Embed Size (px)
Citation preview
19
BD OCAK 2019
Sarıkamış’ta ne oldu?Osmanlı İmparatorluğu’nun Birinci Dünya Savaşı’na girişi ve savaş planları kendi inisiyatifi dışında, imparatorluğun çıkar-larından çok müttefiklerinin (Almanya ve Avusturya Maca-ristan İmparatorluğu) çıkarlarına göre planlanmış ve yürü-tülmüştür. savaş planını hazırlayan Genelkurmay yetkilileri (ikinci başkan dahil), ordu komutanları /kurmay başkanları Alman generallerdir.
Yılmadan YorulmadanDr. Cihangir Dumanlı
Sarıkamış Dersleri
103 yıl önce Birinci Dünya Savaşının başlangıcında Doğu (Kafkas) Cephesinde yaşanan olaylar her düzeyde alınacak çok acı derslerle doludur.
20
BD OCAK 2019
muharebelerinin sonunda Rus ordusu Azap mevzilerinde, 3. Ordu ise Erzurum doğusundadır. Enver Paşa Almanların isteğine uygun olarak yeni bir taarruzla Rus ordu-sunu imha ederek Sarıkamış’ı ele geçirmek istemektedir. Daha büyük amacı da Kafkasya’ya girerek Turan hayalini gerçekleştirmektir. Alman ve Avusturya orduları Avrupa cephesinde Ruslar karşısında zor durumda olduklarından bir an önce Doğu Anadolu’da yeni bir cephe açılarak Rus ordusunu bir kısmını buraya çekmekte acele etmektedir. Hasan Tahsin Paşa ise ordunun kış harekatına hazır olmadığı gerekçesi ile baharı beklemekten yanadır. Akademiden öğrencisi Enver Paşa ile anlaşamayan Hasan Tahsin Paşa istifa etmiş, Başkomutan Vekili, Harbiye Nazırı ve Genelkurmay Başkanı Enver Paşa 3. Ordu Komu-tanlığını da üstüne almıştır.
3. ordu 9, 10 ve 11. Kolor-dular ile aşiret (kürt) süvari kolor-dusundan oluşmaktadır. Enver Paşa’nın taarruz planı 11. Kolordu ile Aras nehri mihverinde Rus ordu-sunu cepheden tespit ederken 9. Ve 10. Kolordularla kuzeyden geniş bir kuşatma ile Rus ordusunun çekilme yollarının kesmek ve Sarıkamış’ı almaktır. üç kolordu 25 Aralık’ta Sarıkamış batısına yaklaşacak ve koordineli taarruz edeceklerdir. Süvari kolordusu ise daha derin bir çevirme harekatı ile Rus Kafkas Ordusunun gerisinde ayaklanmalar çıkaracak ve Kafkas ordusunun takviyeler almasını önleyecektir.
Akdeniz’de İngiliz gemilerinden kaçan Alman gemileri (Goeben ve Breslau) 10 Ağustos 1914’de Harbiye Nazırı Enver Paşa’nın emri ile Çanakkale boğazından içeri alınmış, 22 Ekim’de Osmanlı gemisi görüntüsü verilerek Yavuz ve Midilli isimleri ile Karadeniz’e çıkartılmış-lardır. Yine Enver Paşa’nın Kara-deniz Donanma Komutanı Alman Amiral Souchon’a verdiği talimat gereği Osmanlı Karadeniz donan-ması 29 Ekim’de Rus gemi ve liman-larına taarruz ederek savaşı fiilen başlatmıştır. Almanya’nın amacı Kafkasya’da bir cephe açarak Avru-pa’daki Rus baskısını azaltmaktır.
İlk Muharebeler: Köprü-köy-Azap Muharebeleri
Rusya Karadeniz baskısına tepki olarak 1 Kasım’da Türk sınırını geçerek sıklet merkezi ile Sarıkamış-Erzurum istikametinde taarruz etmiştir (Sarıkamış 1878 Berlin anlaşmasından itibaren Rusya’nın elindeydi). 3. Ordu Rus ordusunun Erzurum’a ilerlemesini durdurmuş ve karşı taarruzla Azap mevzilerine (Horasan kuzeyi, Oltu çayının doğusu) atmıştır. Ağırlaşan kış koşulları, ikmal zorlukları, 3. Ordunun kış harekâtına hazır olma-ması, salgın hastalıklar ve cephane (özellikle topçu) yersizliği nedeniyle Ordu Komutanı Hasan Tahsin Paşa taarruzu ilerletememiş ve 3. Orduyu Erzurum’a geri çekmiştir.
Sarıkamış Harekâtı:Köprüköy-Azap
21
BD OCAK 2019
Ancak eğitimsiz ve disiplinsiz süvari kolordusu ilk çatışmada dağılmıştır.
3. ordu 22 Aralık 1914’de ileri yürüyüşe başlamış 9. Kolordunun bazı tümenleri 25 Aralık’ta Sarı-kamış önüne ulaşmıştır. Ancak en kuzeyden kuşatma yapacak olan 10. Kolordunun Komutanı Albay Hafız Hakkı, plana aykırı olarak kuşatma kolunu uzatmış ve eksi kırk derece
soğukta, bir metre karda yürü-yerek 3200 rakımlı Allahuekber Dağını aşmak zorunda kalmıştır. Sarıkamış harekâtının en kritik olayı 10. Kolordunun Allahuekber Dağında çoğu donmak olmak üzere % 90 zayiat vermesi ve gecikmesi nedeniyle üç kolordunun planda
Enver Paşa Almanların isteğine uygun olarak yeni bir taarruzla Rus ordusunu imha ederek Sarıkamış’ı ele geçirmek istemiştir.Daha büyük amacıTuran hayalini gerçekleştirmektir
Enver Paşa
10. Kolordunun Allahuekber Dağında çoğu donmak olmak üzere % 90 zayiat vermesi Sarıkamış harekâtının en kritik olayıdır.
22
BD OCAK 2019
Sonuçlar:1. Beş kez girişimde
bulunulmasına rağmen Sarıkamış alınamamış, Enver Paşa’nın Turan hayali gerçekleşme-miştir.
2. Toplam 1,5 milyon Rus askeri bu cepheye angaje edilerek Alman istekleri yerine getirilmiştir.
3. 120 000 askerle harekâta başlayan 3. Ordu Erzurum’a döndü-
ğünde 12.000 asker kalmıştır. (% 90 zayiat)
4. Zayiatın çok büyük bir kısmı donmalar ve hastalık (tifus) nede-niyledir.
5. 3. Ordunun erimesi Doğu Anadolu’da kuvvet boşluğu yaratmış, Rusya 1916 yılında daha geniş bir işgal imkanı bulmuştur.
6. Ermeni tehciri zorunlu hale gelmiştir.
7. Rusya’nın talebi üzerine müttefikleri İngiltere ve Fransa Çanakkale’de yeni bir cephe açmış-lardır.
Alınacak dersler:1. Bir devlet ekonomik
bakımdan zayıf olursa güçlü devlet-lerle ittifak yapmak zorunda kalır, bu ittifak güçlü devlet lehine işler.
2. Ortak çıkarlarımız olmayan devletlerle ittifak yapılmaz.
3. Ordunun komutası yabancı-lara bırakılamaz.
4. Harekâtın koşullarına hazır
öngörülen koordineli taarruzunun mümkün olmamasıdır. Buna rağmen Enver paşa gelebilen birliklerle parça parça taarruz etmiş Sarıka-mış’a girmek için beş girişimi de başarısız olmuştur.
Bu arada cepheye kadar gelen demiryolu sayesinde Rus ordusu Sarıkamış’ı takviye etmiş ve savunma tedbirlerini artırmıştır. 3. ordu zayiat verirken Rus ordusunun takviyelerle güçlenmesi sonunda taarruz inisiyatifi Rus ordusuna geçmiştir. Rus karşı taarruzu karşısında 4 Ocak’ta geri çekilme emri verilmiş, Enver Paşa ordunun komutasını Hafız Hakkı Paşa’ya bırakarak 8 Ocak’ta İstanbul’a dönmüştür.
3. ordunun yenilmesinde Osmanlı vatandaşı yerli Ermenilerin
düşmanla işbirliği yapmaları önemli bir etken olmuş ve tehciri zorunlu hale getirmiştir.
Allahuekber Dağında donarak şehit olan askerlerimiz
23
BD OCAK 2019
olmadan harekata başlatılmamalıdır.5. Enver Paşa harekâttan önce
ordu birliklerini denetlemiş ancak denetlenen birlik komutanları noksanlarını komutana göster-mekten çekinmişlerdir. Komutan yaklaşılabilir olmalı ve kandırılma-malıdır.
6. Plan taktik açıdan kağıt üzerinde güzel gözükebilir, fakat yeterli lojistikle desteklenmezse başarısız olur.
7. Enver Paşa, birliklerin noksanlarını bilen Hasan Tahsin Paşa’nın tavsiyesine uymamış (baharı beklememiş) askerin kahra-manlığına güvenerek taarruz emri vermiştir. Kahramanlığa ve şansa dayalı plan yapılamaz.
8. Alay komutanlığı dahi yapmayan, muharebe deneyimi olmayan Enver Paşa saraya yakın-lığı ve iktidardaki İttihat Ve Terakki Partisi’nin (İTP) üst kademesinde olması nedeniyle ordunun en yüksek makamlarına getirilmiştir. Orduda terfi ve atamalar sadakata göre değil, liyakata göre yapılma-lıdır.
9. Almanlara yakın olan iktidar-daki İTP yöneticileri harekâtın icra-sına müdahale etmişlerdir. Siyasiler harekatın icrasına karışmamalıdır.
10. Hasan Tahsin Paşa’nın isti-fası üzerine 3. Ordu komutanlığını üstüne alan Enver Paşa emrindeki birlikleri tanımamaktadır. Birlikler de ordu komutanını tanımamaktadır. Komutan ve birlikler birbirlerini tanımalı ve yeteneklerini bilmelidir.
11. Enver Paşa 9. Kolordunun
en önünde yürümüş ve en ilerdeki birliklerin taktik harekatına müda-hale ermiştir. Her komutan kendi seviyesinde komutanlık yapmalıdır.
12. Birliklere yeteneklerini aşan görevler verilmemelidir.
13. Birlikler parça parça kulla-nılmamalıdır.
14. Hafız Hakkı’nın yaptığı gibi üst komutana sorulmadan plan değiştirilmemelidir
15. 3. ordunun takviyeleri en son istasyon olan Pozantı’dan cepheye 900 kilometreyi bir ayda yürüyerek gelirken Rus takviyeleri ve ikmal maddeleri Sarıkamış’a kadar trenle gelebilmişlerdir. Bu harekat demir-yolunun önemini göstermiştir.
16. 3. Ordunun zayiatının çok büyük bir kısmı donmalar ve tifüs nedeniyledir. Cepheye kadar yeterli sıhhi tahliye ve tedavi sistemi ulaştı-ramazsa zayiat miktarı artar.
Enver Paşa, birliklerin noksanlarını bilen Hasan Tahsin Paşa’nın tavsiyesine uymamış askerin kahramanlığına güvenerek taarruz emri vermiştir. Kahramanlığa ve şansa dayalı plan yapılamaz.
