Ekonomia Wykład dla studentów WPiA

dr Gabriela Grotkowska

Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu

Zagranicznego WNE UW

Wykład 1:

Wprowadzenie

Plan zajęć

1. Wprowadzenie

MIKROEKONOMIA

2. Rynek jako podstawowy mechanizm alokacji: popyt, podaż, skutki

naruszania mechanizmu rynkowego, pojęcie elastyczności i jej

zastosowania, nadwyżka konsumenta i producenta

3. Teoria wyboru konsumenta i jej zastosowania

4. Przedsiębiorstwo: maksymalizacja zysku, wybór nakładów, struktury

rynkowe i ich konsekwencje

5. Zawodność mechanizmu rynkowego

MAKROEKONOMIA

6. Wzrost gospodarczy a krótkookresowe fluktuacje w gospodarce

7. Inflacja i bezrobocie

8. Gospodarka otwarta

Literatura

• Bednarski M., Wilkin, J. (red.), Ekonomia dla

prawników i nie tylko, Wydawnictwo Prawnicze

Lexis-Nexis, Warszawa 2003

• Mankiw G., Taylor M., Mikroekonomia oraz

Makroekonomia, PWE 2009

• Begg, D., Fischer, S. i Dornbusch, R., Ekonomia,

PWE Warszawa 1999 (lub późniejsze).

• Sloman J., Podstawy ekonomii, PWE, Warszawa

2001.

Informacje techniczne

• Egzamin końcowy: egzamin testowy z materiału

przedstawianego na wykładzie

• Materiały na www.wne.uw.edu.pl/~ggrotkowska

• Kontakt: ggrotkowska@wne.uw.edu.pl

• Dyżur: środa, godz. 15.00-16.30

Ekonomia…

• Słowo ekonomia wywodzi się z języka greckiego

• Pochodzi od dwóch słów:

• οίκος (oikos) – dom i νομος (nomos) – prawo

reguła

• Pierwszy raz pojawia się u Ksenofonta (V/IV w.

p.n.e.)

• Starożytni rozumieli pod tym pojęciem zasady

prowadzenia gospodarstwa domowego

Ekonomia… bliżej definicji

Ekonomia jest nauką o pewnym aspekcie

działalności człowieka – o gospodarowaniu, czyli

o używaniu dostępnych zasobów w celu

uzyskania zamierzonych efektów

Chcę coś

osiągnąć Muszę czegoś

użyć

Dlaczego warto poznać ekonomię?

• Pomoc w rozwoju kariery zawodowej

• Lepsze rozumienie otaczającego świata

• Funkcje praktyczne ekonomii

• Dobra inwestycja

• Joan Robinson: Ekonomii warto się uczyć choćby

po to, aby nie dać się ekonomistom wodzić za

nos!

Czym dziś zajmuje się ekonomia?

Przykłady zagadnień ekonomicznych:

Jakie mogą być skutki epidemii ptasiej grypy dla przedsiębiorstwa produkującego parówki drobiowe?

Co determinuje chęć do pracy?

Czy dziś w Polsce opłaca się studiować?

Dlaczego trzeba restrukturyzować kopalnie, stocznie i koleje?

O ile wzrosną ceny w przyszłym roku?

Jak stymulować wzrost gospodarczy?

Czy dobre wyniki gospodarcze kraju są zasługą tego rządu?

Co determinuje wielkość zatrudnienia w gospodarce i jak można na nie wpłynąć?

Czy deficyt handlowy jest korzystny dla gospodarki?

Przedmiot zainteresowania ekonomii cd.

Produkcja dóbr i usług (produkty: dobra materialne

oraz usługi, czyli działania, które zaspakajają potrzeby

klienta w trakcie ich świadczenia) np.

wielkość produkcji ogółem w gospodarce

w poszczególnych przedsiębiorstwach

struktura produkcji (co jest produkowane)

stosowana technika produkcji

nakłady rzeczowe i finansowe ponoszone na wytworzenie

produkcji

zarządzanie procesem produkcji

wielkość zatrudnienia

skala i struktura inwestycji

Przedmiot zainteresowania ekonomii

Konsumpcja – użycie, zastosowanie produkcji np.

wydatki całego społeczeństwa,

modele konsumpcji,

struktura i wielkość wydatków poszczególnych nabywców,

czynniki wpływające na konsumpcję

Wymiana dóbr i usług, pracy, kapitału – przekazywanie produktów użytkownikom głównie poprzez mechanizm rynkowy

np. kupno-sprzedaż samochodu, maszyny drukarskiej, domu, zatrudnienie pracownika lub zatrudnienie się u kogoś),

ale też administracyjny (nierynkowy)

poprzez nieodpłatne dostarczanie dóbr lub usług (np. szczepień dla dzieci, usług opiekuńczych dla starszych niezamożnych osób,

Podział wytworzonej produkcji – kto dostaje wytworzone produkty, jaką ich część i na jakiej podstawie

np. ile wynoszą zyski a ile wynagrodzenia za pracę, jakie są różnice wynagrodzeń za pracę, co powoduje, że się one pojawiają i mają określoną skalę, dlaczego jedni są biedni a inni bogaci

Clou ekonomii

http://www.youtube.com/watch?v=wxkdmL3iMCY

&feature=related

Clou ekonomii

Mick Jagger* & the Rolling Stones:

“You can’t always get what you want”

*Absolwent ekonomii na London School of Economics

Zasadniczy problem ekonomii

Zagadnienia ekonomiczne wydają się być niezwykle różnorodne i bezpośrednio ze sobą niezwiązane

W rzeczywistości wszystkie je łączy centralny problem ekonomii:

Ekonomia jest nauką o tym,

jak ludzie radzą sobie z problemem rzadkości

Zarządzanie zasobami społecznymi jest istotne, gdyż z

natury swojej są one (względnie) rzadkie

Rzadkość oznacza, że społeczeństwo dysponuje ograniczonymi zasobami i niemożliwe jest zatem wytworzenie wszystkich dóbr i usług, jakie ludzkie chcieliby posiadać

Konieczność nieustannego podejmowania decyzji i wyborów

Ograniczone zasoby i nieograniczone potrzeby

Skąd potrzeba nieustannych decyzji i wyborów?

Świat jest skończony:

Zasób czynników produkcji (kapitału, ziemi, pracy, energii)

Nasz czas

Technologia, jaką dysponujemy

Informacja, jaką posiadamy

Nasz potrzeby, a raczej pragnienia są nieograniczone

Więcej dóbr, więcej podróży, więcej czasu wolnego etc.

Gospodarowanie = wybór

• Skoro nie można mieć wszystkiego, dokonujemy pewnego wyboru spośród dostępnych możliwości

• Jest to wybór typu coś – za – coś (ang. trade-off) np. nauka czy sen, długie wakacje czy praca zarobkowa, dom czy mieszkanie, wypłata dywidend czy inwestycje

• Potrzebne kryterium wyboru – sprawa często nieoczywista np. sprawa obwodnicy Augustowa

• Problem racjonalności (zasady racjonalnego gospodarowania: max efektu z danych nakładów lub min nakładów dla osiągnięcia założonego efektu)

• Ograniczenia świata – naturalne (np. dostępne surowce naturalne, obszar żyznych ziem) lub sztuczne (stworzone przez człowieka, mające często charakter instytucjonalny tj. charakter reguły, którą trzeba stosować (większość stosuje) np. zajmować się swoimi dziećmi, nie kraść, płacić podatki, nie zanieczyszczać powietrza, wody itp.)

Czy ekonomia jest nauką o pieniądzu?

Jeśli otworzymy dowolną gazetę na

stronie poświęconej zagadnieniom

gospodarczym i ekonomicznym,

może się tak wydawać.

Czy ekonomia jest nauką o pieniądzu?

• Pieniądz ma ogromne znaczenie dla gospodarki,

(szczególnie w analizach krótkookresowych nie

jest dla niej obojętny)

• Pełni w niej rolę smaru – ułatwia jej

funkcjonowanie, ale bez pieniądza zasady

rządzące gospodarką byłyby podobne, choć trudnij

byłoby mieć inflację

• Natomiast koszty funkcjonowania gospodarki

byłyby znacznie wyższe ( patrz: dalej – koszty

transakcyjne)

Koszt alternatywny

Zawsze, kiedy jesteśmy dokonujemy wyboru spośród różnych dóbr rzadkich ponosimy koszt alternatywny

Kosztem alternatywnym związanym z podjęciem określonej decyzji jest wartość najlepszego z dostępnych rozwiązań alternatywnych:

Koszt alternatywny zjedzenia zupy pomidorowej na obiad – nie zjem ogórkowej, a z pomidorów, jakie wrzucę do zupy nie zrobię sałatki

Koszt alternatywny pójścia do kina w sobotnie popołudnie – nie pójdę na spacer, nie będę cieszyć się tymi wszystkimi rzeczami, jakie mogłabym nabyć za 25 złotych

Koszt alternatywny podjęcia pracy zawodowej – w tym czasie mogłabym zająć się domem, leniuchować etc – aktywizując się na rynku pracy tracę te możliwości

Koszt alternatywny założenia własnej firmy – w tym czasie mogłabym pracować u kogoś (najemnie) – zakładając własną firmę tracę ten dochód

Koszt alternatywny trzymania 500 zł w portfelu – gdybym trzymał je w banku w ciągu roku zarobiłabym 20 zł odsetek – kosztem tej decyzji jest utrata tych 20 złotych

Krzywa możliwości produkcyjnych jako przykład problemu wyboru w warunkach ograniczenia

• Graficzną ilustracją ograniczeń gospdoarki i

możliwości wyboru różnej struktury produkcji jest

krzywa (granica) możliwości produkcyjnych

• Jest to zbiór punktów reprezentujących różne

kombinacje (struktury) wytwarzanych w

gospodarce dóbr przy założeniu pełnego

wykorzystania czynników produkcji

Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Krzywa

możliwości

produkcyjnych

A

B

C 2200

600

1000

300 0 700

2000

3000

1000

Liczba

wyprodukowanych

komputerów

D

Krzywa możliwości produkcyjnych: przykład

Liczba

wyprodukowanych

samochodów

Interpretacja poszczególnych punktów

Inna definicja ekonomii

• Poniższa w sposób bardziej bezpośredni odnosi się do istoty ekonomii

• Ekonomia to nauka społeczna, która bada zachowanie ludzi oraz instytucjonalne uwarunkowania w społeczeństwie, które wpływają na proces, w którym względnie rzadkie zasoby są dzielone między alternatywne zastosowania

• Paul Samuelson: „Ekonomia to najstarsza ze sztuk i najmłodsza z nauk”

Rola rynku • Rynek – proces, za pośrednictwem którego wzajemne

oddziaływania nabywców i sprzedawców danego dobra prowadzą do określenia ceny i ilości

• Rynek jest jednym z możliwych mechanizmów alokacji zasobów rzadkich (czyli ich podziału między alternatywne zastosowania)

• Inne możliwe mechanizmy: transfery w rodzinie, zasada wzajemności, nakazy państwa

• Rynkowe transakcje wymiany mogą wiązać się z bezpośrednim spotkaniem (lokalny sklep), ale nie muszą (giełda papierów wartościowych)

• Znaczenie cen jako podstawowego bodźca przy stosowaniu rynku jako mechanizmu alokacji

• Mechanizm rynkowy rozwiązuje trzy podstawowe problemy ekonomii: co jest produkowane, jak jest produkowane i dla kogo

Adam Smith – ojciec ekonomii jako nauki

• A. Smith i zasada niewidzialnej ręki: każdy w egoistycznym dążeniu do własnego jedynie dobra działa w sposób prowadzący do osiągnięcia „najlepszego możliwego” dobra wszystkich, całego społeczeństwa.

• Rynek prowadzi do równowagi optymalnej w sensie Pareto (nikomu już nie można poprawić, aby nie pogorszyć sytuacji innej osoby)

• Gospodarka osiągnie opisane przez Smitha korzyści z funkcjonowania mechanizmu rynkowego tylko wtedy, jeśli dany rynek jest rynkiem doskonale konkurencyjnym (żaden uczestnik gry rynkowej nie może wywierać wpływu na cenę i ilość równowagi): • tylko wtedy niewidzialna ręka zagwarantuje, że równowaga

będzie Pareto optymalna,

• gospodarka będzie efektywna, to znaczy będzie się znajdować na linii ograniczenia możliwości produkcyjnych

Powiązanie ekonomii z innymi naukami

• Ekonomia jako nauka społeczna – powiązania z

socjologią, psychologią, antropologią

• Ekonomia jako nauka o podejmowaniu decyzji

(proces optymalizacji – maksymalizacja lub

minimalizacja – kryterium)

• Ekonomia jako nauka ścisła (język ekonomii)

• Korzystanie przez ekonomię z dorobku innych

nauk (socjologii, biologii, matematyki, fizyki etc.)

Wprowadzenie do metodologii ekonomii

• Obiektywna ocena problemu

• Myślenie analityczne

• Posługiwanie się metodą naukową

Podejście naukowe w ekonomii

• Świadomość problemu

• Hipotezy wyjaśniające problem (MODEL)

• Zebranie danych umożliwiających przetestowanie

hipotezy

• Przetestowanie hipotezy

• Odrzucenie hipotezy lub brak podstaw dla jej

odrzucenia (w ekonomii wiemy, ile nie wiemy;-)

• Kiedy hipoteza znajduje powszechne

potwierdzenie, staje się teorią

Model

• Opisuje zależność

• Ujęcie opisowe, graficzne, sformalizowane

• Podział na zmienne egzogeniczne (wyjaśniające, parametry) i endogeniczne (wyjaśniane)

• Model – „czarna skrzynka”

• Obserwujemy parametry wejściowe

• Oraz wynik – stan równowagi (ustabilizowany wynik)

Zmienne

egzogeniczne

Zmienne

endogeniczne Model

Alternatywne zastosowania ekonomii i jej modeli

Dziś modele i koncepcje ekonomiczne znajdują

swoje zastosowanie w wielu odległych od

ekonomii dziedzinach:

Ekonomika środowiska naturalnego

Ekonomiczna teoria zachowań ludzkich G.

Beckera (przestępczość, dyskryminacja, dóbr

małżeński, altruizm)

Problematyka instytucjonalna (ograniczenia i

bodźce dla działań ludzi)

Nowa ekonomia instytucjonalna: pogranicze

ekonomii i prawa

Narzędzia wykorzystywane w ekonomii

• Rachunek marginalny – rachunek wielkości

krańcowych – zasadnicza rola w modelach

równowagi w tradycji neoklasycznej ekonomii

• Teoria gier – czy konkurencja jest zawsze

optymalna?:

http://www.youtube.com/watch?v=v5jrNoNNtrE

• Problematyka instytucjonalna – badanie

uwarunkowań działalności gospodarczej

• Ekonomia eksperymentalna – połączenie

psychologii i ekonomii

Ogólne zasady dotyczące optymalizacji wyboru

W ekonomii analiza wyborów opiera się o analizę

Wartości krańcowych („granicznych”)

Krańcowa korzyść [MB] – korzyść z tytułu

minimalnej zmiany alokacji

Krańcowy koszt [MC] – koszt związany z

minimalną zmianą alokacji

Jednostki (konsumenci, przedsiębiorstw)

dokonują optymalnego wyboru, kiedy MB = MC

Znaczenie założeń

• Skomplikowanie rzeczywistości powoduje

konieczność przyjmowania w analizie rozmaitych

założeń uproszczających

• Powodują one, iż KAŻDY model ekonomiczny

odbiega od rzeczywistości, ale pozwala to na

analizę zależności i rządzących nią praw

• Założenia nie mogą jednak fałszować

rzeczywistości (stać z nią w sprzeczności)

• Potrzeba świadomości założeń

Homo oeconomicus

Model człowieka gospodarującego – powszechnie występuje jako jedno z założeń większości modeli ekonomicznych (zwłaszcza klasyczna teoria konsumenta i producenta):

Z natury jednostka egoistyczna

Kieruje się indywidualnym interesem

Ma określone preferencje

Postępuje racjonalnie

Dąży do maksymalizacji użyteczności bądź satysfakcji

Czy rzeczywiście spełniamy te założenia?

Efektywność a optymalność

• Kluczowa kategoria w ekonomii – efektywność

• Efektywność: wybór (spośród dostępnych możliwości) charakteryzujący się maksymalnym efektem przy danym nakładzie środków

• Optymalność – najlepszy wybór z punktu widzenia jakiegoś kryterium

• Przykład: kryterium Pareto – alokacja optymalna to taka, w której niemożliwa jest poprawa sytuacji żadnego uczestnika alokacji, bez pogorszenia sytuacji innych osób

Ceteris paribus

• Chcąc poznać mechanizmy działania gospodarki dokonujemy uproszczenie mechanizmu jej funkcjonowania (model)

• Tym niemniej modele pozostają często dość złożone

• Chcąc móc określić wpływ działania poszczególnych zmiennych modelu, zwykle wybieramy jedną zmienną i badamy wpływ jej zmian na wynik modelu

• Oznacza to, iż zakładamy, iż pozostałe warunki w modelu nie zmieniają się

• Ceteris paribus (łac.) = przy pozostałych warunkach niezmienionych

• W tym sensie metoda ekonomii podobna jest do nauk eksperymentalnych, gdzie powtarza się eksperymenty w podobnych warunkach – w ekonomii możliwe jest to tylko na gruncie teoretycznym

Równowaga a optymalność

• Ekonomia bada zwykle procesy, zjawiska dynamiczne

• Koncentruje się wówczas na stanach równowagi (sytuacja, w

której nie występują w gospodarce naturalne siły

prowadzące do wytrącenia układu z tego stanu: nikt z

uczestników gry nie ma motywacji do zmiany swojego

zachowania)

• Równowaga nie ma nacechowania jakościowego

• W pewnych warunkach równowaga ma cechy optimum (np.

równowaga rynkowa w warunkach doskonałej konkurencji),

ale zawsze tak musi być

• Nie należy myśleć o stanie równowagi jako o czymś

pozytywnym

Mikro- i makroekonomia

Mikroekonomia skupia się na indywidualnych podmiotach w gospodarce: Jak gospodarstwa domowe i firmy podejmują decyzje i do

jakich interakcji miedzy nimi dochodzi na poszczególnych rynkach?

Makroekonomia bada zachowanie gospodarki jako całości Interesują ją zjawiska dotyczące całej gospodarki, takie jaki

inflacja, bezrobocie, wzrost gospodarczy

Makroekonomiczny obraz gospodarki nie jest tylko sumą obrazów mikroekonomicznych: np. suma decyzji optymalnych z punktu widzenia poszczególnych podmiotów nie musi być optymalna dla gospodarki jako całości

Ekonomia pozytywna i normatywna

EKONOMIA POZYTYWNA

Sądy opisowe

Jak jest? Jak było? Jak

będzie

Analiza poznawcza

Obiektywne, naukowe

wyjaśnienie zasad

funkcjonowania

gospodarki

Kiedy ekonomiści próbują

wytłumaczyć to, co dzieje

się na świecie, są

naukowcami.

EKONOMIA NORMATYWNA

Sądy wartościujące

Co należy zrobić? Co jest

korzystne, a co nie?

Analiza formułująca

zalecenia

Kiedy ekonomiści próbują

zmienić świat (lub dać

odpowiednie wskazówki) są

doradcami gospodarczymi.

System gospodarczy

System gospodarczy – zbiór powiązanych ze sobą

podmiotów gospodarujących (konsumenci, przedsiębiorstwa

państwo) oraz zbiór więzów je łączących (gdzie przepływają

informacje, rzeczy i środki finansowe)

Światowy system gospodarczy

Narodowy system gospodarczy (np. gospodarka polska)

Ponadnarodowy system gospodarczy (np. Unia Europejska)

Klasyfikacja systemów według dominującego mechanizmu

alokacji, dominującej formy własności i roli państwa):

System rynkowy

Gospodarka nakazowa

Gospodarka mieszana

Zalety systemu rynkowego Milton Friedman (1912 – 2006), laureat nagrody Nobla w dziedzinie

ekonomii, największy współczesny piewca zalet wolnego rynku

Friedman: Wolność gospodarcza i wolny rynek niezbędny dla wolności politycznej

W książce „Wolny wybór” („Free to choose”) Friedman stwierdza, iż istnieją cztery sposoby wydawania pieniędzy:

gdy wydajemy własne pieniądze na siebie samych (wydajemy oszczędnie i celowo, gdyż znamy własne potrzeby)

gdy wydajemy własne pieniądze na kogoś innego (oszczędnie, ale już nie zawsze tak celowo, jak poprzednio)

gdy wydajemy cudze pieniądze na nasze potrzeby (jesteśmy rozrzutni, ale choć wydajemy celowo)

gdy wydajemy cudze pieniądze na kogoś innego - ani oszczędnie (nie nasze pieniądze), ani celowo (nie znamy do końca potrzeb)

Friedman pokazuje, iż państwo wydaje pieniądze w sposób trzeci i czwarty. Za szczególnie szkodliwy uważa czwarty, który nie służy – jego zdaniem, ani gospodarce, ani ludziom, tylko biurokracji

Przyczyny ułomności mechanizmu rynkowego

Jednak w pewnych okolicznościach niewidzialna ręka rynku nie działa:

Zbyt mało jest podmiotów po stronie popytu lub podaży – nie działają mechanizmy hamujące i równoważące rynek – np. monopol

Informacja o rynku nie jest jednakowa dla wszystkich uczestników gry rynkowej

Działalność gospodarcza przekracza ramy rynku– np. fabryka produkująca wyroby chemiczne zanieczyszcza rzekę, naruszając czyjąś własność i nie ponosi z tego tytułu żadnych kosztów – efekty zewnętrzne (ang. externalities)

Czasem korzyści z pewnych dóbr mogą być tak rozproszone, że żaden dostawca nie jest skłonny ich dostarczyć – mechanizm rynkowy może nie doprowadzić do zaspokojenia pewnych potrzeb (zazwyczaj popyt tworzy podaż, ale nie zawsze).

Systemy gospodarcze z dominacją innych mechanizmów alokacji

Gospodarka nakazowa: Wszystkie decyzje dotyczące produkcji i konsumpcji

podejmowane są przez państwo

Państwowa agenda decyzje o tym: co, jak i dla kogo produkować i kieruje szczegółowe nakazy do przedsiębiorstw i gospodarstw domowych

Wady tego systemu: bariera informacyjna, zła struktura bodźców (w tym dla postępu technologicznego), brak konkurencji,

Gospodarka mieszana (większość współczesnych gospodarek): Państwo i sektor prywatny współuczestniczą w

rozwiązywaniu problemów związanych z podziałem zasobów

Dlaczego ekonomiści nie zgadzają się ze sobą?

• Czy stopy procentowe w Polsce powinny być wyższe czy niższe?

• Ekonomia rzadko określa jednoznacznych odpowiedzi, ale nie znaczy to, iż jest wiedzą niepewną, niesprawdzoną

• Złożoność rzeczywistości, jej zmienność i powiązanie z innymi elementami otoczenia społecznego powoduje, iż niemożliwe jest wyłączenie z niej elementów czysto ekonomicznych

• Ekonomiści stosują rozmaite metody badawcze: ten sam problem może omawiać wiele modeli teoretycznych, bazujących na różnych założeniach i prowadzących do odmiennych wniosków (np. znaczenie perspektywy czasowej stosowanej przez badaczy)

• Czy ekonomiści mogą być w 100% obiektywni? W końcu też są ludźmi

Koniec wykładu 1