wij K gevoel - Clavis · Het verslagjaar stond in het teken van de verdere invoering van het ondernemingsplan voor de periode 2015-2019. Belangrijke speerpunten hierin zijn: ketensamenwerking,

wij K gevoelJaarverslag 2017Stichting Clavis

Waar de wijk centraal staat,leeft het wij K gevoel op..

Jaarverslag 2017Stichting Clavis

Jaarverslag Stichting Clavis 20174

Jaarverslag Stichting Clavis 2017 5

Clavis 29-5-2018Gevest igd te Terneuzen

2

INHOUDSOPGAVEPag.

A. Volkshuisvestingsverslag / bestuursverslag

1. Voorwoord 6

2. Verslag van het bestuur 72.1 Ondernemingsplan 2.2 Implementatie Woningwet

2.3 Marktwaarde 2.4 Bijzonderheden jaarrekening

3. Investeren in een toekomstbestendige woningvoorraad 103.1 Portefeuilleplan 3.2 Woningbezit 3.3 Onderhoud 3.4 Herstructurering 3.5 Projecten

4. Investeren in leefbare wijken 154.1 Woonruimteverdeling 4.2 Wijkbeheer, woon-/leefklimaat 4.3 Huisvesting van bijzondere doelgroepen 4.4 Wonen en zorg 4.5 Klantbetrokkenheid en -tevredenheid 4.6 Sponsoring

5. Investeren in samenwerking 225.1 Samenwerking met belanghouders 5.2 Samenwerking met Gemeente Terneuzen en andere partijen 5.3 Samenwerking met Bewonersraad 5.4 Samenwerking met collega-corporaties

6. Investeren in personeel en organisatie 256.1 Organisatiestructuur

7. Investeren in een gezonde financiële positie 27

8. Investeren in risicomanagement 30

9. Investeren in governance en toezicht 339.1 Governance 9.2 Toezicht en het Verslag van de Raad van

Commissarissen

B. Jaarrekening

10. Geconsolideerde jaarrekening 2017 39

11. Enkelvoudige jaarrekening 2017 83

Verklaring van het bestuur 101

Verklaring Raad van Commissarissen 102

C. Overige gegevens 103

Controleverklaring

1.


Clavis 29-5-2018 Gevest igd te Terneuzen

3

1. VOORWOORD

De economische en politieke ontwikkelingen van de afgelopen jaren hadden en hebben nog steeds grote invloed voor woningcorporaties. Herbezinning op taken en verantwoordelijkheden, invoering van de nieuwe Woningwet, toenemende aandacht voor duurzaam bouwen en verscherpt toezicht in en op de branche brengen grote veranderingen met zich mee.

Met dit verslag verantwoorden wij ons graag aan onze omgeving. Wij laten zien welke activiteiten we in 2017 ondernomen hebben en met welk resultaat. Ook geven we inzicht in de besteding van onze middelen en de geleverde prestaties.

Ondernemingsplan Clavis heeft positie gekozen met haar nieuwe ondernemingsplan ʻGewoon sociaal 2015-2019ʼ. Hierin is de strategische koers voor de komende jaren weergegeven. Uit het ondernemingsplan blijkt een evenwichtige strategie: scherp zijn op kosten, de balanspositie versterken, professionaliseren en toch een aantal belangrijke (maatschappelijke) investeringen doen in het woningbezit. Belangrijke speerpunten zijn: betaalbare woningen voor de doelgroep, toekomstbestendige en energiezuinige woningvoorraad en digitale dienstverlening.

Missie Onze missie luidt: “Wij zorgen dat mensen passend wonen in wijken waar ze zich thuis voelen”. We zorgen dat mensen die daar niet op eigen kracht in kunnen voorzien passend wonen. “Passendheid” benaderen we vanuit de specifieke behoefte van onze doelgroep aan woonruimte gelet op inkomen, zorgvraag en huishoudensamenstelling. Clavis staat voor betaalbaarheid en een marktconform huurbeleid met een heldere relatie tussen prijs en kwaliteit. We zorgen ervoor dat onze woningen van goede kwaliteit zijn. We versterken onze vastgoedportefeuille op een slimme manier. Het is voor ons van belang om een goed gediversifieerde portefeuille te hebben. Clavis zet haar middelen in om haar woningvoorraad aan te passen op de toekomstige ontwikkelingen in de markt. Haar woningbezit moet blijven aansluiten op de wensen en behoeften van toekomstige doelgroepen. Clavis doet dit door sloop/nieuwbouw maar ook door onderhoud en verduurzaming.

Lokaal betrokken Om de inzet nu en in de toekomst te garanderen, is onze organisatie het belangrijkste middel. We staan bekend als een lokaal betrokken corporatie, die maatwerk levert en betrokkenheid toont op het brede terrein van wonen. We hebben korte lijnen met onze stakeholders en hebben een pragmatische aanpak. Om ook in de toekomst deze rol adequaat uit te kunnen voeren zorgen we voor een bestendige en efficiënte organisatie.

Ik wil onze huurders, de bewonersraad, de gemeente, zorgen welzijnsinstellingen, ontwikkelaars, bouwers en alle andere personen en organisaties met wie wij in het afgelopen jaar hebben samengewerkt, danken voor de prettige samenwerking. Daarnaast uiteraard een woord van dank aan onze medewerkers voor hun inzet en gerealiseerde prestaties.

w.g. J. Valckx, Directeur/bestuurder a.i.

Terneuzen, 29 mei 2018

2.1



4

2. VERSLAG VAN HET BESTUUR 2.1 Ondernemingsplan

Het verslagjaar stond in het teken van de verdere invoering van het ondernemingsplan voor de periode 2015-2019. Belangrijke speerpunten hierin zijn: ketensamenwerking, digitalisering, het optimaliseren van werkprocessen en het opstellen en uitvoeren van complexbeheerplannen.

Ketensamenwerking Clavis heeft in 2015 strategisch gekozen om ketensamenwerking als instrument in te zetten voor het beheer en onderhoud van haar woningen. We zijn concreet aan de slag gegaan met het uitwerken van ketensamenwerking voor verduurzaming, gevelonderhoud en mutatie-en reparatieonderhoud. We werken met vier ketenpartners: Aannemingsbedrijf H4A en Leenhouts aannemingsbedrijf voor het dagelijks en mutatie-onderhoud en met De Schrijver Vastgoedonderhoud en schildersbedrijf Lindhout voor onderhoud aan de buitenschil. Doelstellingen van ketensamenwerking zijn: 20% besparing op onderhoud, verkorten van de doorlooptijd en een goede klanttevredenheid. Uit de praktijk is gebleken, dat door te evalueren met name op prijs- en kwaliteitsverhouding er perspectief is op verdere verbetering.

Digitalisering Digitalisering van de dienstverlening en de werkprocessen is een belangrijk onderdeel van het ondernemingsplan. In het verslagjaar is het digitaal loket van de nieuwe website in gebruik genomen. Klanten kunnen eenvoudig 24/7 hun woonzaken digitaal regelen zoals een reparatieverzoek doorgeven, een medehuurder aangeven of een zelf aangebrachte voorziening aanvragen. Ook is in het verslagjaar de invoering van een digitale module van woninginspecties bij mutatie ingevoerd (Key2Inspecteur). Tenslotte wordt het proces van planmatig onderhoud gedigitaliseerd door de aanschaf van de software van RGS+. Om het werken op afspraak in het kader van het digitale loket mogelijk te maken is de module Timeblockr aangeschaft.

Optimaliseren werkprocessen Het verhogen van de doelmatigheid van de bedrijfsvoering heeft blijvende aandacht. Met name het primaire proces heeft hierbij de aandacht en moet leiden tot een verdere daling van het aantal leegstandsdagen en een stijgend percentage aansluitende verhuur . De incassowerkzaamheden hebben ook in 2017 extra aandacht gekregen, waardoor het openstaande saldo bij de zittende huurders nog verder is gedaald en de voorstand verder is gestegen. De achterstand eind 2017 bedraagt 1,60% van de jaarhuur (2016 1,94%)

Duurzaamheid en complexbeheerplannen Duurzaamheid neemt in het vastgoedbeleid van Clavis een belangrijke plaats in. Het Bouwbesluit stelt dat per januari 2021 nieuwbouw bijna energieneutraal (BENG) moet zijn. Clavis loopt hierop vooruit met de nieuwbouw van 95 energiezuinige woningen in Lievenspolder. Deze woningen wekken evenveel energie op als nodig is voor het verwarmen van de woning en het huishouden. Dit is mogelijk door een goede combinatie van isolatie en ventilatie, verwarming en koeling en eigen duurzame energieopwekking met bijvoorbeeld zonnepanelen en een warmtepomp. Overigens is het energieverbruik voor huishoudelijke apparatuur minstens zo belangrijk als de gebouwgebonden energievraag. Daarom heeft Clavis voor dit project een Energiecoach ter beschikking gesteld. die uitleg geeft aan bewoners over het gebruik van de technische installaties en het belang van bewonersgedrag en –verbruik onderstreept. Met een individueel monitoringsysteem kunnen de huurders zelf hun energieprestaties volgen, zoals het verbruik van de warmtepomp, de dagelijkse opwekking van de zonnepanelen en het dagelijks energieverbruik. Tevens wordt de installatie en het verbruik gemonitord door de leverancier.

Daarnaast ziet Clavis zich gesteld voor een grote uitdaging voor vermindering van de warmtevraag in de bestaande bouw. Clavis heeft een ambitieus investeringsprogramma voor de komende jaren, waarbij de bestaande bouw fasegewijs wordt voorzien van energetische maatregelen. Dit betekent: isolatie van de vloer, van het dak en de gevels en HR++ glas, aangevuld met zonnepanelen en mechanische ventilatie. Op basis van o.a. de te verwachten levensduur, de beschikbaarheid en betaalbaarheid van sociale huurwoningen wordt het investeringsprogramma bepaald. In het verslagjaar is het complexbeheerplan van 78 woningen in de wijk Katspolder en 8 woningen in de Gildestraat in Sluiskil vastgesteld en in uitvoering genomen. Er zijn voorbereidingen getroffen voor het complexbeheerplan van De Veste (244 woningen) , de wijk Zuiderpark (149 woningen) en de wijk Oudelandse Hoeve (81 woningen Bachlaan, Chopinlaan en Debussyhof). Deze worden in het tweede halfjaar van 2018 in uitvoering genomen.



5

2.2 Implementatie Veegwet en Woningwet

De Veegwet Wonen is ingegaan op 1 juli 2017. De Veegwet repareert een aantal punten in de Woningwet. De consequenties hiervan zijn o.a., dat Clavis het RvC-reglement, het Financieel Reglement en de statuten voor haar dochterondernemingen heeft aangepast. Daarnaast is blijvend aandacht voor onderdelen uit de Woningwet 2015 zoals: waarderen op marktwaarde, scheiding DAEB/niet-DAEB en passend toewijzen. In het kader van de nieuwe Woningwet is ook een bod op de Woonvisie van de gemeente Terneuzen uitgebracht en zijn prestatieafspraken gemaakt.

Bod op de woonvisie Met de invoering van de nieuwe Woningwet dienen corporaties een ʻbodʼ uit te brengen op de woonvisie van de drie Zeeuws-Vlaamse gemeenten. In dit bod beschrijven de corporaties hun bijdrage aan de uitvoering van het volkshuisvestingsbeleid. De op 1 juli 2014 vastgestelde regionale woonvisie “Woonvisie regio Zeeuws-Vlaanderen 2020” en het hieraan gekoppelde Uitvoeringsprogramma Wonen vormt het volkshuisvestelijk beleidskader voor Terneuzen en Sluiskil. Eind juni heeft Clavis het bod op de woonvisie van de gemeente uitgebracht. Hierbij heeft Clavis de Bewonersraad actief betrokken. In december 2017 zijn - op basis van het bod - prestatieafspraken voor 2018 gemaakt. Zowel het Bod op de Woonvisie als de prestatieafspraken zijn ondertekend door de Bewonersraad.

2.3 Marktwaarde

Per 31 december 2017 is het groepsvermogen € 129.1 miljoen (2016 € 122,5 miljoen). Hiervan is € 66.5 miljoen overige reserves (2016 € 59 miljoen) en herwaarderingsreserve € 62.6 miljoen (2016 € 63.5 miljoen). De waardering van het vastgoed in exploitatie tegen marktwaarde in verhuurde staat is in overeenstemming met het Handboek modelmatig waarderen bepaald en is daarmee conform de in de Woningwet voorgeschreven waarderingsgrondslag en de daaruit afgeleide ministeriële besluiten geldend ten tijde van het opmaken van de jaarverslaggeving. De realisatie van de ongerealiseerde herwaardering is sterk afhankelijk van het te voeren beleid van Clavis. De mogelijkheden voor de corporatie om vrijelijk door verkoop of huurstijgingen de marktwaarde in verhuurde staat van het bezit in exploitatie te realiseren zijn zeer beperkt door wettelijke maatregelen en maatschappelijke ontwikkelingen zoals demografie en de vraag naar huurwoningen. Het bestuur heeft een inschatting gemaakt van het gedeelte van het niet gerealiseerde groepsvermogen dat bij ongewijzigd beleid niet of eerst op zeer lange termijn realiseerbaar is. Deze schatting ligt in lijn met het verschil tussen marktwaarde in verhuurde staat en bedrijfswaarde. De gewijzigde waarderingsgrondslag heeft geen effect op de levensvatbaarheid en financierbaarheid van de corporatie aangezien deze wijziging alleen effect heeft op de presentatie van de activa en het eigen vermogen. De bedrijfsvoering en verdienmodel wijzigen niet.

De tabel betreft de analyse van de marktwaarde in verhuurde staat versus bedrijfswaarde van stichting Clavis.

De marktwaarde in verhuurde staat van verbinding Clavis Beheer B.V. is € 16.102.303 versus bedrijfswaarde € 16.706.871. Aangezien dit relatief nieuw bezit is de marktwaarde lager dan de bedrijfswaarde.

2.2 - 2.3



6

In de Woningwet 2015 is bepaald dat alle woningcorporaties het vastgoed in exploitatie moeten waarderen tegen marktwaarde in verhuurde staat. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen een ʻbasis-versieʼ en een ʻfull-versieʼ. Bij de basis-versie volstaat de toepassing van het waarderingshandboek. Bij de full-versie dient gebruikt gemaakt te worden van een externe taxateur.

Clavis heeft in het ondernemingsplan gekozen om te gaan sturen op rendement van het vastgoed en heeft daarom gekozen voor de full-versie van de waardering op marktwaarde. Inmiddels is de full versie voor de krimpgebieden verplicht gesteld. In de full-versie worden de waarderingsparameters gebaseerd op reële marktconforme uitgangspunten, die passend zijn bij de regio en de corporatie, zoals bijvoorbeeld de aangepaste disconteringsvoet bij de bepaling van de marktwaarde. Clavis maakt gebruik van het Taxatie Management Systeem (TMS) van Ortec.

De totale marktwaarde (geconsolideerd) van Clavis op 31 december 2017 komt uit op € 206.425.000 ten opzichte van € 200.168.000 op 31 december 2016. Dit betreft zowel de toegelaten instelling als Clavis Beheer B.V. De marktwaarde is de verwachte opbrengst van de woning, wanneer deze in verhuurde staat verkocht wordt. Het gaat dus om de theoretische potentiële waarde. De doelstelling van een woningcorporatie is immers niet om woningen tegen een zo hoog mogelijke prijs te verkopen maar om voor voldoende betaalbare huurwoningen te zorgen.

2.4 Bijzonderheden jaarrekening

In de gepresenteerde winst- en verliesrekening zitten twee bijzondere posten. De negatieve marktwaarde van de ʻembeddedʼ derivaten is in 2017 € 1.379.000 minder negatief geworden. De aanpassing van de marktwaarde van de ʻembeddedʼ derivaten is verwerkt in de waardeveranderingen van financiële vaste activa. De afspraak met de Belastingdienst met betrekking tot de fiscale onderhoudsvoorziening is afgelopen. De Belastingdienst staat op het standpunt dat een fiscale onderhoudsvoorziening alleen onder bepaalde omstandigheden nog gevormd. In deze jaarrekening is de vrijval van deze onderhoudsvoorziening verwerkt met als gevolg een effectieve vennootschapsbelasting last van ruim € 500.000. Voordat de aangifte 2017 zal worden ingediend gaat Clavis in gesprek met de Belastingdienst voor de mogelijke vorming van een voorziening.

2.4

3.1 - 3.2



7

3. INVESTEREN IN EEN TOEKOMSTBESTENDIGE WONINGVOORRAAD

3.1 Portefeuilleplan

In het portefeuilleplan van Clavis worden de (toekomstige) marktvraag en het woningbezit op elkaar afgestemd. Het plan formuleert doelstellingen op portefeuille-, wijken complexniveau en is daarmee de leidraad voor beslissingen en werkzaamheden voor de komende 5 tot 10 jaar. Een goed onderbouwd plan geeft inzicht in de financiële gevolgen en in hoeverre deze passen binnen de gestelde kaders. Ook biedt het plan een kader voor ingrepen in het woningbezit en geeft het richting aan beslissingen over zaken als groot onderhoud, renovatie, herstructurering en verkoop. Het portefeuilleplan is op 16 december 2014 vastgesteld in de Raad van Commissarissen.

Voorafgaand aan de complex-strategieën heeft Clavis in 2016 eerst de marktwaarde in verhuurde staat van de diverse complexen bepaald. Deze marktwaarde is in samenwerking met een externe taxateur vastgesteld. Belangrijke financiële parameters hierbij zijn onder meer de leegwaarde, de huurwaarde en de exploitatielasten van de diverse complexen. Om een passende invulling aan deze marktwaarde te geven, heeft de assetmanager gedegen kennis van de markt en het vastgoed opgedaan.

Na vaststelling van de marktwaarde is gestart met het opzetten van complex beheerplannen. Op basis van de verhuurbaarheid en bouwkundige kwaliteit van een complex in relatie tot de geprognosticeerde rendementen op de lange termijn, wordt de vastgoedstrategie bepaald. In het verslagjaar is de prioritering van de opzet van complexbeheerplannen vastgesteld. Er zijn 20 complexen benoemd waarvan de plannen worden uitgewerkt. Dit loopt door tot september 2018. Voor de overige complexen worden verduurzamingsmaatregelen voorzien en begroot. In 2016 is voor 78 woningen in de wijk Katspolder het eerste complexbeheersplan opgesteld dat in 2017 in uitvoering is genomen.

3.2 Woningbezit

Aantal verhuureenheden, in bezit:

Woningen Onzelf-standige woongelegen-heden

Garages/Parkeer-plaatsen

Overige Totaal

Saldo per 1.1.2017*

*2.446 2 *96 *20 2.564

Opgeleverd/aangekocht

53 - - - 53

Gesloopt -72 - - - -72

Verkocht -8 - - - -8

Herstructurering -15 60 - - 45

Saldo per 31.12.2017**

2.404 62 96 20 2.582

*De beginstand per 1-1-2017 van enkele vhe-soorten wijkt af van de eindstand per 31-12-2016, omdat enkele vheʼs uit exploitatie zijn genomen met als einddatum exploitatie: 31-12-2016. De bovenwoning Dwarsstraat 49A, in de Binnenstad, is per 1 januari 2017 in exploitatie genomen. In de Veste is 1 logeerkamer toegevoegd aan de woning, einddatum exploitatie: 31-12-2016. De 2 onzelfstandige woongelegenheden betreffen de 2 logeerkamers in Oostelijk Bolwerk. Bij de garages zijn 3 garages uit exploitatie genomen met als einddatum exploitatie: 31-12-2016. Twee garages zijn toegevoegd aan de woning/winkel en één garage is omgebouwd naar een gemeenschappelijke ruimte (fietsenberging). Bij de ʻOverigeʼ verhuureenheden hebben ook een paar wijzigingen plaatsgevonden. De vroegere woonwinkel, Noordstraat 10, is per 1-01-2017 in exploitatie genomen en verhuurd als bedrijfsruimte.

3.3



8

**De woningen in Lievenspolder die leeg staan en bestemd zijn voor sloop zijn nog onderdeel van het bezit, totdat ze daadwerkelijk gesloopt zijn.

Op basis van de aantallen in de marktwaarde zijn de kamers Larixstraat 14a en 14b toegevoegd aan de woning Larixstraat 14. In het herstructureringsproject Lievenspolder zijn in 2017 72 woningen gesloopt en er zijn 53 nieuwbouwwoningen opgeleverd en verhuurd.

Huurklasse Grond-gebonden

Gestapeld Totaal Procentueel

€ 414,02 of minder 31 140 171 7%

Van € 414,02 t/m € 635,05 1.072 926 1.998 87%

Van € 635,05 t/m € 710,68 88 57 145 6%

Meer dan € 710,68 1 1 0%

Totaal 1.160 1.155 2.315 100%

In deze tabel zijn de leegstaande woningen in Lievenspolder, die bestemd zijn voor sloop, buiten beschouwing gelaten. Dit betreft dan 42 te slopen woningen op 31-12-2017. Verder zijn 5 woningen in de Oudelandse Hoeve verhuurd aan Juvent, 6 woningen in de wijk Triniteit verhuurd aan Tragel Zorg, 30 appartementen aan de Amberboomstraat verhuurd aan Tragel Zorg en 17 woningen in de Binnenstad verhuurd aan Zeeuwse Gronden niet in de ʻHuurklasseʼ-tabel opgenomen, omdat het hier om intramurale zorg gaat (totaal 58 ). De onzelfstandige woningen van Tragelzorg in Othene zijn ook niet in deze tabel verwerkt.

Verkoop van woningenIn 2017 zijn vanuit het vastgestelde verkoopprogramma 8 woningen verkocht, waarvan 4 woningen in Sluiskil. In alle gevallen gaat het om verkoop bij mutatie, dus er zijn geen woningen verkocht aan de zittende huurder.

3.3 Onderhoud

Clavis voert een gedegen onderhoudsbeleid om de waarde van haar vastgoed te behouden. Per complex wordt een meerjaren-onderhoudsbeleid en –begroting opgesteld. Op basis van de meerjarenplanning wordt de jaarlijkse onderhoudsbegroting opgemaakt. In 2017 verstrekten we voor ruim € 4,1 miljoen aan onderhoudsopdrachten. De onderverdeling is als volgt: - Planmatig onderhoud, renovaties, brandveiligheid, basiskwaliteit e.d. € 2,6 miljoen - Niet-planmatig onderhoud (reparatieverzoeken, mutatieonderhoud, servicecontract, sociaal beheer

e.d.) € 1,5 miljoen.

Basiskwaliteit Clavis heeft de basiskwaliteit voor haar woningen vastgesteld. Hierbij is onderscheid gemaakt naar de huurprijs van de woningen en de doelgroep waarvoor deze bestemd zijn. Er is vastgelegd aan welke eisen een woning moet voldoen. Dit heeft betrekking op de afmetingen en de aanwezige voorzieningen. Als een woning vrijkomt, wordt bepaald op welke onderdelen de woning wordt aangepast overeenkomstig het vastgestelde beleid.

Reparatieverzoeken Op verzoek van de huurder wordt onderhoud uitgevoerd door onze ketenpartner. De kosten van het onderhoud vanwege de reparatieverzoeken bedroegen in 2017 circa € 214.740,- (in 2016: € 276.700,-). In het afgelopen jaar zijn deze kosten per woning gedaald naar € 88,- per woning (in 2016: € 111,-). Dit is het resultaat van ketensamenwerking. De verwachting is dat deze kosten nog verder omlaag kunnen. Het gemiddeld aantal reparatieverzoeken per woning is stabiel en ligt op 0,9 verzoeken per woning.

3.3



9

Mutatie-onderhoud De netto kosten mutatieonderhoud zijn in 2017 circa € 667.000 (2016 € 693.000). Onder netto kosten verstaan we totaal van alle mutatiekosten minus het bedrag wat Clavis in rekening brengt bij de vertrekkende huurder.

De gemiddelde kosten die bij een wijziging van huurder moeten worden gemaakt om de woning opnieuw te verhuren, zijn gedaald van € 2.728,- in 2016 naar € 2.507,- in 2017 per gemuteerde woning. In dit bedrag zijn de kosten, die bij de vertrokken huurder in rekening worden gebracht, niet verrekend.

Servicecontract huurdersonderhoud Voor kleine werkzaamheden, die volgens de huurovereenkomst voor rekening van de huurder zijn, kan een servicecontract afgesloten worden. De behoefte aan deze service is groot. Ruim 91% neemt deel aan deze voorziening. Clavis heeft in het verleden met de Bewonersraad afspraken gemaakt over de hoogte van een eventueel negatief resultaat wat Clavis jaarlijks maximaal voor haar rekening wil nemen. Het servicecontract wordt jaarlijks in samenspraak met de Bewonersraad verhoogd met inflatie en eventueel een extra verhoging in verband met een te hoog negatief resultaat.

In 2017 bedragen de uitgaven voor het servicecontract circa € 302.000,- , (2016: € 237.000,-) de opbrengsten van het servicecontract bedragen circa € 192.000,- (2016: € 195.000,-). De kosten zijn hoger dan de opbrengsten door toegenomen serviceverzoeken en de inhuur van medewerkers van de ketenpartner in verband met ziekte. De hoogte van het negatieve resultaat geeft aanleiding voor een extra verhoging. Clavis gaat hierover met de Bewonersraad in gesprek.

Energiereductie en verduurzaming woningbezit De huidige energieprestatie van onze voorraad is nog niet voldoende. Minder dan de helft van onze woningvoorraad heeft een energielabel van C of lager. De onderverdeling van het woningbezit naar energielabel ziet er als volgt uit:

A++ A+ A B C D E F G Totaal

70 1 165 79 1.042 882 106 65 5 2.415

Clavis wil naar een gemiddeld B-label voor haar woningbezit in 2021. In ons ondernemingsplan hebben we onze verduurzamingsopgave op hoofdlijnen geformuleerd. In onze portefeuillestrategie wordt invulling gegeven aan die opgave. In de wijk Lievenspolder worden 117 woningen gesloopt ( tot en met 2017 reeds 72) om plaats te maken voor 95 energiezuinige woningen (tot en met 2017 reeds 53 gerealiseerd) met en energielabel A++. In 2018 worden in de wijk Katspolder 78 woningen opgeleverd waar begin 2017 is gestart met een verduurzamingsingreep. Deze woningen hebben na de ingreep energielabel B (was label C / D). Verder wordt in 2018 een begin gemaakt met de uitvoering van de complexbeheersplannen van De Veste (244 appartementen, gemiddeld huidig energielabel F en na ingreep label A+) en platte dak woningen Zuiderpark (140 woningen, huidig gemiddeld energielabel C, na ingreep label A+) en Oudelandse Hoeve (81 woningen Bachlaan, Chopinlaan, Debussyhof,, huidig gemiddeld energielabel D en na ingreep label A+). Zowel op verzoek van huurders als op grond van marktoverwegingen werden 13 volledige CV-installaties aangelegd. In totaal zijn 29 ketels vervangen door HR-ketels.

3.4



10

3.4 Herstructurering Lievenspolder

In de wijk Lievenspolder in Terneuzen is in 2016 een start gemaakt met de herstructurering. Met de sloop van 117 woningen en nieuwbouw van 95 energiezuinige woningen geeft Clavis de wijk een kwaliteitsimpuls. Het project wordt in fasen uitgevoerd. De planning ziet er als volgt uit:

Fase Start sloop Start bouw Oplevering Locatie – straatnamen en huisnummers

1 n.v.t. oktober 2016 april 2017 Kerkhoflaan/Rozenpark 2a oktober

2016 februari 2017 juni 2017 Kerkhoflaan/Van der

Peijlstraat (locatie Trendhopper)

2b mei 2017 juli 2017 december 2017

Kerkhoflaan 52 t/m 66, Rozenstraat 1 t/m 27, Goudsbloemstraat 1 t/m 16, Tulpstraat 1 t/m 15

3 februari 2018

mei 2018 aug/sep 2018

Tulpstraat 2 t/m 16, Rozenstraat 29 t/m 55, Anjerstraat 1 t/m16, Begoniastraat 1 t/m 13

4 oktober 2017

Februari 2018 Juli/aug 2018

Crocusstraat 2 t/m 20 Leliestraat 21, Geraniumstraat 2a t/m 8 Narcisstraat 16 t/m 36

In oktober 2016 is gestart met de bouw van de eerste 16 woningen op de hoek Kerkhoflaan/Rozenpark (fase 1). Deze woningen zijn in maart 2017 opgeleverd. Door de sloop van Trendhopper/ Freijser (oktober 2016) is ruimte vrij gekomen voor de bouw van 14 eengezinswoningen (fase 2A). De bouw daarvan is gestart in februari 2017 en de oplevering vond plaats in juni 2017. De sloop van de eerste woningen in de wijk is gestart in juni 2017 (fase 2B). De bewoners konden tijdelijk een wisselwoning betrekken. In juli is gestart met de bouw van 9 eengezinswoningen in de Kerkhoflaan en 14 levensloopbestendige woningen in de Goudsbloemhof ( fase 2B). In januari 2018 is begonnen aan fase 3 en 4. Fase 3 omvat de bouw van het Anjerhof, bestaande uit 14 levensloopbestendige woningen en 9 eengezinswoningen. Fase 4 bestaat uit 19 levensloopbestendige woningen in de Crocus- , Geranium- en Narcisstraat. Bewonerscommunicatie Bewoners-communicatie is een belangrijk onderdeel van het project Lievenspolder. In 2017 zijn de bewoners en de omwonenden in juni en oktober tijdens informatieavonden geïnformeerd over de voortgang van het nieuwbouwplan. Ook wordt regelmatig een nieuwsbrief verspreid. Daarnaast wordt er overlegd met de klankbordgroep, waarin bewoners en omwonenden kunnen meedenken en meepraten over het plan. Door goede communicatie met de bewoners en omwonenden, persoonlijke gesprekken met de bewoners en het maatwerk verloopt dit ingrijpende sloop/nieuwbouw project soepel. Energiezuinige woningen vragen extra aandacht door het gebruik van de verschillende systemen zoals een luchtwarmtepomp, een balansventilatiesysteem met warmteterugwinning en zonnepanelen. In het verslagjaar is een energiecoach ingezet. Bewoners kregen tijdens een huisbezoek uitleg over de installaties. Ook werd het persoonlijk energieverbruik besproken. Vanaf februari 2018 hebben bewoners inzicht in hun persoonlijk energieverbruik met een individueel monitoringsysteem, waarmee bewoners zelf de energieprestaties kunnen volgen. Tijdens de bewonersinformatieavond in februari 2018 werd het Energiespel gespeeld, waarbij bewoners o.a. inzicht kregen in het verbruik van huishoudelijke apparaten.

3.5



11

3.5 Projecten

In het verslagjaar zijn de volgende projecten aan de orde geweest:

In ontwikkeling: - Nieuwstraat Zuid, Terneuzen

Er zijn afspraken gemaakt met de gemeente met als uitgangspunt 800 m2 plintruimte (te exploiteren door de gemeente) en 10 huur appartementen in de sociale verhuur .

- Van Canfortstraat, Terneuzen Dit project omvat nieuwbouw van 16 appartementen en bevindt zich in de voorbereidende fase. - Industrieweg 6, Terneuzen Dit project omvat het ombouwen van het voormalig kantoorgebouw van Clavis aan de Industrieweg

en bevindt zich in de verkennende fase.

In uitvoering: - herstructurering wijk Lievenspolder, Terneuzen In de wijk Lievenspolder worden 117 woningen gesloopt om plaats te maken voor 95 energiezuinige woningen (zie verder paragraaf 3.4 Herstructurering Lievenspolder). Gerealiseerd: In het verslagjaar is een gedeelte van het herstructureringsproject Lievenspolder opgeleverd. De eindoplevering is voorzien in medio 2018.

Grondaankopen: Er zijn in het verslagjaar geen grondaankopen voor projectontwikkeling gedaan.

Grondverkopen: Er zijn in het verslagjaar geen grondverkopen gedaan.

4.1



12

4.0 INVESTEREN IN WONEN EN LEEFBARE WIJKEN

4.1 Woonruimteverdeling

Clavis is aangesloten bij het digitale woningaanbodmodel ZuidWestWonen.nl , een initiatief van Zeeuwse en Brabantse corporaties. Doelgroepenbeleid Clavis richt zich specifiek op de volgende doelgroepen: senioren, één- en twee persoonshuishoudens, jongeren onder de 23 jaar, mensen met een verstandelijke, lichamelijke en/of psychische beperking en gezinnen binnen de inkomensgrenzen zoals ze door de overheid bepaald zijn. Bijzondere doelgroepen als statushouders en/of huishoudens die op andere wijze sociaal-maatschappelijke begeleiding nodig hebben, rekenen we ook tot onze doelgroep.

Passend toewijzenWoningcorporaties moeten vanaf 1 januari 2016 minstens 90 procent van de vrijkomende sociale huurwoningen toewijzen aan mensen met een inkomen tot € 40.349. Ten minste 80 procent moet gaan naar huishoudens met een inkomen tot € 36.165. De liberalisatiegrens (de grens die bepaalt of een woning in de sociale of vrije sector valt) is € 710,68.

In 2017 geldt ook het passend toewijzen aan huishoudens met recht op huurtoeslag. Deze huishoudens moeten een woning toegewezen krijgen met een huur onder de aftoppingsgrenzen van de huurtoeslag (€ 592,55 voor huishoudens van één of twee personen en € 635,05 voor huishoudens van drie of meer personen).

Passend toewijzen 1-01-2017 t/m 31-12-2017 (prijspeil 2017)

Aantal verhuringen

Passend toegewezen Percentage

Kale huur t/m € 592,55 209 209

Kale huur van € 592,55 t/m € 635,05 18 18

Kale huur van € 635,05 t/m € 710,68 1 0 Totaal toewijzingen met recht op huurtoeslag 228

Passend toegewezen (t.o.v. 95%-norm): 227 99,6%

Overige toewijzingen:

Kale huur t/m € 592,55 54

Kale huur van € 592,55 t/m € 635,05 16

Kale huur van € 635,05 t/m € 710,68 12

Kale huur vanaf € 710,68 0

Totaal verhuringen 2017: 310

Verhuur van woningen In 2017 werden 310 woningen (2016: 224) opnieuw verhuurd. De verhuringen aan de Gemeente Terneuzen inzake opties voor de COA en WMO en de verhuringen van de VVB Wonen inzake de bruikleen van te slopen woningen in de Lievenspolder zijn buiten beschouwing gelaten. Het aantal verhuringen ten opzichte van 2016 is fors gestegen. Dit is hoofdzakelijk veroorzaakt door de mutaties als gevolg van het herstructureringsproject in Lievenspolder.

Het aantal verhuringen in het kader van een samenwerkingsovereenkomst via maatschappelijke instellingen zoals de gemeente, Emergis, het Leger des Heils, Tragel Zorg, Gors en Zeeuwse Gronden is in 2017 toegenomen met 6 huurovereenkomsten gekoppeld aan eenbegeleidingsovereenkomst, de zogenoemde driehoekscontracten. Per 31 december 2016 waren er

4.1



13

73 driehoeks-contracten en per 31 december 2017 zijn er 79 driehoekscontracten afgesloten. Daarnaast zijn er huurcontracten afgesloten op naam van een maatschappelijke instelling zoals de gemeente, Emergis, het Leger des Heils, Tragel Zorg en Zeeuwse Gronden, waarbij cliënten vervolgens bij de instelling soms onderhuren. Per 31 december 2017 zijn dit 70 contracten tegen 91 per 31 december2016.

Van de 310 opnieuw verhuurde woningen is de inkomensverdeling van de nieuwe huurders in onderstaand schema inzichtelijk gemaakt.

Jaarinkomen Aantal verhuringen 2017

€ 0 * / onbekend 12 4%

€ 22.200 of minder 197 63%

€ 22.200 t/m € 30.175 52 17%

€ 30.175 t/m € 36.165 24 8%

€ 36.175 t/m € 40.349 13 4%

Vanaf € 40.349 (max. inkomen 2017) 12 4%

Totaal 310 100% *Betreft merendeel verhuringen aan statushouders, die geen inkomensgegevens hebben over voorgaande jaren. Per 1 januari 2017 is de maximale inkomensgrens gewijzigd van € 39.874,-- naar € 40.349,--.

Van de 310 verhuurde woningen is een leeftijdsverdeling van de nieuwe huurders in onderstaand schema inzichtelijk gemaakt.

Leeftijd Aantal verhuringen 2017

25 jaar of jonger 23 7%

25 tot 35 jaar 71 23%

35 tot 45 jaar 47 15%

45 tot 55 jaar 55 18%

55 tot 65 jaar 48 16%

65 tot 75 jaar 34 11%

75 jaar en ouder 31 10%

Onbekend (betreft instantie) 1 -

Totaal 310 100%

Opzeggingen en mutatiegraad In 2017 werden 340 huurcontracten van woningen opgezegd. Ook hier zijn de opzeggingen van de Gemeente Terneuzen inzake opties voor de COA en WMO en de opzeggingen van de VVB Wonen inzake de bruikleen van te slopen woningen in de Lievenspolder zijn buiten beschouwing gelaten (totaal 33). Het aantal opzeggingen ligt fors hoger dan het aantal in 2016 (254 opzeggingen). Ook hier ligt de oorzaak hoofdzakelijk bij de mutaties als gevolg van het herstructureringsproject in Lievenspolder.

Er is een opvallend aantal opzeggingen van oudere bewoners (24%). Bij Clavis merken we dat een aantal bewoners uit de Veste vertrekken naar verzorgingshuizen. Door investeringen in een aantal bouwkundige maatregelen ( badkamerrenovatie, drempelloos maken woning, aanpassing entree, schilderwerkzaamheden gangen en elektronisch sluitplan) maar ook het bevorderen van welzijnsactiviteiten) heeft Clavis het wonen in de Veste weer aantrekkelijk gemaakt voor de doelgroep.

4.1



14

Uit het hoge aantal opzeggingen bij overlijden (15%) kan men afleiden dat de gemiddelde leeftijd van onze huurders ( ook vooral in de Veste) hoog is.

Ook de 4 opzeggingen (2016: 7) op initiatief van Clavis (uitzettingen woningen) vallen onder de opzeggingen. Gerekend over het hele jaar was de mutatiegraad 13,9% en deze is hoger dan in 2016: 10,3%. Dit wordt vooral veroorzaakt door het herstructureringsproject Lievenspolder. Bij de opzeggingen zitten ook enkele (gedwongen)opzeggingen door de huurders als gevolg van geconstateerde hennepteelt.

Leegstand Per 31 december 2017 waren in totaal 59 woningen niet verhuurd. Dit komt neer op 2,4% van het woningbestand (2016: 37 woningen, 1,5%). Eind 2017 stonden 17 woningen leeg (2016: 13 woningen) als gevolg van mutatie- werkzaamheden. Dit is het gevolg van het besluit om bij gemuteerde woningen een badkamerrenovatie uit te voeren, waardoor het aantal leegstandsdagen in De Veste is opgelopen.

In het kader van de herstructurering in Lievenspolder staan er op 31 december 2017 39 woningen leeg in afwachting van de sloop.

Betaling en achterstand De daling van de achterstand werd in 2017 verder doorgezet. Op 31 december 2017 bedroeg de achterstand van de huidige huurders € 254.789 (in 2016 € 314.836 excl. vooruitbetalers). Dit komt neer op 1,60% (2016 1,94%) van de jaarhuur (= 12 x de huur over de maand december 2017). De verwachting is dat deze daling in 2018 verder doorzet. Het streven is dat eind 2018 de achterstand minder is dan € 200.000 (1,25% van de jaarhuur)

Clavis intensiveert het incassotraject doorlopend. In het verslagjaar is de samenwerking met gerechtsdeurwaarderskantoor Van Damme uit Terneuzen om de incassowerkzaamheden na de eerste herinnering uit te voeren verder uitgebreid. Tevens wordt het interne proces maandelijks gemonitord en zo nodig aangepast. De voorstand is door deze intensivering gestegen met € 100.000.

Door het intensiveren van het incassotraject probeert Clavis problemen en uitzetting te voorkomen door in een vroegtijdig stadium van betalingsachterstand in overleg te gaan met de huurder. Eind 2017 is met 247 huishoudens (in 2016: 215) een betalingsregeling getroffen. Hiervan lopen er 122 rechtstreeks via Clavis en 125 via het incassobureau. In 2017 zelf zijn er door Clavis 109 nieuwe betalingsregelingen geregistreerd, waarvan er 64 in 2017 nog zijn beëindigd.

Clavis heeft in een “Samenwerkingsconvenant Schuldhulpverlening” met de gemeente Terneuzen afgesproken om huurders in problematische schuldsituaties te begeleiden. Clavis is bereid de incassomaatregelen ten aanzien van de huurschuld in deze gevallen onder bepaalde voorwaarden op te schorten. Overigens, steeds meer huurders doen een beroep op het minnelijk traject via de Kredietbank. Alleen als niet alle schuldeisers akkoord gaan, wordt een beroep gedaan op de Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen (WSNP).

In 2017 werden 7 woningen en 1 garage ontruimd (2016: 7 woningen), meestal vanwege achterstallige huur.

Huurbezwaren toepassing inkomensafhankelijke huurverhoging In het verslagjaar zijn 3 huurbezwaren bij Clavis ingediend, die betrekking hadden op de inkomensafhankelijke huurverhoging. Clavis heeft geen enkele van deze huurbezwaren gehonoreerd. (In 2016 zijn 15 huurbezwaren bij Clavis ingediend in het kader van de inkomensafhankelijke huurverhoging, waarvan 9 gehonoreerd). In het verslagjaar zijn geen huurbezwaren bij de landelijke Huurcommissie ingediend met betrekking tot het onderhoud van de woning.

Huurverhogingsbeleid Per 1 juli 2017 werd een huurverhoging aangezegd van 0,9 % voor huurders met een inkomen tot € 40.349 (inkomensjaar 2015). Huurders met een inkomen hoger dan € 40.349 hebben een huurverhoging gekregen van 1,8%. De verhoging is tot stand gekomen in goed overleg met en met instemming van de Bewonersraad.

4.2



15

4.2 Wijkbeheer, woon- en leefklimaat

Clavis wil de leefbaarheid en daarmee de verhuurbaarheid in haar woningbezit bevorderen door intensief wijkbeheer. Om dit te kunnen realiseren, heeft Clavis twee gebiedsbeheerders in dienst. Zij spreken bewoners aan op ongewenst gedrag en wijzen op het belang van naleving van de huisregels, algemene voorwaarden en het onderhouden van de tuin. Daarnaast komen ze ook in de woningen en complexen vanuit hun taak in het inspecteren van woningen bij huuropzegging. Hierbij zoekt Clavis de samenwerking met organisaties die mede in de wijk actief zijn zoals gemeente, politie en andere hulpverlenende (zorg)instanties.

Sociaal netwerkoverleg Maandelijks vindt het sociale netwerkoverleg plaats bij de gemeente Terneuzen. Bij dit overleg zijn instanties als gemeente Terneuzen, Politie, Aan-Z, GGD, Emergis, Zeeuwse gronden en de twee woningcorporaties aanwezig. Gezamenlijk worden casuïstieken met sociaal/maatschappelijk problematiek besproken en wordt een dossier opgepakt door een (zorg) instantie die hiermee aan de slag gaat.

Werkgroep Veiligheid Tweemaandelijks vindt op initiatief van de gemeente Terneuzen het overleg met de Werkgroep Veiligheid plaats. Naast de 5 afdelingen van de gemeente Terneuzen participeren hierin de Veiligheidsregio Zeeland, de politie, Woongoed Zeeuws-Vlaanderen, Clavis, GGD, Aan-Z, Buurtbemiddeling en het Veiligheidshuis. Onderwerpen van gesprek binnen deze werkgroep zijn verkeer, drugs, overlast en woonomgeving en Buurtbemiddeling.

Buurtbemiddeling Buurtbemiddeling is een initiatief van de Gemeente Terneuzen, de politie, Woongoed Zeeuws-Vlaanderen en Clavis, uitgevoerd door Diadeo mediation en advies. Bemiddeling is een vorm van conflictoplossing, waarbij professionals bemiddelen in geschillen tussen partijen. De buurt-bemiddelaars zijn getraind in actief luisteren en bieden een informele, toegankelijke en kosteloze oplossing voor conflictoplossing. De bemiddelaars richten zich vooral op het voorkomen van verder escaleren van het conflict.

Het totaal aantal betrokken adressen in 2017 is 290. In diverse zaken was sprake van groepsbemiddeling dit wil zeggen dat er meerdere adressen betrokken waren bij een burenconflict. De onderverdeling was als volgt: Koop/particuliere huur: 117 (40%), Woongoed Zeeuws-Vlaanderen: 98 (34%) en Clavis 75 (26%). Clavis heeft gekozen voor een rechtstreekse doorschakeling met Buurtbemiddeling. Daarmee kunnen huurders met burenproblemen hun telefonische melding direct (24/7) bij Buurtbemiddeling kwijt. Van alle aangemelde zaken blijft ook in 2017 geluidsoverlast de grootste aanleiding tot burenconflicten (39%). De complexiteit van zaken blijft toenemen. Een gemiddelde zaak neemt nu veel meer uren in beslag. Daarnaast zijn er steeds meer bemiddelingen, waarbij een hele of halve straat betrokken is. Sinds 2015 zijn de complexe zaken apart geregistreerd . Uit deze registratie is gebleken dat in 2017 bij 24 zaken hulpverlenende instanties betrokken zijn of waarnaar verwezen is. Dit is 18% van het totaal (2016: 19 zaken).

Integrale aanpak drugsoverlast Het samenwerkingsverband op gemeentelijk niveau met Houdgreep vloeit voort uit het Convenant Hennepteelt Zeeland – West-Brabant. De convenantpartners treden op en nemen maatregelen tegen de ongewenste ontwikkeling die gepaard gaat met hennepteelt.

Door uitwisseling van relevante informatie die elke partij afzonderlijk heeft, kan er slagvaardiger opgetreden worden. In het verslagjaar zijn 15 Clavis huuradressen besproken. Bij vier woningen is drugshandel geconstateerd. In 2016 waren er 20 bespreekgevallen en 3 woningen waar drugshandel geconstateerd is. In 2015 ging het nog om 22 adressen dus kan er gesproken worden van een dalende trend.

Preventieteams Voortvloeiend uit de leefbaarheidsplannen is in de wijken Oudelandse Hoeve, Lievenspolder en Triniteit op initiatief van de scholen gestart met preventieteams in beide wijken . Naast de school uit de wijk nemen ook de gebiedscoördinatoren van Clavis en diverse partners uit de wijk aan het preventieteam deel. Het preventieteam richt zich op school-overstijgende problematiek. Het gaat om het grotere geheel: kind – gezin – buurt. Door deze samenwerking wordt begeleiding voor kind en gezin gebundeld en is er één aanspreekpunt.

4.3



16

Verwarde personen Clavis zag in het verslagjaar een sterke toename van overlast door ʻverwardeʼ personen. Onder deze categorie vallen mensen met psychische of psychiatrische aandoeningen, verward en agressief gedrag, verslavingen, verstandelijke beperkingen en psychogeriatrische aandoeningen (zoals dementie). Er is een toename van complexiteit van overlastzaken. Door bezuinigingen op intra- en extramurale zorg verplaatsen de problemen zich naar de woonwijken. Steeds vaker wordt Clavis geconfronteerd met zorgmijders, vervuilers en huurders met een extreme verzamelwoede. Clavis acteert hierop met goed gebiedsbeheer en samenwerking met andere partijen waaronder politie, gemeente en zorginstanties, sneller ingrijpen en oplossingsgericht samen te werken om gezamenlijk woonoverlast in de gemeente Terneuzen aan te pakken. Voor de zeer ernstige en gecompliceerde casussen wordt getracht de regierol hiervoor bij de geëigende partij de gemeente neer te leggen.

De gedragsaanwijzing: een nieuw instrument tegen woonoverlast Woonoverlast is een veelvoorkomend probleem. Bij lichte gevallen van overlast is het vaak mogelijk het onderling op te lossen, al dan niet met hulp van een buurtbemiddelaar. Huisuitzettingen, via een civiele rechter, zijn de oplossing voor zwaarste vormen van overlast waarbij er geen andere oplossing meer is. De middelste groep is het lastigst. Verhuurders, gemeente en politie zitten vaak met de handen in het haar. Om eerder en meer preventief op te treden bij deze vorm van woonoverlast, is degedragsaanwijzing ontwikkeld. Dit is een nieuw instrument waar Clavis een van de koplopers is in het gebruik hiervan.

Een gedragsaanwijzing is een gebod ('verplichting tot het doen van iets') of een verbod ('verplichting tot het nalaten van iets') voor een overlast veroorzakende huurder. Een gedragsaanwijzing wordt gebruikt als het probleem niet meer met informele instrumenten, zoals gesprekken met de verhuurder of Buurtbemiddeling, kan worden opgelost. Het is een minder ingrijpend middel dan het ontbinden van de huurovereenkomst en het ontruimen van een gehuurde woning. Clavis participeert ook in een landelijke Aedes werkgroep over dit onderwerp. In het verslagjaar heeft Clavis 3 maal succesvol van de gedragsaanwijzing gebruik gemaakt.

4.3 Huisvesting van bijzondere doelgroepen

Clavis hecht veel waarde aan de huisvesting van bijzondere doelgroepen en rekent dit ook tot haar kerntaak. De inspanningen hebben met name betrekking op het beschikbaar stellen van huisvesting en behoud van een prettige en positieve leefomgeving. Onder mensen met een beperking verstaat Clavis zowel mensen met een verstandelijke, lichamelijke en/of psychische beperking. Clavis werkt hierbij nauw samen met de zorginstellingen. Clavis verhuurt een aantal woningen waarbij het huurcontract op naam van een zorginstelling staat. Daarnaast is in het verslagjaar besloten om het driehoekscontract te vervangen door een tijdelijk contract. Dit nieuwe modelcontract, dat beter aansluit bij de huidige juridische praktijk, is voorgedragen door Aedes en is juridisch getoetst. Enerzijds gaat het om een tijdelijk contract huurovereenkomst voor 1 of 2 jaar bestemd voor huurders, die begeleiding van een zorginstelling hebben of gaan krijgen. Begeleidende zorginstellingen zijn: Emergis, Leger des Heils, GORS, Prokino, Tragel zorg, Zeeuwse Gronden en Arduin. Anderzijds is er ook een tijdelijk contract voor 1 of 2 jaar bestemd voor oud-huurders van Clavis die een tweede kans krijgen. In 2017 zijn 8 tijdelijke huurcontracten afgesloten.

Maatschappelijk vastgoed Clavis ontwikkelt maatschappelijk vastgoed (voor huisvesting van cliënten in de zorg, maatschappelijke opvang en welzijn). In het verslagjaar zijn oriënterende gesprekken gevoerd met zorginstanties voor ver- en nieuwbouw van maatschappelijk vastgoed. In het verslagjaar zijn haalbaarheidsstudies opgestart voor de volgende projecten: - ombouw kantoorgebouw Industrieweg 6, Terneuzen - nieuwbouw 16 appartementen Van Cantfortstraat, Terneuzen De haalbaarheidsstudies worden in 2018 uitgewerkt en bij gebleken haalbaarheid worden de plannen verder ontwikkeld en ter besluitvorming voorgelegd.

4.4 - 4.5



17

Statushouders Iedere gemeente krijgt ieder halfjaar een taakstelling opgelegd door het Rijk om een bepaald aantal vergunninghouders te huisvesten. Voor 2017 moest de gemeente Terneuzen 74 statushouders plaatsen. Deze taakstelling is behaald, waarvan Clavis 7 woningen aan 27 personen heeft verhuurd.

4.4 Wonen en zorg

Het Rijksbeleid is er op gericht dat ouderen langer zelfstandig blijven wonen in plaats van verhuizen naar intramurale voorzieningen. Wij verwachten dat door de vergrijzing en extramuralisering in 2025 circa 300 meer ouderen met behoefte aan zorg in reguliere woningen blijven wonen. Voor de overige zorgdoelgroepen zijn ook stelselwijzigingen in aantocht. Met het oog hierop en in het verlengde het vergroten van de diversiteit, gaan we de zorggeschiktheid van onze woningvoorraad versterken. We zijn de huidige zorggeschiktheid van onze portefeuille aan het bekijken en proberen deze te combineren met de verwachte vraag.

Aansluitend op het zorggeschikt maken van onze reguliere woningen, dragen we ook bij aan het realiseren van passend zorgvastgoed in het kader van extramuralisering. We willen bijdragen aan de zorgvraag naar bijzondere woonvormen. We realiseren ons daarbij dat zorgvastgoed een risicovolle investering is. Bestaand zorgvastgoed voldoet vaak niet meer aan de vraag en zal geleidelijk vrijkomen. Wij dragen bij door woonvormen te realiseren die nog dicht bij reguliere woningen liggen, of eenvoudig zijn aan te passen voor reguliere verhuur. Tevens maken wij ook gebruik van de mogelijkheden om bestaand bezit aan de zorgvraag aan te passen. We baseren ons op het marktonderzoek van RIGO waarin een zwaardere zorgvraag van met name ouderen (verpleging en verzorging) is geprognosticeerd.

De levering van zorg (niet alleen voor ouderen, maar ook in andere situaties) is niet het domein van corporaties, maar Clavis wil dit wel faciliteren. Naast woningaanpassingen betekent dit ruim aandacht voor onder andere de toegankelijkheid van de woonomgeving, het weren van ongewenst bezoek en

het bevorderen van het veiligheidsgevoel van de bewoners. Hiermee wordt in De Veste een aanvang gemaakt.

Zorg aan ouderen Voor het leveren van zorg zijn met diverse zorgleveranciers afspraken gemaakt. Het betreft afspraken over de woningtoewijzing en het verlenen van zorg in onze appartementen in De Veste, het Kerkepad, Ferdinand Bolstraat, Maxima, allen in Terneuzen en Elisabethhof te Sluiskil.

Zorg voor jongeren Er zijn drie appartementen in De Veste toegewezen aan de gemeente Terneuzen en aanZ . In het kader van de nieuwe visie op de Veste worden deze jongeren, in overleg met de gemeente, elders gehuisvest.

4.5 Klantbetrokkenheid en -tevredenheid

BewonersparticipatieClavis houdt regelmatig overleg met afgevaardigde bewoners van onze complexen en woningen. Onderwerpen die aan de orde komen zijn o.a. onderhoud, schoonmaak, glasbewassing, servicekosten en overlast. Kortom alle zaken die voor bewoners van belang kunnen zijn. Clavis heeft de volgende bewonercommissies: Margarethaplein, flats Oudelandse Hoeve (Diepenbrockstraat, Berliozhof, E.Griefhof), De Veste (O.Bolwerk) en Scheldehof. Daarnaast zijn er jaarlijkse bijeenkomsten met bewoners van de overige complexen in Terneuzen en Sluiskil.

Klantenpanel In voorgaande jaren heeft Clavis met een wisselende samenstelling van bewoners in het klantenpanel periodiek overleg gehouden. Internet en sociale media bieden nieuwe kansen voor inspraak en burgerparticipatie. Om de zeggenschap van de individuele huurder te vergroten heeft Clavis in het verslagjaar de mogelijkheden voor digitale bewonersparticipatie onderzocht. In 2018 wordt dit uitgevoerd.

4.6



18

Klanttevredenheidsonderzoeken In 2016 is Clavis gestart met het doorlopend uitzetten van een klanttevredenheidsenquête per e-mail bij reparatieverzoeken, woning betrekken en woning verlaten. De klanttevredenheidscore wordt gebruikt voor de Aedes benchmark. De vragenlijst is uitgebreid met Clavis-specifieke vragen. De eindscores over 2017 zijn per onderdeel: Reparatieverzoek 7,4, woning betrekken 7,5 en woning verlaten 7,5. In 2016 was dit: Reparatieverzoek 7,4, woning betrekken 7,8 en woning verlaten 7,6. De resultaten van de klanttevredenheidsonderzoeken worden gebruikt om de dienstverlening doorlopend te verbeteren.

Klachtenprocedure en – afhandeling In 2017 heeft Clavis in totaal 31 klachten ontvangen. Hiervan gingen 11 klachten over (afhandeling van) technische klachten, 4 klachten over de eindinspectie c.q. overname, 1 klacht over de eindafrekening stookkosten, 4 klachten over buren- c.q. geluidsoverlast en 11 klachten over diversen. Alle klachten zijn tot tevredenheid opgelost.

Klachtencommissie Clavis participeert samen met Woongoed Zeeuws-Vlaanderen en Woonstichting Hulst in een regionale klachtencommissie. De commissie behandelt klachten over de dienstverlening. De leden van deze gezamenlijke commissie zijn: Mw. Mr. A. Zwart, voorzitter F. Ingels, lid S.P. van der Hooft, lid In het verslagjaar zijn geen klachten over Clavis bij de regionale klachtencommissie ingediend.

4.6 Sponsoring

In het verslagjaar heeft er geen sponsoring plaatsgevonden.

5.1



19

5. INVESTEREN IN SAMENWERKING

5.1. Samenwerking met belanghouders

Clavis zorgt in nauwe samenwerking met bewoners en andere partners dat onze klanten plezierig wonen. Clavis onderscheidt de volgende belanghoudersgroepen:

Belanghoudersgroep Organisaties daarbinnen

Gemeente • College B&W

Wijkbeheer • Afdeling Wijkbeheer van de Gemeente • Handhaving & Vergunningen • Politie

Zorg • ZorgSaam • SVRZ • Tragel Zorg • Juvent • Gors

Welzijn en maatschappelijke opvang • Aan Z • Emergis/Lage Flancken • Leger des Heils • Stichting Zeeuwse Gronden

Onderwijs/kinderopvang • Onderwijsgroep Perspecto • Probaz: Vereniging voor Protestants-

Christelijk Basisonderwijs Midden Zeeuws-Vlaanderen

• Scalda • Stichting Kinderopvang Zeeuws

Vlaanderen • Stichting Prokino

Bewoners • Bewonersraad • Bewonerscommissies

Ondernemers • Ondernemersverenigingen

5.2 - 5.3



20

5.2. Samenwerking met de gemeente Terneuzen en andere partijen

Als corporatie hebben we te maken met de rijksoverheid, maar ook met de provincie en gemeente. Uiteraard hebben wij vooral veel en constructief overleg met de gemeente. Dit gebeurt door de diverse medewerkers van Clavis op individueel niveau met de ambtenaren van verschillende afdelingen. Op bestuurlijk niveau is er periodiek overleg tussen de directeur/bestuurder en de diverse wethouders.

Prestatieafspraken Met de gemeente Terneuzen is, op basis van het bod op de Woonvisie, overeenstemming bereikt over de prestatieafspraken. Maatschappelijke onderwerpen die aan de orde komen zijn: doelgroepen maatschappelijke opvang, schuldhulpverlening, vergunninghouders, arbeidsmigranten en leefbaarheid. De Bewonersraad heeft conform de nieuwe Woningwet samen met Clavis het bod op de Woonvisie en de prestatieafspraken ondertekend.

Samenwerking met andere partijen Onze medewerkers nemen deel aan het Sociaal netwerkoverleg waarin alle sociale partners en politie en gemeente Terneuzen zitting hebben. Het gaat hierbij om afstemming, hulpverlening en afspraken rondom kwetsbare inwoners en overlastsituaties. Op wijkniveau wordt regelmatig overlegd in en met bewonerscommissies, wijkbijeenkomsten en wijkraden. Regelmatig vindt contact en overleg plaats met instellingen die direct of indirect betrokken zijn bij het huisvesten van specifieke doelgroepen, alsmede met organisaties en personen op het terrein van de (geestelijke) gezondheidszorg en het maatschappelijk werk. Clavis geeft daarmee inhoud aan de rol die zij wenst te hebben binnen het lokale (maatschappelijke) netwerk.

Met diverse zorginstellingen wordt overleg gevoerd om inhoud te geven aan de toenemende vraag aan woningen waarin zorg geleverd wordt. Dit heeft zowel betrekking op de bouw van nieuwe woonzorgwoningen als op het organiseren van 24-uurs zorg in de nabijheid van onze woningen. Op deze manier kunnen onze klanten langer zelfstandig blijven wonen.

5.3. Samenwerking met de Bewonersraad

Met de Bewonersraad vindt in het kader van de Wet overleg huurder/verhuurder regelmatig overleg plaats over beleidsmatige zaken. In het verslagjaar heeft overleg plaatsgevonden en is ingestemd met: de huurverhoging 2017, het bod op de Woonvisie en de prestatieafspraken voor 2018 met de gemeente Terneuzen. Ook neemt een (wisselend) lid van de Bewonersraad deel aan het overleg met de Klankbordgroep Lievenspolder. Hierin kunnen bewoners en omwonenden meedenken en meepraten over het de nieuwe woningen en de inrichting van het herstructureringsproject Lievenspolder.

Gemeenten, woningcorporaties en huurdersorganisaties werken sinds de inwerkingtreding van de nieuwe Woningwet op een andere manier samen. Zij maken op gelijkwaardige basis prestatieafspraken over de volkshuisvestelijke opgave in hun gebied. De Bewonersraad is nauw betrokken bij de totstandkoming van de prestatie-afspraken met de Gemeente Terneuzen en heeft deze medeondertekend.

De samenstelling van de Bewonersraad is per 31 december 2017: - dhr. J. Maas, voorzitter - mw. E. Dees, secretaris - mw. J. Meijer, lid - dhr. K. den Ouden, lid - dhr. T. Vermeulen,

De voorzitter, mw. A. van der Meij is per 1 januari 2017 afgetreden. Het voorzitterschap is overgenomen door de heer J. Maas. Het overleg tussen de Bewonersraad en Clavis is zonder meer goed en constructief te noemen.

5.4



21

5.4 Samenwerking met collega-corporaties

Clavis werkt nauw samen met collega-corporaties in de volgende samenwerkingsverbanden: - Zeeuws-Vlaanderen met de drie Zeeuws-Vlaamse woningcorporaties (Woongoed Zeeuws-

Vlaanderen, Woonstichting Hulst en Clavis). Vanuit een gezamenlijk opgestelde strategische visie voor de volkshuisvesting in Zeeuws-Vlaanderen wordt beleid op diverse vlakken op elkaar afgestemd.

- In samenwerkingsverband Zuid West Samen, bundelen tien Zeeuwse woningcorporaties hun kennis en ervaring met als doel schaalvoordeel te behalen. In wisselende coalities wordt samengewerkt op het gebied van verzekeringen, ICT, financiën & control en inkoop. Gezamenlijk vertegenwoordigen de Zeeuwse corporaties 54.000 verhuureenheden, waardoor zij op de markt veel betere voorwaarden en kortingen kunnen bedingen: Er vindt gezamenlijke inkoop plaats op het gebied van: de opstal- en brandverzekering,

zonnepanelen, schoonmaakwerkzaamheden, glasvervanging door schade en asbestsanering. Op het gebied van groenonderhoud zetten we als Zeeuwse corporaties in op een strategische samenwerking met de Zeeuwse Sociale Werkplaatsen.

De werkgroep ICT bereidt een gezamenlijke overstap naar eenzelfde primair systeem (inclusief een klantportal) voor. Inmiddels zijn bijna alle Zeeuwse corporaties aangesloten bij het woonruimteverdeelmodel ZuidWestWonen.

De werkgroep HRM heeft een project ter verbetering van de inzetbaarheid en mobiliteit van medewerkers voorbereid, dat begin 2018 van start gaat. Het project heet ZuidWestSamen Werkt en omvat een regiosite en diverse instrumenten. ZuidWestSamen Werkt geeft corporatiemedewerkers alle mogelijkheden om vrijblijvend te kijken hoe ze zelf hun loopbaan willen regisseren. ZuidWestSamen Werkt ondersteunt ze om actief aan de slag te gaan met arbeidsmobiliteit zodat hun talenten ook in de toekomst aansluiten bij hun behoefte en die van hun werkgever.

6.1



22

6. INVESTEREN IN PERSONEEL EN ORGANISATIE

6.1 Organisatiestructuur

De organisatiestructuur ziet er als volgt uit.

In het ondernemingsplan kiest Clavis voor een strategie, die gericht is op de ontwikkeling van een slanke en efficiënte organisatie. De kwalitatieve doelstelling is behaald namelijk om 19,4 fte per uiterlijk 1 januari 2018 gerealiseerd te hebben. Om de wensorganisatie te realiseren zijn diverse (werk)processen en functies opnieuw ingericht. Gestandaardiseerde activiteiten worden uitbesteed in de keten of in samenwerkingsverbanden vormgegeven. Denk hierbij bijvoorbeeld aan onderhoud en incasso. Clavis blijft haar sociale en volkshuisvestelijke activiteiten zelf uitvoeren. Dit betreft ook voornamelijk het leveren van de ʻmaatschappelijke meerwaardeʼ. Kennis en kunde dienen vanuit opdrachtgeverschap binnen de organisatie geborgd te zijn. Vastgoedsturing krijgt een centrale rol binnen de organisatie, zowel vanuit financiën als vanuit projectmatig oogpunt.

6.1



23

Formatieplaatsenoverzicht

Het formatieoverzicht ziet er als volgt uit:

Afdeling Aantal

formatieplaatsen per 31.12.2017

Full-timers per 31.12.2017

Part-timers per31.12.2017

Totaal aantal medewerkers

Directie (vacature) 0,0 0 0 0 Beleidsondersteuning 1,4 0 2 2 Klant&Wijken 11,0 8 5 13 Bedrijfsvoering 6,8 6 1 7

Totaal 19,2 fte 14 8 22

In het verslagjaar heeft een evaluatie van de formatie plaatsgevonden. Dit heeft ertoe geleid, dat de boventallige formatie van de medewerker controlling in de formatie is opgenomen in verband met het produceren van rapportages.

Uit-/indiensttredingIn het verslagjaar is dhr. D. Hanna, verhuurmakelaar, per 1 juli 2017 uit dienst getreden. Hij is opgevolgd door mw. W. Francke per 1 september 2017.Dhr. E. Burm, coördinator Vastgoedbeheer gaat gebruik maken van de Vroegpensioenregeling en zal per 1 februari 2018 formeel uit dienst treden. In verband met de inwerkperiode is zijn opvolger, dhr. Ö. Koç per 18 april 2017 in dienst getreden. Hierdoor is er sprake van een tijdelijke dubbele bezetting in deze functie.

ZiekteverzuimHet ziekteverzuim bedroeg in het verslagjaar 9,08% ten opzichte van 1,4% in 2016. Deze stijging is veroorzaakt door een aantal relatief langdurig zieken (niet werkgerelateerd). In 2018 is dit weer genormaliseerd.

Arbo De organisatie beschikt over 3 gecertificeerde bedrijfshulpverleners (BHV). In het verslagjaar is in overleg met de arbodienst Blink Advies een start gemaakt met de optimalisering van het BHV-plan.

De ondernemingsraad Per 31 december 2017 bestaat de OR uit 3 personen:

Mw. M. Vos, voorzitter Dhr. L. Burm, secretaris Dhr. P. van Gremberghe, lid

In het verslagjaar heeft tweemaal overleg met de Ondernemingsraad plaatsgevonden over o.a.: de stand van zaken van de benoeming van de directeur/bestuurder, het ondernemingsplan, het Personeelshandboek inclusief de aanpassing van het beoordelings-/beloningsbeleid.

De OR heeft adviesrecht over de voorgenomen benoeming bij de vacature van de directeur/bestuurder. De Ondernemingsraad heeft een positief advies gegeven over de benoeming van dhr. J. Valckx tot interim directeur/bestuurder. Verder heeft de OR positief advies gegeven over de wijziging van het functie/beoordeling formulier en het personeelshandboek.

7.



24

7. INVESTEREN IN EEN GEZONDE FINANCIËLE POSITIE Om maatschappelijke prestaties te kunnen blijven waarmaken, is een betrouwbaar financieel beleid nodig.

Bewaking financiële continuïteit Clavis zet haar financiële middelen in voor prestaties op het gebied van volkshuisvesting in Terneuzen en Sluiskil. Daarbij is het van belang dat de continuïteitsdoelstelling is gewaarborgd. We willen er immers ook voor de toekomst zijn. Het financiële beleid kent als doelstelling: Voldoen aan het nieuwe beoordelingskader van het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) en de Autoriteit Woningorporaties (AW). Het beoordelingskader van het WSW bestaat uit een financiële beoordeling op basis van 5 financiële ratioʼs en bedrijfsrisicoʼs op basis van 24 business vragen. Het financiële beoordelingskader van de AW omvat 27 signaalpunten.

TreasurystatuutHet Treasurystatuut is aangepast aan wet- en regelgeving en heeft tot doel het formele kader te scheppen, waarin de financierings- en beleggingsactiviteiten binnen Clavis dienen plaats te vinden. Het statuut geeft inzicht in de beheersing van, de verantwoordelijkheid over en het toezicht op de financierings- en beleggingsactiviteiten en de hieraan verbonden risicoʼs binnen Clavis. Jaarlijks wordt een treasuryjaarplan gemaakt. Bepalend voor de treasuryactiviteiten zijn vooral de verwachte kasstromen zoals vastgelegd in de meerjarenbegroting en wordt de financieringsbehoefte vastgesteld. Ook vindt een analyse plaats van renterisicoʼs van de leningenportefeuille.

Financieel beleid en beheer Het financieel beheer heeft plaatsgevonden binnen de kaders van de vastgestelde begroting over het jaar 2017.

Vermogenspositie Het vermogen is door de waardering op marktwaarde in verhuurde staat en het positieve resultaat gestegen naar € 129,1 mio.

Financieringspositie De reguliere jaarlijkse aflossing in 2017 was € 2,1 mio. Verder zijn 2 leningen, € 8,6 mio, volledig afgelost en is voor 8,2 mio nieuwe leningen aangetrokken. Er zijn in 2017 geen renteconversies geweest. Van de op 22 december 2015 aangetrokken roll over lening van € 2 mio is in 2016i € 1,6 mio teruggestort In de loop van 2017 is weer € 1,2 mio opgenomen..

Liquiditeitspositie De liquide middelen minus de kortlopende schulden aan financieringsinstellingen is nagenoeg gelijk gebleven in 2017.

Marktwaarde in verhuurde staat 2017 De jaarrekening 2017 moet conform de verplichting uit de Woningwet 2015 gewaardeerd worden op marktwaarde in verhuurde staat. Clavis heeft besloten de full variant toe te passen. Sinds 2017 is deze waardering verplicht voor corporaties in krimpgebieden.

Aanpassing marktwaarde in verhuurde staat Voor de verwerking in de jaarrekening moet de marktwaarde in verhuurde staat van de verschillende complexen bepaald worden. Aan de hand hiervan worden de gerealiseerde en niet gerealiseerde waarden inzichtelijk gemaakt en vinden de aanpassingen in het vermogen plaats. Onrendabele investeringen ten opzichte van bedrijfswaarde In 2015 is de investeringsbeslissing genomen voor de herstructurering Lievenspolder. Het betreft de sloop van 117 (huur)woningen en de nieuwbouw van 95 energie neutrale huurwoningen. De onrendabele investering ten opzichte van de bedrijfswaarde bedraagt circa € 2.000.000. Aangezien vanaf de jaarrekening 2016 de waardering marktwaarde in verhuurde staat is zal dit niet meer zichtbaar verwerkt worden in de balans. Gedurende het project en ook na afloop monitoren we deze onrendabele investering wel. Hierover zijn ook afspraken gemaakt met de gemeente Terneuzen.

7.



25

Verbindingen met andere rechtspersonen Clavis heeft haar projecten commerciële activiteiten ondergebracht in een nevensstructuur: Clavis Ontwikkeling en Beheer B.V., Clavis Ontwikkeling B.V. en Clavis Beheer B.V.. Deze B.V.ʼs vormen samen met stichting Clavis een fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting en omzetbelasting. Othene Zuid-Zuid Beheer B.V. en Othene Zuid-Zuid C.V. zijn hiervan uitgezonderd.

Schematisch ziet dit er als volgt uit:

100%

100% 100%

50% 48%

4%

Clavis Ontwikkeling en Beheer B.V / Clavis Ontwikkeling B.V / Clavis Beheer B.V. Het ingebrachte kapitaal in Clavis Ontwikkeling & Beheer B.V. bedraagt per 31 december 2017 € 7.681.000 aandelenkapitaal/agio en een lening van € 900.000. Aan Clavis Ontwikkeling B.V. is een lening verstrekt van € 1.375.000 en aan Clavis Beheer B.V. een lening van € 450.000.

De directie van Clavis Ontwikkeling B.V. en Clavis Beheer B.V. is Clavis Ontwikkeling en Beheer B.V. en de directie van Clavis Ontwikkeling en Beheer B.V. is Stichting Clavis.

In 2006, bij de invoering van de gedeeltelijke VPB-plicht, is conform de wens van de toenmalig minister Dekker om de structuur van de TI transparant te houden en vooruitlopend op de VSO1 Clavis Beheer B.V. opgericht voor de commerciële activiteiten van Clavis. Dit betreft het grootste deel van de niet-DAEB-activiteiten. De vanuit de nieuwe Woningwet verplichte scheiding tussen DAEB en niet-DAEB-activiteiten is hiermee al vorm gegeven. Het aandelenkapitaal is gevormd door inbreng van de commerciële activiteiten in deze BV. Deze BV is zelfstandig gefinancierd en de feitelijke activiteiten zijn vrije sector huur, commerciële ruimtes en garages.

Othene Zuid-Zuid Beheer B.V. / Othene Zuid-Zuid C.V. In 2008 is samen met AM een BV en een CV opgericht ten behoeve van de verwerving van een grondpositie. Clavis Ontwikkeling B.V. is voor 50% aandeelhouder van Othene Zuid-Zuid Beheer B.V. welke op haar beurt weer 4% aandeel heeft in Othene Zuid-Zuid C.V.. De commandieten zijn Clavis Beheer B.V. (48%) en AM Deelnemingen Grondbedrijf (48%). In de loop van 2017 is het contract met de verkopende partij afgelopen. Clavis heeft aangegeven haar aandeel te willen verkopen. AM heeft aangegeven verder te willen met de mogelijke ontwikkeling. In 2018 zal een taxateur aangesteld worden om de waarde te bepalen.

C.V. Uithof III In het kader van matching heeft Clavis zich verplicht tot participatie in de commanditaire vennootschap Uithof III. Aangezien de C.V. voldoende financiële middelen had is er in 2012 een uitkering geweest op de participatie. De hoogte van de participatie bedraagt ultimo 2017 € 0,6 mio.

Stichting Clavis

Clavis Ontwikkeling en Beheer B.V.

Clavis Ontwikkeling B.V. Clavis Beheer B.V.

Othene Zuid-Zuid Beheer B.V.

Othene Zuid-Zuid C.V.

7.



26

Oordeel Autoriteit woningcorporatie (Aw) 2017 Sinds 1 juli 2015 valt zowel het financiële als het toezicht op governance, integriteit, rechtmatigheid en de bescherming van het maatschappelijk vermogen onder de verantwoordelijkheid van de Autoriteit Woningcorporaties (Aw). De Aw doet onderzoek gedaan op basis van de ingediende prognosegegevens 2017 – 2021 (dPi2017), de verantwoordingsgegevens 2016 (dVi2017) en andere informatie ten aanzien van deelactiviteiten. De beoordeling 2017 is nog niet ontvangen.

Beoordeling door het WSW Clavis maakt bij het afsluiten van leningen gebruik van borgstelling door het WSW Aan de hand van de dPi stelt het WSW een borgingsplafond vast voor een periode van 3 jaar. Binnen dit borgingsplafond kan de corporatie de bedrijfsvoering en investeringen realiseren.

Fiscaliteit: Horizontaal Toezicht Clavis heeft op 4 oktober 2010 het convenant Horizontaal Toezicht met de Belastingdienst ondertekend. Bij Horizontaal Toezicht worden afspraken gemaakt over fiscale verwerking van gegevens. De controle verschuift van achteraf naar vooraf. In 2017 heeft geen bedrijfsgesprek plaatsgevonden. Wel is er in 2017 veelvuldig contact geweest met de Belastingdienst over de fiscaliteit van het project Nieuwstraat Zuid.

DerivatenClavis heeft naast de twee leningen met embedded derivaten geen andere derivaten. Wel heeft een verbinding van Clavis, Clavis Beheer B.V., een 2-tal rente SWAPS. Dit ter afdekking van het renterisico van haar financiering. De SWAPS hebben elk een grootte van € 2.000.000 en lopen af in 2018 en 2020. Er hoeft geen liquiditeitsbuffer voor aangehouden te worden.

8.



27

8. INVESTEREN IN RISICOMANAGEMENT

Risicomanagement Woningcorporaties zijn zich steeds meer bewust van het nut en de noodzaak van risicomanagement. Ook Clavis heeft het risicomanagement hoog op de agenda staan. Het anticiperen op potentiële tegenvallers en mogelijke kansen leidt tot betere resultaten, een professionele sturing en een goede verantwoording. Daarnaast is een intern risicobeheersings- en controlesysteem verplicht gesteld in de Governance Code.

In het kader van het nieuwe ondernemingsplan en de integrale benadering daarbinnen krijgt het risicomanagement aandacht. In het verslagjaar is het plan van aanpak Risicomanagement vastgesteld. Vertrekpunt hierbij is het ʻthree lines of defenceʼ-model. Het plan van aanpak is in 2016 verder uitgewerkt en geïmplementeerd.

Risicobeheersing- en controlesystemen van de corporatie Clavis onderstreept het belang van risicomanagement. In juni 2015 is de nieuwe opzet van het risicomanagement vastgesteld. Daarbij is het integraal risicomanagement opgezet als een continu proces waarin directie, managers, en medewerkers alle gebeurtenissen die het realiseren van de doelstellingen kunnen beïnvloeden te identificeren, analyseren en uiteindelijk te beheersen.

Het integraal risicomanagement bestaat uit een drietal activiteiten: 1. Het benoemen van de te behalen doelstellingen; 2. Het identificeren van gebeurtenissen die van invloed zijn op het realiseren van de

doelstellingen; 3. Het beheersen van de risicoʼs tot een acceptabel niveau.

De nieuwe opzet van risicomanagement vormt een onderdeel van het three lines of defence model. Daarbij wordt uitgegaan van drie niveaus binnen organisaties die zich bezig houden met het realiseren van de doelstellingen. De eerste lijn is het management dat verantwoordelijk is voor het realiseren van de doelstellingen. De tweede lijn is het risicomanagement en de Control functies die de risicoʼs binnen Clavis overzien. De derde lijn is een “onafhankelijke” auditfunctie die informeert de directie en de RvC over de effectiviteit van de getroffen beheersingsmaatregelen, governance structuur en de wijze waarop de eerste en tweede lijn de doelstellingen realiseren.

Om het integraal risicomanagement te implementeren zijn allereerst de doelstellingen van Clavis vastgesteld en gekoppeld aan de processen. Op basis hiervan zijn de risicoʼs onderkend die het behalen van de doelstellingen in gevaar brengen. Daarna zijn de beheersingsmaatregelen benoemd om de risicoʼs te beheersen. Als volgende stap zijn de Management Controls gedefinieerd en is de tweede lijn georganiseerd. De laatste stap houdt in dat de informatiebehoefte wordt geïnventariseerd en de rapportages worden gedefinieerd. . De herijkte managementcontrols zijn verwerkt in het jaarverslag en de tertiaalrapportage. Hierdoor zijn risicoʼs en de genomen maatregelen inzichtelijker geworden.

In mei en november is een medewerkersbijeenkomst geweest. Het doel van deze bijeenkomst was bewustwording van risicoʼs en risicomanagement. Het eerste deel bestond uit een uitleg over risicomanagement. In het tweede deel hebben medewerkers individueel risicoʼs gedefinieerd die later in groepjes geclusterd en geprioriteerd zijn. Vervolgens hebben de groepjes voor de grootste risicoʼs maatregelen bepaald. Bij de tweede bijeenkomst is een terugkoppeling gegeven op de genomen maatregelen en is stil gestaan bij de resterende risicoʼs.

Het controleplan is opgesteld en de interne controle werkzaamheden volgens het controleplan zijn geëvalueerd.

Strategische risico’s Hieronder worden de risicoʼs en onzekerheden verstaan die een belemmering vormen om op lange termijn de strategie te realiseren. Clavis heeft de volgende strategische risicoʼs gedefinieerd: niet voldoen aan de nieuwe woningwet, niet in staat zijn om de verplichtingen na te komen, niet in staat zijn om externe financiering aan te trekken, langdurige leegstand, onjuiste investeringsbeslissingen nemen.

8.



28

Vastgoedportefeuille- en marktrisico’s Eind 2014 is het portefeuilleplan 2015-2025 vastgesteld, waarin de doelstellingen voor het woningbezit zijn aangegeven. Volgende stap is het uitwerken van het portefeuilleplan in een facetbeleid (verkoop- en onderhoudsbeleid) en complexbeheerplannen. Het portefeuilleplan is opgesteld tegen de achtergrond van (toekomstige) woningmarkt-ontwikkelingen.

Projectrisico’s Per (nieuw)bouwproject wordt een risicoprofiel bepaald. Hierin worden per bouwfase de verschillende risicoʼs benoemd. Over de verschillende investeringsprojecten wordt gerapporteerd met risicoberekeningen. Deze maken duidelijk dat Clavis verantwoord bezig is. Beslismomenten liggen bij aanvang van een haalbaarheidsonderzoek en na afronding hiervan en altijd voordat externe verplichtingen worden aangegaan. De tussentijdse rapportages bieden inzicht in de behaalde resultaten en afwijkingen daarvan ten opzichte van de prognoses (begroting). De kwartaalrapportages worden in het managementteam en de Raad van Commissarissen besproken.

Operationele risico’s Dit betreffen risicoʼs en onzekerheden op korte termijn die de effectiviteit en efficiency van de operationele processen van de organisatie. De operationele risicoʼs liggen vooral op het gebied van bedrijfsvoering. Daarbij valt te denken aan: verspillen van middelen, niet realiseren van kostenreducties, niet tijdig handelen, onjuiste besluitvorming, fraude, cyberaanvallen, niet nakomen van verplichtingen, leegstand en betalingsachterstanden.

Integriteitrisico’s De integriteitcode is via voorlichting en het werkoverleg besproken met de medewerkers en definitief vastgesteld. Ook de arbeidsovereenkomsten zijn hier zoveel mogelijk op aangepast.

Automatiseringsrisico’s Clavis heeft een beheersovereenkomst afgesloten met Pluym ICT voor de kantoorautomatisering en met Centric voor het primaire systeem. Alle server gerelateerde hardware staat bij Pluym ICT. Voor cyberrisicoʼs zoals datalekken heeft Clavis een contract afgesloten met Treadstone (via Pluym ICT). Hiervan komt maandelijks een rapportage waaruit blijkt of alle verbindingen met de buitenwereld veilig zijn.

Financiële risico’s Dit betreffen risicoʼs en onzekerheden die hun bestaansgrond hebben, dan wel direct of indirect van invloed zijn op de efficiency en effectiviteit van de financiële processen. De investeringen in de nieuwbouwprojecten kunnen grote financiële gevolgen hebben . Goed financieel beheer is dan ook belangrijk. De kaders hiervoor liggen vast in het Financieel Statuut. De accountant rapporteert of deze activiteiten daadwerkelijk binnen de kaders van het Financieel Statuut zijn uitgevoerd. Voor de optimalisatie van de dagelijkse liquiditeitstromen maken we gebruik van een liquiditeitsplanning.

Renterisico’s De spreiding van het renterisico van de lening portefeuille blijft binnen de WSW-norm van 15%.

Treasuryrisico’s Het gebruik van financiële derivaten is vastgelegd in het treasurystatuut van stichting Clavis (goedgekeurd door de Raad van Commissarissen d.d. 21ʼapril 2015). Daarin is de interne organisatiestructuur voor treasury-transacties (waaronder ook derivaten) beschreven. Te denken valt hierbij aan de administratieve organisatie, de interne controle/ verantwoording en de rol en betrokkenheid van de externe accountant en de Raad van Commissarissen. De beschreven administratieve organisatie functioneert in de praktijk ook feitelijk zo. De werking van de administratieve organisatie, interne en externe controle komt overeen met de opzet ervan.

Financiële risicoanalyse Clavis beschikt over een software pakket dat de financiële doorrekening van diverse scenarioʼs vereenvoudigt. Hiermee kunnen zonder al te grote inspanningen financiële scenarioberekeningen worden gemaakt om de eventuele risicoʼs, maar ook kansen, sneller inzichtelijk te maken.

8.



29

Risico’s rond de betrouwbaarheid van interne en externe verslaggeving Met de marktwaarde, bedrijfswaarde, waardering derivaten en hoogte voorzieningen gaat Clavis als volgt om. Voor de bepaling marktwaarde wordt gebruik gemaakt van een externe taxateur. Voor de toekomst zal de externe taxateur 50% van het bezit taxeren en de andere 50% verzorgt de Assetmanager van Clavis, die dan weer gevalideerd wordt door de externe taxateur. Clavis heeft voor de marktwaarde het Taxatie Management Systeem (TMS) van Ortec aangekocht; Voor de bepaling van de bedrijfswaarde heeft Clavis voor de eerste 5 jaar het eigen beleid ingerekend en voor de jaren daarna volgen wij de WSW-parameters. Een externe consultant verwerkt alles in het begrotingspakket (FMP) en waarna controle plaatsvindt zowel intern als door de accountant; De waardering van de derivaten ontvangen wij van de desbetreffende banken en wordt getoetst door de accountant; De hoogte van de voorzieningen wordt intern bepaald en getoetst.

Overige risico’s Overige risicogebieden zoals de uitvoering van het ondernemingsplan, het samenwerken met externen en financiële risicoʼs worden besproken in de bijeenkomsten met de Raad van Commissarissen. Hierbij zijn, indien nodig, leden van het managementteam aanwezig.

In verband met de verschillen in het risicoprofiel tussen de standaardactiviteiten van de toegelaten instelling (t.i.) en de activiteiten met een ander (lees: hoger) risicoprofiel, zoals projectontwikkeling en exclusieve verhuur, is enige jaren geleden besloten om voor deze laatste groep activiteiten een aparte entiteit op te richten. Dit bevordert bovendien de overzichtelijkheid en de transparantie.

9.1 - 9.2



30

9. INVESTEREN IN GOVERNANCE EN TOEZICHT

9.1 Governance

Goed bestuur, integriteit, transparantie en een adequate maatschappelijke verantwoording zijn absolute voorwaarden voor een geloofwaardige corporatiesector. Clavis opereert dan ook volgens de Aedescode en de nieuwe Governance code Woningcorporaties 2015. Clavis past alle principes uit de Governance code toe.

9.2 Toezicht en het Verslag van de Raad van Commissarissen

Verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de Raad van Commissarissen en het bestuur zijn vastgelegd in het Reglement Raad van Commissarissen en het Directiestatuut. Het reglement geeft, in aanvulling op de statutaire bepalingen, regels met betrekking tot aangelegenheden van de RvC zoals onafhankelijkheid, deskundigheid, samenstelling, aftreden en herbenoeming, schorsing en ontslag, vergaderingen en besluitvorming en honorering. Het reglement is naar aanleiding van Woningwet, evenals de Statuten, aangepast.

Samenstelling Raad van Commissarissen per 31 december 2017 Naam : Dhr. J.M. van Schaik

Geboortedatum : 7 september 1949 Functie Raad : voorzitter (Profiel Volkshuisvesting) Sinds : 1 januari 2015: lid Raad van Commissarissen

1 januari.2016: voorzitter Raad van Commissarissen Beroep/hoofdfunctie : 2003-2014: Wethouder gemeente Terneuzen Nevenfuncties : Lid RvC Zeeuws-Vlaamse Investeringsmaatschappij, Penningmeester Stichting tot Behoud van de pont Sluiskil, Bestuurslid Stichting Ter Kille, museum Sluiskil, Penningmeester Stichting popfestival Potatolands Voorzitter Stichting tot behoud van de RK Begraafplaats Axel

Secretaris Stichting Beheer Welzijnsaccomodaties Axel Aftredend na 1e periode : 1 januari 2019

Aftredend na 2e periode : 1 januari 2021

Naam : Dhr. C.P.M. van Oorschot RAGeboortedatum : 5 oktober 1960 Functie Raad : lid Raad van Commissarissen (Profiel Financiën en Bedrijfseconomie); Sinds : 1 januari 2015 Functie : vice-voorzitter Raad van Commissarissen Sinds 1 januari 2016 Beroep/hoofdfunctie : Zelfstandig adviseur en interim- manager “VanOorschot Advies”. Nevenfuncties : Lid Investeringscommissie Groen Ontwikkelfonds Brabant BV. Lid Raad van Toezicht Dongemond college in Raamsdonksveer

Bestuurslid VVD-afdeling Woensdrecht Lid RvC bij Woonvisie Ridderkerk en Albrandswaard Voorzitter Stichting RSG ʼt Rijks Bergen op Zoom Lid van de Raad van Toezicht van Stichting Krachtbedrijf Eindhoven. Aftredend na 1e periode : 1 januari 2019 Aftredend na 2e periode : 1 januari 2022

Naam : Dhr. P. van OorschotGeboortedatum : 20 oktober 1960 Functie Raad : Lid (Profiel Vastgoedmanagement) Sinds : 1 januari 2016 Beroep/hoofdfunctie : 2008-heden: van Oorschot Bouwconsultancy Zelfstandig ondernemer in bouwmanagement en projectontwikkeling Nevenfuncties : Lid RvC bij Fides Wonen Middelharnis. Adviseur voor Stichting Stadsherstel Breda. Aftredend na 1e periode : 1 januari 2020 Aftredend na 2e periode : 1 januari 2023



31

Naam : Dhr. A. van den AbeeleGeboortedatum : 7 oktober 1971 Functie Raad : Lid (Profiel Leefbaarheid, Zorg, Welzijn) Sinds : 1 januari 2016 Beroep/hoofdfunctie : 2016: Directeur Stichting Welzijn Middelburg

2003-2016: Directeur/bestuurder Hulst voor Elkaar (voorheen Stichting Welzijn Hulst)

Nevenfuncties : Vertrouwenspersoon SVRZ voor personeel Voorzitter bestuur St. Vakanties Minima Walcheren (SVMW)

Aftredend na 1e periode : 1 januari 2020 Aftredend na 2e periode : 1 januari 2024

De zetels van de heren Van Schaik en Van den Abeele zijn huurderszetels. Zij zijn dan ook voorgedragen door de Bewonersraad.

In de Raad van Commissarissen hebben geen personen zitting, die lid zijn van het college van B & W en/of Gedeputeerde Staten van de provincie Zeeland.

Toezichtkader Het toezichtkader wordt gevormd door statuten en reglementen, relevante wet- en regelgeving, de Aedescode, het ondernemingsplan 2015-2019, het portefeuilleplan, de (meerjaren) begroting 2017 en de prestatieafspraken met de Gemeente Terneuzen. Instrumenten hierbij zijn de tertiaalrapportages, de jaarrekening, de managementletter van de accountant en uiteraard de reguliere vergaderingen met bijbehorende stukken. Op basis van het toezichtkader wordt toezicht uitgeoefend op onder andere beleidsplannen, AO/IC, stakeholdersoverleg, begrotingen, realisatiebeleid, investeringsactiviteiten en de implementatie van de governance structuur. De RvC houdt toezicht op de verbindingen alsof het de toegelaten instelling zelf betreft. In de verbindingen wordt bestuurlijk gehandeld alsof het de toegelaten instelling betreft.

Frequentie vergaderingen en behandelde onderwerpen De Raad van Commissarissen heeft in 2017 elf vergaderingen gehouden en heeft besloten akkoord te gaan met: - de jaarrekeningen 2016 van Stichting Clavis en dochterondernemingen Clavis Ontwikkeling en

Beheer B.V., Clavis Ontwikkeling B.V., Clavis Beheer B.V. Bij de behandeling van de jaarrekening/jaarverslag is de accountant aanwezig om het jaarverslag en de managementletter toe te lichten.

- het bod op de Woonvisie aan de gemeente Terneuzen - het investeringsstatuut - de gewijzigde statuten van de dochterondernemingen (conform de nieuwe Woningwet) - het addendum financieel reglement (conform de nieuwe Woningwet) - het reglement Raad van Commissarissen inclusief toezichtkader - de kaderbrief 2018 - het treasury-jaarplan 2018 - rapportages 1e tertiaal (januari t/m april) en 2e tertiaal (mei t/m augustus) - de aan- en verkooplijst woningportefeuille - het auditplan controlewerkzaamheden 2017 - uitkomsten zelfevaluatie - de begroting 2018 en meerjarenbegroting 2018-2022.

De Raad van Commissarissen heeft in 2017 twee maal overleg gevoerd met de Bewonersraad en twee maal met de Ondernemingsraad.

Permanente EducatieInterne toezichthouders bij woningcorporaties willen zich ontwikkelen voor een goede uitvoering van hun taak. Zij zien hun toezichthouderschap als een vak, waarvoor ze zich regelmatig bijscholen om effectief te zijn en te blijven. Hierbij gaat het om het geheel van vakkennis, beroepsvaardigheden en houding en gedrag die nodig zijn om de verantwoordelijkheden en taken als interne toezichthouder effectief te kunnen uitvoeren.

Intern toezichthouders van corporaties die lid zijn van de Vereniging van Toezichthouders in Woningcorporaties (VTW) dienen in twee jaar tijd 10 PE-punten dienen te behalen.

9.2



32

In 2017 hebben de toezichthouders de volgende PE-punten behaald:

Naam toezichthouder Aantal behaalde PE-punten in 2016

Aantal behaalde PE-punten in 2017

Minimaal aantal te behalen punten in 2016 +2017

J. van Schaik 8 18 10 C. van Oorschot 7 12 10 P. van Oorschot 10 13 10 A. van den Abeele 22 8 10

(Een delegatie van) De Raad van Commissarissen heeft de volgende Masterclasses bijgewoond: - VTW Masterclass ʻ Toezicht op strategievorming in de volkshuisvestingʼ - Masterclass ʻ Autoriteit Woningcorporatiesʼ - Masterclass ʻ Ethiek van governance en governance van ethiekʼ - sectorbijeenkomst WSW en AW ʻBeoordelingskader en vereisten herstructurering derivatenʼ - Kennissessie WSW ʻVerticaal Toezichtʼ - Woningmarkt in beweging: de marktpositie van de woningcorporatie - De praktijk van de governanceaudit - Naar meer waardengericht toezicht - Professioneel opdrachtgeverschap

In de GovernanceCode Woningcorporaties is opgenomen dat bestuurders van woningcorporaties in drie jaar tijd 108 PE-punten dienen te behalen

Auditcommissie De auditcommissie is binnen de raad van commissarissen onder andere belast met: - het adviseren van de raad van commissarissen over financieel economische onderwerpen - advies uitbrengen aan de raad van commissarissen over de benoeming van de externe accountant en eventueel adviseren van de raad van commissarissen over de onafhankelijkheid van de externe accountant en de eventuele (potentiele) tegenstrijdige belangen tussen de externe accountant en de corporatie. - eventueel betrekken van de auditcommissie bij het werkplan van de bestuurscontroller - voorbereiden van de vergadering van Raad van Commissarissen waarin de (concept) jaarrekening en het (concept) jaarverslag worden besproken. De auditcommissie bestaat uit de heren P. van Oorschot, C. van Oorschot (namens de RvC). Bij de vergaderingen zijn tevens aanwezig de manager bedrijfsvoering, de bestuurscontroller en de directeur/bestuurder.

De auditcommissie heeft in het verslagjaar 4 keer vergaderd. De volgende onderwerpen zijn onder andere besproken: beoordelingsbrief van het WSW, bod op bezit van woningcorporatie Laurentius, jaarrekening 2016, marktwaardewaardering, bevindingen accountantscontrole jaarrekening 2016, tussentijdse evaluatie accountant, het (des)investeringsstatuut, de begroting 2018 en meerjarenbegroting 2018-2022, de notitie norm rendementseis eigen vermogen en het addendum Financieel Reglement naar aanleiding van de veegwet.

Selectie- en remuneratiecommissie In verband met de benoeming van de directeur/bestuurder is in oktober 2016 een selectie-en remuneratiecommissie ingesteld, bestaande uit: dhr. C. van Oorschot (voorzitter) en dhr. J. van Schaik. De selectie- en remuneratiecommissie heeft in het verslagjaar niet vergaderd.

Werving directeur/bestuurderMet het vertrek van de directeur/bestuurder de heer R. de Ridder per 1 januari 2017 is de vacature van de functie van directeur/bestuurder ontstaan. De invulling van de bestuurstaken zijn in het verslagjaar als volgt ingevuld: - per 1 januari 2017, dhr. C. van Schaik, wnd. directeur/bestuurder (met tijdelijke neerlegging van zijn voorzittersfunctie) - per 1 maart 2017, dhr. W. Poortvliet, wnd. directeur/bestuurder - per 1 augustus 2017, dhr. J. Valckx. directeur/bestuurder a.i. Begin 2018 is de externe wervingsprocedure voor de vacature directeur/bestuurder opgestart. Per 11 juni 2018 is dhr. R. Karel benoemd tot directeur/bestuurder.

9.2

9.2



33

Evaluatie eigen functioneren - De Raad van Commissarissen bespreekt minimaal één keer per jaar, buiten aanwezigheid van de

directeur/bestuurder, haar eigen functioneren, dat van de individuele commissarissen en dat van de directeur/bestuurder. Hierdoor ontstaat een duidelijk gemeenschappelijk beeld van de rol van de Raad van Commissarissen en de te hanteren spelregels. Bij de evaluatie komen de volgende zaken aan de orde: check op wet- en regelgeving en Governance Code

- beoordeling documenten (zoals statuten, reglementen, profielschets, rooster van aftreden) op volledigheid en consistentie

- functioneren van de Raad van Commissarissen als collectief - functioneren van de individuele commissarissen - functioneren van de directeur/bestuurder.

De zelfevaluatie heeft plaatsgevonden in juni 2017 onder externe begeleiding van bureau Atrivé. De hierin genoemde uitkomsten en aandachtspunten zijn overgenomen, waaronder het opstellen van een ʻVisie op toezichtʼ (bijlage Reglement Raad van Commissarissen versie november 2017).

Evaluatie functioneren directeur/bestuurder Jaarlijks voeren de voorzitter en de vicevoorzitter een beoordelingsgesprek met de directeur/bestuurder. In verband met de vacature directeur/bestuur is in 2017 geen beoordelingsgesprek gevoerd.

Accountant Op 13 juli 2017 heeft accountant Deloitte een toelichting gegeven op de controlebevindingen van de jaarrekening/ jaarverslag 2016. De auditcommissie heeft een tussentijdse evaluatie gedaan over de werkzaamheden van de accountant in het eerste controlejaar, waarbij positief is geoordeeld. . De managementletter en het auditplan zijn besproken in de RvC vergadering van 12 december 2017 besproken

Onafhankelijkheid De Raad van Commissarissen is zodanig samengesteld dat de leden ten opzichte van elkaar, het bestuur en welk deelbelang dan ook onafhankelijk kunnen functioneren. De commissarissen hebben geen (neven)functies die in strijd zijn met het belang van Clavis.

Leden die op voordracht van de Bewonersraad zijn benoemd vervullen hun taak zonder last of ruggespraak. Elke belangenverstrengeling of schijn daarvan wordt vermeden. Mocht zich desondanks een ongewenste situatie voordoen, dan zal de betreffende commissaris zijn functie (tijdelijk) neerleggen. Tegenstrijdige belangen of onverenigbaarheid van belangen van de leden van de Raad hebben zich niet voorgedaan.

9.2



34

Honorering Raad van Commissarissen 2017 De maximale bezoldiging van corporatiecommissarissen wordt bepaald door de wettelijke grenzen van de WNT en de Regeling bezoldigingsmaxima topfunctionarissen toegelaten instellingen volkshuisvesting . De VTW (Vereniging Toezichthouders Woningcorporaties) kent sinds 2015 een voor alle leden bindende ʻBeroepsregel honorering commissarissenʼ. De bezoldigingsmaxima in de beroepsregel liggen lager dan in de WNT. De bezoldiging van de Raad van Commissarissen is per 1 januari 2017 aangepast aan de beroepsregel van de VTW.

Naam Functie Totaal 2017 Maximale WNT-norm 2017

Feitelijke VTW-norm 2017

J. van Schaik (1/3 - 31/12) Voorzitter € 10.971 € 14.250 € 12.666

C. van Oorschot Vice-voorzitter € 8.780 € 13.200 € 10.165

P. van Oorschot Lid Raad van Commissarissen € 8.780 € 13.200 € 10.165

A. van den Abeele Lid Raad van Commissarissen € 8.780 € 13.200 € 10.165

Totaal € 37.311

Beloning directeur/bestuurderDe Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (hierna: de “WNT”) hanteert kaders voor de beloning van de directeur/bestuurder. De componenten van de WNT-bezoldiging (in de zin van de wet) staan beschreven in de Uitvoeringsregeling WNT. In het verslagjaar is de vacature directeur/bestuurder niet definitief ingevuld. De heer J. Valckx is vanaf 1 augustus benoemd als directeur/bestuurder a.i.

Jaar Periode Naam Periodiek betaalde beloning

Variabel inkomen

Beloning betaalbaar op termijn

Vaste en variabele onkosten -vergoeding

Uitkering bijbeëindiging dienstverband

Totaal p.p. Feitelijke WNT- norm

2017 1/1 – 28/2 1/3 - 31/7 1/8 – 31/12

C. van Schaik W. Poortvliet J. Valckx

€ 2.194,- € 43.901,- € 38.391,-

n.v.t. n.v.t. n.v.t.

n.v.t. € 5.660,-

n.v.t.

n.v.t. € 260,- € 44,-

n.v.t. n.v.t. n.v.t.

€ 2.194,- € 49.821,- € 38.435,-

€ 22.000,-€ 55.000,-€ 122.500,-

Totaal € 84.486,- € 5.660,- € 260,- € 90.405,-

2016 1/1/- 31/12 R. de Ridder € 112.486,68 n.v.t. € 19.008,24 € 1.320,- n.v.t. € 132.814,92 € 131.000,-


10.


Clavis 29-5-2018Gevestigd te Terneuzen

Pagina 35

10.1



(Na voorstel resultaatbestemming)

*€ 1.000 *€ 1.000 *€ 1.000 *€ 1.000

Overig 468 435 Immateriële vaste activa 1. 468 435

DAEB vastgoed in exploitatie 188.560 182.055 Niet DAEB vastgoed in exploitatie 17.865 18.113 Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie 439 213 Vastgoedbeleggingen 2. 206.864 200.381

Onroerende en roerende zaken ten dienste van exploitatie 3. 2.191 2.759 Materiële vaste activa 2.191 2.759

Andere deelnemingen 4. 659 661 Vorderingen op maatschappijen waarin wordt deelgenomen 5. 780 769 Latente belastingvordering 6. 3.066 3.869 Financiële vaste activa 4.505 5.299

Som Vaste Activa 214.028 208.874

Voorraad materiaal 7. 25 36 Voorraad grond en gebouwen 8. 1.338 851 Voorraden 1.363 887

Debiteuren 9. 445 616 Vorderingen op maatschappijen waarin wordt deelgenomen 10. 27 0 Overige vorderingen 11. 14 43 Overlopende activa 12. 140 185 Vorderingen en overlopende activa 626 844

Liquide middelen 13. 438 2.964

Activa 216.455 213.569

31 dec 201631 dec 2017

Pagina 36

10.1




*€ 1.000 *€ 1.000 *€ 1.000 *€ 1.00031 dec 201631 dec 2017

PASSIVA

Groepsvermogen 14. 129.111 122.512

Voorziening latente belastingverplichtingen 15. 0 636 Overige voorzieningen 16. 1 0 Voorzieningen 1 636

Schulden/leningen kredietinstellingen 17. 64.728 66.087 Derivaten 18. 7.362 8.741 Overige schulden 19. 460 509 Langlopende schulden 72.550 75.337

Schulden aan kredietinstellingen 20. 10.311 12.157 Schulden aan leveranciers en handelskredieten 21. 2.201 877 Belastingen en premies sociale verzekeringen te betalen 22. 694 286 Schulden ter zake van pensioenen 23. 12 90 Overige schulden 24. 1.193 1.208 Overlopende passiva 25. 382 466 Kortlopende schulden 14.793 15.084

Passiva 216.455 213.569

Pagina 37

10.2



*€ 1.000 *€ 1.000 *€ 1.000 *€ 1.000

Huuropbrengsten 26. 16.331 16.444 Opbrengsten servicecontracten 27. 570 574 Lasten servicecontracten 28. -437 -260 Lasten verhuur- en beheersactiviteiten 29. -3.204 -3.586 Lasten onderhoudsactiviteiten 30. -4.750 -4.047 Overige directe operationele lasten exploitatie 31. -939 -950 Nettoresultaat exploitatie vastgoedportefeuille 7.571 8.175

Verkoopopbrengst vastgoedportefeuille 2.660 1.140Toegerekende organisatiekosten -65 -50Boekwaarde verkochte vastgoedportefeuille -2.120 -904Netto resultaat verkoop vastgoedportefeuille 32. 475 186

Overige waardeveranderingen vastgoedportefeuille 33. 336 184Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille 34. 829 1.208Waardeveranderingen vastgoedportefeuille 1.165 1.392

Opbrengsten overige activiteiten 21 20 Kosten overige activiteiten -90 -87 Netto resultaat overige activiteiten 35. -69 -67Overige organisatiekosten 36. 130 -292Leefbaarheid 37. -177 -165

Waardeveranderingen van financiële vaste activa en derivaten 1.379 -2.462Opbrengsten van vorderingen die tot de vaste activa behoren en van effecten 20 20Rentebaten en soortgelijke opbrengsten 13 22Rentelasten en soortgelijke kosten -2.384 -2.482Financiële baten & lasten 38. -972 -4.902

Geconsolideerd resultaat voor belastingen 8.123 4.327

Belastingen resultaat 39. -1.522 -761Resultaat van ondernemingen waarin wordt deelgenomen 40. -2 -2Geconsolideerd resultaat na belastingen 6.599 3.564

Groepsresultaat na belastingen 6.599 3.564

2017 2016

Pagina 38

10.3



(Volgens de directe methode)

*€ 1.000 *€ 1.000 *€ 1.000 *€ 1.000

OntvangstenHuren 16.327 16.809 Vergoedingen 304 351 Overheidsontvangsten - - Overige bedrijfsontvangsten 154 89 Renteontvangsten 47 85 Saldo ingaande kasstromen 16.832 17.334

UitgavenPersoneelsuitgaven 1.810 1.729 Lonen en salarissen 986 1.293 Sociale lasten 513 183 Pensioenlasten 311 253 Onderhoudsuitgaven 3.999 3.856 Overige bedrijfsuitgaven 2.370 2.695 Rente-uitgaven 2.428 2.699 Sectorspecifieke heffing onafhankelijk van het resultaat 32 - Verhuurdersheffing 1.141 1.067 Leefbaarheid externe uitgaven niet investeringsgebonden 124 119 Vennootschapsbelasting 1.066 - Saldo uitgaande kasstromen 12.970 12.165

Kasstroom uit operationele activiteiten 3.862 5.169

MVA ingaande kasstroomVerkoopontvangsten bestaande huur-, woon- en niet- woongelegenheden 2.660 1.154 Verkoopontvangsten grond 2 - Investeringenontvangsten overig 2.932 58 Tussentelling ingaande kasstroom MVA 5.594 1.212

Nieuwbouw huur-, woon- en niet- woongelegenheden 6.791 1.550 Woningverbetering, woon- en niet- woongelegenheden 1.391 420 Sloopuitgaven, woon- en niet woongelegenheden 273 - Aankoop grond -15 - Investeringen overig 201 175 Externe kosten bij verkoop 68 16 Tussentelling uitgaande kasstroom MVA -8.709 -2.161

FVAOntvangsten verbindingen 11 - Saldo in- en uitgaande kasstroom FVA 11 - Kasstroom uit (des) investeringen -3.104 -949

2017 2016

Pagina 39

10.3



(Volgens de directe methode)

*€ 1.000 *€ 1.000 *€ 1.000 *€ 1.0002017 2016

Financieringsactiviteiten ingaandNieuwe te borgen leningen 9.400 - Aflossingen geborgde leningen -10.841 -4.101 Mutatie rekening courant financieringen -1.843 -440

Kasstroom uit financieringsactiviteiten -3.284 -4.541

Mutatie geldmiddelen -2.526 -321

Liquide middelen per 1 januari 2.964 3.285

Liquide middelen per 31 december 438 2.964

Pagina 40

10.4



Deze jaarrekening heeft betrekking op de periode 1 januari tot en met 31 december 2017Alle bedragen luiden in euro's, tenzij anders vermeld.

De activiteiten van Clavis, statutair,feitelijk gevestigd en kantoorhoudend Rosegracht 2, 4531 HC te Terneuzen, zijn er op gericht mensen te huisvesten in vitale wijken.

Het KVK nummer van Clavis is 21011288

De groep heeft de enkelvoudige jaarrekening en de geconsolideerde jaarrekening opgesteld met inachtneming van artikel 26, eerste lid, van het Besluit Beheer Sociale Huursector. Dit artikel schrijft de toepassing van BW2 Titel 9 voor, behoudens enkele specifieke uitzonderingen. Verder zijn de door de Raad voor de Jaarverslaggeving uitgegeven richtlijnen toegepast, waaronder Richtlijn 645 ‘Toegelaten Instellingen Volkshuisvesting (herzien 2016) in het bijzonder.De jaarrekening is vastgesteld op 29 mei 2018.

In de geconsolideerde jaarrekening zijn opgenomen de financiële gegevens van Stichting Clavis en haar groepsmaatschappijen per 31 december van het boekjaar. Groepsmaatschappijen zijn rechtspersonen en vennootschappen waarin beslissende zeggenschap wordt uitgeoefend.

Resultaten uit transacties met en tussen groepsmaatschappijen zijn in de geconsolideerde jaarrekening volledig geëlimineerd. Resultaten uit transacties met en tussen deelnemingen die tegen nettovermogenswaarde gewaardeerd worden, worden proportioneel verantwoord. Resultaten uit transacties met en tussen deelnemingen die tegen kostprijs worden gewaardeerd, worden volledig verantwoord, tenzij zij in wezen niet zijn gerealiseerd.

De groepsmaatschappijen worden integraal geconsolideerd vanaf de datum waarop beslissende zeggenschap op de groepsmaatschappij is verkregen. Bij belangen minder dan 100% wordt het aandeel van derden in het eigen vermogen en het resultaat afzonderlijk in de geconsolideerde jaarrekening vermeld.De groepsmaatschappijen worden niet meer in de consolidatie opgenomen vanaf de datum waarop geen sprakemeer is van beslissende zeggenschap. De posten in de geconsolideerde jaarrekening wordenvolgens uniforme grondslagen voor waardering en resultaatbepaling vastgesteld.

Pagina 41

10.4



Stichting Clavis, statutair gevestigd te Terneuzen staat aan het hoofd van een groep rechtspersonen.

Een overzicht van de gegevens vereist op grond van de artikelen 2:379 en 2:414 BW is hierna opgenomen: Geconsolideerde maatschappijen:

Naam

Clavis Ontwikkeling en Beheer B.V.Clavis Beheer B.V.Clavis Ontwikkeling B.V.

Niet-geconsolideerde maatschappijen:

Naam

Othene Zuid-Zuid Beheer B.V.Othene Zuid-Zuid C.V.

Overige verbindingenVerder heeft Stichting Clavis de volgende verbindingen met duurzame financiële en/of bestuurlijke banden door middel van respectievelijk het verstrekken van leningen en/of het hebben van zeggenschap op grond van contractuele bepalingen

Naam

CV de Uithof III

SalderenEen actief en een post van het vreemd vermogen worden gesaldeerd in de jaarrekening opgenomen uitsluitend indien en voor zover:* een deugdelijk juridisch instrument beschikbaar is om het actief en de post van het vreemd vermogen gesaldeerd en simultaan af te wikkelen; en* het stellige voornemen bestaat om het saldo als zodanig of beide posten simultaan af te wikkelen.

TerneuzenTerneuzenTerneuzen

Projectontwikkeling

ProjectontwikkelingNiet-Daeb VerhuurProjectontwikkeling

Hoofdactiviteit

Projectontwikkeling

Utrecht

Hoofdactiviteit

Verhuur

50%

Statutaire zetel

Statutaire zetel

TerneuzenTerneuzen

Statutaire zetel

Deelnemings-percentage

100%100%100%

Deelnemings-percentage

50%

Hoofdactiviteit

Pagina 42

10.4



De vergelijkende cijfers zijn waar nodig aangepast, voor zover nodig ter wille van vergelijkbaarheid.

Immateriële vaste activaOm beter aan te sluiten op de geldende verslaggevingsvoorschriften heeft in 2017 een herrubricering plaatsgevonden in de balans van materiele activa ten dienste van naar Immateriele vaste activa.De vergelijkende cijfers zijn conform aangepast. Deze presentatiewijziging heeft geen invloed op het resultaat en eigen vermogen

Vastgoedbeleggingen Het vastgoed in exploitatie diende overeenkomstig RTIV 2015 (van toepassing op het boekjaar 2016) teworden gepresenteerd onder de post 'materiële vaste activa'. In de geactualiseerde RTIV 2015 (van toepassing op het boekjaar 2017) dient het vastgoed in exploitatie te worden gepresenteerd onder de post vastgoedbeleggingen'. De presentatie van de vergelijkende cijfers in de balans is aangepast. Deze presentatiewijziging heeft geen invloed op het resultaat en het eigen vermogen.

Functionele verlies en winst rekeningOm beter aan te sluiten op de geldende verslaggevingsvoorschriften heeft in 2017 een herrubricering plaatsgevonden in de functionele winst- en verliesrekening met betrekking tot de toegerekende organisatiekosten, overige waardeveranderingen vastgoedportefuille en de overige organisatiekosten.Deze presentatiewijziging heeft geen invloed op het resultaat en eigen vermogen

Onder financiële instrumenten worden zowel primaire financiële instrumenten (zoals vorderingen en schulden), als afgeleide financiële instrumenten (derivaten) verstaan.In de toelichting op de onderscheiden posten van de balans wordt de reële waarde van het desbetreffende instrument toegelicht als die afwijkt van de boekwaarde. Indien het financiële instrument niet in de balans is opgenomen wordt de informatie over de reële waarde gegeven in de toelichting op de ‘Niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen’.

Primaire financiële instrumentenVoor de grondslagen van primaire financiële instrumenten wordt verwezen naar de behandeling per balanspost van de ‘Grondslagen voor de waardering van activa en passiva’.

Afgeleide financiële instrumenten (derivaten)Financiële derivaten waarbij de onderliggende waarde niet beursgenoteerd is, worden tegen kostprijs opgenomen.Indien per balansdatum de reële waarde lager is dan de kostprijs dan wel negatief is, wordt het derivaat ten laste van de winst-en-verliesrekening afgewaardeerd naar de lagere reële waarde, tenzij kostprijshedge-accountingwordt toegepast. Bij de bepaling van de lagere reële waarde wordt het effect van lopende rente buiten beschouwing gelaten.

Afscheiden embedded derivatenEmbedded derivaten worden afgescheiden van het basiscontract en afzonderlijk in de jaarrekening verwerkt conform de hiervoor beschreven grondslagen voor derivaten, indien wordt voldaan aan de volgende voorwaarden:· er bestaat geen nauw verband tussen de economische kenmerken en risico’s van het in het contract

besloten derivaat en de economische kenmerken en risico’s van het basiscontract;· een afzonderlijk instrument met dezelfde voorwaarden als het in het contract besloten derivaat zou voldoen

aan de definitie van een derivaat; en· het samengestelde instrument wordt niet tegen reële waarde gewaardeerd met verwerking van

waardeveranderingen in het resultaat.

Pagina 43

10.4



Hedge accountingStichting Clavis past hedge accounting toe op basis van generieke documentatie.

Indien het hedge-instrument afloopt of wordt verkocht, beëindigd of uitgeoefend, dan wel indien de hedge niet langervoldoet aan de voorwaarden voor hedge accounting, dient de woningcorporatie reëlewaardehedge-accounting te staken. De verdere verwerking en waardering van de afgedekte positie en het hedge-instrument zijn afhankelijk van de specifieke omstandigheden.

Het effectieve deel van financiële derivaten die zijn toegewezen voor kostprijshedge-accounting, wordt tegen kostprijs gewaardeerd. Op iedere balansdatum wordt bepaald of er een indicatie is voor ineffectiviteit door de kritische kenmerken van het hedge-instrument te vergelijken met de kritische kenmerken van de afgedekte positie. In het geval dat de kritische kenmerken van het hedge-instrument en de kritische kenmerken van de afgedekte positie niet aan elkaar gelijk zijn, is dit een indicatie dat de kostprijshedge een ineffectief deel bevat. In dat geval wordt een kwantitatieve ineffectiviteitsmeting uitgevoerd door het vergelijken van de cumulatieve verandering van de reële waarde van het hedge-instrument met de cumulatieve verandering van de reële waarde van de afgedekte positie sinds het aanwijzen van de hedgerelatie. Ineffectiviteit wordt in de winst-en-verliesrekening verwerkt indien en voor zover uit de kwantitatieve ineffectiviteitsmeting (cumulatief) een verlies blijkt.

Bij het opstellen van de jaarrekening maakt het bestuur diverse schattingen. Dit is inherent aan het toepassen van de geldende verslaggevingsstandaarden. In het bijzonder is dit van toepassing op de bepaling van de marktwaarde van het vastgoed in exploitatie. De waardebepaling van het vastgoed is geen exacte wetenschap en tevens betreft dit de grootste schattingspost waar het bestuur een inschatting over moet maken voor de jaarrekening van Stichting Clavis.

De marktwaarde is als volgt te definiëren:Marktwaarde is het geschatte bedrag waartegen vastgoed tussen een bereidwillige koper en een bereidwillige verkoper.na behoorlijke marketing in een zakelijke transactie zou worden overgedragen op de peildatum, waarbij partijen met kennis van zaken, prudent en zonder dwang zouden hebben gehandeld.

Voor de waardering in de jaarrekening wordt de marktwaarde in verhuurde staat gehanteerd. Om een inschatting van de marktwaarde te maken wordt gebruikt gemaakt van taxaties. De vraag is wat de nauwkeurigheid van dezetaxaties is of binnen welke bandbreedte de opdrachtgever het waardeoordeel mag verwachten. Uitgaande van de gegeven definitie van de marktwaarde en de aan de taxateur opgelegde norm op het gebied van kennis en uitvoering wordt in de markt de nauwkeurigheid van de waardering geacht te liggen binnen een bandbreedte van 10 procent plus en min de waarde. Uit marktonderzoek waarbij de verkoopprijs van verkochte objecten wordt vergeleken met de meest recente taxatie (onderzoek IPD en RICS) blijkt een gemiddeld verschil van 9 procent tussen de getaxeerde waarde en de opbrengstwaarde.

Pagina 44

10.4



De overige zaken ten dienste van de exploitatie worden gewaardeerd op basis van de verkrijgingsprijs, verminderd met de cumulatieve afschrijvingen en indien van toepassing met bijzondere waardeverminderingen. De afschrijvingen worden gebaseerd op de geschatte economische levensduur en worden berekend op basis van een vast percentage van de verkrijgingsprijs. Er wordt afgeschreven vanaf het moment van ingebruikneming.

DAEB-vastgoed omvat woningen in exploitatie met een huurprijs onder de huurtoeslaggrens, het maatschappelijk vastgoed en het overige sociale vastgoed. De huurtoeslaggrens is een algemeen huurprijsniveau dat jaarlijks door de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties wordt vastgesteld. Ultimo 2017 bedraagt deze grens € 710,68 (2016: € 710,68). Het niet-DAEB-vastgoed omvat woningen in exploitatie met een huurprijs boven de huurtoeslaggrens en commercieel vastgoed.Maatschappelijk vastgoed is bedrijfsonroerendgoed dat is verhuurd aan maatschappelijke organisaties, waaronder zorg-, welzijns-, onderwijs- en culturele instellingen en dienstverleners en tevens is vermeld op de bijlage zoals deze is opgenomen in de Beschikking van de Europese Commissie d.d. 15 december 2009 aangaande de staatssteun voor toegelaten instellingen.

Grondslag waardering tegen actuele waarde gebaseerd op marktwaarde:Het DAEB- en niet-DAEB-vastgoed in exploitatie wordt bij eerste verwerking gewaardeerd tegen de verkrijgings- of vervaardigingsprijs, inclusief transactiekosten. Na eerste verwerking wordt het vastgoed in exploitatie gewaardeerd op basis van actuele waarde. Op grond van artikel 31 van het Besluit toegelaten instellingen volkshuisvesting 2015 vindt de waardering plaats tegen de marktwaarde. Het Besluit actuele waarde is niet van toepassing.Op grond van artikel 14 van de Regeling toegelaten instellingen volkshuisvesting 2015 vindt de waardering tegen marktwaarde plaats overeenkomstig de methodiek die is opgenomen in bijlage 2 van de Regeling toegelaten instellingen volkshuisvesting 2015 (‘Handboek modelmatig waarderen marktwaarde’).Bij het toepassen van het ‘Handboek modelmatig waarderen marktwaarde’ wordt de full-versie gehanteerd. Voor een verdere toelichting op de toepassing van het waarderingshandboek wordt verwezen naar de toelichting op de balans.Winsten of verliezen, ontstaan door een wijziging in de marktwaarde van het vastgoed in exploitatie, worden verantwoord in de winst-en-verliesrekening over de periode waarin de wijziging zich voordoet. Daarnaast wordt ten laste van de resultaatbestemming, hetzij ten laste van de overige reserves, een herwaarderingsreserve gevormd. De herwaarderingsreserve wordt gevormd voor het verschil tussen de boekwaarde op basis van verkrijgings- of vervaardigingsprijs en de marktwaarde van het vastgoed in exploitatie waar de reserve betrekking op heeft.

Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie betreft complexen in aanbouw ten behoeve van toekomstige verhuurexploitatie. De complexen in aanbouw worden gewaardeerd tegen verkrijgings- of vervaardigingsprijs dan wel de lagere marktwaarde.

De onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie worden gewaardeerd op basis van de verkrijgingsprijs, verminderd met de cumulatieve afschrijvingen en indien van toepassing met bijzondere waardeverminderingen. De afschrijvingen worden gebaseerd op de geschatte economische levensduur en worden berekend op basis van een vast percentage van de verkrijgingsprijs. Er wordt afgeschreven vanaf het moment van ingebruikneming. Op terreinen wordt niet afgeschreven.

Pagina 45

10.4



De niet-geconsolideerde deelnemingen waarin invloed van betekenis op het zakelijke en financiële beleid wordtuitgeoefend, worden gewaardeerd op de nettovermogenswaarde, doch niet lager dan nihil. Deze nettovermogenswaarde wordt berekend op basis van de grondslagen van Stichting Clavis. Deelnemingen met een negatieve nettovermogenswaarde worden op nihil gewaardeerd. Daarbij worden tevens andere langlopende belangen in aanmerking genomen die feitelijk moeten worden aangemerkt als onderdeel van de netto-investering in de deelneming. Wanneer Stichting Clavis geheel of ten dele instaat voor schulden van de desbetreffende deelneming, respectievelijk de feitelijke verplichting heeft de deelneming (voor haar aandeel) tot betaling van haar schulden in staat te stellen, wordt een voorziening gevormd. Bij het bepalen van de omvang van deze voorziening wordt rekening gehouden met reeds op vorderingen op de deelneming in mindering gebrachte voorzieningen voor oninbaarheid.

De vorderingen op groepsmaatschappijen worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs, die gelijk is aan de nominale waarde, onder aftrek van noodzakelijk geachte voorzieningen.

Deelnemingen waarin geen invloed van betekenis op het zakelijke en financiële beleid wordt uitgeoefend, worden gewaardeerd op verkrijgingsprijs en indien van toepassing onder aftrek van bijzondere waardeverminderingen.

De vorderingen op maatschappijen waarin wordt deelgenomen worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs, die gelijk is aan de nominale waarde, onder aftrek van noodzakelijk geachte voorzieningen.

Onder de financiële vaste activa zijn actieve belastinglatenties opgenomen, indien en voor zover het waarschijnlijk is dat realisatie van de belastingclaim te zijner tijd zal kunnen plaatsvinden. Deze actieve latenties zijn gewaardeerd tegen contante waarde waarbij discontering plaatsvindt tegen de nettorente en hebben overwegend een langlopend karakter. De nettorente bestaat uit de voor Stichting Clavis geldende rente voor langlopende leningen (2%). Hierbij is reeds rekening gehouden met het effectieve belastingtarief (25%). De actieve belastinglatentie heeft betrekking op tijdelijke verschillen tussen waardering in de jaarrekening en de fiscale waardering en op de aanwezige compensabele verliezen.De opgenomen latentie heeft betrekking op langlopende schulden.Voor het bezit is niet aan te duiden wat de bestemming zal zijn en is vanuit het oogpunt van voorzichtigheid de latentie op nihil gewaardeerd.

De verstrekte leningen (leningen u/g) worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs, die gelijk is aan de nominale waarde, onder aftrek van noodzakelijk geachte voorzieningen.

De overige financiële vaste activa worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs, die gelijk is aan de nominale waarde, onder aftrek van noodzakelijk geachte voorzieningen.

Pagina 46

10.4



De voorraad onderhoudsmaterialen wordt gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs of lagere opbrengstwaarde.De voorraden komt tot stand op basis van lifo prijzen.

Voorraad grond en gebouwen wordt gewaardeerd tegen vervaardigingsprijs of lagere netto-opbrengstwaarde.Deze lagere netto-opbrengstwaarde wordt bepaald door individuele beoordeling van de voorraden.

De vervaardigingsprijs omvat de bouwkosten, de directe loonkosten en de overige kosten die rechtstreeks aan de vervaardiging kunnen worden toegerekend. De netto-opbrengstwaarde is gebaseerd op een verwachte verkoopprijs, onder aftrek van nog te maken kosten voor voltooiing en verkoop.

De vorderingen worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. De reële waarde en geamortiseerde kostprijs zijn gelijk aan de nominale waarde. Noodzakelijk geachte voorzieningen voor mogelijke verliezen als gevolg van oninbaarheid worden in mindering gebracht. Deze voorzieningen worden bepaald op basis van individuele beoordeling van de vorderingen.

De liquide middelen bestaan uit kas, banktegoeden en deposito’s met een looptijd korter dan twaalf maanden. Rekening-courant schulden bij banken zijn opgenomen onder schulden aan kredietinstellingen onder de kortlopende schulden.De liquide middelen zijn gewaardeerd tegen de nominale waarde. Indien middelen niet ter vrije beschikking staan, dan wordt hiermee bij de waardering rekening gehouden.

Pagina 47

10.4



In de jaarrekening worden naast juridisch afdwingbare verplichtingen tevens feitelijke verplichtingen verwerkt die kunnen worden gekwalificeerd als “intern geformaliseerd en extern gecommuniceerd”. Hiervan is sprake wanneer uitingen namens de woningcorporatie zijn gedaan richting huurders, gemeenten en overige stakeholders aangaande verplichtingen inzake toekomstige herstructureringen en toekomstige nieuwbouwprojecten. Een feitelijke verplichting is gekoppeld aan het besluitvormingsproces van de woningcorporatie rondom projectontwikkeling en herstructurering. Van een feitelijke verplichting is sprake indien de formalisering van de verplichting heeft plaatsgevonden.Verwachte verliezen als gevolg van onrendabele investeringen en herstructureringen worden als bijzondere waardeverandering in mindering gebracht op de boekwaarde van het complex waartoe de investeringen gaan behoren. Indien en voor zover de verwachte verliezen de boekwaarde van het desbetreffende complex overtreffen, wordt voor dit meerdere een voorziening gevormd. Onder verwachte verliezen wordt in dit verband verstaan de netto contante waarde van alle investeringsuitgaven minus de aan deze investering toe te rekenen marktwaarde.

Voor in de toekomst te betalen belastingbedragen uit hoofde van verschillen tussen commerciële en fiscale balanswaarderingen wordt een voorziening getroffen ter grootte van de som van deze verschillen vermenigvuldigd met het geldende belastingtarief. Op deze voorziening zijn de in de toekomst te verrekenen belastingbedragen uit hoofde van beschikbare voorwaartse verliescompensatie in mindering gebracht, voor zover het waarschijnlijk is dat de toekomstige fiscale winsten beschikbaar zullen zijn voor verrekening. De belastinglatentie heeft betrekking op tijdelijke verschillen tussen waardering in de jaarrekening en de fiscale waardering. De latentie is gewaardeerd tegen contante waarde waarbij discontering plaatsvindt tegen de nettorente en hebben overwegend een langlopend karakter.De nettorente bestaat uit de voor Stichting Clavis geldende rente voor langlopende leningen onder aftrek van belasting op basis van het effectieve belastingtarief.De opgenomen latentie heeft betrekking op langlopende schulden.Voor het bezit is niet aan te duiden wat de bestemming zal zijn en is vanuit het oogpunt van voorzichtigheid de latentie op nihil gewaardeerd.

Opgenomen leningen en schulden worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs.

De kortlopende schulden worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde (indien deze lager is dan de verkrijgings-/vervaardigingsprijs) en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs, die gelijk is aan de nominale waarde.

InvesteringssubsidiesSubsidies in verband met de aanschaf van (materiële) vaste activa worden in mindering gebracht op het geïnvesteerde bedrag.

Pagina 48

10.4



Hier worden de huuropbrengsten opgenomen die uit de exploitatie van het vastgoed worden gegenereerd. Dit zijn zowel de huuropbrengsten uit de exploitatie van het DAEB-vastgoed als het niet-DAEB-vastgoed.De jaarlijkse huurverhoging is van overheidswege gebonden aan een maximum. Voor het verslagjaar 2017 bedroeg dit maximumpercentage 2,8%. De opbrengsten uit hoofde van huur worden aangemerkt als zijnde gerealiseerd inhet jaar van opeisbaarheid daar bij tussentijdse beëindiging van het huurcontract geen terugbetalingsverplichting geldt.

Opbrengsten servicecontracten betreffen overeengekomen bijdragen van huurders en worden aangemerkt als zijnde gerealiseerd in het jaar van levering van de goederen en verlening van de diensten.De bijdragen zijn voor de dekking van de te maken en gemaakte servicekosten. Verrekening op basis van daadwerkelijke bestedingen vindt jaarlijks plaats. Gemaakte servicekosten worden verantwoord onder de lasten servicecontracten in het verslagjaar waarop de servicekosten betrekking hebben.

Hier worden de directe en indirecte kosten verantwoord die rechtstreeks zijn te relateren aan de verhuur- en beheeractiviteiten. Hierbij kan worden gedacht aan:- lonen en salarissen voor personeel dat primair bezig is met de exploitatie van het vastgoed;- kosten klanten contact center;- verhuurdersheffing.

Aan deze post worden de lasten toegerekend die betrekking hebben op de onderhoudslasten. Dit betreffen naast onderhoudslasten ook personeelslasten en overige bedrijfslasten. Onder onderhoudslasten worden alle direct aan het verslagjaar toe te rekenen kosten van onderhoud verantwoord. Van toerekenbaarheid is sprake als de daadwerkelijke werkzaamheden in het verslagjaar hebben plaatsgevonden.Reeds aangegane verplichtingen waarvan de werkzaamheden nog niet zijn uitgevoerd op balansdatum worden verwerkt onder de niet in de balans opgenomen verplichtingen.

Aan deze posten worden de directe lasten met betrekking tot de exploitatie van het bezit toegerekend die geen betrekking hebben op de verhuur en beheeractiviteiten of onderhoudsactiviteiten. Gedacht kan worden aan:- onroerendezaakbelasting;- verzekeringskosten.

De post nettoverkoopresultaat vastgoedportefeuille betreft het saldo van de behaalde verkoopopbrengst minus de boekwaarde van het bestaand bezit en de toegerekende organisatiekosten. Opbrengsten worden verantwoord op het moment van levering (passeren transportakte).

Pagina 49

10.4



Overige waardeveranderingen vastgoedportefeuilleDe overige waardeveranderingen worden gevormd door de waardevermindering die is ontstaan door gedurende het verslagjaar nieuw aangegane juridische en feitelijke verplichtingen met betrekking tot investeringen in nieuwbouw en herstructurering.Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuilleNiet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille betreffen winsten of mogelijke verliezen, die ontstaan door een wijziging in de waarde van de vastgoedportefeuille in het verslagjaar.

Hieronder worden onder andere de inschrijfgelden van woningzoekenden, de opbrengsten van overige dienstverlening en incidentele opbrengsten verantwoord.

De afschrijvingen (im)materiële vaste activa ten dienste van exploitatie worden gebaseerd op de verkrijgings- of vervaardigingsprijs. Afschrijvingen vinden plaats volgens de lineaire methode op basis van de geschatte economische levensduur. Afschrijving van het actief vindt plaats tot de restwaarde is bereikt.

Lonen, salarissen en sociale lasten worden op grond van de arbeidsvoorwaarden verwerkt in de winst-en-verliesrekening voor zover zij verschuldigd zijn aan werknemers. Van toerekenbaarheid is sprake als de daadwerkelijke werkzaamheden in het verslagjaar hebben plaatsgevonden door de werknemers. De lonen, salarissen en sociale lasten worden aan de verschillende activiteiten toegerekend.

Voor de grondslagen wordt verwezen naar de paragraaf voorziening pensioenen. De pensioenlasten worden aan de verschillende activiteiten toegerekend.De pensioenregeling van Stichting Clavis wordt onder het Nederlandse pensioenstelsel gefinancierd door afdrachtenaan bedrijfstakpensioenfonds SPW. Deelname aan het bedrijfstakpensioenfonds is verplicht gesteld in de CAOwaaronder Stichting Clavis valt. De dekkingsgraad van SPW bedroeg ultimo 2017 115,8% (ultimo 2016: 104%). Op een langere termijn ligt de vereiste dekkingsgraad op 125,5%. Het fonds heeft dus een reservetekort. SPW heeft een herstelplan bij de toezichthouder ingediend waarmee wordt aangetoond dat SPW binnen degeldende termijn uit het reservetekort kan komen. Op basis van het uitvoeringsreglement heeft Stichting Clavisbij een tekort geen verplichting tot het voldoen van aanvullende bijdragen anders dan door toekomstige hogere premies.

Dit betreffen de kosten die niet aan reguliere bedrijfsactiviteiten toegerekend kunnen worden.

Leefbaarheid omvat gemaakte kosten voor fysieke ingrepen die de leefbaarheid in buurten en wijken bevorderen. Van toerekenbaarheid is sprake als de daadwerkelijke werkzaamheden in het verslagjaar hebben plaatsgevonden.

Rentebaten en rentelasten worden tijdsevenredig verwerkt, rekening houdend met de effectieve rentevoet van die betreffende activa en passiva. Bij de verwerking van de rentelasten wordt rekening gehouden met de verantwoorde transactiekosten op de ontvangen leningen.Rentelasten worden geactiveerd voor kwalificerende activa gedurende de periode van vervaardiging van een actief, indien het een aanmerkelijke tijd vergt om het actief gebruiksklaar of verkoopklaar te maken. De te activeren rente wordt berekend op basis van de verschuldigde rente over specifiek voor de vervaardiging opgenomen leningen en van de gewogen rentevoet van leningen die niet specifiek aan de vervaardiging van het actief zijn toe te rekenen, in verhouding tot de uitgaven en periode van vervaardiging.

Pagina 50

10.4



De belasting over het resultaat wordt berekend over het resultaat voor belastingen in de winst-en-verliesrekening, rekening houdend met beschikbare fiscaal compensabele verliezen uit voorgaande boekjaren (voor zover niet opgenomen in de latente belastingvorderingen) en vrijgestelde winstbestanddelen en na bijtelling van niet-aftrekbare kosten. Tevens wordt rekening gehouden met wijzigingen die optreden in de latente belastingvorderingen en latente belastingschulden uit hoofde van wijzigingen in het te hanteren belastingtarief.Sinds 1 januari 2008 vallen de woningcorporaties integraal onder de vigerende belastingwetgeving. Eind 2008 is er overeenstemming bereikt tussen Aedes en de Belastingdienst betreffende de Vaststellingsovereenkomst 2 (VSO 2). De VSO 1 is eenzijdig in 2008 door de Belastingdienst opgezegd. Stichting Clavis heeft de VSO 1 en VSO 2 getekend. Per 1 december 2016 loopt de tussen woningcorporaties en de Belastingdienst gesloten vaststellingsovereenkomst (VSO2) af. Met dien verstande dat de overeenkomst stilzwijgend met 1 jaar wordt verlengd, indien deze niet vóór 1 december is opgezegd.Stichting Clavis heeft op basis van de uitgangspunten van VSO 1 en VSO 2 de fiscale positie ultimo 2017 en het fiscale resultaat 2017 bepaald. Doordat jurisprudentie inzake de uitwerking van VSO 1 en VSO 2 voor woningcorporaties nog ontbreekt, kan de werkelijk te betalen of te verrekenen belasting afwijken van de in de jaarrekening opgenomen schatting.

Als resultaat van deelnemingen waarin invloed van betekenis wordt uitgeoefend op het zakelijke en financiële beleid, wordt opgenomen het aan de woningcorporatie toekomende aandeel in het resultaat van deze deelnemingen. Dit resultaat wordt bepaald op basis van de bij Stichting Clavis geldende grondslagen voor waardering en resultaatbepaling. Bij deelnemingen waarin geen invloed van betekenis op het zakelijke en financiële beleid wordt uitgeoefend, wordt het dividend als resultaat aangemerkt. Verwerking hiervan vindt plaats onder de financiële baten en lasten.

Het aandeel van derden is het resultaat in het boekjaar dat niet toekomt aan Stichting Clavis.

Om tot de functionele indeling van de winst-en-verliesrekening te komen wordt gebruik gemaakt van een kostenverdeelstaat. Hierbij worden de personeelslasten en overige bedrijfskosten verdeeld op basis van de werkelijke activiteiten.

Het kasstroomoverzicht wordt opgesteld volgens de directe methode. De geldmiddelen in het kasstroomoverzicht bestaan uit liquide middelen en vlottende effecten.De effecten kunnen worden beschouwd als zeer liquide beleggingen. Winstbelastingen, ontvangen interest, betaalde interest en ontvangen dividenden worden opgenomen onder de kasstroom uit operationele activiteiten. De verkrijgingsprijs van verworven groepsmaatschappijen wordt opgenomen onder de kasstroom uit investeringsactiviteiten, voor zover betaling in geldmiddelen heeft plaatsgevonden. Hierbij worden geldmiddelen aanwezig in deze groepsmaatschappijen afgetrokken van de aankoopprijs. Transacties waarbij geen ruil van geldmiddelen plaatsvindt, waaronder financiële leasing, worden niet in het kasstroomoverzicht opgenomen. De betaling van de leasetermijnen uit hoofde van het financiële-leasecontract wordt voor het gedeelte dat betrekking heeft op de aflossing als een uitgave uit financieringsactiviteiten aangemerkt en voor het gedeelte dat betrekking heeft op de interest als een uitgave uit operationele activiteiten.

Pagina 51

10.5



Een overzicht van de immateriële vaste activa is onderstaand opgenomen:

Overig

Stand per 1 januari 2017 *€ 1.000Aanschaffingen 751cumulatieve afschrijvingen -316

Boekwaarde 1 januari 2017 435

Investeringen 196Afschrijvingen -163

Totaal mutaties 33

Stand per 31 december 2017Aanschaffingen 947cumulatieve afschrijvingen -479

Boekwaarde 31 december 2017 468

Afschrijvingspercentage 20%

Pagina 52

10.5



Een overzicht van de materiële vaste activa in exploitatieis onderstaand opgenomen:31 dec 2017 31 dec 2016

*€ 1.000 *€ 1.000

DAEB vastgoed in exploitatie 188.560 182.055Niet DAEB vastgoed in exploitatie 17.865 18.113Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie 439 213

206.864 200.381

Een overzicht van de materiële vaste activa in exploitatie is hierna opgenomen:

*€ 1.000 *€ 1.000 *€ 1.000Stand per 1 januari 2017Aanschaffingen 136.636 22.503 159.139Cumulatieve herwaardering 62.713 811 63.524Cumulatieve waardeveranderingen -17.294 -5.202 -22.496Boekwaarde 1 januari 2017 182.055 18.113 200.168

Investeringen - oplevering nieuwbouw 6.256 0 6.256Investeringen (renovatie) 1.609 1 1.610Overboeking uit vastgoed ten dienste van exploitatie 71 252 323Buitengebruikstellingen en afstotingen marktwaarde -1.194 -1.567 -2.761Aanpassing marktwaarde 656 1.075 1.731Aanpassing herwaardering -893 -9 -902Totaal mutaties 6.505 -248 6.257

Stand per 31 december 2017Aanschaffingen 144.501 22.504 167.005Cumulatieve herwaardering 61.820 802 62.622Cumulatieve waardeveranderingen -17.832 -5.694 -23.526Boekwaarde 31 december 2017 188.560 17.865 206.425

In de post DAEB-vastgoed in exploitatie zijn 2.467 (2016: 2.449) verhuureenheden opgenomen en in depost niet-DAEB zijn 495 (2016: 508) verhuureenheden opgenomen.

De activa zijn verzekerd tegen aanschaf- dan wel voortbrengingskosten. Jaarlijks wordt de waardeaangepast aan het indexcijfer voor nieuwbouwwoningen zoals dit door het CBS wordt berekend.

Niet DAEB vastgoed in

exploitatie Totaal

DAEB vastgoed in

exploitatie

Pagina 53

10.5



Zowel het DAEB- als het niet-DAEB-vastgoed in exploitatie is gewaardeerd tegen de marktwaarde in verhuurdestaat die is bepaald op basis van het 'Handboek modelmatig waarderen marktwaarde" die als bijlage is opgenomenbij de Regeling toegelaten instellingen volkshuisvesting (RTIV). Hierbij wordt op basis van de toekomstigekasstromen de marktwaarde middels de Discounted Cash Flow (DCF) Methode bepaald.

Bij het bepalen van de marktwaarde is de full-versie van het waarderingshandboek gehanteerd. Devariabelen in de berekening zijn conform het waarderingshandboek gehanteerd met uitzondering vande volgende vrijheidsgraden:

Schematische vrijheid

Markthuur(stijging) 0% boven inflatie

Exit yield Modelmatig berekend op basis van cashflow jaar 16 t/m oneindigAfhankelijk van verhuurrisico en kwaliteit opbjectin enkele gevallen handmatig aangepast (na afstemming taxateur)

Leegwaarde(stijging) 0% boven inflatie

Disconteringsvoet Afhankelijk van bouwjaar - locatie - woningtype -actieve mutatiegraad - aangebroken complex

Onderhoud VEX-typen

Technische splitsingskosten Bij enkele zorgcomplexen (o.a. Tragel) zijn deze kostenopgenomen, alsmede in de Veste (collectieve energievoorziening)

Mutatie- en verkoopkans Op basis van werkelijke mutatie. Bij uitpondscenario +2,0% in jaar 1 <-> 0% jaar 2 tm5 <-> 70% jaar 6 ev Verkoopbelemmering voor slechts 1 complex

Bijzondere uitgangspunten Achterstallig onderhoud ingerekend o.b.v. onderzoek DHV begin 2015

Exploitatiebeperking Bij 57 complexen is er sprake van een exploitatiebeperking

Erfpacht Niet van toepassing

ComplexindelingEen waarderingscomplex is een samenstel van verhuureenheden, dat in principe bestaat uitvergelijkbare verhuureenheden wat betreft type vastgoed, bouwperiode en locatie, en dat als ééngeheel aan een derde partij in verhuurde staat verkocht kan worden. Er bestaat geen minimum ofmaximum voor het aantal verhuureenheden in een waarderingscomplex. Het kan voorkomen dat eenwaarderingscomplex bestaat uit zowel DAEB- als niet-DAEB-vastgoed. De waarderingscomplexenten behoeve van de berekening van de marktwaarde zijn door middel van de volgende indelingbepaald:

Locatie (gemeente/postcode) Type BouwjaarEengezinswoningMeergezinswoningZorgeenheid (extramuraal)BedrijfsonroerendgoedMaatschappelijk onroerend goedParkeerplaatsGarageboxZorgvastgoed (intramuraal)

ParametersBij het bepalen van de toekomstige kasstromen voor de DCF-berekening wordt gebruik gemaakt vande volgende parameters.

Terneuzen (postcode 4530 tm 4538)Sluiskil (postcode 4540 tm 4541)

1922-2017

Pagina 54

10.5



Parameters woongelegenheden 2017 2018 2019 2020 2021 e.v.Prijsinflatie 1,30% 1,30% 1,50% 1,70% 2,00%Looninflatie 1,60% 2,20% 2,20% 2,20% 2,50%Bouwkostenstijging 1,60% 2,20% 2,20% 2,20% 2,50%

1% 2% 2% 2% 2%

€834 €847 €866 €885 €905

€881 €895 €915 €935 €955

per complex per complex per complex per complex per complexMutatieonderhoud per vhe – EGW €863 €877 €891 €905 €920Mutatieonderhoud per vhe – MGW €628 €638 €648 €659 €669

€628 €638 €648 €659 €669

per complex per complex per complex per complex per complex


per complex per complex per complex per complex per complex€427 €433 €438 €444 €450€420 €425 €431 €437 €442

€387 €392 €397 €402 €408Gemeentelijke OZB (% van de WOZ) 0,15% 0,15% 0,15% 0,15% 0,15%

0,13% 0,13% 0,13% 0,13% 0,13%

Verhuurderheffing (% van de WOZ) 0,54% 0,59% 0,59% 0,59% 0,59%

0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%

0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%Huurderving (% van de huursom) 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% 1,0%

0 0 0 0 0

0 0 0 0 0Juridische splitsingskosten per eenheid €508 €515 €521 €528 €535


1,60% 1,60% 1,60% 1,60% 1,60%

3% 3% 3% 3% 3%

Instandhoudingsonderhoud per vhe – Zorgeenheid (extra muraal)

Leegwaardestijging (afhankelijk van ligging)

Achterstallig onderhoud per vhe – EGWAchterstallig onderhoud per vhe – MWGAchterstallig onderhoud per vhe – Zorgeenheid (extra muraal)Beheerkosten per VHE - EGWBeheerkosten per VHE - MGW

Technische splitsingskosten per eenheid

Mutatieleegstand – gereguleerde woningen (in maanden)Mutatieleegstand – geliberaliseerde woningen (in maanden)

Huurstijging boven prijsinflatie – onzelfstandige eenheden

Instandhoudingsonderhoud per vhe – EGWInstandhoudingsonderhoud per vhe – MGW

Beheerkosten per VHE -Zorgeenheid (extra muraal)

Belastingen, verzekeringen en overige zakelijke lasten (% van de WOZ)

Huurstijging boven prijsinflatie – zelfstandige eenheden

Mutatieonderhoud per vhe – Zorgeenheid (extra muraal)

Verkoopkosten bij uitponden (% van de leegwaarde)Overdrachtskosten (% van de berekende waarde)

Pagina 55

10.5



2017 2018 2019 2020 2021 e.v.


Mutatieonderhoud per m2 BVO per complex per complex per complex per complex per complexMarketing (% van de marktjaarhuur) per complex per complex per complex per complex per complexAchterstalling onderhoud per vhe €0 €0 €0 €0 €0

0,03 0,03 0,03 0,03 0,03

0,02 0,02 0,02 0,02 0,02

Gemeentelijke OZB (% van de WOZ) 0,28% 0,28% 0,28% 0,28% 0,28%

0,13% 0,13% 0,13% 0,13% 0,13%

Mutatieleegstand (in maanden) per complex per complex per complex per complex per complex

7% 7% 7% 7% 7%

2017 2018 2019 2020 2021 e.v.

€47 €48 €49 €49 €50

€157 €160 €162 €165 €167

Beheerkosten parkeerplaats per jaar €26 €26 €26 €27 €27 Beheerkosten garagebox per jaar €36 €36 €37 €37 €38

0,25% 0,25% 0,25% 0,25% 0,25%

Juridische splitsingskosten per eenheid €508 €515 €521 €528 €535

€0 €0 €0 €0

Verkoopkosten per eenheid €508 €515 €521 €528 €535 Mutatieleegstand (in maanden) 6 6 6 6 6

7% 7% 7% 7%

2017 2018 2019 2020 2021 e.v.

per complex per complexper complex per complex per complex

Mutatiekosten per m2 BVO per complex per complex per complex per complex per complexMarketing (% van de marktjaarhuur) per complex per complex per complex per complex per complexAchterstalling onderhoud per vhe €0 €0 €0 €0 €0Beheerkosten (% van de markthuur) 0,02 0,02 0,02 0,02 0,02Gemeentelijke OZB (% van de WOZ) 0,28% 0,28% 0,28% 0,28% 0,28%

0,13% 0,13% 0,13% 0,13% 0,13%

Mutatieleegstand (in maanden) per complex per complex per complex per complex per complex

7% 7% 7% 7% 7%

Parameters bedrijfsmatig- en maatschappelijk onroerend goed

Parameters parkeergelegenheden

Parameters intramuraal zorgvastgoed


Technische splitsingskosten per eenheid

Instandhoudingsonderhoud parkeerplaats per jaar

Overdrachtskosten (% van de berekende waarde)

Instandhoudingsonderhoud per m2 BVO

Beheerkosten – BOG (% van de markthuur)Beheerkosten – MOG (% van de markthuur)


Instandhoudingsonderhoud garagebox per jaar



Instandhoudingsonderhoud per m2 BVO


Pagina 56

10.5



Jaarlijks wordt het BOG/MOG/ZOG in exploitatie getaxeerd door een onafhankelijke en ter zake deskundigeexterne taxateur, ingeschreven bij het Nederlands Register Vastgoed Taxateurs.Tevens wordt in overleg met de externe taxateur de vrijheidsgraden bepaald, en geeft de taxateur een validatie bij de gehele portefeuille. Dit word jaarlijks gedaan.

Jaarlijks worden de woningen door een onafhankelijke en ter zake kundige externe taxateur gecontroleerd. Deze externe taxateur is ingeschreven bij het Nederlands Register Vastgoed Taxateurs.In dat kader wordt een taxatie-update/aannemelijkheidsverklaring door de taxateur verstrekt.

Het taxatierapport en het taxatiedossier waarin de waardering en de daarbij gehanteerde aanpassingen ten opzichte van de basisvariant zijn onderbouwd en vastgelegd zijn in het bezit van Clavis en op aanvraag beschikbaar voor de Autoriteit woningcorporaties.

Een overzicht van het vastgoed in ontwikkeling is hierna opgenomen:

*€ 1.000Stand per 1 januari 2017Aanschaffingen 2.565

-2.352Boekwaarde 1 januari 2017 213

Opleveringen -6.256Investeringen 9.041Subsidies -1.776Korting verhuurdersheffing -1.150Mutatie ORT 367Totaal mutaties 226

Stand per 31 december 2017Aanschaffingen 332

107Boekwaarde 31 december 2017 439

In het boekjaar werd ter zake vastgoed in ontwikkeling bestemd voor de eigen exploitatie een bedragvan € 18.468 (2016: € 5.489) aan bouwrente geactiveerd. Het saldo ultimo 2017 bedraagt€ 11.514 (2016: € 6.393).

DAEB vastgoed in

ontwikkeling bestemd voor

eigen exploitatie

Gecorigeerd naar voorziening

Gecorigeerd naar voorziening

Pagina 57

10.5



Omdat de doelstelling van Clavis is te voorzien in passende huisvesting voor hendie daar niet zelf in kunnen voorzien, zal van de onroerende zaken in exploitatie slechts een beperktdeel vervreemd worden. Dit betekent dat slechts een deel van de in de jaarrekening verantwoordemarktwaarde in de toekomst zal worden gerealiseerd. Derhalve wordt hier onder de bedrijfswaardevan de onroerende zaken in exploitatie, zoals deze jaarlijks aan het Waarborgfonds SocialeWoningbouw (WSW) toegelicht. Deze bedrijfswaarde sluit aan op het beleid van WoningcorporatieClavis en beoogt inzicht te geven in de verdiencapaciteit van haar vastgoed uitgaande van dit beleid.

De bedrijfswaarde van het DAEB-vastgoed in exploitatie bedraagt per 31 december 2017 € 125.688.891(31 december 2016 € 113.114.124).De bedrijfswaarde van het niet-DAEB-vastgoed in exploitatie bedraagt per 31 december 2017€ 17.749.095 (31 december 2016 € 19.850.548).

De uitgangspunten voor de bedrijfswaardeberekening van het vastgoed in exploitatie zijn:2017 2016

Jaarlijkse huurverhogingen 1,6% 1,7%Huurharmonisatie bij zittende huurders (inkomen meer dan € 43.602) 0,9% 0,9%Huurharmonisatie bij zittende huurders (inkomen lager dan € 43.602) 0,0% 0,0%Mutatiegraad 10,0% 11,0%Jaarlijkse huurderving 1,5% 1,5%Jaarlijkse stijging onderhoudskostenJaarlijkse stijging exploitatielastenMinimale levensduur 15 jaar 15 jaarMaximale levensduur 50 jaar 50 jaarRestwaarde grond 19.766.649 18.418.657Disconteringsvoet 5,0% 5,0%Moment van discontering medio-numerando

Tabel huuropbrengsten

PeriodeHuurstijging

in % Prijsinflatie in %

Stijging loonkosten in

%

Stijging kosten

onderhoud

Stijging overige var. lasten in %

2018 1,00% 1,00% 1,50% 1,50% 1,50%2019 1,25% 1,25% 1,50% 1,50% 1,50%2020 1,50% 1,50% 1,75% 1,75% 1,75%2021 1,75% 1,75% 2,00% 2,00% 2,00%2022 2,00% 2,00% 2,25% 2,25% 2,25%2023-e.v. 2,00% 2,00% 2,50% 2,50% 2,50%

De inkomensafhankelijke huurverhoging bedraagt 0% (2016: 0%)

zie tabel huuropbrengstenzie tabel huuropbrengsten

Pagina 58

10.5



Tabel verkoopopbrengstenDe in de bedrijfswaarde opgenomen verwachte opbrengstwaarde van woningen geoormerkt voor verkoop wordt gedefinieerd als de contante waarde van het bedrag dat kan worden verkregen bij vrijwillige verkoop binnen een verwachte termijn, onder aftrek van verkoopkosten die niet door de koper worden gedragen. Ter bepaling van dit bedrag worden taxaties uitgevoerd door onafhankelijke externe deskundigen of worden vergelijkbare onroerende zaken als referentie gehanteerd.

De verkopen worden voor een periode van vijf jaar in de waardering betrokken.Jaar 2018 2019 2020 2021 2022Aantal verkopen 5 5 5 5 5Opbrengstwaarde 499€ 583€ 537€ 613€ 589€

ExploitatielastenDe exploitatielasten per verhuureenheid zijn ontleend aan de begroting van Clavis.De exploitatielasten bestaan uit de volgende elementen:

- Directe exploitatielasten, onder andere belastingen, verzekeringspremies etc.- Indirecte exploitatielasten die betrekking hebben op het DAEB vastgoed (geen kosten van projectontwikkelingsactiviteiten). Deze kosten bestaan onder andere uit administratieve lasten, beleid en automatisering. Clavis heeft de totale indirecte exploitatie toegerekend op de verdeelsleutel van het aantal - Leefbaarheidsuitgaven (toelichten: de definitie van de leefbaarheid en de wijze van toerekenen van de kosten aan de complexen).- Heffingen van overheidswege die gekoppeld zijn aan het DAEB vastgoed in exploitatie, die conform het wettelijk kader zijn geformaliseerd. - Saneringsheffing.- Bijdrageheffing Autoriteit Woningcorporaties.

LevensduurDe gehanteerde uitgangspunten bij de bepaling van de resterende levensduur zijn:

· Bij de geschatte resterende economische levensduur wordt rekening gehouden met marktomstandigheden, het kwaliteitsbeleid van de corporatie en de feitelijke staat van onderhoud. De levensduur vormt de basis voor de looptijd 'van de verwachte kasstromen.

· Jaarlijks wordt vastgesteld of aanpassing van de levensduurinschatting noodzakelijk is.· Er wordt voor sociale huurwoningen uitgegaan van een weerlegbaar vermoeden dat de resterende

economische levensduur maximaal 50 jaar en minimaal 15 jaar bedraagt. De restantlevensduur wordt echter primair bepaald met inachtneming van de reguliere richtlijnbepalingen inhoudende dat een bijstelling van de gebruiksduur periodiek wordt vastgesteld. Indien de administratieve minimale restantlevensduur korter is/wordt dan 15 jaar, is bijzondere aandacht nodig voor een hernieuwde inschatting van de restantlevensduur. Het strategisch voorraadbeheer van de corporatie is in principe leidend. Voor maatschappelijk vastgoed kan uitgegaan worden van een kortere maximale resterende economische levensduur (bv. 30 of 40 jaar) afhankelijk van de inschatting van economische risico’s.

· Toelichten dat bij de volgende complexen een renovatie en sloopbesluit is genomen, waardoor de levensduurinschatting is aangepast.

RestwaardeDe bepaling van de restwaarde van de grond opgenomen in de bedrijfswaarde vindt, voor zover er nog geen herbestemmingvan de grond heeft plaatsgevonden, plaats op basis van kavel prijzen van de gemeente Terneuzen voor een socialehuurwoning. Deze kavelprijs wordt geïndexeerd naar het einde van de levensduur en verminderd met verwachte sloopkostenen kosten van uitplaatsing. Indien feitelijk dan wel in rechte afdwingbare verplichtingen zijn aangegaan die consequentieshebben voor de bestemming van de grond, dan wordt met deze gewijzigde bestemming in de waardering rekening gehouden.

Pagina 59

10.5



31 dec 2017 31 dec 2016

*€ 1.000 *€ 1.000

2.191 2.759

2.191 2.759

Een overzicht van de materiële vaste activa ten dienste van de exploitatie is hierna opgenomen:

*€ 1.000Stand per 1 januari 2017Aanschaffingen 5.453

-2.694Boekwaarde 1 januari 2017 2.759

Investeringen 3Desinvesteringen aanschaffingswaarde -603Afschrijvingen -170Desinvesteringen cumulatieve afschrijvingen 201Totaal mutaties -569

Stand per 31 december 2017Aanschaffingen 4.854

-2.663Boekwaarde 31 december 2017 2.191

De afschrijvingstermijnen en gevolgde systematiek luiden als volgt:

Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie:Bedrijfsgebouwen lineair 40 jaarTerreinen geen afschrijvingenInstallaties lineair 20-25 jaarInventaris lineair 5 jaarVervoermiddelen lineair 5 jaar

Onroerende en roerende

zaken ten dienste van

exploitatie

Cumulatieve afschrijvingen en afwaardering

Cumulatieve afschrijvingen en afwaardering

Pagina 60

10.5



Een overzicht van de financiële vaste activa is hierna opgenomen:31 dec 2017 31 dec 2016

*€ 1.000 *€ 1.000

4. Andere deelnemingen 659 6615. Vorderingen op maatschappijen waarin wordt deelgenomen 780 7696. Latente belastingvordering 3.066 3.869

4.505 5.299

Deelneming De Uithof lll

Othene Zuid-Zuid C.V

Othene Zuid-Zuid Beheer

B.V. Totaal*€ 1.000 *€ 1.000 *€ 1.000 *€ 1.000

Boekwaarde per 1 januari 2017 650 2 9 661

Mutaties:Aandeel resultaat waarin wordt deelgenomen -2 0 -2Boekwaarde per 31 december 2017 650 0 9 659

OtheneZuid-

Zuid C.V.*€ 1.000

Boekwaarde per 1 januari 2017 769

Mutaties:Amortisatie/rente 11Boekwaarde per 31 december 2017 780

Pagina 61

10.5



Het saldo betreft latente belastingvorderingen die zijn ontstaan uit hoofde van verschillen tussen de waarde van activa en passiva voor de fiscale resultaatbepaling en de waarde in deze jaarrekening. De waarderingsverschillen betreffen de waardering van vastgoed en de waardering van leningen en derivaten. Per 31 december 2017 bedraagt de latentie op het vastgoed € 1.493.557 afschrijvingspotentieelen op de leningen € 100.217 en derivaten € 1.472.381.

Het verloop van de post latente belastingvordering(en) (exclusief verliescompensatie) is als volgt:

2017 2016*€ 1.000 *€ 1.000

Boekwaarde per 1 januari 3.869 3.955Afloop -803 -86 Boekwaarde per 31 december 3.066 3.869

Verwacht wordt dat van dit bedrag op balansdatum een bedrag van € 481.500 binnen een jaar wordt gerealiseerd.

Overige voorraden2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000

Boekwaarde per 31 december 25 36

De boekwaarde van voorraden die worden gewaardeerd op lagere netto-opbrengstwaarde bedraagt€ 25.000 (2016: € 36.000). Het bedrag van de afwaardering gedurende 2017 bedraagt € 0(2016: € 18.000) en is als verlies verwerkt in de winst-en-verliesrekening.

De voorraad grond en gebouwen waarvan het saldo een debetstand vertoont worden gepresenteerd onder de vlottende activa en de vooraad grond en gebouwen waarvan het saldo een creditstand vertoont worden gepresenteerd onder de kortlopende schulden.

31 dec 2017 31 dec 2016*€ 1.000 *€ 1.000

Nieuwstraat Zuid 218 189Oudelandse Hoek 416 413Anna Bijnsstraat 344 249Cantfortstraat 12 0Kop van de Noordstraat 348 0

1.338 851

Gedurende het boekjaar is een bedrag van € 347.500 Kop van de Noordstraat & € 92.000 Anna Bijnsstraat (2016: € 0)van een eerdere afwaardering van voorraden teruggenomen doordat het vastgoed isverkocht voor een bedrag hoger dan de eerder geschatte netto-opbrengstwaarde.Deze opwaardering is te zien in de W&V rekening onder de overige organisatiekosten.

Pagina 62

10.5



31 dec 2017 31 dec 2016

*€ 1.000 *€ 1.000Debiteuren 728 847Voorziening dubieuze debiteuren -283 -231

445 616Het verloop van de voorziening wegens oninbaarheid is als volgt:

2017 2016*€ 1.000 *€ 1.000

Boekwaarde per 1 januari 231 185Dotatie ten laste van de exploitatie 174 159Afgeboekte oninbare posten -121 -113Boekwaarde per 31 december 283 231

In samenspraak met de deurwaarder en incasso partner zijn de vertrokken huurders beoordeeld en naar werkelijkheid afgeboekt en de voorziening gewaardeerd.

31 dec 2017 31 dec 2016 *€ 1.000 *€ 1.000Debiteuren Othene Zuid-Zuid Beheer B.V. 12 0Debiteuren Othene Zuid-Zuid C.V. 15 0

27 0

31 dec 2017 31 dec 2016 *€ 1.000 *€ 1.000Ziektekosten 1 6Debiteuren overige 14 36

14 43De overige vorderingen en overlopend activa hebben een looptijd van korter dan één jaar.

31 dec 2017 31 dec 2016 *€ 1.000 *€ 1.000

Overlopende activa 140 185140 185

31 dec 2017 31 dec 2016

*€ 1.000 *€ 1.000

Rekening courant bank 437 1.464Deposito 0 1.500Kas 1 0

438 2.964Er bestaan geen belangrijke beperkingen inzake de beschikbaarheid van geldmiddelen.De Liquide middelen staan ter vrije beschikking van de organisatie.

Pagina 63

10.5



2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000

Vermogen per 1 januari 122.512 118.948Reslultaat boekjaar 6.599 3.564Vermogen per 31 december 129.111 122.512

Het aandeel van de rechtspersoon in het groepsvermogen is onder te verdelen in overige reservesen herwaarderingsreserve.

Het verloop van overige reserves is als volgt:2017

*€ 1.000Boekwaarde per 1 januari 58.987Resultaat boekjaar 6.599Mutatie ten laste van de herwaarderingsreserve 903Boekwaarde per 31 december 66.489

Het verloop van de herwaarderingsreserve is als volgt:

Herwaarde-ringsreserve

DAEB- vastgoed in

exploitatie


niet DAEB- vastgoed in

exploitatie Totaal*€ 1.000 *€ 1.000 *€ 1.000

Boekwaarde per 1 januari 2017 62.713 812 63.525Realisatie uit hoofde van verkoop -338 0 -338Toename uit hoofde van stijging van de marktwaarde 3.900 59 3.959Afname uit hoofde van daling van de marktwaarde -4.455 -69 -4.524Boekwaarde per 31 december 2017 61.820 802 62.622

Pagina 64

10.5



2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000

Boekwaarde per 1 januari 0 2.404Onttrekkingen 0 -2.404Totaal mutaties 0 -2.404


Het verloop van de post voorziening latente belastingverplichtingen is als volgt: 2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000

Boekwaarde per 1 januari 636 553Dotaties -54 0Onttrekkingen -582 83Totaal mutaties -636 83


Voorziening Deelneming Othene Zuid-Zuid C.V.

Het verloop van de post voorziening Deelneming Othene Zuid-Zuid C.V. is als volgt: 2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000

Boekwaarde per 1 januari 0 0Dotaties 1 0Onttrekkingen 0 0Totaal mutaties 1 0


Pagina 65

10.5



Een overzicht van de langlopende schulden is onderstaand opgenomen:

2017 2016Financieringen *€ 1.000 *€ 1.000

Boekwaarde 1 januari 66.087 70.188

Nieuwe leningen 9.400 0Aflossingen -10.759 -4.101Totaal mutaties -1.359 -4.101

Stand per 31 december 64.728 66.087

Toekomstige aflossingen < 1 jaar 2.192 10.759> 5 jaar 53.280 54.776

Gemiddeld rente percenrage 3,25% 3,36%

ZekerhedenVan de leningen overheid en kredietinstellingen is € 66,1 miljoen (2016: € 70,2 miljoen) geborgd door het WSW(Waarborgfonds Sociale Woningbouw).Voor de door het WSW geborgde leningen heeft Clavis zich verbonden het onderliggend onroerend goed in exploitatie niet zonder toestemming te bezwaren, van bestemming te veranderen, te vervreemden of teniet te doen.

WSW-obligoverplichtingPer 31 december 2017 heeft Stichting Clavis een obligoverplichting jegens WSW ten bedrage van € 65,1 miljoen(31 december 2016: € 67,7 miljoen) uit hoofde van door WSW verstrekte borgstelling.

AflossingsschemaIn 2018 zullen de aflossingen op de leningen kredietinstellingen € 2.191.547 bedragen.

Reële waardeDe reële waarde van de langlopende schulden bedraagt € 72,2 miljoen en is bepaald aan de hand van decontante waarde van de toekomstige kasstromen tegen de geldende marktrente van 2%.

Pagina 66

10.5



Deze post betreft derivaten die niet voldoen aan de voorwaarden van kostprijs hedge-accounting en naar lagere reële waarde worden afgewaardeerd, wordt bij een negatieve reële waarde, een schuld opgenomenter grootte van die negatieve reële waarde.

2017 2016*€ 1.000 *€ 1.000


Mutatie -1.379 2.461Totaal mutaties -1.379 2.461

Boekwaarde 31 december 7.362 8.741

Clavis heeft twee extendible leningen afgesloten. Dit betreffen vastrentende leningen tot het herzieningsmoment zoals vastgelegd in de Ieningsovereenkomsten. Op het herzieningsmoment heeft de bank een optie om de lening te verlengen tegen een in de leningsovereenkomst opgenomen rentepercentage (putoptie). Het risico van deze lening betreft:- op het moment van renteherziening indien de rente hoger dan wel lager is dan de actuele rente voor een vergelijkbare lening;- het herfinancieringsrisico van de eindaflossing van de lening in een nieuwe lening met een hogere of lagere rente.In onderstaand overzicht zijn de belangrijkste kenmerken van de in de lening portefeuilleaanwezige embedded derivaten weergegeven.

Rente Rente 2 Hoofdsom Marktwaarde Marktwaarde31 dec 2017 31 dec 2016

€ € €

Extendible 18-10-2006 t/m 20-10-2036 3,82 % tot 18-10-2021

4,30 % tot 2036 of 3 mnds Euribor flat

8.000.000 -2.881.097 -3.421.682

Extendible 05-05-2008 t/m 05-05-2053 4,195 % tot 5-5-2023

4,75 % tot 2053 of 3 mnds Euribor flat

6.000.000 -4.480.808 -5.319.636

14.000.000 -7.361.905 -8.741.318

Pagina 67

10.5



Waarborgsommen 2017 2016*€ 1.000 *€ 1.000

Boekwaarde 1 januari 509 537Mutatie -49 -28Totaal mutaties -49 -28


De onder overige schulden opgenomen waarborgsommen betreffen de uit hoofde van de huurovereenkomstvan huurders ontvangen bedragen die dienen als eerste zekerheid voor de voldoening van het bedragdat bij beëindiging van de huurovereenkomst door de huurder aan mutatiekosten en achterstalligehuur verschuldigd mocht zijn. Jaarlijks wordt 2% rente toegerekend. De waarborgsom inclusief samengestelde rente wordt bij beëindiging van de huurovereenkomst verrekend.

31 dec 2017 31 dec 2016

*€ 1.000 *€ 1.000ABN-AMRO Bank 10.311 12.157

10.311 12.157

ZekerhedenClavis Beheer B.V. heeft bij ABN-AMRO Bank een kredietfaciliteit ter grootte van € 11.086.000 (2016: € 13.125.000). Op balansdatum is voor € 10.311.000 (2016: € 12.157.000) van deze faciliteit gebruikt.Tegenover de ABN-AMRO Bank faciliteiten is als zekerheid gesteld:– bankhypotheek eerste rang;– borgtocht stichting clavis;– verpanding van de huuropbrengsten.

31 dec 2017 31 dec 2016 *€ 1.000 *€ 1.000

Schulden aan leveranciers 2.182 865Schulden aan overheid 19 12

2.201 877

31 dec 2017 31 dec 2016 *€ 1.000 *€ 1.000

Vennootschapsbelasting 395 105Omzetbelasting 244 133Loonheffing 41 34Sociale lasten 15 14

694 286

Pagina 68

10.5



31 dec 2017 31 dec 2016 *€ 1.000 *€ 1.000

Pensioenpremie 12 9012 90

31 dec 2017 31 dec 2016 *€ 1.000 *€ 1.000

Transitorische rente 685 766Levering en diensten 46 59Vooruitontvangen huur 448 380Vooruitgeboekte huur beginnota 14 3

1.193 1.208

De overige schulden en overlopende passiva hebben een looptijd < 1 jaar.

De post “Vooruitontvangen huren” heeft betrekking op de verhuring van de Brede School aan de gemeente Terneuzen en huur die huurders vooruit hebben betaald per 31-12.

31 dec 2017 31 dec 2016 *€ 1.000 *€ 1.000

Overige 382 466382 466

Pagina 69

10.5



Leningen van woningcorporaties, die deelnemer zijn van het WSW worden door het WSW geborgd.Het WSW stelt zich borg jegens de geldgever voor de betaling van de leningsverplichtingen. Op grond van deze borgstelling zijn corporaties verplicht een obligo aan te houden ter grootte van een bepaald percentage (2016: 3,85%) over het schuldrestant van de door hun aangetrokken en door het WSW geborgdeleningen.Met deze obligoverplichting staan woningcorporaties als deelnemer van het WSW garant voor elkaar. Per 31 december 2017 heeft Stichting Clavis een aangegane obligoverplichting van € 2,5 miljoen (2016: € 2,5miljoen).Deze verplichting is voorwaardelijk: zij is opeisbaar indien de borgstellingsreserve (risico- of garantievermogen)van het WSW niet voldoende is om op grond van aanspraken van geldgevers de betalingsverplichtingen van WSW-deelnemers over te nemen.

De corporatie vormt met Clavis Ontwikkeling en Beheer B.V., Clavis Ontwikkeling B.V. en Clavis Beheer B.V. een fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting.Op grond van de standaardvoorwaarden zijn de Stichting en de met haar gevoegde dochteronderneming iederhoofdelijk aansprakelijk voor ter zake door de combinatie verschuldigde belasting.

De corporatie vormt met Clavis Ontwikkeling en Beheer B.V., Clavis Ontwikkeling B.V. en Clavis Beheer B.V. een fiscale eenheid voor de omzetbelasting. Op grond van de voorwaarden zijn de stichting en de met haar gevoegde dochteronderneming ieder hoofdelijk aansprakelijk voor ter zake door de combinatie verschuldigdebelasting.

Clavis is ultimo boekjaar voor een bedrag van € 4.174.000 verplichtingen aangegaan voor het herstructureringsproject Lievenspolder.

De groep heeft als lessee operationele leasecontracten voor auto’s afgesloten. De toekomstige minimale leasebetalingen daarvan zijn als volgt te specificeren:

(in duizenden euro’s) 2017 2016Periode < 1 jaar 8 161 jaar < periode < 5 jaar 31 32Periode > 5 jaar 0 7

39 55

De leaseovereenkomsten hebben een gemiddelde looptijd van 4 jaar waarbij de leasebetaling een vast bedrag per jaar is over de gehele leaseperiode. Na afloop van de overeenkomsten heeft de groep de optie de auto’s te kopen tegen de op dat moment geldende marktwaarde. Er is geen sprake van voorwaardelijkeleasebetalingen.

Pagina 70

10.5



Op 27 september 2007 heeft Clavis een zakelijke borgtocht afgegeven met een maximum van € 15.000.000 tengunste van ABN-AMRO ter afdekking van het kredietarrangement van bovenvermelde entiteiten.Deze borgtocht is voor onbepaalde tijd.

De in deze toelichting opgenomen gegevens verschaffen informatie die behulpzaam is bij het schatten van deomvang van risico’s die verbonden zijn aan zowel de in de balans opgenomen als de niet in de balans opgenomen financiële instrumenten.

De primaire financiële instrumenten van de groep, anders dan derivaten, dienen ter financiering van haaroperationele activiteiten of vloeien direct uit deze activiteiten voort.voort. Een belangrijke doelstelling van het financieringsbeleid van de groep is het voorkomen dan wel spreiden van ongewenste financiële risico’s zoals rente- en liquiditeitsrisico’s.

Clavis loopt geen materiële risico's met betrekking tor valutarisico, kredietrisico als mede liquiditeitsrisico.

Om het renterisico te mitigeren heeft Clavis Beheer B.V. een tweetal SWAPS afgesloten.De SWAPS zijn ieder € 2 miljoen en hebben een looptijd tot 2018/2020.Hiermee is de variabele rente van de rekening courant (€ 10.311.000) gedeeltelijk afgedekt.

De reële waarde is € 194.000 negatief. Tot een negatieve waarde van € 2 mio zijn er geen bijstortingsverplichtingen.Indien de marktrente verder daalt met 1% zal de negatieve marktwaarde stijgen met € 49.000. als de rente verder daalt met 2% zal deze stijgen met € 85.000.

De marktwaarde blijft daarmee onder het overeengekomen grensbedrag van € 2.000.000. De bank zal bij deze waarde geen margin call opvragen.

Clavis loopt geen materiële risico's met betrekking tot valutarisico, kredietrisico alsmede liquiditeitsrisico.

Pagina 71

10.6



2017 2016 *€ 1.000 *€ 1.000

Huuropbrengsten DAEB-vastgoed in exploitatieWoningen en woongebouwen 14.902 14.903Onroerende zaken, niet zijnde woningen 538 555

15.440 15.458Af: huurderving wegens leegstand -137 -105Subtotaal huuropbrengsten DAEB-vastgoed in exploitatie 15.303 15.353

Huuropbrengsten niet-DAEB-vastgoed in exploitatieWoningen en woongebouwen 788 821Onroerende zaken, niet zijnde woningen 347 339

1.135 1.160Af: huurderving wegens leegstand -107 -69Subtotaal huuropbrengsten niet-DAEB-vastgoed in exploitatie 1.028 1.091

Totaal huuropbrengsten 16.331 16.444

2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000Leveringen en diensten 354 350Contributies 215 224

570 574Totaal opbrengsten servicecontracten 570 574

Leveringen en diensten 437 260Totaal servicecontracten 437 260

Pagina 72

10.6



2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000Toegerekende personeelskosten 961 939Toegerekende overige organisatiekosten 869 1.331Toegerekende afschrijvingen 233 249Verhuurderheffing 1.141 1.067Totaal lasten verhuur- en beheeractiviteiten 3.204 3.586

2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000Onderhoudslasten (niet cyclisch) 1.541 1.446Onderhoudslasten (cyclisch) 2.666 2.131Toegerekende personeelskosten 317 238Toegerekende overige organisatiekosten 126 127Toegerekende afschrijvingen 100 105Totaal lasten onderhoudsactiviteiten 4.750 4.047

2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000OZB 753 750Toegerekende overige organisatiekosten 186 200Totaal overige directe operationele lasten exploitatie bezit 939 950

Nettoverkoopresultaat vastgoedportefeuille betreft het resultaat/de opbrengsten uit verkopen vanbestaand bezit DAEB- en niet-DAEB-vastgoed aan derden en de opbrengst uit verkochtenieuwbouwwoningen en is als volgt te specificeren:

2017 2016*€ 1.000 *€ 1.000

DAEB-vastgoed in exploitatieOpbrengst verkopen bestaand bezit 712 1.140Af: direct toerekenbare kosten -34 -50Af: boekwaarde -601 -904Verkoopresultaat bestaand bezit 77 186Totaal verkoopresultaat onroerende zaken bestaand bezit DAEB vastgoed in exploitatie 77 186

475 1862017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000Niet-DAEB-vastgoed in exploitatieOpbrengst verkopen bestaand bezit 1.948 0Af: direct toerekenbare kosten -31 0Af: boekwaarde -1.519 0Verkoopresultaat bestaand bezit 398 0Totaal verkoopresultaat onroerende zaken bestaand bezit niet DAEB vastgoed in exploitatie 398 0

Pagina 73

10.6



2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatieWaardeverandering 336 184Totaal overige waardeveranderingen vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie 336 184

Voor een verdere toelichting op de totstandkoming van de marktwaarde en de overigewaardeveranderingen wordt verwezen naar de toelichting op de materiële vaste activa.

2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000DAEB-vastgoed in exploitatieToename marktwaardeMutatie marktwaarde 237 -1.045Totaal overige waardeveranderingen DAEB-vastgoed in exploitatie 237 -1.045Niet-DAEB-vastgoed in exploitatieMutatie marktwaarde -1.066 -163Totaal overige waardeveranderingen niet-DAEB-vastgoed in exploitatie -1.066 -163

Totaal overige waardeveranderingen vastgoed in exploitatie -829 -1.208


2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000Beheerdiensten -90 -87Overige bedrijfsopbrengsten 21 20Totaal overige bedrijfsopbrengsten -69 -67

2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000

Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie 333 354Materiële vaste activa 333 354

Totaal afschrijvingen op (im)materiële vaste activa 333 354

Pagina 74

10.6



2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000Lonen en salarissen 1.200 1.177Sociale lasten 171 191Pensioenlasten 171 189Totaal lonen, salarissen, sociale lasten en pensioenlasten 1.543 1.557

Het gemiddelde aantal in de groep werkzame werknemers, berekend op fulltimebasis en uitgesplitstnaar activiteit, bedroeg:

2017 2016

Directie 0,0 1,0Afdeling Beleidsondersteuning 1,4 1,4Afdeling Klant en Wijken 11,0 9,9Afdeling Bedrijfsvoering 5,8 5,8Overige 1,0 1,0Totaal 19,2 19,1

Geen van de werknemers is buiten Nederland werkzaam.

36. Overige organisatiekosten2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000Beheerkosten:Overige personeelskosten 46 46Overige beheerskosten 89 84Subtotaal beheerskosten 135 130Overige bedrijfslasten:Dotatie dubieuze debiteuren 174 159Kosten projectontwikkeling -439 3Subtotaal overige bedrijfslasten -265 162

Totaal overige organisatiekosten -130 292

De leefbaarheidskosten zijn te verdelen in niet-cyclisch en cyclisch:2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000Leefbaarheid (niet-cyclisch) 118 122Leefbaarheid (cyclisch) 59 43Totaal leefbaarheid 177 165

Honoraria accountantsorganisatie:2017 2016

Accountants *€ 1.000 *€ 1.000Controle van de jaarrekening 43 43Andere controleopdrachten 3 3

46 46

De kosten zijn gebasseerd op jaar waarop werkzaamheden betrekking hebben.

Pagina 75

10.6



Waardeveranderingen van financiële vaste activa en derivaten2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000Waardeveranderingen overige -1.379 2.462Totaal waardeveranderingen van financiële vaste activa en effecten -1.379 2.462

Opbrengsten van vorderingen die tot de vaste activa behoren en van effecten2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000Overige opbrengsten 20 20Totaal opbrengsten van vorderingen die tot de vaste activa behoren en van effecten 20 20

Rentebaten en soortgelijke opbrengsten2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000Rentebaten rekening-courant en deposito’s 1 6Overige rentebaten 13 16Totaal andere rentebaten en soortgelijke opbrengsten 14 22

Rentelasten en soortgelijke kosten2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000Rentelasten leningen overheid en kredietinstellingen 2.157 2.296Rentelasten rekening-courant 210 120Overige rentelasten 17 65Totaal rentelasten en soortgelijke kosten 2.384 2.482

Pagina 76

10.6



2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000Acute vennootschapsbelasting (lasten)2016 1052017 1.355

1.355 105Latente vennootschapsbelastingLeningen 19 17Onderhoudsvoorziening -636 131Afschrijvingspotentieel 508 513Derivaten 276 -492Verekenbare verliezen 487

167 656

Totaal belastingen 1.522 761167 656

Aansluiting commercieel en fiscaal resultaat

2017 2016*€ 1.000 *€ 1.000

Commercieel resultaat voor vennootschapsbelasting 8.123 4.327Af:Fiscale afschrijving -2.099 -2.308Correctie marktwaarde -829 -1.208Fiscale afschrijving op agio leningen o/g -85 -78Fiscaal resultaat projecten -336 -184Correctie opbrengst verkopen -470 -1Correctie afschrijvingen (geen fiscale kosten) 98Correctie onderhoud 2.648 -340Resultaat deelneming -2 -2Fiscale vrijval disagio leningen o/g -1.379 2.462Gemengde kostenaftrek 4 5Vorming herinvesteringsreserve -152 -200Mutatie compensabel verlies -60 -2.011Belastbaar bedrag 5.461 462

Belastingbedrag 20% over € 200.000 40 40Belastingbedrag 25% over € restant 1.315 65Totaal 1.355 105

2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000Resultaat deelneming Othene Zuid-Zuid C.V. -2 -2Totaal resultaat deelnemingen -2 -2

Pagina 77

10.6



€

Liquide middelen per 31 december 2016 2.964Effecten per 31 december 2016 0

Geldmiddelen per 31 december 2016 2.964

Balansmutatie geldmiddelen in 2017 -2.526

Liquide middelen per 31 december 2017 438Effecten per 31 december 2017 0

Geldmiddelen per 31 december 2017 438

Van de per 31 december 2017 aanwezige geldmiddelen is een bedrag van € 0 (31 december 2016: € 0) niet vrij beschikbaar.

Pagina 78

11



Pagina 79

11.1




*€ 1.000 *€ 1.000 *€ 1.000 *€ 1.000

Overig 468 435 Immateriële vaste activa 468 435

DAEB vastgoed in exploitatie 188.560 182.055 Niet DAEB vastgoed in exploitatie 1.762 1.518 Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie 439 213

Vastgoedbeleggingen 41. 190.761 183.786

Onroerende en roerende zaken ten dienste van exploitatie 2.191 2.759Materiële vaste activa 2.191 2.759

Deelnemingen in groepsmaatschappijen 42. 4.671 2.712 Vorderingen op groepsmaatschappijen 43. 2.725 3.427 Andere deelnemingen 44. 650 650 Latente belastingvordering 45. 2.901 3.555 Financiële vaste activa 10.947 10.344

Voorraad materiaal 25 36 Voorraad grond en gebouwen 46. 646 602 Voorraden 671 638

Debiteuren 47. 428 605 Vorderingen op maatschappijen waarin wordt deelgenomen 48. 163 212 Overige vorderingen 14 43 Overlopende activa 49. 123 182 Vorderingen en overlopende activa 728 1.042

Liquide middelen 50. 76 2.205

Activa 205.842 201.209

31 dec 2017 31 dec 2016

Pagina 80

11.1




*€ 1.000 *€ 1.000 *€ 1.000 *€ 1.00031 dec 2017 31 dec 2016

Overige reserves 66.489 58.987 Herwaarderingsreserve 62.622 63.525 Eigen vermogen 51. 129.111 122.512

Voorziening latente belastingverplichtingen 0 636 Voorzieningen 0 636

Schulden/leningen kredietinstellingen 64.728 66.087 Derivaten 7.362 8.741 Overige schulden 52. 385 425 Langlopende schulden 72.475 75.253

Schulden aan leveranciers en handelskredieten 53. 2.193 873 Belastingen en premies sociale verzekeringen te betalen 54. 517 247 Schulden ter zake van pensioenen 12 90 Rekening courant schuld 55. 7 14 Overige schulden 56. 1.176 1.194 Overlopende passiva 57. 351 390 Kortlopende schulden 4.256 2.808

Passiva 205.842 201.209

Pagina 81

11.2



*€ 1.000 *€ 1.000 *€ 1.000 *€ 1.000

Huuropbrengsten 58. 15.439 15.567 Opbrengsten servicecontracten 59. 554 557 Lasten servicecontracten 60. -421 -242 Lasten verhuur- en beheersactiviteiten 61. -3.106 -3.391 Lasten onderhoudsactiviteiten 62. -4.660 -3.918 Overige directe operationele lasten exploitatie 63. -879 -950 Nettoresultaat exploitatie vastgoedportefeuille 6.927 7.623

Verkoopopbrengst vastgoedportefeuille 712 1.140Toegerekende organisatiekosten -34 -50Boekwaarde verkochte vastgoedportefeuille -601 -904Netto resultaat verkoop vastgoedportefeuille 77 186

Overige waardeveranderingen vastgoedportefeuille 336 184Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille 64. -198 1.087Waardeveranderingen vastgoedportefeuille 138 1.271

Opbrengsten overige activiteiten 21 17 Kosten overige activiteiten -90 -88 Netto resultaat overige activiteiten 65. -69 -71Overige organisatiekosten 66. -304 -290Leefbaarheid 67. -171 -162

Waardeveranderingen van financiële vaste activa en derivaten 1.379 -2.462Opbrengsten van vorderingen die tot de vaste activa behoren en van effecten 67 74Rentebaten en soortgelijke opbrengsten 3 10Rentelasten en soortgelijke kosten -2.172 -2.358Financiële baten & lasten 68. -723 -4.736

Geconsolideerd resultaat voor belastingen 5.875 3.821

Belastingen resultaat 69. -1.235 -672Resultaat van ondernemingen waarin wordt deelgenomen 70. 1.959 415Geconsolideerd resultaat na belastingen 6.599 3.564

Groepsresultaat na belastingen 6.599 3.564

2017 2016

Pagina 82

11.3



De enkelvoudige jaarrekening van Stichting Clavis is opgesteld volgens de bepalingen van het Besluit toegelaten instellingen volkshuisvesting (BTIV). In dit besluit wordt voorgeschreven Titel 9 Boek 2 BW toe te passen, behoudens enkele uitzonderingen van specifieke aard. Tevens is deze enkelvoudige jaarrekening opgesteld volgens dedoor de Raad voor de Jaarverslaggeving uitgegeven Richtlijn 645 toegelaten instellingen volkshuisvesting.

De geconsolideerde en de enkelvoudige jaarrekening moeten beide worden toegelicht.Voor de algemene grondslagen voor de opstelling van de enkelvoudige jaarrekening, de grondslagen voor dewaardering van activa en passiva en de bepaling van het resultaat, alsmede voor de toelichting op de onderscheiden activa en passiva en de resultaten wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde jaarrekening, voor zover hierna niet anders wordt vermeld.

Deelnemingen in groepsmaatschappijen waarin invloed van betekenis op het zakelijke en financiële beleid wordt uitgeoefend, worden gewaardeerd op de nettovermogenswaarde, doch niet lager dan nihil. Deze nettovermogenswaarde wordt berekend op basis van de grondslagen van Stichting Clavis.

Als de nettovermogenswaarde negatief is, wordt de deelneming op nihil gewaardeerd. Daarbij worden tevens andere langlopende belangen in aanmerking genomen die feitelijk moeten worden aangemerkt als onderdeel van de netto-investering in de deelneming. Wanneer de woningcorporatie geheel of ten dele instaat voor schulden van de desbetreffende deelneming, respectievelijk de feitelijke verplichting heeft de deelneming (voor haar aandeel) tot betaling van haar schulden in staat te stellen, wordt een voorziening gevormd. Bij het bepalen van de omvang van deze voorziening wordt rekening gehouden met reeds op vorderingen op de deelneming in mindering gebrachte voorzieningen voor oninbaarheid.

De rechtspersoon vormt een herwaarderingsreserve voor:

· waardevermeerderingen van activa, niet zijnde financiële instrumenten, die rechtstreeks zijn opgenomen in het eigen vermogen;

· waardevermeerderingen van financiële instrumenten, niet zijnde afdekkingsinstrumenten, die rechtstreeks zijn opgenomen in het eigen vermogen;

· waardevermeerderingen van activa waarvan waardeveranderingen in de winst-en-verliesrekening worden opgenomen en waarvoor geen frequente marktnoteringen bestaan; en

· waardeveranderingen van derivaten die zijn gewaardeerd tegen reële waarde en waarop kasstroomhedge-accounting wordt toegepast.

De herwaarderingsreserve wordt verminderd met latente belastingverplichtingen, indien sprake is van verschillen tussen commerciële en fiscale waardering.Het gerealiseerde deel van de herwaarderingsreserve wordt ten gunste van de overige reserves gebracht.

Pagina 83

11.4



Een overzicht van de materiële vaste activa in exploitatie is onderstaand opgenomen:31 dec 2017 31 dec 2016

*€ 1.000 *€ 1.000

DAEB vastgoed in exploitatie 188.560 182.055Niet DAEB vastgoed in exploitatie 1.762 1.518Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie 439 213

190.761 183.786

Een overzicht van de materiële vaste activa in exploitatie is hierna opgenomen:

*€ 1.000 *€ 1.000 *€ 1.000Stand per 1 januari 2017Aanschaffingen 136.636 706 137.342Cumulatieve afschrijvingen en waardeveranderingen 45.419 812 46.231

Boekwaarde 1 januari 2017 182.055 1.518 183.573

Investeringen - oplevering nieuwbouw 6.255 0 6.255Investeringen (renovatie) 1.609 1 1.610Overboeking uit vastgoed ten dienste van exploitatie 71 252 323Buitengebruikstellingen en afstotingen marktwaarde -1.194 -48 -1.242Aanpassing marktwaarde 657 48 705Aanpassing herwaardering -893 -9 -902Totaal mutaties 6.505 244 6.749

Stand per 31 december 2017Aanschaffingen 144.286 1.199 145.485Cumulatieve afschrijvingen en waardeveranderingen 44.275 563 44.838

Boekwaarde 31 december 2017 188.560 1.762 190.322

In de post DAEB-vastgoed in exploitatie zijn 2.467 (2016: 2.449) verhuureenheden opgenomen en in depost niet-DAEB zijn 115 (2016: 118) verhuureenheden opgenomen.

Niet DAEB vastgoed in

exploitatie Totaal

DAEB vastgoed in

exploitatie

Pagina 84

11.4



Een overzicht van de financiële vaste activa is hierna opgenomen:31 dec 2017 31 dec 2016

*€ 1.000 *€ 1.000

42. Deelnemingen in groepsmaatschappijen 4.671 2.71243. Vorderingen op groepsmaatschappijen 2.725 3.42744. Andere deelnemingen 650 65045. Latente belastingvordering 2.901 3.555

10.947 10.344

2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000


Resultaat boekjaar 1.959 415Totaal mutaties 1.959 415

Boekwaarde 31 december 4.671 2.712

Lijst van deelnemingenNetto vermogens-waarde

Resultaat boekjaar

Aandeel in geplaatst kapitaal in %

Clavis Ontwikkeling en Beheer B.V. 4.671 1.959 100,00%

Totaal 4.671 1.959

*€ 1.000 *€ 1.000 *€ 1.000 *€ 1.000

Boekwaarde per 1 januari 2017 1.145 1.427 855 3.427Aflossingen 245 52 405 702Totaal mutaties -245 -52 -405 -702

Boekwaarde per 31 december 2017 900 1.375 450 2.725

Clavis Ontwikkeling

en Beheer B.V.

Clavis Ontwikkeling

B.V.Clavis Beheer

B.V. Totaal

Pagina 85

11.4



*€ 1.000


Totaal mutaties 0



Totaal mutaties 0


Het saldo betreft latente belastingvorderingen die zijn ontstaan uit hoofde van verschillen tussen de waarde van activa en passiva voor de fiscale resultaatbepaling en de waarde in deze jaarrekening. De waarderingsverschillen betreffen de waardering van vastgoed en de waardering van leningen en derivaten. Per 31 december 2017 bedraagt de latentie op het vastgoed € 1.328.008 afschrijvingspotentieel en op de leningen € 100.217 en derivaten € 1.472.381.

Het verloop van de post latente belastingvordering(en) (exclusief verliescompensatie) is als volgt:

2017 2016*€ 1.000 *€ 1.000

Boekwaarde per 1 januari 3.555 3.592Afloop -20 -17 Boekwaarde per 31 december 2.901 3.555

Verwacht wordt dat van dit bedrag op balansdatum een bedrag van € 460.500 binnen een jaar wordt gerealiseerd.

De voorraad grond en gebouwen waarvan het saldo een debetstand vertoont worden gepresenteerd onder de vlottende activa en de vooraad grond en gebouwen waarvan het saldo een creditstand vertoont worden gepresenteerd onder de kortlopende schulden.

31 dec 2017 31 dec 2016*€ 1.000 *€ 1.000

Nieuwstraat Zuid 218 189Oudelandse Hoek 416 413Cantfortstraat 12 0

646 602

Deelneming De Uithof lll

Pagina 86

11.4



31 dec 2017 31 dec 2016

*€ 1.000 *€ 1.000

Debiteuren 698 829Voorziening dubieuze debiteuren -270 -224

428 605

Het verloop van de voorziening wegens oninbaarheid is als volgt: 2017 2016*€ 1.000 *€ 1.000

Boekwaarde per 1 januari 224 181Dotatie ten laste van de exploitatie 168 158Afgeboekte oninbare posten -123 -114Boekwaarde per 31 december 270 224

In samenspraak met de deurwaarder en incasso partner zijn de vertrokken huurders beoordeeld en naar werkelijkheid afgeboekt en de voorziening gewaardeerd.

31 dec 2017 31 dec 2016 *€ 1.000 *€ 1.000Debiteuren Clavis Beheer B.V. 136 212Debiteuren Othene Zuid-Zuid Beheer B.V. 12 0Debiteuren Othene Zuid-Zuid C.V. 15 0

163 212

31 dec 2017 31 dec 2016 *€ 1.000 *€ 1.000Overlopende activa 123 182

123 182

31 dec 2017 31 dec 2016

*€ 1.000 *€ 1.000Rekening courant bank 75 705Deposito 0 1.500Kas 1 0

76 2.205Er bestaan geen belangrijke beperkingen inzake de beschikbaarheid van geldmiddelen.De Liquide middelen staan ter vrije beschikking van de organisatie.

Pagina 87

11.4



2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000

Vermogen per 1 januari 122.512 118.948Resultaat boekjaar 6.599 3.564Vermogen per 31 december 129.111 122.512

Overige reserves

Het verloop van de overige reserves is als volgt: 2017*€ 1.000

Stand per 1 januari 58.987Resultaat boekjaar 6.599Mutatie ten laste van de herwaarderingsreserve 903Boekwaarde per 31 december 66.489

Herwaarderingsreserve

Het verloop van de herwaarderingsreserve is als volgt:


DAEB- vastgoed in

exploitatie


niet DAEB- vastgoed in

exploitatie Totaal*€ 1.000 *€ 1.000 *€ 1.000

Boekwaarde per 1 januari 2017 62.713 812 63.525Realisatie uit hoofde van verkoop -338 0 -338Toename uit hoofde van stijging van de marktwaarde 3.900 59 3.959Afname uit hoofde van daling van de marktwaarde -4.455 -69 -4.524Boekwaarde per 31 december 2017 61.820 802 62.622

Voorstel tot bestemming van het resultaat over het boekjaar 2017

Het bestuur stelt aan de raad van commissarissen voor het resultaat over het boekjaar 2017ten bedrage van € 6.599.000 geheel ten gunste van de overige reserves te brengen.

Bestemming van het resultaat over het boekjaar 2016

De jaarrekening 2016 is vastgesteld in de vergadering van de Raad van Commissarissen gehouden op 13 juli 2017De vergadering heeft de bestemming van het resultaat vastgesteld conform het daartoe gedane voorstel.

Pagina 88

11.4



Waarborgsommen 2017 2016*€ 1.000 *€ 1.000

Boekwaarde 1 januari 425 456

Mutatie -40 -31


De onder overige schulden opgenomen waarborgsommen betreffen de uit hoofde van de huurovereenkomstvan huurders ontvangen bedragen die dienen als eerste zekerheid voor de voldoening van het bedragdat bij beëindiging van de huurovereenkomst door de huurder aan mutatiekosten en achterstalligehuur verschuldigd mocht zijn. Jaarlijks wordt 2% rente toegerekend. De waarborgsom inclusief samengestelde rente wordt bij beëindiging van de huurovereenkomst verrekend.

31 dec 2017 31 dec 2016

*€ 1.000 *€ 1.000Schulden aan leveranciers 2.174 861Schulden aan overheid 19 12

2.193 873

31 dec 2017 31 dec 2016 *€ 1.000 *€ 1.000Vennootschapsbelasting 219 68Omzetbelasting 241 131Loonheffing 41 34Sociale lasten 15 14

517 247

31 dec 2017 31 dec 2016 *€ 1.000 *€ 1.000Rekening courant schuld verbindingen 7 14

7 14

31 dec 2017 31 dec 2016 *€ 1.000 *€ 1.000Transitorische rente 685 766Levering en diensten 44 54Vooruitontvangen huur 433 371Vooruitgeboekte huur beginnota 14 3

1.176 1.194De overige schulden en overlopende passiva hebben een looptijd < 1 jaar.

De post “Vooruitontvangen huren” heeft betrekking op de verhuring van de Brede School aan de gemeente Terneuzen en huur die huurders vooruit hebben betaald per 31-12.

31 dec 2017 31 dec 2016 *€ 1.000 *€ 1.000Overige 351 390

351 390

Pagina 89

11.5



2017 2016 *€ 1.000 *€ 1.000

Huuropbrengsten DAEB-vastgoed in exploitatieWoningen en woongebouwen 14.902 14.903Onroerende zaken, niet zijnde woningen 538 638

15.440 15.541Af: huurderving wegens leegstand -137 -105Subtotaal huuropbrengsten DAEB-vastgoed in exploitatie 15.303 15.436

Huuropbrengsten niet-DAEB-vastgoed in exploitatieWoningen en woongebouwen 10 11Onroerende zaken, niet zijnde woningen 130 124

140 135Af: huurderving wegens leegstand -4 -4Subtotaal huuropbrengsten niet-DAEB-vastgoed in exploitatie 136 131

Totaal huuropbrengsten 15.439 15.567

2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000Leveringen en diensten 339 334Contributies 215 223

554 557Totaal opbrengsten servicecontracten 554 557

2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000Leveringen en diensten 421 242Totaal servicecontracten 421 242

2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000Toegerekende personeelskosten 912 939Toegerekende overige organisatiekosten 820 1.136Toegerekende afschrijvingen 233 249Verhuurderheffing 1.141 1.067Totaal lasten verhuur- en beheeractiviteiten 3.106 3.391

Pagina 90

11.5



2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000Onderhoudslasten (niet cyclisch) 1.485 1.393Onderhoudslasten (cyclisch) 2.629 2.055Toegerekende personeelskosten 317 238Toegerekende overige organisatiekosten 129 127Toegerekende afschrijvingen 100 105Totaal lasten onderhoudsactiviteiten 4.660 3.918

2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000OZB 695 692Toegerekende overige organisatiekosten 184 258Totaal overige directe operationele lasten exploitatie bezit 879 950

2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000DAEB-vastgoed in exploitatieMutatie marktwaarde 237 -1.045Totaal overige waardeveranderingen DAEB-vastgoed in exploitatie 237 -1.045Niet-DAEB-vastgoed in exploitatieMutatie marktwaarde -39 -42Totaal overige waardeveranderingen niet-DAEB-vastgoed in exploitatie -39 -42

Totaal overige waardeveranderingen vastgoed in exploitatie 198 -1.087


2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000Beheerdiensten -90 -88Overige bedrijfsopbrengsten 21 17Totaal overige bedrijfsopbrengsten -69 -71

Pagina 91

11.5



2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000Beheerkosten:Overige personeelskosten 46 46Overige beheerskosten 90 86Subtotaal beheerskosten 136 132Overige bedrijfslasten:Dotatie dubieuze debiteuren 168 158Subtotaal overige bedrijfslasten 168 158

Totaal overige organisatiekosten 304 290

De leefbaarheidskosten zijn te verdelen in niet-cyclisch en cyclisch:2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000Leefbaarheid (niet-cyclisch) 111 120Leefbaarheid (cyclisch) 60 42Totaal leefbaarheid 171 162

Pagina 92

11.5



Waardeveranderingen van financiële vaste activa en derivaten2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000

Waardeveranderingen overige -1.379 2.462Totaal waardeveranderingen van financiële vaste activa en effecten -1.379 2.462

Opbrengsten van vorderingen die tot de vaste activa behoren en van effectenRenteopbrengsten leningen -47 -54Overige opbrengsten -20 -20Totaal opbrengsten van vorderingen die tot de vaste activa behoren en van effecten -67 -74

Rentebaten en soortgelijke opbrengstenRentebaten rekening-courant en deposito’s 1 6Overige rentebaten -4 -16Totaal andere rentebaten en soortgelijke opbrengsten -3 -10

Rentelasten en soortgelijke kostenRentelasten leningen overheid en kredietinstellingen 2.157 2.296Rentelasten rekening-courant 0 0Overige rentelasten 15 62Totaal rentelasten en soortgelijke kosten 2.172 2.358

2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000Acute vennootschapsbelasting (lasten)2016 9452017 1.217

1.217 945Latente vennootschapsbelasting2016 / 2017 -18 273

-18 273

Totaal belastingen -1.235 -672

2017 2016

*€ 1.000 *€ 1.000

Resultaat deelneming Clavis Ontwikkeling en Beheer B.V. 1.959 415Totaal resultaat deelnemingen 1.959 415

Pagina 93

11.5



Voor de bezoldiging van bestuurders en voor uitkeringen ten behoeve van voormalige bestuurders van de woningcorporatie kwam in 2017 een bedrag van € 90.405 (2016: € 132.815) ten laste van de woningcorporatie.

Voor de bezoldiging van commissarissen en voor uitkeringen ten behoeve van voormalige commissarissen van de woningcorporatie kwam in 2017 een bedrag van € 37.311 (2016: € 31.558) ten laste van de woningcorporatie en haar dochter- of groepsmaatschappijen. De bezoldiging van bestuurders omvat:

· Periodiek betaalde beloningen (zoals salarissen, doorbetaling bij vakantie en ziekte, sociale lasten, vakantiegeld, terbeschikkingstelling van auto en presentiegelden).

· Beloningen betaalbaar op termijn (zoals pensioenlasten, langdurig verlof/sabbaticals, jubileumuitkeringen, arbeidsongeschiktheidsverzekeringen en beloning in verband met een regeling voor vervroegde uittreding, zoals VUT en prepensioen).

· Uitkeringen bij beëindiging van het dienstverband.· Winstdelingen en bonusbetalingen.

De bezoldiging van de directeur/bestuurder van Clavis is als volgt:Hierbij is gebruik gemaakt van de overgangsregeling.

2017 2017 2017 2016€ € € €

1/1-28/2 1/3-31/7 1/8-31/12Naam J.M. van Schaik W.J. Poortvliet J.A.P.M. Valckx R. de RidderPeriodiek betaalde beloning 2.194 43.901 38.391 112.487Beloningen betaalbaar op termijn 5.660 19.008

Uitkeringen bij beëindiging van het dienstverband n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.

Winstdelingen en bonusbetalingen n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t.2.194 49.561 38.391 131.495

Functie waarnemend Directeur/ bestuurder

waarnemend Directeur/

bestuurder

Directeur/ bestuurder a.i.

Directeur/ bestuurder

Duur van het dienstverband bepaalde tijd bepaalde tijd zonder dienstbetrekking onbepaalde tijd

Omvang dienstverband 36 uur per week 36 uur per week

Het aanpassen van de bezoldiging van de bestuurder is de uitkomst van overleg tussen de bestuurder en de raad van commissarissen. Drie aspecten kwamen daarbij aan de orde:

· De ontwikkelingen in het loongebouw in de sector.· De ontwikkelingen van de bezoldiging van bestuurders in de semipublieke sector.· De maatschappelijke aanvaardbaarheid van de bezoldiging.

Op het moment dat de bestuurder in dienst trad, is hij/zij ingeschaald op basis van de adviesregeling Arbeidsvoorwaarden Statutair Bestuurder Woningcorporaties (commissie Izeboud). Met de bestuurder maakten wij geen afspraken over een variabele bezoldiging op basis van bepaalde prestatiecriteria.

Pagina 94

11.5



2017 2017 2017 2016€ € € €

J.M. van Schaik W.J. Poortvliet J.A.P.M. Valckx R. de RidderBelastbaar loon 2.194 43.901 38.391 112.487Pensioenafdracht 5.660 19.008Overige vergoedingen 260 44 1.320Totaal 2.194 49.821 38.435 132.815

De bezoldiging van de commissarissen van de Clavis is als volgt:

Naam2017 2016

€ €

J.M. van Schaik 10.971 10.519C.P.M. van Oorschot 8.780 7.013P. van Oorschot 8.780 7.013A. van den Abeele 8.780 7.013

37.311 31.558

Naam Periode actief Functie

J.M. van Schaik 1.1.2015-31.12.2017 Voorzitter (2016)

C.P.M. van Oorschot 1.1.2015-31.12.2017 LidP. van Oorschot 1.1.2016-31.12.2017 LidA. van den Abeele 1.1.2016-31.12.2017 Lid

Aan de commissarissen is over het boekjaar 2017 geen bonus toegekend.

Aan de (voormalige) directeur/bestuurder en de leden van de raad van commissarissen zijn geen leningen verstrekt en was er geen sprake van uitstaande leningen per ultimo 2016 en 2017.

De Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT) is op 6 december 2011 door de Tweede Kamer aangenomen en is met ingang van 1 januari 2013 in werking getreden. De WNT kent een openbaarmakingsregime en een maximale bezoldigingsnorm. Voor woningcorporaties heeft de minister met een staffel van de mogelijkheid gebruik gemaakt om afhankelijk van de omstandigheden meerdere salarisplafonds (staffelnormen) vast te stellen. De bezoldiging van de waarnemend directeuren/bestuurders vallen binnen de feitelijke toegerekendejaarlijkse WNT staffelnorm (Klasse E) voor 2017 van € 132.000. De bezoldiging van de commissarissen valt binnen de feitelijke WNT staffelnorm voor 2017.

Totaal

m.u.v. 1.1.2017-28.2.2017 wnd bestuurder

Pagina 95

11.5



Naam : Dhr. J.M. van SchaikFunctie : waarnemend directeur/bestuurderBeloning : € 2.194Sinds :1 januari 2017 – 28 februari 2017Dienstverband : fulltime

Naam : Dhr. W.J. PoortvlietFunctie : waarnemend directeur/bestuurderBeloning : € 49.820Sinds :1 maart 2017 – 31 juli 2017Dienstverband : fulltime

Naam : Dhr. J.A.P.M. ValckxFunctie : directeur/bestuurder a.i.Beloning : € 38.391Sinds :1 augustus 2017 – 31 december 2017Dienstverband : zonder dienstbetrekking

Naam : Dhr. J.M. van SchaikFunctie Raad : voorzitter (Profiel Volkshuisvesting)Beloning : € 10.791 (niet in dienst)Sinds : 1 januari 2015: lid Raad van Commissarissen

Naam : Dhr. C.P.M. van Oorschot RAFunctie Raad : lid Raad van Commissarissen (Profiel Financiën en Bedrijfseconomie);Beloning: : € 8.780 (niet in dienst)Sinds : 1 januari 2015Functie : vice-voorzitter Raad van CommissarissenSinds 1 januari 2016

Naam : Dhr. P. van OorschotFunctie Raad : Lid (Profiel Vastgoedmanagement)Beloning: : € 8.780 (niet in dienst)Sinds : 1 januari 2016

Naam : Dhr. A. van den AbeeleFunctie Raad : Lid (Profiel Leefbaarheid, Zorg, Welzijn)Beloning: : € 8.780 (niet in dienst)Sinds : 1 januari 2016

1 januari.2016: voorzitter Raad van Commissarissen (m.u.v. 1/1/2017-28/2/2017)

Pagina 96

11.5



De door de directie opgemaakte jaarrekening over 2017 is door de Raad van Commissarissen in haar vergadering van 29 mei 2018 vastgesteld.

Het resultaat over het boekjaar 2017 komt uitsluitend voort uit werkzaamheden op het gebied van volkshuisvesting. De winst van circa € 6,6 mio zal toegevoegd worden aan het eigen vermogen.

De directeur/bestuurder a.i. van Stichting Clavis verklaart dat alle uitgaven in 2017 en alle genomen besluiten uitsluitend in het belang van de volkshuisvesting zijn gedaan.

w.g. J.A.P.M. Valckx,Directeur/ bestuurder a.i.

Terneuzen 29 mei 2018

Pagina 97

11.5



In dit jaarverslag is de jaarrekening 2017 opgenomen zoals deze door de directie is opgemaakt. De jaarrekening 2017 is door Deloitte accountants onderzocht en van een goedkeurende controleverklaring voorzien, zoals elders in dit jaarverslag blijkt.De Raad van Commissarissen geeft haar goedkeuring aan deze jaarrekening.Deze goedkeuring strekt tot decharge van het bestuur voor het gevoerde beleid en beheer.

Aldus getekend door de Raad van Commissarissen van Stichting Clavis te Terneuzen, dd. 29 mei 2018

w.g. Dhr. J.M. van Schaik, voorzitter

w.g. Dhr. C.P.M. van Oorschot, vice-voorzitter

w.g. Dhr. A. van den Abeele

w.g. Dhr. P. van Oorschot

Pagina 98

C.



Pagina 99


De afgegeven controleverklaring van de onafhankelijke accountant is terug te vinden op de volgende pagina's.

Pagina 100





Bezoekadres:Rosegracht 24531 HC Terneuzen

Postadres:Postbus 1504530 AD Terneuzen

Telefoonnummer: 0115-622444E-mail: [email protected]: www.clavis.cc

Documents

wij K gevoel - Clavis · Het verslagjaar stond in het teken van de verdere invoering van het ondernemingsplan voor de periode 2015-2019. Belangrijke speerpunten hierin zijn: ketensamenwerking,