yavuz_bayram_postmodernizm.pdf

7/28/2019 yavuz_bayram_postmodernizm.pdf

1/5

BAYRAM Yavuz, Postmodernizm zerine, Baykara, Sonbahar (Say: 5),orum 2007, s.37-39.

Bu makale, ilk nce editrln Ed.Prof.Dr.Kemal Yce ve Yrd.Do.Dr.evkiye Kazannyaptklar Edebiyat Bilgi ve Teorileri adl kitap (Lisans Yaynlar, stanbul 2006, s.74-76) iinhazrlanm; ancak ad geen yaynda yazar adna yer verilmediinden Baykara Dergisindede yaymlanmasnn yararl olaca dnlmtr.

POSTMODERNZM (MODERNZM TES)

Dr. Yavuz BAYRAM *

Postmodernizm terimi, sonra anlamndaki ngilizce post n ekiyle ada,

asr anlamndaki yine ngilizce modern kelimesinin birleimiyle oluturulmu bir

kelimedir. Trke karl, modernizm sonras ya da daha yaygn kullanmyla

modernizm tesi olarak da dnlebilir. Ancak Postmodernizm o kadar ok

kafa kartrc ve karmak bir kavramdr ki hakknda tartmalar hl

tamamlanamam, hl zerinde herkesin fikir birliine vard bir tanm

yaplamamtr. (nan, 2004; 32). Postmodernizmin k noktasn, modernizmin

sorgulanmas, biraz daha ileri bir adm olarak, modernizmin almas dncesi

oluturmaktadr.

Modernizmin ok fazla aklc, ok fazla ilevsel yapsndan, zellikle gelimi,endstrilemi lkelerdeki, Batdaki insanlar bknca, onlarn farkllama araylar,

biraz akldan uzaklama, rasyonellikten uzaklama her eyin ilevsel olmasndan

uzaklama hayalleri domu (Baran, Eitgin ve Grel; 2004, 161); bylece

postmodernizm iin uygun bir zemin olumutur. Nihayet insanlarn btn dnce

sistemlerine ve bunlara ait ilkelere inancn yitirmesine sebep olan gelimelerden

sonra postmodernizm ortaya kmtr. Bu anlamda kinci Dnya avana kadar

btn Dnyada yaanan olumsuzluklar ve savan getirdii ykmn nemli bir

etkisi olmutur. Postmodernizm, bundan sonraki dnemlerde pek ok aydnn ve

sanatnn gndemine girmi; 1980li yllarda ise gndemi en ok megul eden

tartmalarn kaynan oluturur hle gelmitir.

Deiik grler bulunmakla birlikte postmodernizm, balangta felsefe,

edebiyat, gzel sanatlar ve mimar gibi alanlarda gndeme gelmitir. Zamanla

*Amasya Milli Eitim Mdrl Basn ve Halkla likiler Sorumlusu.


2/5

2

modernizmin sz konusu olduu her alanda postmodernizmden de sz edilmeye

balanmtr. nk postmodernizm, modernizmin temel ilkelerinin sorgulanmasna

ve eletirel bir gzle deerlendirilmesine dayanr. Temel hedefi de insanl iyiye ve

gzele gtrmede bir trl beklenen baary gsteremeyen modernizmin nedenbaarsz olduu konusunu irdelemek; zaman zaman da bunlarla ilgili nerileri,

herhangi bir ynlendirmeye kalkmakszn ortaya koymaktr.

Roland Barthes, Soren Kierkegaard, Martin Heidegger, Friedrich Nietzsche,

Marcel Duchamp, Jacques Lacan, Edmund Husserl ve Ludwig Wittgenstein gibi

isimler, postmodern bak asnn habercileri; Jean-Franois Lyotard, Ferdinand de

Saussure, Henri Lefebvre, Jacques Derrida, Guy Debord, Michel Foucault, Julia

Kristeva, Jean Baudrillard, Gilles Deleuze ve Richard Rorty gibi isimler ise

postmodern felsefenin en nemli temsilcileri arasnda kabul edilebilirler.

Postmodernizm, edebiyatta hem gerein hem de hayalin grnen ve tahmin

edilenden te yanyla, varlk ve olgularn grnenden te yzleriyle ilgilenir. Dier

yandan sebep-sonu ilikisini, edeb bir metnin olmazsa olmaz artlar arasndan

karm; buna karn gerekle kurmaca arasndaki ilikiyi gl biimde

vurgulamay ama edinmitir. Postmodern metinlerde birok alt metin bir arada

bulunur ve bu metinler, birbirleriyle i ie girmilerdir. Postmodern nitelikler tayan

bir sanatya ait herhangi bir metninde mutlak olan bir tek anlatm tarzn aramak

yersizdir. nk postmodern bir metinde bir deil birden ok anlatm tarznn

uzants bir arada bulunur.

Modernizmin temel ilkelerini byk lde reddeden postmodern anlaya

gre, edeb bir metnin mesajn anlamaya kalkmak, hem beyhude hem degereksizdir. nk okurun yapmas gereken, okuduu metinden birtakm sonular

karmak yerine, metinle btnleerek bir bakma metne katkda bulunmaktr.

Bylece sanatnn metnine de katk salayabilecektir. Kald ki sanat da ancak bu

durumda hedefine bir adm daha yaklam olacaktr.

Postmodernizm, ister sosyal kurumsal yan(yla) ister epistomolojik yanyla

ele alnsn genelde bu hareketin Batda ortaya kan aydnlanmac felsefeye ve bizzat

modernizme yneltilmi bir eletiri olduunu sylemek mmkndr.


3/5

3

Postmodernizm olgusunun, kinci Dnya Savandan sonra bilimsel ve zihinsel bilgi

retiminde Batda yaanan derin krizin, Aydnlanma filozoflarnn genel erevesini

izdii modern paradigmann derin bir sarsnt geirmesi sonucu ortaya kt

sylenebilir (Aslan ve Ylmaz 1, 2006). Postmodernizmin bir baka zellii, Marxnbyk zgrleme anlats, Freudun psikanalitik terapi(si) ve Darwinin evrim

teorisi gibi total anlatlara ve yasalara kar kmasdr ( Aslan ve Ylmaz 2, 2006 ).

Bolaya gre (2006), Postmodernizmi yaratan artlar, Bat insannn

aydnlanmac zihniyete, insan makineletiren hayat tarzna, bilgiyi sadece deneye

hasreden grlere kar duyulan bir gvensizliktir. Ayn zamanda sanayi

inklabndan sonra gelien dorusal ilerlemeci tarih inancna, fizikte gelien

grelik(Einstein)ten ilham alan dorunun izafi olduu fikrine kar bir ktr.

Bilgi ve bilim hayatnda olduu gibi toplumsal hayatta, kltrel hayatta da

gvensizlik vardr. Bilimin basks vardr. Bilgiyi kazan arac kullanan glerin

basklar vardr. Bundan dolay sosyal, siyasi, hukuki, kltrel kurumlar ve onlarn

getirdii kavramlar ve bu kavramlara dayandrlan dorular kapitalist Batnn eitli

oyunlar ve dzmeceleridir. Dzmece kavramlar, dil oyunlar ile yaratlmtr.

Kelimeler ve terimlerle onlarn anlam arasndaki mnasebet salam deil,rastgeledir. Dolaysyla bunlar da greceli (izafi)dir. Btn kavramlar farkl dil ve

farkl inan grublarna ait olduu iin ideolojiktir(ler). Her grup kendi dorularn ve

hayat tarzn yaratr. nsanlar balayan, birletiren kavramlar artk yoktur.

Postmodernist anlay, gereklerin de yapay ve kurmaca olduunu, bunlarn

mevcut kltrler tarafndan insanlara dayatldn; byle teknoloji, bilim ve kltr

ortamnda ferdin yok olduunu dile getirir. Fertler, kitleletirilerek yok edilmektedir.

Kimlikler gruplara gre tayin edilmekte ve insanlar bir takm kategorilere

ayrlmaktadr. u halde kavramlar sorgulanmal, krkrne benimsenmemelidir.

Toplumdaki aznlk (marjinal) gruplarn, etnik hareketlerin, homoseksualite gibi

hareketlerin n plana kmasna meydan verilmemelidir.

Dier yandan Postmodern sanat, modernizmin ldrdne inand

insan deerleri sorgulayarak ie balar. Bunlar sorgularken nerilerde de bulunur.

Modernizmin temel dayanaklarndan olan pozitivizmi, rasyonalizmi vedeterminizmi reddeder. Postmodernizmin temelini oulculuk, tarihlik, tabiata ve


4/5

4

evreye uyum tekil eder. Ayyldz (2005, 654). Postmodernizmin dil ile ilgili

alglamas da allagelmiten farkldr. Zira posmodernist-postyapsalc

amlamada, dilin kendinden baka hibir eyi aktaramayaca (ahin, 2002) gr

hkimdir.

Gnmzde hemen her alanda kar karya gelen modernizm ile

postmodernizm, aada temel aldklar bilimsel yaklamlar ve varsaymlar

asndan karlatrlmlardr. Bu karlatrmann dier alanlar iin temel alnmas

da mmkndr. (Bayram, 2005; 255)

Pozitivist (Olgucu) Bilim Yaklamnn TemelVarsaymlar

Pozitivist tesi (Yorumlayc) BilimYaklamnn Temel Varsaymlar

1.Bilimsel ilerleme birikimseldir.2.Bilimsel bilgi, tek meru bilgidir. Metafizik

iddialar, normatif ifadeler, deer yarglar vekanaatler meru bilgi deildir.

3.Grgl verilerin derlenmesi vedeerlendirilmesinde, kuram oluturulmasndanormatif bak alarna, deer yarglarna,kanaatlere ve kiisel bak alarna yer yoktur.Aratrmac, gzlemledii olgu ve/veya olaydan

bamszdr.

4.Meru bilgiye ancak mantk ve matematiikullanarak, doa bilimlerinin yntemleri ileulalabilir. Kavramlar, gereklerin saysal olarakllmesine olanak tayacak ekilde ilevsel hlegetirilmelidir.

5.Bilimin amac, neden-sonu ilikilerini aakarmak ve dzenlilikleri aklayan kanunlarortaya koymaktr.

(Altunk vd. 2002, 4).

1.Bilimsel aamalarn hibir aamas deeryarglarndan bamsz deildir.

2.Tek doru yntem sz konusu deildir.3.Bilimsel alma, metafizik temellere

dayanabilir. Yani bir bilimsel kuramntemel varsaymlar ampirik olarak testedilebilir nitelikte olmayabilir.

4.Bilimcilerin almalarnda kanaatlerini,inanlarn ve ikna yntemlerini ve retoriitemel almalar matematik ve istatistikyntemleri temel almalaryla edeerdedir.

(Altunk vd. 2002, 8).

5.Toplumdan soyutlanm sadece birsekinler grubuna hitap eden bilim,zgrletirici olma yerine totaliter olmariskini tamaktadr.

(Altunk vd. 2002, 12).

Son yllarda Jean-Franois Lyotardn Postmodern Durum (ev. Ahmet

idem), David Harveyin Postmodernliin Durumu (ev. Sungur Savran), Madan

Sarupun Postyapsalclk ve Postmodernizm (ev. Abdlbaki Gl), Perry

Andersonun Postmodernitenin Kkenleri (ev. Elin Gen), Marshall Bermann Kat

Olan Herey Buharlayor (ev. .Altu - B.Peker ), Agnes Heler ve Ference Feherin

Postmodern Politik Durum (ev. kr Argn, Osman Aknhay), Sezgin Kzlelikin

Postmodernizm: Modernlik Projesine Bir Bakaldr, Pauline Marie Rosenaunun

Post-Modernizm ve Toplum Bilimleri (ev. Tuncay Birkan), Alain Tourainen


5/5

Documents

yavuz_bayram_postmodernizm.pdf