Area Network): Farklı coğrafi konumlardaki

ağlar birleştirilerek oluşturulan ağlardır. Bu ağların en büyük örneği internettir.

Dünyanın her yerindeki LAN, MAN ya da WAN’lar birbirine bağlanarak dünya

çapında bir ağ (World Wide Web: WWW) oluştururlar.

Hastanelerde Kullanılan Bilgisayar Ağ YapısıHastane bilgi sisteminin tüm avantajlarından faydalanabilmek için öncelikle

hastanedeki tüm bilgisayarların birbirleri ile iletişim hâlinde olması gerekir. Bunun

anlamı hastanede bir bilgisayar ağının kurulması gerektiğidir. Ayrıca, hastaneye ait

bu ağın dış dünya ile iletişimi sağlanmalıdır. Çünkü bilgi sisteminin Sağlık Bakanlığı,

nüfus ve vatandaşlık işleri, eczaneler, sigorta kurumları gibi diğer sistemlerle

sürekli iletişim kurması gerekecektir. Bunun anlamı da hastane ağının internete

bağlı olması gerekliliğidir.

Bir hastane için bilgisayar ağı kurarken öncelikle ağın yapısı, büyüklüğü,

güvenliği gibi hususlarda dikkatli bir inceleme yapmak ve doğru kararlar vermek

gereklidir. Bunun için birinci adım bilgisayar ağını oluşturan temel öğeleri

planlamaktır:

Fiziksel iletim ortamı ve iletim yöntemi: Bilgisayar sayısı, binanın yapısı ve

ihtiyaç duyulan bağlantı hızı gibi faktörler göz önünde bulundurularak bakır kablo,

fiber optik kablo ya da kablosuz bağlantı seçeneklerinden bir ya da birkaçına karar

verilmelidir. İletim yöntemi olarak bakır kablolar için elektrik sinyali, fiber optik

kablolar için ışık, kablosuz bağlantı için radyo dalgası kullanılır.

Ağ donanımı: Büyük ölçekte bir bilgisayar ağı için kişisel bilgisayarlar ve

bilgisayarlı cihazlara ek olarak mesaj trafiğini yönetmek, büyük miktarda veriyi

saklamak ve yedeklemek, internet bağlantılarını kontrol etmek, elektronik

postaları yönetmek, ağın güvenliğini sağlamak gibi işleri yapacak yüksek özelliklere

ve kapasiteye sahip olan sunucu adı verilen bilgisayarlar kullanılır. Sunucuların

sayısı, ağ yapısındaki konumları, görev paylaşımı, yetkilendirilmesi gibi işlerin de

hastane ihtiyaçlarına göre planlanması gerekir. Bilgisayar ağlarında kullanılan

önemli bir donanım da ağdaki bağlantıları organize etmek ve mesaj trafiğini

Bilgisayarlar iletişim

amacıyla birbiri ile

bağlanarak ağ

oluşturur.

Bilgisayar ağları için

bakır kablolar, ışık ve

hava olmak üzere üç

fiziksel iletim ortamı

kullanılır.



yönlendirmek için kullanılan cihazlardır. Görevleri birbirine benzer olsa da

kullanım yerleri farklı olan bu cihazlar:

Switch

Hub

Router

Bridge

Access Point

Yazılım: Hastane bilgi sistemi bir uygulama yazılımı olduğundan bilgisayarda

çalışabilmesi için bir işletim sistemine ihtiyaç duyar. Sistem bir bilgisayar ağı

üzerinde çalışacağı için ağdaki bilgisayarların ve bilgisayar özelliğine sahip tıbbi

cihazların haberleşmelerini sağlayacak bir ağ işletim sistemi gereklidir. İşletim

sistemi dışında ağın güvenliğini sağlamak için güvenlik yazılımları (firewall ve anti

virüs gibi), verileri saklamak ve veri depolarını yönetmek için veri tabanı yönetim

sistemi, yedekleme için yedekleme yazılımlarına da ihtiyaç vardır.

İletişim Protokolleri: Bilgisayarların birbirleri ile iletişim kurmaları, mesajların

hedef bilgisayara güvenli bir şekilde ulaştırılabilmesi için birçok kural

geliştirilmiştir. Bu kurallara uymak sağlıklı bir iletişim için şarttır. Bu kuralların en

çok bilineni TCP-IP protokolüdür. TCP ile mesaj küçük parçalara ayrılır, her mesaj

parçasına gideceği adres, kontrol amaçlı veri vb. veriler eklenir. IP ise her

bilgisayarın dünya üzerinde eşsiz bir adrese sahip olmasını sağlar.

Hastane için bir bilgisayar ağı oluştururken planlanması gereken önemli bir

konu da görev ve yetki paylaşımıdır. Hastane bilgileri önemli, maddi değeri olan ve

bir kısmı gizli bilgilerdir. Bu nedenle kimlerin hangi bilgilere ulaşabileceğini,

kimlerin yalnız bilgi girmeye yetkili olacağını, bilgilerin kimler tarafından hangi

şartlarda değiştirilebileceği ya da silinebileceği gibi konular karara bağlanmalı ve

tüm kullanıcılar bu doğrultuda yetkilendirilmelidir.

VERİ TABANIVeri tabanı, bilgi sistemi için verilerin saklandığı bir depo ve en önemli veri

kaynağıdır. Bilgi sistemleri özellikle orta ve alt kademe yöneticilerin ihtiyaç

duydukları verileri çoğunlukla veri tabanlarından sağlamaktadır. Veri tabanı

konusu Ünite 3.’te ayrıntılı olarak işlenecektir.

İnsanBilgi sistemleri yapay sistemlerdir. Yapay sistemler, insanlar tarafından ve

yine insanların kullanması ya da faydalanması için geliştirilen sistemlerdir. İnsanlar

tarafından geliştirilen ve kullanılan bilgi sistemlerinin de en ileri hedefi de

insanların faydasına sunulacak çıktılar üretmektir. Bilgi sistemlerinde insan unsuru

aşağıdaki başlıklar altında incelenebilir.

Yöneticiler

Sistem Geliştiriciler

Operatörler

Bilgi sistemleri insanlar

tarafından tasarlanır,

üretilir, kullanılır ve

insanların faydalanması

için çalıştırılırlar.

Bilgisayar ağında

mesajların hedef

bilgisayara güvenli bir

şekilde ulaştırılabilmesi

için iletişim protokolleri

kullanılır.



Müşteriler Araştırmacılar Denetleyiciler Yöneticiler: Bilgi sistemine ihtiyaç olduğunun öngörülmesi, bilgi sistemi edinme gerekliliğinin belirlenmesi ve sistem geliştirme ile ilgili kararların verilmesi yöneticilerin sorumluluğunda olan faaliyetlerdir. Yöneticiler, bilgi sistemi geliştirme sürecinin her aşamasına aktif olarak katılırlar. Bunun yanı sıra aktif çalışan bir bilgi sisteminin çıktılarının da önemli bir bölümü yöneticilerin ihtiyaçlarını karşılamaya yöneliktir. Bilgi sistemi, yönetimin en önemli aracı olan “karar alma” faaliyetinin altyapısını oluşturur. Çünkü doğru bir karar için, doğru ve tam bilgiye zamanında ulaşabilmek en önemli gerek şartlardan biridir. Bu da bilgi sistemlerinin görevidir. Sistem Geliştiriciler: Bilgi sistemleri, dinamik sistemler oldukları için ilk kurulmaya başlandıkları andan itibaren sürekli değişim ve gelişim ihtiyacı söz konusudur. Gerek ilk geliştirme aşamasında gerekse de iç ve çevresel yapılara ayak uydurabilmek için revizyon yapılacağı zaman; sistemi planlamak, oluşturmak, kurmak, kullanıma sunmak, çalışmasını izlemek, gerekli değişiklikleri planlamak ve uygulamak gibi faaliyetler için bilgi sistemi uzmanlarına ihtiyaç vardır. Operatörler: Bilgi sistemini aktif olarak kullanırlar; sisteme veri girişi, raporların üretilmesi, sistemin kontrol edilmesi gibi işlerden sorumludurlar. Müşteriler: Müşteri kavramı daha çok ticari

işletmelerde kullanılır. Ancak bilgi sistemleri için müşteri, ticari olsun ya da olmasın, sistemin ait olduğu kurumun hizmetlerinden yararlanan tüm kişileri kapsayan bir tanımdır. Bir hastane bilgi sistemi için müşterileri, doktor, hemşire, diğer hastane çalışanı, hasta, hasta yakını ya da sigorta kuruluşu olabilir. Müşteriler bilgi sistemini direkt kullanmasalar da onun yapısı ve çalışması üzerinde belirleyici etkiye sahiptir. Kurumun amacı müşterilere ihtiyaç duydukları ürün ya da hizmeti sağlamak olduğundan, bilgi sistemi de bu amaca ulaşılmasına yardımcı olmak üzere tasarlanıp çalıştırılmalıdır. Müşteriler bilgi sisteminin çıktılarından yararlanmanın yanı sıra sistem için önemli bir veri ve bilgi kaynağıdır. Araştırmacılar: Hastane hizmetleri tıp ve yönetim biliminin ortak ürünü olarak sunulmaktadır. Sağlık hizmetleri tıp biliminin, bu hizmetlerin yönetilmesi ise yönetim bilimlerinin alanına girmektedir. Hastanelerin daha iyi sağlık hizmeti verebilmesi bu iki bilimin gelişmesine bağlıdır. Bilimsel gelişme, bilimsel araştırmalarla sağlanmaktadır. Hastane bilgi sistemleri araştırmacıların çalışmalarında yoğun olarak ihtiyaç duydukları bilgi için önemli bir kaynaktır. Denetleyiciler: Denetim, sistemlerin geri bildirim alabilmesi için gerekli bir fonksiyondur. Hastanelerin denetimi de aynı hizmetlerin sürekliliğinin ve gelişmesinin sağlanmasında önemli bir faaliyettir. Denetleyiciler çalışmalarında mevcut durumu gözlemlemenin yanı sıra geçmişe ait bilgileri de kullanmak isterler. Gerek mevcut durumu gerek geçmişteki faaliyetleri öğrenecekleri en önemli kaynak, bilgi sistemleridir. Bilgi sistemi için müşteri kavramı sistemin çıktılarından yararlanan kişileri ifade eder.



Özet•Bilgi sistemleri, donanım, yazılım, ağ, veri tabanı ve insan billeşenlerinden

oluşur.•Donanım, bilgisayar sistemlerinin fiziksel kısmına verilen addır. Ancak fiziksel varlığının olması bir şeyin bilgi sistemine ait olması için yeterli değildir. Makine teçhizat türünden olması ve bilginin elde edilmesi, işlenmesi, saklanması, iletilmesi gibi süreçlerden en az birinde kullanılması gerekir.•Bilgi sistemlerinin fiziksel olmayan kısmına yazılım adı verilir. Bilgi sistemleri için yazılım kavramı; bilgisayar yazılımları, kural ve yönetmelikler, prosedürler ve standartları kapsar.•Gerek sistem ile çevre arasında, gerekse sistem bileşenlerinin birbirleri ile veri paylaşımı ve etkileşim için aralarında iletişim olması gerekir. Bilgi sistemlerinde iletişim faaliyeti genellikle bilgisayarlar kullanılarak yürütülür. Bilgisayarların iletişim amacıyla birbirine bağlanmasıyla oluşan yapılara bilgisayar ağı ya da çalışma ağı (Network) adı verilir.•Bilgi sistemleri yapay sistemlerdir. Yapay sistemler, insanlar tarafından ve yine insanların kullanması ya da faydalanması için geliştirilen sistemlerdir. İnsanlar tarafından geliştirilen ve kullanılan bilgi sistemlerinin de en ileri hedefi de insanların faydasına sunulacak çıktılar üretmektir.•Bilgi sistemlerinde insan unsuru aşağıdaki başlıklar altında incelenebilir:•Yöneticiler•Sistem Geliştiriciler •Operatörler•Müşteriler•Araştırmacılar•Denetleyiciler



DEĞERLENDİRME SORULARI

I. Merkezî İşlem Birimi RAM

II. Ana Bellek Birimi

III. Harici depolama birimi

1) Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri bilgisayar donanımının temel unsurları

arasında yer alır?

a) Yalnız I

b) Yalnız II

c) I ve II

d) II ve III

e) I,II ve III

2) Bilgisayar donanımlarını birbirine bağlayan donanım unsuru aşağıdakilerden

hangisidir?

a) Merkezî İşlem Birimi

b) Anakart

c) RAM

d) Hard Disk

e) Ağ Kartı

3) Aşağıdakilerden hangisi hastanelerde kullanılan bilgisayarlı görüntüleme

cihazlarından biri değildir?

a) PET/CT

b) Tomografi

c) Pulsoksimetre.

d) Endoskopi

e) Röntgen.

I. Bilgisayar Programı

II. Standartlar

III. Kurallar

4) Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri yazılım olarak kabul edilir?

a) Yalnız I

b) Yalnız II

c) I ve II

d) II ve III

e) I,II ve III

5) Aşağıdakilerden hangisi genel amaçlı uygulama yazılımıdır?

a) Dosya Yöneticisi

b) Karar Verme

c) Analiz

d) Planlama

e) Sunum



6) Aşağıdakilerden hangisi servis yazılımı değildir?

a) Dosya sıkıştırma ve genişletme programları

b) Virüs temizleme araçları

c) Performans izleme ve iyileştirme programları

d) Ekran koruyucular

e) Kelime işlemciler

7) “…………………… hastanelerin yapmış olduğu işlemleri bilgisayar üzerinde

gerçekleştiren yazılımlar grubuna verilen genel addır.” ifadesinde boş bırakılan

yere aşağıdaki ifadelerden hangisi gelmelidir?

a) Hastane Bilgi Ağı

b) Hastane Yönetim Sistemi

c) Hastane Otomasyonu

d) Hastane Bilgi Sistemi

e) Hastane Enformasyon Sistemi

8) Aşağıdakilerden hangisi kurumsal özelliği olan bir ağdır?

a) LAN

b) WAN

c) CAN

d) MAN

e) WWW

I. Router

II. Firewall

III. Server

9) Yukarıdaki ağ cihazlarından hangisi ya da hangileri ağ güvenliğini sağlar?

a) Yalnız I

b) Yalnız II

c) I ve II

d) II ve III

e) I,II ve III

10) Aşağıdaki insan unsurlarından hangisi bilgi sistemine girdi sağlamaz?

a) Yönetici

b) Operatör

c) Geliştirici

d) Araştırmacı

e) Müşteri

Cevap Anahtarı

1.C, 2.B, 3.C, 4.E, 5.C, 6.E, 7.D, 8.C, 9.B, 10.D



YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER

KAYNAKLARÖZEN, Üstün, NARALAN A., BAŞAR M. S. (1997), “Temel Bilgi Teknolojileri”,

www.donanimhaber.com

www.onzatech.com

http://saglik.gov.tr/DH/belge/1-29728/hbys-hastane-bilgi-yonetim-sistemi.html

http://www.sisoft.com.tr/tr/hbys1.jsp

HASTANE BİLGİLERİNİN TOPLANMASI DEPOLANMASI VE KULLANILMASI HASTANE BİLGİ SİSTEMLERİ Doç. Dr. M. Sinan BAŞAR İÇİNDEKİLER•Hastane Bilgilerinin Toplanması•Hastane Bilgilerinin Depolanması•Veri Tabanı•Veri Tabanı Yönetim

Sistemi •Hastane Bilgilerinin KullanılmasıHEDEFLER•Bu üniteyi çalıştıktan sonra; •Hastane verilerinin özellikleri hakkında bilgi sahibi olabilecek,•Veri tabanlarını ve veri depolama teknolojilerini tanımlayabilecek,•Veri tabanı yönetim sistemlerinin yararlarını kavrayabilecek,•Hastane veri tabanları hakkında bilgi sahibi olabilecek,•Hastane bilgi sistemi çıktılarını

sınıflandırabileceksiniz.ÜNİTE 3Hastane Bilgilerinin Toplanması Depolanması ve Kullanılması


GİRİŞBilgi sistemleri genellikle bir başka sistemin işleyişine yardımcı olmak,

sistemin çalışması için ihtiyaç duyulan bilgileri toplamak ve sistemin çalışması

sırasında ortaya çıkan verileri düzenlemek gibi işlevler için araç olarak kullanılır.

Bunun anlamı bilgi sistemlerinin genellikle bir sistemin alt sistemi olarak var

olabildikleridir. Bu nedenle bilgi sisteminin yapısı ve süreçleri onu kullanacak kişi

ya da kuruluşların çalışma şekillerinden ve ihtiyaçlarından bağımsız olamaz. Bir

bilgi sistemi kurulmasına karar verildikten sonra öncelikle yapılması gereken işlem

bilgi sisteminin entegre olacağı sistemin iç yapısını, çevre ile etkileşimini,

girdilerini, çıktılarını ve iş süreçlerini analiz etmektir. Daha sonra bilgi ihtiyaçları ve

veri kaynakları belirlenir. Son olarak verilerin nasıl depolanacağına ve depolanmış

verilere nasıl ulaşılacağına karar verilir.

HASTANE BİLGİLERİNİN TOPLANMASIHastane sistemi aslında karmaşık süreçlere sahip birçok alt sistemi

barındıran bir çatı sistemdir. Bu çatı sistem de diğer hastaneler, ilaç ve malzeme

tedarikçileri, sigorta kurumları ve koordinasyon sağlayan üst kurumlarla birlikte

sağlık sistemi denilen bir süper sistemin öğesidir.

Hastane sisteminin, “Girdi-İşlem-Çıktı” olarak özetlenebilen en basit sistem

modeli ile gösterimi Şekil 3.1.’de görülebilir.

Şekil 3.1. Basit Hastane Modeli

Basit hastane modeli, hastanenin işleyişini genel hatlarıyla gösterse de

kullanılacak bilgi sisteminin yapısı hakkında yeterli bilgi sunamamaktadır. Sistemi

biraz daha ayrıntılı göstermek için sistem öğelerini alt sistemler şeklinde ifade

etmek ve süreçleri ayrıntılı olarak tanımlamak gerekir.

GirdilerHastane sistemi için beş temel girdi söz konusudur:

Hastalar

Personel

Mali Kaynak

Taşınmazlar

Malzeme

Bilgi sistemi, donanım,

yazılım, ağ, veri tabanı

ve insan unsurlarının

birleşimidir.

GİRDİLER

Hasta

Personel

Mali Kaynak

Taşınmazlar

Malzeme

İŞLEMLER

Muayene

Tahlil-Tetkik

Tedavi

Muhasebe

Satın Alma ve Stok İşlemleri

ÇIKTILAR

Sağlık Hizmeti

Maaş - Ücret

Hastane Bilgilerinin Toplanması Depolanması ve Kullanılması


Hastalar: Hastaları farklı kriterlere göre sınıflandırmak mümkündür. Alacakları sağlık hizmetinin şekline göre; “Ayakta Hasta”, “Yatan Hasta” ve “Acil Hasta” şeklinde sınıflandırılırken tedavi ücretleri açısından; “Sigortalı Hasta”, “Ücretli Hasta” ve “Ücretsiz Hasta” sınıflandırması yapılabilir. Hastaları gruplandırırken kullanılabilecek bir başka kriter de hastanın hangi serviste hizmet alacağı (Dahiliye, Kardiyoloji, Çocuk, Kulak Burun Boğaz vb.) olabilir. Hastalar için kayıt altına alınması gereken birçok bilgi vardır. Bunlar, nüfus bilgileri, iletişim bilgileri, çalışma ve sağlık güvencesi bilgileri, muayene ve tedavi bilgileri gibi başlıklar altında toplanabilir. Personel: Hastane personeli temel olarak beş gruba

ayrılabilir: Yöneticiler (Müdür, Başhekim, Yönetici Yardımcıları vb.) Sağlık Personeli (Doktor, Hemşire, Hastabakıcı vb.) Teknik Personel (Radyoloji, Acil Yardım, Anestezi vb. Teknikerleri) Memurlar Hizmetliler - İşçiler Personel için kaydedilmesi gereken bilgiler nüfus, iletişim, eğitim, işe başlama, sigorta ve emeklilik bilgileri olarak gruplandırılabilir. Mali Kaynak: Özel hastaneler için temel mali kaynak muayene ve tedavi ücretleridir. Bu ücretler hastanın kendisinden tahsil edilebildiği gibi bağlı olduğu sağlık sigortası tarafından da karşılanabilir. Kamu hastanelerinde de muayene ve tedavi ücretleri söz konusudur. Buna ek olarak her hastane devlet bütçesinden bir pay alır. Vakıf hastanelerinde ise bağış yolu ile kaynak toplanması söz konusudur. Taşınmazlar: Hastane binası, kullanılan eşyalar, tıbbi cihazlar, ısıtma, havalandırma, sterilizasyon sistemleri, makineler vb. bu gruba girer. Bilgi sistemi açısından ilk bakışta manuel olarak takip edilmeleri uygun görülse de belirli aralıklarla bakım, onarım ya da değişim gerektirdiği için sistemde kayıtlı olması tercih edilebilir. Malzeme: Hastanenin işleyişi sırasında kullanılan malzemeler üç gruba ayrılabilir: Tıbbi malzeme Temizlik malzemeleri Büro malzemeleri Bu malzemelerin satın alınma kullanma ve stok bilgilerinin takip edilmesi sistemin çalışması ve sağlık hizmetinin devamı için çok önemlidir.

İşlemler Bir hastanenin temel amacı sağlık hizmeti vermek olduğundan hastane sisteminin de temel iş süreçleri muayene ve tedavi ile ilgili süreçler olacaktır. Temel iş süreçleri şu şekilde sıralanabilir: Hasta kabul Hasta kayıt



İlk muayene

Tetkik (Tahliller, Tıbbi Görüntüleme vb.)

Tedavi Kararı (Ayakta Tedavi, Yatarak Tedavi, Cerrahi Müdahale vb.)

Tedavinin onaylanması

Tedavi

Taburcu

Sağlık hizmeti ile doğrudan ilişkili olmayan yani temel süreçler dışında kalan,

ancak sistemin çalışması için çok önemli bazı süreçler de vardır. Bu gruba giren,

muhasebe ve stok işlemleri gibi süreçler, destek süreçleridir. Temel destek

süreçlerinden bazıları şunlardır:

Muhasebe

Tahsilat

Satın alma

Vezne

Stok kontrolü

Temizlik – Sterilizasyon

Hastanedeki iş süreçlerinin özellikle temel süreçlerin hemen her adımının

kaydedilmesi ve bilgilerin saklanması gerekir. Süreçlerle ilgili tüm bilgiler bilgi

sistemine işlemi gerçekleştiren ya da onaylayan personel tarafından girilir.

ÇıktılarHastane sisteminin temel çıktısı sağlık hizmetidir. Hastaya verilen sağlık

hizmetinin yalnız gerçekleşme sürecindeki işlemler değil sonuçlarının da

kaydedilmesi gerekir. Ayrıca personele verilen maaşlar, malzeme ya da hizmet

tedarikçilerine ödenen ücretler ve benzeri tüm giderler saklanması gereken

bilgilerdir.

HASTANE BİLGİLERİNİN DEPOLANMASIBilgi sistemlerinde veriler dijital olarak depolanır. Dijital kavramı yalnız sıfır

ya da bir değeri alabilen birimleri ifade etmektedir. Aslında bilgisayar kullanımının

söz konusu olduğu her işlem dijital olarak kodlanır, işlenir, depolanır ve kullanılır.

Hastane bilgileri de resim, yazı, grafik, video biçimlerinde dijital (0 ve 1) formda

depolanırlar.

Veri DepolamaFiziksel Depolama: Verilerin fiziksel olarak depolanması üç farklı teknoloji ile

yapılabilir:

Manyetik okuma-yazma: Disk yüzeyinde elektromanyetik etki ile

oluşturulan izler kullanılarak veriler yazılır ve okunur. Bu izler artı ve eksi

kutup yönlerine göre sıfır ya da bir değeri alır. Manyetik okuma yazma

yapan cihazlara Hard Disk Sürücü adı verilir.



Optik okuma-yazma: Disk yüzeyi ile etiket arasındaki alüminyumun lazer

ışını ile yakılması prensibine dayanır. Optik sürücüler CD, DVD ve BlueRay

olmak üzere üç çeşittir.

Elektriksel okuma-yazma: İki transistör arasındaki oksit tabakasındaki

elektronların yer değiştirmesi temeline dayanır. Flash bellekler ve hafıza

kartları en bilinen türleridir.

Hangi teknoloji kullanılırsa kullanılsın tüm fiziksel depolama alanları küçük

parçalara bölünür ve sektör ya da hücre adı verilen bu alanlara tanımlayıcı bir

adres atanır. Böylece veriler düzenli bir şekilde kaydedilir ve kolayca bulunup

yeniden okunabilir.

Mantıksal Depolama: Veriler fiziksel ortamlara 0 ve 1 şeklinde kaydedilse

de, sonradan kullanılabilmeleri için anlamlı birimler hâlinde, biribirleri ile

ilişkilendirilerek depolanması gereklidir. Örneğin; aynı hastaya ait isim, soy isim,

doğum tarihi gibi verilerin birbirleri ile ilişkilendirilmesi için aynı birime ait alanlara

yazılması gerekir.

Veri HiyerarşisiBilgi sistemlerinde veriler, fiziksel olarak depolandıkları dijital hâlinden kâğıt

ya da ekranda görünen anlamlı bilgi hâline kadar değişik formlarda yer alırlar. Bu

farklı formlar küçükten büyüğe doğru hiyerarşik olarak aşağıdaki şekilde

sıralanabilir:

Bit 0 veya 1

Karakter (Byte) A,B,C,…,0,1,2,….,+,-,*,…..

Alan Değeri (Öznitelik) Hüseyin, Devlet Hastanesi, Doktor, Hemşire,…..

Kayıt (Birim) 1 Nolu Hasta,…….

Tablo (Dosya) Personel Tablosu, Yatan Hasta Tablosu,…..

Veri Tabanı Hastane veri tabanı

Verilerin bilgi sisteminde hiyerarşik olarak depolanması, ihtiyaç

duyulduğunda hızlı ve kolaylıkla erişilebilmeleri için önemlidir. Veri hiyerarşisinin

daha iyi anlaşılabilmesi için hastane bilgi sisteminden örnek bir kullanım aşağıda

sunulmuştur.

Bit: Veriler fiziksel ortamlarda 0 ve 1 formunda kaydedilmiştir. Bu şekli ile

bir dizi işaretten ibarettir ve okunması ya da anlaşılması için bilgisayarlar kullanılır.

Karakter: Sekiz tane sıfır ve birden (8 bit) oluşan dizi bir karakteri ifade eder.

Bu dizi ikili sistemde yazılmış 0-255 arası bir sayıya karşılık gelir ve bu sayı ASCII

tablosu adı verilen bir tablo kullanılarak rakamlara ve karakterlere çevrilir.

Alan Değeri: Hiyerarşideki ilk anlamlı veridir. Herhangi bir şeyin bir özelliğini

ifade eder: Alan değeri (Öznitelik) için şu örnekler verilebilir:

Hastanın Adı: Mehmet

Hastanın Doğum Tarihi: 01.01.1996

Doktorun branşı: Dahiliye

Röntgen Cihazının Garanti Süresi: 5 yıl

Stoktaki Enjektör Miktarı: 20 kutu



Kayıt: Aynı birime ait alan değerleri bir araya getirilerek oluşturulur. Şekil

3.2.deki tabloda görülen her satır ayrı birimleri gösteren birer kayıttır.

Tablo: Aynı tür birimlere ait kayıtların alt alta dizilmesi ile oluşur. Tablonun

satırlarına “Kayıt” adı verilirken sütun başlıklarına ise “Özellik” denir. Satır ve

sütunların kesişme noktaları olan kutular ise “Hücre”, yani “Alan” olarak bilinir.

Şekil 3.2.’de örnek bir hastane personel bilgileri tablosu görülmektedir.

Özellikler Adı Soyadı Görevi Servisi

Kayıt 1 Mehmet Ak Doktor Acil

Kayıt 2 Salih Demir Teknisyen Radyoloji

Kayıt 3 Ayça Temel Hemşire Dahiliye

Şekil 3.2. Örnek Hastane Personel Tablosu

Veri Tabanı

Veriler depolanırken hastane sisteminin çalışması sırasında ortaya çıkacak

bilgi ihtiyacının göz önünde bulundurulması gerekir. Verileri depolamanın amacı

sonradan ihtiyaç duyulduğunda, doğru ve hızlı bir şekilde yeniden erişilebilmesidir.

Bu nedenle depolama faaliyetinin düzenli, iyi planlanmış ve sistemli bir şekilde

yapılması önemlidir. Bu noktada veri tabanı kavramı ortaya çıkmaktadır. Veri

tabanını tanımlayabilmek için öncelikle bazı veri tabanı kavramlarını açıklamak

gerekir. Bunlar: tablo, satır, sütun, hücre, veri türü, anahtar, ilişkilendirme ve

geçerlilik kuralı kavramlarıdır.

Tablo, Satır, Sütun, Hücre: Hücreler verilerin kaydedildiği alanlardır. Bir

birime ait bir özelliği (Hastanın Sosyal Güvencesi, Personelin Adı, Doktorun Servisi

gibi) ifade ederler. Hücreler satır ve sütunlar halinde dizilerek tabloları oluşturur.

Satırlar aynı birime ait özellikleri, sütunlar ise tüm birimler için aynı özellik

değerlerini gösterir (Şekil 3.2.). Tablolar ise benzer birimleri (Hasta Bilgileri

Tablosu, Personel Bilgileri Tablosu vb.) ya da aynı konudaki özellikleri (Nüfus

Bilgileri, Tahlil Sonuçları, Sigorta Bilgileri vb.) bir araya getirir.

Veri Türü: Bir hücreye girilecek değer o hücrenin veri türüne uygun

olmalıdır. Örneğin; hastanın adı karakterlerden oluşan bir veri iken, hastanın yaşı

alanına girilen değer bir rakam olmalıdır. Veri tabanlarında kullanılan bazı veri

türleri:

Char: Alfa nümerik (Karakter) değerleri ifade eden veri türüdür.

Integer: Tamsayı değerler

Decimal: Tam ya da ondalıklı sayılar

Date-Time: Tarih-saat verileri

Text: Çok sayıda karakterden oluşan veriler (Adres gibi)

Geçerlilik Kuralı: Bir alana girilecek verinin belirli veri türü ve niteliklerle

sınırlanmasını sağlayan kurallardır. Örneğin, T.C. KİMLİK NO alanına 11 adet rakam

değeri girmek zorunludur. Herhangi bir karakter ya da işaret ile eksik ya da fazla

rakam girilmesi durumunda veri girişi geçersiz sayılacaktır. Bu durumda kullanıcıya

düzeltme ya da yeniden girme seçenekleri sunulabilir.



Anahtar: Bir birimi (ya da tablodaki bir satırı) tek başına temsil etme özelliğine sahip alan ya da alanlara anahtar alan adı verilir. TC Kimlik Numarası tek başına bir kişiyi, Diploma Numarası tek başına bir doktoru, Tarih ve Sıra No birlikte bir muayene işlemini temsil edebilir. İlişkilendirme: Tabloların anahtar alanlar kullanılarak birbirine bağlanması işlemidir. Şekil 3.3.’de Hasta Bilgileri ve Tahlil Sonuçları tabloları Tahlil No anahtar alanları ile birbirine bağlanmıştır. Bu kavramlar yardımıyla veri tabanı şu şekilde tanımlanabilir: Veri tabanı, belirli bir konuda, birbiri ile ilişkili ve düzenli veriler topluluğudur. Bu tanım incelendiğinde üç önemli özelliğe vurgu yapıldığı görülür: Konu Birliği: Sistem tanımındaki ortak amaç şartına benzer bir özelliktir. Bir veri tabanı oluşturulma amacı ya da verilerini tutacağı kurumun ihtiyacı dışındaki verileri barındırmamalıdır. Hastane veri tabanının konusu kullanıldığı hastanede verilen sağlık hizmetidir. Bu durumda örneğin; başka bir hastanedeki personelin isimleri, hastaların trafik sigortası bilgileri, hastaneye hiç başvurmamış kişilerin adres bilgileri gibi bilgiler veri tabanını karmaşık hâle getirir ve yavaşlatır. Özetle; bir hastane veri tabanı, hastane ile ilgili ve sisteminin çalışmasına katkı sunabilecek bilgilerden oluşmalıdır. Şekil 3.3. Verilerin İlişkilendirilmesi Birbirleri ile ilişkili veriler: Veri tabanının bütünlüğünün sağlanabilmesi için verilerin birbirleri ile bağlantılı olması gereklidir. Aksi durumda kullanılabilir ve yararlı bilgi elde etmek imkânsız hâle gelecek ve veri tabanı kurulma amacına hizmet edemeyecektir. Bu durum için Şekil 3.3.te iki örnek yapı görülmektedir. İlişkilendirilmemiş yapıda hangi tahlil sonucunun hangi hastaya ait olduğu sorgulanamazken ilişkilendirilmiş yapıda aynı bilgi kolaylıkla elde edilebilmektedir.



Düzenli veriler: Verilerin düzenlenmesi işlemi veri hiyerarşisine uygun

olarak yapılmalıdır. Bunun için veri tabanı tablolara ayrılır, tablolar satır ve

sütunlara bölünür. Daha sonra anahtar sütunlar belirlenir ve tablolar

birbirleri ile ilişkilendirilir.

Veri Tabanı Yönetim SistemiVeri tabanı yönetim sistemi bilgi sisteminin temel bileşenlerindendir.

Görevi, veri tabanlarını yönetmek ve bilgi sistemi ile veri tabanı arasında etkileşimi

sağlamaktır (Şekil 3.4.). Veri tabanı yönetim sistemi, veri tabanı üzerinde aşağıdaki

işlevleri yerine getirir:

Tasarım ve programlama

Bakım

Yedekleme ve geri yükleme

Güvenlik ve yetkilendirme

Veri Manipülasyonu ( Veri ekleme, silme, değiştirme vb.)

Sorgulama ve raporlama

Şekil 3.4. Veri Tabanı Yönetim Sistemi

Veri tabanı yönetim sisteminin (VTYS) işlevleri birer alt sistem olarak çalışır.

Bu nedenle her kullanıcı tüm işlevlere ulaşıp istediği değişiklikleri yapamaz.

Kullanıcılar yalnız yetkili oldukları alanlara erişebilirler. Muhasebe departmanı mali

verileri kullanırken, tahlil sonuçları istemi yapan doktor tarafından

görüntülenebilmelidir. Kurum yöneticileri ise daha çok karar vermede yardımcı

olacak sorgulama ve raporlama işlemleri ile ilgilenirler. Hastane veri tabanı için

hastane yöneticisi, VTYS den mesai raporları, hasta ve laboratuvar istatistikleri,

nöbet çizelgeleri gibi raporlar ister. Bilgisayar operatörleri ise genellikle veri girişi

ile ilgili işlevleri kullanır. Doktorlar hem veri girişi (tahlil isteği) hem de rapor

(sonuç görüntüleme) işlemleri yapabilir. Yani hastane yöneticileri ve çalışanları

genel olarak beşinci ve altıncı özellikleri kullanırlar. Bunların dışında kalan ilk dört

işlev ise bilgisayar ve veri tabanı konularında uzman (programcı, veri tabanı

yöneticisi gibi) teknik elemanlar tarafından kullanılmalıdır.

Hastaneler büyük ve karmaşık kurumsal yapılardır ve yönetim, finansman,

klinik, tedarik gibi birçok fonksiyonu bir arada yürütmektedir. Bu nedenle hastane

veri tabanları çok farklı konularda veriyi birbiriyle ilişkili olarak saklamak

durumundadır. Bu tür büyük yapılar söz konusu olduğunda veri tabanı yönetim

Bilgi

Kullanıcı Sistemi

Programc

ı

Yönetici

Veri Tabanı

Yönetim

Sistemi

Veri Tabanı

Teknik

Eleman



sisteminin farklı bir işlevi daha ortaya çıkmaktadır. Hastane içerisinde birçok bilgisayarın aynı verilere ulaşması, yani merkezi bir veri tabanından tüm bilgisayarlara veri paylaşımı yapılması veri tabanı yönetim sisteminin yürütmesi gereken önemli bir iştir. Bu iş için hastane veri tabanının merkezî bir sunucuda tutulması ve diğer kullanıcıların bu sunucuya erişerek kendi görevleri doğrultusunda işlem yapmalarının sağlanması gerekir. Veri tabanı yönetim sisteminin bir tür ağ işletim görevi de yaptığı bu yapılanmaya İstemci-Sunucu Mimarisi adı verilir. Veri tabanı yönetim sistemlerinin sağladığı yararlar bir hastane sistemi örneği ile aşağıda açıklanmıştır (Özseven 2013;14-17): Veri Tekrarına Engel Olmak: Bir birime ait kayıt başka tablolarda kullanılacağı zaman tekrar tekrar yazılması gerekir. Veri tabanı yönetim sistemi ile tablolar önce bölünür, sonra birbirleri ile ilişkilendirilir. Bu şekilde veri tekrarı önlenmiş olur. Bu durum Şekil 3.5.’te gösterilmiştir. İlk tabloda aynı hastaya ait iki farklı muayene işleminde hasta bilgilerinin (Adı, Soyadı, Doğum Tarihi) tekrarlandığı görülmektedir. İkinci şekilde ise hasta bilgileri ve muayene işlemleri iki ayrı tabloda kaydedilmiş ve tablolar ilişkilendirilerek veri tekrarı önlenmiştir. Şekil 3.5. Veri Tekrarı Veri Tutarlılığı: Veri tutarlılığı aynı birime ait verilerin tüm tablolarda aynı olması anlamına gelir. Şekil 3.5.’te bu durum görülmektedir. Örnekte 112 numaralı hastanın isminin Ahmet Aktepe olduğu görülmektedir. Tüm veri tabanında 112 hasta numarası aynı kişiye ait olmalıdır. Eğer Ahmet Aktepe’nin hasta numarası herhangi bir tabloda değiştirilirse veri tutarlılığının korunması için tüm tablolardaki 112 numarasının da değiştirilmesi gerekir.



Veri Bütünlüğü: Veri tutarlılığına benzer bir özelliktir. Aralarındaki fark, bir

tablodan herhangi bir kayıt silindiğinde ilişkili kayıtların tüm tablolardan silinmesi

şeklinde ifade edilebilir. Bu duruma yine Şekil 3.5.’ten örnek verilebilir. II.

Kısımdaki iki tablodan hasta bilgileri ile ilgili olan tabloda 112 numaralı hastanın

silinmesi durumunda muayene bilgilerini gösteren tablodan da hasta numarası

değeri 112 olan tüm kayıtlar silinmelidir.

Veri Paylaşımı: Birden fazla bilgisayarın aynı veri tabanını kullandığı

durumlarda gerekli olan bir özelliktir. Veri tabanı yönetim sistemi, çok sayıda

kullanıcı aynı veriye erişmek istediğinde tüm isteklerin sıra beklemeksizin

karşılanmasını sağlar. Kullanıcılar verilerde değişiklik yapmak isterse, bu durumda

en üst yetkiye sahip kullanıcıya öncelik verilir.

Veri Güvenliği: Verilerin silinmeye, bozulmaya, yetkisiz erişime ve izinsiz

değiştirmeye karşı korunması gerekir. Özellikle hastanelerde hem mali değeri olan

hem de gizli ve kişisel veriler çok olduğundan güvenlik çok önemlidir.

Veri Bağımsızlığı: Verilerin kullanıcılara fiziksel ve mantıksal olarak

kaydedildiği ortamlardan bağımsız olarak farklı biçimlerde gösterilmesidir.

Kullanıcılar, verilerin dijital şekli ile veri tabanının tablolar, ilişkiler ve sorgu kodları

şeklindeki tasarımını görmez. Veri tabanı yönetim sistemi arka planda veri tabanını

yönetirken kullanıcılara ekranda bir takım formlar ve komut düğmeleri gösterilir.

HASTANE VERİ TABANIHastane veri tabanını anlayabilmek için başlangıçtan itibaren hastane

sisteminin yapılanmasını ve çalışmasını göz önünde tutmak gerekir. Hastane

sistemi yapılandırılırken takip edilen adımlar şunlardır:

Bina

Birimler

Personel

Cihazlar

Malzemeler

Aynı şekilde veri tabanı oluşturulurken bu adımlarla ilgili kayıtların girileceği

tabloların kurulması gerekir.

TABLO ADI TABLODA TUTULACAK BİLGİLER

Bina Bina Adı, Adres

Birimler Birim Adı, Yatak Sayısı, Birim Kodları (MHRS, Medula vb.)

Personel Nüfus bilgileri, Adres Bilgileri, Eğitim ve Meslek Bilgileri,

Sosyal güvenlik bilgileri vb.

Cihazlar Cihaz Adı, Marka, Model, Seri Numarası vb.

Malzeme Adı, Kodu, Açıklama

Hastanenin yapısı ile ilgili tablolar oluşturulduktan sonra sistemin çalışması

takip edilerek gerçekleşen her işlemin kaydedilmesi için uygun tablolar oluşturulur.



Hastanede birçok fonksiyon aynı anda çalıştığından örnek olarak yalnız

sağlık hizmeti verilmesi süreçleri ile ilgili bazı tablolar gösterilecektir. Hastaneye

müracaatından taburcu oluncaya kadar bir hastaya verilen sağlık hizmeti aşağıdaki

aşamalardan oluşur:

Kayıt

Başvuru

Muayene

Tetkik (tıbbi görüntüleme, laboratuvar tahlilleri)

Tanı

Tedavi (Ayakta, Yatarak, Cerrahi)

Takip

Ödeme

Taburcu

Sağlık hizmeti işlemlerinin kaydedileceği tablolar ise şunlardır:


Hasta Nüfus bilgileri, Adres Bilgileri, Eğitim ve Meslek Bilgileri, Sosyal

Güvencesi,………

Başvuru Başvuru Kodu, Hasta Bilgisi, Tarih Bilgisi, Şikayetler,………

Tetkik Kayıt Tetkik Birimi, İstenen Tetkikler

Tetkik Sonuç Tetkik Birimi, İstenen Tetkik, Tetkik Sonucu

Tanı Tanı Kodu, Hekim, Tanı türü, Planlanan Tedavi

Taburcu Hasta Bilgisi, Tarih Bilgisi

Sağlık hizmetinin gerçekleşmesi sırasında destek amaçlı yürütülen süreçlerin

kaydedildiği tablolar aşağıda belirtilmiştir:


Ödeme Ödeme No, Ödeme Şekli, Tarih, Tutar, Onay

Kurul Kurul No, Kurul Adı, Doktor Adı

Rapor Kurul Adı, Rapor Bilgileri, Hasta Bilgisi,

Kan Bankası Bağış No, Bağışçı Bilgileri, Kan Grubu

Hastane veri tabanında yukarıda listelenenlerin dışında birçok tablo daha

bulunabilir. Veri tabanı oluşturulurken dikkat edilmesi gereken nokta, tabloların

veri tekrarını mümkün olduğu kadar önleyecek, küçük ama anlamlı parçalara

bölünmesidir. Tabloların bölünmesine örnek olarak hasta bilgileri tablosu

verilebilir. Hasta bilgileri tablosu T.C. Kimlik Numarası ile ilişkilendirilmiş üç tabloya

bölünebilir:

Hasta Nüfus Bilgileri

Hasta Adres ve İletişim Bilgileri

Sosyal Güvence-Sigorta Bilgileri



HASTANE BİLGİLERİNİN KULLANILMASI Veri tabanında depolanan veriler yeniden kullanılmak üzere veri tabanından geri alınır ve kullanılacağı amaca uygun şekilde hazırlanır. Verilerin kullanıma hazırlanması için yapılacak başlıca işlemler aşağıda açıklanmıştır: Sorgulama: Veri tabanından belirli kritere uyan kayıtların alınması ve sorgu adı verilen tablolara yazılması işlemidir. Aşağıda bazı sorgu kriterleri olarak verilmiştir: Ağustos ayında kene tutunması şikayeti ile başvuran hastalar Önceki haftada acil servise trafik kazasında yaralanma sonucu getirilen hastalar 15.08.2016 gecesi nöbetçi olan hemşireler Mutfakta görevli temizlik personeli 2016 yılında yıllık izin kullanmamış olan doktorlar Özetleme: Bir tablo ya da sorgudaki verileri temsil eden daha küçük bir veri ya da veri kümesine indirgemektir. Acil servise bir ay içinde gelen

hastalara ait bilgilerin ve serviste yapılan işlemlerin kaydedildiği bir sorgu için aşağıdaki özetler elde edilebilir: Toplam hasta sayısı Ayakta ve ambulansla gelen hasta sayıları Yatırılan hastaların kliniklere göre dağılımı İlk tedavisi yapılan hastaların daha sonra polikliniklere başvurma oranları Analiz: Veriler bazen ham ya da özet hâlleri ile kullanıma uygun olmayabilir. Özellikle üst yönetimin stratejik kararlar alırken ihtiyaç duydukları bilgiler ya da bilimsel araştırmalarda kullanılacak bilgiler buna örnek verilebilir. Bu durumda veriler matematiksel, istatistiksel, veri madenciliği ya da yapay zekâ teknikleri ile analiz edilebilir. Raporlama: Veriler üzerinde yapılan işlemlerin sonuçlarının basılı ya da görsel materyaller şeklinde düzenlenmesidir. Sunma: Sunum işlemi yalnız raporun teslim edilmesi ya da bilgilerin ekranda gösterilmesi şeklinde olabileceği gibi yazılı ve görsel materyaller eşliğinde bir anlatıcı tarafından da gerçekleştirilebilir. Anlatıcı ile yapılan sunumlar genellikle üst yönetimi bilgilendirme ya da personeli eğitme amacıyla yapılır.



Özet•Hastane sistemi aslında karmaşık süreçlere sahip birçok alt sistemi barındıran bir çatı

sistemdir. Bu çatı sistem de diğer hastaneler, ilaç ve malzeme tedarikçileri, sigorta kurumları ve koordinasyon sağlayan üst kurumlarla birlikte sağlık sistemi denilen bir süper sistemin öğesidir.•Bilgi sistemlerinde veriler dijital olarak depolanır. Dijital kavramı yalnız sıfır ya da bir değeri alabilen birimleri ifade etmektedir. •.Verileri depolamanın amacı sonradan ihtiyaç duyulduğunda, doğru ve hızlı bir şekilde yeniden erişilebilmesidir. Bu nedenle depolama faaliyetinin düzenli, iyi planlanmış ve sistemli bir şekilde yapılması önemlidir. •Veri tabanı, belirli bir konuda, birbiri ile ilişkili ve düzenli veriler topluluğudur.•Veri tabanı yönetim sistemi bilgi sisteminin temel bileşenlerindendir. Görevi, veri tabanlarını yönetmek ve bilgi sistemi ile veri tabanı arasında etkileşimi sağlamaktır.•Veri tabanı yönetim sisteminin (VTYS) işlevleri birer alt sistem olarak çalışır. Bu nedenle her kullanıcı tüm işlevlere ulaşıp istediği değişiklikleri yapamaz. Kullanıcılar yalnız yetkili oldukları alanlara erişebilirler. Muhasebe departmanı mali verileri kullanırken, tahlil sonuçları istemi yapan doktor tarafından görüntülenebilmelidir. Kurum yöneticileri ise daha çok karar vermede yardımcı olacak sorgulama ve raporlama işlemleri ile ilgilenirler.•Veri tabanında depolanan veriler yeniden kullanılmak üzere veri tabanından geri alınır ve kullanılacağı amaca uygun şekilde hazırlanır. Verilerin kullanıma hazırlanması için yapılacak başlıca işlemler:•Sorgulama•Özetleme•Analiz•Raporlama•Sunma



DEĞERLENDİRME SORULARI1) Aşağıdakilerden hangisi hastane sistemi için bir girdi değildir?

a) Hasta

b) Sağlık Hizmeti

c) Mali Kaynak

d) Cihazlar

e) Malzeme

I. Sigortalı Hasta

II. Ücretli Hasta

III. Ücretsiz Hasta

2) Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri tedavi ücretleri açısından hasta türleri

arasında yer alır?

a) Yalnız I

b) Yalnız II

c) I ve II

d) II ve III

e) I, II ve III

3) Aşağıdaki hastane iş süreçlerinden hangisi destek faaliyetlerden biridir?

a) Tedavi

b) Muayene

c) Hasta Kabul

d) Vezne

e) Tahlil

I. Dosya

II. Öznitelik

III. Karakter

IV. Veri Tabanı

V. Birim

4) Yukarıdaki veri türlerinin doğru hiyerarşik sırası aşağıdakilerden hangisidir?

a) V-II-IV-I-III

b) III-I-V-II-IV

c) III-II-V-I-IV

d) IV-II-V-I-III

e) IV-II-V-III-I



I. Char

II. Name

III. Text

5) Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri bir veri türüdür?

a) Yalnız I

b) Yalnız II

c) I ve II

d) I ve III

e) II ve III

6) “Bir birimi ya da kaydı tek başına temsil etme özelliğine sahip alan ya da

alanlara …………………….. adı verilir.”

Cümlede boş bırakılan yere aşağıdaki ifadelerden hangisi getirilmelidir?

a) Satır

b) Öznitelik

c) Hücre

d) Sütun

e) Anahtar

7) Veri manipülasyonu kavramı aşağıdaki işlemlerden hangisi için kullanılır?

a) Veri ekleme, silme, değiştirme

b) Verileri ilişkilendirme

c) Verileri analiz etme

d) Veriye erişimi kısıtlama

e) Verileri sorgulama

8) “Bir tablodaki veri değiştirildiğinde bağlantılı tüm tablolarda da aynı verinin

değişmesi ifadesi” veri tabanı yönetim sisteminin yararlarından hangisini

tanımlar?

a) Veri Tekrarı

b) Veri Paylaşımı

c) Veri Bütünlüğü

d) Veri Tutarlılığı

e) Veri Bağımsızlığı

9) Aşağıdakilerden hangisi verilerin düzenlenmesi adımlarından biri değildir?

a) Tablolara ayırma

b) İlişkilendirme

c) Anahtar belirleme

d) Tabloları bölme

e) Yedekleme



10) Aşağıdakilerden hangisi veri tabanı oluşturulurken ilk kurulması gereken

tablolardan biridir?

a) Kayıt

b) Başvuru

c) Muayene

d) Birimler

e) Rapor

Cevap Anahtarı

1.C,2.B,3.D,4.E,5.C,6.D,7.E,8.C,9.B,10.D



YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR ÖZEN, Üstün, NARALAN A., BAŞAR M. S. (1997), “Temel Bilgi Teknolojileri”, www.dononimhaber.com www.onzatech.com http://saglik.gov.tr/DH/belge/1-29728/hbys-hastane-bilgi-yonetim-sistemi.html http://www.sisoft.com.tr/tr/hbys1.jsp

HASTANE İNSAN KAYNAKLARIBİLGİ SİSTEMLERİHASTANE BİLGİSİSTEMLERİDoç. Dr. M. SinanBAŞARİÇİNDEKİLER• İnsan Kaynakları Yönetimi

• İnsan Kaynakları Yönetiminin Tanımı ve

Özellikleri

• Hastanelerde İnsan Kaynakları

Yönetimi

• İnsan Kaynakları Bilgi Sistemi

• İnsan Kaynakları Bilgi Sisteminin

Tanımı ve Yararları

• Bilgi Sisteminin Ürettiği Raporlar

•E-İnsan Kaynakları

• İnsan kaynakları yönetiminin

fonksiyonları

• İnsan Kaynakları Planlaması

• İş Analizi ve İş Dizaynı

• Oryantasyon ve Personel Eğitimi

• Kariyer Yönetimi ve Performans

Değerleme

HEDEFLER• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

• İnsan kaynağını kurumlardaki

önemini kavrayabilecek,

• İnsan kaynağı yönetimi ile üst

yönetim arasındaki ilişkileri

anlayabilecek,

• Bilgi sistemlerinin insan kaynakları

yönetimindeki fonksiyonu hakkında

bilgi sahibi olabilecek,

• İnsan kaynakları yönetiminin

fonksiyonlarını

sınıflandırabileceksiniz.

ÜNİTE

4Hastanelerde İnsan Kaynakları Yönetimi ve Bilgi Sistemleri


GİRİŞ Bir üretimin meydana gelebilmesi için bir araya gelmesi gereken unsurlar üretim faktörleri olarak adlandırılır. Başlangıçta üç temel üretim faktörü olduğu kabul edilmiştir. Bu faktörler; emek, sermaye ve doğal kaynaklardır. Görüldüğü gibi çalışan insan gücü üç temel faktörden biridir. Yirminci yüzyılın ortalarında bu üçlüye “girişimci” olarak adlandırdığımız yeni bir üretim faktörü eklenmiştir. Görüldüğü gibi dördüncü faktör de aslında insan faktörünün üretim içerisindeki bir rolünden ibarettir. Yirmi birinci yüzyılda kabul edilen son faktör bilgi olmuştur. Bu faktör de doğrudan insanla ilişkilidir. Bu durum sağlık hizmeti üreten hastaneler için de geçerlidir. Bir hastanenin kurulması, çalışması, hizmet üretmesi ve gelişmesi için en önemli faktör çalışan

insan gücüdür. İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ İnsan Kaynakları Yönetiminin Tanımı İnsan kaynağı, bir kurum ya da kuruluşta üretim süreçlerine katılan tüm kişileri kapsar. Bu tanımda kurum ya da kuruluş ifadesi kamu kurumları özel kuruluşlar ve kâr amaçlı işletmelerin tümünü kapsamaktadır. Mal ya da hizmet üretiminin her kademesinde çalışan, üretime doğrudan ya da dolaylı destek veren her kişi insan kaynağı kapsamında değerlendirilir. İnsan kaynağı, yalnız kurum içerisinde çalışan kişileri değil kurum dışındaki potansiyel iş gücünü de ifade eder. Bir hastane için insan kaynakları şunlardır: Yöneticiler: Müdür, başhekim, müdür yardımcıları, başhekim yardımcıları Sağlık Personeli: Doktor, hemşire, hasta bakıcı Teknik Personel: Ambulans ve ilk yardım, acil, radyoloji, laboratuvar, bilgi işlem Büro Elemanları: Muhasebe, tahakkuk, döner sermaye, tıbbi sekreterler Hizmetliler İnsan kaynakları bir kurumda çalışanların etkililiğini ve verimliliğini artırmak amacıyla biçimlendirilmiş süreçler, uygulamalar ve bilgi birikimini ifade eder. İnsan kaynaklarının amacı, çalışanların motivasyonunu yükseltmek, performansını artırmak, bunun için gerekli strateji, politika ve bilgiyi sağlamaktır (Fındıkçı, 1999:170). İnsan kaynakları departmanı, insan kaynağının elde edilmesi, eğitimi, sürdürülmesi ve geliştirilmesinden sorumlu bölümdür. İnsan kaynakları yönetimi, herhangi bir kurumsal ve çevresel ortamda insan kaynaklarının kuruma, bireye ve çevreye yararlı olacak şekilde etkili ve yasalara uyularak yönetilmesini sağlayan işlev ve çalışmaların tümü olarak tanımlanmaktadır (Ekinci, 2001:2). Günümüzde insan kaynakları yönetimi, yalnızca basit bir personel yönetimi aktivitesi olmanın ötesine geçmiş, bir yandan personelin bulunması, seçilmesi, işe yerleştirilmesi gibi faaliyetleri içerirken; diğer yandan personelin eğitimi, geliştirilmesi, değerlendirilmesi ve haklarının verilmesi gibi güdüleme ve etkileme faaliyetlerini kapsar duruma gelmiştir (Yüksel, 1997:8-9). İnsan Kaynağı, bir kurum ya da kuruluşta üretim süreçlerine katılan tüm kişileri ifade eder. İnsan

Kaynakları Departmanı, insan kaynağının elde edilmesi, eğitimi, , sürdürülmesi ve geliştirilmesinden sorumludur.

Hastanelerde İnsan Kaynakları Yönetimi ve Bilgi Sistemleri


İnsan Kaynakları Yönetiminin Özellikleri Bir kurumda insan kaynakları yönetiminin performansı personelin dört özelliği ne kadar taşıdığı ile ölçülür. Bu dört kritere İngilizce isimleri aynı harfle başladığı için “4C Yaklaşımı” adı verilir: 1. Yeterlilik (Competence): Personelin, kurumun etkili ve üretken bir üyesi olabilme derecesi 2. Bağlanma (Commitment): Personelin kuruma karşı sadakati ve bağlılık derecesi 3. Uyum (Compliance): Çalışanların Bireysel amaçları ile kurumsal amaçlar arasında tutarlılık derecesi 4. Maliyet Etkililik (Cost Effectiveness): Personele yönelik harcamaların karşılığı olarak beklenen faydanın elde edilme derecesi İnsan kaynakları yönetiminin başarılı olması için öncelikle amaçların açık ve net olarak ortaya konması, daha sonra kurumun personel ihtiyacının nitelik ve nicelik olarak belirlenmesi ve doğru bir planlama yapılması gerekir. Sonraki tüm çalışmalar ve oluşturulacak politikalar bu amaç ve planlar doğrultusunda şekilleneceğinden birinci aşama çok önemlidir. İkinci önemli konu tüm çalışanların benimseyebileceği ve kendilerini ait hissedebilecekleri bir kurum kültürünün oluşması için gerekli adımları atmaktır. Sağlıklı ve uygun bir çalışma ortamının fiziksel özellikleri ergonomi kuralları ile oluşturulurken, psikolojik şartların uygunluğu, kurumun benimsenmesi ve kültürün özümsenmesi oranında sağlanabilir. İnsan kaynakları yönetiminin başarısında çok önemli bir etken de adalet duygusunun sağlanması ve korunmasıdır. Bu duygunun zarar görmesi memnuniyetsizlik ve tatminsizliğe neden olur. Bu da hem kurum içinde huzursuzluklara hem de işlerin üstün körü yapılması sonucu verimlilik kaybına yol açar. Adalet duygusunun sağlanması ve devamı için hem kurum yönetimi hem de insan kaynakları yönetimi şu konularda adil olmaya dikkat etmelidir: Çalışma şartlarında adalet İş bölümünde adalet Ücretlendirmede adalet Teşvik ve terfilerde adalet Cezalandırmada adalet İnsan kaynakları yönetiminde başarılı olmanın önemli bir şartı da insan kaynakları yöneticisinin gerekli beceri ve yetkinliklere sahip olmasıdır. İnsan kaynakları yöneticisinin sahip olması gereken yetkinlikler şunlardır (Erigüç, 2007;84): Yönetsel yetkinlikler: İnsanları, işleri ve ilişkileri etkili bir şekilde yönetebilmek için gerekli bilgi ve beceriler, Planlama ve organizasyon: Planlama teknikleri ve tahmin yöntemlerini kullanabilmek, kurumsal tasarım becerilerine sahip olmak, Bütünleştirici yetkinlikler: Kurumun ve personelin ortak noktalarını ve önceliklerini doğru şekilde belirlemek ve yönetmek için gerekli bilgi ve beceriler, Adalet duygusunun sağlanması insan kaynakları yönetiminin başarısında çok önemli bir etkendir.



Bilgi yönetimi: Bilgiyi derleme, işleme, paylaşma ve kullanma konusunda

gerek duyulan bilgi ve beceriler,

Değişim yönetimi: Geleceği tahmin ve değişimi kolaylaştırma konusunda

gerekli bilgi ve beceriler.

Hastanelerde İnsan Kaynakları YönetimiSağlık hizmeti veren kurumlarda insan kaynağı, makinelere ve teknik

donanıma bağlı üretim yapan işletmelere oranla çok daha önemli ve kritik bir

bileşendir. Sağlık hizmetinin kalitesi, hastanedeki tüm personelin görevlerini

zamanında, bilinçli ve tam olarak yapmalarına bağlıdır. Çünkü sağlık hizmetinde

çok küçük ayrıntılardaki yanlışlıkların bile sonuca olağanüstü olumsuz etkileri

olabilir. Diğer kurumsal alanlardaki insan kaynağının sağlıklı ve verimli olması için

önemli faaliyetler yürüttüğünden, sağlık kurumlarında insan kaynakları yönetimi,

diğer kurumlara oranla daha önemlidir. İnsan kaynakları departmanı hastane

içinde bir alt departman olmaktan çok, yönetim başta olmak üzere diğer

departmanların çalışması ve gelişimi açısından önemli bir stratejik ortaktır. Sağlık

kurumlarında insan kaynakları yönetiminin fonksiyonları şunlardır

(www.baskent.edu.tr):

Hizmet üretiminin sağlanması

Hizmet kalitesi

Maliyetlerin düşürülmesi

Eğitim ve profesyonelleşme

İstihdam sorunlarının çözümüne destek

Toplam kalite yönetimi ve ekip çalışmasının geliştirilmesi

Sağlıkta insan kaynakları yönetimi konusunu açıklamak için öncelikle iki

farklı uygulamayı birbirinden ayırmak gerekir. Sağlık kurumları kamu, özel ve vakıf

olarak üç farklı türde yapılanmaya sahip olabilmektedir. Özel kuruluşlarla vakıf

kuruluşlarında insan kaynakları konusunda benzer uygulamalar olduğundan bu

ikisi aynı başlık altında incelenebilir.

Devlet Hastanelerinde İnsan Kaynakları Yönetimi: Kamuda insan kaynakları

yönetimi merkezi bir anlayış ile yönetilmektedir. Bunun en önemli sonuçları

bilginin tek elde toplanması ve kararların bir merkezden alınmasıdır. Hastaneler ve

sağlık kurumları personel ihtiyaçlarını Sağlık bakanlığı vasıtasıyla ve kamu

personeli seçmek için yapılan merkezî bir sınavın sonuçlarına göre belirlenen

kişilerle karşılamaktadır. Bütün sağlık elemanı kadrolarına (Doktor, hemşire,

laborant, fizik tedavi, sağlık memuru, bakıcı, hizmetli vb.) merkezî sınavla daimi ya

da sözleşmeli statüde atama yapılabilmektedir.

Kamu hastaneleri, bakanlık tarafından hazırlanmış insan kaynakları yönetim

planına ve hizmet kalite standartlarına göre hareket etmek durumundadır. İşe

alımlarda olduğu gibi, hizmet içi eğitimler, oryantasyon programları ve ücret

politikaları da merkezî olarak planlanır.

Vakıf ve Özel Hastanelerde İnsan Kaynakları Yönetimi: Günümüzde, ticari

işletmelerin yönetiminde yaygın olan yaklaşım, müşteri memnuniyetini

hedeflemek ve müşteri odaklılıktır. Bu yaklaşıma göre üretim kararının

Sağlık kurumları

kamu, özel ve vakıf

olarak üç farklı türde

yapılanmaya sahip

olabilmektedir.



verilmesinden dağıtım kanallarının organizasyonuna kadar her şey müşterinin ihtiyaç, zevk ve beklentilerine göre ayarlanmalıdır. Müşteri odaklı yönetim anlayışının getirdiği bir başka yenilik ise insan kaynağının da müşteri olarak kabul edilmesidir. Bu yaklaşıma göre kurum çalışanlarının (iç müşteri) memnuniyeti iş süreçlerinin kalitesini olumlu etkileyerek müşteri memnuniyetinin artmasını sağlayacaktır. Özel ve vakıf hastanelerinin devlet hastanelerinden en önemli farkı, rekabet ortamında, kâr amacı güderek faaliyet yapmalarıdır. Bu kuruluşlar, kâr için çalışırken, hem müşteri odaklı anlayışın hem de sağlık hizmetinin doğasında bulunan sosyal sorumluluğun gereği olarak, hastaların aldıkları hizmetten memnun bir şekilde taburcu edilmesini de öncelikli amaç edinmeleri gerekir. Nitelikli sağlık hizmetinin ve müşteri memnuniyetinin ön şartı da personelin yaptığı işi seven, yetenekli ve eğitimli kişiler olmasıdır. Sağlık kuruluşlarında insan kaynakları yönetimi, nitelikli personelin seçimi, eğitimi ve oryantasyonu, etkin ve verimli çalışmak

için uygun bir iş ortamının oluşturulması, adaletli ücretlendirme politikası, gibi araçlarla personel

memnuniyetini de sağlayarak nitelikli sağlık hizmetinin verilmesine yardımcı olur. İNSAN KAYNAKLARI BİLGİ SİSTEMİ İnsan Kaynakları Bilgi Sisteminin Tanımı İnsan kaynakları bilgi sistemi insan kaynakları yönetimi fonksiyonunu destekleyen bir sistemdir. Günümüzde manuel işlemler tamamen ortadan kalkmamış olsa da, bilgi sistemi kavramı artık bilgisayar destekli olma özelliğini doğrudan çağrıştırmaktadır. Bu nedenle insan kaynakları bilgi sistemleri, kurumun insan kaynakları ile ilgili verilerin bilgisayar ortamında depolandığı, işlendiği ve raporlandığı sistemler olarak tanımlanabilir. İnsan kaynakları yönetim sistemi ve insan kaynakları otomasyon sistemlerini de içeren bu sistemler genellikle bağımsız olarak değil, kurumsal bilgi sisteminin bir modülü olarak kullanılır. Bunun en önemli nedeni kurumdaki diğer fonksiyonlarla veri alış verişinin kolay ve hızlı olmasıdır. Bir diğer neden olarak ekonomik olması gösterilebilir. İnsan kaynakları bilgi sistemi, tüm yönetim süreçlerini desteklediği için yalnız verilerle ilgili işlevlere sahip olması yeterli olmaz. Hem insan kaynakları yöneticilerine hem de üst yönetime karar desteği sağlayan sistemler olması gereklidir. İnsan kaynakları bilgi sistemleri hastanelerde de benzer işlevlere sahiptir. Hastane birimlerinin personel bilgilerine olan ihtiyaçlarına ayrı ayrı cevap verirken yönetimin sağlık personeli, yardımcı personel, büro çalışanları, işçiler gibi personel çeşitliliği karşısında bilgi karmaşası yaşamaması için her tür personel için farklı bilgi ihtiyacını karşılaması gereklidir. Örneğin, bir doktorla teknik bir personelin veri tabanında aynı tabloda tutulması kullanışlı bir tasarım değildir ya da bir büro çalışanı ile bir hasta bakıcı için performans değerlendirmede aynı kriterler kullanılamaz. Aynı şekilde her çalışan grubu için mesai, nöbet, ücretlendirme yöntemleri de farklılık gösterecektir. Hastane için geliştirilmiş bir insan kaynakları bilgi sistemi tüm bu farklılıkları yönetebilecek yetkinlikte olmalıdır. Müşteri odaklı yönetim anlayışının getirdiği bir başka yenilik ise insan kaynağının da müşteri olarak kabul edilmesidir. İnsan kaynakları bilgi sistemi doğruluk, hız, kullanım kolaylığı ve verimlilik sağlar.



İnsan Kaynakları Bilgi Sisteminin Yararlarıİnsan kaynakları bilgi sistemleri insan kaynakları fonksiyonunun

otomasyonunu sağlar. Bilgi sisteminin insan kaynakları yönetimine yararları:

Doğruluk: Bilgi sistemine önceden tanımlanmış biçim ve geçerlilik kuralları

dışında veri girişi yapılamaz. Örneğin, bir hastanenin insan kaynakları

otomasyonunda personelin adı kısmına rakam, doğum tarihine 3000’li yıllar

girilemez.

Hız: Bilgisayarlı sistemler elle yapılan işlemlere göre çok yüksek hıza sahiptir.

Ayrıca bürokratik işlemleri azaltarak süreçleri daha da hızlandırır.

Kullanım kolaylığı: Bilgisayarlı sistemlerde çok çeşitli çıktılar, ayrıntılı

sorgular ve karmaşık analizler kolaylıkla yapılabilir.

Verimlilik: Bilgi sistemleri iş gücü kalitesinin artırılmasına, dış birimlerle

ilişkilerin geliştirilmesine ve giderlerin kontrolüne yardımcı olarak verimlilik artışı

sağlar.

Bilgi Sisteminin Ürettiği Raporlarİnsan kaynakları bilgi sistemleri genel olarak aşağıdaki raporları üretir

(notoku.com):

Çalışanların listesi

Personelin bireysel profilleri

Çalışan gruplarının ya da tüm çalışanların özel raporları

İş ile ilgili bilgiler

Birey pozisyon karşılaştırmaları

Çalışanların bireysel iletişim bilgileri

Dışarıdan istenen raporlar

E - İnsan KaynaklarıElektronik insan kaynakları insan kaynakları bilgi sisteminin kullanıcı ara

yüzlerinin web ortamında internetten kullanıma açılması anlamına gelir.

E-insan kaynakları internet üzerinde yer alan web sitelerinde insan

kaynakları bölümünün hazırlamış olduğu işletme içi açık pozisyonlar, eleman

ihtiyaç profilleri, iş talep-başvuru formları ve öz geçmiş göndermeye yönelik eposta

iletişim adresleri bulundurmaktadırlar. Aktif iş görüşmeleri ve mülakatlara

kadar tüm işe alım prosedürleri internet üzerinde eş zamanlı (online) olarak

gerçekleştirilebilmektedir. İnternet sayesinde personele ait maaş bordrosu ile ilgili

veriler bölge ofislerinden ve mobil çalışanlardan güvenli bir şekilde

toplanabilmektedir. İnternet tabanlı programlar ve konferans araçları, personelin

daha hızlı ve yaratıcı olarak, birlikte çalışmalarını sağlayan kazançlı ve verimli bir iş

ortamı oluşturmaktadır. Internet işletmelere personelin kişisel gelişim ve

becerilerin kazandırılması konusundaki planlamalarda yardımcı bir araç

pozisyonundadır (notoku.com).



İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN FONKSİYONLARI Bir kurumda insan kaynakları yönetiminin belli başlı fonksiyonları şunlardır: İnsan Kaynakları Planlaması İş Analizi ve İş Dizaynı Personel Seçme ve İşe Alma Oryantasyon Eğitim Kariyer Yönetimi ve Performans Değerleme İnsan Kaynakları Planlaması İnsan kaynakları yönetimi diğer tüm yönetim faaliyetlerinde olduğu gibi amaç ve hedeflerin belirlenmesinden sonra planlama aşamasını öngörür. İnsan kaynakları planlamasının hedefi optimal insan kaynağının çalışır hâlde tutulmasıdır. Optimal kavramı nitelik ve nicelik olarak en uygun seçeneği ifade eder. Dolayısıyla insan kaynakları planlaması, zaman, yer, departman, nitelik ve sayı olarak uygun insan gücünün hazırlanması için gerekli faaliyetlerin düzenlenmesi olarak ifade edilebilir. İnsan kaynakları planlaması aşağıdaki amaçlar göz önüne alınarak yapılmalıdır. Uygunluk: İnsan kaynağı ile ilgili yapılan planlar şirketin amaçları, hedefleri, misyonu ve vizyonu ile uyumlu olmalı, stratejik (uzun vadeli) amaç ve planlarla aynı doğrultuda yapılmalıdır. Süreklilik: Planlar yapılırken yalnız güncel ihtiyaçlar göz önüne alınmamalı, kurumun faaliyetlerinin kesintiye uğramaması adına, geleceğe yönelik tahmin ve beklentiler ışığında uzun vadeli çalışmalar yapılmalıdır. Verimlilik: Herhangi bir zamanda eksik ya da fazla personel bulundurmaktan kaynaklanacak kayıplar iyi bir planlama ile önlenebilir. Ayrıca personelin niteliklerinin istenen seviyede olması, kurumun işleyişine ve dinamizmine ayak uydurabilmesi için gereken oryantasyon, hizmet içi eğitim vb. faaliyetlerin planlanıp uygulanması da verimlilik açısından önemlidir. Etkili bir insan kaynakları planlaması yalnız insan kaynakları departmanının değil, yer birim ve her kademedeki yöneticilerin ortak çabası ile mümkün olabilir. Üst yönetim stratejik amaçları belirlemenin yanı sıra koordinasyonu da sağlar. Gerekli bilgilerin toplanması, bilgi sistemlerinin kurulup çalıştırılması, personel ihtiyacının belirlenmesi gibi faaliyetler ise daha alt kademe yöneticileri tarafından yürütülür. İnsan kaynaklarının planlaması ile ilgili süreç birbirini takip eden beş adımdan oluşmaktadır: Stratejik planların oluşturulması Mevcut durum analizi İhtiyaçların belirlenmesi Kaynakların belirlenmesi Değerlendirme İnsan kaynağı ile ilgili yapılan planlar şirketin amaçları, hedefleri, misyonu ve vizyonu ile uyumlu olmalıdır.



İnsan kaynakları planlaması için gerekli veriler bilgi sistemi tarafından

toplanır, organize edilir, analizi yapılır ve istenilen zamanda hazırlanan raporlarla

etkili enformasyona dönüştürülür. İş gücü planlama sürecinde personel ihtiyacının

tanımlanması ve karar destek sistemlerine girdi oluşturabilecek biçimde

düzenlenmesi gerekmektedir.

Bir hastane için insan kaynakları planlaması yapılırken her aşamada bilgi

sisteminin katkısına ihtiyaç vardır. Bilgi sisteminden öncelikle şu bilgiler alınır:

Mevcut personel bilgileri

Kapasite ve ihtiyaç bilgileri

Mevcut personel bilgileri hastanede çalışan personel ile ilgili ihtiyaç

duyulacak bilgiler olarak tanımlanır. Hastane bilgi sisteminde tutulan personel

verileri kullanılarak bu bilgilere ulaşılması mümkündür. Mevcut personel bilgileri,

insan kaynağı planlanırken, aşağıdaki sorulara cevap oluşturabilir:

Hastanede kaç personel çalışmaktadır?

Hastane personelinin sınıflara göre (Doktor, Hemşire vb.) dağılımı nedir?

Hastane personelinin bölümlere göre (Dahiliye, Cerrahi vb.) dağılımı

nedir?

Hastane personelinin yaptıkları işe uzmanlığına, unvana vb. göre dağılımı

nedir?

Hastane personelinin nöbetlere göre dağılımı nedir?

Hastane kapasite bilgileri ise hastanenin mevcut durumunun bir haritasını

çıkarmak ve ihtiyaçlar belirlenirken kullanılmak üzere bilgi sisteminden talep

edilen veriler, analiz sonuçları ve raporlardır. Hastanenin oda, yatak, makine,

teçhizat sayıları insan kaynağı ihtiyaçlarının belirlenmesinde temel alınacak

bilgilerdir. Ayrıca başvuran hasta sayıları, başvuruların polikliniklere göre dağılımı,

personel başına düşen hasta sayıları, planlama için önemlidir.

İş Analizi ve İş Dizaynı

İş analizi, bir işin maliyetini azaltmak, yapılış süresini kısaltmak ve yapılış

tarzını kolaylaştırmak amacıyla işle ilgili tüm faaliyetlerin planlı bir şekilde ele

alınması ve geliştirilmesi sürecidir (Özcan, 2014;33). İş analizi sürecinde kurumda

yapılacak işlerin ne olduğu, ne zaman, nerede, nasıl yapılacağı, çalışanların

görevleri, sorumlulukları ve sahip olmaları gereken özellikler hakkında gerekli

bilgiler toplanır, değerlendirilir, örgütlenir ve bu amaçla yapılan tüm çalışmaların

sonuçları rapor olarak sunulur. İş analizlerinde yaygın olarak kullanılan bilgi

toplama araçları şunlardır:

Görüşme

Gözlem

Anket

Arşiv taraması

İş analizleri sonucu elde edilen bilgiler birçok amaç için kullanılabilir. Bu

amaçlardan bazıları şu şekilde sıralanabilir (aku.edu.tr):

İş tasarımının amacı

iş ile insan unsurunu

en uygun biçimde

birleştirmektir.



İnsan kaynakları planlamasına yardımcı olmak,

İşe alımlarda kullanılacak kriterleri oluşturmak,

Performans değerlendirme için standartları belirlemek,

Çalışma koşullarını belirlemek, olumsuzlukları ortadan kaldırmak,

Kariyer planlarını yapmak, eğitim ihtiyacını belirlemek.

İş tasarımı; iş ve insan unsurlarını en uygun biçimde birleştirmek amacıyla

işin içeriğinin, işe ilişkin ödüllerin ve işin niteliklerinin çeşitli şekillerde

düzenlenmesidir. Bu düzenlemeler, iş basitleştirme, iş rotasyonu, iş genişletmesi,

iş zenginleştirmesi, kalite çemberi, bağımsız çalışma grupları şeklinde olabilir

(Bingöl, 2003; 4).

Hastane bilgi sistemleri iş analizi ve tasarımında üç şekilde kullanılır:

Veri kaynağı olarak: Analizlerde gerekli verilerin toplanması, saklanması

ve kullanılmak üzere yeniden elde edilmesi, bilgi sistemimin görevidir. Bu

doğrultuda personel bilgileri ve işin niteliği ile ilgili bilgiler analizlerde

kullanılmak üzere bilgi sistemi tarafından hazırlanır. Analizler için diğer

kaynaklardan toplanan bilgilerin (anket, gözlem vb.) kaydedilmesi

düzenlenmesi ve sunumu yine bilgi sistemi kullanılarak gerçekleştirilir.

Analiz aracı olarak: Hastane bilgi sistemi iş analizi çalışmalarında destek

olacak istatistiksel ve matematiksel analiz araçlarını kapsıyorsa bu

analizlerin yapılmasında kullanılabilir.

Paylaşım aracı olarak: Hastane bilgi sistemi analizler sonucunda diğer

insan kaynakları fonksiyonlarını destekleyecek bilgilerin elde edilmesi ve

gerekli birimlerin kullanımına sunulması için de kullanılmaktadır.

Personel Seçme ve İşe AlmaPersonel seçme ve işe alma, belirli niteliklerde personele ihtiyaç duyan

kurumla bu niteliklere sahip personelin bir araya getirilmesi sürecidir. İhtiyaç

duyulan iş gücü nitelik ve nicelik olarak iyi tanımlanmışsa işe alma süreci daha

kolay yürütülebilir.

Personel seçim süreci ise şu adımlardan oluşur (Çavdar, 2010;79):

Başvuru Kabulü - Ön Görüşme

Testler (Bilgi Ölçüm Testleri - Psikoteknik Testler)

İş Görüşmesi

Referans Araştırması

İşe Alım Kararı

Sağlık Kontrolü

İşe Başlatma

İş gücü ihtiyacının giderilmesinde işletmeler açısından ilk seçenek iç kaynak

kullanımıdır. İhtiyaç duyulan personelin kurum içerisinden sağlanması anlamına

gelen bu yöntemle kurum içinde hareketlilik sağlanır ve alt kadrolara fırsat

verilerek önleri açılır. Böylece kurum çalışanları yükselme şansı olduğunu görerek

daha iyi motive olabilirler. İç kaynak kullanımının seçim ve adaptasyon sürecinin

hızlı olması, düşük maliyet, verimlilik gibi faydaları da vardır.

Personel seçmede

öncelikle iç

kaynaklar

kullanılmalıdır.



İç kaynak kullanımında uygulanan başlıca yöntemler şunlardır:

Terfi

İç Transfer

Gayriresmi Araştırma

Beceri Envanteri

Açık İşler Bildirimi

İhtiyaç duyulan personelin kurum dışından temin edilmesi anlamına gelen dış

kaynak kullanımında şu yöntemler uygulanır:

İlanlar

Doğrudan Başvurular

Referans

İş ve İşçi Bulma Kurumları

Özel Danışmanlık Büroları

Eğitim Kurumları

Kiralama

İnternet

Hastane bilgi sistemlerinin personel veri tabanı iç kaynaktan yaralanarak

personel seçiminde en önemli veri kaynağını oluşturmaktadır. Personel veri

tabanında her çalışanın hastane içerisinde yaptığı görevlerin yanı sıra, aldığı

eğitimler, yapabileceği farklı işler ve terfi edebileceği kademeler kaydedilir. Bu

şekilde boş bulunan göreve atamak için gerekli özelliklere sahip en uygun adaylar

veri tabanından sorgulanabilir. Ancak hastanelerde yatay olarak görev

değişiklikleri konusunda önemli engeller söz konusudur. Örneğin, bilgisayar

uzmanını röntgen teknisyeni olarak ya da temizlik görevlisini hasta bakıcı olarak

görevlendirmek mümkün olmaz. Benzer şekilde dahiliye uzmanı bir doktor cerrahi

bölümünde görev alamaz. Hastanelerde iç kaynak kullanımında dikey hareketlilik

sağlayan terfi yöntemi daha uygundur.

Dış kaynak kullanımında ise bilgi sistemi çalışan ihtiyacının duyurulması,

adaylarla iletişim sağlanması, aday bilgilerinin girilmesi, adayların istenen

kriterlere göre gruplandırılması, diğer kurumlarla bilgi paylaşımı (nüfus idaresi,

sosyal güvenlik kurumu vb.) gibi konularda personel seçimi yapacak kişilere destek

sağlayabilir.

OryantasyonOryantasyon, işe yeni alınan personelin uyum ve entegrasyon sürecidir. Bu

amaçla yeni elemana kurumun misyon, vizyon ve değerleri, kurumun yapısı,

çalışanların görev, yetki ve sorumlulukları anlatılır, kurum kültürü ve kurum içi

kurallar açıklanır. İşe yeni girmiş olan personelin kurum ile ilgili edindiği ilk

izlenimler, o personelin kurumda çalıştığı süre boyunca yapacağı bütün faaliyetleri

etkilemektedir. Bu nedenle etkili bir oryantasyon süreci personelin uyumu,

verimliliği ve sürekliliği açısından önemlidir (Yenilmez ve diğerleri 2016;131).



Bir oryantasyon programı aşağıdaki aşamalardan oluşur (Bingöl 2013:

Karşılamaya hazırlanmak

Yeni personeli karşılamak

Gerçek ilgi göstermek

İşletme ile ilgili bilgiler vermek

Çalışacağı birimin işlevlerini anlatmak

Çalışma kurallarını bildirmek

İş arkadaşları ile tanıştırmak

Yapacağı işi anlatmak

İzlemek

Hastanelerde yeni başlayan personele uygulanan oryantasyon

programlarındaki bazı başlıklar şunlardır:

Hastanenin Genel Tanıtımı

Hastanenin Kalite Politikası

Görev Tanımları

İletişim ve Beden dili

Hasta iletişimi ve hakları

Sağlıkta Kalite Standartları

Hasta ve çalışan güvenliği

Acil durum yönetimi

Bu konularda gerekli bilgiler hastane bilgi sisteminde kayıtlıdır. Bilgi sistemi,

eğitimde kullanılacak bilgilerin derlenmesi ve sunum hâline getirilmesi konusunda

kullanılacak önemli bir araçtır.

Personel EğitimiPersonel, işe alım aşamasında yapacağı iş için gerekli eğitimleri almış olması

gözetilerek seçilir. İşe başlarken verilen oryantasyon eğitimi ile de kurumun yapısı

ve işleyişi hakkında gerekli bilgilere sahip olması sağlanır. Ancak, sağlık hizmetleri

gibi dinamik bir sektörlerde kurumun ve çevrenin sürekli değişmesi karşısında

personelin başlangıçtaki donanımı yetersiz kalabilmekte, çalışanların bilgi, yetenek

ve tecrübelerinin eğitim faaliyetleri ile sürekli olarak artırılması gerekmektedir.

Personelin sürekli adaptasyon için çaba göstermesini gerektiren bazı önemli iç ve

dış değişiklikler aşağıda sıralanmıştır:

Yasal değişiklikler

İş yapma şeklinde meydana gelen değişiklikler

Teknolojik değişiklikler

Kullanılan cihazlardaki değişiklikler

Kurum yapısında meydana gelen değişiklikler

Kurum çevresinde meydana gelen değişiklikler

Bu değişimlere ayak uydurabilmek için planlı ve sürekli bir hizmet içi eğitim

faaliyetinin yürütülmesi insan kaynakları yönetiminin önemli bir fonksiyonudur.

Kurumun ve çevrenin

sürekli değişmesi

karşısında personelin

başlangıçtaki donanımı

yetersiz kalır ve eğitim

ihtiyacı ortaya çıkar.

İşe yeni girmiş olan

personelin kurum ile ilgili

edindiği ilk izlenimler, o

personelin kurumda

çalıştığı süre boyunca

yapacağı bütün

faaliyetleri

etkilemektedir.



Kariyer Yönetimi ve Performans Değerleme Kariyer yönetimi, kariyer planlarının hazırlanması, uygulanması ve takip edilmesi amacıyla yapılan faaliyetlerdir. Çalışanların değerleri, ilgi alanları, becerileri hakkında bilgi sahibi olmayı ve onlara gelecekle ilgili hedeflerini planlama ve gerçekleştirmede yardım etmeyi kapsar. Kariyer yönetimi, örgütün ihtiyaçları ile bireylerin ihtiyaçlarını dikkate alarak değerlendirir ve insan kaynakları sistemi ile bütünleştirir (Aydın, 2007;30). İnsan kaynakları bakımından kariyer yönetiminin önemi, çalışanların kurum içindeki hareketliliklerini kolaylaştırarak, bağlılıklarını ve motivasyonlarını geliştirmesidir (Fındıkçı, 1999: 70-71). Kariyer yönetimi kapsamında yapılan çalışmalar iki başlık altında incelenebilir: Kariyer Planlama Kariyer Geliştirme Kariyer planlama; çalışanların, fırsatların, seçeneklerin ve sonuçların farkına varmalarını, kariyer hedeflerini belirlemelerini, bu hedeflere ulaşmada yön ve zaman tespiti yapmalarını sağlayacak iş, eğitim ve diğer geliştirmeye yönelik faaliyetleri programlamaları süreci olarak tanımlanabilir (Anafarta, 2001: 3). Tüm planlama süreçlerinde olduğu gibi ihtiyaç duyulan verilerin bilgi sistemi kullanılarak toplanması ve kaydedilmesi gerekir. Planların oluşturulmasında, verilerin analizinde ve sunumunda yine bilgi sistemlerinden yararlanılır. Kariyer geliştirme, bireylerin her birinin, kendine özgü süreçler şeklinde sürekli kendilerini geliştirmeleri, yapmaları gereken çalışmalar ile örgütün çalışanlarına bu konuda sunduğu resmî etkinliklerdir (Aydemir, 2000: 7). Hastanelerde kariyer planlama ve kariyer geliştirme çabalarının ana hedefi yönetici pozisyonuna doğru yükselmektir. Bir operatör doktor için kariyer hedefleri ana hatlarıyla uzman doktor, birim yöneticisi, başhekimlik şeklinde çizilebilir. Bir hemşire için kariyer uzman hemşire, hemşire yöneticisi, başhemşire şeklinde özetlenebilir. Benzer şekilde bir tıbbi sekreter için kariyer hedefleri, şef, müdür ve başmüdür olarak görülebilir. Bu hedeflere ulaşabilmek için öncelikle hedeflerin ulaşılabilir olması ve personelin iyi motive olması gerekir. Daha sonra iyi bir planlama ve gerekli desteklerle çalışanlar kariyer hedefleri için gerekli çabayı göstermelidirler. Kariyer geliştirmede hastane yönetiminin bir kariyer ilerleme sistemi oluşturarak uygulaması, çalışanları desteklemek ve motive etmek için önemli bir çalışmadır. Kariyer ilerleme sistemlerinin hedefi hem mesleki beceri ve deneyimlerin geliştirilmesi hem de yönetici olmak için gerekli donanımın kazandırılması olmalıdır. Bu amaçla yapılacak faaliyetlerinin planlanması, geliştirilmesi, desteklenmesi, izlenmesi ve kontrolü hastane bilgi sistemleri kullanılarak daha etkili yapılabilir. Kariyer ilerleme sistemindeki faaliyetler üç başlık altında sınıflandırılabilir: Danışmanlık ve yönlendirme Eğitim faaliyetleri Performans izleme ve değerlendirme Kariyer Yönetimi; kariyer planlama ve kariyer geliştirme çalışmalarının birleşiminden oluşur.



Özet•İnsan kaynağı: Bir kurum ya da kuruluşta üretim süreçlerine katılan tüm kişileri

ifade eder. Bu tanımda kurum ya da kuruluş ifadesi kamu kurumları özel kuruluşlar ve kâr amaçlı işletmelerin tümünü kapsamaktadır. •Bir kurumda insan kaynakları yönetiminin performansı personelin dört özelliği ne kadar taşıdığı ile ölçülür: Yeterlilik, bağlanma, uyum ve etkinlik•İnsan kaynakları yönetiminin başarılı olması için öncelikle amaçların açık ve net olarak ortaya konması, daha sonra kurumun personel ihtiyacının nitelik ve nicelik olarak belirlenmesi ve doğru bir planlamayapılması gerekir. •Sağlık hizmetinin kalitesi hastanedeki tüm personelin görevlerini zamanında, bilinçli ve tam olarak yapmalarına bağlıdır. Çünkü sağlık hizmetinde çok küçük ayrıntılardaki yanlışlıkların bile sonuca olağanüstü olumsuz etkileri olabilir. •Kamuda insan kaynakları yönetimi merkezî bir anlayış ile yönetilmektedir. Özel ve vakıf hastanelerinin devlet hastanelerinden en önemli farkı, rekabet ortamında, kâr amacı güderek faaliyet yapmalarıdır. •İnsan kaynakları bilgi sistemleri, kurumun insan kaynakları ile ilgili verilerin bilgisayar ortamında depolandığı, işlendiği ve raporlandığı sistemlerdir. •Elektronik insan kaynakları (E-İnsan Kaynakları), insan kaynakları bilgi sisteminin kullanıcı ara yüzlerinin web ortamında internetten kullanıma açılması anlamına gelir. •İnsan kaynakları yönetiminin temel fonksiyonları şunlardır:•İnsan Kaynakları Planlaması•İş Analizi ve İş Dizaynı•Personel Seçme ve İşe Alma•Oryantasyon•Eğitim•Kariyer Yönetimi ve Performans Değerleme



DEĞERLENDİRME SORULARI1. Aşağıdakilerden hangisi hastane sistemi için bir insan kaynağı değildir?

a) Hasta

b) Yönetici

c) Doktor

d) Teknisyen

e) Hemşire

2. Aşağıdakilerden hangisi insan kaynağında olması gereken temel özelliklerden

biri değildir?

a) Yeterlilik

b) Bağlanma

c) Uyum

d) Kariyer hedefi

e) Maliyet etkinlik

I. Yönetsel Yetkinlik

II. Bilgi Yönetimi

III. Değişim Yönetimi

3. Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri İnsan kaynakları yöneticisinin sahip

olması gereken yetkinlikler arasında yer alır?

a) Yalnız I

b) Yalnız II

c) I ve II

d) II ve III

e) I,II ve III

4. Aşağıdakilerden hangisi insan kaynakları bilgi sisteminin insan kaynakları

yönetimine yararlarından biri değildir?

a) Doğruluk

b) Uzmanlık

c) Hız

d) Verimlilik

e) Kullanım kolaylığı



5. Herhangi bir zamanda eksik ya da fazla personel bulundurmaktan

kaynaklanacak kayıpların iyi bir planlama ile önlenebilmesine

………………………….. denir.”

Cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

a) uygunluk

b) süreklilik

c) etkinlik

d) etkililik

e) verimlilik

I. Kaynakların belirlenmesi

II. Mevcut durum analizi

III. Değerlendirme

IV. Stratejik plan oluşturma

V. İhtiyaçların belirlenmesi

6. Yukarıdaki insan kaynakları planlama adımlarının doğru sırası aşağıdakilerden

hangisidir?

a) V-II-IV-I-III

b) III-I-V-II-IV

c) III-II-V-I-IV

d) IV-II-V-I-III

e) IV-II-V-III-I

I. Terfi

II. İlan

III. Beceri Envanteri

7. Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri işe alımda iç kaynak kullanımı

yöntemleri arasında yer alır?

a) Yalnız I

b) Yalnız II

c) I ve II

d) I ve III

e) II ve III

8. Personel seçim sürecinde iş görüşmesinden sonra hangi aşama gelir?

a) İşe Başlatma

b) Bilgi Ölçüm Testi

c) Referans Araştırması

d) Sağlık Kontrolü

e) İşe Alım Kararı



9. Aşağıdakilerden hangisi insan kaynakları bilgi sistemlerinin içerdiği bilgilerden

biri değildir?

a) Hasta sigorta bilgileri

b) Çalışanların listesi

c) Personel profil bilgileri

d) Personelin iletişim bilgileri

e) İşle ilgili bilgiler

10.Aşağıdakilerden hangisi insan kaynakları bölümünün görevlerinden biri

değildir?

a) İş analizi

b) İş dizaynı

c) İşe alma

d) İş süreçleri

e) Eğitim

Cevap Anahtarı

1.A, 2.D, 3.E, 4.B, 5.D, 6.D, 7.C, 8.A, 9.D, 10.E



YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞERKAYNAKLARADAL T. Z. ATAAY, C.İ. UYARGİL vd., (2000) “İnsan Kaynakları Yönetimi”, İ.Ü

İşletme Fakültesi İşletme İktisadi Enstitüsü Araştırma ve Yardım Vakfı

Yayınları, İstanbul

BİNGÖL D. (2003) İnsan Kaynakları Yönetimi, Beta Yayınları, İstanbul

ÇAVDAR H. M. ÇAVDAR, (2010) “İşletmelerde İşgören Bulma ve Seçme Aşamaları”

Journal of Naval Science and Engineering, Vol. 6 , No.1, pp. 79-93

EKİNCİ H. (2001), “The Begining And Development Of Human Resources

Management”, İşletme Bitirme Tezi, Basılmamış, Newport University

Business Administration

FINDIKÇI İ. (1999), İnsan Kaynakları Yönetimi, 7. Baskı, Alfa Yayıncılık, İstanbul

FINDIKÇI İ. (2002); “İnsan Kaynakları Yönetimi”, Alfa Basım Yayım, İstanbul.

http://notoku.com/insan-kaynaklari-bilgi-sisteminin-gereksinim-duydugu-bilgiturleri/#

ixzz4LRHw4xEP

ÖZCAN S. Y. TAŞ, Y. BOYSAN, (2014) “Sağlık Sektöründe Bir İş Analizi Uygulaması”

Yalova Sosyal Bilimler Dergisi yıl 5 sayı 10

TAHİROĞLU F. (2002) “Düşünceden Sonuca İnsan Kaynakları”, Hayat Yayınları,

İstanbul

www.baskent.edu.tr/~sahin/b18.ppt

YENİLMEZ K. S. KAYA, P. YALÇIN BALÇIK, N. A. DOLGUN, (2016) “Hastanelerde İşe

Alıştırma (Oryantasyon) Programının Değerlendirilmesi: Hacettepe

Üniversitesi Hastaneleri Örneğ”, Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 19(2): 131-

152

YÜKSEL Ö. (1998), İnsan Kaynakları Yönetimi, 2. Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara

HASTANE RANDEVUSİSTEMLERİHASTANE BİLGİ

SİSTEMLERİDoç. Dr. AlperAYTEKİNÖğr. Gör. FatmaSÖNMEZ ÇAKIRİÇİNDEKİLER• Randevu Sistemleri

• Bilgisayarlı ve Elle Tutulan

Randevu Sistemleri

• Randevu Çizelgeleme Sistemi

Tasarımı

• Randevu Çizelgelemede Etkili

Olan Faktörler

• Randevu Çizelgeleme Tipleri

ve Algoritmalar

• Randevu Çizelgeleme

Sİstemlerinde Performans

Ölçütleri

• Merkezi Hastane Randevu

Sistemi (e-Randevu)


•Randevu sistemlerini

anlayabilecek,

•Hastane randevu sistemi

tasarımının nasıl yapıldığını

öğrenebilecek,

• Randevu çizelgeleme modellerini

kavrayabilecek,

• Doktor/hasta bekleme sürelerini

minimuma indirmek için yapılması

gerekenleri açıklayabilecek,

• Türkiye'de Kullanılan e-Randevu

Sistemini öğrenebileceksiniz.

ÜNİTE

5Hastane Randevu Sistemleri ve Bilgi Teknolojileri


GİRİŞBir hizmeti etkin ve verimli bir şekilde sunabilmek için sahip olunan

kaynakları ve süreyi en iyi şekilde kullanmak gerekmektedir. Kaynakları ve zamanı

en iyi şekilde kullanmak amacıyla randevu çizelgeleme sistemleri geliştirilmiştir.

Randevu çizelgeleme sistemleri ile hastanelerde daha iyi bir kaynak

planlanması (iş gücü ve teçhizat kullanımının etkin ve verimli planlanması)

yapılarak vatandaş/hasta memnuniyetinin artırılması hedeflenmektedir. Ayrıca bu

sistemle, hastanelerde kaynak kullanımının ve dağıtımının ölçülmesi (iş gücü,

makine ve teçhizat kullanımının etkin ve verimli uygulanması) suretiyle, sağlık

hizmetleri sunumunun verim ve kalitesinin artırılması sağlanabilmektedir.

Hastane randevu sistemleri, hastalara en uygun doktorla, en uygun sağlık

kuruluşunda ve en uygun zamanda hizmet verebilmek amacıyla tasarlanmaktadır.

Hastane bilgi sisteminde kullanılan ilk basamaktaki “hasta kayıt kabul, taburcu ve

transfer işlemleri” modülünün önemli bir parçasıdır.

Resim 5.1. Hastane Randevu Sistemi

Hastane randevu sistemlerinde;

Sağlık hizmetlerinde kaliteyi artırmak,

Hastaların sağlık hizmetlerine erişimini kolaylaştırmak,

Hastanelerde daha iyi bir iş gücü planlaması yaparak hasta memnuniyetini

artırmak,

Hastanelerde bekleme sürelerini kısaltmak,

Çok erken saatlerde oluşan bekleme sıralarını ortadan kaldırmak

hedeflenmektedir.

İyi bir randevu sistemi, sürekli gözden geçirilip geliştirilerek, klinik içindeki

hasta akışını düzenlemeye yardımcı olmalı, hastaların bekleme süreleri ile

doktorların boş kalma sürelerini ve fazla mesai risklerini en aza indirmelidir.

Hastanelerde randevu sistemleri geliştirilirken hizmeti verecek sağlık birimi

oldukça önemli hâle gelmektedir. Birincil basamak sağlık sistemlerinde, uzman

kliniklerde ve cerrahi operasyonlarda yapılacak randevu çizelgeleme sistemi

birbirinden farklı tasarlanmak zorundadır.

Randevu çizelgeleme, belirli kurallara ve tasarı aşamasında kabul edilen

algoritmalara göre yapılmaktadır. Sistemin başarısı önceden belirlenen

performans kriterlerinin analiz edilmesiyle ölçülmektedir.

Hastane randevu

sistemi, Hastane bilgi

sisteminde kullanılan ilk

basamaktaki “hasta

kayıt kabul, taburcu ve

transfer işlemleri”

modülünün önemli bir

parçasıdır.

Hastane Randevu Sistemleri ve Bilgi Teknolojileri


HASTANE RANDEVU SİSTEMİ Hasta kayıt kabul, taburcu ve transfer işlemleri (Registration-Admission Discharge and Transfer) sistemi, idari sistemler için kullanılan bir modüldür. Hastane bilgi sistemlerinde yer alan bu bölüm, temel bir modülde hastanenin tüm bölümleriyle ilgili yeni hasta kabulü için bir kayıt oluşturmak üzere kullanılan ilk veri dizisini toplar ve taburcu işleminden sonraki veriler ve işlevleri bu uygulamaya ekler. Hasta kayıt kabul ve danışma modülü (Örengül, 2008); Kurumsal hasta indeksini oluşturmak ve güncelleştirmek, Kurumda gerekli olan sayım görüntüleri ve ilişkili raporlarını oluşturmak, Uygun olduğunda kullanım protokolleri başlatmak, Otomatik kayıt izleme modülleri aracılığıyla hasta kaydını yeniden elde etmek, kopyaları tebliğ etmek ve erken raporlar için veri sağlamak, Klinik randevuları kolaylaştırmak için veriyi poliklinik listeleme sistemlerine aktarmak, Hastayla ilgili veri aktarımı için iletişim sistemleri yoluyla, doktor muayene odalarına ve diğer sağlık birimlerine bağlantı sağlamak, Hasta kabullerin izlenmesi ve tercihli hasta kabulünün listelenmesi, hastane sayımlarındaki günlük dalgalanmaları azaltmaya ve esnek personel sistemlerinde çalışmanın geliştirilmesine yardım eder. Poliklinik hastalarının randevu çizelgeleme sistemleri özellikle çok sayıda kliniği olan sağlık hizmetleri organizasyonlarında yaygındır. Verilen randevuların kayıtlarının tutulması ve randevu zamanları için bilgisayar sistemleri tasarlanmıştır. Sistem verileri klinik, hasta tipi, günün herhangi bir zamanı ve haftanın bir günü gibi analiz için gerekli değişkenlerle birlikte saklayabilmektedir. Hastane randevu sistemi, hastanın; Uygun bir doktor ile, Uygun bir tarih ve zamanda, Uygun bir yerde (hastane/poliklinik/sağlık

ocağı/ameliyathane) buluşması demektir. Resim 5.2. Randevu Optimizasyonu Hastane randevu sistemi, hastanın Uygun bir doktor ile Uygun bir tarih ve zamanda Uygun bir sağlık merkezinde buluşması demektir.



BİLGİSAYARLI VE ELLE TUTULAN RANDEVU ÇİZELGELEME SİSTEMLERİ Bilgisayarlı randevu çizelgeleme sistemleri insanların randevularını ve toplantılarını yönetmek için bir dizi algoritmaların ve kuralların kullanıldığı bir metottur. Bilgisayarlı randevu sistemleri kullanıcıların kendine özel zamanlarını gizlerken, boş zamanlarını herkesin göreceği bir şekilde yayınlamalarını sağlar. Elle tutulan randevu çizelgesine oranla daha etkilidir ancak iyi bir randevu sekreteri de başarılı bir randevu takibi yapabilir (Davidson,

2016). Elle Tutulan Çizelgeleme Yöntemleri Kâğıt-Kalem yöntemi, bir sekreter tarafından merkezî bir takvim üzerinde işlenen oldukça eski bir yöntemdir. Bu modelde, rezervasyonu yapan kişinin düzenli bir randevu takibi yapabilmesi için merkezî takvimi sürekli olarak güncel tutmalıdır. Çok büyük gruplar ya da çok yoğun takvimlerin olduğu durumda bu sistem çok çabuk

yetersiz hâle gelebilir. Kamuya Açık Çizelgeleme Bilgisayarlı çizelgelemenin ilk adımı, herkes tarafından ulaşılabilecek bir takvimin oluşturulmasıdır. Bu takvimler kullanıcılara kendi özel zamanlarını gizleyebileceği ve herkesin görebileceği uygun zamanlarını paylaşabileceği bir planlama yapmasını sağlar. Bu modelde, hastalara bir randevu zamanı gösterilmeden, doktorun bu randevu

talebini kabul edip etmeme seçeneği bulunmaktadır. Açık Erişim Çizelgeleme Bu sistem kamuya açık çizelgelemenin bir adım ötesinde olup, randevu isteklerini servis sağlayıcının yetenekleriyle zenginleştirilerek yayımlanmış bir randevu sistemidir. Örneğin, bir doktor muayenehanesinde hastaların yaklaşan durumunu izleyebileceği ve çevrimiçi olarak randevu talep edebileceği bir çizelge yayınlayabilir ya da hastanın haftanın belirli bir gününde müsait olan bir

zamanı görmesi mümkün olabilir. RANDEVU ÇİZELGELEMEDE ETKİLİ OLAN FAKTÖRLER Bu ünitede bahsedilenler herhangi bir poliklinikte yapılan bir uygulama olmamakla birlikte, pratikte karşılaşılacak tüm olası varyasyonları da kapsamamaktadır. Bunun yerine, herhangi bir poliklinik veya hastanede karşılaşılabilecek muhtemel bir randevu ortamı tasvir edilmektedir. Dikkat edilecek hususlar ise randevu kuralları, hizmetin başlayacağı tarih ve saat, son olarak hesaplanan buluşma zamanı ile gerçekleşen buluşma zamanı arasındaki farkların nedenleri olacaktır. Randevu kuralları, hastaları farklı öncelik sınıflarına göre (yaşlıların ve bebeklerin önce alınması gibi) sıralama kurallarını belirtmektedir. Asıl amaç,



planlanan ve gerçekleşen buluşma zamanlarına göre her bir poliklinik için ayrılan

kapasite miktarının belirlenmesidir (Gupta ve Denton, 2008).

Saat ve zaman olarak belirtilen başlangıç zamanı hem hizmet sağlayıcıların

(doktor/hemşire) hem de hastaların, muayene veya yapılacak işlem için hazır

bulunduklarını varsayar. Planlanan ile gerçekleşen arz/talep arasında mutlaka fark

oluşmaktadır.

Beklenen hizmet süreleri (muayene/işlem süresi), doktor/hasta gecikmesi,

geç yapılan iptaller ve beklenmedik durumlar nedeniyle tam olarak

hesaplanamamaktadır. Ekipman/personel kapasitesi seçenekleri ve personel

planlaması da randevu planlamasını etkileyen en önemli unsurlardır.

Çizelgeleme yapabilmek için tüm hastalara, imkânlar dâhilinde, kısıtları da

göz önünde bulundurarak en optimum şekilde hizmet vermek için bir dizi karar

almayı zorunlu kılmaktadır. En basit şekliyle düşünülecek olursa, doktor sayısının

az olması en önemli kısıt gibi gözükmektedir. Bunun yanında bir doktorun gün

içerisinde yaklaşık 100 hastaya hizmet verdiği düşünüldüğünde, hastaların alacağı

hizmetin kalitesi de sorgulanır olacaktır.

En optimum hizmet süresini belirlemek amacıyla sağlık kuruluşlarını 3 farklı

sağlık sistemi için ayrı ayrı değerlendirmek gerekecektir (Gupta ve Denton, 2008;

Ak ve Çayırlı, 2011).

Birincil Basamak Sağlık Sistemlerindeki Randevu ÇizelgelemesiBirinci basamak sağlık hizmetlerinde hastaların büyük çoğunluğu, sabit bir

sürede karşılanabilecek hizmetlere gereksinim duyarlar. Çayırlı ve Veral (2003),

taksonomisinde detaylı bahsedilen randevu çizelgeleme tasarım öğeleri en

standart şekliyle bu kategoride kullanılmaktadır. Örneğin, servis sağlayıcılar

mevcut muayene sürelerini 15-30 dakikalık dilimlere bölerek her bir kategorideki

randevu isteklerine göre standart dilim sayısını belirleyebilirler. Her gün için

randevuya başlama ve bitiş zamanları belirlenip ayrıca son dakika çıkabilecek bazı

randevu istekleri için de boş zaman dilimleri de bırakılabilir (Ak ve Çayırlı, 2011).

Birinci basamak sağlık sistemleri için kapasite planlamaya yönelik

çalışmalarda genel amaç bekleme süresini azaltmaktır (Denton ve Gupta, 2008).

Uzman Kliniklerdeki Randevu ÇizelgelemesiUzman kliniklerde hasta muayene süresi hastaların tanılarına ve diğer

karakteristiklerine göre daha fazla değişkenlik gösterme eğilimindedir. Bundan

dolayı, servis zamanı standart zaman dilimlerine bölünemeyebilir. Ayrıca, birçok

uzman klinik birinci basamaktaki doktordan sevk istemektedir. Bu tür durumlarda,

randevular sevk edilen doktorun tıbbi asistanı tarafından verilir. Kayıtlar periyodik

aralıklarda (Örneğin; Günün sonunda) yapılabilir. Uzman kliniklerde randevu

çizelgeleme, ortaya çıktıktan hemen sonra müdahale edilmesi gereken acil

randevu istekleri için kapasite ayırma ihtiyacı ve daha değerli olan uzman doktor

zamanının boşa gitmemesi için ayrıca özel bir çaba gerekmesi nedenlerinden

dolayı daha karmaşıktır.

En optimum hizmet

süresini belirlemek

amacıyla sağlık

kuruluşlarını 3 farklı

sağlık sistemi için ayrı

ayrı değerlendirmek

gerekecektir. Bunlar;

Birincil Basamak

Sağlık Sistemleri,

Uzman Klinikler,

Cerrahi

Operasyonlardaki

Randevu Sistemleri



Cerrahi Operasyonlarda Randevu Çizelgelemesi Cerrahi operasyonların çizelgelenmesi bu üç kategori içerisinde en karmaşık olandır. İşlem süreleri oldukça değişkendir ve

gerekli tıbbi taramaları yapmak için bazı operasyon öncesi randevulara ihtiyaç duyulabilir. Nitekim çeşitli hizmet sağlayıcıları ve farklı kaynakların koordineli bir şekilde çizelgelenmesi gerekebilmektedir. Örneğin, operasyonu yapacak cerrahi ekibe ek olarak, düzgün donanımlı bir ameliyat odası, uzman hemşire ekibi ve anestezi uzmanının da istenen başlama zamanında hazır olması gerekmektedir. Bundan dolayı, ameliyat çizelgelemeleri genelde iki aşamalı olmaktadır. Hasta ve doktor ameliyat için bir zaman penceresi belirlerler. Bu zaman penceresinin yeterli sayıda olmasından, diğer bir deyişle başka hastalar tarafından da seçilmesinden sonra, ikinci aşamada gün ve saate karar verilir. Bu iki aşamalı sistem, diğer sağlayıcılardan tıbbi kayıtların alınmasına, iptaller ve gecikmelere karşı bir izolasyon oluşturulmasına imkân sağlamaktadır. Son yıllarda Amerika Birleşik Devletleri’nde yaygınlaşan ve “açık erişim” (open access) olarak adlandırılan uygulamada, randevu talep eden hastalara aynı gün içinde hizmet vermek amaçlanmaktadır. Randevu çizelgeleme sistemleri, randevu çizelgeleme kuralları, hasta sınıflandırılması ve randevusuna gelmeyen (no-show) ve/veya randevusuz gelen hastalar (walk-in) için yapılacak ayarlamalar olmak üzere üç aşamada ele

alınmıştır (Ak ve Çayırlı, 2011). RANDEVU ÇİZELGELEME KURALLARI Çizelgeleme kuralları, hastaların hangi aralıklarla ve hangi sayıda çağrıldığını belirleyen, randevu sistemi tasarımının en temel karar aşamasıdır. Blok sayısı, her bloğa hangi sayıda hastanın çağrıldığıdır. Tekli ya da çoklu, sabit ya da değişken olabilir. Başlangıç bloğu, mesai saatinin başlangıcına kaç kişi çağrıldığını belirler. İki randevu arasındaki süreyi belirleyen randevu aralığı genellikle konsültasyon süresine (ortalama ve varyans) göre belirlenir. Bu üç değişkenin birleşimi “randevu kuralını” belirler. Bailey (1952), o zamanın yaygın yöntemi olan bütün hastaların mesai başlangıç saatine çağırılmasının hastaların gereksiz beklemelerine sebep olduğunu öngörerek, bugün kendi ismiyle anılan “Bailey Kuralı”nı önermiştir. Bu kuralda, ilk iki hastaya mesai saatinin ilk randevusu verilmekte, diğer hastalar ortalama konsültasyon süresine göre belirlenen sabit aralıklarla teker teker çağırılmaktadır. Benzetim modeli kullanarak, bu randevu çizelgeleme kuralının, doktorları fazla boş kalma riskine sokmadan, hastaların bekleme sürelerini iyileştirdiğini ispatlamıştır. Nitekim bu ilk çalışmadan sonra, sağlıkta randevu sistemlerinin kullanımı yaygınlaşmış ve literatürde farklı çizelgeleme kurallarının bilimsel olarak incelenmesi hız kazanmıştır (Ak ve Çayırlı, 2011). Bailey Kuralı, ilk iki hastaya mesai saatinin ilk randevusu verilmekte, diğer hastalar ortalama konsültasyon süresine göre belirlenen sabit aralıklarla teker teker çağırılmaktadır.



Randevu Çizelgeleme Tipleri (Fries ve Marathe, 1981; Çayırlı ve Veral, 2003). 1. Tek Blok 2. Tekli-Blok/Sabit-Aralık 3. Tekli-Blok/Sabit-Aralık, Sadece Birinci Blok Çoklu Bu modelde, hastaların tamamına klinik başlama saatinde randevu verilir. Kimin önce tedavi olacağı ve diğerlerinin ne kadar bekleyeceği hakkında hiçbir bilgi yoktur. Tek avantajı doktorun boş bekleme süresi minimumdur. Tekli-Blok/Sabit-Aralık Modeli’nde, hastalara klinik başlama saatinden itibaren sırayla randevu verilir. Diğer hastaların randevu başlama saatleri ise sabit bir aralık belirlendikten sonra otomatik olarak atanır (10 dk gibi). Beklenenden daha uzun ve kısa hizmet süresi bu sistemin etkinliğini azaltır. Tekli-Blok/Sabit-Aralık Modeli’nde beklenen hizmet süresinin daha kısa veya uzun olması durumunda doktor/hasta boş bekleme süresini en aza indirmek için klinik başlama saatinde alınan hasta sayısı fazla tutulmuştur. Tekli-Blok/Sabit-Aralık Modeli’ne göre daha verimlidir.



4. Çoklu-Blok/Sabit-Aralık (N-Hasta) 5. Çoklu-Blok/Sabit-Aralık, Sadece Birinci Blok Daha Çoklu Çoklu-blok/Sabit-aralıkta hizmet sürelerinin beklenenden daha uzun veya daha kısa olabilmesi ihtimaline karşın ilk gruba alınan hasta sayısı daha sonraki gruplardan özellikle daha fazla sayıda olmaktadır. 6. Değişken-Blok/Sabit-Aralık Belirli sabit aralıklarla değişen sayılarda gruplar hâlinde hastalara randevu verilmektedir. Burada gruptaki hasta sayısının belirlenmesinde herhangi bir kural yoktur. Tamamen tesadüfi olarak yapılmaktadır. 7. Tekli-Blok/Değişken-Aralık Hastaların durumlarının öncelikli olduğu bu modelde her bir hasta teker teker görüşmeye alınır. Hastanın durumuna göre hizmet süresi uzun ya da kısa olabilir. Randevu aralıklarının ve/veya blokların değişkenlik gösterdiği daha karmaşık randevu sistemlerine ilginin arttığı görülmektedir. Bazı analitik çalışmalar ile optimal randevu kurallarında randevu aralıklarının mesai saatinin ortasına doğru gittikçe arttığı ve son kısımda tekrar kısaldığı gözlemlenmiştir (Denton ve Gupta 2003). Kubbe (Dome) tipi randevu sistemi denilen bu yeni sistem son zamanlarda oldukça ilgi görmektedir (Ak ve

Çayırlı, 2011). Hasta Sınıflandırması Randevu sistemlerinin hazırlanmasında sadece çizelgelemenin nasıl olacağı değil, aynı zamanda farklı hasta gruplarının mesai saati içinde ne şekilde sıralanacağı da önemli bir problemdir. Burada en önemli etken randevu talebinde bulunan hastaların çeşitli gruplara ayrılabileceğidir. Sınıflandırma hastanın durumuna, yaşına ve uygulanacak işlemin türüne göre farklılık gösterebilir. Buradaki asıl amaç eğer muayene/işlem sürelerinde belirgin farklılıklar var ise bunların randevu sistemine yansıtılarak bekleme sürelerini en aza indirmektir (Denton ve Gupta, 2008). Çoklu-Blok/Sabit Aralık Modeli’nde belirli miktarda hasta aynı anda randevuya davet edilir. Daha sonraki hastalar da belirli sabit aralıklarla yine gruplar halinde görüşmeye çağrılırlar.



Randevusuna Gelmeyen ve/veya Randevusuz Gelen Hastalariçin Yapılan AyarlamalarBazı hastaların randevularına gelmeme ihtimali doğrultusunda randevu

defterine fazladan hastalar ilave ederek (overbooking) doktorun boş kalma riskinin

azaltılması öngörülebilir. Bu yöntem beklendiği üzere sağlık personelinin

verimliliğini artırmakta ancak aynı zamanda fazla mesai riskini ve hastaların

ortalama bekleme sürelerini artırmaktadır.

Pek çok klinik, randevulu hastaların bekleme sürelerini uzatmadan ve

doktorun fazla mesai riskini artırmadan, randevusuz gelen hastalara hizmet

verebilme problemi ile karşı karşıyadır. Randevusuna gelmeyen hastaların yarattığı

randevu boşluklarının, bu problemi çözeceğini düşünmek ise doğru değildir.

Nitekim bu faktörlerin zamanlamaları birbirinden bağımsızdır.

Acil hastalar (24 saat içerisinde görülmesi gereken hastalar) için de seansın

erken vakitlerinde acil hastalar için daha fazla dilim bırakırlarsa, ortalama hasta

bekleme süresinin daha düşük olması ve daha az acil hastanın muayene edildiği

tespit edilmiştir. Diğer yandan eğer seansın daha geç saatlerinde daha fazla boş

dilim bırakılırsa doktorun boş kalma süresinin daha düşük ve daha fazla acil

hastanın muayene edildiği gözlemlenmiştir (Ak ve Çayırlı, 2011).

Randevu Çizelgeleme Örnekleri ve Kullanılan AlgoritmalarLiteratürdeki randevu sistemlerinden örnekler (Klassen ve Rohleder, 1996;

Ak ve Çayırlı, 2011);

Çizelgeleme Kuralları

2BEG (Bailey Kuralı): İlk dilime iki hasta, sonraki dilimlere birer hasta

atanır

4BEG: İlk dilime dört hasta atanır, sonraki dilimlere birer hasta

atanır

OFFSET: İlk beş hasta sistematik olarak randevu zamanlarından daha

önce, geri kalanlar da sistematik olarak randevu zamanlarından

daha geç gelirler.

Randevu Çizelgeleme için Kullanılan Algoritmalar (Haziza, 2007)

• Hizmetin ilk olarak önce gelene sunulduğu çizelgeleme algoritması

• Bir sonraki iş en kısa sürecek çizelgeleme algoritması

• Öncelikli çizelgeleme algoritması

• En kısa kalan iş zamanı algoritması

• Round Robin (RR) çizelgeleme algoritması

• Çok aşamalı kuyruk çizelgeleme algoritması



RANDEVU ÇİZELGELEME SİSTEMLERİNDE PERFORMANS ÖLÇÜTLERİ İyi tasarlanmış randevu çizelgeleme sisteminde ana amaç, hastaların bekleme sürelerini ve doktorların boş kalma/fazla mesai sürelerini dengelemektir. Hastaların bekleme sürelerini, direkt ve endirekt olmak üzere ikiye ayırmak mümkündür. Endirekt bekleme, hastanın randevu almak istediği zaman ile randevusunun verildiği zaman arasında geçen süredir. Direkt bekleme ise hastanın klinik içeresindeki doktor bekleme süresidir ve çizelgelenmiş hastalar için randevu saatinden sonra hesaplanması daha doğrudur. Nitekim erken gelen hastaların daha uzun süre beklemesi kliniğin sorumluluğunda değildir. Endirekt bekleme süresi için kullanılan birim gün, direkt bekleme süresi için ise dakikadır (Ak ve Çayırlı, 2011). Literatürde alternatif randevu sistemlerini değerlendirmek amacıyla kullanılan çeşitli performans ölçütleri vardır. En çok kullanılan ana performans ölçütü, hasta ve doktor odaklı maliyetlerin toplamıdır: TM= MH(B) +MD(S) Bu toplam maliyet (TM) formülünde, “B” hastaların ortalama direkt bekleme süresi, “S” doktorun boş kalma süresidir. MH ve MD ise sırasıyla hasta bekleme ve doktor normal mesai maliyetlerini tanımlamaktadır. Bazı çalışmalarda doktorun fazla mesai süresi de maliyete katılmaktadır. Diğer bir önemli performans ölçütü, randevu sisteminin ne kadar adil ve eşitlikçi olduğu ile ilgilidir. Genellikle mesai saatinin ilk randevularını alan hastalar, diğer hastalara göre daha az beklerler. Nitekim gün içerisinde varyansın artmasına doğru orantılı olarak kuyrukların giderek uzaması beklenen bir sonuçtur. Üstelik yoğunluk arttıkça, doktorların hızlanması pratikte sıkça gözlemlenen bir durumdur ve hastalar iki açıdan da -hem artan bekleme süreleri hem de kısalan muayeneler yüzünden-haksızlığa uğrayabilmektedirler. Dolayısıyla, kullanılan randevu sisteminin ne derece “eşitlikçi” olduğunu, bekleme zamanlarının ya da kuyruk uzunluğunun varyansına bakarak değerlendirmek mümkündür. Bunların dışında, endirekt bekleme süreleri, doktor verimliliği (bir seansta muayene edilen hasta sayısı), hastaların istedikleri zaman diliminde randevu alabilmeleri ihtimalleri gibi çeşitli ölçütler de kullanılmaktadır. Sonuç olarak, performans ölçütleri üzerindeki etkileri en fazla olan ve dolayısıyla randevu tasarımını en çok etkileyen iki faktör, randevusuna gelmeyen hasta oranları (no-shows) ile randevusuz gelen hasta (walk-in) oranlarıdır (Ak ve Çayırlı, 2011). Endirekt bekleme, hastanın randevu almak istediği zaman ile randevusunun verildiği zaman arasında geçen süredir. Direkt bekleme ise hastanın klinik içeresindeki doktor bekleme süresidir.



En çok kullanılan performans ölçütleri şunlardır(Çayırlı ve Veral, 2003).

1. Maliyet Tabanlı Ölçütler

Hastaların bekleme süresi

Hastaların akış süresi

Doktorların boş kalma süresi

Doktorların fazla mesai süresi

2. Zaman-Bazlı Ölçütler

Hasta bekleme süresinin ortalaması, maksimum değeri ve sıklık dağılımı

Doktor boş kalma süresinin ortalaması, maksimum değeri ve sıklık dağılımı

Doktor fazla mesai süresinin ortalaması, maksimum değeri ve sıklık

dağılımı

Hasta akış süresinin ortalaması ve sıklık dağılımı

Randevularının ilk 30 dakikası içerisinde muayene edilen hasta yüzdesi

3. Yoğunluk Ölçütleri

Kuyrukta bekleyen hasta sayısı ortalaması ve sıklık dağılımı

Sistemde bekleyen hasta sayısı ortalaması ve sıklık dağılımı

4. Eşitlik Ölçütleri

Klinikteki yerlerine göre hastaların ortalama bekleme süresi

Bekleme zamanlarının varyansı

Kuyruk uzunluklarının varyansı

5. Diğer

Doktor verimliliği

Endirekt bekleme süresi

İstedikleri zaman dilimine randevu alabilen hastaların olasılığı

Klinik etkililiği

MERKEZİ HASTANE RANDEVU SİSTEMİ (MHRS)Merkezî randevu sistemi, Türkiye Cumhuriyeti'nin Sağlıkta Dönüşüm

Programı kapsamında, vatandaşların sağlık hizmetine daha kolay erişiminin

sağlanması ve hastanelerin daha etkin ve verimli şekilde hizmet sunabilmesi için

geliştirilmiş bir projedir. Bu amaçla 2009 yılında başlatılan çalışmalar

tamamlanarak 2011 yılında hizmetin ülke geneline yaygınlaşması sağlanmıştır

(MHRS, 2016).

Merkezi randevu sistemi, vatandaşların ALO 182 hattını arayarak veya

internet üzerinden, Sağlık Bakanlığına bağlı hastaneler ile ağız ve diş sağlığı

merkezlerinden muayene randevusu almalarını sağlayan bir hizmettir.

Vatandaş randevu talebinde bulunduğu hastane, poliklinik ve hekim

bilgilerinden en azından hangi polikliniğe gideceğini asistana bildirdikten sonra,

asistan uygun tarih ve saat dilimlerini vatandaşa iletir.

Merkezi randevu

sistemi, vatandaşların

ALO 182 hattını

arayarak veya internet

üzerinden, Sağlık

Bakanlığına bağlı

hastaneler ile ağız ve

diş sağlığı

merkezlerinden

muayene randevusu

almalarını sağlayan bir

hizmettir.



Resim 5.3. MHRS Giriş Ekranı Vatandaşlar, randevu almak istedikleri MHRS kapsamında olan hastanelerin internet sitelerindeki “Online Randevu” linkine basarak, “Vatandaş Giriş” ekranından kayıt oluşturup randevu alabilmektedir. Türkiye’de uygulanmakta olan bu randevu sisteminde bilinmesi gerekli iki önemli uygulama vardır. Bunlardan bir tanesi Devam Eden Muayene uygulamasıdır. Resim 5.4. MHRS 2.Ekran Devam Eden Muayene uygulaması, ağız ve diş sağlığı merkezlerinde doktorların tedavisini devam edecekleri hastalar için tanımlanan çalışma programlarıdır.



Devam Eden Muayene uygulaması, ağız ve diş sağlığı merkezlerinde doktorların tedavisini devam edecekleri hastalar için tanımlanan çalışma programlarıdır. Bu alan vatandaşlara açık değildir. Bu alana randevular doktorlar tarafından verilir. İlk muayeneyi yapan doktor, devam eden tedavi işlemlerine, bu alanlardan uygun tarih ve zaman dilimine göre hastasının bir sonraki randevusunu verebilir. Resim 5.5. MHRS 3. Ekran Diğer önemli bir uygulama ise Yeşil Liste uygulamasıdır. Yeşil liste, takip gerektiren hasta listesidir. Bu liste kaydını ilgili ana dal uzmanı ya da yan dal uzmanı yapar.

Muayene sonrası hekim tarafından uygun görülen hastalar yeşil listeye kaydedilir. Yeşil listeye kaydı yapılan hastalar 90 gün süre ile ilgili yan dal polikliniklerine Alo 182, mobil uygulama ya da internet aracılığı ile randevularını alabilirler. 90 günlük süre sonunda, doktor uygun gördüğü takdirde hastanın takibi süresiz olarak uzatılabilir. Takipli hasta listesine eklenen vatandaşımız ilgili yan dal polikliniğinin bulunduğu Türkiye'deki tüm hastanelerden randevu alabilirler. Yan Dal uzmanı tarafından sürekli takip listesine kaydedilen hastalar ise ömür boyu bu şekilde randevularını alabilirler (MHRS, 2016). Yeşil liste, takip gerektiren hasta listesidir.



Özet•Hastane randevu sistemi; hastanın uygun bir doktor ile, uygun bir tarih ve

zamanda uygun bir yerde (hastane/poliklinik/sağlık ocağı/ameliyathane)

buluşması demektir.

•Bilgisayarlı randevu çizelgeleme sistemleri insanların randevularını ve

toplantılarını yönetmek için bir dizi algoritmaların ve kuralların kullanıldığı

bir metottur. Bilgisayarlı randevu sistemleri kullanıcıların kendine özel

zamanlarını gizlerken, boş zamanlarını herkesin göreceği bir şekilde

yayınlamalarını sağlar. Elle tutulan randevu çizelgesine oranla daha

etkilidir, ancak iyi bir randevu sekreteri de başarılı bir randevu takibi

yapabilir.

•Birinci basamak sağlık hizmetlerinde hastaların büyük çoğunluğu, sabit bir

sürede karşılanabilecek hizmetlere gereksinim duyarlar.

•Uzman kliniklerde hasta muayene süresi hastaların tanılarına ve diğer

karakteristiklerine göre daha fazla değişkenlik gösterme eğilimindedir.

•Cerrahi operasyonların çizelgelenmesi bu üç kategori içerisinde en

karmaşık olandır. İşlem süreleri oldukça değişkendir ve gerekli tıbbi

taramaları yapmak için bazı operasyon öncesi randevulara ihtiyaç

duyulabilir.

•Çizelgeleme kuralları, hastaların hangi aralıklarla ve hangi sayıda

çağrıldığını belirleyen, randevu sistemi tasarımının en temel karar

aşamasıdır. Blok sayısı, her bloğa hangi sayıda hastanın çağrıldığıdır, tekli

ya da çoklu, sabit ya da değişken olabilir. Başlangıç bloğu, mesai saatinin

başlangıcına kaç kişi çağrıldığını belirler. İki randevu arasındaki süreyi

belirleyen randevu aralığı genellikle konsültasyon süresine (ortalama ve

varyans) göre belirlenir. Bu üç değişkenin birleşimi "randevu kuralını"

belirler.

•Bazı hastaların randevularına gelmeme ihtimali doğrultusunda randevu

defterine fazladan hastalar ilave ederek (overbooking) doktorun boş kalma

riskinin azaltılması öngörülebilir. Bu yöntem beklendiği üzere sağlık

personelinin verimliliğini artırmakta, ancak aynı zamanda fazla mesai riskini

ve hastaların ortalama bekleme sürelerini artırmaktadır.

•Endirekt bekleme, hastanın randevu almak istediği zaman ile

randevusunun verildiği zaman arasında geçen süredir. Direkt bekleme ise

hastanın klinik içeresindeki doktor bekleme süresidir ve çizelgelenmiş

hastalar için randevu saatinden sonra hesaplanması daha doğrudur.

Nitekim erken gelen hastaların daha uzun süre beklemesi kliniğin

sorumluluğunda değildir. Endirekt bekleme süresi için kullanılan birim gün,

direkt bekleme süresi için ise dakikadır.

•Performans ölçütleri üzerindeki etkileri en fazla olan ve dolayısıyla randevu

tasarımını en çok etkileyen iki faktör, randevusuna gelmeyen hasta oranları

(no-shows) ile randevusuz gelen hasta (walk-in) oranlarıdır.



DEĞERLENDİRME SORULARI1) Hastane bilgi sisteminin ilk modülü aşağıdakilerden hangisidir?

a) Ameliyathane Modülü

b) Radyoloji Modülü

c) Randevu Modülü

d) Eczane Modülü

e) Yatan Hastane Modülü

2) Hastalara randevu zamanları gösterilmeden, doktorun randevu talebini kabul

edip etmeme seçeneği olan çizelgeleme şekli aşağıdakilerden hangisidir?

a) Kamuya açık çizelgeleme

b) Elle tutulan çizelgeleme

c) Açık erişim çizelgeleme

d) İlk gelenin ilk hizmeti alacağı çizelgeleme

e) İşlem önceliği olan çizelgeleme

3) Hizmet sürelerinin 15-30 dakikalık dilimlere bölünerek randevu düzenlemesi

hangi sağlık sisteminde uygulanmaktadır?

a) İlkyardım sağlık sistemi

b) Cerrahi operasyonlar

c) Ağız ve diş sağlığı

d) Uzman klinikler

e) Birincil basamak

4) İşlem süresi değişken olup en karmaşık çizelgeleme yöntemi hangi sağlık

sistemindedir?

a) İlk yardım sağlık sistemi

b) Cerrahi operasyonlar

c) Uzman klinikler

d) Birincil basamak

e) Sağlık ocağı

5) İlk iki hastaya mesai saatinin ilk randevusunun verildiği, diğer hastaların

ortalama konsültasyon süresine göre belirlenen sabit aralıklarla teker teker

çağırıldığı çizelgeleme kuralı aşağıdakilerden hangisidir?

a) Tek Blok

b) Tekli Blok/Sabit Aralık

c) Tekli Blok/Değişken Aralık

d) Bailey Kuralı

e) Çoklu Blok/Sabit Aralık



6) Randevu aralıklarının mesai saatinin ortasına doğru gittikçe arttığı ve son

kısımda tekrar kısaldığı randevu sistemi aşağıdakilerden hangisidir?

a) Tekli blok/sabit aralık

b) Bailey

c) Çoklu blok/sabit aralık

d) Çoklu blok/değişken aralık

e) Kubbe

7) Aşağıdakilerden hangisi çizelgeleme için kullanılan algoritmalardan biri

değildir?

a) Hizmetin ilk olarak önce gelene sunulduğu çizelgeleme algoritması

b) Öncelikli çizelgeleme algoritması

c) Round Robin çizlegeleme algoritması

d) Çok aşamalı kuyruk çizelgeleme algoritması

e) İkili çizelgeleme algoritması

8) Hastanın randevu almak istediği zaman ile randevusunun verildiği zaman

arasında geçen süre aşağıdakilerden hangisidir?

a) İlk gelen için verilen süre

b) Direkt bekleme süresi

c) Endirekt bekleme süresi

d) Boşta kalan süre

e) Kliniğin sorumluluğundaki süre

9) Merkezi hastane randevu sisteminden telefonla randevu almak için

aşağıdakilerden hangisi aranmalıdır?

a) 155

b) 177

c) 160

d) 182

e) 180

10) Merkezî Hekim Randevu Sisteminde, Yeşil Liste aşağıdaki hangi hasta grubu

için uygulanabilmektedir?

a) Yatan hastalar

b) Tedavisi devam eden hastalar

c) İlk defa gelen hastalar

d) Yaşlı hastalar

e) Maddi durumu uygun olmayan hastalar

Cevap Anahtarı

1.C, 2.A, 3.E, 4.B, 5.D, 6.E, 7.E, 8.C, 9.D, 10.B



YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞERKAYNAKLARAk, Ronay ve Çayırlı, Tuğba (2011), “Randevu Sistemlerinin Sağlıkta Kalite ve

Verimlilik, Açısından Önemi: Literatür ve Uygulamadaki Örnekler”, III.

Uluslararası Sağlıkta Performans ve Kalite Kongresi, Ankara, s722-739.

Bailey, Norman T. J. (1952), “A study of queues and appointment systems in

hospital outpatient departments with special reference to waiting times”,

Journal of the Royal Statistical Society, Vol. 14, No. 2, pp. 185-199.

Çayırlı, Tuğba and Veral, Emre (2003), “Outpatient-scheduling in health care: A

review of the literature”, Production and Operations Management, Vol. 12,

No. 4, pp. 519-549.

Davidson, E. (2016) “What Is a Computerized Vs. Manual Scheduling System?”,

http://smallbusiness.chron.com/computerized-vs-manual-schedulingsystem-

11956.html, Erişim Tarihi: 18.08.2016

Denton, Brian and Gupta, Diwakar (2003), “A sequential bounding approach for

optimal appointment scheduling”, IIE Transactions, Vol. 35, No. 11, pp.

1003-1016.

Denton, Brian and Gupta, Diwakar (2008), “Appointment scheduling in health

care: challenges and opportunities”, IIE Transactions 40(9) 800-819.

Fries, Brant E. and Marathe, Vijay P. (1981), “Determination of Optimal Variable-

Sized Multiple-Block Appointment Systems”, Operations Research, Vol. 29,

No. 2 (Mar. - Apr., 1981), pp. 324-345.

Haziza, F. (2007), “Scheduling Algorithms”, Department of Computer Systems,

Uppsala University, Spring 2007.

Jonathan P. F. Strahl (2015), “Patient appointment scheduling system: with

supervised learning prediction”, Master's Programme in Machine Learning

and Data Mining, Master's Thesis, Aalto University, School of Science Espoo,

May 27.

Klassen, Kenneth. J. and Rohleder, Thomas R. (1996), “Scheduling outpatient

appointments in a dynamic environment”, Journal of Operations

Management, Vol. 14, No. 2, pp. 83-101.

MHRS (2016), TC. Sağlık Bakanlığı, Merkezi Hekim Randevu Sistemi,

https://www.mhrs.gov.tr/, Erişim Tarihi: 08.08.2016.

Örengül, O. (2008), “Hastane Bilgi Sistemleri”, Sağlık Bilişim Derneği, Çalışma

Grupları, http://www.saglikbilisimdernegi.org/makaleler.php?mak_id=6,

Erişim Tarihi: 16.08.2016

POLİKLİNİK VE KLİNİKHİZMETLERİNDE BİLGİSİSTEMLERİ KULLANIMIHASTANE BİLGİSİSTEMLERİYrd. Doç. Dr. HandanÇAMİÇİNDEKİLER• Poliklinik ve Klinik Hizmetleri

• Polikliniklerin İşleyiş Süreci

• Polikliniklerin İşleyişinde Bilgi

Sistemleri Kullanımı

• Kayıt İşlemleri

• Tıbbi Giriş ve Görüntüleme

• Tıbbi Raporlama

• İlaç ve Sarf Malzeme İstemi

• Poliklinik ve Servis

Raporlama


•Poliklinik ve klinik hizmetlerinde

bilgi teknolojileri kullanımının

önemini anlayabilecek,

•Poliklinik ve klinik hizmetlerinde

gerekli bilgi teknolojilerinin

kullanımını anlayabilecek,

•Poliklinik ve klinik hizmetlerin,

bilgi teknolojileri ile

entegrasyonunu kavrayabilecek,

•Poliklinik bilgi sistemlerinin alt

işlevlerini öğrenebileceksiniz.

ÜNİTE

6Poliklinik ve Klinik Hizmetlerinde Bilgi Sistemleri Kullanımı


GİRİŞ Bilgi sistemlerinin kullanım düzeyi, her sektörde olduğu gibi sağlık sektöründe de hızla artmaktadır. Sağlık kurumlarının en önemli yapılarından olan hastanelerde de bilgi sistemlerin

kullanımı ve gelişimi önem arz etmektedir. Zira hastaların ilk müracaat ünitelerinden biri olan polikliniklerde bilgi teknolojilerinin kullanımı sadece hastalar değil, sağlık çalışanları ve hastane yöneticileri açısından da birçok avantajı beraberinde getirmektedir. Bilgi sistemleri sayesinde hastalar, sağlık hizmetlerinden daha etkin ve hızlı bir şekilde yararlanabilmektedirler. Hekimler ve diğer sağlık çalışanlarının iş yükleri bilgi sistemlerinin kullanım düzeyine bağlı olarak düşerken, iş verimlilikleri artmaktadır. Hastane yöneticileri ile idari personel ise bilgi sistemleri sayesinde bilgilere anlık ulaşabilmekte ve performans değerlendirmeleri yapabilmektedirler. Bu ünitede, hastanelerin temel ünitelerinden olan poliklinik ve klinik hizmetlerinde bilgi sistemleri ile bunlara ait alt işlevlere ilişkin açıklamalara yer verilmiştir. Yine bu ünitede poliklinik ve klinik ayrımı yapıldıktan sonra bilgi sistemlerinin gerekliliğinin daha iyi anlaşılabilmesi için polikliniklerin işleyiş süreçleri detaylı olarak incelenmiştir. Bu ünitede ayrıca, poliklinik hizmetleri bilgi sistemlerinin alt işlevleri üzerinde durulmuş ve etkin bir bilgi sistemi ağının taşıması gereken özellikler alt başlıklar

hâlinde sunulmuştur. POLİKLİNİK VE KLİNİK HİZMETLERİ Poliklinik, Fransızca kökenli bir sözcük olup ayaktan muayene, tetkik, teşhis ve tedavi hizmetlerinin yapıldığı ve hastaların yataklı tedavi kurumlarında ilk müracaat üniteleridir. Örneğin Ortopedi Polikliniği, Nöroloji Polikliniği, Kardiyoloji Polikliniği, Göz Hastalıkları Polikliniği, Çocuk Sağlığı Polikliniği vb. bu tür ünitelerdendir. Klinik ise hasta bakımının yapıldığı yerdir. Klinik hizmetleri her ne kadar hasta bakımının yapıldığı yer olarak tanımlansa da uygulamada klinik hizmetleri ayakta bakılması gereken hastaların tanıların yapıldığı yerler olarak da tanımlanabilmektedir. Bu tür ünitelere ise Uyku Bozuklukları Merkezi, Diyaliz Ünitesi ve Evde Sağlık Hizmetleri örnek olarak gösterilebilir.

POLİKLİNİKLERİN İŞLEYİŞ SÜRECİ Bilgi teknolojilerinin poliklinik hizmetlerinde kullanımı son derece önemli bir husustur. Verilen sağlık hizmetinin kalitesi, hızı, güvenilirliği ve maliyeti bilgi teknolojilerinin kullanım düzeyinin bir çıktısıdır. Bilgi teknolojilerinin poliklinik hizmetlerinde kullanımının önem düzeyinin daha iyi anlaşılabilmesi için öncelikle bir sağlık kuruluşunda poliklinik işleyiş sürecinin iyi bilinmesi gerekmektedir. Poliklinik işleyiş süreci Şekil 6.1.’de gösterilmiştir. Poliklinik; ayaktan muayene, tetkik, teşhis ve tedavi hizmetlerinin yapıldığı hastaların yataklı tedavi kurumlarında ilk müracaat üniteleridir.

Poliklinik ve Klinik Hizmetlerinde Bilgi Sistemleri Kullanımı


Şekil 6.1. Poliklinik İşleyiş Süreci Şekil 6.1.’de görüldüğü gibi poliklinik işleyiş süreci genel olarak 8 aşamada gerçekleşmektedir. Bu aşamaların içeriği ve bilgi teknolojilerinin bu aşamalarda

kullanımı aşağıda açıklanmıştır. Müracaat İlk aşama müracaat aşamasıdır. Bu aşamada hasta ilgili polikliniğe ilk defa başvurmuş ise hasta bilgilerinin sisteme kayıt edilmesi gerekmektedir. Hastanın daha önce kaydı varsa T.C. kimlik numarası ile müracaatını yapabilmektedir. Merkezi Hastane Randevu Sistemi'ne (MHRS) kayıtlı olan sağlık kurumlarında hastalar, 182 nolu MHRS telefonunu arayarak veya internet üzerinden www.mhrs.gov.tr web sitesi aracılığıyla randevu alınabilmektedir. Bu sistem sayesinde hastalar, müracaat ve evrak kontrol aşamasını atlayarak doğrudan polikliniklere başvurulabilmektedir. Bu sebeple MHRS, poliklinik ve klinik hizmetlerinde kullanılan en önemli bilgi teknolojilerinden biridir. İlgili kullanıcı T.C. kimlik numarası ve parolası ile sisteme girerek istediği polikliniğe randevu alabilmektedir.

MHRS bilgi giriş ekranı görüntüsü Şekil 6.2.’de gösterilmiştir. 1. Aşama MÜRACAAT2. Aşama EVRAK KONTROL VE RANDEVU3. Aşama MUAYENE4. Aşama TETKİK İSTEMİ5. Aşama TETKİK GÖRME MUAYENESİ 6. Aşama ARA SONUÇ7. Aşama MUAYENENİN SONLANDIRILMASI8. Aşama KONTROL VE GÖZLEM MHRS; poliklinik ve klinik hizmetlerinde kullanılan en önemli bilgi teknolojilerinden biridir.



Şekil 6.2. MHRS Bilgi Giriş Ekranı Görüntüsü Evrak Kontrol ve Randevu Evrak kontrol aşamasında kayıt, ücretlendirme ve sıra alma işlemleri gerçekleştirilmektedir. Hastalara randevu verilirken T.C. kimlik numarası ile ilgili kurumlardan provizyon alınmaktadır. Provizyonu alınan hastalara istedikleri hekime sıra verilir. Provizyon onayı alınamazsa hasta ücretini ödeyerek veya eksik evrak belgesi düzenleyerek işlemlerine devam eder. Bu aşamada öncelikli muayene hakkı bulunan hastalarında sıra ve yönlendirme işlemleri gerçekleştirilir. Özürlü raporu bulunanlar, 65 yaş üstü yaşlılar, 7 yaş altı çocuklar ve özürlü raporu bulunan engelliler yasal mevzuata göre bekletilmeden muayeneye alınmaktadır. Hastalar, muayeneye yönlendirilirken (sıra verilirken) biri muayene için diğeri de olası istenecek tetkikler için en az 2 adet barkod düzenlenmektedir. Bireysel Etkinlik•MHRS sistemini kullanarak online bir randevu alınız. Daha sonra ynı randevuyu hastaneye giderek almayı deneyiniz. Muayeneye girene kadar geçen zaman farkını kayıt altına alınız. Ortaya çıkan zaman tasarrufunu bilgi teknonolojileri ile ilişkilendiriniz.



Muayene Hasta poliklinik veya kliniğe geldiğinde barkodu ve sırası kontrol edilerek muayeneye alınır. Günümüzde hastalar muayene sırasını, bilgi teknolojilerinden biri olan kapı üstü bilgilendirme ekranlardan takip ederek, muhtemel muayene saatlerini

belirleyebilmektedirler. Tetkik İstemi Hekimler, hastalara teşhis koyabilmek için gerekli durumlarda birtakım tetkikler isteyebilir. Hastanın başvurduğu hastanede ilgili tetkikler yapılabiliyorsa ilgili otomasyon aracılığıyla hekim tarafından girişler yapılarak hasta tetkik istenen birime yönlendirilir. İstenen tetkikler eş zamanlı olarak tetkik istenen birimin ekranına düşer ve sıra otomatik belirlenir. Hastalar sırası geldiğinde ilgili tetkik işlemini yaptırarak sonuçları bekler. Bu aşama ayrıntılı olarak 8. Ünitede anlatılmıştır. Hastanın başvurduğu hastanede ilgili tetkikler yapılamıyorsa, hastanın sevki başka bir sağlık kurumuna yapılır. Hatsa istediği sağlık kurumuna

giderek tetkiklerini yaptırabilir. Tetkik Görme Muayenesi Hastalardan istenen tetkiklerin sonuçları çıktığı anda eş zamanlı olarak tetkikleri isteyen hekim tarafından görülebilir ve yazdırılabilir bir formatta programa yüklenmektedir. Ancak tetkiklerin farklı sağlık kurumlarında yapıldığı durumlarda ilgi sonuçların hasta tarafından alınarak hekime getirilmesi gerekmektedir. Hastanelerde kullanılan bilgi teknolojilerinde bir birliğin sağlanması ileri

zamanlarda bu tür tetkikleri de eş zamanlı olarak hekimlerin görmesini sağlayabilir. Ara Sonuç İlgili muayene ve tetkikler tamamlanıp, tetkik muayenesinin yapılmasından sonra ilgili hekim muayeneyi sonlandırmadan önce ara sonuç verebilir. Bu sonuçlar sevk, yatış ve ameliyat işlemleridir. İlgili sağlık kuruluşunda sonuçlandırılamayan muayeneler için hastalar, daha donanımlı bir hastanede tedavisi yapılmak üzere sevk edilebilir. Bunun yanında ilgili hekim yatış kararı vererek, hastanın yatış işlemlerini başlatabilir. Bu tür bir süreç ilgili otomasyon tarafından gerçekleştirilerek, hastanın ilgili odaya yatış işlemleri gerçekleştirilir. Bunun yanında bazı durumlarda acil ameliyat kararı verilebilir. Böyle bir durumda hastanın da istemesiyle ameliyat

işlemleri için ilgili prosedürler işletilmeye başlar. Muayenenin Sonlandırılması Ara sonuç aşamasından sonra muayenenin sonlandırılması aşaması gelmektedir. Hasta hakkında yatış, ameliyat veya sevk gibi herhangi bir karar yoksa konulan teşhis doğrultusunda hekim yazılı veya sözlü olarak tedavi bildiriminde bulunabilir. Ayrıca hekimin uygun gördüğü durumlarda hastaya istirahat raporu ile adli rapor verilebilir.



Kontrol ve Gözlem Kontrol ve gözlem aşaması, önceki aşamalardan farklı bir aşamadır. Bundan önceki aşamaların tamamı hastanın ilgili polikliniğe başvurusu ile başlayıp muayenenin bitmesi ile sonlanmaktadır. Bu aşama ilgili polikliniğe tekrar başvuruyu gerektirmektedir. Hastalığın özelliklerine göre kontrol ve gözlem için hastadan yeniden polikliniğe başvurması istenebilir. Bu tür durumlarda hasta ilgili polikliniğe geldiğinde yeni bir barkod alarak başvurusunu gerçekleştirir. Bilgi teknolojilerinin üst seviyede kullanıldığı sağlık kurumlarında bu süreç daha hızlı işlemektedir. Yukarıda anlatılan aşamalar incelendiğinde karmaşık ve kompleks görülen bu sürecin ancak bilgi teknolojilerinin etkin kullanılmasıyla verimli hâle geleceği açıktır. Bilgi teknolojilerinin kullanılması sadece hasta açısından değil, aynı zamanda hekimler ve sağlık kurumlarının yönetimi açısından da ciddi zaman ve kaynak tasarrufu sağlayacaktır.

POLİKLİNİKLERİN İŞLEYİŞİNDE BİLGİ SİSTEMLERİ KULLANIMI Poliklinik Bilgi Sistemleri Bilgi sistemlerinin, sağlık hizmetlerinde kullanılmasındaki asıl amaç, bilginin kullanımını güvenilirliğini ve verimliliğini artırmak, sistemleri iyileştirip, maliyetleri düşürmektir (Faughnan, 1997: 689). Poliklinik bilgi sistemleri de benzer amaçlar doğrultusunda sağlık kurumlarında kullanılmaktadır. Poliklinik bilgi sistemleri, hastanın polikliniğe müracaatından hastaneyi terk etmesine kadar geçen süreçte ihtiyaç duyulan tüm resmî, tıbbi ve mali işlemlerin elektronik ortama aktarılması, ilgili kayıtların tutulması ve bu bilgilerin gerektiğinde incelenmesini sağlayan bilgi sistemleridir (Bleich ve Slack, 1991: 294). Hastanelerde polikliniklerin ve kliniklerin işleyiş sürecini verimli hâle getirebilmek için bilgi sistemlerinin etkin bir biçimde kullanılması gerekmektedir. Bunun sonucunda ilgili kişi ve kurumlar birtakım avantajlar sağlayacaktır. Polikliniklerde bilgi sistemlerin etkin kullanılmasının sağlayacağı avantajların bazıları aşağıdaki gibi sıralanabilir: Hastanın teşhis ve tedavi süreci kısalır. Polikliniklerde daha fazla hastaya sağlık hizmeti sunulur. Anlık bilgiler görüntülenebilir. Hastalar ve hekimler zaman tasarrufu sağlar. Hastane yönetiminin verimliliği artar. Muhasebeleştirme ve faturalama

süreci etkin hâle gelir. Polikliniklerde bilgi sistemlerin altyapısı (poliklinik modülü) hazırlanırken poliklinik işleyiş sürecinde gerekli olan temel bilgilerin elde edilmesine dikkat Poliklinik bilgi sistemleri, tüm resmî, tıbbi ve mali işlemlerin elektronik ortama aktarılması, ilgili kayıtların tutulması ve bu bilgilerin gerektiğinde incelenmesini sağlayan bilgi sistemleridir.



edilmelidir. Bunun yanında hazırlanacak olan bilgi sistemlerinin altyapısının

geliştirilebilir olması önemlidir.

Örneğin, işleyiş sürecini etkileyen yeni kanun ve yönetmelikler çıktığında

bilgi teknolojilerinin bu değişikliklere uyum sağlayabilecek şekilde hazırlanması

gerekmektedir. Aksi takdirde altyapının tekrar hazırlanması maliyet, zaman ve hız

açısından olumsuz sonuçlar ortaya çıkaracaktır. Bunun yanında kurulacak olan bilgi

sistemleri altyapısının bazı temel özelliklere sahip olması gerekmektedir.

Bu bağlamda hastanelerde kurulacak bilgi sistemlerinin aşağıdaki asgari

özellikleri sağlaması gerekmektedir (Özkul ve Odacıoğlu, 2004: 252):

Güvenilirlik: Gerekli olan tüm zamanlarda sistemin çalışır durumda olması

gerekmektedir.

Kullanılabilirlik: Kullanıcılar, kendileri için tanımlanmış işlemleri sorunsuz

gerçekleştirebilmelidirler.

Etkinlik: Sistemin işlem hızı, işlem süresi ve işlem zamanı istenilen düzeyde

olmalıdır.

Güvenlik: Sistemin yetkisiz müdahalelere karşı korumalı olması ve uyarı

sisteminin bulunması gerekmektedir.

Esneklik: Yeni teknolojik değişimler ile olası kanun ve yönetmeliklerin

getireceği düzenlemelere uyum sağlayacak düzeyde olmalıdır.

Polikliniklerde kullanılacak bilgi sistemlerinin sahip olması gerek en temel

özellikler Şekil 6.3.’de gösterilmiştir.

Tartışma

•Hastanelerde kullanılan bilgi sistemlerinin sahip olması gereken

özellikler arasında güvenilirlik, kullanırlılık, etkinlik, güvenlik ve

esneklik gösterilmiştir. Bu özellikler dışında bilgi sistemlerinin

taşıması gereken farklı özellikler olabilir mi? Sürekli gelişen ve

değişen bilgi sistemleri çerçevesinde tartışınız.

Bilgi sistemlerinin,

güvenirlilik, kullanırlılık,

etkinlik, güvenlik ve

esneklik özelliklerini

taşıması gerekmektedir.

KAYIT İŞLEMLERİ

TIBBİ BİLGİ

GİRİŞİ VE

GÖRÜNTÜLEME

TIBBİ RAPOR

HAZIRLAMA

İLAÇ VE SARF

MALZEME

İSTEMİ

POLİKLİNİK

RAPORLAMA

Şekil 6.3. Temel Poliklinik Bilgi Sistemleri



Kayıt İşlemleriTemel poliklinik bilgi sistemlerinin ilki poliklinik kayıt işlemleridir. Hastanın

poliklinik giriş işlemlerinin yapıldığı bu aşamada uygulanan bilgi sistemlerinin

aşağıdaki işlevleri kapsaması gerekmektedir:

Sistem, tüm poliklinikler ve acil servis arasında etkileşimi sağlayacak

şekilde tasarlanmalıdır.

Hastanın her müracaatında daha önce alınan alerji, diyabet ve benzeri

kronik hastalıklar otomatik olarak ekranda görülmelidir.

Hekimler ve hemşireler tarafından hasta dosyasına aktarılan tüm muayene

ve tedavi bilgileri elektronik ortamda görülebilmelidir.

Ücretli hastalar dışındaki, yeşil kart, emekli sandığı, SSK, Bağkur gibi SGK

mensubu hastaların mali kayıtlar, tedavi ve teşhis sonrasında

faturalandırmalara aktarılabilir düzeyde olmalıdır.

Hekim tetkik isteklerinde, tetkiki isteyen poliklinik, hekim, hemşire gibi

kullanıcıların işlem tarih ve saatleri sistemde görülebilmelidir.

Poliklinik bilgi sistemleri, laboratuvar bilgi sistemlerine bilgi akışı

sağlayacak şekilde yapılandırılmalıdır.

Sistem, ücretli hastalarla ilgili ödeme ve faturalandırma işlemlerinin

kontrol ve görüntüleme işlevlerini içermelidir.

Polikliniklerle ilgili sıra numarası, randevu saati ve hekim bilgisi gibi temel

kayıt bilgileri gerek hasta tarafından gerekse hekim tarafından görülebilir

şekilde olmalıdır.

Hastaya ait tüm tetkik, muayene ve fatura bilgileri ekranlarda

görüntülenebilir ve yazdırılabilir olmalıdır.

Tıbbi Bilgi Girişi ve GörüntülemeTıbbi bilgi girişi hekimler tarafından ilgili hasta hakkında tıbbi bilgilerin

girişlerinin yapıldığı aşamadır. Hekim tıbbi bilgi girişi yapabildiği gibi mevcut tıbbi

bilgileri de görüntülemek isteyecektir. Bu bakımdan tıbbi bilgi girişi ve

görüntüleme işlevinin sahip olması gereken temel gereksinimler aşağıda

belirtilmiştir.

Bilgi sistemleri, hekim tarafından hasta hakkındaki temel tıbbi bilgileri

girebileceği serbest bir bölüm içermelidir.

Hastanın tedavi gördüğü tüm birimler ve tıbbi bilgi girişleri aynı anda

görüntülenmesi sağlanmalıdır.

Gerektiğinde hekim dışındaki sağlık personelinin (tıbbi işlem yetkisi

verilmiş) sisteme erişimini sağlayacak şekilde olmalıdır.

Sistemin, birden fazla tanıyı aynı ekrana işlemeye ve görüntülemeye

olanak sağlaması gerekmektedir.

Sistem, temel tanı kodlarının yanında, hekim tarafından yeni tanı kaydı

yapabilmeye olanak sağlamalıdır.



Sistem, Sağlık Bakanlığı tarafından yayımlanan Sağlık Kodlama Referans Sunucusu (SKRS) ile uyumlu çalışmalıdır. Gizlilik ve Mahremiyet İlkeleri çerçevesinde sadece ilgili personelin tıbbi

bilgileri görüntülemesine izin verilmelidir. Tıbbi Rapor Hazırlama Bu işlev, hastaya ait tüm tanı ve sonuçların raporlandığı aşamadır. Raporlama işlemlerinin tüm ülkedeki sağlık kurumları tarafından ilgili hastanın müracaatında görüntülenebilir ve yazdırılabilir olması gerekmektedir. Bunun yanında ilgili bilgi sistemin tıbbi rapor hazırlama açısından bazı unsurlar dikkate alınarak tasarlanması gerekmektedir. Bu tasarımda aşağıdaki unsurlara dikkat edilmelidir: Tıbbi rapor hazırlama yetkisi sadece hekimlere verilmelidir. Diğer kullanıcılara erişim yetkisi verilmemelidir. Tıbbi raporlarda kullanılacak tanı kodlarının, listeler hâlinde hekim tarafından görülebilir ve listeden seçilebilir olması gerekmektedir. Sistem, yatan ve ayaktan hasta için farklı seçeneklerde tanı giriş ve raporlamaya izin vermelidir. Sitemin üreteceği rapor ve

listelerin her türlü ofis programları ile uygun olması sağlanmalıdır. İlaç ve Sarf Malzeme İstemi İlaç ve sarf malzeme istek, arama ve görüntüleme işlemlerinin yapılabilmesi ve ilgili bölümlere aktarımın sağlanabilmesi için geliştirilen bilgi sistemlerinin, takibi kolaylaştıracak şekilde tasarlanması gerekmektedir. Bu işlevle ilgili tasarımda aşağıdaki hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir: İlaç ve sarf malzemelere ilişkin kodlar, standartlaşmış kodlar olarak listeler halinde kullanıcılara sunulmalıdır. Çoklu listelerden tarama yapabilmek için ilgili ilaç ve sarf malzeme adlarını ekrana çağırabilecek arama motorları içermelidir. Hastaya yapılan tetkik, röntgen ve ufak çaplı operasyon gibi işlemelere ait kullanılan malzemelere ait ücretlerin, hasta kayıtlarına anlık aktarılmasına olanak sağlanmalıdır. Sisteme, çeşitli tarih aralıklarına (günlük, haftalık, aylık vb.) ait sorgu sonuçlarının görüntülenebilir ve yazdırılabilir olması

gerekmektedir. Poliklinik Raporlama Poliklinikler ilgili istatistiksel raporların çeşitli zaman aralıklarında ve dilimlerinde yetkililer tarafından raporlanması önemlidir. Bu raporlar

hastane yönetimi tarafından kullanılabileceği gibi Sağlık Bakanlığı ve izin alınması hâlinde akademik çalışmalar açısından da kullanılabilmektedir.



Başvuran hasta sayısı, başvurulan poliklinik, tanılar, kullanılan malzemeler

ve bunlara ait maliyet bilgileri içeren poliklinik raporları, detaylı ve özet istatistikler

halinde ilgili kullanıcıların bilgi ihtiyaçlarını karşılamalıdır. Bu sebeple bilgi

sistemleri tasarlanırken, sistemin üretebileceği her türlü istatistik ve raporların

görüntülenebilecek şekilde olmasına dikkat edilmelidir.

Görüldüğü gibi bilgi teknolojilerinin kullanımı her alanda olduğu gibi

hastanelerde sunulan poliklinik hizmetleri açısından da oldukça önemlidir. Bu

teknolojilerin kullanılmaması durumunda aşağıdaki bazı olumsuzluklar ortaya

çıkacaktır (Akkoç, 2009: 76-77):

Hizmet sunumu klasik ve manuel olması,

Maddi kayıpların yüksek olması,

Hizmet sunumunun daha fazla zaman alması,

Basılı evrak ve kırtasiye malzemesi kullanımı fazla olması,

Bilgilere geriye dönük erişimin zorlaşması,

İstatistiki kıyaslama imkânının kısıtlı olması,

Arşivlenmesi gerekli olan evraklar için büyük mekânlara gereksinim

duyulması,

Yeni uygulamaların takibi ve yeni bilgilere ulaşımın daha fazla zaman

alması.

Bunların dışında hasta yatış işlemleri hasta takip işlemleri ile hasta çıkış

işlemleri de poliklinik ve klinik hizmetleri arasında yer almaktadır. Sağlık

kurumlarında birbirinden farklılık gösterebilen bu işlemler daha çok poliklinik

hizmetleri arasında ele alınmaktadır. Bu sebeple bu tür işlemlerde de bilgi

sistemlerin kullanımı büyük önem taşımaktadır.

Bu süreçlerin başarılı bir şekilde yönetilebilmesi için hastanelerde

kullanılacak bilgi sistemlerin aşağıda sıralanan özellikleri taşıması gerekmektedir:

Acil serviste dahil olmak üzere tüm yataklı servisler arasında bağlantıya

izin vermelidir.

Poliklinikte yatan hastaların yanındaki refakatçi işlemleri yapılabilmelidir.

Bu aşamada bilgi sistemleri, refakatçı ücretleri ve kayıtlarının hasta yatış

işlemleri sırasında kayıtlara alınmalı ve gerekli düzenlemeler mali kayıtlara

otomatik yansıtılabilmelidir.

Yatan hastaya ait tüm bilgi ve onaylar otomasyona yüklenebilir olmalıdır.

Süreç içerisinde ortaya çıkabilecek ücret farklılıkları otomasyona anlık

yüklenebilmelidir.

Hasta dosyalarının elektronik ortamda saklanabilir ve yazdırılabilir olması

gerekmektedir.

Yatan hastaya ait tüm bilgiler (hasta bilgileri, ön tanı/tanı, oda numarası,

yatış veren ve istekte bulunan hekim ismi ) otomasyonda görülebilir

olmalıdır.



Tüm yatan hasta ve refakatçilere ait bilgiler istenilen zaman dilimlerinde (günlük, haftalık, aylık vb.) raporlanabilir ve yazdırılabilir formatta olmalıdır. Tartışma•Bilgi sisteminin herhangi bir nedenle bir gün boyunca devre dışı kaldığı bir durumda herhangi bir polikliniğe müracaat eden bir hastanın muayene, tetkik ve tedavi konusunda yaşayabileceği zorlukları tartışınız.



Özet•Poliklinikler; ayaktan muayene, tetkik, teşhis ve tedavi hizmetlerinin yapıldığı

hastaların yataklı tedavi kurumlarında ilk ve temel müracaat üniteleridir. Bu temel ünitelerin işleyiş sürecine bağlı olarak bilgi sistemlerinin kullanılması ve sürekli geliştirilmesi gerekmektedir.•Klinikler,

uygulamada klinik hizmetleri ayakta bakılması gereken hastaların tanıların yapıldığı yerlerdir.•Poliklinik bilgi sistemleri, hastanın polikliniğe müracaatından hastaneyi terk etmesine kadar geçen süreçte ihtiyaç duyulan tüm resmî, tıbbi ve mali işlemlerin elektronik ortama aktarılması, ilgili kayıtların tutulması ve bu bilgilerin gerektiğinde incelenmesini sağlayan bilgi sistemleridir. Bu bilgi sistemlerinin etkin kullanılmasıyla, hastanın teşhis ve tedavi süreci kısaltılabilir, polikliniklerde daha fazla sağlık hizmeti sunulabilir, hastanelerin verimliliği artırabilir ve gerekli bilgilere anlık olarak ulaşılabilir.•Poliklinik bilgi sistemlerinin güvenirlilik, kullanırlılık, esneklik, güvenlik ve etkinlik özellikleri taşıması gerekmektedir.•Poliklinik bilgi sistemleri uygulama alanlarına indirgenerek daha işlevsel hâle getirilebilir. Bu bağlamda, kayıt işlemleri, tıbbi bilgi giriş ve görüntüleme, tıbbi raporlama, ilaç ve sarf malzeme istemi ile poliklinik raporlama aşamalarında bilgi sistemlerinin nasıl kullanılması gerektiğinin iyi bilinmesi gerekmektedir.•Kayıt işlemleri, hastanın poliklinik giriş işlemlerinin yapıldığı aşamadır. Tıbbi bilgi girişi hekimler tarafından ilgili hasta hakkında tıbbi bilgilerin girişlerinin yapıldığı aşamadır. Tıbbi rapor hazılama hastaya ait tüm tanı ve sonuçların raporlandığı aşamadır. İlaç ve sarf malzeme istek aşamasında, arama ve görüntüleme işlemlerin yapılabilmesi ve ilgili bölümlere aktarımların yapılması hedeflenir. Poliklinik raporlama ise, poliklinikler ile ilgili istatistiksel raporların çeşitli zaman aralıklarında ve dilimlerinde yetkililer tarafından görülebilmesini sağlar.•Poliklinik hizmetlerinde bilgi sistemlerinin kullanılmadığı veya yetersiz kaldığı durumlarda maddi kayıpların artacağı, basılı evrak kullanımının ve kırtasiye mazlemesi kullanımının artacağı, istatistiksel karşılaştırma olanaklarının zayıflayacağı ve vermliliğin düşeceği unutulmamalıdır.



DEĞERLENDİRME SORULARI1. Aşağıdakilerden hangisi poliklinik ve klinik hizmetlerinde sunulması gereken

hizmetlerden biri değildir?

a) Ayakta muayene

b) Teşhis ve tedavi

c) Tanı koyma

d) Ücretlendirme

e) Hasta bakımı

2. Kayıt, ücretlendirme ve sıra verme işlemleri poliklinik işleyiş sürecinin hangi

aşamasında gerçekleştirilmektedir?

a) Müracaat aşaması

b) Evrak kontrol ve randevu aşaması

c) Muayene aşaması

d) Ara sonuç aşaması

e) Kontrol ve gözlem aşaması

3. Aşağıdakilerden hangisinde poliklinik bilgi sistemlerinin en geniş tanımı

verilmiştir?

a) Hastaların polikliniklere müracaatını ve yönlendirilmesini organize eden

bilgi sistemleridir.

b) Hastaların polikliniklere müracaatını, yönlendirilmesini ve muayene

işlemlerini sağlayan bilgi sistemleridir.

c) Hastalara ait her türlü tıbbi bilgi ve kayıtlarının tutulmasını sağlayana bilgi

sistemleridir.

d) Sağlık kurumlarında hastalara ait mali işlemlerin ve kayıtların tutulmasını

sağlayan bilgi sistemleridir.

e) Hastanın polikliniğe müracaatından hastaneyi terk etmesine kadar geçen

süreçte ihtiyaç durulan tüm resmî, tıbbi ve mali işlemlerin elektronik

ortama aktarılması, ilgili kayıtların tutulması ve bu bilgilerin gerektiğinde

incelenmesini sağlayan bilgi sistemleridir.

4. Aşağıdakilerden hangisi poliklinik bilgi sistemlerinin kullanımının sağlayacağı

avantajlardan biri değildir?

a) Hastane yönetiminin verimliliğini artırır.

b) Polikliniklerde daha fazla hastaya sağlık hizmeti sunulmasına katkı sağlar.

c) Hastaların teşhis ve tedavi sürecini kısaltır.

d) Hastaların muayene masraflarını yükseltir.

e) Hastalar ve hekimler açısından zaman tasarrufu sağlar.



5. Aşağıdakilerden hangisi hastanelerde kurulacak bilgi sistemlerinin taşıması

gereken asgari özelliklerden birisi değildir?

a) Kullanılabilirlik

b) Hızlılık

c) Güvenilirlik

d) Esneklik

e) Güvenlik

6. Aşağıdakilerden hangisi polikliniklerde kayıt işlemleri için tasarlanan bilgi

sistemlerinin taşıması gereken özelliklerden biri değildir?

a) Hekimler ve hemşireler tarafından hasta dosyasına aktarılan tüm muayene

ve tedavi bilgileri elektronik ortamda görülebilmelidir.

b) Ücretli hastalar dışındaki, yeşil kart, emekli sandığı, SSK, bağkur gibi SGK

mensubu hastaların mali kayıtlar, tedavi ve teşhis sonrasında

faturalandırmalara aktarılabilir düzeyde olmalıdır.

c) Poliklinik bilgi sistemleri, laboratuar bilgi sistemlerine bilgi akışı sağlayacak

şekilde yapılandırılmalıdır.

d) Hekim tetkik isteklerinde, tetkiki isteyen poliklinik, hekim, hemşire gibi

kullanıcıların işlem tarih ve saatleri sistemde görülebilmelidir.

e) Çoklu listelerden tarama yapabilmek için ilgili ilaç ve sarf malzeme adlarını

ekrana çağırabilecek arama motorları içermelidir.

7. Aşağıdakilerden hangisi polikliniklerde tıbbi bilgi girişi ve görüntüleme işlemleri

için tasarlanan bilgi sistemlerinin taşıması gereken özelliklerden biri değildir?

a) Hastaya yapılan tetkik, röntgen ve ufak çaplı operasyon gibi işlemelere ait

kullanılan malzemelere ait ücretlerin, hasta kayıtlarına anlık aktarılmasına

olanak sağlanmalıdır.

b) Gerektiğinde hekim dışındaki sağlık personelinin (tıbbi işlem yetkisi

verilmiş) sisteme erişimini sağlayacak şekilde olmalıdır.

c) Sistem, temel tanı kodlarının yanında, hekim tarafından yeni tanı kaydı

yapabilmeye olanak sağlamalıdır.

d) Sistem, Sağlık Bakanlığı tarafından yayımlanan Sağlık Kodlama Referans

Sunucusu (SKRS) ile uyumlu çalışmalıdır.

e) Sistemin, birden fazla tanıyı aynı ekrana işlemeye ve görüntülemeye

olanak sağlaması gerekmektedir.



8. Hekimler ve hemşireler tarafından hasta dosyasına aktarılan tüm muayene ve

tedavi bilgileri elektronik ortamda görülebilmesi, aşağıdaki bilgi sistemleri

uygulama alanlarının hangisinin etkinliği sonucu ortaya çıkar?

a) İlaç ve sarf malzeme istemi

b) Tıbbi giriş ve görüntüleme

c) Kayıt işlemleri

d) Tıbbi raporlama

e) Laboratuvar işlemleri

9. Aşağıdakilerden hangisi ilaç ve sarf malzeme alımında etkinliğin artırılması için

kurulan bilgi sistemlerinin özelliklerinden biri değildir?

a) Bilgi sistemleri, hekim tarafından hasta hakkındaki temel tıbbi bilgileri

girebileceği serbest bir bölüm içermelidir.

b) İlaç ve sarf malzemelere ilişkin kodlar, standartlaşmış kodlar olarak listeler

hâlinde kullanıcılara sunulmalıdır.

c) Hastaya yapılan tetkik, röntgen ve ufak çaplı operasyon gibi işlemelere ait

kullanılan malzemelere ait ücretlerin, hasta kayıtlarına anlık aktarılmasına

olanak sağlanmalıdır.

d) Sisteme, çeşitli tarih aralıklarına (günlük, haftalık, aylık vb.) ait sorgu

sonuçlarının görüntülenebilir ve yazdırılabilir olması gerekmektedir.

e) Çoklu listelerden tarama yapabilmek için ilgili ilaç ve sarf malzeme adlarını

ekrana çağırabilecek arama motorları içermelidir.

10.Aşağıdakilerden hangisi bilgi sistemlerinin eksik kullanılması veya hiç

kullanılmaması durumunda karşılaşılabilecek olumsuzluklardan biri değildir?

a) Maddi kayıplar artar.

b) Hizmet sunumu zaman alıcı olur.

c) Basılı evrak ve kırtasiye kullanımı artar.

d) Hasta sayısı artar.

e) İstatistiki kıyaslama imkânı kısıtlı kalır.

Cevap Anahtarı

1.D, 2.B, 3.E, 4.D, 5.B, 6.E, 7.A, 8.C, 9.A, 10.D



YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞERKAYNAKLARAkkoç, L. (2009). Hastane Bilgi Yönetim Sistemi (Hbys)’nin Isparta’da Bulunan

Sağlık Kuruluşları Üzerindeki Etkililiğinin Araştırılması, Yüksek Lisans Tezi,

Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.

Anderson, J. G., Aydin, C. E., ve Jay, S. J. (1993). Evaluating Health Care

Information Systems: Methods and Applications. USA: Sage Publications,

Inc..

Austin, C. J., ve Harvey, W. J. (1983). Information Systems for Hospital

Administration. Michigan: Health Administration Press.

Bleich, H. L., ve Slack, W. V. (1991). “Designing a Hospital Information System: A

Comparison of Interfaced and Integrated Systems”. MD Computing:

Computers İn Medical Practice, Vol: 9(5), ss: 293-296.

Faughnan, J. (1997). “Evaluation Methods in Medical Informatics”. British Medical

Journal, Vol: 315 (7109), ss: 689-690.

Işık, O. ve Akbolat, M. (2004). “Bilgi Teknolojileri ve Hastane Bilgi Sistemleri

Kullanımı: Sağlık Çalışanları Üzerine Bir Araştırma” Bilgi Dünyası, Vol : 11(2),

ss: 365-389.

Johns, M. L. (1996). Information Management for Health Professionals. USA:

Thomson Learning.

Jorgensen, T. (1995). “Methods for Data Acquisition” (Ed.Van Gennip, E. M., ve

Talmon, J. L. Assessment and evaluation of information technologies in

medicine (Vol. 17). Netherlands: IOS Press.

Özata, M., & Aslan, Ş. (2004). Klinik Karar Destek Sistemleri ve Örnek

Uygulamalar. Kocatepe Tıp Dergisi, Vol: 5(1).ss: 11-17.

Özkul, A.E., ve Odacıoğlu, Y. (2004). Sağlık Kurumlarında Kaynak Planlaması,

Eskişehir, Anadolu Üniversitesi Yayınları

ACİL VE AMBULANSHİZMETLERİNDE BİLGİSİSTEMLERİ KULLANIMIHASTANE BİLGİSİSTEMLERİProf. Dr. ErmanCOŞKUNGülin ÜLKERİÇİNDEKİLER

• Acil ve Ambulans

Hizmetlerinin Hastane Bilgi

Sistemi İçindeki Yeri


Hizmetlerinde Kullanılan Bilgi

Sistemlerinin Özellikleri


Hizmetlerinde Kullanılan Bilgi

Sistemleri

• Web Tabanlı Otomasyon

Sistemleri

• Coğrafi Bilgi Sistemleri

• Mobil Bilgi Sistemleri


•Acil ve ambulans hizmetlerinde

kullanılan bilgi sistemlerini

öğrenebilecek,

• Bu sistemlerin kullandığı

teknolojiler hakkında bilgi sahibi

olabilecek,

•ASOS sistemi ve 112 Acil

Operasyon Yönetim Sistemi

hakkında bilgi sahibi olabilecek,

•Web Otomasyon, Coğrafi Bilgi

Sistemi ve Mobil Bilgi Sistemlerinin

önemini kavrayabileceksiniz.

ÜNİTE

7Hastane Bilgi Sistemleri


GİRİŞ Hastane öncesi acil sağlık hizmeti olarak ifade edilen ambulans hizmetleri ile hastane acil servis hizmetleri, doğaları gereği, diğer sağlık hizmetlerinden farklılık göstermektedir. Acil sağlık hizmetlerinin yedi gün yirmi dört saat kesintisiz oluşu, hizmetlerin yerine getirilmesinde zaman faktörünün çok büyük önem arz etmesi ve taşıdıkları ölümcül riskler, onları diğer sağlık hizmetlerinden ayırmaktadır. Bu hizmetlerin yerine getirilmesinde kullanılan bilgi sistemleri de hastane bilgi sisteminin bir parçası olmakla birlikte; iş süreci, akışı ve takibi açısından hastane bilgi sistemlerinin işleyişine tam olarak uymamaktadır. Hastane bilgi sistemleri, genel olarak belirli bir sıra ve düzende işleyen işlemleri kapsarken acil ve ambulans hizmetlerinde kullanılan bilgi sistemleri dağınık, belirli bir yapıya uymayan, kendine ait dinamikleri olan işlemlerin nasıl yapılacağını planlayan ve yöneten sistemlerdir. Bu nedenle acil ve ambulans hizmetlerinde kullanılan bilgi sistemleri, hastane bilgi sisteminin bir parçası olmakla birlikte, genelde ayrı sistemler olarak ele alınmaktadır. Hastane acil servis sağlık hizmetleri, genel tıp tarihi ile beraber gelişme gösterirken hastane öncesi acil sağlık hizmetleri tüm dünyada son otuz yılda önem kazanmaya ve hızlı değişimler göstermeye başlamıştır (MEB, 2011). Bilgi sistemlerinin bu hizmetlerde kullanımı ise teknolojik gelişmelere paralel olarak gelişmiş ve gelişmeye devam etmektedir. Bugün acil ve ambulans hizmetleri için geliştirilen birçok bilgi sisteminden faydalanılmaktadır. Özellikle internet teknolojisinin gelişmesi ile diğer birçok alanda olduğu gibi bu alanda da hızlı gelişmeler yaşanmıştır. Hem hastane öncesi acil hizmetlerinde hem de hastane

acil servis hizmetlerinde, web tabanlı otomasyon sistemleri ile mobil bilgi sistemleri en sık kullanılan bilgi sistemleri arasında yer almaktadır. Ayrıca ambulans hizmetlerinin etkin bir şekilde yerine getirilmesi amacıyla ambulans istasyon merkezleri ve sayılarının belirlenmesinde coğrafi bilgi sistemlerinden faydalanılmakta ve acil hizmetleri ile ilgili kararlarda karar destek sistemi olarak kullanılmaktadır. Böylelikle ambulans hizmetleri ile hastane acil servis hizmetleri arasında hızlı ve kolay iletişim kurulması sağlanarak hizmetlerin kalitesi ve etkinliğinin artırılması hedeflenmektedir. Bu ünitenin amacı sizlere acil ve ambulans hizmetlerinde bilgi sistemlerinin kullanım amacını anlatmak, bu hizmetlerde kullanılan bilgi sistemlerini tanıtmak ve bu sistemlerin kullandığı teknolojilere değinmektir. Bu amaçla ünite öncelikle acil ve ambulans hizmetlerinin hastane bilgi sistemleri içindeki yerini ve özelliklerini açıklamakta daha sonra acil ve ambulans hizmetlerinde kullanılan bilgi sistemlerini detaylı olarak incelemektedir. Acil ve ambulans hizmetlerinde kullanılan bilgi sistemleri incelenirken kullanılan teknolojilere de değinilmiş ve Türkiye’de 112 acil yardım komuta kontrol merkezlerinde (KKM) kullanılan ARMAKOM sistemi ile KKM, 112 acil istasyonları ve hastaneler tarafından kullanılan ASOS (Acil Sağlık Otomasyon Sistemi) sistemi de tanıtılmıştır. Acil ve ambulans hizmetlerinde kullanılan bilgi sistemlerine geçmeden önce bu sistemlerin özellikleri ele alınacaktır.

Hastane Bilgi Sistemleri


ACİL VE AMBULANS HİZMETLERİNİN HASTANE BİLGİ SİSTEMİ İÇİNDEKİ YERİ Hastane bilgi sistemleri artık sadece hastane içi süreçlerin yönetildiği sistemler olmayıp diğer sağlık bilgi sistemleri ile de veri alışverişi yapabilen sistemlere dönüşmüştür. Bu durum Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan “Hastane Bilgi Yönetim Sistemleri Alım Kılavuzu’nda (http://www.saglik.gov.tr/Kts/dosya/1-96784/h/hbsak2010orj.doc) da ifade edilmiş ve “veri tabanında yer alan tüm verilerin gerektiğinde kullanılmak üzere başka bir veri tabanına idarece öngörülen içerik ve kapsamda aktarılması, ihtiyaç duyulacak başka verilerin Merkezi Hastane Randevu Sistemi (MHRS), Kimlik Paylaşım Sistemi (KPS), Çekirdek Kaynak Yönetim Sistemi (ÇKYS), elektronik faturalama süreçleri (MEDULA), vb.) diğer sistemlerden hastane sistemine elektronik olarak aktarılması, sisteme veri aktarabilecek kurumda aktif çalışan cihazların sistemle entegrasyonu, üretilen sağlık verilerinin Sağlık-Net projesi kapsamında Bakanlık Veri Merkezine gönderilmesi, hastanelerde çalışmakta olan Laboratuvar Bilgi Yönetim Sistemi(LBYS), Görüntü Arşiv ve İletişim Sistemleri(PACS) gibi sistemlerle entegrasyonu, hastane içi yönetim, karar destek ve iş akış süreçlerinin iyileştirilmesi, kaynak yönetimi ve tasarrufu sağlanması gibi beklentilere de cevap vermelidir” denilmiştir. Hastane bilgi sistemlerinin veri alışverişi yapmaları beklenen sistemlerden biri de acil ve ambulans hizmetlerinde kullanılan bilgi sistemleridir. İl düzeyinde görev yapan Acil Sağlık Koordinasyon Komisyonlarının (ASKOM) aldığı kararlarda 112 Komuta Kontrol Merkezlerinde kullanılan acil operasyon otomasyon sistemi Armakom ekranının hastaneler ve boş yatak sayılarının sürekli güncel tutulması, hastane yatak doluluk kapasitelerinin online olarak KKM tarafından takip edilmesi amacıyla, Hastane Bilgi Sistemi ile 112 KKM Armakom Dijital Kayıt Sisteminin senkronize olarak güncellenmesi istenmekte ve yapılacak sevklerde Armakom kayıtlarının esas alınacağı bildirilmektedir (http://sanliurfa112.gov.tr/files/ASKOM_KARARLARI.pdf). Bu durum aynı zamanda

bakanlığa bağlı hastanelerin hastane bilgi sistemi satın alma veya kiralama şartnamelerinde yer almakta ve “ARMAKOM sunucularına talep edildiği şekilde yatak, hasta, vaka ve personel bilgileri gerektiği gibi gönderilecektir.” şartı aranmaktadır (http://www.onkoloji.gov.tr/attachments/article/4974/SARTNAME1GUNCELLENEN.pdf). Dolayısıyla ambulans hizmetlerinde kullanılan bilgi sistemleri, hastane bilgi sisteminin entegre bir parçası olarak sistemde yer almaktadır. Diğer yandan hastanelerin acil servislerindeki işlemlerin yürütüldüğü hastane bilgi sistemi acil modüllerinin de hem diğer modüllerle hem de ambulans hizmetlerinde kullanılan bilgi sistemleri ile ilişki içinde olması beklenmektedir. Hastane bilgi sistemlerinin hasta kayıt/kabul, kan merkezi, poliklinik kayıt işlemleri modülleri gibi modüllerinin, acil servisten hızlı kayıt yapabilme, acil servis ve ameliyathaneden yapılan isteklere öncelik tanınması için gereken otomatik uyarıyı sağlama gibi acil Ambulans hizmetlerinde kullanılan bilgi sistemleri hastane bilgi sisteminin entegre bir parçasıdır.



servisin ihtiyaçlarına da cevap verecek şekilde tasarlanmış olması istenmektedir

(www.saglik.gov.tr/Kts/dosya/1-96784/h/hbsak2010orj.doc). ACİL VE AMBULANS HİZMETLERİNDE KULLANILAN BİLGİ SİSTEMLERİNİN ÖZELLİKLERİ Acil ve ambulans hizmetlerinde kullanılan bilgi sistemleri hastane bilgi sistemleri ile entegre çalışan sistemlerdir. Entegrasyon, bütünleşme anlamına gelmektedir (www.tdk.gov.tr). Bilgi sistemleri açısından ise entegrasyon, farklı sistemlerin bir arada uyumlu bir şekilde çalışabilmesini ifade etmektedir. Bu uyum, farklı sistemlerin birbirleri arasında sorunsuz bir şekilde veri alışverişi yapabilmesi diğer bir ifade ile mesajlaşabilmesi ile mümkün olmaktadır. Türkiye’de herhangi bir il veya bölgede, bir acil hastalık ve yaralanma durumunda ambulans hizmeti için acil çağrılar 112 telefon numarasına yapılmakta ve 112’ ye yapılan çağrılar o ildeki “Komuta Kontrol Merkezi” adı verilen bir merkez tarafından karşılanmaktadır. Komuta kontrol merkezi (KKM) acil çağrıları değerlendirerek gerektiğinde en yakın 112 acil yardım istasyonuna telsiz/telefon ile ulaşır, hasta veya olay yerine ambulans veya ambulansları yönlendirir. Hastanın sevk edildiği hastane acil servisleri de önceden merkez tarafından bilgilendirilmektedir. Komuta kontrol merkezinde tüm bu işlemlerin yapılmasında acil operasyon yönetim sistemi kullanılır. Bu sistem çağrı karşılama ve vaka kayıt sistemi, araç takip ve adres bulma sistemi, dijital ses kayıt sistemi, hastane entegrasyon sistemi gibi farklı görevleri olan ve farklı bilgi teknolojilerinin bir arada kullanıldığı değişik sistemlerin entegrasyonu şeklinde çalışmaktadır. Bunun yanı sıra komuta kontrol merkezi, istasyonlar ve hastaneler arasında kayıt, kontrol ve raporlama amacıyla ASOS (Acil Sağlık Otomasyon) sistemi kullanılmaktadır. Tüm bu sistemlerin ortak özelliği birbirleri ile uyum sağlayabilmeleridir. Bu sayede, 112 komuta kontrol merkezi tarafından gelen çağrının adresi ile çağrıya en yakın yerdeki istasyon bilgisi anında dijital haritalar üzerinden görüntülenebilmekte, vakanın durumuna en uygun hastanenin belirlenebilmesi için hastanelerin acil servislerinin durumlarına, (boş yatak, venilatör, küvez sayısı vb. bilgilerine) anlık olarak erişilebilmektedir. Sistemlerin birbiri ile uyum sağlayabilmesi hastane

bilgi sistemleri ile 112 acil hizmetlerinde kullanılan sistemler arasında düzenli ve kaliteli veri transferinin gerçekleşmesi ile mümkün olur. Sistemler arasındaki veri alışverişinin istenilen şekilde gerçekleştirilebilmesi için çeşitli standartlar ve metotlar kullanılır. Internet ortamında farklı bilgi sistemlerinin birbiri ile uyumlu bir şekilde veri alışverişi yapıp çalışabilmesi için günümüzde genellikle web servis adı verilen metot kullanılır. Web servis, iki farklı sistem arasındaki veri iletimini gerçekleştiren aracı yazılımdır ve XML tabanlı veri iletimini temel alır (http://www.nedir.com/web-service). XML, interneti kullanarak veri alışverişi yapan sistemler ve platformlar arasındaki veri iletişimini standart hâle getirmek için tasarlanan bir işaretleme dilidir (http://www.kodlamamerkezi.com/web-tasarim/xml-nedir-ne-ise-yarar). Bir bilgi sisteminden başka bir bilgi sistemine veri iletimi gerçekleştirileceği zaman iletilmek istenen veri XML formatına çevrilerek Entegrasyon, farklı bilgi sistemlerinin bir arada uyumlu bir şekilde çalışmasıdır. Web servis, iki farklı bilgi sistemi arasında veri iletimini sağlayan aracı yazılımdır.



web servis aracılığı ile diğer bilgi sistemine iletilir. Web servis aracılığı ile XML formatındaki verileri alan bilgi sistemi, kendi sistemi içinde bu XML formatını parçalara ayırarak formatlanmış veriyi kendi sistemine uygun biçime çevirip kullanır. Böylelikle farklı bilgi sistemleri arasında veri transferi gerçekleştirilmiş olur. Sağlık hizmetlerinde kullanılan bilgi sistemleri arasında veri transferinde gönderilip alınacak verinin XML formatına çevrilmesinde diğer bilgi sistemlerinden farklı olarak bazı protokoller kullanılır. Türkiye’de hastane bilgi sistemlerinin, acil hizmetlerinde kullanılan bilgi sistemleri ve diğer sağlık bilgi sistemleri ile mesajlaşmasında Sağlık Bakanlığınca kabul edilen HL7 (V.3.0) standardını desteklenmesi istenmektedir (http://www.saglik.gov.tr/TR/dosya/1-101600/h/hbys.pdf). HL7 (Health Level Seven; Sağlık Seviye Yedi; www.hl7.org), sağlık bilişimi uzmanlarının ve bilgisayar/elektronik mühendislerinin elektronik ortamdaki sağlık bilgilerinin karşılıklı iletilmesi, yönetilmesi ve entegre edilmesini sağlayan standartlar oluşturmak üzere iş birliği yaptığı uluslararası bir topluluktur (Tıp Bilişimi Derneği, 2006). HL7 standartları, HL7 üyeleri (sağlık hizmeti sunan kurum/kuruluşlar, sağlık hizmetlerinin bedelini ödeyen kurum/kuruluşlar, cihaz/sistem/çözüm üreten firmalar, danışmanlar, devlet kurum/kuruluşları gibi sağlık alanında klinik ve yönetsel standartların geliştirilmesi, güncellenmesi ve ilerletilmesi ile ilgilenenler) tarafından geliştirilir (Tıp Bilişimi Derneği, 2006). Sağlık Bakanlığınca kabul edilen HL-7 (V.3.0) standardı, HL7 tarafından geliştirilen, sağlık bilgi sistemleri arasında veri alışverişinin web servisler aracılığı ile XML formatında yapılmasını sağlayan güncel bir standarttır (http://www.hl7.org/implement/standards/product_brief.cfm?product_id=163). Böylelikle hastane bilgi sistemleri tarafından o ildeki 112 komuta kontrol merkezlerinde kullanılan acil operasyon sistemine, bu sistemin talep ettiği şekilde yatak, hasta, vaka ve personel bilgileri gönderilmekte ve 112 komuta kontrol merkezi tarafından çağrılar karşılanırken o ildeki

hastanelere ait güncel bilgilere anlık olarak ulaşılabilmektedir. ACİL VE AMBULANS HİZMETLERİNDE KULLANILAN BİLGİ SİSTEMLERİ Acil ve ambulans hizmetlerinde bilgi sistemlerinin kullanımı incelendiğinde internet, GPS, GPRS, RFID

gibi farklı teknolojilerden faydalanan farklı bilgi sistemlerinin bir arada kullanıldığı görülmektedir. Bilgi sistemleri kullanılarak yapılan işlemler internet sayesinde dünyaya açılmıştır. Acil sağlık hizmetleri alanında da internet sayesinde web tabanlı sağlık otomasyon sistemleri geliştirilmiş ve acil durumlara daha hızlı ve etkili bir şekilde müdahale edilebilmesi, bu alandaki kaynakların daha verimli ve etkin kullanılması sağlanmıştır. Diğer yandan GPS (Global Positioning System – Küresel Yer Belirleme Sitemi) teknolojisinin kullanımı ile ambulansların konumunun belirlenmesi ve izlenmesi mümkün olmuştur. Benzer şekilde RFID (Radio-frequency identification- Acil ve ambulans hizmetlerinde kullanılan bilgi sistemleri, internet, GPS, GPRS gibi farklı teknolojilerden faydalanır. HL7(V.3.0), Sağlık Bakanlığı’nın kabul ettiği sağlık bilgi sistemleri arasında web servisler aracılığı ile XML formatında veri transferi sağlayan bir uluslararası standarttır.



Radyo Frekanslı Tanımlama teknolojisi ile kimlik tespit ve onayı) teknolojisi ile

ambulanslarda bulunan tıbbi cihazlar, aletler, sarf malzemeleri ve ilaçların takibi

anlık olarak yapılabilmektedir. Böylelikle, ambulanslarda bulunan cihaz, alet ve

ilaçların kayıp, arıza durumlarından anlık olarak haberdar olunarak bir sonraki

müdahalede sorun çıkmasını önleyici önlemler alınabilmektedir (Özcanhan

vd.,2014). GPS ve RFID teknolojileri ile elde edilen konum ve varlık bilgileri GPRS

(General Packet Radio Service- Genel Paket Radyo Hizmeti) teknolojisi sayesinde

cep telefonları ve internet aracılığı ile komuta kontrol merkezlerine veya hastane

acil servislerine iletilebilmektedir. Bu teknolojilerden faydalanan acil ve ambulans

hizmetlerinde kullanılan bilgi sistemleri genel olarak; web tabanlı otomasyon

sistemleri, mobil bilgi sistemleri ve coğrafi bilgi sistemleri olarak gruplandırılabilir.

Web Tabanlı Otomasyon SistemleriÖnceleri insan gücü ile yapılan işlerin bilgisayar ve insan gücü arasında

paylaşılması veya tamamen bilgisayarlar ile yapılması otomasyon olarak

adlandırılmaktadır. Otomasyon sistemleri teknolojik gelişmelere paralel olarak

gelişme göstermiş ve böylelikle zaman içinde daha çok işin otomasyon sistemleri

ile gerçekleştirilmesini mümkün kılmıştır. Özellikle internetin ortaya çıkışı ve bu

alandaki teknolojilerin gelişmesi ile internet kullanımının yaygınlaşması web

tabanlı otomasyon sistemlerinin gelişmesini sağlamıştır.

Web tabanlı otomasyon sistemleri, gerçekleştirilen işlemlerin veya

denetimlerin sistemin internet erişimine açılması ile bir web sayfası üzerinden

gerçekleştirilmesini ifade eder (Kahraman ve Boz, 2009).

Web tabanlı sistemler, istemci bilgisayar(lar), uygulama sunucusu, veri

tabanı sunucusu olmak üzere genellikle üç katmanlı yapılardır. Web tabanlı

sistemlerde istemci bilgisayarlara sistem ile ilgili herhangi bir kurulum yapılması

gerekmez. İstemci bilgisayar web browser (internet tarayıcısı) ile sisteme erişim

sağlar. İstemci bilgisayar, internet tarayıcısı (internet explorer, mozilla, chrome,

opera vb.) üzerinden erişim sağladığı sistemde web sayfası aracılığı ile bir

istek/talep de bulunur. Web uygulamaları bu istek/talebi uygulama sunucusuna,

uygulama sunucusu da istek/talebin yerine getirileceği sunucu bilgisayara iletir.

Sunucu bilgisayardan istek/talep için alınan yanıt yine uygulama sunucusu aracılığı

ile istemciye iletilir ve web sayfasında sonuç gösterilir. Bu işleyiş Şekil 7.1.’de

özetlenmiştir (Kahraman ve Boz, 2009).

Şekil 7.1. Web tabanlı otomasyon sistemlerinin yapısı

Web tabanlı

otomasyon sistemleri,

işlemlerin bir web

sayfası üzerinden

gerçekleştirilmesini

ifade eder.



Web tabanlı otomasyon sistemleri acil sağlık hizmetlerinde en çok kullanılan

bilgi sistemleridir. Acil sağlık hizmetlerinde kullanılan web tabanlı otomasyon

sistemleri aynı zamanda coğrafi bilgi sistemleri, mobil sistemleri gibi diğer bilgi

sistemleri ile de iletişim içinde bulunurlar.

Türkiye’de acil sağlık hizmetlerinde temel olarak iki tür web otomasyon

sistemi kullanılmaktadır:

112 acil çağrılarının yönetildiği komuta kontrol merkezlerinde kullanılan

ARMAKOM firmasının geliştirdiği Armakom 112 acil operasyon sistemi

112 acil istasyonlarınca kullanılan ve ARMAKOM sistemi ile hastaneler

arasında da bilgi alışverişi yapılabilen kısa adı ASOS olan acil sağlık

otomasyon sistemi

Komuta kontrol merkezi acil operasyon sistemiAcil sağlık hizmetleri şube müdürlüğünün il düzeyinde hastane öncesi acil

sağlık hizmetlerini bünyesine bağlı yürüttüğü İl Ambulans Servisi Başkemliğine

bağlı komuta kontrol merkezi, 112 acil çağrılarının alındığı ve yönlendirildiği

merkezdir (Akbal, 2008).

Komuta kontrol merkezinde Armakom 112 acil operasyon yönetim sistemi

kullanılmaktadır. Bu sistem farklı sistemleri birer modül olarak bünyesinde

bulunduran internet tabanlı bir web otomasyon sistemidir. Sistemin genel işleyişi

Şekil 7.2.’de gösterilmiştir (http://www.armakom.com/urunler-112-aciloperasyon-

sistemleri.php). Şekilden de anlaşılacağı üzere Armakom 112 acil

operasyon sistemi; çağrı merkezi sistemi, ses kayıt sistemi, dijital harita

uygulamaları, GPS uyduları üzerinden ambulans izleme ve yönlendirme, mobil

bilgisayarlar ile veri iletişim sistemi, hastane entegrasyon sistemi, hasta nakil

sistemi gibi farklı teknolojileri ve bilgi sistemlerini bir arada kullanmaktadır.

Şekil 7.2. Armakom 112 Acil Operasyon Yönetim Sistemi Genel İşleyişi

112 KKM’de kullanılan

acil operasyon yönetim

sistemi, farklı

sistemlerin bir arada

çalıştığı, modüler

yapıda bir web

otomasyon sistemidir.



112 acil operasyon yönetim sistemi ile çağrının geldiği andan itibaren olay sonuçlanıncaya kadar geçen tüm süreç kayıt ve kontrol altına alınmaktadır. Çağrıların, operatörlerin, hastanelerin, ekiplerin ve ambulansların durumları sürekli ve güncel olarak izlenebilmektedir. Santral entegrasyonu ile tüm çağrılar bilgisayarlar üzerinden karşılanmakta ve yönetilmektedir. Standart veri girişi yapılmakta, eksik ve hatalı veri girişleri önlenmektedir. Ekiplerin ve hastanelerin mevcut durumlarına göre yönlendirmeler yapılmaktadır. Standart raporların yanı sıra istenilen istatistiksel veriler alınarak ileriye yönelik planlama yapılabilmektedir (http://www.armakom.com/urunler-112-acil-operasyon-sistemleri.php). Web tabanlı bir otomasyon sistemi olması nedeniyle sisteme komuta kontrol merkezindeki bilgiyarlardaki internet tarayıcıları aracılığı ile sistemde tanımlanmış kullanıcı adı ve şifre ile giriş yapılır. 112 komuta kontrol merkezine bir çağrı geldiği anda 7-8 saniye kadar süren ve görüşmelerin kayıt edileceği bilgisini veren karşılama mesajından sonra sistem çağrıyı boş olan bir operatöre aktarır. Eğer aranan telefon dijital santrale bağlı bir sabit telefon ya da kart takılı cep telefonuysa çağrı aktarılan operatör ekranında arayan telefon numarası görüntülenir. Aranan telefondan daha önce vaka ihbarı yapılmışsa sistem kayıtlı olan bilgileri ekrana getirir. Operatör istediği bilgileri aldıktan sonra vaka ekranını doktor konsoluna ya da başka bir operatörün konsoluna aktarabilir. Ambulans görevlendirmesi yapıldığında ekran üzerinden ambulansların hareketlerine göre ambulansların hareket süreleri kayıt edilmektedir. Bu sayede ekiplerin reaksiyon ve ulaşım süreleri otomatik olarak hesaplanabilmektedir. Vakalarla ilgili tüm bilgiler ilgili yerlere kayıt edilmekte ve görev sonuçlandığında vaka ekranı da sonuçlandırılarak bilgiler sistemin arşivine aktarılmaktadır (Akbal, 2008). Çağrı karşılama ve vaka kayıt işlemlerinin yapıldığı bu modüle ait ekran görüntüsü Şekil 7.3.’de gösterilmiştir (Akbal, 2008).



Şekil 7.3. Armakom sistemi çağrı karşılama ve vaka kayıt ekranı

KKM’nin en önemli problemlerinden biri olan kötü niyetli ve gereksiz

aramalar, sistemin bir parçası olan kara liste uygulaması sayesinde büyük ölçüde

önlenmektedir (Akbal, 2008). Arayan telefon numaraları kontrol edilmekte ve

daha önce gerçekleştirilen görevler geçmişe yönelik olarak anında

listelenmektedir (http://www.armakom.com/urunler-112-acil-operasyonsistemleri.

php). Ayrıca tüm çağrıların santrale ulaştığı andan itibaren ses kayıtları

tutulmakta, ekipler ile yapılan telsiz görüşmeleri kayıt altına alınmaktadır. Ses

kayıtları tüm sistem ile entegre olarak çalışmaktadır. Tarih, zaman, operatör,

telefon numarası gibi birçok özelliğe göre arama yapılabilmesinin yanında ses

kayıtlarının protokol numaraları ile eşleştirilmesi sayesinde ilgili göreve ait ses

kayıtlarına arama yapmadan doğrudan ulaşılabilmektedir

(http://www.armakom.com/urunler-112-acil-operasyon-sistemleri.php).

Sistemde tüm Türkiye’nin dijital ortamda hazırlanmış bir haritası yüklü

bulunmaktadır. Bu sayede yeri tespit edilmek istenen adres sisteme girilerek

bulunabilmekte, bilinmeyen adresler dijital haritalar üzerinden aranabilmektedir.

Önemli referans noktalarının haritaya eklenebilmesi gibi haritalar üzerinde

istenildiğinde değişiklikler veya güncellemeler yapılabilmekte böylelikle adres

bulma ve tarifinde kolaylık sağlanmaktadır (Akbal, 2008 ;

http://www.armakom.com/urunler-112-acil-operasyon-sistemleri.php).

Ambulanslarda GPS alıcısı bulunması durumunda ambulanslar dijital

haritalar üzerinden izlenebilmekte, hızlarının, hareket saatlerinin, duraklama

yaptıkları yerlerin ve sürelerin takibi sağlanmakta, adres bulma sırasında,

112 KKM Acil

Operasyon Sistemi ile

hastaneler arasında

internet üzerinden

bağlantı kurulur.



gerektiğinde anlık olarak yönlendirilebilmektedir. Ayrıca sistem sayesinde

herhangi bir aracın istenen bir zaman dilimindeki hareketleri geçmişe dönük

olarak incelenebilmektedir (Akbal, 2008; http://www.armakom.com/urunler-112-

acil-operasyon-sistemleri.php).

112 KKM acil operasyon sisteminin web tabanlı bir otomasyon olması

sonucu hastaneler ile internet üzerinden kurulan bağlantı sayesinde Komuta

kontrol merkezinden hastanelerdeki boş yatak durumları ve nöbetçi personelin

takibi sağlanmaktadır. Hastanelere yerleştirilen ekranlar sayesinde ambulans

yolda iken vaka bilgileri hastaneye otomatik olarak aktarılabilmektedir. Böylece

hastanenin önceden bilgi sahibi olması ve hasta yolda iken hazırlık yapmasına

olanak sağlanmaktadır. Vakaların hastaneye bırakıldıktan sonraki durumları online

ve geçmişe yönelik olarak takip edilebilmektedir

(http://www.armakom.com/urunler-112-acil-operasyon-sistemleri.php). Hastane

bilgi sistemleri ve armakom sistemi arasındaki bu entegrasyon sayesinde Sağlık

Bakanlığı da merkezden Türkiye’deki tüm hastanelerin yatak, küvez, ventilatör ve

yoğun bakım ünitelerinin doluluk durumlarını görebilmektedir (Akbal, 2008). Tüm

bu işlemler için hastanelerde kullanılan hastane bilgi sistemleri ile armakom

sistemi arasında önceki bölümde anlatılan biçimde web servisler aracılığı ile

belirlenmiş standartlara uygun olarak düzenli veri alışverişi gerçekleştirilmektedir.

Sistemin web tabanlı bir otomasyon sistemi olması aynı zamanda yönetici

konumundaki kişilerin sisteme internete bağlı herhangi bir bilgisayardan ulaşılarak

gerekli izlem ve takipler yapılabilmelerine olanak sunmaktadır. Özel şifreler ile

girilebilen yönetici konsollarından tüm operasyonların izlenebilmesinin yanı sıra,

sistem ile ilgili tanımlamalar, eklemeler ve ayarlar yapılabilmekte, vaka ve ses

kayıtları ile istatistik bilgilere ulaşılabilmektedir (Akbal, 2008).

ASOS (Acil sağlık otomasyon sistemi)Acil Sağlık Otomasyon sistemi ASOS, Sağlık Bakanlığına bağlı Acil Sağlık

Hizmetleri Genel Müdürlüğünce ihtiyaç doğrultusunda tüm verileri online takip

etmek için kurulmuş internet tabanlı bir otomasyon sistemdir. ASOS sisteminin

amacı illerde bulunan ambulans servislerinin eğitimi, kalitesi, vaka ve gelir

istatistiklerine ait bilgilerine, malzeme ilaç durumuna, demirbaşların durumuna,

nöbetçilerin listelerine ve onlara ait ödemeler ile kalite puan durumlarına anlık

ulaşılmasını sağlamaktır (http://asossaglik.com/).

Microsoft SilverLight yazılım dili ile geliştirilmiş olan sisteme, internet

explorer, mozilla, opera gibi farklı internet tarayıcıları ile erişim

sağlanabilmektedir. İnternet tarayıcısının adres çubuğuna

https://asos.saglik.gov.tr yazılarak sistemin kullanıcı arayüzüne erişilir. Sistemi

kullanamaya yetkili ve programa dahil edilmiş olan kişilere bir kullanıcı kodu ve

şifresi verilmekte ve kullanıcılar bu kullanıcı adı ve şifre ile sisteme giriş

yapabilmektedirler (http://www.ankara112.gov.tr/belge/1-42487/asos-istasyonmodulu-

egitimleri.html).

Kullanıcı kodu ve şifre ile sisteme giriş yapıldıktan sonra sistemin ana

modülüne erişilmiş olur. Bu ana modül bakanlık modülü, merkez admin modülü,

idari birimler, istasyon modülü, teknik servis, hastane ve eczane olmak üzere 7

ASOS, Sağlık

Bakanlığına bağlı Acil

Sağlık Hizmetleri Genel

Müdürlüğünce ihtiyaç

doğrultusunda tüm

verileri online takip

etmek için kurulmuş

internet tabanlı bir

otomasyon sistemdir.



ayrı alt modülden oluşmaktadır. Bakanlık modülü ilgili kişiler tarafından farklı bir

kullanıcı adı ve şifresi ile giriş yapılabilen bir alan olup ilgili daire başkanlıklarının,

illeri ve o illerdeki acil hizmetlere ait verilerini görmelerini sağlayan bir modüldür.

Merkez admin modülü de yine ilgili kişiler tarafından farklı bir kullanıcı adı ve şifre

ile giriş yapılan ve sistem ile ilgili ayarların, değişiklik ve düzenlemelerin yapıldığı

bir modüldür. İstasyon modülü ise 112 acil yardım istasyonunda görevli kişilerin

kullandığı ve istasyondaki işlemlerin gerçekleştirildiği modüldür. Teknik servis

modülü, istasyon yapılanmasının dışında kalan operasyonel birimleri içerisinde

barındıran modüldür. Hastane modülü hastane takip işlerinin yürütüldüğü

modüldür. Eczane modülü, ise malzeme taleplerinin alındığı ve malzeme

çıkışlarının gerçekleştiği modüldür (http://www.ankara112.gov.tr/belge/1-

42487/asos-istasyon-modulu-egitimleri.html).

İdari birimler kendi içinde tekrar modüllere ayrılmaktadır. İdari birimler

altındaki modüller; başhekimlik, eğitim, kalite, ayniyat, personel, 112 KKM,

tahakkuk modüllerinden oluşmaktadır. Başhekimlik modülü; personel, eğitim ve

demirbaş olmak üzere bunlarla ilgili özet raporların alınabildiği modüldür. Eğitim

modülü, sertifikasyon gibi eğitim ile ilgili alanları içeren modüldür. Kalite modülü,

içerisinde doküman tanımlama, olay bildirimi takibi yapma gibi kalite

çalışmalarının yürütüldüğü modüldür. Ayniyat modülü ise demirbaşların takibinin,

giriş ve hareketlerinin, yürütüldüğü modüldür. Personel modülü, personellerin

özlük işlemlerinin takibinin yapıldığı insan kaynakları modülüdür. 112 KKM

(Komuta Kontrol Merkezi) modülü ise komuta kontrol merkezi içerisinde kullanılan

ekip takip ekranı, personel yönetimi gibi alanları içerisinde barındıran komuta

kontrol merkezi modülüdür. Tahakkuk modülü, fatura, muhasebe fişi, hizmet

detay belgesi gibi işlemlerin yürütüldüğü modüldür

(http://www.ankara112.gov.tr/belge/1-42487/asos-istasyon-moduluegitimleri.

html).

Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS)Coğrafi bilgi sistemleri (CBS), yeryüzü şekillerini ve yeryüzünde gelişen

olayları haritaya dönüştürmek ve bunları analiz etmek için gerekli olan araçlardan

(yazılım, donanım, veri, insan, yöntem) oluşan bir bilgi sistemi olarak ifade

edilebilir (Ateş, 2010). Bu bilgi sistemleri coğrafi nesnelere ait verilerin

toplanmasını, saklanmasını, dijital haritalar aracılığı ile gösterimini ve analizini

sağlar. Coğrafi nesneler, köprüler, yollar, ormanlık alanlar vb. gibi somut olan

mekânsal nesneler olabileceği gibi idari sınırlar (il, ilçe, mahalle), hava yolu

güzergâhı, sorumluluk alanları gibi soyut olan mekânsal olmayan nesneler de

olabilirler (Sönmez ve Sarı, 2004). Dolayısıyla coğrafi bilgi sistemleri aracılığı ile

hem grafik hem de grafik olmayan bilgiler hızlı ve doğru bir şekilde organize

edilerek çevreleri ile olan ilişkileri irdelenip konumsal analizler yapılabilir (Ateş,

2010). Şekil 7.4.’ de bunun bir örneği verilmiştir (Komesli, 2014).

Coğrafi bilgi sistemleri

(CBS), yeryüzü

şekillerini ve

yeryüzünde gelişen

olayları haritaya

dönüştürmek ve bunları

analiz etmek için gerekli

olan araçlardan oluşan

bir bilgi sistemidir.



Şekil 7.4. Bir Coğrafi Bilgi Sisteminin İçeriğinden Bir bölüm

Coğrafi bilgi sistemleri, grafik olarak ifade edilebilen ve edilemeyen verilerin

ilişkilendirilmesine, bu verilerin, konusuna ve tipine bağlı olarak tematik harita

katmanları olarak saklanmasına ve bu katmanlar üzerinden analiz, ölçüm vb.

işlemlerin yapılmasına olanak sağlamaktadır. Grafik olarak ifade edilebilen veriler;

nokta, çizgi, alan olarak gösterilebilen, koordinat bilgisine sahip, haritalar gibi

verilerdir. Grafik olarak ifade edilemeyen veriler ise veri tabanlarında yer alan

sözel ifadeler ile raster veriler olarak tanımlanan uydu fotoğrafları, hava

fotoğrafları, taranmış haritalar gibi verilerdir (Komesli, 2014).

Sağlık yönetimi, coğrafi bilgi sistemlerinin önemli kullanım alanlarından

birini oluşturmaktadır. Türkiye’de sağlık alanında coğrafi bilgi sistemlerinin

kullanımı “e-Sağlık” projesi çerçevesinde karar destek sistemi kapsamında

gerçekleştirilmeye başlanmış olup bu kapsamda bakanlık bünyesine bağlı hastane,

sağık ocağı, sağlık evi vb. gibi kurumların harita üzerine işlenmesi, bölge, il ve ilçe

birim bazında konumsal veya konumsal olmayan sorgulama ve analizleri coğrafi

bilgi sistemleri ile gerçekleştirilmektedir (Ateş, 2010).

Coğrafi bilgi sistemlerinin sağlık yönetimi içerisinde kullanıldığı bir alan da

ambulans hizmetleridir. Acil sağlık hizmetlerinde acil çağrısının komuta kontrol

merkezine ulaşmasından sonra olay yerine veya hastaya en kısa sürede

ulaşılabilmesi için en yakın 112 acil yardım istasyonundan ambulans

yönlendirilmesinin yapılması gerekmektedir. Bu durum 112 istasyonlarının yeterli

sayı ve uygun konumda olmasını gerektirmektedir. 112 acil yardım istasyon

yerlerinin belirlenmesi acil sağlık hizmetlerinin yönetiminde çok önemli bir yer

tutmaktadır. İstasyon yer problemlerinin çözümünde vakaların yoğunluk

bölgelerinin nerelerde toplandığının ve nasıl bir dağılım gösterdiğinin incelenmesi

gerekmektedir. Vakaların coğrafi dağılımlarının incelenmesi, niteliksel ve konumsal

bilgilerin birlikte kullanıldığı veritabanları ile çalışan coğrafi bilgi sistemleri (CBS)

aracılığı mümkün olmakta ve optimum ambulans istasyon konum belirlenmesi

sağlanabilmektedir (Ateş,2010).



Coğrafi bilgi sistemlerinin en önemli hedefi ve özelliklerinden biri dijital

haritaların oluşturulması ve bu haritalar üzerinde çalışılabilmeyi sağlamasıdır.

Dijital haritaların kullanımı acil sağlık hizmetlerinde en çok faydalanılan bilgi

sistemi parçalarıdır. Internet, GPS, GPRS gibi teknolojilerle dijital haritaların

birarada kullanımı ile 112 komuta kontrol merkezine gelen çağrıların yerinin tam

olarak tespit edilebilmesi, olay yeri ve çevresi hakkında detaylı bilgi alınabilmesi,

olay yerine yönlendirilecek ambulanslara en uygun yolun bildirilmesini,

ambulansların hız ve mevki kontrollerinin yapılmasını sağlanmaktadır.

112 komuta kontrol merkezlerinde kullanılan armakom sistemi bu özellikleri

içerisinde barındıran bir sistem olarak hizmet vermektedir. Sistemin dijital harita

uygulamaları ile bilinmeyen adresler dijital haritalar üzerinde aranabilmekte, olay

bölgesinin GPS koordinatları verildiğinde vaka adresinin nokta olarak tespiti

yapılabilmekte, önemli referans noktalarının haritaya eklenebilmesi ile adres

bulma ve tarifinde kolaylık sağlanmakta ve olay bölgesi harita üzerinde

işaretlenerek ekiplere aktarılabilmektedir (http://www.armakom.com/urunler-

112-acil-operasyon-sistemleri.php). Şekil 7.5.’de böyle bir yapı sayesinde, 112

komuta kontrol merkezine gelen bir çağrının dijital harita üzerinde görünüşü

gösterilmektedir (http://www.asm.gov.tr/subehaberler/acilsağlık_5554.dnz).

Coğrafi bilgi sistemleri, sahip oldukları özellikler ile aynı zamanda araç takip

sistemlerininin temel parçasını oluşturmaktadır. Araç takip sistemleri, aracın

nerede olduğunun ve geçmişte nerelerde bulunduğunun coğrafi bilgi sistemleri

kullanılarak kontrol edilebildiği otomasyon sistemleridir

(http://www.kodfeed.com/arac-takip-sistemi-nedir/). Bu sistemler özellikle acil

sağlık hizmetlerinde ambulansların hızlarının, bulundukları mevkilerin kontrol

altında tutulmasını, olay yerine en kısa sürede müdahale edilmesini, hizmetin hızlı

bir şekilde sunulmasını sağlamaktadır. 112 komuta kontrol merkezlerinde

kullanılan acil operasyon yönetim sistemi (armakom sistemi) modüllerinden biri

GPS ve CBS sistemleri aracılığı ile ambulans izleme ve yönlendirme olanağı

sunmaktadır.

Örnek

•Ateş vd. tarafından 2011'de yapılan bir çalışmada, literatürde

belirlenen 8 dk. ortalama müdahele süresi baz alınarak İstanbul ilinde

hizmet veren ambulans istasyonlarının hizmet etkinliği ve istasyonların

yeterliliği, ulaşım ağı içerisinde trafik yoğunluğu dikkate alınarak CBS

ortamında ağ analizi ile incelenmiş ve etkin ambulans hizmetinin

sağlanamadığı belirlenmiştir. Yol ağına ait yol yönü ve şerit sayısı

öznitelikleri, mahalle idari birim düzeyinde nüfus verisi ve arazi örtüsü

verisi kapsamında elde edilen yerleşim alanı birlikte değerlendirilerek

CBS'nin konumsal analiz fonksiyonları ile ambulans istasyonları için en

uygun yerler önerilmiştir (Ateş vd., 2011).



Şekil 7.5. Komuta kontrol merkezine gelen bir çağrının dijital harita üzerinde görünüşü

GPS, dünya üzerinde bulunan bir nesnenin yükseklik, enlem ve boylam

cinsinden koordinat bilgilerini sağlayan, düzenli olarak kodlanmış bilgi yollayan bir

uydu ağıdır (Filiz vd., 2013). Bu bilgiler takip edilmek istenen araçlara takılan çeşitli

GPS araçları ile toplanabilmektedir.

Toplanan bilgiler çeşitli veri iletim yöntemleri ile (GPRS, 3G vb.) izleme

merkezlerine gönderilir. Merkezlerdeki sistemler gelen koordinat bilgisini veri

tabanına işleyerek, bilgilerin izleneceği yazılıma aktarır ve dijital haritalar

üzerinden konumlar işaretlenerek izlemeler yapılabilir (Filiz vd., 2013). GPS

verilerinin dijital haritalar üzerinde gösterimi ve izlenmesinde coğrafi bilgi

sistemleri aktif rol oynamaktadır. Gelişen GPS veri toplama (alıcı) cihazları ile CBS

için gerekli olan verileri kolay ve hızlı bir şekilde toplayıp doğrudan CBS

yazılımlarıyla bağlantı kurabilmesi kolaylıkla sağlanabilmektedir

(http://cbs.ormansu.gov.tr/cob2011/wp-content/uploads/2011/05/cbs1.pdf).

Bu çalışma prensibi ile illerde bulunan 112 acil istasyonlarında görevli

ambulanslara GPS aracı takılması sayesinde 112 komuta kontrol merkezinde

kullanılan acil operasyon yönetim sisteminin bir modülü olan araç takip sistemi ile

KKM tarafından ambulansların güzergâhları, hızları dijital haritalar üzerinden

izlenebilmekte, yine bu haritalar sayesinde bulundukları mevki hakkında detaylı

bilgi alınabilmektedir. Bu durum acil hizmetlerinde coğrafi bilgi sistemlerinin

kullanımı sonucu gerçekleşmektedir.

Şekil 7.6.’da ambulans takip ekran görüntüsü verilmiştir (Akbal, 2008).

GPS, dünya üzerinde

bulunan bir nesnenin

yükseklik, enlem ve

boylam cinsinden

koordinat bilgilerini

sağlayan, düzenli olarak

kodlanmış bilgi yollayan

bir uydu ağıdır (Filiz vd.,

2013).



Şekil 7.6. Ambulans Takip Ekran Görüntüsü

Mobil Bilgi SistemleriBilgi teknolojideki gelişmeler “mobil” olarak adlandırılan taşınabilir nitelikli

bilgisayarların ortaya çıkmasını sağlamıştır. Taşınabilir cihazlar üzerinde çalışacak

mobil işletim sistemlerinin de ortaya çıkışı ile kullanıcılar masaüstü bilgisayarlar ile

gerçekleştirdikleri her türlü işlemi bu cihazlar ile de gerçekleştirme olanağı

bulmuşlardır (Yomralıoğlu ve Döner, 2005). Ayrıca mobil iletişim ve internetin hızla

gelişip yaygınlaşması hem farklı alanlarda mobil bilgi sistemlerinin gelişmesini

sağlamış hem de mevcut sistemleri mobil iletişim hizmetleri ile entegre çalışan

sistemler hâline getirmiştir. Bu durum özellikle acil hizmetlerinde kullanılan bilgi

sistemlerinde büyük kolaylıklar sağlamıştır.

112 komuta kontrol merkezine cep telefonu operatörlerinden bir çağrı

geldiğinde çağrının yapıldığı koordinat bilgileri KKM de kullanılan web tabanlı acil

operasyon yönetim sistemi ile elde edilip çağrıya yanıt veren operatörlerin

kullandığı ekranda konum bilgisi verilebilmektedir. KKM tarafından çağrı

değerlendirip ambulans gönderimine karar verildiğinde, KKM’nin kullandığı

sistemin ekranlarında görülen adres bilgisi doğrudan ambulanslarda yer alan

navigasyon cihazlarına aktarılıp ambulansın navigasyon sayesinde vakaya kısa

sürede ulaşması sağlanabilmektedir

(http://www.bilgievi.gen.tr/frmContent.aspx?ContentID=10814).

Diğer yandan özellikle akıllı telefonların gelişmesi ile araç takip, kişi takip ve

operasyonel takip sistemlerinde mobil uygulamalar geliştirilmeye başlamıştır. Cep

telefonu (GSM) operatörlerinin geliştirdikleri uygulamalar şirketlere mobil

ekiplerini cep telefonu yardımı ile web ortamındaki dijital haritalar üzerinden

izlemelerini, konum bilgisini almalarını, bir adrese en yakın personelin tespitini ve

Mobil bilgi sistemleri,

bilgi sistemleri aracılığı

ile yapılan işlemlerin

mobil cihazlar

üzerinden

yapılabilmesini sağlayan

bilgi sistemleridir.



mobil ekiplerine kısa mesaj (SMS) gönderimini sağlamaktadır (Filiz vd., 2013). Bu

durum aynı zamanda coğrafi bilgi sistemlerinin de daha aktif kullanımının önünü

açmış ve mobil coğrafi bilgi sistemlerinin gelişmesini sağlamıştır. Mobil coğrafi

bilgi sistemleri, GPS teknolojisi ile saha verilerinin coğrafi bilgi sistemi yazılımlarına

uygun olarak toplanıp, dijital haritalar aracılığı ile görüntülenmesi ve analiz

sorgulama gibi işlemlerinin mobil cihazlar aracılığı ile yapılmasını sağlar. Bugün

piyasada çok sayıda mobil coğrafi bilgi sistemi ve uygulamaları geliştiren firma

bulunmaktadır.

Mobil cihazlardan biri olan el bilgisayarları (palm cihazları) yardımıyla

ambulanslarla KKM arasında karşılıklı bilgi aktarımı mümkün olmaktadır.

Ambulanslarda bulunan palm cihazları ile vaka bilgileri GSM hatları üzerinden

KKM’ye aktarılmaktadır. Ayrıca gerektiğinde KKM’den ambulans ekiplerine

mesajlar ve harita-adres bilgileri aktarılabilmektedir (Akabl, 2008).

Ambulanslarda yer alan mobil veri cihazları sayesinde GPS uyduları aracılığı

ile elde edilen bilgilerin KKM’de kullanılan acil operasyon yönetim sistemine

aktarılması ile ambulanslar dijital haritalar üzerinden izlenebilmekte, hızlarının,

hareket saatlerinin, duraklama yaptıkları yerlerin ve sürelerin takibi

sağlanmaktadır. Ambulanslardaki mobil bilgisayarlar ve kullanılan yazılımlar

sayesinde olay bölgesinden fotoğraf çekilerek anında komuta kontrol merkezine

aktarılabilmektedir. Ekipler görev formlarını, gerçek zamanlı (senkron) olarak

merkeze raporlayabilmektedir (http://www.armakom.com/urunler-112-aciloperasyon-

sistemleri.php). Kullanılan sistemlerin web tabanlı ve mobil bilgi

sistemi olması sayesinde sadece ambulans ekipleri ile KKM arasında iletişim

sağlanmaz. Tüm bu operasyondan sorumlu yöneticiler de dilerlerse kendi mobil

cihazları aracılığı ile sisteme giriş yaparak mobil olarak ambulansların takibi

yapabilmekte ve vakaları izleyebilmektedirler.

Örnek

• Gaziantep 112 Acil: "21 Eylül 2006 tarihinde Küsket Organize Sanayi

Bölgesi’nde büyük bir patlama yaşanmıştı. Patlama bilgisi komuta

kontrol merkezimize ulaştığında, harita ekranımızda Nizip ekibimizin

olay yerine çok yakın olduğunu gördük ve hemen vakaya yönlendirdik.

Ambulans ekibimiz yaklaşık 3 dakika içerisinde vakaya müdahale etti

ve ağır yaralı 2 vatandaşımızın hayatını kurtardı. Eğer biraz daha geç

ulaşsaydık belki de bu vatandaşlarımızı kurtaramayacaktık."

(http://www.saglikplatformu.com/haberler/Ayrinti.asp?HaberNo=36

50).



Özet• Acil ve ambulans hizmetleri doğası gereği diğer sağlık

hizmetlerinden farklılık göstermektedir. Hizmetin belirlenen sürede

ve kalitede yerine getirilememesinin doğuracağı ölümcül riskler, acil

ve ambulans hizmetlerinde bilgi sistemlerinin kullanımını zorunlu

kılmaktadır.

•Acil ve ambulans hizmetlerinde kullanılan bilgi sistemleri genel

olarak web otomasyon sistemleri, coğrafi bilgi sistemleri ve mobil

bilgi sistemleri olarak gruplandırılabilir.

•Türkiye'de 112 Komuta kontrol merkezlerinde hastane bilgi

sistemleri ile entegre çalışan web tabanlı bir otomasyon sistemi

olan 112 Acil Operasyon Yönetim Sistemi (ARMAKOM sistemi)

kullanılmaktadır.

•ARMAKOM sistemi coğrafi bilgi sistemi, mobil bilgi sistemi gibi diğer

bilgi sistemleri ile birarada çalışan modüler yapıda bir sistemdir.

•Coğrafi bilgi sistemleri ve mobil bilgi sistemleri sayesinde 112

KKM'ye gelen çağrıların adresleri sayısal haritalar üzerinde

görüntülenebilmekte, adres bilgisi ambulanslarda yer alan

navigasyon cihazlarına aktarılabilmekte, ambulansların

güzergahları, hızları sayısal haritalar üzerinden izlenebilmekte ve

gerektiğinde ambulanstaki ekiplere yönlendirme yapılabilmektedir.

• ARMAKOM sistemine ek olarak illerde bulunan ambulans

servislerinin eğitimi, kalitesi, vaka ve gelir istatistiklerine ait

bilgilerine, malzeme ilaç durumuna, demirbaşların durumuna,

nöbetçilerin listelerine ve onlara ait ödemeler ile kalite puan

durumlarına anlık ulaşılmasını sağlamak amacıyla web tabanlı Acil

Sağlık Otomasyon Sistemi (ASOS) kullanılmaktadır.



DEĞERLENDİRME SORULARI1. Acil ve ambulans hizmetlerinde kullanılan bilgi sistemleri ile hastane bilgi

sistemi arasında nasıl bir ilişki vardır?

a) Acil ve ambulans hizmetlerinde kullanılan bilgi sistemleri ile hastane bilgi

sistemleri birbirinden bağımsızdır.

b) Acil ve ambulans hizmetlerinde kullanılan bilgi sistemleri ile hastane bilgi

sistemleri entegre çalışan sistemlerdir.

c) Acil ve ambulans hizmetlerinde kullanılan bilgi sistemleri her hastane için

farklıdır.

d) Acil ve ambulans hizmetlerinde kullanılan bilgi sistemleri hastane bilgi

sistemlerinin bir modülüdür.

e) Acil ve ambulans hizmetlerinde kullanılan bilgi sistemleri her hastanede

aynıdır.

2. HL7 (V.3.0) ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi doğrudur?

a) Bir hastalık adıdır.

b) Acil ve ambulans hizmetlerinde kullanılan bir bilgi sistemidir.

c) Hastane bilgi sistemlerinin bir modülüdür.

d) Bir web servis yazılımıdır.

e) Sağlık Bakanlığınca kabul edilen HL7 topluluğu tarafından geliştirilen sağlık

bilgi sistemleri arasında veri alışverişinin web servisler aracılığı ile XML

formatında yapılmasını sağlayan güncel bir veri iletim standardıdır.

3. Web tabanlı otomasyon sistemleriyle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

a) İşlemlerin, internet teknolojisi ile web sayfaları aracılığı ile yapılmasını

sağlar.

b) ASOS bir web tabanlı otomasyon sistemidir.

c) İstemci, web server ve sunucu olmak üzere katmanlı bir mimariye sahiptir.

d) İstemci bilgisayarda kullanılacak sisteme ait programların kurulmuş olması

gerekmektedir.

e) 112 KKM’de kullanılan ARMAKOM sistemi web tabanlı bir otomasyon

sistemidir.

4. ………………………………………….., grafik olarak ifade edilebilen ve edilemeyen

verilerin ilişkilendirilmesine, bu verilerin, konusuna ve tipine bağlı olarak

tematik harita katmanları olarak saklanmasına ve bu katmanlar üzerinden

analiz, ölçüm vb. işlemlerin yapılmasına olanak sağlamaktadır.

Cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

a) Coğrafi Bilgi Sistemleri

b) Mobil Bilgi Sistemleri

c) Web Otomasyon Sistemleri

d) ASOS Sistemi

e) ARMAKOM Sistemi



I. Web servis

II. HL7 (V.3.0)

III. XML

5. Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri acil ve ambulans hizmetlerinde

kullanılan bilgi sistemlerine diğer sağlık bilgi sistemlerinden veri iletimi ile

ilgilidir?

a) Yalnız I

b) Yalnız III

c) I, II ve III

d) I ve III

e) I ve II

6. 112 acil yardım istasyon yerlerinin belirlenmesinde hangi bilgi sisteminden

yararlanılabilir?

a) Coğrafi Bilgi Sistemleri

b) Bulut Bilişim

c) Web Otomasyon Sistemleri

d) Hastane Bilgi Sistemi

e) ARMAKOM Sistemi

I. Merkezlerdeki sistemler koordinat bilgisini veri tabanına işleyerek

bilgilerin izleneceği yazılıma aktarır.

II. Dijital haritalar üzerinde konumlar işaretlenerek izlemeler yapılabilir.

III. Ambulanslara GPS alıcıları yerleştirilir.

IV. GPS alıcılarının toplandığı koordinat bilgileri çeşitli veri iletim yöntemleri

ile (GPRS, 3G) izleme merkezine gönderir.

7. Ambulansların 112 KKM tarafından izlenebilmesiyle ilgili yukarıda verilen

aşamalar hangi seçenekte doğru olarak sıralanmıştır?

a) II, I, IV, III

b) III, IV, I, II

c) IV, I, III, II

d) II, I,IV, III

e) I, II, III, IV

8. ARMAKOM sistemi için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

a) Modüler bir sistemdir.

b) Farklı bilgi sistemlerinin bir arada çalıştığı entegre bir sistemdir.

c) Hastane bilgi sistemleri ile entegre çalışabilmektedir.

d) Web otomasyon sistemidir.

e) Coğrafi bilgi sistemidir.



9. Mobil bilgi sistemlerinin acil ve ambulans hizmetlerinde kullanımı ile ilgili

olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

a) Mobil cihazlardan biri olan el bilgisayarları yardımıyla ambulanslarla KKM

arasında karşılıklı bilgi aktarımı mümkün olmaktadır.

b) Ambulanslardaki mobil bilgisayarlar ve kullanılan yazılımlar sayesinde olay

bölgesinden fotoğraf çekilerek anında Komuta Kontrol Merkezine

aktarılabilmektedir.

c) Yöneticiler dilerlerse kendi mobil cihazları aracılığı ile sisteme giriş yaparak

mobil olarak ambulansların takibini yapabilmekte ve vakaları

izleyebilmektedirler.

d) Ekipler görev formlarını, yalnızca asenkron olarak merkeze

raporlayabilmektedir.

e) Ambulanslar dijital haritalar üzerinden izlenebilmektedir.

10.XML ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi doğrudur?

a) Acil ve ambulans hizmetlerinde kullanılan bir bilgi sistemidir.

b) Acil ve ambulans hizmetlerinde kullanılan bilgi sistemlerinin ihtiyaç

duyduğu veriyi sağlayan bir teknolojidir.

c) İnterneti kullanarak veri alışverişi yapan sistemler ve platformlar

arasındaki veri iletişimini standart hale getirmek için tasarlanan bir

işaretleme dilidir.

d) Hastane bilgi sisteminin bir parçasıdır.

e) Sağlık Bakanlığının acil ve ambulans hizmetlerinde kullanılan bilgi

sistemleri için uyulmasını istediği bir standarttır.

Cevap Anahtarı

1.B, 2.E, 3.D, 4.A, 5.C, 6.A, 7.B, 8.E, 9.D, 10.C



YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞERKAYNAKLARAkbal, U. (2008). Samsun 112 Komuta Kontrol Merkezi Otomasyon Sistemi,

TMMOB Samsun Kent Sempozyumu, 27-29 Kasım 2008 OMü Eğitim Fakültesi

ATAKUM Kampüsü, Samsun, Türkiye

Ateş, S. (2010). Coğrafi Bilgi Sistemleri ile Kalp Krizi Vakalarına Yönelik En Uygun

Ambulans Yerlerinin Belirlenmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,

İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü

Ateş, S., Çoşkun, M. Z., Aydınoğlu, A. Ç. (2011). COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ İLE EN

UYGUN AMBULANS YERLERİNİN BELİRLENMESİ, TMMOB Harita ve Kadastro

Mühendisleri Odası 13. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı 18 -22

Nisan 2011, Ankara

Filiz, G. , Maktav, D. , Kalkan, K. Ve Orhun Özer, O. (2013). Mobil Platformlar

Üzerinden Gerçek Zamanlı Ekip Takip Sistemi, TMMOB Coğrafi Bilgi

Sistemleri Kongresi, 11-13 Kasım 2013, Ankara

Kahraman, F. , Boz, A. F. (2009). Web Tabanlı Otomasyon Sistemi Tasarımı ve

Yapımı, 5. Uluslararası İleri Teknolojiler Sempozyumu (IATS’09), 13-15 Mayıs 2009,

Karabük, Türkiye

Komesli, M. (2014). Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Kullanım Alanları, İnternet Haftası

Konferansları, 17 Nisan 2014, Yaşar Üniversitesi, İzmir

MEB (2011). Acil Sağlık Hizmetlerinin Yapısı,

http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Acil%20Sağlı

k%20Hizmetlerinin%20Yapısı.pdf

Özcanhan, M.H., Dalkılıç, G., Utku, S., Alkım, E., Akis, S.M. (2014). Akıllı Ambulans

Araçlarına Doğru İlk Adımlar: RFID Ambulans Varlıkları Takibi, 19. Türkiye’de

internet konferansı, 27-29 Kasım 2014, İzmir

Sönmez, N.K., Sarı, M. (2004). Coğrafi Bilgi Sistemleri Temel Esasları ve Uygulama

Alanları, Derim, Cilt 21, Sayı 1, Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü

Tıp Bilişimi Derneği, 2006, HL7 Özet Bilgi Dökümanı

Yomralıoğlu, T. , Döner, F. (2005). Mobil GIS: Gezici Coğrafi Bilgi Sistemleri ve

Uygulamaları, Jeodezi, Jeoinformasyon ve Arazi Yönetimi Dergisi, 2005/2,

Sayı 93.

http://amasya.acil.saglik.gov.tr/112kkm

http://asossaglik.com

https://asos.saglik.gov.tr

http://cbs.ormansu.gov.tr/cob2011/wp-content/uploads/2011/05/cbs1.pdf

http://kisi.deu.edu.tr/hasan.cukur/CBS-1.html



http://sanliurfa112.gov.tr/files/ASKOM_KARARLARI.pdf

http://www.saglik.gov.tr/Kts/dosya/1-96784/h/hbsak2010orj.doc

http://www.tdk.gov.tr

http://www.susehri-dh.gov.tr/arge/8.pdf

http://www.saglik.gov.tr/Kts/dosya/1-96784/h/hbsak2010orj.doc

http://www.onkoloji.gov.tr/attachments/article/4974/SARTNAME1GUNCELLENEN

.pdf

http://www.nedir.com/web-service

http://www.kodlamamerkezi.com/web-tasarim/xml-nedir-ne-ise-yarar

http://www.saglik.gov.tr/TR/dosya/1-101600/h/hbys.pdf

http://www.hl7.org/implement/standards/product_brief.cfm?product_id=163

http://www.armakom.com/urunler-112-acil-operasyon-sistemleri.php

http://www.ankara112.gov.tr/belge/1-42487/asos-istasyon-moduluegitimleri.

html

http://www.tarim.gov.tr/Konular/Cografi-Bilgi-Sistemleri

http://www.kodfeed.com/arac-takip-sistemi-nedir

http://www.bilgievi.gen.tr/frmContent.aspx?ContentID=10814

http://www.asm.gov.tr/subehaberler/acilsağlık_5554.dnz

http://www.saglikplatformu.com/haberler/Ayrinti.asp?HaberNo=3650__

Documents

· Web viewHastaneler bilgi üretiminin ve bilgi akışının hem çok hızlı hem de kesintisiz olarak gerçekleştiği kuruluşlardandır. Bu kadar yoğun bilgiyi korumak, temizlemek