agorafilosofia.files.wordpress.com€¦ · Web viewTEMA 1. PLATÓN. PLATÓN A teoría platónica das ideas: 2 Mundo sensible e mundo intelixible. Ir 2 Graos de coñecemento. Ir

Tema 1. PlatónFilosofía Antigua

Historia da Filosofía

TEMA 1. PLATÓN

1. PLATÓN

1.1. A teoría platónica das ideas: 2

1.1.1. Mundo sensible e mundo intelixible. Ir 2

1.1.2. Graos de coñecemento. Ir 11

1.1.3. Antropoloxía platónica.Ir 22

1.2.A concepción política de Platón: antropoloxía platónica e vinculación da alma á cidade.Ir

25

Páxina 1 de 34



1.1 A TEORÍA PLATÓNICA DAS IDEAS. ONTOLOXÍA. Índice

Platón elabora un sistema filosófico completo. Non intentar responder a

preguntas concretas, illadas, senón que o seu corpus filosófico integra toda a

tradición filosófica anterior e, con ela, todas as cuestión filosóficas plantexadas.

Corpus filosófico composto de: Ontoloxía ou teoría das Ideas: seres e mundos.

Epistemoloxía: graos de coñecemento.

Antropoloxía: teoría sobre o ser humano.

Ética: a virtude e as boas costumes.

Política: organización da comunidade.

Metafísica: realidades transcendentes.

Pero ademais intentará superar o antagonismo tradicional entre Heráclito e

Parménides, e marcará a toda a historia da filosofía mediante unha síntese e

dunha interpretación dual da realidade, atribuíndo as características do ser parmenídeo ao "mundo intelixible" e as da natureza de Heráclito ao "mundo sensible". Admitirá como indiscutibles as ideas parmenídeas de que "o que é non

pode provir do que non é. Do non-ser non sae nada", ou a valoración preeminente

da razón fronte aos sentidos como fonte de coñecemento.

1.2.1. Mundo Sensible e Mundo Intelixible Índice

A Ontoloxía ocúpase da definición do ser ou dos seres que existen e de

establecer as categorías fundamentais do ser das cousas, a partir do estudo das

súas propiedades, estruturas e sistemas.

Para estudar os seres e as súa propiedades e estruturas, Platón parte na súa

ontoloxía de que o mundo ordinario que coñecemos polos sentidos non pode ser

totalmente real. Considera que é un mundo inestable e imperfecto, en constante

cambio e decadencia. O coñecemento certo non pode referirse a realidades que son

cambiantes, inestables e perecedoiras, de ser así estaría suxeito ó erro. O

coñecemento ten que posuír a certeza, polo tanto ten que ser coñecemento de algo

estable e perfecto. Por iso Parménides, segundo Platón, tiña máis razón que

Páxina 2 de 34



Heráclito, porque das realidades sempre cambiantes e que percibimos a través dos

sentido, non podemos obter coñecemento certo, ciencia ou "episteme"; por iso teñen

que existir unhas realidades inmóbiles, estáticas, perfectas e atemporais, que son a

auténtica realidade, das que si se poida extraer un coñecemento certo, seguro,

universalmente válido, a "episteme", e por suposto acadable só mediante a

intelixencia.

Así, se pensamos que o coñecemento pode ser obtido polo ser humano, ten

que haber un mundo que conteña eses obxectos estables e perfectos e que sexan a

causa dos obxectos naturais que captan os nosos sentidos.

Grazas ao seu mestre Crátilo, Platón coñeceu a teoría de Heráclito de Éfeso,

segundo a cal todas as cousas atópanse sometidas a constante variación e cambio:

"Panta rei', todo flúe. Posteriormente, estuda en Megara co filósofo parmenídeo

Euclides, de modo que coñece as ideas de Parménides de Elea, segundo as cales o

Ser é un, inmutable, eterno, perfecto, etc. Deste xeito. Platón intentou establecer un

equilibrio entre ambas filosofías, afirmando que a variedade e o cambio son propios

do mundo sensible, mentres que a inmutabilidade, a eternidade e a perfección danse

no mundo intelixible.

Doutra banda, Sócrates ensinoulle que nas cousas singulares e concretas

sometidas a variación ten que existir unha esencia universal, invariable e común a

todos os entes dunha mesma especie. Esta esencia, que son os conceptos universais ou Ideas, expresa a auténtica realidade, o verdadeiro ser das cousas.

Agora ben, mentres que para Sócrates esta esencia é inmanente ás cousas

mesmas, é dicir, reside no ser mesmo das cousas, para Platón, en cambio, é

trascendente, isto é, existe á marxe das cousas sensibles, nun mundo separado (no

mundo das Ideas).

Propón así un dualismo ontolóxico que supere esa diverxencia entre

Heráclito e Parménides, ou sexa existen dous mundos e dous tipos de seres, con

propiedades, estruturas e incluídos en dous sistemas diferentes e diferenciados:

a) MUNDO DAS IDEAS ou mundo intelixible: ideal, perfecto, que existe

realmente, distinto e anterior ó mundo sensible. A realidade parmenídea con

todas as cualidades do Ser. Formado polo que sempre é e non varía, o ser

imperecedeiro, as esencias inmutables, o que en realidade é ente, é dicir,

polos seres verdadeiros, non perceptibles polos sentidos, só pola intelixencia,

Páxina 3 de 34



as Ideas, que son a única e auténtica realidade. Para Platón, o termo Idea non é un simple concepto mental, algo que só exista na mente, senón unha

realidade extramental, que ten existencia obxectiva. As Ideas son

realidades:

Absolutas.

Perfectas.

Eternas.

Inmutables.

Universais.

Xerárquicas.

Independentes do mundo dos fenómenos, existen dun xeito separado

das realidade do mundo físico, son por exemplo a Beleza en si, a

Xustiza en si, a Bondade en si, das que derivan, á semellanza súa, as

cousas que chamamos belas, xustas ou boas no mundo físico e

sensible.

Son a auténtica realidade e as Ideas respecto dos seres sensibles

constitúen:

-A esencia, o que as cousas son en si mesmas, isto é, o auténtico ser das

cousas atópase nas súas ideas (exemplo: o verdadeiro cabalo non é o que

corre no hipódromo, senón o que está contido na Idea de cabalo). E son,

polo tanto, inmutables.

A causa exemplar, paradigma ou modelo de todas as cousas, pois todas

as cousas imitan ou participan das Ideas (exemplo: o cabalo que corre no

hipódromo é cabalo na medida en que se aproxima á Idea de cabalo, canto

máis se pareza ou se aproxime á Idea, máis perfecto será).

A causa final, pois todas as cousas tenden cara á perfección absoluta, que

son as Ideas (os cabalos son máis perfectos canto máis se asemellan ao

cabalo ideal). As Ideas son o fin das cousas sensibles, pero son ideais que

xamais chegarán a cumprirse, xa que un obxecto do mundo sensible nunca

chegará a alcanzar á perfección.

No seu sentido lóxico as Ideas constitúense no concepto universal, ou dito

doutro xeito, son un concepto que serve para referirse a unha pluralidade de

Páxina 4 de 34



obxectos da mesma especie (exemplo: o concepto "cabalo" serve para designar a

todos os cabalos).

Todas as esencias ou especies dos obxectos do mundo sensible teñen no

mundo intelixible a súa correspondente Forma ou Idea. As ideas son modelos, prototipos ou paradigmas das cousas materiais, son o foco de referencia do

mundo físico, do coñecemento intelectual, son as auténticas esencias da

concepción do home e dos fundamentos morais e políticos.

Só as podemos percibir pola intelixencia ou raciocinio, e o seu coñecemento

proporciónanos a VERDADE, pois son a verdadeira realidade.

Existen múltiples Ideas, xerarquicamente estruturadas. Sinalou que hai Ideas:

i. En primeiro lugar, de realidades éticas e estéticas (xustiza, virtude,

bondade...).

ii. De relacións e proporcións (do semellante e o desemellante, da unidade e

a pluralidade...), isto é, incluíu tamén no mundo intelixible os entes

matemáticos.

iii. Hai Ideas dos seres naturais e artificiais (ideas de cabalo, mesa, árbore...).

iv. Admite a existencia de ideas de cousas negativas (a maldade, a miseria, a

enfermidade...).

Esta organización está presidida por a Idea do Ben, todas as Ideas atópanse

baixo a unidade da Idea Suprema, a Idea de Ben,.que é a realidade grazas á cal

existen e son verdadeiras todas as demais realidades (as Ideas e as cousas

sensibles). A Idea de Ben proporciona o ser a todo canto é ou existe. O Ben é o

sol que ilumina a todo o mundo intelixible e a causa de todo o recto e belo que hai

no mundo sensible (Texto nº 3, Mito da Caverna).

Neste mundo, ademais das Ideas e as entidades matemáticas, están as almas,

lugar ó que pertencen por natureza, onde contemplan as Ideas, que é a función

propia e que lles corresponde, e así acadar o coñecemento pleno, que esquecen

unha vez que baixan ó mundo sensible a unirse cun corpo.

No seu período critico somete a revisión a teoría das .Ideas.

Páxina 5 de 34



b) MUNDO SENSIBLE: o mundo das cousas. que podemos ver e tocar, que non

é máis que unha copia ou imitación do mundo das Ideas, a realidade da que

falaba Heráclito sometida a constante cambio. Integrado polas cousas que

vemos neste mundo, as cousas cambiantes, que nacen e morren e que están

sometidas a constante devir, isto é, que son continxentes, poderían non

existir. Son as realidades visibles, percibida polos sentidos; enxendradas, están en constante cambio, son "semellantes" ás Ideas, pois as cousas

participan das Ideas e tamén as imitan. Por exemplo, a rosa é bela porque

participa da Idea da Beleza.

Este é o mundo material, polo tanto desprezable, pois a materia é

desprezable por esencia, sempre introduce algún "factor de desorde ou

indeterminación”.

Este é o mundo dos seres naturais, que son:

Xerables.

Enxendrados.

Corruptibles.

Cambiantes.

Compostos.

Divisibles.

Imperfectos...

Teñen as propiedades opostas ás Ideas. Non son o verdadeiro ser senón

"aparencia de ser". O seu coñecemento proporciónanos a OPINIÓN (doxa)

que é un coñecemento imperfecto e desprezable, propio do home vulgar. No

símil da Caverna son as sombras que ven os prisioneiros e os obxectos que

pasan por detrás do muro.

RELACIÓN ENTRE AS IDEAS E OS SERES SENSIBLES.

Platón utiliza a teoría dos dous mundos para explicar a realidade. Entre estes

dous mundos, sensible e intelixible, que están separados e diferenciados, existe

relación. Platón utiliza varias metáforas para relacionar estes mundos:

Páxina 6 de 34



Participación (méthesis): O mundo sensible e os seus seres participan, en

maior ou menor medida, da esencia e da auténtica realidade, das Ideas. Esta

participación é o que fai que as cousas poidan ser o que son.

Imitación (mímesis): As realidades do mundo sensible son copias e

imitacións da auténtica realidade que son as Ideas do mundo intelixible.

Presenza (parousía), pois as Ideas están presentes dalgunha maneira nas

cousas sensibles. Son a súa esencia.

DUALISMO ONTOLÓXICO

COSMOLOXÍA. XÉNESE DO MUNDO SENSIBLE. O DEMIURGO.

No diálogo do “Timeo”, Platón explica a xénese do mundo sensible. Este

fórmase a imaxe e semellanza do mundo das Ideas, que son o modelo ou prototipo.

O artífice desta copia é o Demiurgo (artesán), elemento configurador que lle impón

á materia unha estrutura.

O Demiurgo atópase a medio camiño entre o mundo das Ideas e o mundo

sensible, é inferior ás Ideas porque ten necesidade delas para ordenar o mundo

sensible. É eterno, inmutable, intelixente e bo. Está inspirado no “Noús” ou

Intelixencia Ordeadora de Anaxágoras. Pero a diferenza de este, que era un

elemento inmanente, o Demiurgo é transcendente, non pertence a este mundo.

Non é creador no sentido cristián. senón ordenador do elemento amorfo

primixenio, dunha materia caótica e sen estrutura, que tomando como modelos

exemplares ás Ideas, vai configurando a realidade sensible.

Por tanto, na constitución do cosmos, interveñen tres causas:

a) Causa Eficiente: Demiúrgo (Intelixencia Ordenadora).

Páxina 7 de 34

ONTOLOXÍA

MUNDO DAS IDEAS(PARMÉNIDES)

ESENCIAS OU IDEAS

ENTIDADES MATEMÁTICAS

MUNDO SENSIBLE(HERÁCLITO)

SERES SENSIBLESIMAXES OU SOMBRAS



b) Causa Exemplar: Ideas (Modelo).

c) Causa Material: Mundo Sensible (Copia).

A causa eficiente, o Demiurgo ou Intelixencia ordenadora, é o artífice de dotar á

materia primixenia, amorfa e caótica dunha estrutura. Para iso, pon a súa mirada no

mundo das Ideas, que como causa exemplar ou modelo, lle sirve para imitar e copiar

a súa estrutura. Así é como se xera o mundo sensible.

As tres causas son eternas: as Ideas, o Demiurgo e a materia.

A pesar de que o modelo é o máis perfecto posible, as Ideas, e que o artesán, o

Demiurgo, organizou o mundo da maneira máis boa, bela e xusta posible e que a

materia é o elemento material máis perfecta posible, sen embargo, o resultado non é

idéntico. Isto débese a que a materia conleva en si mesma imperfección. A copia é o

máis perfecta posible, pero non deixa de ser unha copia ou imitación.

Introduce nesta explicación o concepto de espazo ou lugar como receptáculo

universal que acolle a todos os obxectos que nacen e perecen. O cosmos, por

influencia pitagórica, ten a figura máis perfecta: a esfera, e a Terra atópase no centro

do sistema, o redor do cal xiran os planetas e as estrelas (sistema ptolemaico). A

estrutura matemática da realidade explica as cualidades, os estados e as posibles

transformacións dos seres materiais.

“(…) SÓCRATES.-Paréceme que me estades a preparar un completo e

brillante banquete de palabras. Xa logo é o teu turno de falar. Timeo, unha vez

que, como é costume, sexan invocados os deuses de acordo coa lei.

TIMEO.-Certamente, Sócrates, todos, por pouco que participen da intelixencia,

antes de encetar calquera asunto grande ou pequeno, invocan sempre a Deus.

Tanto máis nos, que pretendemos facer un discurso sobre o todo, en tanto que é

Páxina 8 de 34

PLATÓN: Timeo



enxendrado ou inxénito, se non desvariamos totalmente, é necesario que

invoquemos os deuses e deusas, suplicándolles principalmente que falemos en todo

de forma intelixente, en concordancia con eles, e despois con nós mesmos. E con

isto queda feita a invocación dos deuses. En canto a nos, a invocación será para

que cheguedes a entenderme doadamente, e que eu consiga dar a coñecer

perfectamente o tema que temos establecido.

Xa que logo, na miña opinión, isto é o primeiro que hai que distinguir: que é

sempre, pero non ten nacemento, e que é o que está a nacer sempre, pero non é

nunca; aquel é aprehensible polo pensamento mediante o razoamento, xa que é

sempre o mesmo, mentres que este é susceptible de opinión por medio da

sensación irracional, xa que nace e perece, pero nunca é realmente. Ademais, todo

o que nace necesariamente é xerado por algunha causa; pois é imposible que nada

teña nacemento sen causa. Cando, pois, o Demiurgo, poñendo a ollada no que é

permanentemente o mesmo, produce a idea e a potencia a partir deste modelo, todo

canto é así feito é fermoso. Pero se, pola contra, parte do que é xerado, facendo uso

dun modelo tomado do enxendrado, nada será fermoso. En canto a todo o ceo -ou

mundo, ou chamémoslle con calquera outro nome que mellor prefiramos- sobre isto

hai que ter en conta, en primeiro lugar, que é preciso reflexionar sobre o que se

debe consideralo suposto previo en tanto que principio para todo, escollendo entre

estas dúas cousas: ¿era sempre, sen ter sido xerado a partir de ningún principio?

¿Ou naceu, comezando a partir de algún principio? Naceu, pois é visible, tanxible e

ten corpo, e todas as cousas como estas son perceptibles, e as cousas perceptibles,

en tanto que aprehensibles pola opinión por medio da sensación, nacen e son

enxendradas, tal como se dixo. Agora ben, do que nace dixemos que

necesariamente é enxendrado a partir de algunha . (…)”.

“(…) O asunto é que encontrar ó produtor e pai deste todo non é doado, nin,

unha vez encontrado, comunicarllo a todos. Consideremos agora a partir de cal dos

dous modelos o arquitecto construíu todo, se o fixo de acordo co modelo que é

idéntico a si e uniforme, ou se o fixo segundo o modelo xerado. Agora ben, se este

Páxina 9 de 34

PLATÓN; Timeo



mundo é belo e o Demiurgo é bo, é evidente que puxo a súa ollada no modelo

eterno; pois no caso contrario, cousa que non é lícito afirmar, el miraría ó modelo

xerado. E é absolutamente manifesto para calquera que tivo en conta o modelo

eterno, porque este mundo é a mellor de cantas cousas foron producidas, e o

Demiurgo a máis excelente das causas. E pois o mundo foi formado así, é

aprehensible por medio do discurso e a intelixencia e producido segundo o modelo

que é sempre o mesmo.

Agora ben, para todo o mellor é comezar polo principio natural. Polo tanto,

respecto da imaxe e do modelo hai que advertir que os discursos teñen unha

analoxía con aquilo do que son expresión. Por unha parte, os discursos que son

permanentes e constantes -en tanto é propio dos discursos seren irrefutables e

invencibles, para o que é preciso que nada falte- expresan o permanente, estable

e visible para o pensamento. Por outra, os discursos que son expresión do que é

copiado en relación a algo, ó seren imaxes, son verosímiles segundo proporción

respecto do seu obxecto; pois o que a esencia é respecto da xeración, é a

verdade respecto da crenza. Non te admires, pois, Sócrates, se, en moitos

aspectos e moitas cuestións en relación cos deuses e a xeración do todo, non

chegamos a ser capaces de producir explicacións absolutamente concordantes

entre si e exactas. Pero, se polo menos producimos explicacións que, en canto a

verosimilitude, non son inferiores a calquera outras, hai que contentarse,

lembrando que eu, o que falo, e vosoutros, os xuíces, temos natureza humana, e

que sobre estas cousas convén aceptar un mito verosímil e non buscar nada máis

ala.

SÓCRATES.-Moi ben, Timeo, hai que aceptar enteiramente o que aconsellas.

E pois temos aceptado, admirados, o teu preámbulo, conclúe de seguido a túa

intervención.

TIMEO.-Digamos xa a causa pola que o produtor produciu a xeración e o todo.

Era bo, mais no bo nunca nace ningún tipo de envexa respecto de cousa ningunha;

exento dela, quixo facer tódalas cousas o máis semellante a si mesmo. É admitido

por parte dos homes sabios, e por tanto pode ser admitido rectamente por calquera,

que este é o principio fundamental da xeración e do mundo. Pois o Deus quixo que

tódalas cousas fosen boas, e que nada, no posible, fose inútil, encontrando que todo

Páxina 10 de 34



o visible non estaba nun estado de quietude senón nun movemento confuso e

desordenado. (…)”.

1.2.2. Graos de Coñecemento. EpistemoloxíaÍndice

No pensamento platónico a ontoloxía (seres) está moi unida á epistemoloxía

(coñecemento). Nesta teoría do coñecemento pretende delimitar os graos do

coñecemento que se van acadando segundo se coñecen os diferentes seres.

En paralelo ó dualismo ontolóxico, establece un dualismo epistemolóxico,

de tal modo que se hai dous mundos (das Ideas e dos seres sensibles), haberá dous

niveis de acceso ó coñecemento deles (coñecemento verdadeiro ou “episteme” e mera opinión ou “dóxa”).

Como xa dixo o seu mestre Sócrates. o coñecemento verdadeiro debe

referirse a elementos obxectivos e universais, válido para todos e en calquera

circunstancia.

É necesario, por tanto, un obxecto dese coñecemento que sexa estable e

permanente para poder ser ciencia. As Ideas serán ese obxecto (Ser de

Parménides). Fronte os obxectos sensibles, que están en constante cambio ou

movemento (Heráclito), e que, polo tanto, non poden ser obxecto do coñecemento

que dé lugar á ciencia

No Libro VII da República, Platón explica o proceso de coñecemento a través

do mito da caverna

Texto nº 3: PLATÓN; República libro VII, 514a—517c

MITO DA CAVERNA-Despois diso compara a nosa natureza respecto da súa educación ou da súa falta

de educación cunha experiencia como esta. Imaxina homes nunha especie de

Páxina 11 de 34



morada subterránea en forma de caverna, cunha longa entrada aberta, en toda a

súa extensión, á luz e imaxina que están alí dende nenos coas pernas e o pescozo

encadeados de maneira que teñen que permanecer alí e mirar unicamente cara

adiante, pois as cadeas impídenlles xirar a cabeza. Máis lonxe a luz dun lume que

arde máis arriba, detrás deles e entre o lume e os encadeados un camiño máis alto;

e ao longo do camiño imaxina que foi construído un muro, como as cortinas que se

levantan entre os monicrequeiros e o público, para amosar por encima delas os

bonecos.

- Xa o vexo.

-Pois ben, contempla agora, ao longo dese pequeno muro, uns homes que

transportan toda clase de obxectos que sobresaen por encima do muro, e figuriñas

de homes e doutros animais, feitas de pedra e de madeira e doutros materiais e

como é natural, entre estes carrexadores, uns van falando e outros calan.

-¡Que estraña comparación fas, e que prisioneiros estraños!

-Semellantes a nós. Pois en primeiro lugar, ¿cres que tales homes teñen visto de si

mesmos e dos outros outra cousa senón as sombras proxectadas polo lume sobre a

parte da caverna que está fronte a eles?

-¿Pois como, se durante toda a súa vida foron obrigados a manter as cabezas

inmóbiles?

-¿E non sucede o mesmo cos obxectos transportados?

-Sen dúbida.

-E se puideran falar uns cos outros ¿non pensas que crerían que o que ven son as

cousas reais?

-Forzosamente.

-¿E se a prisión tivese un eco que viñese da parede de en fronte deles? ¿non cres

que, cada vez que un dos que pasan emitise un son, pensarían eles que o que oen

provén da sombra que pasa diante deles?

-¡Por Zeus¡ si.

-Daquela, non hai dúbida de que tales homes non poderían pensar outra cousa que

non sexa que o verdadeiro son as sombras dos obxectos fabricados.

-Necesariamente.

-Considera agora, que pasaría se fosen liberados das súas cadeas e curados da súa

ignorancia e, se consonte á súa natureza, lles ocorrese isto: que un deles fose

Páxina 12 de 34



ceibado e obrigado de súpeto a levantarse, a voltar o pescozo, a camiñar e a mirar

cara á luz e que, ao facer isto, sufrise e que a causa do escintileo da luz non fose

quen de percibir aquelas cousas das que ata entón vía sombras. ¿Que cres que

respondería se alguén lle dixese que ata entón só tiña visto bagatelas e que agora,

en cambio, máis próximo ao real e volto de cara a obxectos máis reais, mira máis

correctamente? E ademais se se lle mostrasen cada unha das cousas que pasan e

se lle obrigase a contestar ás preguntas acerca do que é cada unha, ¿non cres que

se acharía en apuros e que consideraría que as cousas que vía antes eran máis

verdadeiras que as que agora se lle amosan?

-Moito máis.

-E se se lle forzase a mirar á luz mesma, ¿non cres que lle doerían os ollos e que

fuxiría virando cara ao que pode contemplar e que crería que estas son máis claras

que as que se lle amosan?

-Así é.

-E se alguén o levase á forza pola esgrevia e empinada subida e non o soltase ata

chegar á luz do sol ¿non adoecería e se irritaría por ser arrastrado e, despois de

chegar á luz, tería os ollos cegados, sen poder ver sequera un só dos obxectos que

agora chamamos verdadeiros.

-Certamente, polo menos de inmediato.

-Necesitaría afacerse, creo eu, para ser quen de ver as cousas de arriba. E

primeiramente vería con máis facilidade as sombras e despois, as imaxes de homes

e doutros obxectos reflectidos nas augas, e por último ás cousas mesmas. E despois

diso, contemplaría máis doadamente pola noite as cousas do ceo e o mesmo ceo,

dirixindo a mirada á luz das estrelas e da lúa, e durante o día ao sol e ao que a el lle

pertence.

-Como non?

-E por último, creo eu, sería o sol, non as súas imaxes reflectidas nas augas ou

noutro lugar alleo, senón o sol en si mesmo e no seu propio lugar, o que podería ver

e contemplar.

-Necesariamente.

-E entón, xa podería deducir, respecto del, que é el quen produce as estacións e os

anos e rexe todo o da rexión visible e é a causa de todo o que eles tiñan visto.

-É evidente que despois daquilo chegaría a isto.

Páxina 13 de 34



-Entón que? E se el recordase a primeira morada e a ciencia de alí e os seus

compañeiros de cárcere, non cres que estaría ledo co cambio e que se

compadecería deles?

-Xa o creo que si.

-E se houbese entre eles honores e gabanzas duns aos outros e unha recompensa

para quen discernise con máis agudeza as sombras, e para quen recordase mellor

cales adoitaban pasar diante ou detrás á vez, e destes para quen fose capaz de

profetizar o porvir, ¿paréceche que estaría desexoso desas cousas e envexaría aos

que recibisen eses honores e poderes, ou que lle ocorrería o mesmo que a Homero

e preferiría máis que nada “ser labrego ao servizo doutro home sen bens” ou

padecer calquera outro destino antes que ter meras opinións e vivir aquela vida.

-Iso é o que creo eu, que aceptaría soportar todo antes que vivir aquela vida.

-E agora repara nisto: se descendese de novo e sentase no mesmo lugar, ¿non cres

que se lle encherían os ollos de tebras, despois de chegar de súpeto do sol?

-Vaia que si.

-E se tivese que disputar de novo cos que permaneceran sempre encadeados,

opinando sobre aquelas sombras, no momento no que aínda é corto de vista antes

de aclimatar os ollos á situación, e ese tempo non sería breve, ¿non daría risa e non

se diría del que por subir arriba chegara cos ollos estragados e que por iso non

conviña intentar sequera esa subida? ¿E non darían morte a quen intentase

desatalos e facelos subir, se puidesen botarlle a man e matalo?

-Sen dúbida.

-Pois ben, meu querido Glaucón, esa imaxe debémola aplicar totalmente ao dito

anteriormente; hai que comparar a rexión que se manifesta por medio da vista coa

morada do cárcere e esa luz do lume co poder do sol; compara a subida ao mundo

de arriba e á contemplación das cousas deste coa ascensión da alma á rexión do

intelixible e non errarás respecto do que espero que é o que ti desexas oir. Mais é a

divindade a que sabe se isto é realmente verdade. O que a min me parece é que no

mundo intelixible o último que se percibe, e con dificultade, é a idea do ben, pero,

unha vez percibida, hai que colixir que é a causa de todo o recto e fermoso que hai

en todas as cousas e que no mundo visible xerou a luz e ao señor desta e que no

mundo intelixible xerou a verdade e o coñecemento e que convén, pois, vela para

poder proceder con sabiduría tanto na vida privada como pública.”

Páxina 14 de 34



PLATÓN; República libro VII, 514a—517c Versión galega de Teresa Miñambres Gómez –

ISOMORFÍA DUALISMO ONTOLÓXICO E EPISTEMOLÓXICO (MUNDOS E GRAOS DE COÑECEMENTO)

OBXECTOS DO COÑECEMENTO. SUXEITO E PROCESO.

Dous niveis de coñecemento que se diferencian polo seu respectivo obxecto

de estudio:

a. Opinión ou dóxa:

i. Coñecemento sensible ou sensorial sobre os obxectos sensibles,

particulares e concretos, por exemplo unha árbore, un animal, unha

rosa fermosa, un comportamento xusto, valeroso…

ii. Propiamente non é coñecemento que dá lugar á ciencia, senón mera

opinión.

b. Ciencia ou epistéme:

i. Coñecemento racional e intelectual.

ii. Versa sobre as Ideas, intelixibles e universais, a Idea de Beleza en si,

Xustiza en si, Valor en si…

iii. É o coñecemento que da lugar ó coñecemento verdadeiro, á ciencia

porque cumpre as condición desta.

Páxina 15 de 34

ONTOLOXÍAEPISTEMOLOXÍAMUNDO INTELIXIBLE OU DAS IDEASESENCIAS OU IDEASINTELIXENCIACIENCIA

OU “EPISTEME”ENTIDADES MATEMÁTICASPENSAMENTO

DISCURSIVOMUNDO SENSIBLESERES SENSIBLESCRENZAOPINIÓNOU “DÓXA”IMAXES OU SOMBRASIMAXINACIÓN

ALMA

IDEA DE BEN SUPREMO



GRAOS DE COÑECEMENTO E REALIDADES.

Os diferentes tipos ou graos de coñecemento son proporcionais ós tipos ou

graos de realidade. (Símil da Liña, libro VI da República).

De modo paralelo coas distintas clases de ser de cada nivel. Platón distingue

dous grados ou dous tipos de coñecemento en cada nivel:

1) A nivel da simple opinión ou “dóxa” establece:

a) a conxectura ou imaxinación (Eikasía), que se limita á opinión que se adquire

mediante as simples aparencias, cando só vemos “sombras de obxectos”, sen

intentar penetrar no seu sentido, é dicir, está constituída por aquelas afirmacións

que se basean só na percepción sensible máis básica. Segundo Platón, moitos

homes réxense por este tipo de coñecemento e son, por iso, os que dormen e

soñan crendo que o seu soño é verdade;

b) a opinión plausible ou crenza razoable (Pistís), que ten por obxecto "a

comprensión ordenada das cousas naturais e artificiais". Esta, malia que tamén se

basea na observación sensible, faino de xeito crítico, intentando dar razón dos

fenómenos a través de hipóteses explicativas e axustadas observacións. Non se

pode cualificar de saber, pero si de opinión razoable.

2) A nivel da ciencia ou "episteme" diferenza entre

a) o pensamento discursivo (Dianoia) ou actividade racional, cuxa finalidade son

as matemáticas. Platón dinos que é o grado máis baixo de ciencia, xa que é saber

pero se refire aos entes matemáticos, polo que ten que partir de hipóteses e ten

que seguir un razoamento discursivo. Ademais, necesita a axuda de

representacións sensibles, e neste sentido, serve de ponte entre o coñecemento

sensible e o intelectual;

b) o coñecemento supremo ou ciencia suprema (Noésis), que pretende captar as

Ideas en si mesmas. É o saber absoluto que consiste na visión ou intuición directa

e pura da verdadeira realidade.

A este coñecemento supremo chégase mediante a dialéctica, que é un

método de análise conceptual que consiste en ascender a partir da evocación dos

obxectos sensibles cara ás Ideas e percorrer a orde xerarquizada destas para

atopar o lugar xerárquico que corresponde a cada unha delas, para en último

Páxina 16 de 34



termo, coñecer á primeira Idea, a Idea de Ben Supremo. Segundo Platón, moi

poucos homes son capaces de chegar a este saber (segundo el, obsérvao no

relativismo que impera na época).

Este proceso de ascenso dialéctico é realizado pola alma, que unha vez

liberada do corpo, trala morte deste, ascende ó lugar que lle corresponde por

natureza, ó mundo das Ideas, e alí adquire o coñecemento auténtico mediante a

contemplación desas realidades, ata contemplar a Idea de Ben Supremo e adquirir o

coñecemento pleno. Coñecemento que esquece cando ha de regresar ó mundo

sensible para purificarse.

Deste xeito, seguindo as ensinanzas do seu mestre, o coñecemento non será

nunca a adquisición de novos contidos, senón o exercicio de reminiscencia (recordo) que debe facer a alma, en presenza dos seres sensibles, traendo á luz

(“maiéutica”) os coñecementos adquiridos previamente no mundo das Ideas. Neste

proceso de reminiscencia os obxectos do mundo sensible, en tanto que copias e

imitacións das auténticas realidades, serán as que evocarán ou actualizarán o

recordo da alma evocando as realidades auténticas, coñecidas anteriormente.

SIMIL DA LIÑA“-Creo que queda moito por dicir, porén, canto sexa posible no momento presente,

non o omitirei voluntariamente.

-Non, sen dúbida.

-Pensa, entón, como diciamos, que son dúas entidades, unha –o ben– rexe o mundo

do intelixible e a outra –o sol– o mundo do visible. Pero non digo do ceo para que

non che pareza que estou a facer un xogo de palabras.¿Acaso non tes ante ti esas

dúas especies, a visible e a intelixible?

-Teño.

-Toma agora unha liña dividida en dúas seccións desiguais e de novo corta estas

dúas partes, segundo a mesma proporción, a da especie que é visible e da que é

intelixible, e terás a claridade e a escuridade en relación a ambas, na visible

atoparás unha sección de imaxes. Doulle o nome de imaxes, en primeiro lugar, ás

Páxina 17 de 34

Texto Nº 2: PLATÓN; República libro VI, 509c—511e



sombras, e despois aos reflexos na auga e en todo canto se constitúe como

compacto, liso e brillante, e, se me entendes, a todo o semellante a iso.

-Entendo.

-Coloca agora a outra seción ao lado da que ofrece imaxes, os animais que nos

rodean, así como todas as plantas e tamén o xénero íntegro do que é fabricado polo

home.

-Coloco.

-Verdadeiramente ¿estarías disposto a declarar que a liña quedou dividida en canto

á súa verdade e non verdade, de modo tal que o opinable é ao cognoscible como o

é a copia respecto do que é copiado?

-Por suposto que si.

-Pois considera agora se tamén hai que dividir a sección do intelixible.

-E como?

-Deste modo: por un lado, a alma, servíndose das cousas antes imitadas como se

fosen imaxes, vese obrigada a buscar a partir de hipóteses e non se dirixirá a un

principio, senón a unha conclusión. E, por outra parte, avanza ata un principio

absoluto, partindo de hipóteses e sen imaxes, facendo o camiño coas ideas mesmas

e por medio delas.

-Non comprendín suficientemente iso que dis.

-Pois vexámolo de novo. Comprenderás facilmente se antes che digo o que segue:

Creo que sabes que os que se ocupan da xeometría e do cálculo e doutras cousas

semellantes, supoñen o impar e o par, as figuras, tres clases de ángulos e outras

cousas parecidas, segundo o método en cada caso. Como se as coñecesen, usan

estas hipóteses e non estiman que deban dar conta delas nin a si mesmos nin a

outros, como se fosen evidentes para calquera; e partindo delas, recorren o resto ata

concluír consecuentemente naquilo que intentaban demostrar.

-Seino, si.

-E ben, tamén sabes que se serven de figuras visibles e fan discursos acerca delas,

non pensando nelas, senón naquelas outras ás que se parecen, argumentando en

canto ao cadrado en si e a súa diagonal pero non en canto á que debuxan, e outras

cousas polo estilo. As mesmas cousas que modelan e debuxan, das que hai

sombras e imaxes na auga, sirven a estes como imaxes, buscando aquelas cousas

en si que non podería ver un doutro modo que co pensamento.

Páxina 18 de 34



-Falas con verdade.

-Pois a isto chamaba eu a especie intelixible, pero a alma vese forzada a servirse de

hipóteses na súa busca, pero sen ir cara a un principio, por non poder ir máis aló das

hipóteses. Sérvese das imaxes dos obxectos que foran imitadas polos de abaixo e

que foran estimados e honrados como claros respecto daquelas.

-Comprendo que ao que te refires é á xeometría e ciencias irmás.

-Comprende, entón, a outra parte do intelixible, cando digo que iso a razón mesma

alcánzao co seu poder dialéctico, facendo hipóteses non como principios, senón

como hipóteses reais, que son puntos de apoio e de partida para levala ao principio

de todo ata o absoluto. Unha vez alcanzado ese principio, dedicándose de novo ás

cousas que dependen dela, descenderá ata a conclusión, sen servirse en absoluto

de nada sensible, senón das ideas mesmas, a través delas cara a elas mesmas,

rematando con ideas.

-Comprendo, pero non suficientemente. Paréceme que o que dis é unha empresa

importante, porque efectivamente queres determinar que é máis clara a visión do ser

e do intelixible, adquirida grazas ao coñecemento dialéctico que grazas ás que

chamamos artes, para as cales as hipóteses son principios. Os que se dedican a

elas vense forzados a contemplalas por medio do pensamento discursivo e non dos

sentidos. Pero porque non avanzan cara a un principio, ao examinalas, senón a

partir de supostos, parecerache que non posúen coñecemento acerca delas, aínda

que sexan intelixibles xunto cun principio. Paréceme que chamas pensamento

discursivo ao estado moral dos xeómetras e similares e non intelixencia, como se o

pensamento discursivo estivese entre a opinión e a intelixencia.

-Comprendiches perfectamente. Aplica a esas catro seccións catro afeccións que se

xeran na alma: intelixencia, á máis elevada; pensamento discursivo, á segunda; á

terceira, a crenza e á última, a conxectura; ordénaas segundo unha proporción,

pensando que canto máis participen da verdade, tanto máis participan da claridade.

-Comprendo e estou de acordo en ordenalas como dis.”

PLATÓN; República libro VI, 509c—511e Versión galega de M. Teresa Miñambres Gómez

PROCESO DE COÑECEMENTO

Páxina 19 de 34



O proceso de coñecemento é ascendente e dialéctico, dende a opinión á

ciencia (MITO DA CAVERNA).

O suxeito dese proceso é a alma, que ascende e pode acadar o coñecemento

pleno coa contemplación das Ideas no mundo intelixible, lugar ó que

pertence por natureza.

Coñecendo as Ideas, adquire o coñecemento das esencias, da auténtica

realidade, e decatándose que os seres sensibles son meras copias ou

imaxes destas.

Coñecemento como reminiscencia socrática ou anámnesis: a alma unha vez

que abandona o mundo das Ideas para reencarnarse noutro corpo, coa fin de

purificarse, esquece o contemplado e aprendido. No mundo sensible deberá

traer á luz, recordar todo o adquirido no mundo das Ideas, axudándose para

esa reminiscencia das copias ou imaxines destas que existen no mundo

sensible.

No proceso de coñecemento, Platón menciona disciplinas que poden

axudar á alma á captar ás Ideas: a música, a xeometría e a aritmética

(influencia pitagórica), e sobre todo, a dialéctica, que é o método de

interrogación (pregunta-resposta), iniciado coa maeiútica socrática.

“SÓCRATES. — (…) Así, pois, a alma, sendo inmortal e tendo renacido moitas

veces e ao ter contemplado todas as cousas, as de aquí e as do Hades, non hai

nada que non teña aprendido. De xeito que non hai que sorprenderse que ela sexa

quen de ter recordos acerca da virtude e das demais cousas que, por certo,

coñecera anteriormente. Pois ao estar emparentada toda a natureza e tendo

aprendido todo a alma, nada impide para que un, recordando unha soa cousa –iso

que os homes chaman aprender– encontre todas as demais, se é valente e teimudo

na busca. Porque o buscar e o aprender non son máis que reminiscencias. Por

conseguinte non hai que dar creto a ese argumento sofístico. Faríanos preguizosos

e é de débiles escoitar o agradable, en cambio este énchenos de enerxía e fainos

Páxina 20 de 34

Texto nº 5: PLATÓN; Menón, 81c—82a



inquisitivos. E porque confío en que é verdadeiro quero pescudar contigo en que

consiste a virtude.

MENÓN. — Si, Sócrates. Pero ¿como dis iso de que non aprendemos, senón que o

que chamamos aprender non é máis que reminiscencia? ¿Poderasme ensinar que

isto é así?

SÓCRATES. — Xa che dixen hai pouco, Menón, que ti es malicioso, pois agora

preguntas se che podo ensinar, a min, que estou dicindo que non hai ensinanza,

senón reminiscencia, sen dúbida, para facerme caer inmediatamente en contradición

conmigo mesmo.

MENÓN. — ¡Non , por Zeus, Sócrates! Non o dixen con esa intención, senón por

costume; pero se tes algún modo de probar que é como dis, amósamo.” (…)

Versión galega de Teresa Miñambres Gómez – I.S. Eduardo Pondal – Santiago de

Compostela

Páxina 21 de 34



1.1.3. ANTROPOLOXÍA PLATÓNICA Índice

O dualismo ontolóxico e epistemolóxico convértese en dualismo antropolóxico: o ser humano é un composto dual de alma e corpo (influencia órfica-

pitagórica). Pero ó igual que pensaban a corrente órfica1 e os pitagóricos, ambos

elementos non están nunha situación de igualdade: a alma, pola súa natureza e

propiedades, é claramente superior ó corpo. De feito, identifícase o ser humano coa

alma, este é propiamente alma, o corpo será simplemente un envoltorio ou carcasa

da alma, que protexe e permite desprazarse a esta mentres se atopa no mundo

sensible. Por iso, todas as accións do ser humano non son atribuíbles ó corpo, aínda

que sexa este que as realiza, senón que son responsabilidade da alma, en tanto que

esta debe ser quen de gobernar e dirixir ó corpo.

O corpo ou elemento material pertence ó mundo sensible; por tanto, as

características son as mesmas que o resto de seres físicos:

Material.

Imperfecto.

Mutable.

Xerables.

Corruptible.

Desprezable.

Temporal.

Aloxamento temporal.

Cárcere para a alma.

A alma, pertence ó mundo intelixible e comparte as mesmas características

das Ideas:

Espiritual.

Eterna.

Inmortal.1 ORFISMO: O Orfismo foi unha corrente de carácter relixioso que apareceu en Grecia entre os séculos VII o VI a. de C., inspirada nos escritos atribuídos a Orfeo, que algunhas fontes consideran hindú. Trataba de explicar a orixe do home e a causa dos seus sufrimentos, os cales eran atribuídos á súa dobre natureza, dionisíaca e titánica, que representan respectivamente os elementos positivo, máis espiritual, e negativo, máis material. Os seus adeptos crían na reencarnación e na inmortalidade da alma.

A reencarnación era considerada un mal que se podía evitar a través do ascetismo e así conseguir a liberación do dionisíaco do influxo do titánico.

Páxina 22 de 34



Inmutable.

Absoluta.

Simple, etc.

A actividade propia da alma é a contemplación e o coñecemento das Ideas,

por iso é o suxeito do coñecemento. E prodúcese cando se produce a morte,

xa liberada do corpo e de todo o sensible, ascende ó mundo das Ideas, lugar ó

que corresponde por natureza, e alí contempla e coñece ás Ideas.

Mentres a alma permanece unida ó corpo debe controlalo e sometelo, de tal

xeito que os pecados ou erros do ser humano non son asumidos polo corpo,

senón pola alma, que é quen goberna e rexe. Se o fai axeitadamente, a alma

purifícase e marcharán ó mundo das Ideas onde residirán eternamente. En caso

contrario, deben iniciar unha vez máis o ciclo da reencarnación para purificarse

Recordemos que no primeiro momento en que alma cae no mundo sensible, e

encárnase nun corpo, esquece todo o alí contemplado e coñecido. Encarcerada

neste debe iniciar o proceso de recordo ou reminiscencia (anámnesis), a partir da

visión dos obxectos do mundo sensible, que como copias ou imaxines da

auténtica realidade, evocan a auténtica realidade e tráenlle á luz o que xa

coñecera anteriormente, o verdadeiro coñecemento, o auténtico ser das cousas.

Este proceso só é posible grazas a inmortalidade da alma, que existe antes do

corpo e o sobrevive cando este morre (influencia pitagórica).

Esta preexiste ó corpo, tal e como o demostra a reminiscencia, e continúa

existindo despois da morte do corpo. Polo tanto, a alma é inmortal, inmaterial e espiritual.

A alma é, por un lado, suxeito de coñecemento, pero tamén de natureza

intelixible e grazas a iso, suxeito da anámnesis, e por último, responsable do

comportamento do ser humano.

A unión de corpo e alma, segundo Platón. é unha unión:

Antinatural, por ser de naturezas heteroxéneas e contrarias, pertencen a

mundos diferentes e separados.

Accidental, debido ó proceso de purificación da alma

Páxina 23 de 34



Temporal, mentres vive o corpo. Cando este morre, a alma que desexa

liberarse del e volver ó lugar que lle é propio pola súa natureza ( o mundo das

Ideas), o abandona e sobrevive. Entón regresa o seu propio lugar.

Páxina 24 de 34



1.4. Política. Vinculación da Alma á Cidade. Índice

A importancia da concepción política en Platón é decisiva. É o fin último de

todo o sistema e a xustificación da súa filosofía. Para el a política constitúe a ciencia

principal e a ela deben subordinarse todas as demais, pois a política ten por obxecto

procurar o ben de tódolos cidadáns e, segundo Platón, é mais xusto e nobre buscar

o ben de todos que o duns poucos en particular

A República é o diálogo onde Platón expón o seu modelo e ideal de

sociedade perfecta. Neste establece un modelo de organización social e política.

Existe unha interacción total entre o individuo e o Estado, entre a Ética e a Política:

este só poderá ser perfecto se os seus cidadáns son virtuosos, e estes só poderán

ser felices nun estado xusto e perfecto.

O modelo ou Estado ideal, perfecto será aquel no que reine a xustiza. Esta,

tanto para a ética como para a política, só se consigue a través do equilibrio, e este

obtense cando cada unha das partes da alma e da cidade realiza a función que lle

corresponde por natureza.

Ambos, alma e estado comparten unha NATUREZA TRIPARTITA e

comparten o mesmo obxectivo: acadar a harmonía entre esas tres naturezas, e

conseguir así a virtude e a xustiza na alma e no estado. Só así conseguirase o fin

último da felicidade do ser humano e da cidade.

A alma, que comparte natureza e características coas Ideas2, presenta tres

funcións, ten unha natureza tripartita:, que non son partes, pois, ó igual que as

Ideas, é simple e non composta (Mito do carro alado no "Fedro"):

Función racional: a función máis nobre, atópase na cabeza e consiste nas

facultades intelectuais: pensar e querer, polo que a súa misión é o

coñecemento e gobernar e dirixir ás outras dúas funcións.

Función irascible: é a que persegue os desexos irracionais do espírito

humano: a honra, a fama, o recoñecemento, etc. e sitúase no peito. Colabora

coa anterior no goberno e sometemento da función concupiscible

2 EXPLICAR BREVEMENTE AS CARACTERÍSTICAS DA ALMA E A RELACIÓN CO CORPO.

Páxina 25 de 34



Función concupiscible: (ou apetitiva), que se refire aos apetitos e impulsos

relacionados cos praceres do corpo (comer, beber, sexo) e sitúase no ventre.

É a función máis innobre e sensible da alma, a que conecta co corpo e a

causante de todos os desmáns e debilidades.

De acordo coa distinción das tres funcións da alma, Platón sinalou que cada

unha posúe unha virtude determinada: a parte racional posúe a virtude da sabedoría, a irascible a virtude da fortaleza ou a valentía, e a concupiscible a virtude da temperanza ou moderación.

A sabedoría, que é unha virtude propia do intelecto e da razón, ten como

misión descubrir a Verdade e o Ben, e de acordo con eles, dirixir á alma cara a

consecución do seu fin propio. Consiste en saber, en cada situación, o mellor que se

pode facer, ou sexa, é a quen lle corresponde a misión de gobernar a alma,

deliberando con prudencia e decidindo o comportamento.

A función propia da fortaleza estriba en ser fortes, en ser capaces, por unha

parte, de manter nun prudente equilibrio as nosas aspiracións e ambicións (de gloria,

diñeiro...) e por outra, de soportar ou reprimir de modo correcto os apetitos naturais.

Ademais, consiste en ser capaz de levar a cabo sen titubear as decisións tomadas e

protexer e coidar da alma.

Para rematar, a temperanza ou moderación é a virtude encargada de moderar

as inclinacións dos nosos apetitos sensibles (comer, beber...).

NATUREZA TRIPARTITA DA ALMA

Páxina 26 de 34

FUNCIÓNS DA ALMA VIRTUDES

RACIONAL SABEDORÍA

IRASCIBLE VALOR / FORTALEZA

CONCUPISCIBLE TEMPERANZA



Como todo en Platón, entre estas tres facultades e virtudes existe unha

xerarquía, no cume da cal sitúa a racional e na inferior a apetitiva. A emotiva ou

irascible, que se atopa no medio, pode aliarse cunha ou con outra. Tal como esixe

esta xerarquía, a alma que actúa ordenadamente é aquela na cal a facultada

superior domina sobre as inferiores, e estas cumpren coa función que lles

corresponde pola súa natureza. Só así se conseguirá que o ser humano leve unha

vida virtuosa.

Por iso, Platón introduce unha cuarta virtude: a xustiza, afirmando que na alma

xusta, a racionalidade controla a emotividade e o apetito. Polo tanto, a xustiza é o

ordenamento adecuado das tres funcións da alma, no que cada parte exerce a función que lle corresponde segundo a súa natureza e posúe a virtude que lle é

propia, tendendo ó fin último natural do ser humano, que é a felicidade.

As persoas que se moven por emocións e perseguen os praceres.,Platón dirá

que son almas desordenadas que fai falta amañar. Aínda que ao principio, ao igual

que o seu mestre Sócrates, cre que isto se pode conseguir mediante a educación,

máis tarde se volta pesimista debido ás súas experiencias.

A TAREFA MORAL. A ÉTICAO fin último da vida é a felicidade, e esta identificase coa virtude, coa práctica

desta, que é o camiño cara ó ben e a virtude. No ser humano a virtude será o

equilibrio e a harmonía. Unha vida xusta, boa e feliz conseguirase en tanto que cada

parte da alma cumpra coa función que se lle ten encomendada por natureza. Dese

xeito, conséguese o equilibrio, a harmonía, a virtude da xustiza, e así a felicidade.

Se algunha parte non cumpre co que lle corresponde segundo á súa natureza e

asume a función de gobernar en vez da racional, entón prodúcese unha vida

desordenada e inxusta.

A perfección ética esixe a posesión das virtudes morais; mais á súa vez, para ter

ditas virtudes habemos de ser sabios, xa que só deste modo seremos capaces de

orientar moralmente a nosa conduta. Pero para poder ser sabios é necesario que

consigamos o equilibrio do noso corpo.

En consecuencia, a vida moral require a harmonía entre as virtudes morais, que

resulta inseparable do equilibrio entre o esforzo físico e o intelectual, entre o corpo e

Páxina 27 de 34



a alma. De aquí o ideal humanístico de Occidente: "mens sa in corpore san", espírito

deportivo e esforzo intelectual.

En consecuencia co dito anteriormente, a conduta moral esixe un dobre esforzo: un físico e outro intelectual. O primeiro lévase a cabo mediante a

ximnasia, o segundo grazas ás outras artes (música, matemáticas...) e á

dialéctica. Mentres que o esforzo físico é esixible a tódolos cidadáns, o intelectual e

a súa formación é reservado para os gobernantes.

Segundo Platón, para ser virtuosos debemos elevarnos cognoscitivamente do

mundo sensible ao intelixible e unha vez chegados alá, continuar o proceso

dialéctico de Idea en Idea ata chegar á Idea Suprema: a Idea de Ben.

Conseguiremos así, a través do coñecemento pleno, a virtude moral e por tanto a

felicidade, seguindo así o intelectualismo moral defendido polo seu mestre Sócrates.

MITO DO CARRO ALADO“- Abonda con isto, para a inmortalidade. Pero aínda hai que engadir unha cousa

máis: sería longo e traballoso explicar cómo é a alma; pero comparala con outras

cousas, dicir a qué se parece, iso xa é asunto humano, máis breve. Poderiamos dicir

que se parece a unha forza que, como se nacesen xuntos, leva unha xugada alada e

o seu auriga. Os cabalos e os aurigas dos deuses son todos bos na súa caste,

mentres que a dos outros é produto dunha mestura. No que a nós respecta, hai, en

primeiro lugar, un condutor que guía unha xugada de cabalos, dos que un é bo e

fermoso e o outro todo o contrario, como tamén a súa orixe. O seu manexo será,

polo tanto, duro e difícil.

- E agora, precisamente, hai que tentar dicir de ónde lle vén ó que vive a

denominación de mortal e inmortal. Todo o que é alma ten da súa conta o

inanimado, e percorre o ceo, ás veces tomando unha forma, outras veces outra. Se

é perfecta e alada, suca as alturas e goberna no Cosmos. Pero a que perdeu as

súas ás vai á deriva, ata que se aferra a algo sólido, onde se instala e se apodera

dun corpo terrestre que parece moverse en virtude da forza daquela. Este composto,

mestura de alma e corpo, recibe o nome de ser vivo e é por definición mortal. O

nome de inmortal non tería aquí lóxica ningunha; pero ó non velo nin intuílo,

Páxina 28 de 34

Texto nº 4: PLATÓN; Fedro, 246a—247c 511e



imaxinámo-la divindade con aparencia de alma e corpo, de xeito natural, vivindo así

para sempre. Pero que sexa como queira a divindade, e que esta acepte as nosas

palabras.

- Considerémo-la causa da perda das ás, o motivo polo que se desprenden da alma.

É algo coma o seguinte:

- O poder natural da á é erguer o que é pesado, levándoo cara a arriba, cara ó lugar

no que habitan os deuses. De todo o que ten que ver co corpo, isto é o que máis

relación ten co divino. E o divino é fermoso, sabio, bo e outras cousas polo estilo. A

plumaxe da alma aliméntase disto e medra con isto; pero co malo e torpe, ensómese

e acaba. Zeus, o poderoso señor dos ceos, conduce o seu carro alado, en cabeza,

ordenando e dispoñendo todo. Camiñan detrás del unha morea de deuses e

dáimones ordenados en once filas. Hestia permanece no fogar dos deuses, soa,

mentres os demais, que foron dispostos en número de doce, en calidade de deuses

xefes, camiñan nos lugares asignados. Son moitas as marabillosas paisaxes que se

ofrecen á vista dos carreiros celestiais, percorridos polos felicísimos deuses,

actuando cada un segundo o seu deber, e seguidos polos que poidan e queiran

facelo. Está lonxe a envexa dos coros divinos. E, sen embargo, cando van ter lugar

os seus banquetes, marchan cara ós altos cumios, polo máis alto do arco que terma

do ceo, alá onde os carros dos deuses, con suave movemento das súas firmes

rendas, avanzan con suavidade, alí onde os outros teñen dificultades. Porque o

cabalo da maldade fai forza cara á terra, poñendo trabas ó auriga que non o

domease con esmero. Esa é a dura e fatigosa proba da alma. Pois as que son

inmortais, cando chegan ó cumio, saen fóra, érguense sobre a espada do ceo, e

entran na órbita circular, dende a que contemplan o outro lado do ceo.” (…)

Traducción ó galego de Xurxo Sierra Veloso, en Diálogos de Platón. O banquete –

Fedón – Fedro;

Xuntanza Editorial S.A., Laracha, 2001, pp. 255-257.

A partir desta estrutura tripartita da alma, Platón estrutura a sociedade do

estado ideal en tres estamentos, ó que se pertence por natureza ou nacemento, xa

que así é como posuímos as nosas facultades, e da formación de cada un destes

estamentos deberá encargarse, non a familia senón o propio estado ou comunidade,

Páxina 29 de 34



xa que para o ben común, cara a conseguir un estado xusto é para o que se orientan

cada unha das súas funcións.

Produtores ou artesáns: satisfacen as necesidades básicas dos cidadáns na

cidade (alimentos, roupa, vivenda…).

Son a clase produtiva e engloban ós oficios.

A virtude que lles é propia é a temperanza.

A función da alma que rexe neles é a concupiscible.

Gardiáns ou defensores: dedícanse ó mantemento da convivencia e a defensa

e protección do estado.

Constitúen o exército.

A virtude propia é a fortaleza, o valor.

A función predominante da alma neste estamento debe ser a irascible.

Gobernantes: Os mellores de entre os cidadáns, que educados axeitadamente

para acadar o coñecemento e a verdade, deben gobernar o estado.

Deben ser os filósofos, pois son os únicos que coñecen o Ben en si.

A virtude é a sabedoría.

A función propia da alma que neles predomina é a racional.

Esta concepción política establece un inmovilismo social como fundamento do

estado xusto: cada un dos individuos nace cunhas determinadas facultades, cunha

determinada natureza, e debe formarse e ocuparse de desenvolvelas en favor dun

estado durante toda a súa existencia.

Páxina 30 de 34

CIDADE ALMA

ESTAMENTOS FUNCIÓNS VIRTUDES FUNCIÓNS

GOBERNANTE GOBERNAR/DELIBERAR SABEDORÍA RACIONAL

GUARDIÁNS COLABORAR/PROTEXER VALOR/FORTALEZA IRASCIBLE

ARTESÁNS OU PRODUCTORES

PRODUCIR / OBECEDER TEMPERANZA CONCUPISCIBLE



A estrutura social correspóndese coa estrutura do individuo, ambas son de

natureza tripartita, e establécese un paralelismo cidade─individuo e Ética─Política.

Do mesmo xeito que o individuo para ser feliz, debe ser virtuoso, un estado para ser

perfecto debe ser xusto. A xustiza é a virtude política do estado perfecto, o seu fin

último, igual que no individuo debe ser a felicidade.

A finalidade esencial do Estado é moral: promover a virtude e a xustiza, tanto individual como socialmente. Só así acadarase a felicidade.

E ambas, virtude e xustiza acádanse mediante o equilibrio, a harmonía. Este

equilibrio só pode vir dado polo cumprimento da función encomendada e que lle é

propia por natureza, tanto a cada parte da alma como a cada parte do estado. Pola

contra, se algún dos estamentos usurpa unha función para a que non foi preparada

nin lle ven dada pola súa natureza, prodúcese o desequilibrio e a inxustiza. Iso

ocorre cando a parte concupiscible ou os produtores intentan asumir o control ou

goberno da alma ou da cidade.

AS DIFERENTES FORMAS DE GOBERNO.

Platón establece, como consecuencia lóxica do inmobilismo social e da

natureza tripartita do estado, unha orde xerárquico das posibles formas de goberno

dunha cidade, de mellor a peor son as seguintes:

Aristocracia: o goberno dos mellores, a única forma de goberno xusta,xunto

coa monarquía, porque son os gobernantes os que deben gobernar a cidade,

esa é a súa natureza. Cando de entre todos os gobernantes destaca algún

polas súas cualidades, entón se instaura a Monarquía: A forma máis perfecta

de goberno, pois é o goberno do mellor entre os gobernantes

Timocracia: constitúe un réxime político baseado na audacia, a fogosidade e o

desexo de honores e gloria dos seus gardiáns, é dicir, aquel no que os

gardiáns, erixidos en gobernantes, só se preocupan dos propios honores:

“Amarán o poder e os honores, non baseando a súa pretensión de mando na

elocuencia nin en nada de tal índole, senón nas accións guerreiras e nas

cousas relativas a estas”. (Libro VIII). É unha forma decadente, posto que son

Páxina 31 de 34



os gardiáns os que se fan co poder e rómpese a virtude política, posto que

non é a eles a quen lles corresponde o goberno da cidade.

Oligarquía: Cando esta dexenera aínda máis, aparece o goberno dunha

minoría cobizosa e rica que goberna non para o ben común, senón para o ben

do seu grupo. É cando os gobernantes só se preocupan pola riqueza: “É un

réxime baseado na tasación da fortuna, no cal os ricos mandan e os pobres

non participan no goberno.” (Libro VIII).

Democracia: Unha das formas máis perniciosa de goberno. Cando os

produtores, fartos dos oligarcas e de satisfacer intereses particulares, intentar

asumir o goberno da cidade. Impera a libertinaxe e a procura do pracer:

“Parece ser unha organización política agradable, anárquica e polícroma, que

asigna igualdade similarmente ás cousas iguais e ás desiguais.” (Libro VIII). A

propia exaltación da liberdade acaba por destruír a democracia, que dexenera

en anarquía e esta, á súa vez, propicia o xurdimento dalgunha individualidade

destacada que remata converténdose en tirano, é dicir, impoñendo unha

tiranía.

Tiranía: o peor dos gobernos. A democracia posibilita que o máis demagogo

de entre os produtores se faga co poder e se erixa en tirano, suprimindo as

liberdades e sometendo á cidade a maior das inxustizas e cometendo todo

tipo de abusos: “O caudillo... tras destronar a moitos outros, establécese no

carro do Estado, perfeccionando a transformación do líder en tirano... e o

pobo, ao fuxir do fume da submisión a homes libres, vai parar ao lume do

despotismo dos escravos e en lugar daquela liberdade abundante e

intempestiva vístese coa escravitude máis dura e máis amarga, a dos

escravos”. (Libro VIII)

Platón quere atopar era unha forma de organización da “pólis” que fose

definitivamente xusta e estable, decepcionado tanto do goberno dos Trinta Tiranos,

imposto por Esparta en Atenas, como da democracia que axustiza a Sócrates.

Pretende establecer un estado onde reinase a orde e a paz, e onde cada membro

fose tratado tal como lle pertence ou corresponde. Concluirá que este modo de

organización só se dá na aristocracia (aristos, o mellor e krátos, poder,goberno), ou

Páxina 32 de 34



na monarquía, polo que estes serán os únicos réximes lexítimos. Nesta aristocracia

e na monarquía, o goberno atópase en mans dos sabios ou filósofos. Todas as

demais son formas ilexítimas de goberno, pois asumen o goberno da cidade

estamentos cuxa natureza non é gobernar, senón obedecer,

Máis adiante, Platón dáse de conta de que é difícil atopar verdadeiros sabios-

gobernantes, polo que na súa obra "Leis", substitúe o goberno dos sabios, polo

goberno das leis. Establece, neste diálogo, un sistema político no que incluso os

gobernantes están sometidos ás leis establecidas, ao ordenamento xurídico, e

nada hai por riba deste.

«(...) — Ben. Xa vimos, segundo parece, tres calidades da cidade, e en canto

á especie que resta para que a cidade alcance a excelencia ¿cal podería ser?. É

evidente que a xustiza.(...). Pois o que establecemos dende o principio que debía

facerse en toda circunstancia, cando fundamos a cidade, segundo a miña opinión, é

a xustiza ou unha especie desta. Pois establecemos, se recordas, e moitas veces xa

o repetimos, que cada un debía de ocuparse dunha soa cousa de entre as que

concirnen á cidade, precisamente daquela na que estivese mellor preparado por

natureza.

— En efecto, dixémolo.

— E que a xustiza consiste en facer o que é propio dun, sen meterse nas cousas

alleas, é algo que xa oímos a outros moitos e que nos dixemos repetidamente.

— En efecto, afirmámolo frecuentemente.

— Nese caso, amigo meu, a xustiza parece que consiste en facer cada un o seu,

¿sabes de onde o deduzo?.

— Non, pero dimo ti.

— Ao meu parecer do que temos examinado, a moderación, a valentía e a

sabedoría, o que resta por ver na cidade, é o que da a todas aquelas calidades a

capacidade de nacer e unha vez nacidas, permítelles conservarse, mentres

Páxina 33 de 34

Texto nº 1: PLATÓN; República, Libro IV,427e—435e



pemaneza nelas. E xa dixemos que se encontrabamos as tres, a xustiza sería a que

restase.

— Por forza é así.

— Non obstante, se fose preciso discernir cal destas calidades fará á nosa cidade

mellor, resultaría difícil discriminar se consiste nunha coincidencia de opinión entre

os gobernantes e os gobernados, ou se é a conservación da opinión consonte á lei

que hai entre os militares acerca do que debe ser temible ou non, ou a intelixencia e

a vixiancia entre os gobernantes; ou iso que fai mellor á cidade consiste, tanto no

neno coma na muller, no escravo coma no home ceibe, e no artesán, no gobernante

e no gobernado, en que cada un se ocupe do seu, sen atender ao alleo.

— Dende logo, sería difícil. ¿Como non?.

— Entón, segundo parece, en relación á excelencia da cidade, a capacidade de

facer cada un o seu nela pode rivalizar coa súa sabedoría, coa súa moderación e a

súa valentía.(...)

— Pois un home xusto non diferirá en nada da cidade xusta en canto á idea da

xustiza mesma, senón que será semellante.

— Semellante, en efecto.

— Porén, unha cidade parece xusta cando os tres tipos de naturezas que existen

naquela fan cada un o seu; e pareceunos moderada, valente e sabia a causa

dalgunhas outras afeccións e hábitos deses mesmos tipos de naturezas.

— É verdade.

— Por conseguinte, querido amigo, estimaremos que quen teña eses mesmos tipos

na súa alma, a causa das mesmas afeccións que aqueles, é ben merecedor de

recibir os mesmos apelativos que a cidade.»

PLATÓN; República libro IV, 427e—435c Versión galega de M. Teresa Miñambres Gómez – I.S. Eduardo Pondal – Santiago

de Compostela

Páxina 34 de 34

Documents

agorafilosofia.files.wordpress.com€¦ · Web viewTEMA 1. PLATÓN. PLATÓN A teoría platónica das ideas: 2 Mundo sensible e mundo intelixible. Ir 2 Graos de coñecemento. Ir