zakon_za_obligacionite_odnosi.pdf

ZAKON ZA OBLIGACI ONITE ODNOSI

Del prvi

OSNOVI NA OB LIGACIONITE ODNOSI

(OP[T DEL)

Glava I

OSNOV NI ODREDBI

Cel i sodr ìna na zakonot^len 1

So ovoj zakon se ureduvaat osnovite na obligacionite odnosi, dogovornite i drugi obligacioni odnosi vo prometot na stoki i uslugi.

U~esnici na obligaci onite odnosi^len 2

U~esnici vo obligacionite odnosi se pravni i fizi~ki lica.

Sloboda na ureduvaweto na obligaci onite odnosi^len 3

U~esnicite vo prometot slobodno gi ureduvaat obligacionite odnosi vo sog-lasnost so Usta vot, zakonite i dobrite obi~ai.

Ramnopravnost na u~esnicite vo obligaci oniot odnos^len 4

U~esnicite vo obligacioniot odnos se ramnopravni.

Na~elo na sovesnost i ~esnost^len 5

Vo zasnovuvaweto na obligacionite odnosi i ostvaruvaweto na pravata i ob-vrskite od tie odnosi u~esnicite se dol`ni da se pridrùvaat kon na~eloto na sovesnost i ~esnost.

Zabrana na zloupotreba na pravo^len 6

Zabraneto e vr{eweto na pravo od obligacionite odnosi sprotivno na celta zaradi koja e toa so zakon ustanoveno ili priznaeno.

Zabrana na sozdavawe i iskoristuvawe na monopolska polo`ba

^len 7Vo zasnovuvaweto na obligacionite odnosi u~esnicite ne moàt da ustano-

vat prava i obvrski so koi za koj i da e od niv ili za drug se sozdava ili se is-koristuva monopolskata polo`ba na pazarot.

Na~elo na ednakva vrednost na davaweto^len 8

(1) Vo zasnovuvaweto na dvostrani dogovori, u~esnicite trgnuvaat od na~e-loto na ednakva vrednost na zaemnite davawa.

(2) So zakon se opredeluva vo koi slu~ai naru{uvaweto na toa na~elo povle-kuva pravni posledici.

Zabrana na predizvikuvawe na {teta^len 9

Sekoj e dolèn da se vozdrì od postapka so koja moè na drug da mu prediz-vika {teta.

Dol`nost za ispol nuvawe na obvrski^len 10

(1) U~esnicite vo obligacioniot odnos se dol`ni da ja izvr{at svojata obvr-ska i se odgovorni za nejzinoto ispol nuvawe.

(2) Obvrskata moè da se zgasne samo so soglasnost na voljite na u~esnicite vo obligacioniot odnos ili vrz osnova na zakon.

Odnesuvawe vo izvr{uvaweto na obvrskite i vo ostvaruvaweto na pravata

^len 11(1) U~esnikot vo obligacioniot odnos e dolèn vo izvr{uvaweto na svojata

obvrska da postapuva so vnimanie koe vo pravniot promet se bara vo soodvet-niot vid obligacioni odnosi (vnimanie na dobar stopanstvenik, odnosno vnima-nie na dobar doma}in) .

(2) U~esnikot vo obligacioniot odnos e dolèn vo izvr{uvaweto na obvrska od svojata profesionalna dejnost da postapuva so zgolemeno vnimanie, spored pravilata na struka ta i obi~aite (vnimanie na dobar stru~wak) .

(3) U~esnikot vo obligacioniot odnos e dolèn vo ostvaruvaweto na svoeto pravo da se vozdrì od postapka so koja bi se ote`nalo izvr{uvaweto na ob-vrskata na drug u~esnik.

Obvr ski sprema gra|anite kako potro{uva~i i korisnici na uslugi

^len 12 Vo zasnovuvaweto na obligacionite odnosi i ostvaruvaweto na pravata i ob-

vrskite od tie odnosi, subjektite se dol`ni (koga so vr{eweto na svojata dej-nost neposredno zadovoluvaat potrebi na gra|anite), svoite prava i obvrski da gi ureduvaat i vr{at na na~in so koj se obezbeduva po~ituvawe na osnovnite prava na potro{uva~ite i korisnicite na uslugi utvrdeni so ovoj zakon, drug zakon i me|unarodnite dogovori ratifikuvani od Republika Makedonija.

Re{ava we na sporovi na miren na~in^len 13

U~esnicite vo obligacioniot odnos }e nastojuvaat sporovite da gi re{avaat so usoglasuvawe, posreduvawe ili na drug miren na~in.

Dispozitiven karakter na odredbite na zakonot

^len 14 U~esnicite moàt svojot obligacionen odnos da go uredat poinaku otkolku

{to e opredeleno so ovoj zakon, ako od oddelna odredba na ovoj zakon ili drug zakon ili od nejzinata smisla ne proizleguva ne{to dru go.

Primena na dobrite delovni obi~ai^len 15

(1) U~esnicite vo obligacionite odnosi se dol`ni vo pravniot promet da postapuvaat vo soglasnost so dobrite delovni obi~ai.

(2) Vrz obligacionite odnosi se primenuvaat uzansite ako u~esnicite vo ob-ligacionite odnosi ja dogovorile nivnata primena ili ako od okolnostite pro-izleguva deka ja sakale nivnata primena.

Primena na drugi zakoni^len 16

Vrz obligacionite odnosi {to se ureduvaat so drugi zakoni se primenuvaat odredbite od ovoj zakon vo pra{awata {to ne se uredeni so toj zakon.

Primena na oddelni odredbi ^len 17

(1) Odredbite od ovoj zakon {to se odnesuvaat na dogovorite se primenuvaat vrz site vidovi dogovori, osven ako za trgovski te dogovori poinaku ne e izre~-no opredeleno.

(2) Trgovski dogovori vo smisla na ovoj zakon, se dogovori {to trgovskite dru{tva i drugite pravni lica {to vr{at stopanska dejnost, kako i imatelite na du}ani i drugi poedinci koi vo vid na registrirano zanimawe vr{at nekoja stopanska dejnost, gi sklu~uvaat me|u sebe vo vr{eweto na dejnostite {to so~i-nuvaat predmeti na nivnoto rabotewe ili se vo vrska so tie dejnosti.

(3) Odredbite od ovoj zakon {to se odnesuvaat na dogovorite soobrazno se primenuvaat i vrz drugite pravni raboti.

Glava II

NASTANUVAWE NA OBVRSKITE

Oddel 1

DOGOVOR

Otsek 1

SKLUÛVAWE NA DOGOVOROT I SOG LASNOST NA VOLJITE

Koga dogovorot e sklu~en^len 18

Dogovorot e sklu~en koga dogovornite strani se spogodile za su{testvenite sostojki na dogovorot.

Zadolìtelno sklu~uvawe i zadolìtelna sodrìna na dogovorot

^len 19 (1) Ako nekoj spored zakonot e obvrzan da sklu~i dogovor, zainteresiranoto

lice moè da bara takviot dogovor da se sklu~i bez odlagawe.(2) Odredbite na propisite so koi, delumno ili vo celost, se opredeluva so-

drìnata na dogovorot se sostavni delovi na tie dogovori i gi nadopolnuvaat ili vleguvaat na mestoto na dogovornite odredbi koi ne se vo soglasnost so niv.

Izjava na voljata^len 20

(1) Voljata za sklu~uvawe na dogovor moè da se izjavi so zborovi, so voobi-~aenite znaci ili so drugo odnesuvawe od koe so sigurnost moè da se zaklu~i za nejzinoto postoewe.

(2) Izjavata na voljata mora da bide napravena slobodno i seriozno.

Dozvola i odobrenie^len 21

(1) Koga za sklu~uvawe na dogovor e potrebna soglasnost od nekoe treto lice, ovaa soglasnost moè da bide dadena pred sklu~uvaweto na dogovorot, kako dozvola ili po negovoto sklu~uvawe, kako odobrenie, ako so zakon ne e propi-{ano ne{to dru go.

(2) Dozvolata, odnosno odobrenieto mora da bide dadeno vo forma propi{a-na za dogovorite za ~ie sklu~uvawe se dava.

Pregovori^len 22

(1) Pregovorite {to mu prethodat na sklu~uvaweto na dogovor ne obvrzuvaat i sekoja strana moè da gi prekine sekoga{ koga saka.

(2) Stranata {to vodela pregovori bez namera da sklu~i dogovor odgovara za {tetata nastanata so vode weto na pregovorite.

(3) Odgovara za {tetata i stranata {to vodela pregovori so namera da sklu-~i dogovor, pa se otkaè od taa namera bez osnovana pri~ina i so toa na druga-ta strana i predizvika {teta.

(4) Ako ne se spogodat poinaku, sekoja strana gi podnesuva svoite tro{oci okolu podgotovkite za sklu~uvawe na dogovorot, a zaedni~kite tro{oci gi pod-nesuvaat vo ednakvi delovi.

Vreme i mesto na sklu~uvawe na dogovor^len 23

(1) Dogovorot e sklu~en onoj moment koga ponuduva~ot }e primi izjava od po-nudeniot deka ja prifa}a ponudata.

(2) Se smeta deka dogovorot e sklu~en vo mestoto vo koe ponuduva~ot imal svoe sedi{te, odnosno ìveali{te vo momentot koga ja napravil ponudata.

Ponuda^len 24

(1) Ponudata e predlog za sklu~uvawe na dogovor napraven za opredeleno li-ce koj gi sodrì site su{testveni sostojki na dogovorot taka {to so negovoto prifa}awe bi moèl da se sklu~i dogovor.

(2) Ako dogovornite strani po postignatata soglasnost za su{testvenite sos-tojki na dogovorot ostavile nekoi sporedni to~ki za podocna, dogovorot se sme-ta sklu~en, a sporednite to~ki , ako samite dogovara~i ne postignat soglasnost za niv, }e gi uredi sudot vodejki smetka za prethodnite pregovori, utvrdenata praktika me|u dogovara~ite i obi~aite.

Op{ta ponuda^len 25

Predlogot za sklu~uvawe dogovor napraven za neopredelen broj lica, {to gi sodrì su{testvenite sostojki na dogovorot, za ~ie sklu~uvawe e namenet, va-ì kako ponuda, dokolku ne proizleguva poinaku od okolnostite na slu~ajot ili od obi~ajot.

Izlagawe na sto ki^len 26

Izlagaweto na stoki so ozna~uvawe na cenata se smeta za ponuda, dokolku ne proizleguva poinaku od okolnostite na slu~ajot ili od obi~a jot.

Ispra}awe na katalozi i oglasi^len 27

(1) Ispra}aweto na katalozi, cenovnici, tarifi i drugi izvestuvawa, kako i oglasite napraveni preku pe~atot, so letoci, po radioto, televizijata ili na nekoj drug na~in ne pretstavuvaat ponuda za sklu~uvawe dogovor, tuku samo po-kana da se napravi ponuda pod objavenite uslovi.

(2) Ispra}a~ot na takvite pokani }e odgovara za {tetata {to bi ja pretrpel ponuduva~ot, ako bez osno vana pri~ina ne ja prifatil negovata ponuda.

Dejstvo na ponudata^len 28

(1) Ponuduva~ot e vrzan so ponudata osven ako ja isklu~il svojata obvrska da ja odrì ponudata, ili ako toa isklu~uvawe proizleguva od okolnostite na ra-botata.

(2) Ponudata moè da se otpovika samo ako ponudeniot go primil otpovikot pred priemot na ponudata ili istovremeno so nea.

Rok do koga ponudata obvrzuva^len 29

(1) Ponudata vo koja e opredelen rokot za nejzino prifa}awe go obvrzuva po-nuduva~ot do istekot na toj rok.

(2) Ako ponuduva~ot vo pismo ili vo telegrama go opredelil rokot za prifa-}awe, }e se smeta deka toj rok zapo~nal da te~e od datumot ozna~en vo pismoto, odnosno od denot koga telegramata e predadena na po{ta.

(3) Vo slu~aj pismoto da ne e datirano, rokot za prifa}awe na ponudata te~e od momentot koga pismoto e predadeno na po{ta.

(4) Ponudata napravena za otsutno lice vo koja ne e opredelen rokot za pri-fa}awe, go vrzuva ponuduva~ot za vremeto koe e redovno potrebno ponudata da stigne do ponudeniot, ovoj da ja razgleda, da odlu~i za nea i odgovorot za pri-fa}aweto da stigne do ponuduva~ot.

Forma na ponudata^len 30

Ponudata na dogovorot za ~ie sklu~uvawe so zakon e utvrdeno posebna forma go obvrzuva ponuduva~ot samo ako e napravena vo taa for ma.

Prifa}awe na ponudata^len 31

(1) Ponudata e prifatena koga ponuduva~ot }e ja primi izjavata od ponudeni-ot deka ja prifa}a ponudata.

(2) Ponudata e prifatena i koga ponudeniot }e go isprati predmetot ili }e ja plati cenata, kako i koga }e stori nekoe drugo dejstvie koe vrz osnova na po-nudata, praktikata utvrdena me|u zainteresiranite strani ili obi~ajot, moè da se smeta kako izjava za prifa}awe.

(3) Prifa}aweto moè da se otpovika ako ponuduva~ot ja primi izjavata za otpovikuvawe pred izja vata za prifa}aweto ili istovremeno so nea.

(4) Prifa}aweto na ponudata za dogovor za ~ie sklu~uvawe so zakon e utvr-dena posebna forma, go obvrzuva ponudeniot samo ako e napravena vo taa for-ma.

Prifa}awe na neposredna ponuda^len 32

(1) Ponudata napravena za prisutno lice se smeta odbiena ako ne e prifate-na bez odlagawe, osven ako od okolnostite proizleguva deka na ponudeniot mu pripa|a izvesen rok za razmisluvawe.

(2) Ponudata napravena po telefon, teleprinter ili po neposredna radiovr-ska se smeta kako ponuda za prisutno lice.

Prifa}awe na ponudata so predlog da se izmeni^len 33

Ako ponudeniot izjavi deka ja prifa}a ponudata i istovremeno predloì taa da se izmeni ili dopolni vo ne{to, se smeta deka ponudata ja odbil i deka od svoja strana mu napravil druga ponuda na svojot porane{en ponuduva~.

Mol~ewe na ponudeniot^len 34

(1) Mol~eweto na ponudeniot ne zna~i prifa}awe na ponudata.(2) Nema dejstvo odredbata vo ponudata deka mol~eweto na ponudeniot ili

nekoe drugo negovo propu{tawe (na primer, ako ne ja odbie ponudata vo opre-delniot rok ili ako isprateniot predmet za koj mu se nudi dogovor ne go vrati vo opredeleniot rok i sli~no) }e se smeta kako prifa}awe.

(3) Koga ponudeniot se nao|a vo postojana delovna vrska so ponuduva~ot vo pogled na op redeleni stoki, se smeta deka ja prifatil ponudata {to se odnesu-va na takvite stoki, ako ne ja odbil vedna{ ili vo opredeleniot rok.

(4) Liceto koe mu se ponudilo na drug da gi izvr{uva negovite nalozi za vr-{ewe na opredeleni raboti, kako i liceto vo ~ija delovna dejnost spa|a vr{e-weto na takvite nalozi, dol`no e da go izvr{i dobieniot nalog ako ne go odbi-lo vedna{.

(5) Ako vo slu~ajot od stav (4) na ovoj ~len ponudata, odnosno nalogot ne e od-bien se smeta deka dogovorot e sklu~en vo momentot koga ponudata, odnosno na-logot stignal do ponudeniot.

Zadocne to prifa}awe i zadocneto dostavuvawe na izjavata za prifa}awe

^len 35 (1) Prifa}aweto na ponudata izvr{ena so zadocnuvawe se smeta kako nova

ponuda od strana na ponudeniot. (2) Dogovorot e sklu~en, ako izjavata za prifa}awe na ponudata e napravena

navremeno, no stignala do ponuduva~ot po istekot na rokot za prifa}awe, a po-nuduva~ot znael ili moèl da znae deka izja vata e ispratena navremeno..

(3) Dogovorot od stav (2) na ovoj ~len ne e sklu~en ako ponuduva~ot vedna{, a najdocna prviot nareden raboten den po primaweto na izjavata, ili i pred primaweto na izjavata, a po istekot na rokot za prifa}awe na ponudata, go iz-vesti ponudeniot deka poradi zadocnuvawe ne se smeta vrzan so svojata ponu-da.

Smrt ili nesposobnost na edna strana^len 36

Ponudata ne go gubi dejstvoto ako smrtta ili nesposobnosta na edna strana nastapila pred nejzinoto prifa}awe, osven ako sprotivno proizleguva od na-merata na stranite, obi~a jot ili prirodata na rabotata.

Preddogovor^len 37

(1) Preddogovor e takov dogovor so koj se prezema obvrska da se sklu~i po-docna drug, glaven dogovor.

(2) Ako propi{anata forma e uslov za polnovanos ta na glavniot dogovor, toga{ odredbite na ovoj zakon za formata na glavniot dogovor vaàt i za preddogovorot,

(3) Preddogovorot obvrzuva ako gi sodrì su{testvenite sostojki na glavni-ot dogovor.

(4) Na barawe od zainteresiranata strana sudot }e i naloì na drugata stra-na koja odbiva da pristapi kon sklu~uvawe na glavniot dogovor da go napravi toa vo rokot {to }e i go opre deli.

(5) Sklu~uvawe na glavniot dogovor moè da se bara vo rok od {est meseci od istekot na rokot predviden za negovo sklu~uvawe, a ako toj rok ne e predvi-den, toga{ od denot koga spored prirodata na rabotata i okolnostite dogovo-rot trebalo da bide sklu~en.

(6) Preddogovorot ne obvrzuva ako okolnostite od negovoto sklu~uvawe tol-ku se izmenile {to ne bi bil ni sklu~en da postoele takvi okolnosti vo toa vreme.

II. PREDMET

Kakov mora da bide predmetot na obvrskata ^len 38

(1) Dogovornata obvrska moè da se sostoi vo davawe, storuvawe, nestoruva-we ili trpewe.

(2) Dogovornata obvrska mora da bide vozmona, doz volena i opredelena,odnosno opredeliva.

Ni{tovnost na dogovorot poradi predmetot^len 39

Koga predmetot na obvrskata e nevozmoèn, nedozvolen, neopredelen ili ne-opredeliv, dogovorot e ni{toven.

Dopolni telna mo`nost^len 40

Dogovorot sklu~en pod odloèn uslov ili rok e polnovaèn ako predmetot na obvrskata koj vo po~etokot bil nevozmoèn stanal vozmoèn pred ostvaru-vaweto na uslovite ili istekot na rokot.

Koga predmetot na obvrskata e nedozvolen^len 41

Predmetot na obvrskata e nedozvolen ako ne e vo soglasnost so Ustavot, za-konite i i dobrite obi~ai.

Koga predmetot e opredeliv^len 42

(1) Predmetot na obvrskata e opredeliv ako dogovorot sodrì podatoci so pomo{ na koi moè da se opredeli ili ako stranite mu ostavile na treto lice da go opredeli.

(2) Ako tretoto lice ne saka ili ne moè da go opredeli predmetot na obvrs-kata, dogovorot e ni{toven.

III. OSNOVA

Dozvolena osnova^len 43

(1) Sekoja dogovorna obvrska mora da ima dozvolena osnova. (2) Osnovot e dozvolen ako e vo soglasnost so Ustavot, zakonite i dobrite

obi~ai.(3) Se pretpostavuva deka obvrskata ima osnova iako ne e izra zena.

Ni{tovnost na dogovorot poradi osnovot^len 44

Ako osnovot ne postoi ili ne e dozvolen, dogovorot e ni{toven.

Pobudi za sklu~u vawe dogo vor^len 45

(1) Pobudite od koi e sklu~en dogovorot ne vlijaat vrz negovata polnova`-nost.

(2) Ako nedozvolenata pobuda su{testveno vlijaela vrz odlukata na edniot dogovara~ da go sklu~i dogovorot i ako drugiot dogovara~ toa go znael ili mo-ral da go znae, dogovorot }e bide bez dejstvo.

(3) Dogovorot bez nadomest nema pravno dejstvo i koga drugiot dogovara~ ne znael deka nedozvolenata pobuda su{testveno vlijaela vrz odlukata na nego-viot sodogovara~.

IV. SPOSOBNOST

Dogovori na pravno lice^len 46

(1) Pravno lice moè da sklu~uva dogovori vo pravniot promet vo ramkite na svojata pravna sposobnost.

(2) Dogovorot sklu~en sprotivno na odredbata na stav (1) od ovoj ~len nema pravno dejstvo, osven ako drugata strana znaela ili moèla da znae za pre~e-koruvaweto.

(3) Sovesnata strana moè da bara nadomest na {tetata {to ja pretrpela po-radi sklu~uvawe na dogovor koj nema prav no dejstvo.

Soglasnost za sklu~uvawe dogovor^len 47

(1) Koga so statut ili so drug op{t akt na pravnoto lice e utvrdeno i vo nad-le`niot registar {to se vodi vo sudot zapi{ano deka negov zastapnik moè da sklu~i opredelen dogovor samo so soglasnost na ovlasten organ, soglasnosta moè da se dade prethodno, istovremeno ili dopolnitelno, ako vo registarot ne e zapi{ano ne{to dru go.

(2) Drugata strana ima pravo da go povika pravnoto lice negoviot ovlasten organ vo primeren rok da se izjasni dali dava soglasnost, pa ako toj ne go stori toa }e se smeta deka ne e dadena soglasnost.

(3) Dopolnitelnata soglasnost ima povratno dejstvo, ako poinaku ne e dogovo-reno.

(4) Ako ne e dadena soglasnost se smeta deka dogovorot ne e ni sklu~en.(5) Koga spored odredbite na ovoj ~len se smeta deka dogovorot ne e sklu~en,

sovesnata strana moè da bara od pravnoto lice spravedliv nadomest.(6) Odredbite od stavovite (1), (2), (3), (4) i (5) na ovoj ~len se primenuvaat i

vo slu~ajot koga so statut ili so drug akt na pravnoto lice e opredeleno deka zastapnikot moè da sklu~i nekoj dogovor samo zaedno so opredelen organ na toa lice.

Dogovor na delov no nesposobno li ce^len 48

(1) Za sklu~uvawe na polnovaèn dogovor e potrebno dogovara~ot da ja ima delovnata sposobnost koja se bara za sklu~uvawe na toj dogo vor.

(2) Ograni~eno delovno sposobno lice moè bez odobrenie od svojot zakon-ski zastapnik da gi sklu~uva samo onie dogovori ~ie sklu~uvawe mu e dozvole-no so zakon.

(3) Drugite dogovori na licata od stav (2) na ovoj ~len, ako se sklu~eni bez odobrenie od zakonskiot zastapnik se ru{livi, no moàt da ostanat vo sila so negovo dopolnitelno odobrenie.

Pravo na sodogovara~ot na delovno nes posobno li ce^len 49

(1) Sodogovara~ot na delovno nesposobno lice koj ne znael za negovata de-lovna nesposobnost moè da se otkaè od dogovorot {to go sklu~il so nego bez odobrenie od negoviot zakonski zastapnik.

(2) Sodogovara~ot na delovno nesposobno lice koj znael za negovata delovna nesposobnost, no bil izmamen od nego deka ima odobrenie od svojot zakonski zastapnik moè da se otkaè od dogovorot {to go sklu~il so nego.

(3) Pravoto od stavovite (1) i (2) na ovoj ~len, se gasi po istekot na 30 dena od doznavaweto za delovnata nesposobnost na drugata strana, odnosno bez odobrenie od zakonskiot zastapnik, no i porano ako zakonskiot zastapnik }e go odobri dogovorot pred da iste~e toj rok.

Povikuvawe na zakonskiot zastapnik da se izjasni^len 50

(1) Sodogovara~ot na delovno nesposobno lice koj sklu~il dogovor so nego bez odobrenie od negoviot zakonski zastapnik moè da go povika zakonskiot zastapnik da se izjasni dali go odobruva toj dogovor.

(2) Ako zakonskiot zastapnik ne se izjasni vo rok od 30 dena od ovoj povik de-ka go odobruva dogovorot, }e se smeta deka odbil da dade odobrenie.

Koga dogovara~ot }e stekne delovna spo sobnost po sklu ~uvawe na dogovorot^len 51

(1) Delovno sposobno lice moè da bara da se poni{ti do govorot {to bez potrebnoto odobrenie go sklu~ilo za vreme na svojata ograni~ena delovna spo-sobnost samo ako tu`bata ja podnelo vo rok od tri meseci od denot na steknuva-weto na celosnata delovna sposobnost.

V. MANI NA VOLJATA

Zakana^len 52

(1) Ako dogovornata strana ili nekoj tret so nedozvolena zakana predizvi-kal opravdan strav kaj drugata strana taka {to ovaa poradi toa sklu~ila dogo-vor, drugata strana moè da bara da se poni{ti do govorot.

(2) Stravot se smeta za opravdan ako od okolnostite se gleda deka so seri-ozna opasnost e zagrozen ìvotot, teloto ili drugo zna~ajno dobro na dogovor-nata strana ili na treto lice.

Su{testvena zabluda^len 53

(1) Zabludata e su{testvena ako se odnesuva na su{testvenite svojstva na predmetot, na liceto so koe se sklu~uva dogovorot ako se sklu~uva so ogled na toa lice, kako i na okolnostite {to spored obi~aite vo prometot ili spored namerata na strankite se smetaat za re{ava~ki, a stranata koja e vo zabluda inaku ne bi sklu~ila dogovor so takva sodrìna.

(2) Stranata koja e vo zabluda moè da bara poni{tuva we na dogovorot pora-di su{testvena zabluda, osven ako pri sklu~uvaweto na dogovorot ne postapu-vala so vnimanieto koe se bara vo prometot.

(3) Vo slu~aj na poni{tuvawe na dogovorot poradi zabluda, drugata sovesna strana ima pravo da bara nadomest na pretrpenata {teta, bez ogled {to stra-nata koja e vo zabluda ne e vinovna za svojata zabluda.

(4) Stranata koja e vo zabluda ne moè da se povikuva na nea ako drugata strana e gotova da go izvr{i dogovorot kako da nemalo zabluda.

Zabluda za pobudata kaj dogovorot bez nadomest^len 54

Kaj dogovorot bez nadomest za su{testvena zabluda se smeta i zabludata za pobudata koja bila re{ava~ka za prezemaweto na obvrskata.

Nedorazbirawe^len 55

Koga stranite veruvaat deka se soglasni, a vsu{nost me|u niv postoi nedo-razbirawe za prirodata na dogovorot, ili za osnovot ili za predmetot na ob-vrskata, dogovorot ne nastanuva.

Posredna izjava^len 56

Zabludata na liceto preku koe stranata ja izjavila svojata volja se smeta is-to kako i zabludata vo sopstvenoto izja vuvawe na volja ta.

Izmama^len 57

(1) Ako ednata strana predizvika zabluda kaj drugata strana ili ja odrùva vo zabluda so namera so toa da ja navede na sklu~uvawe na dogovor, drugata strana moè da bara poni{tuva we na dogovorot i toga{ koga zabludata ne e su{testvena.

(2) Stranata koja sklu~ila dogovor pod izmama ima pravo da bara nadomest na pretprenata {teta.

(3) Ako izmamata ja storilo treto lice, izmamata vlijae vrz samiot dogovor ako drugata dogovorna strana, vo vreme na sklu~uvaweto na dogovorot znaela ili morala da znae za izmamata.

(4) Dogovor bez nadomest moè da se poni{ti i ko ga izmamata ja storilo tre-to lice, bez ogled dali drugata dogovorna strana vo vreme na sklu~uvaweto na dogovorot znaela ili morala da znae za izmamata.

Prividen dogovor^len 58

(1) Prividniot dogovor nema dejstvo me|u dogovornite strani. (2) Ako prividniot dogovor prikriva nekoj drug dogovor, drugiot dogovor va-

ì ako se ispolneti uslovite za nego vata pravna ispravnost.(3) Prividnost na dogovorot ne moè da se istaknuva sprema treto sovesno

lice.

VI. FORMA NA DOGOVOROT

Neformalnost na dogovorot^len 59

(1) Dogovorot moè da bide sklu~en vo bilo koja forma, osven ako so zakon poinaku ne e opredeleno.

(2) Baraweto na zakonot dogovorot da bide sklu~en vo opredelena forma va-ì i za site podocne`ni izmeni ili dopolnuvawa na dogovorot.

(3) Polnova`ni se podocneni te usni dopolnuvawa za sporednite to~ki za koi vo formalniot dogovor ne e re~eno ni{to, dokolku toa ne i e sprotivno na celta zaradi koja e propi{ana formata.

(4) Polnovani se i po docne`nite usni spogodbi so koi se namaluvaat ili olesnuvaat obvrskite na ednata ili drugata strana, ako posebnata forma e propi{ana samo vo interes na dogovornite strani.

Raskinuvawe na formalnite dogovori^len 60

Formal nite dogovori moàt da bidat raskinati so neformalna spogodba, os-ven ako za opredeleniot slu~aj so zakon e predvideno ne{to dru go ili ako cel-ta poradi koja e propi{ana formata za sklu~uvawe na dogovorot bara raskinu-vaweto na dogovorot da bide izvr{eno vo istata forma.

Dogovorena forma^len 61

(1) Dogovornite strani moàt da se spogodat posebnata forma da bide uslov za polnovanos ta na nivniot dogovor.

(2) Dogovorot za ~ie sklu~uvawe e dogovorena posebna forma moè da bide raskinat, dopolnet ili na drug na~in izmenet i so nefor malna spogodba.

(3) Ako dogovornite strani predvidele posebna forma samo da osigurat do-kaz za svojot dogovor, ili da postignat ne{to drugo, dogovorot e sklu~en koga e postignata soglasnost za negovata sodrìna, a za dogovara~ite vo isto vreme nastanuva obvrska da mu ja dadat na dogovorot predvidenata forma.

Sankcija na nedostigot na potrebnata forma^len 62

(1) Dogovorot koj ne e sklu~en vo propi{anata forma nema pravno dejstvo do-kolku od celta na propisot so koj e opredelena formata ne proizleguva ne{to drugo.

(2) Dogovorot koj ne e sklu~en vo dogovorenata forma nema pravno dejstvo do-kolku strankite ja uslovile polnovanos ta na dogovorot so posebnata forma.

Pretpostavka za celosnost na ispravata^len 63

(1) Ako dogovorot e sklu~en vo posebna forma, bilo vrz osnova na zakon ili spored voljata na strankite, vaì samo ona {to e izrazeno vo taa forma.

(2) Polnova`ni se istovremenite usni spogodbi za sporednite to~ki za koi vo formalniot dogovor ne e re~eno ni{to, dokolku ne se vo sprotivnost so ne-govata sodrìna ili ako ne i se sprotivni na celta poradi koja e propi{ana formata.

(3) Polnova`ni se i istovremenite usni spogodbi so koi se namaluvaat ili olesnuvaat obvrskite na edna ili na dvete strani ako posebnata forma e pro-pi{ana samo vo interes na dogovornite strani.

Sosta vuvawe na isprava^len 64

(1) Koga za sklu~uvawe na dogovorot e potrebno da se sostavi isprava, dogovo-rot e sklu~en koga ispravata }e ja potpi{at site lica koi se obvrzuvaat so nego.

(2) Dogovara~ot koj ne znae da pi{uva }e stavi na ispravata rakoznak zave-ren od dvajca svedoci ili od sudot, odnosno od drug organ {to vr{i javni ov-lastuvawa.

(3) Za sklu~uvawe na dvostran dogovor e dovolno dvete strani da potpi{at edna isprava ili sekoja od stranite da go potpi{e primerokot na ispravata {to e namenet za drugata strana.

(4) Baraweto na pismena forma e ispolneto ako stranite razmenat pisma ili se spogodat po teleprinter, faks, kompjuter ili so nekoe drugo sredstvo koe ovozmoùva so sigurnost da se utvrdat sodrìnata i davatel na izjavata.

Koga e izvr{en dogovorot na koj mu nedostiga forma^len 65

Dogovorot za ~ie sklu~uvawe se bara pismena forma se smeta za polnovaèn iako ne e sklu~en vo taa forma ako dogovornite strani gi izvr{ile, vo celost ili vo pogolem del, obvrskite {to nastanuvaat od nego, osven ako od celta po-radi koja e propi{ana formata o~igledno ne proizleguva ne{to drugo.

VII. USLOV

Uslovi i nivnoto dejstvo ^len 66

(1) Dogovorot e sklu~en pod uslov ako negoviot nastanok ili prestanuvawe zavisi od neizvesen fakt.

(2) Ako e sklu~en pod odloèn uslov pa uslovot se ispolni, dogovorot dejs-tvuva od momentot na negovoto sklu~uvawe, osven ako od zakonot, prirodata na rabotata ili voljata na stranite ne proizleguva ne{to dru go.

(3) Ako e sklu~en pod raskinliv uslov, dogovorot prestanuva da vaì koga }e se ispol ni uslovot.

(4) Se smeta deka uslovot e ostvaren ako negovoto ostvaruvawe, sprotivno na na~eloto na sovesnost i ~esnost, go spre~i stranata vrz ~ij tovar e opredelen, a se smeta deka ne e ostvaren ako negovoto ostvaruvawe, sprotivno na na~eloto na sovesnost i ~esnost, go predizvikuva stranata vo ~ija korist e opredelen.

Nedozvolen ili nevozmoèn uslov^len 67

(1) Ni{toven e dogovorot vo koj e postaven odloèn ili raskinliv uslov sprotiven na Usta vot, zakonite i dobrite obi~ai.

(2) Dogovorot sklu~en pod nevozmoèn odloèn uslov e ni{toven, a nevoz-moni ot raskinliv uslov se smeta za nep ostoe~ki.

Obezbeduvawe na uslovno pravo^len 68

Ako dogovorot e sklu~en pod odloèn uslov, doveritelot ~ie pravo e uslove-no moè da pobara soodvetno obezbeduvawe na toa pravo ako e zagrozeno nego-voto ostvaruvawe.

VIII. ROK

Smeta we na vremeto^len 69

(1) Rokot opredelen vo denovi zapo~nuva da te~e prviot den po nastanot od koj se smeta rokot, a zavr{uva so iste kot na posledniot den od rokot.

(2) Rokot opredelen vo nedeli, meseci ili godini, zavr{uva onoj den koj spo-red imeto i brojot se poklopuva so denot na nastanokot na nastanot od koj za-po~nuva da te~e rokot, a ako takov den nema vo posledniot mesec, krajot na ro-kot pa|a na posledniot den od toj mesec.

(3) Ako posledniot den od rokot pa|a vo den koga so zakon e opredeleno da ne se raboti, kako posleden den od rokot se smeta naredniot raboten den.

(4) Po~etokot na mesecot go ozna~uva prviot den vo mesecot, sredinata pet-naesettiot, a krajot posledniot den vo mesecot, ako ne proizleguva ne{to dru-go od namerata na strankite ili od prirodata na dogovorniot odnos.

Primena na pravilata za uslo vot^len 70

Koga dejstvoto na dogovorot zapo~nuva od opredelenoto vreme, soobrazno se primenuvaat pravilata za odlo`niot uslov, a koga dogovorot prestanuva da va-ì po istekot na opredeleniot rok, soobrazno se primenuvaat pravilata za raskinliviot uslov.

IX. KAPAR I PI[MANLAK

1. KAPAR

Vra}awe i zasmetuvawe na kaparot^len 71

(1) Ako vo momentot na sklu~uvaweto na dogovorot ednata strana i dala na drugata izvesen pari~en iznos ili izvesno koli~estvo na drugi zamenlivi predmeti kako znak deka dogovorot e sklu~en (kapar), dogovorot se smeta sklu-~en koga kaparot e daden, ako ne e dogovoreno ne{to dru go.

(2) Vo slu~aj na ispolnuvawe na dogovorot kaparot mora da se vrati ili da se zasmeta vo ispolnuvaweto na obvrskata.

(3) Ako ne e dogovoreno ne{to drugo, stranata koja dala kapar ne moè da se otkaè od dogovorot ostavaj}i i go kaparot na drugata strana, nitu toa moè da go stori drugata strana so vra}awe na udvoen kapar.

Neizvr{uva we na dogovorot^len 72

(1) Ako za neizvr{uvaweto na dogovorot e odgovorna stranata koja dala ka-par, drugata strana moè, po svoj izbor, da bara izvr{uvawe na dogovorot, ako toa u{te e vozmono i da ba ra nadomest na {tetata, a kaparot da go zasmeta vo nadomestot ili da go vrati ili da se zadovoli so primeniot kapar.

(2) Ako za neizvr{uvaweto na dogovorot e odgovorna stranata koja go primila kaparot, drugata strana moè, po svoj izbor, da bara izvr{uvawe na dogovorot ako toa u{te e vozmo`no ili da bara nadomest na {tetata i vra}awe na kapa-rot, ili da bara vra}awe na udvoen kapar.

(3) Vo sekoj slu~aj koga drugata strana bara izvr{uvawe na dogovorot, taa ima pravo i na nadomest na {tetata {to ja trpi poradi zadocnuvaweto.

(4) Sudot moè na barawe na zainteresiranata strana da go namali pretera-no golemiot kapar.

Vo slu~aj na delumno ispolnuvawe na obvrskata^len 73

(1) Vo slu~aj na delumno ispolnuvawe na obvrskata, doveritelot ne moè da go zadrì kaparot, tuku moè da bara ispolnuvawe na ostatokot od obvrskata i nadomest na {tetata poradi zadocnuvaweto, ili da bara nadomest na {tetata poradi necelosnoto ispolnuvawe, no vo dvata slu~ai kaparot se zasmetuva vo nadomestot.

(2) Ako doveritelot go raskine dogovorot i go vrati ona {to go primil kako delumno ispolnuvawe, toj moè da izbira me|u drugite barawa {to i pripa|aat na ednata strana koga dogovorot ostanal neizvr{en po vina na dru gata.

2. PI[MANLAKUloga na pi{manlakot

^len 74 (1) Vo dogovorot moè da se ovlasti ednata ili sekoja strana da se otkaè

od dogovorot so davawe na pi{manlak.(2) Koga stranata vo ~ija korist e dogovoren pi{manlak, }e i izjavi na druga-

ta strana deka }e dade pi{manlak, taa pove}e ne moè da bara izvr{uvawe na dogovorot.

(3) Stranata ovlastena da se otkaè e dol`na da go dade pi{manlakot is-tovremeno so izja vata za otkaùvawe.

(4) Ako dogovara~ite ne opredelile rok do koj ovlastenata strana moè da

se otka è od dogovorot, taa moè da go stori toa se dodeka ne }e te~e rokot op-redelen za ispolnuvawe na nejzinata obvrska.

(5) Ova pravo na otkaùvawe od dogovorot prestanuva i koga stranata vo ~ija korist e dogovoreno }e zapo~ne da gi ispolnuva svoite obvrski od toj dogovor ili da prima ispolnuvawe od drugata strana.

Kapar kako pi{manlak^len 75

(1) Koga pokraj kaparot e dogovoreno pravo da se otkaè od dogovorot, toga{ kaparot se smeta kako pi{manlak i sekoja strana moè da se otkaè od dogovo-rot.

(2) Vo ovoj slu~aj, ako se otkaè stranata {to dala kapar, taa go gubi, a ako se otka è stranata {to go primila kaparot, taa go vra}a vo dvoen iznos.

OTSEK 2

ZASTAPUVAWE

I. OP[TI ODREDBI

Mo`nost za zastapuvawe^len 76

(1) Dogovor, kako i druga pravna rabota moè da se prezeme i preku zastap-nik.

(2) Ovlastuvaweto za zastapuvawe se zasnovuva vrz zakon, statut ili drug op{t akt, vrz akt na nadle`niot organ ili vrz izjava na voljata na zasta puvani-ot (polno mo{no).

Dejstvo na zastapuvaweto^len 77

(1) Dogovorot {to }e go sklu~i zastapnik od imeto na zastapuvano lice i vo grani cite na svoite ovlastuvawa gi obvrzuva neposredno zastapuvaniot i dru-gata dogovorna strana.

(2) Pod istite uslovi i drugite pravni raboti na zastapnikot proizveduvaat pravno dejstvo neposredno sprema zastapuvanoto lice.

(3) Zastapnikot e dolèn da ja izvesti drugata strana deka nastapuva od ime-to na zastapuvaniot, no i koga toj ne }e go stori toa, dogovorot proizveduva pravno dejstvo za zastapuvaniot i za drugata strana, ako ovaa znaela ili od okolnostite moèla da zaklu~i deka toj nastapuva kako zastapnik.

Prenesuvawe na ovlastuvawata^len 78

(1) Zastapnikot ne moè da gi prenese svoite ovlastuvawa vrz drug, osven koga mu e dozvoleno so zakon ili so dogovor .

(2) Po isklu~ok od stav (1) na ovoj ~len, zastapnikot moè da go stori toa ako e spre~en od okolnostite da ja svr{i rabotata li~no, a interesite na zastapu-vaniot baraat neodlo`no prezemawe na pravnata rabota .

Pre~ekoruvawe na granicite na ovlastuvaweto^len 79

(1) Koga zastapnikot }e gi pre~ekori granicite na ovlastuvaweto, zastapuva-niot e vo obvrska samo dokolku }e go odobri pre~ekoruvaweto.

(2) Ako zastapuvaniot ne go odobri dogovorot vo rokot koj e redovno potreben da se razgleda i oceni dogovor od takov vid, }e se smeta deka odobruvaweto e odbieno .

(3) Odobruvaweto od stav (2) na ovoj ~len ima povratno dejstvo, ako stranitepoinaku ne opre delat.

(4) Ako drugata strana ne znaela nitu morala da znae za pre~ekoruvaweto na ovlastuvaweto, moè vedna{ po doznavaweto za pre~ekoruvaweto, ne ~ekaj}i

zastapuvaniot da se izjasni za dogovorot, da izjavi deka ne se smeta za vrzana so dogovorot .

(5) Ako zastapuvaniot go odbie odobruvaweto, zastapnikot i zastapuvaniot se solidarno odgovorni za {tetata {to drugata strana ja pretrpela, ako taa ne znaela nitu moèla da znae za pre~ekoruvaweto na ovlastuvaweto.

Sklu~uvawe na dogovor od strana na neovlasteno lice^len 80

(1) Dogovorot {to nekoe lice }e go sklu~i kako polnomo{nik od ime to na drug bez negovo ovlastuvawe go obvrzuva neovlasteno zastapuvaniot samo ako toa dopolnitelno go odobri dogovorot.

(2) Stranata so koja e sklu~en dogovorot moè da bara od neovlasteno zasta-puvaniot vo primeren rok da se izjasni dali go odobruva dogovorot.

(3) Ako neovlasteno zastapuvaniot ni vo ostaveniot rok ne go odobri dogovo-rot, se smeta deka dogovorot ne e ni sklu~en.

(4) Vo slu~aj od stavot (3) na ovoj ~len stranata so koja e sklu~en dogovorot moè od liceto koe kako polnomo{nik bez ov lastuvawe go sklu~ilo dogovorot da bara nadomest na {tetata, ako vo momentot na sklu~uvaweto na dogovorot ne znaela nitu moèla da znae deka toa lice nemalo ovlastuvawe za sklu~uvawe na dogovorot.

II. POLNOMO[ NO

Davawe na polnomo{no^len 81

(1) Polnomo{noto e ovlastuvawe za zastapuvawe {to vlastodavecot so prav-na rabota mu go dava na polnomo{nikot.

(2) Postoeweto i obemot na polnomo{noto se nezavisni od pravniot odnos vrz ~ija osnova e dadeno polnomo{no to.

(3) Polnomo{nik moè da bide i pravno lice .

Posebna forma na pol nomo{noto^len 82

Forma ta propi{ana so zakon za nekoj dogovor ili za nekoja druga pravna ra-bota vaì i za polnomo{noto za sklu~uvawe na toj dogovor, odnosno za preze-mawe na taa rabota .

Obem na ovlastuvaweto^len 83

(1) Polnomo{nikot moè da gi prezema samo onie pravni raboti za ~ie pre-zemawe e ovlasten.

(2) Polnomo{nikot na koj mu e dadeno op{to polnomo{no mo è da gi prezema samo pravnite raboti {to spa|aat vo redovnoto rabotewe.

(3) Rabota koja ne spa|a vo redovnoto rabotewe polnomo{ni kot moè da pre-zeme samo ako e posebno ovlasten za prezemawe na taa rabota, odnosno na vi-dot na rabotite me|u koi spa|a i taa.

(4) Polnomo{nikot ne moè bez posebno ovlastuvawe za sekoj oddelen slu~aj da prezeme meni~na obvrska, da sklu~i dogovor za garancija, za poramnuvawe, za izbran sud, ka ko ni da se otkaè od nekoe pravo bez nadomest.

Otpovikuvawe i stesnu vawe na polnomo{noto^len 84

(1) Vlastodavecot moè po svoja volja da go stesni ili da go otpovika polno-mo{no to, duri i ako so dogovorot se otka àl od toa pravo.

(2) Otpovikuvawe ili stesnuvawe na sekoe polnomo{no mo è da se napravi so izja va bez posebna forma.

(3) Ako so otpovikuvawe ili stesnuvawe na polnomo{no to e povreden dogo-vor za nalog ili dogovor za delo, ili nekoj drug dogovor, polnomo{ni kot ima pravo na nadomest na {tetata nastanata so toa .

Dejstvo na prestanuvaweto i na stesnuvaweto napolno mo{noto sprema treti lica

^len 85 (1) Otpovikuvaweto na polnomo{no to, kako i negovoto stesnuvawe nema dej-

stvo sprema tretoto lice koe sklu~ilo dogovor so polnomo{ni kot ili izvr{i-lo druga pravna rabota, a ne znaelo nitu moralo da znae deka polnomo{no to e otpovikano, odnosno stesneto .

(2) Vo slu~ajot od stav (1) na ovoj ~len vlastodavecot ima pravo da bara od polnomo{nikot nadomest na {tetata {to bi ja pretrpel poradi toa, osven ako polnomo{nikot ne znael nitu moral da znae za otpovikuvaweto, odnosno za stesnuvaweto na polnomo{no to.

(3) Istoto vaì i vo drugite slu~ai na prestanuvawe na polno mo{noto.

Drugi slu~ai na prestanuvawe na polnomo{noto

^len 86 (1) Polnomo{no to prestanuva so prestanuvaweto na pravnoto lice kako pol-

nomo{nik, ako so zako not poinaku ne e opredeleno.(2) Polnomo{noto prestanuva so smrtta na polnomo{nikot .(3) Polnomo{noto prestanuva so prestanuvaweto na pravnoto lice, odnosno

so smrtta na liceto koe go dalo, osven ako zapo~natata rabota ne moè da se prekine bez {teta za pravnite sledbenici ili ako polnomo{noto vaì i vo slu-~aj na smrt na davatelot, po negova volja ili so ogled na prirodata na rabotata.

III. DELOVNO POLNOMO[ NO

Koj moè da dad e polnomo{no i negovata sodrìna^len 87

(1) Delovno polnomo{no moè da dade vo granicite na zakonot, trgovsko dru{tvo ili drugo pravno lice i so nego da go ovlasti polnomo{nikot da sklu-~uva dogovori i da gi vr{i drugite raboti {to se voobi~aeni vo vr{eweto na nivnata delovna dejnost.

(2) Delovniot polnomo{nik ne moè da otu|i ili da optovari nedvinos ti, da prezeme meni~ni obvrski ili obvrski za garancija, da zeme zaem i da vodi spor, ako ne dobil posebno polnomo{no za seko ja takva rabota.

(3) Delovnoto polnomo{no mo è da bide ograni~eno na opredelen vid raboti , ili na opredeleni raboti, no ovie ograni~uvawa imaat dejstvo sprema tret sa-mo ako za niv znael ili moral da znae.

Delovno pol nomo{no na imatel na du}an^len 88

(1) Odredbite za delovnoto polnomo{no soobrazno se primenuvaat vrz de-lovnoto polnomo{no na ima tel na du}an .

(2) Delovnoto polnomo{no ne pres tanuva so smrtta na imatelot na du}an, ka-ko ni koga toj }e bide li {en od delov na sposobnost.

IV. OVLASTUVAWA NA TRGOVSKI PATNIKGranici na ovlastuvaweto

^len 89 (1) Trgovski ot patnik na trgovsko to dru{tvo e ovlasten da gi prezema samo

onie raboti {to se odnesuvaat na proda`bata na stoki i {to se navedeni vo polnomo{noto {to mu go dalo trgovsko to dru{tvo.

(2) Vo slu~aj na neizvesnost, se smeta deka trgovski ot patnik ne e ovlasten da sklu~uva dogovori tuku samo da sobira pora~ki, no sepak dogovorot {to go sklu~il }e ostane vo sila, ako vlastodavecot dopolnitelno go odobri.

(3) Trgovski ot patnik koj e ovlasten da prodava stoki ne e ovlasten da ja naplati cenata, kako ni da prodava na kredit, osven ako ima posebno ovlastu-vawe za proda`ba na kredit.

(4) Trgovski ot patnik e ovlasten za vlastodavecot da prima reklamacii po-radi nedostatok na stokite i drugi izjavi vo vrska so izvr{uvaweto na dogovo-rot sklu~en so negovo posreduvawe, kako i od imeto na vlastodavecot da preze-ma potrebni merki za za~uvuvawe na negovite prava od toj dogovor.

V. OVLASTUVAWA NA LICATA KOI VR[AT OPREDELENI RABOTI

^len 90 Rabotnicite vo trgovskite dru{tva i drugite pravni lica {to rabotat na

takvi raboti ~ie vr{ewe e svrzano za sklu~uvawe i ispolnuvawe na opredele-ni dogovori, kako {to se prodava~ite vo prodavnici, rabotnicite koi vr{at opredeleni uslugi vo ugostitelstvoto, rabotnicite na raboti na {alterska slu`ba vo po{ta, vo banka i sli~no se ovlasteni so samoto toa za sklu~uvawe i ispolnuvawe na tie dogovori.

Otsek 3

TOLKUVAWE NA DOGOVOROT

Primena na odredbite i tolkuvawe na spornite odredbi^len 91

(1) Odredbite na dogovorot se primenuvaat onaka kako {to glasat.(2) Pri tolkuvaweto na spornite odredbi ne treba da se prifa}a bukvalnoto

zna~ewe na upotrebenite izrazi , tuku treba da se istraùva zaedni~kata na-mera na dogovora~ite i odredbata da se razbere taka kako {to toa im odgovara na na~elata na obligacionoto pravo utvrdeni so ovoj zakon.

Nejasni od redbi vo posebni slu~ai^len 92

Vo slu~aj koga dogovorot e sklu~en spored odnapred otpe~atena sodrìna, ili koga dogovorot bil na drug na~in podgotven i predloèn od edna dogovorna strana, nejasnite odredbi }e se tolkuvaat vo korist na drugata strana.

Dopolni telno pravilo^len 93

Nejasnite odredbi vo dogovorot bez nadomest treba da se tolkuvaat vo smis-la koja e pomalku te{ka za dol`nikot, a vo to varniot dogovor vo smisla so koja se ostva ruva spravedliv odnos na zaemnite davawa.

Vonsudsko tolkuvawe na dogovorot^len 94

(1) Dogovornite strani moàt da predvidat deka vo slu~aj na nesoglasnost vo pogled na smis lata i dosegot na dogovornite odredbi, nekoj tret }e go tolkuva dogovorot.

(2) Vo slu~ajot od stav (1) na ovoj ~len, ako so dogovorot poinaku ne e predvi-deno, stranite ne moàt da povedat spor pred sud ili pred drug nadleèn or-gan dodeka prethodno ne }e pribavat tolkuvawe na dogovorot, osven ako treto-to lice odbie da dade tolkuvawe na dogovorot.

Otsek 4

NEVA@NOST NA DOGOVOROT

I. NI[TOVNI DOGOVORINi{tovnost

^len 95 (1) Dogovorot koj ne e vo soglasnost so Ustavot, zakonite i dobrite obi~ai e

ni{to ven, ako celta na povredenoto pravilo ne upatuva na nekoja druga sankci-ja ili ako so zakonot vo opredeleniot slu~aj ne e predvideno ne{to drugo.

(2) Ako sklu~uvaweto na opredelen dogovor i e zabraneto samo na ednata strana, dogovorot }e ostane vo sila ako vo zakonot ne e predvideno ne{to dru-go za opredeleniot slu~aj, a stranata {to ja povredila zakonskata zabrana }e gi podnesuva soodvetnite posledici.

Posledici od ni{tovnosta^len 96

(1) Vo slu~aj na ni{tovnost na dogovorot sekoja dogovorna strana e dol`na da i go vrati na drugata seto ona {to go primila vrz osnova na takviot dogovor, a ako toa ne mo`no, ili ako prirodata na ona {to e ispolneto mu se sprotista-vuva na vra}aweto, }e se dade soodveten nadomest vo pari, spored cenite vo vreme na donesuvaweto na sudskata odluka, dokolku zakonot ne opredeluva ni{to dru go .

(2) Ako dogovorot e ni{toven poradi toa {to spored svojata sodrìna ili cel ne e vo soglasnost so Ustavot, zakonite i dobrite obi~ai sudot moè da go odbie, vo celost ili delumno, baraweto na nesovesnata strana za vra}awe na ona {to i go dala na drugata strana, a moè i da odlu~i drugata strana ona {to go primila vrz osnova na zabranetiot dogovor da i go predade na op{tinata na ~ija teritorija taa ima sedi{te, odnosno ìveali{te ili prestojuvali{te.

(3) Pri odlu~uvaweto sudot }e vodi smetka za sovesnosta na ednata, odnosno na dvete strani, za zna~eweto na op{testvenite interesi {to se zagrozuvaat, kako i za mora lot.

Delumna ni{tovnost^len 97

(1) Ni{tovnosta na nekoja odredba na dogovorot ne povlekuva ni{tovnost i na samiot dogovor, ako toj moè da opstane bez ni{tovnata odredba i ako taa ne bila ni uslov na dogovor ni re{ava~ka pobuda poradi koja e sklu~en dogovo-rot.

(2) Dogovorot }e ostane vo sila duri i ako ni{tovnata odredba bila uslov ili re{ava~ka pobuda na dogovorot vo slu~aj koga ni{tovnosta e ustanovena tokmu za da bide dogovorot osloboden od taa odredba i da vaì bez nea.

Konverzija ^len 98

Koga ni{tovniot dogovor gi ispolnuva uslovite za polnova`nosta na nekoj drug dogovor, toga{ me|u dogovara~ite }e vaì toj drug dogovor, ako toa bi bilo vo soglasnost so celta {to ja imale predvid dogovara~ite koga go sklu~ile do-govorot i ako moè da se zeme deka tie bi go sklu~ile toj dogovor da znaele za ni{tov nosta na svojot dogovor.

Dopolni telno iz~eznuvawe na pri~inata za ni{tovnosta

^len 99 (1) Ni{tovniot dogovor ne stanuva polnovaèn koga zabrana ili nekoja druga

pri~ina za ni{tovnosta dopolnitelno }e is~ezne .(2) Ako zabranata bila od pomalo zna~ewe, a dogovorot e izvr{en, ni{tovnosta

ne moè da se istaknuva.

Odgovornost na lice to vinovno za ni{tovnosta za dogovorot

^len 100 Dogovora~ot koj e vinoven za sklu~uvaweto na ni{toven dogovor e odgovoren

na sodogovora~ot za {tetata {to ja trpi poradi ni{tovnosta na dogovorot, ako ovoj ne znael ili spored okolnostite ne moral da znae za postoeweto na pri~i-nata za ni{tovnosta.

Istaknuvawe na ni{tovnosta^len 101

(1) Na ni{tovnosta sudot vnimava po slu`bena dol`nost i na nea moè da se povikuva sekoe lice koe ima praven in teres.

(2) Pravo da bara utvrduvawe na ni{tovnosta ima i javniot obvinitel.

Neograni~eno istaknuvawe na ni{tovnost^len 102

Pravoto na istaknuvawe na ni{tovnosta ne se gasi.

II. RU[LIVI DOGOVORI

Koga e dogovorot ru{liv^len 103

Dogovorot e ru{liv koga go sklu~ila strana ograni~eno delovno sposobna, koga pri negovoto sklu~uvawe imalo mani vo pogled na voljata na stranite, ka-ko i koga e toa opredeleno so ovoj zakon ili so drug propis.

Poni{tuvawe na dogovorot^len 104

(1) Dogovornata strana vo ~ij interes e ustanovena ru{livost moè da bara dogovorot da se poni{ti.

(2) Sodogovara~ot na taa strana moè da bara od nea vo opredelen rok, no ne pokratok od 30 dena, da se izjasni dali ostanuva pri dogovorot ili ne, za{to vo sprotivno }e se smeta deka dogovorot e poni{ten.

(3) Ako povikanata dogovorna strana vo opredeleniot rok ne se izjasni ili ako izjavi deka ne ostanuva pri dogovorot, }e se smeta deka dogovorot e poni{-ten.

Posle dica od poni{tuvawe^len 105

(1) Ako vrz osnova na ru{liv dogovor koj e poni{ten bi lo ne{to ispolneto, }e se izvr{i vra}awe, a ako toa ne e mo`no ili ako prirodata na toa {to e is-polneto mu se protivi na vra}aweto, }e se dade soodveten nadomest vo pari.

(2) Nadomestot vo pari se dava spored cenite vo vreme na vra}aweto, odnos-no donesuvaweto na sudskata odluka.

Vra}awe i nadomest vo slu~aj na poni{tuvawe na dogovor na ograni~eno delovno spo sobno lice

^len 106 Vo slu~aj na poni{tu vawe na dogovor poradi ograni~ena delovna sposobnost

na edniot dogovora~, sodogovara~ot na takvoto lice moè da bara vra}awe sa-mo na onoj del od ispolnuvaweto koj se nao|a vo imotot na ograni~eno delovno sposobno lice, ili e upotreben vo negova korist, kako i ona {to e namerno uni{te no ili otu|eno.

Odgovornost za poni{tuvawe na dogovorot^len 107

Dogovara~ot na ~ija strana e pri~inata za ru{livost mu e odgovoren na svo-jot sodogovara~ za {tetata {to ja trpi poradi poni{tuva weto na dogovorot, ako ovoj ne znael nitu moral da znae za postoeweto na pri~inata za ru{livosta na dogovorot.

Odgovornost na ograni~eno delovno spo sobno li ce^len 108

Ograni~eno delovno sposobno lice odgovara za {tetata nastanata so poni{-tuvaweto na dogovor, ako so izmama go ubedilo svojot sodogovara~ deka e de-lovno sposobno.

Prestanuvawe na pravo^len 109

(1) Pravoto da se bara poni{tuva we na ru{liv dogovor prestanuva so iste-kot na rokot od edna godina od doznavaweto za pri~inata za ru{livosta, od-nosno od prestanuvaweto na prinudata.

(2) Pravoto da se bara poni{tuva we na ru{liv dogovor vo sekoj slu~aj pres-tanuva so istekot na rokot od tri godini od denot na sklu~uvaweto na dogovo-rot.

Otsek 5

DVOSTRANI DOGOVORI

I. ODGOVORNOST ZA MATERIJALNITEI PRAVNITE NEDOSTATOCI NA ISPOLNUVAWETO

^len 110 (1) Kaj dogovorot so nadomest sekoj dogovara~ odgovara za materijalnite ne-

dostatoci na svoeto ispol nuvawe.(2) Dogovara~ot odgovara i za pravnite nedostatoci na ispolnuvaweto i e

dolèn da ja {titi drugata strana od pravata i barawata na treti lica so koi nejzinoto pravo bi bilo isklu~eno ili stesneto.

(3) Vrz ovie obvrski na prenesuva~ot soobrazno se primenuvaat odredbite na ovoj zakon za odgovornosta na prodava~ot za materijalnite i pravnite nedosta-toci, ako za opre delen slu~aj ne e propi{ano ne{to dru go.

II. PRIGOVOR ZA NEISPOLNUVAWE NA DOGOVOR

Pravilo na istovremeno ispolnu vawe^len 111

(1) Vo dvostranite dogovori niedna strana ne e dol`na da ja ispolni svojata obvrska ako drugata strana ne ja ispolni ili ako ne e gotova istovremeno da ja ispolni svojata obvrska osven ako ne{to drugo e dogovoreno ili so zakon opre-deleno, ili ako ne{to drugo proiz leguva od prirodata na rabotata.

(2) Ako na sud ednata strana istakne deka ne e dol`na da ja ispolni svojata obvrska dodeka i drugata ne ja ispolni svojata, sudot }e i naloì da ja ispolni svojata obvrska koga i drugata strana }e ja ispolni svojata .

Koga ispolnuvaweto na obvrskata na edna strana }e stane neizvesno

^len 112 (1) Ako e dogovoreno prvo ednata strana da ja ispolni svojata obvrska, pa po

sklu~uvaweto na dogovorot materijalnite priliki na drugata strana se vlo{at do taa mera {to e neizvesno dali taa }e moè da ja ispolni svojata obvrska, ili ako taa neizvesnost proizleguva od drugi seriozni pri~ini, stranata {to se obvrzala prva da ja ispolni svojata obvrska moè da go odloì nejzinoto is-polnuvawe dodeka drugata strana ne }e ja ispolni svojata obvrska ili dodeka ne }e dade dovolno obezbeduvawe deka }e ja ispolni.

(2) Ako materijalnite priliki na drugata strana bile vo ista mera te{ki u{-te pred sklu~uvaweto na dogovorot, ako nejziniot sodogovara~ ne go znael toa nitu moral da go znae.

(3) Vo slu~aite od stavovite (1) i (2) na ovoj ~len, stranata {to se obvrzalaprva da ja ispolni svojata obvrska moè da bara da i se dade obezbeduvawe vo primeren rok, a po istekot na toj rok bez rezultat, moè da go raskine dogovo-rot.

III. RASKINUVAWE NA DOGOVOR PORADI NEISPOLNUVAWE

Prava na edna strana koga drugata stra na ne }e ja ispolni svo jata obvrska

^len 113 Vo dvostranite dogovori, koga edna strana ne }e ja ispolni svojata obvrska,

drugata strana, ako ne e opredeleno ne{to drugo, moè da bara ispolnuvaweto na obvrskite ili pod uslovite predvideni vo natamo{ni te ~lenovi, da go ras-kine dogovorot so prosta izjava, ako raskinuvaweto na dogovorot ne nastapuva spored samiot zakon, a vo sekoj slu~aj ima pravo na nadomest na {tetata.

Koga ispolnu vaweto vo rokot e su{testvena sostojka na do govor^len 114

(1) Koga ispolnuvaweto na obvrskata vo opredeleniot rok e su{testvena sostojka na dogovorot, pa dol`nikot ne }e ja ispolni obvrskata vo toj rok, dogo-vorot se raskinuva spored samiot zakon.

(2) Doveritelot moè da go odrì dogovorot vo sila, ako po istekot na ro-kot, bez odlagawe, go izvesti dol`nikot de ka bara ispolnuvawe na dogovorot.

(3) Koga doveritelot baral ispolnuvawe, pa ne go dobil vo razumen rok, mo-è da izjavi deka go raskinuva dogovorot.

(4) Ovie pravila vaàt kako vo slu~aj koga dogovornite strani predvidele deka dogovorot }e se smeta raskinat ako ne bide ispolnet vo opredeleniot rok, taka i toga{ koga ispolnuvaweto na dogovorot vo opredeleniot rok e su{tes-tvena sostojka na dogovorot spored prirodata na rabotata.

Koga ispolnuvaweto na rokot ne e su{testvena sostojka na do govorot

^len 115 (1) Koga ispolnuvaweto na obvrskata vo opredeleniot rok ne e su{testvena

sostojka na dogovorot, dol`nikot go za drùva pravoto da ja ispolni svojata ob-vrska i po istekot na rokot, a doveritelot da bara nejzino ispolnuvawe .

(2) Ako doveritelot saka da go raskine dogovorot, mora da mu ostavi na dol-`nikot pri meren dopolnitelen rok za ispolnuvawe.

(3) Ako dol`nikot ne ja is polni obvrskata vo dopolnitelniot rok, nastapu-vaat istite posledici, kako i vo slu~aj koga rokot e su{testvena sostojka na dogovorot.

Raskinuvawe na dogovor bez ostavawe na dopolnitelen rok^len 116

Doveritelot moè da go raskine dogovorot bez da mu ostavi na dol`nikot dopolnitelen rok za ispolnuvawe ako od dol`niko voto odnesuvawe proizlegu-va deka toj nema da ja izvr{i svojata obvrska nitu vo dopolnitelniot rok.

Raskinuvawe na dogovor pred istekot na rokot^len 117

Koga pred istekot na rokot za ispolnuvawe na obvrskata e o~igledno deka ednata strana nema da ja ispolni svojata obvrska od dogovorot, drugata strana moè da go raskine dogovorot i da bara nadomest na {tetata.

Raskinuvawe na dogovor so posledovatelni obvrski^len 118

(1) Koga vo dogovorot so posledovatelni obvrski ednata strana ne }e ispolni edna obvrska, drugata strana moè vo razumen rok, da go raskine dogovorot vo pogled na site idni obvrski, ako od dadenite okolnosti e o~igledno deka i tie nema da bidat ispolneti.

(2) Drugata strana moè da go raskine dogovorot ne samo vo pogled na idnite ob-vrski, tuku i vo pogled na ve}e ispolnetite obvrski, ako nivnoto ispolnuvawe bez izostanatite ispolnuvawa nema interes za nea.

(3) Dol`nikot moè da go odrì dogovorot ako dade soodvetno obezbeduva-we.

Dol`nost za izvestuvawe^len 119

Doveritelot koj poradi neispolnuvawe na dol`niko vata obvrska go raskinu-va dogovorot, dolèn e toa da mu go soop{ti na dol nikot bez od lagawe.

Koga dogovorot ne moè da se raski ne^len 120

Dogovorot ne moè da se raskine poradi neispolnuvawe na nezna~itelen del od obvrskata.

Dejstvo na raskinuvaweto^len 121

(1) So raskinuvaweto na dogovorot dvete strani se oslobodeni od svoite ob-vrski, osven od obvrskata za nado mest na eventualnata {teta.

(2) Ako edna strana go izvr{ila dogovorot celosno ili delumno ima pravo da i se vrati ona {to go dala.

(3) Ako dvete strani imaat pravo da baraat vra}awe na dadenoto, zaemnite vra}awa se vr{at spored pravilata za izvr{uvaweto na dvostranite dogovori.

(4) Sekoja strana i dolì na drugata nadomest za korista {to vo me|uvreme ja imala od ona {to e dol na da go vra ti, odnosno da go nadomesti .

(5) Stranata {to vra}a pari e dol`na da plati zatezna kamata od denot koga ja primila isplatata .

IV. RASKINUVAWE ILI IZMENA NA DOGOVOR PORA DI PROMENE TI OKOLNOSTI

Pretpostavki za raskinuvawe^len 122

(1) Ako po sklu~uvaweto na dogovorot nastapat okolnosti {to go ote`nuvaat ispolnuvaweto na obvrskata na ednata strana ili ako poradi niv ne moè da se ostvari celta na dogovorot, a vo edniot i vo drugiot slu~aj vo taa mera {to e o~igledno deka dogovorot pove}e ne im odgovara na o~ekuvawata na dogovor-nite strani i deka spored op{toto mislewe bi bilo nespravedlivo, da se odr-ì vo sila takov kakov {to e, stranata na koja i e ote`nato ispolnuvaweto na obvrskata, odnosno stranata koja {to poradi promenetite okolnosti ne moè da ja ostvari celta na dogovorot moè da bara dogovorot da se raskine.

(2) Raskinuvawe na dogovor ne moè da se bara ako stranata {to se povikuva na promenetite okolnosti bila dol`na vo vreme na sklu~uvaweto na dogovorot da gi zeme predvid tie okolnos ti ili moèla da gi izbegne ili da gi sovla da.

(3) Stranata koja bara raskinuvawe na dogovorot ne moè da se povikuva na promenetite okolnosti {to nastapile po istekot na rokot opredelen za ispol-nuvawe na nejzinata obvrska.

(4) Dogovorot nema da se raskine ako drugata strana ponudi ili se soglasi soodvetnite uslovi od dogovorot da se izmenat spravedlivo.

(5) Ako izre~e raskinuvawe na dogovorot sudot, na barawe od drugata strana, }e ja obvrze stranata {to go barala da i nadomesti na drugata strana spraved-liv del od {tetata {to ja trpi poradi toa.


Stranata {to e ovlastena da bara poradi promenetite okolnosti raskinuva-we na dogovorot e dol`na za svojata namera da bara raskinuvawe na dogovorot, da ja izvesti drugata strana {tom doznala deka nastapile takvi okolnosti, a ako toa ne go storila odgovara za {tetata {to drugata strana ja pretrpela po-radi toa {to baraweto blagovre meno ne i bilo soop{teno na vreme.

Okolnosti od zna~ewe za odlukata na sudot^len 124

Pri odlu~uvaweto za raskinuvawe na dogovor, odnosno za negovata izmena, sudot se rakovodi od na~eloto na ~esnost vo prometot, vodej}i smetka osobeno

za celta na dogovorot, za normalniot rizik kaj dogovorot od odnosen vid za op-{tiot interes i za inte resite na dvete strani.

Otkaùvawe od povikuvaweto na promenetite okolnosti^len 125

Stranite moàt so dogovorot odnapred da se otkaàt od povikuvaweto na opredeleni promeneti okolnosti, osven ako toa e vo sprotivnost so na~eloto na sovesnost i ~esnost.

V. NEVOZMO@NOST ZA ISPOLNUVAWE

Nevozmo`nost za ispolnu vawe za koja ne od govara niedna strana^len 126

(1) Koga ispolnuvaweto na obvrskata na ednata strana vo dvostran dogovor stanalo nevozmo`no poradi nastan za koj ne e odgovorna ni ednata ni drugata strana, se gasi i obvrskata na drugata strana, a ako ovaa ispolnila ne{to od svojata obvrska, moè da bara vra}awe spored pravilata za vra}awe za ste~e-noto bez osno va.

(2) Vo slu~aj na delovna nevozmonost za is polnuvawe poradi nastan za koj ne e odgovorna ni ednata ni drugata strana, drugata strana moè da go raskine dogovorot ako delumnoto ispolnuvawe ne im odgovara na nejzinite potrebi, inaku dogovorot ostanuva vo sila, a drugata strana ima pravo da bara srazmer-no namaluvawe na svojata obvrska.

Nevozmo`nost za ispolnu vawe za koja od govara drugata stra na^len 127

(1) Koga ispolnuvaweto na obvrskata na ednata strana vo dvostran dogovor stanalo nevozmono po radi nastan za koj odgovara drugata strana, nejzinata ob-vrska se gasi, a taa go zadrùva svoeto pobaruvawe sprema drugata strana, so toa {to se namaluva za onolku kolku {to taa moèla da ima korist od oslobo-duvaweto od sopstvenata obvrska.

(2) Taa strana e dol`na da i gi otstapi na drugata strana site prava {to bi gi imala spre ma treti lica vo vrska so predmetot na svojata obvrska ~ie ispol-nuvawe stanalo nevozmono.

VI. PREKUMERNO O[TE TUVAWE

O~igleden nesrazmer na zaemnite davawa^len 128

(1) Ako me|u obvrskite na dogovornite strani vo dvostran dogovor vo vreme na sklu~uvaweto na dogovorot postoel o~igleden nesrazmer, o{tetenata strana moè da bara poni{tuva we na dogovorot ako za vistinskata vrednost toga{ ne znaela nitu morala da znae.

(2) Pravoto da se bara poni{tuva we na dogovorot prestanuva so istekot na edna godina od negovoto sklu~uvawe.

(3) Otkaùvaweto odnapred od ova pravo ne ma pravno dejstvo.(4) Dogovorot }e ostane vo sila ako drugata strana ponudi dopolnuvawe do

vistinskata vrednost.(5) Poradi ovoj nesrazmer ne moè da se bara poni{tuva we na dogovorot na

sre}a, na javna proda`ba, kako ni toga{ koga za predmetot e dadena pogolema cena od osobena naklonost.

VII. LIHVARSKI DOGOVOR

^len 129 (1) Ni{toven e dogovor so koj nekoj, koristejki ja sostojbata na nu`da ili

te{kata materijalna sostojba na drug, negovoto nedovolno iskustvo, lekomisle-nost ili zavisnost, }e dogovori za sebe ili za nekoj tret korist koja e vo o~ig-

leden nesrazmer so ona {to toj na drugiot mu go dal ili storil, ili se obvrzal da mu dade ili da mu stori.

(2) Vrz lihvarskiot dogovor soobrazno se primenuvaat odredbite na ovoj za-kon za posledicite od ni{tovnosta i za delumnata ni{tovnost na dogovorot.

(3) Ako o{teteniot bara da se namali negovata obvrska na spravedliv iznos, sudot }e go dozvoli takvoto barawe ako e toa mo`no, a vo toj slu~aj dogovorot so soodvetnata izme na ostanuva vo sila.

(4) O{tetenikot moè da podnese barawe za namaluvawe na obvrskata na spravedliv iznos vo rok od pet godini od sklu~uvaweto na dogovorot.

VIII. OP[TI USLOVI NA DO GOVOROT

Obvrzanost^len 130

(1) Op{tite uslovi opredeleni od strana na eden dogovara~ bilo da se sodr-àni vo formalen dogovor, bilo dogovorot da se povikuva na niv, gi dopolnuva-at posebnite spogodbi utvrdeni me|u dogovara~ite vo istiot dogovor i po pra-vilo, obvrzuvaat kako i ovie.

(2) Op{tite uslovi na dogovorot moraat da se objavat na voobi~aeniot na~in.(3) Op{tite uslovi ja obvrzuvaat dogovornata strana ako i bile poznati ili

morale da i bidat poznati vo momentot na sklu~uvaweto na dogovorot.(4) Vo slu~aj na nesoglasuvawe na op{tite uslovi i posebnite spogodbi va-

àt ovie poslednive.

Ni{tovnost na nekoi odredbi na op{tite uslovi^len 131

(1) Ni{tovni se odredbite na op{tite uslovi {to i se sprotivni na samata cel na sklu~eniot dogovor ili na dobrite obi~ai, duri i ako op{tite uslovi {to gi sodràt se odobreni od nadle`niot organ.

(2) Sudot moè da ja odbie primenata na oddelni odredbi na op{tite uslovi {to ja li{uvaat drugata strana od pravoto da stavi prigovori, ili onie vrz os-nova na koi taa gi gubi pravata od dogovorot ili gi gubi rokovite, ili koi ina-ku se nespra vedlivi ili preterano strogi sprema nea.

IX. OTSTAPUVAWE NA DOGOVOR

Uslovi na otstapuvawe^len 132

(1) Sekoja strana vo dvostran dogovor moè, ako so toa se soglasi drugata strana, da mu go otstapi dogovorot na nekoe treto lice koe so toa stanuva nosi-tel na site nejzini prava i obvrski od toj dogovor.

(2) So otstapuvaweto na dogovorot dogovorniot odnos me|u otstapuva~ot i drugata strana preminuva vrz prima~ot i drugata strana vo momentot koga dru-gata strana se soglasila za otstapuvaweto, a ako drugata strana ja dala svojata soglasnost odnapred, vo momentot koga e izvestena za otsta puvaweto.

(3) Soglasnosta za otstapuvaweto na dogovorot e polnovana sa mo ako e da-dena vo forma propi{ana so zakon za ot stapen dogovor.

(4) Odredbite za sporednite prava vo vrska so dogovorot za prezemawe na dolg soobrazno }e se primenat i vrz otsta puvaweto na dogovor.

Odgovornost na otstapuva~ot^len 133

(1) Otstapuva~ot mu odgovara na prima~ot za polnovanos ta na otstapeniot dogovor.

(2) Toj ne mu garantira deka drugata strana }e gi ispolni svoite obvrski od otstapeniot dogovor, osven ako se ob vrzal za toa osobeno.

(3) Toj ne i garantira na drugata strana deka prima~ot }e gi ispolni obvrski-te od dogovorot, osven ako se obvrzal za toa osobeno.

Prigovori^len 134

Drugata strana moè da mu gi istakne na prima~ot site prigovori od otstape-niot dogovor, kako i onie {to gi ima od drugite odnosi so nego, no ne i prigovo-rite {to gi ima sprema otstapuva~ot.

Otsek 6OP[TI DEJS TVA NA DOGOVOROT

I. SOZDAVAWE NA OBVRSKI ZA DOGOVARAÎTE

Dejstva na dogovorot me|u dogovora~ite i nivnite pravni sledbenici^len 135

(1) Dogovorot sozdava prava i obvrski za dogovornite strani.(2) Dogovorot ima dejstvo i za univerzalnite pravni sledbenici na dogovor-

nite strani, osven ako e ne{to drugo dogovoreno ili proizleguva ne{to drugo od prirodata na sami ot dogovor.

(3) So dogovorot moè da se ustanovi pravo vo korist na treto lice.

II. DOGOVOR VO KORIST NA TRETO LICE

Neposredno pravo na tretiot^len 136

(1) Koga nekoj od svoe ime }e dogovori pobaruvawe vo korist na tret, tretiot steknuva sopstveno i neposredno pravo sprema dol`nikot, ako ne{ to drugo ne e dogovoreno ili ne proizleguva od okolnostite na rabotata.

(2) Dogovara~ot ima pravo da bara dol`nikot da go iz vr{i sprema tretiot ona {to e dogovoreno vo korist na toa treto lice.

Otpovikuvawe na korista za tret^len 137

(1) Dogovara~ot na korist za tret moè da ja otpovika ili da ja izmeni se do-deka tretiot ne izja vi deka go prifa }a ona {to e dogovoreno vo negova korist.

(2) Ako e dogovoreno deka dol`nikot }e go iz vr{i ona za {to se obvrzal vo korist na tret duri po smrtta na dogovara~ot, ovoj moè se dotoga{, pa i so svo-jot testament, da ja otpovika korista dogovorena za tret ako od samiot dogovor ili od okolnostite ne proizleguva ne{to dru go.

Prigovor na dol`nikot sprema tret^len 138

Dol`nikot m oè da mu gi istakne na tret site prigovori {to gi ima sprema dogovara~ot vrz osnova na dogovorot so koj e dogovorena korist za tret.

Odbivawe na tret^len 139

Ako tretiot ja odbie korista {to e dogovorena za nego ili dogovara~ot ja ot-povika, korista mu pripa|a na dogovara~ot, ako ne{to drugo ne e dogovoreno ili ne proizleguva od prirodata na rabotata.

Vetuvawe dejstvie na tre to lice^len 140

(1) Vetuvaweto storeno na drug deka tret ne{to }e stori ili }e propu{ti, tretiot ne go obvrzuva, a vetuva~ot odgovara za {tetata {to drugiot bi ja pre-trpel poradi toa {to tretiot ne saka da se obvrze ili da izvr{i ili da pro-pu{ti opredeleno dejstvie.

(2) Vetuva~ot nema da odgovara ako na drug mu vetil deka samo }e se zazeme kaj tretiot ovoj da se obvrze ne{to da stori ili da propu{ti, a vo toa ne uspe-al i pokraj seto potrebno zalagawe.

ODDEL 2

PRIÎNUVAWE NA [TETA

Otsek 1

OP[TI NA ÊLA

Osnovi na odgovornosta^len 141

(1) Toj {to }e mu pri~ini {teta na drug dolèn e da ja nadomesti, dokolku ne }e dokaè deka {tetata nastanala bez negova vina.

(2) Za {teta pri~ineta od predmeti ili dejnosti od koi proizleguva zgoleme-na opasnost od {teta za okolinata, se odgovara bez ogled na vinata.

(3) Za {teta bez ogled na vinata se odgovara i vo drugi slu~ai predvideni so zakon.

[teta^len 142

[tetata e namaluvaweto na ne~ij imot (obi~na {teta) i spre~uvaweto na ne-govo zgolemuvawe (ispu{tena korist), kako i nanesuvaweto na druga fizi~ka ili du{evna bolka ili strav (nematerijalna {teta)

Barawe da se otstrani opasnosta od {teta^len 143

(1) Sekoj moè da bara od drug da go otstrani izvorot na opasnost od koj mu se zakanuva pozna~itelna {teta nemu ili na neopredelen broj lica , kako i da se vozdrì od dejnost od koja proizleguva voznemiruvawe ili opasnost od {teta, ako nastanuvaweto na voznemiruvaweto ili na {tetata ne moè da se spre~i so soodvetni merki .

(2) Sudot, na barawe od zainterisiranoto lice, }e naredi da se prezemat so-odvetni merki za spre~uvawe na nastanuvaweto na {teta ili voznemiruvawe, ili da se otstrani izvorot na opasnosta, na tro{ok na dràtelot na izvorot na opasnosta, ako toj samiot ne go stori toa .

(3) Ako {tetata nastane vo vr{eweto na op{tokorisna dejnost za koja e dobi-ena dozvola od nadle`niot organ moè da se bara samo nadomest na {tetata koja gi preminuva normalnite granici.

(4) Vo slu~ajot od stav (3) na ovoj ~len, moè da se bara prezemawe na op-{testveno opravdani merki za spre~uvawe na nastanuvaweto na {tetata ili za nejzino namaluvawe .

Barawe da se prestane so povreda na pravo na li~nos ta^len 144

(1) Sekoj ima pravo da bara od sud ili od drug nadleèn organ da naredi prestanuvawe na dejstvie so koe se povreduva integritetot na ~ove~kata li~-nost, na li~niot i semejniot ìvot i drugi prava na negovata li~nost.

(2) Sudot, odnosno drug nadleèn organ moè da naredi prestanuvawe na dejstvieto pod zakana so pla}awe na izvesna pari~na suma opredelena vkupno ili po edinica vreme, vo korist na pov redeniot.

Otsek 2

ODGOVORNOST VRZ OSNOVA NA VI NA

Postoewe na vina^len 145

Vina postoi koga {tetnikot pri~inil {teta namerno ili so nevnimanie .

Neodgovorni lica^len 146

(1) Lice koe poradi du{evna bo lest ili zaostanat umstven razvoj ili od koi i da e drugi pri~ini ne e sposobno za rasuduvawe, ne odgovara za {tetata {to }e mu ja pri~ini na drug .

(2) Toj {to }e mu pri~ini {teta na drug vo sostojba na preodna nesposobnost za rasuduvawe, odgovoren e za nea, osven ako dokaè deka vo taa sostojba ne se na{ol po svoja vina.

(3) Ako vo taa sostojba se na{ol po tu|a vina, za {tetata }e odgovara onoj {to go dovel vo taa sostojba.

Odgovornost na maloletnik^len 147

(1) Maloletnik do napolneta sedma godina ne odgovara za {tetata {to }e ja pri~ini.

(2) Maloletnik od napolneta sedma godina do napolneta ~etirinaesetata go-dina ne odgovara za {teta, osven ako se dokaè deka pri pri~inuvaweto na {tetata bil sposoben za rasuduvawe .

(3) Maloletnik so napoleti ~etirinaeset godini odgovara spored op{tite pravila za odgovornost za {teta .

Nuna od brana, sostojba na nuda, otstranuvawe na {teta od drug

^len 148 (1) Toj {to vo nu`na odbrana mu pri~ini {teta na napa|a~ot ne e dolèn da ja

nadomesti , osven vo slu~aj na pre~e koruvawe na nu`nata odbrana .(2) Koga nekoj }e pri~ini {teta vo sostojba na nu`da, o{tetenikot moè da

bara nadomest od liceto {to e vinovno za nastanuvaweto na opasnosta od {te-ta, ili od licata od koi e otstraneta {tetata, no od ovie poslednite ne pove}e od korista {to ja imale od toa.

(3) Toj {to }e pretrpi {teta otstranuvaj}i od drug opasnost od {teta, ima pravo da bara od nego nadomest na onaa {teta na koja se izloìl razumno .

Dozvolena samopomo{^len 149

(1) Toj {to vo slu~aj na dozvolena samopomo{ }e mu pri~ini {teta na liceto koe ja predizvikalo potrebata od samopomo{, ne e dolèn da ja nadomesti

(2) Pod dozvolena samopomo{ se podrazbira pravoto na sekoe lice da ja ots-trani povredata na pravoto koga neposredno se zakanuva opasnost, ako takva za{tita e nu`na i ako na~inot na otstranuvawe na povredata na pravoto im od-govara na prilikite vo koi nastanuva opasnost .

Soglasnost na o{tetenikot^len 150

(1) Toj {to na svoja {teta }e mu dozvoli na drug prezemawe na nekoe dejstvie, ne moè da bara od nego nadomest na {tetata pri~ineta so toa dejstvie .

(2) Ni{tovna e izjavata na o{tetenikot so koja se soglasil da mu se stori {teta so dejstvie koe e zabraneto so zakon.

Otsek 3

ODGO VORNOST ZA DRUG

Du{evno bolni i zaostanati vo umstveniot razvoj^len 151

(1) Za {teta {to }e ja pri~ini lice koe poradi du{evna bolest ili zaostanat umstven razvoj ili poradi nekoi drugi pri~ini ne e sposobno za rasuduvawe, odgovara onoj koj vrz osnova na zakon , ili na odluka od nadle`niot organ , ili na dogovor, e dolèn da vr{i nadzor nad nego .

(2) Liceto od stav 1 na ovoj ~len moè da se oslobodi od odgovornosta ako dokaè deka go vr{el nadzorot na koj e obvrzan ili deka {tetata bi nastanala i pri gri`livo vr{ewe na nadzo rot.

Odgovornost na roditelite^len 152

(1) Roditelite odgovaraat za {tetata {to }e mu ja pri~ini na drug nivnoto dete do napolneta sedma godina, bez ogled na svojata vina.

(2) Tie se osloboduvaat od odgovornost ako postojat pri~ini za isklu~uvawe na odgovornosta spored pravilata za odgovornosta bez ogled na vinata .

(3) Tie ne odgovaraat ako {tetata nastanala dodeka deteto mu bilo do vereno na drugo lice i ako toa lice e odgovorno za {tetata.

(4) Roditelite odgovaraat za {tetata {to }e ja pri~ini na drug nivnoto ma-loletno dete {to napolnilo sedum godini, osven ako dokaàt deka {tetata nastanala bez nivna vina .

Solidarna odgovornost^len 153

Ako pokraj roditelite za {tetata odgovara i deteto, nivnata odgovornost e solidarna .

Odgovornost na drugo lice za maloletnik^len 154

(1) Za {tetata {to na drug }e mu ja pri~ini maloletnik dodeka e pod nadzor na staratel, u~ili{te ili druga ustanova, odgovara staratelot, u~ili{teto, odnosno drugata ustanova, osven ako dokaàt deka nadzorot go vr{ele na na~i-not na koj se obvrzani, ili deka {tetata bi nastanala i pri gri`livo vr{ewe na nadzorot.

(2) Ako za {tetata odgovara i maloletnikot, odgovornosta e solidarna.

Posebna odgovornost na roditelite^len 155

(1) Ako dol`nosta za nad zor nad maloletno lice ne e od roditelite, tuku od nekoe drugo lice, o{teteniot ima pravo da bara nadomest od roditelite koga {tetata nastanala poradi lo{oto vospituvawe na maloletnikot, lo{ite pri-meri ili poro~nite naviki {to mu gi dale roditelite, ili ako i inaku {tetata moè da im se vpi{e vo vina na roditelite .

(2) Liceto vrz koe vo ovoj slu~aj e dol`nosta za nad zor ima pravo da bara od roditelite da mu go nadomestat isplateniot iznos ako toa mu isplatilo nado-mest na o{teteniot .

Odgovornost vrz osnova na spravedlivost^len 156

(1) Vo slu~aj na {teta {to ja pri~inilo lice koe za nea ne e odgovorno, a na-domestot ne moè da se dobie od liceto {to bilo dol`no da vodi nadzor nad nego sudot moè, koga toa go bara spravedlivosta, a osobeno so ogled na mate-rijalnata sostojba na {tetnikot i o{teteniot, da go osudi {tetnikot da ja na-domesti {tetata, napolno ili delumno.

(2) Ako {tetata ja pri~inil maloletnik sposoben za rasuduvawe koj ne e vo sostojba da ja nadomesti sudot moè, koga toa go bara spravedlivosta, a osobe-

no so ogled na materijalnata sostojba na roditelite i na o{teteniot, da gi ob-vrze roditelite da ja nadomestat {tetata, napolno ili delumno, iako ne se vi-novni za nea.

Otsek 4

ODGO VORNOSTA NA RABOTO DAVECOT SPREMA TRETO LICE

Odgovornost na rabo todavecot^len 157

(1) Za {teta {to rabotnikot vo rabotata ili vo vrska so rabotata }e mu ja pri~ini na treto lice odgovara rabotodavecot kaj koj rabotel rabotnikot vo momentot na pri~inuvaweto na {tetata, osven ako dokaè deka rabotnikot vo dadenite okolnosti postapuval onaka kako {to trebalo.

(2) O{teteniot ima pravo da bara nadomest na {tetata i neposredno od ra-botnikot ako {teta ta ja pri~inil namerno.

(3) So odredbata od stav (1) na ovoj ~len ne se zasega vo pravilata za odgo-vornosta za {teta {to poteknuva od opasen predmet ili od opasna dejnost.

(4) Rabotodavecot koj na o{teteniot }e mu ja nadomesti {tetata {to rabotni-kot ja pri~inil namerno ili so krajno nevnimanie, ima pravo od toj rabotnik da bara nadomest na plateniot iznos.

(5) Toa pravo zastaruva vo rok od {est meseci od denot na isplateniot nado-mest na {tetata.

Odgovornost na pravno lice za {teta {to }e ja pri~ini negov organ

^len 158 (1) Pravno lice odgovara za {teta {to }e mu ja pri~ini negov organ na treto

lice vo vr{eweto ili vo vrska so vr{eweto na svoite funkcii.(2) Ako za opredelen slu~aj ne e ne{to drugo opredeleno vo zakonot, pravno-

to lice ima pravo na nadomest od liceto koe {tetata ja pri~inilo namerno ili so krajno nevnimanie.

(3) Toa pravo zastaruva vo rok od {est meseci od denot na isplateniot nado-mest na {tetata.

Otsek 5

ODGO VORNOST ZA [TETA OD OPASEN PREDMET ILI OPASNA DEJNOST

I. OP[TI ODREDBI

Pretpostavka na pri~inosta^len 159

[tetata nastanata vo vrska so opasen predmet, odnosno opasna dejnost se smeta deka proizleguva od toj predmet, odnosno dejnost, osven ako se dokaè deka tie ne bile pri~ina za {tetata .

Koj odgovara za {teta^len 160

Za {teta od opasen predmet odgovara negoviot imatel, a za {teta od opasna dejnost odgovara liceto koe se zanimava so nea.

Protivpravno odze mawe na opasen predmet od imatelot

^len 161 Ako na imatelot mu e odzemen opasen predmet na protivpraven na~in, za {te-

tata {to proizleguva od nego ne odgovara toj tuku onoj {to mu go odzel opasni-ot predmet, ako imatelot ne e odgovoren za toa.

Predavawe predmet na treto lice^len 162

(1) Namesto imatelot na predmetot, i isto kako toj, odgovara liceto na koe imatelot mu go doveril predmetot da se sluì so nego, ili liceto koe e inaku dol`no da go nadgleduva, a ne e kaj nego na ra bota.

(2) ]e odgovara i imatelot na predmetot ako {tetata proizlegla od nekoja skriena mana ili skrieno svojstvo na predmetot na koi toj ne mu obrnal vnima-nie.

(3) Vo toj slu~aj odgovornoto lice koe mu go isplatilo nadomestot na o{tete-niot ima pravo da go bara celiot negov iznos od imatelot.

(4) Imatelot na opasen predmet {to mu go doveril na lice koe ne e osposobe-no ili ne e ovlasteno da rakuva so nego, odgovara za {tetata {to }e proizleze od toj predmet.

Osloboduvawe od odgovornosta^len 163

(1) Imatelot na predmetot se osloboduva od odgovornosta ako dokaè deka {tetata proizleguva od nekoja pri~ina {to se nao|ala nadvor od predmetot, a ~ie dejstvo ne moèlo da se predvidi, nitu da se izbegne ili ots trani.

(2) Imatelot na predmetot se osloboduva od odgovornosta i ako dokaè deka {tetata nastanala isklu~ivo so dejstvie na o{teteniot ili na treto lice, koe toj ne moèl da go predvidi i ~ii posledici ne moèl da gi izbegne ili ots tra-ni.

(3) Imatelot na predmetot se osloboduva od odgovornosta delumno ako o{te-teniot delumno pridonel za nastanuvaweto na {tetata.

(4) Ako za nastanuvaweto na {tetata delumno pridonelo treto lice, toa mu odgovara na o{teteniot solidarno so imatelot na predmetot, a e dol`no da go podnesuva nadomestot srazmerno so te i nata na svojata vina.

(5) Liceto so koe imatelot se posluìl pri upotrebata na predmetot ne se smeta kako treto lice.II. ODGOVORNOST VO SLUÂJ NA NESRE]A PREDIZVIKANA SO MOTORNI

VOZI LAVO DVI@EWE

^len 164 (1) Vo slu~aj na nesre}a predizvikana so motorno vozilo vo dvièwe {to e

pri~ineta so isklu~iva vina na eden imatel, se primenuvaat pravilata za od-govornosta vrz osnova na vina.

(2) Ako postoi obostrana vina, sekoj imatel odgovara za vkupnata {teta {to tie ja pretrpele srazmerno so stepenot na svojata vina .

(3) Ako nema vina kaj nieden, imatelite odgovaraat ednakvo, ako pri~inite za spravedlivost ne baraat ne{to drugo .

(4) Za {tetata {to }e ja pretrpat treti lica, imatelite na motorni vozila odgovaraat solidarno bez ogled na svojata vina.

III. ODGOVORNOST NA PROIZVODI TELOTNA PREDMET SO NEDOSTATOK

^len 165(1) Toj {to }e pu{ti vo promet nekoj predmet {to go proizvel, a koj poradi

nekoj nedostatok za koj toj ne znael pretstavuva opasnost od {teta za lica ili za predmeti ,odgovara za {tetata {to bi nastanala poradi toj nedostatok.

(2) Proizvoditelot odgovara i za opasnite svojstva na predmetot ako ne pre-zel se {to e potrebno {tetata, {to moèl da ja predvidi, da ja spre~i so pre-dupreduvawe, so bezbedna ambalaà ili so druga soodvetna merka.

Otsek 6

POSEBNI SLUÂI NA ODGOVORNOSTA

Odgovornost poradi teroristi~ki akti , javnidemonstracii ili manifestacii

^len 166 (1) Za {teta nastanata od smrt, telesna povreda ili o{tetuvawe, odnosno

uni{tu vawe na imotot na fizi~ko ili pravno lice, poradi akti na nasilstvo ili teror, kako i pri javni demonstracii i manifestacii odgovara dràvata.

(2) Organizatorite, u~esnicite, pottiknuva~ite i pomaga~ite vo aktite na nasilstvo ili teror, vo javnite demonstracii i manifestacii, {to se naso~eni kon podrivawe na ustavnoto ureduvawe nemaat pravo na nadomest na {teta spo-red ovaa osnova.

(3) Dràvata ima pravo i obvrska da bara nadomest na isplateniot iznos od liceto koe ja predizvikalo {tetata.

(4) Toa pravo zastaruva vo rokovite propi{ani za zastarenosta na pobaruva-wata za nado mest na {teta

Odgovornost pora di dela na korupcija^len 167

(1) Za {teta nastanata od nekoe delo na korupcija storeno od dràvni te slu`benici pri vr{ewe na nivnite funkcii odgovara dràvata, odnosno orga-nite na lokalnata samouprava, vo ~ii organi vr{ele funkcija dràvni te slu`benici.

(2) Dràvata, odnosno organite na lokalnata samouprava, ima pravo i obvr-ska da bara nadomest za isplateniot iznos od liceto koe ja predizvikalo {te-tata.

(3) Pravoto od stav (2) na ovoj ~len zastaruva vo rokovite propi{ani za zas-tarenost na pobaruvawa za nadomest na {teta.

Odgovornost za {teta poradi nasilni kaznivi dela

^len 168 (1) Za {teta nastanata od nekoe nasilno kaznivo delo, koga storitelot e ne-

poznat (ne e identifikuvan), odgovara dràvata.(2) Dràvata e dol`na da ja nadomesti {tetata storena od nasilni kaznivi

dela i vo slu~aj koga storitelot e poznat, no nema sredstva za ìvot. (3) Organizatorite, pottiknuva~ite, u~esnicite i pomaga~ite vo nasilnite

kaznivi dela, nemaat pravo na nadomest na {teta po ovaa osnova.(4) Toa pravo zastaruva vo rokovite propi{ani za zastarenost na pobaruva-

wata za nado mest na {teta.

Odgovornost za {teta napravena od me|una rodni vo eni ili drugi orga-nizacii^len 169

(1) Za {teta napravena na pravni i fizi~ki lica na teritorija na Republika Makedonija, od lica angaìrani vo me|unarodni voeni ili drugi organizacii so koi Republika Makedonija sklu~ila dogovor, odgovara dràvata.

(2) Dràvata ima pravo i obvrska da bara nadomest na isplateniot iznos od me|unarodnata voena ili druga organizacija ili od liceto koe direktno ja pre-dizvikalo {tetata.

Odgovornost na organizatorot na priredbi^len 170

Organizatorot na sobirawe na pogolem broj lu|e vo zatvoren ili na otvoren prostor odgovara za {tetata nastanata od smrt ili telesna povreda {to nekoj }e ja pretrpi poradi vonredni okolnosti {to moàt da nastanat vo takvi pri-liki, kako {to e branuvawe na masite, op{t nered i sli~no.

Odgovornost pora di nedavawe na neophodna pomo{^len 171

(1) Toj {to bez opasnost za sebesi nema da mu dade pomo{ na lice ~ij ìvot ili zdravje se o~igledno zagrozeni, odgovara za {tetata {to nastanala od toa, ako toj spored okolnostite na slu~ajot moral da ja predvidi taa {teta.

(2) Ako bara spravedlivosta, sudot moè takvoto lice da go oslobodi od ob-vrskata da ja nadomesti {tetata.

Odgovornost vo vrska so ob vrska za sklu~uvawe na dogovor

^len 172 Lice koe spored zakonot e obvrzano da sklu~i nekoj dogovor, dol`no e da ja

nadomesti {tetata ako na barawe od zainteresiranoto lice bez odlagawe ne go sklu~i toj dogovor.

Odgovornost vo vrska so vr{ewe na raboti od javen interes

^len 173 Pravni te lica {to vr{at komunalna i druga sli~na dejnost od javen inte-

res odgovaraat za {tetata ako bez opravdana pri~ina ja zaprat ili neredovno ja vr{at svojata usluga.

Otsek 7

I. NADOMEST NA MATERIJALNATA [TETAVospos tavuvawe na porane{nata sostojba

i nadomest vo pari^len 174

(1) Odgovornoto lice e dol`no da ja vospostavi sostojbata {to bila pred da nastane {tetata.

(2) Dokolku vospostavuvaweto na porane{nata sostojba ne ja otstranuva {te-tata napolno, odgovornoto lice e dol`no za ostatokot na {tetata da dade na-domest vo pari.

(3) Koga vospostavuvaweto na porane{na ta sostojba ne e mo`no, ili koga su-dot smeta deka ne e nu`no toa da go stori odgovornoto lice, sudot }e opredeli toa da mu isplati na o{teteniot soodvetna suma pari na ime nadomest na {te-tata.

(4) Sudot }e mu dosudi na o{teteniot nadomest vo pari koga toj go bara toa, osven ako okolnostite na dadeniot slu~aj go opravduvaat vospostavuvaweto na porane{na ta sostojba.

Koga stasuva obvrskata za nadomest^len 175

Obvrskata za nadomest na {tetata se smeta za stasana od momentot na nasta-nuvaweto na {tetata.

Nadomest vo slu~aj na propa|awe na pred metotodzemen na nedozvolen na~in

^len 176 Ako predmetot {to na imatelot mu bil odzemen na nedozvolen na~in propad-

nal poradi vi{a sila, odgo vornoto lice e dol`no da dade na domest vo pari.

Nadomest vo forma na pari~na renta^len 177

(1) Vo slu~aj na smrt, telesna povreda ili o{te tuvawe na zdravjeto, nadomes-tot se opredeluva, po pravilo vo forma na pari~na renta, doìvotno ili za op-redeleno vreme.

(2) Pari~nata renta dosudena na ime nadomest na {tetata se pla}a mese~no odnapred, ako sudot ne opredeli ne{to drugo.

(3) Doveritelot ima pravo da bara potrebno obezbeduvawe za isplata na ren-tata, osven ako toa , spored okolnos tite na slu~ajot, ne bi bilo opravdano.

(4) Ako dol`nikot ne go dade obezbeduvaweto {to }e go opredeli sudot, do-veritelot ima pravo da bara namesto renta da mu se isplati edna vkupna suma, ~ija visina se opredeluva spored visinata na rentata i verojatnoto traewe na doveriteloviot ìvot, so odbivawe na soodvetnite kamati.

(5) Od seriozni pri~ini doveritelot moè i vo drugi slu~ai da bara, vedna{ ili podocna, namesto rentata da mu se isplati edna vkupna suma.

II. OBEM NA NADOMES TOT NA MATERIJALNA TA [TETA

Obi~na {teta i ispu{tena korist^len 178

(1) O{eteniot ima pravo kako na nadomest na obi~nata {teta, taka i na nado-mest na ispu{tenata korist.

(2) Visinata na nadomestot na {tetata se opredeluva spored cenite vo vre-meto na donesuvaweto na sudskata odluka, osven ako ne{to drugo ne e uredeno so zakon.

(3) Pri ocenata na visinata na ispu{tenata korist se zema predvid dobivka-ta {to moèla osnovano da se o~ekuva spored redovniot tek na rabotite ili spored posebni okolnosti, a ~ie ostvaruvawe e spre~eno so o{tetnikovoto dejstvie ili propu{tawe na o{teteniot.

(4) Koga predmetot e uni{ten ili o{teten so krivi~no delo storeno so umis-la, sudot moè da ja opredeli visinata na nadomestot spored vrednosta {to predmetot ja imal za o{teteniot.

Celosen nadomest^len 179

Sudot zemaj}i gi predvid i okolnostite {to nastapile po pri~inuvaweto na {tetata, }e dosudi nadomest vo iznosot koj e potreben materijalnata situacija na o{teteniot da se dovede vo onaa sostojba vo koja bi se nao|ala da nemalo {tetno dejstvie ili propu{tewe .

Namaluvawe na nadomestot^len 180

(1) Sudot moè vodej}i smetka za materijalnata sostojba na o{teteniot, da go osudi odgovornoto lice da isplati pomal nadomest otkolku {to iznesuva {tetata, ako taa ne e pri~ineta ni namerno ni so krajno nevnimanie, a odgovor-noto lice e vo slaba imotna sostojba, pa isplatata na celosniot nadomest bi go dovela vo skudnost.

(2) Ako {tetnikot pri~inil {teta rabotejki ne{to zaradi korist na o{teteni-ot, sudot moè da opredeli pomal nadomest, vodej}i smetka za gri`livosta {to {tetnikot ja pokaùva vo sopstvenite raboti.

Podelena odgovornost^len 181

(1) O{teteniot koj pridonel {tetata da nastane ili da bide pogolema otkol-ku bi bila inaku, ima pravo samo na srazmerno namalen nadomest.

(2) Koga e nevozmono da se ut vrdi koj del od {tetata proizleguva od o{te-tenikovoto dejstvie sudot }e dosudi nadomest vodej}i smetka za okolnostite na slu~ajot .

III. POSEBNO ZA NADOMESTOT NA MATERIJALNATA [TETA VO SLUÂJ NA SMRT, TELESNA POVREDA I O[TETUVAWE NA ZDRAVJETO

Zagubena zarabotka i tro{oci za lekuvawe i pogreb

^len 182 (1) Toj {to }e pri~ini ne~ija smrt e dolèn da gi nadomesti voobi~aenite tro-

{oci za negoviot pogreb.(2) Toj e dolèn da gi nadomesti i tro{ocite za negovo lekuvawe od dobieni-

te povredi i drugite potrebni tro{oci vo vrska so lekuvaweto, kako i zarabot-kata zagubena poradi nesposobnosta za rabota.

Pravo na liceto koe go izdrùval zaginatiot^len 183

(1) Liceto koe zaginatiot go izdrùval ili redovno go pomagal, kako i ona koe spored zakonot imalo pravo da bara izdrùvawe od zaginatiot, ima pravo na nadomest na {tetata {to ja trpi so zagubuvaweto na izdrùvaweto, odnosno pomagaweto .

(2) Ovaa {teta se nadomestuva so pla}awe na pari~na renta, ~ij iznos se od-meruva so ogled na site okolnosti na slu~ajot, a koj ne moè da bide pogolem od onoj {to o{teteniot bi go dobival od zaginatiot da ostanal ìv.

Nadomest na {tetata vo slu~aj na telesnapovreda ili naru{uvawe na zdravjeto

^len 184 (1) Toj {to na drug }e mu nanese telesna povreda ili }e mu go naru{i zdravje-

to, dolèn e da mu gi nadomesti tro{ocite okolu lekuvaweto i drugite potreb-ni tro{oci vo vrska so toa, kako i zarabotkata zagubena poradi nesposobnosta za rabota za vreme na lekuvaweto.

(2) Ako povredeniot poradi celosna ili delumna nesposobnost za rabota ja gubi zarabotkata, ili potrebite mu se trajno zgolemeni, ili mo`nostite za ne-govo natamo{no razvivawe i napreduvawe se uni{teni ili namaleni, odgovor-noto lice e dol`no da mu pla}a na povredeniot opredelena pari~na renta, ka-ko nadomest za taa {teta.

Izmena na dosudeniot nadomest^len 185

Sudot moè na barawe od o{teteniot za idnina da ja zgolemi rentata, a mo-è na barawe od {tetnikot da ja namali ili ukine, ako pozna~itelno se prome-nat okolnostite {to sudot gi imal predvid pri donesuvaweto na porane{na ta odluka.

Neprenoslivost na pravoto^len 186

(1) Pravoto na nadomest na {teta vo vid na pari~na renta poradi smrt na bliskoto lice ili poradi povreda na teloto ili o{tetuvawe na zdravjeto ne moè da se prenese vrz drugo lice.

(2) Stasanite iznosi na nadomestot moàt da se prenesat vrz drug, ako izno-sot na nadomestot e opredelen so pismena spogodba na stranite ili so pravo-silna sudska odluka.

IV. POSEBNO ZA NADOMESTOT NA MATERIJALNATA [TETA VO SLUÂJ NA POVREDA NA ÊSTA I [IREWE NA NEVISTINITI NAVODI

^len 187 (1) Toj {to na drug }e mu ja povredi ~esta kako i toj {to iznesuva ili prenesu-

va nevistiniti navodi za minatoto, za znaeweto, za sposobnosta na drugo lice ili za ne{to drugo, a znael ili bi moral da znae deka se nevistiniti i so toa mu pri~ini materijalna {teta, dol en e da ja na domesti.

(2) Za pri~inetata {teta ne odgovara onoj {to }e soop{ti ne{to nevistini-to za drug neznaej}i deka e toa nevistinito, ako toj ili onoj komu toa mu go soop-{til imal vo toa seriozen interes.

V. NADOMEST NA NE MATERIJALNA [TE TA

Obja vuvawe na presuda ili na isprav ka^len 188

Vo slu~aj na povreda na prava na li~nosta sudot moè da naredi, na tro{ok na {tetnikot, objavuvawe na presudata, odnosno na ispravkata ili da naredi {tetnikot da ja povle~e izjavata so koja e storena povredata, ili ne{to drugo so {to moè da se ostvari celta koja se postignuva so nadomestot.

Pari~en nadomest^len 189

(1) Za pretrpeni fizi~ki bolki, za pretrpeni du{evni bol ki poradi namalu-vawe na ìvotnata aktivnost, nagr denost, povreda na ugledot, ~esta, slobodata ili pravata na li~nosta, smrt na blisko lice, kako i za strav sudot, ako najde deka okolnostite na slu~ajot, a osobeno ja~inata na bolkite i stravot i nivno-to traewe go opravduva toa, }e dosudi spravedliv pari~en nadomest, nezavis-no od nadomestot na materijalnata {teta, kako i vo nejzinoto otsustvo.

(2) Pri odlu~uvaweto za baraweto za nadomest na nematerijalna {teta, kako i za visinata na nejziniot nadomest, sudot }e vodi smetka za zna~eweto na pov-redenoto dobro i za celta za koja sluì toj nadomest, no i za toa so nego da ne im se pogoduva na stremeìte {to ne se spojlivi so negovata priroda.

Lica koi imaat pravo na pari~en nadomest voslu~aj na smrt ili teòk invaliditet

^len 190 (1) Vo slu~aj na smrt na nekoe lice, sudot moè da im dosudi na ~lenovite na

negovoto potesno semejstvo ( bra~en drugar, deca i roditeli ) spravedliv nado-mest za nivnite du{evni bol ki.

(2) Takviot nadomest moè da im se dosudi i na bra}ata i sestrite ako me|u niv i umreniot postoela potrajna ìvotna zaednica .

(3) Vo slu~aj na osobeno teòk invaliditet na nekoe lice, sudot moè da im dosudi na negoviot bra~en drugar, na decata i na roditelite spravedliv pari-~en nadomest za nivnite du{evni bol ki.

(4) Nadomestot od stavovite (1) i (3) na ovoj ~len moè da mu se dosudi i na vonbra~niot drugar, ako me|u nego i umreniot postoela trajna ìvotna zaedni-ca.

Satisfakcija vo posebni slu~ai^len 191

Pravo na spravedliv pari~en nadomest poradi pretrpeni du{evni bol ki ima liceto koe so izmama, so prinuda ili so zloupotreba na nekoj odnos na pot~ine-tost ili zavisnost, e navedeno na kazniva obquba ili na kaznivo bludno dejs-tvie, kako i liceto sprema koe e izvr{eno nekoe drugo krivi~no delo protiv dostoinstvoto na li~nosta i mora lot .

Nadomest za idna {teta^len 192

Sudot na barawe na o{teteniot }e dosudi nadomest i za idna nematerijalna {teta ako spored redovniot tek e izvesno deka taa }e trae i vo idnina.

Nasleduvawe i otstapuvawe na pobaruvawena nadomest na nematerijalna {teta

^len 193(1) Pobaruvaweto na nadomest na nematerijalnata {teta preminuva vrz nas-

lednikot samo ako e priznaeno so pravosilna odluka ili so pismena spogodba.(2) Pod istite uslovi toa pobaruvawe moè da bide predmet na otstapuvawe,

pribivawe i na prinudno izvr{uvawe .

Podelena odgovornost i namaluvawe na nadomestot^len 194

Odredbite za podelena odgovornost i za namaluvawe na nadomestot {to va-àt za matrijalna {teta soobrazno se primenuvaat i vrz nematerijalnata {teta.

Otsek 8

ODGOVORNOST NA POVE]E LICA ZA ISTA [TETA

Solidarna odgovornost^len 195

(1) Za {teta {to ja pri~inuvale pove}e lica zaedno, site u~esnici odgovara-at solidarno.

(2) Podbucnuva~ot i pomaga~ot, kako i onoj {to pomognal da na se otkrijat od-govornite lica, odgovaraat solidarno so niv.

(3) Solidarno odgovaraat za pri~ineta {teta i licata koi ja pri~inile ra-botej}i nezavisno edno od drugo, ako ne moàt da se utvrdat nivnite udeli vo pri~inetata {teta .

(4) Koga e nesomneno deka {tetata ja pri~inilo nekoe od dve ili pove}e op-redeleni lica koi na nekoj na~in se me|usebno povrzani, a ne moè da se utvr-di koe od niv ja pri~inilo {tetata, tie lica odgovaraat solidarno.

Solidarna odgovornost na nara~uva~oti izve duva~ot na raboti

^len 196 Nara~uva~ot i izveduva~ot na raboti vrz nedvin ost solidarno mu odgova-

raat na treto lice za {teta {to }e mu nastane vo vrska so izveduvaweto na tie raboti.

Regres na isplatuva~ot^len 197

(1) Solidarniot dol`nik {to }e isplati pove}e otkolku {to iznesuva nego-viot udel vo {tetata, moè da bara od sekoj od drugite dol`nici da mu go na do-mesti ona {to go platil za nego.

(2) Kolku iznesuva udelot na sekoj oddelen dol`nik opredeluva sudot so og-led na teìnata na negovata vina i teìnata na posledicite {to proizlegle od negovoto dejstvuvawe.

(3) Vo slu~aj na nemonost da se ut vrdat udelite na dol`nicite, vrz sekogo pa|a ednakov del, osven ako spravedlivosta bara vo konkretniot slu~aj da se odlu~i poinaku.

Otsek 9PRAVO NA O[TETENIOT PO ZASTARENOSTA NA PRAVOTO DA BARA NADO-

MESTPravo na nadomest

^len 198 (1) Po nastapuvaweto na zastarenost na pravoto da bara nadomest na {teta-

ta, o{teteniot moè da bara od odgovornoto lice, spored pravilata koi vaàt vo slu~aj na steknuvawe bez osnova, da mu go otstapi ona {to go dobil so dejs-tvieto so koe e pri~ineta {tetata .

(2) Pravoto na o{teteniot da bara od odgovornoto lice da mu go otstapi ona {to go dobilo so dejstvieto so koe e pri~ineta {tetata zastaruva so istekot na posledniot den na op{tiot rok na zastarenost.

Oddel 3

STEKNUVAWE BEZ OSNOVA

Otsek 1

OP[TO PRAVILO^len 199

(1) Koga del od imotot na edno lice premine na bilo koj na~in vo imotot na nekoe drugo lice, a toa preminuvawe nema svoja osnova vo nekoja pravna rabota ili vo zakonot, steknuva~ot e dolèn da go vrati toj del od imotot, ako toa e mo`no, a inaku e dolèn da ja nadomesti vrednosta na postignatata korist.

(2) Pod premin na imotot se podrazbira i steknuvawe na korist so izvr{eno dejstvie.

(3) Obvrskata za vra}awe, odnosno za nadomest na vrednosta nastanuva i ko-ga ne{to }e se primi so ogled na osnovot {to ne se ostvaril ili koj podocna ot-padnal.

Otsek 2

PRAVILA NA VRA]AWETO

Koga ne moè da se bara vra}awe^len 200

Toj {to }e izvr{i isplata znaej}i deka ne e dolèn da plati, nema pravo da bara vra}awe, osven ako go zadràl pravoto da bara vra}awe ili ako platil za da ja izbegne pri nudata .

Dvojna isplata na dolg^len 201

Toj {to ist dolg go platil dvapati, pa makar edna{ i vrz osnova na izvr{na isprava, ima pravo da bara vra}awe spored op{tite pravila za steknuvawe bez osnova.

Izvr{uva we na nekoja prirodna ob vrska ili nekoja moralna ili op{tes-tvena dol`nost

^len 202 Ne moè da se bara ona {to e dadeno ili storeno na ime izvr{uvawe na ne-

koja prirodna obvrska ili nekoja moralna ili op{testvena dol`nost.

Obem na vra}aweto^len 203

Koga se vra}a ona {to e steknato bez osnova moraat da se vratat plodovite i da se plati zatezna kamata, i toa ako e steknuva~ot nesovesen, od denot na steknuvaweto, a inaku od denot na podnesuvaweto na baraweto.

Nadomest na tro{ocite^len 204

Steknuva~ot ima pravo na nadomest na nu`nite i korisnite tro{oci, no ako bil nesovesen, nadomest za korisnite tro{oci mu pripa|a samo do iznosot {to pretstavuva zgolemuvawe na vrednosta vo momentot na vra}aweto.

Koga moè da se zadrì primenoto^len 205

Ne moè da se bara vra}awe na neosnovano plateni iznosi na ime nadomest na {tetata poradi povreda na teloto, naru{uvawe na zdravjeto ili smrt, dokolku isplatata mu e izvr{ena na sovesen pribavuva~.

Upotre ba na predmeti vo tu|a korist^len 206

Ako nekoj upotrebil svoj ili tu| predmet vo korist na tret, a nema uslovi za primena na pravilata za rabo tovodstvo bez nalog, tretiot e dolèn da go vrati predmetot, odnosno ako ne e mono toa , da ja na domesti negovata vrednost.

Izdatok na drug^len 207

Toj {to za drug }e napravi nekakov izdatok ili ne{to drugo {to ovoj spored zakon bil dolèn da go napravi, ima pravo da bara nadomest od nego.

Upotre ba na tu| predmet vo svoja korist^len 208

Koga nekoj }e upotrebi tu| predmet vo svoja korist, imatelot moè da bara, nezavisno od pravoto na nadomest na {tetata ili vo otsustvo na taa, da mu ja nadomesti ovoj korista {to ja imal od upotrebata.

Oddel 4

RABOTOVODS TVO BEZ NALOG

Otsek 1

OP[TO PRAVILO^len 209

Kon vr{ewe tu|a rabota moè nepovikano da se pristapi samo ako rabotata ne trpi odlagawe, pa pretstoi {teta ili propu{tawe na o~igledna korist .

Otsek 2

OBVRS KI I PRAVA NA RABOTO VODI TELOT BEZ NALOG

Obvr ski na rabotovoditelot bez nalog^len 210

(1) Rabotovoditelot bez nalog e dolèn za svojata postapka da go izvesti {to e mo`no pobrgu onoj ~ija e rabota i da ja prodolì zapo~natata rabota do-kolku mu e toa razumno mo`no, dodeka ovoj ne }e bide vo mo`nost da ja prezeme gri a ta za nea.

(2) Po zavr{enata rabota toj e dolèn da mu poloì smetka i da mu go otsta-pi na onoj ~ija e rabotata seto ona {to go pribavil vr{ej}i ja negovata rabota.

(3) Dokolku poinaku ne e opredeleno so zakon, rabotovoditelot bez nalog ima obvrski na nalogoprima~.

Dol`no vnimanie i odgovornost^len 211

(1) Pri vr{eweto na tu|a rabota rabotovoditelot bez nalog e dolèn da se rakovodi so vistinskite ili verojatnite nameri i potrebi na onoj ~ija e rabo-tata .

(2) Toj e dolèn da postapi so vnimanie na dobar stopanstvenik, odnosno do-bar doma}in.

(3) Sudot moè, so ogled na okolnostite vo koi nekoj nepovikano vr{i tu|a rabota, da ja namali nagovata odgovornost ili sosem da go oslobodi od odgovor-nosta za nevnimanie.

(4) Za odgovornosta na delovno nesposoben rabotovoditel bez nalog vaàt pravilata za negovata dogovorna i vondogovorna odgovornost.

Pravo na rabotovoditelot bez nalog^len 212

(1) Rabotovoditelot bez nalog koj postapil vo seto kako {to treba i go rabo-tel ona {to go barale okolnostite, ima pravo da bara od onoj ~ija rabota ja vr-{el da go oslobodi od site obvrski {to poradi taa rabota gi prezel vrz sebe, da gi prezeme site obvrski {to gi prifatil od negovo ime, da mu gi nadomesti site nu`ni i korisni izdatoci, kako i da mu ja nadomesti pretrpenata {teta, duri i ako ne e postignat o~ekuvaniot rezultat.

(2) Nemu mu pripa|a i primeren nadomest za trudot, ako ja otstranil {tetata od liceto ~ija e rabotata ili ako mu pribavil korist {to im odgovara vo seto na negovite nameri i potrebi.

Vr{ewe na tu |i rabo ti so namera da mu se pomogne na drug^len 213

Toj {to vr{i tu|a rabota so namera da mu pomogne na drug, a ne se ispolneti uslovite za rabotovodstvo bez nalog, ima pravo na nadomest za napravenite tro{oci, no najmnogu do visinata na korista {to ja postignal drugiot .

Odnesuvawe na dodatocite^len 214

Sekoj rabotovoditel bez nalog ima pravo da gi odnese predmetite so koj go zgolemil tu|iot imot, a za koi ne mu se nadomestuvaat napravenite izdatoci, ako tie moàt da se odvojat bez o{tetuvawe na predmetot na koj mu se dodade-ni, no liceto vo ~ija rabota se zame{al, ako saka, moè da gi zadrì tie doda-toci dokolku }e mu ja nadomesti nivnata sega{na vrednost, no najmnogu do izno-sot na napravenite izdatoci.

Otsek 3

VR[EWE TU\I RABOTI PROTIV ZABRANA

^len 215 (1) Toj {to vr{i tu|a rabota i pokraj zabranata na liceto ~ija e rabotata, a

za zabranata znael ili moral da znae , gi nema pravata {to mu pripa|aat na ra-botovoditelot bez nalog.

(2) Toj odgovara za {tetata {to ja pri~inil so me{aweto vo tu|i raboti, duri i ako do nea do{lo bez negova vina .

(3) Koga zabranata za vr{ewe na rabotata ne e vo soglasnost so zakonot ili e nemoralna, a osobeno ako nekoj zabranil drug da ispolni nekoja negova zakon-ska obvrska {to ne trpi odlagawe, vaàt op{tite pravila za rabotovodstvoto bez nalog.

Otsek 4NEVISTINSKO RABOTOVODS TVO

^len 216 (1) Toj {to vr{i tu|a rabota so namera da gi zadrì za sebe postignatite ko-

risti, iako znae deka rabotata e tu|a, dolèn e na barawe od onoj ~ija e rabo-tata da podnese smetka kako rabotovoditel bez nalog i da mu gi predade site postignati koristi.

(2) Onoj ~ija e rabotata moè da bara i vra}awe na predmetite vo porane{-nata sostojba, kako i na domest na {tetata.

Otsek 5

ODOBRE NIE

^len 217Ako onoj ~ija e rabotata dopolnitelno go odobri ona {to e izvr{eno, raboto-

voditelot bez nalog se smeta za nalogopri ma~ koj od po~etokot rabotel po na-log od liceto ~ija e rabotata.

Oddel 5

EDNOSTRANA IZJAVA NA VOLJA

Otsek 1

JAVNO VE TUVAWE NAGRADA

Koga obvrzuva^len 218

(1) So javen oglas storenoto vetuvawe nagrada na onoj {to }e izvr{i oprede-leno dejstvie, }e postigne nekoj uspeh, }e se najde vo opredelena situacija ili, ako vetuvaweto e storeno pod nekoj drug uslov, go obvrzuva vetuva~ot da go is-polni vetuvaweto.

(2) Vetuva~ot na nagrada ili na kakov i da e nagraden natprevar e dolèn da go opredeli rokot za natprevar, a ako ne go opredeli sekoj {to saka da u~estvu-va vo natprevarot ima pravo da bara toj da go napra vi vo primeren rok.

Otpovikuvawe na vetuvaweto^len 219

(1) Vetuvaweto moè da se otpovika onaka kako {to e storeno, kako i so li~-no soop{tenie, no onoj {to go izvr{il dejstvieto, a ne znael nitu moral da znae deka vetuvaweto na nagradata e otpovikano, ima pravo da ja bara vetenata nagra da, a onoj {to do otpovikuvaweto gi napravil potrebnite izdatoci zaradi izvr{uvaweto na dejstvieto opredeleno vo javniot oglas ima pravo na niven nadomest, osven ako vetuva~ot dokaè deka se tie napraveni bez potreba.

(2) Vetuvaweto nagrada ne moè da se otpovika ako so javniot oglas e oprede-len rokot za izvr{uvawe na dejstvieto, odnosno za izvestuvawe za postignati-ot rezultat ili za ostvaruvawe na opredelena situacija.

Pravo na nagrada^len 220

(1) Pravo na nagrada ima onoj {to prv }e go izvr{i dejstvieto za koe e vetena nagra da.

(2) Ako pove}e lica istovremeno go izvr{ile dejstvieto, sekomu mu pripa|a ednakov del od nagradata, dokolku spravedlivosta ne bara poinakva podelba.

Slu~aj na konkurs^len 221

(1) Za dodeluvawe nagrada vo slu~aj na konkurs odlu~uva organizatorot na konkursot ili edno od pove}e lica {to }e gi opredeli toj.

(2) Ako vo uslovite na konkursot ili so nekoi op{ti propisi {to vaàt za op-redelen konkurs se postaveni pravilata spored koi nagradata treba da bide do-delena, sekoj u~esnik vo konkursot ima pravo da bara poni{tuvawe na odlukata za dodeluvawe nagrada, ako nagradata ne e dodelena soglasno so tie pravila.

(3) Sopstvenost ili nekoe drugo pravo nad delo nagradeno na konkurs steknuva organizatorot na konkursot samo ako e toa navedeno vo oglasot na konkursot.

Prestanuvawe na obvrska^len 222

Obvrskata na vetuva~ot na nagrada prestanuva ako nikoj ne mu soop{ti, vo rokot opredelen vo oglasot, deka go izvr{il dejstvieto ili postignal uspeh, ili voop{to gi ispolnil uslovite postaveni vo javniot oglas, a ako rokot ne e opredelen, so istekot na edna godina od objavuvaweto na oglasot.

Otsek 2

HARTII OD VREDNOST

I. OP[TI ODREDBI

Poim^len 223

Hartija od vrednost e pismena isprava so koja nejziniot izdava~ se obvrzuva deka }e mu ja ispolni na nejziniot zakonit imatel obvrskata zapi{ana na taa isprava.

Su{testveni sostojki^len 224

(1) Hartijata od vrednost mora da gi sodrì sledni ve su{testveni sostojki :1) ozna~uvawe na vidot na hartijata od vrednost;2) firma, odnosno naziv i sedi{te, odnosno ime i ìveali{te na izdava~ot

na hartijata od vrednost;

3) firma, odnosno naziv ili ime na liceto na koe, odnosno po ~ija naredba glasi hartijata od vrednost, ili ozna~uvawe deka hartijata glasi na donosite-lot;

4) to~no ozna~ena obvrska na izdava~ot {to proizleguva od hartijata od vrednost;

5) mesto i datum na izdavaweto na hartijata od vrednost, a kaj onie {to se izdavaat vo serija i nejziniot seriski broj i

6) potpis na izdava~ot na hartijata od vrednost, odnosno faksimil na potpi-sot na izda va~ot na hartiite od vrednost {to se izdavaat vo serija.

(2) So poseben zakon za oddelni hartii od vrednost moàt da bidat oprede-leni i drugi su{testveni sostojki.

(3) Ispravata koja ne sodrì koja i da e od su{testvenite sostojki ne vaì ka-ko hartija od vrednost.

(4) Hartiite od vrednost izdadeni vo serija, koi ne sodràt koja i da e od su{testvenite sostoj ki, nema at pravno dejstvo.

Na kogo moè da glasi hartijata od vrednost^len 225

Hartijata od vrednost moè da glasi na donositel, na ime ili po naredba, osven ako poinaku ne e uredeno so zakon.

Nastanuvawe na obvrskata^len 226

Obvrskata od hartijata od vrednost nastanuva vo momentot koga izdava~ot na hartijata od vrednost }e mu ja predade na nejziniot korisnik.

Posebni uslovi za izdavawe hartija od vrednost vo posebna serija^len 227

So poseben zakon se opredeluvaat i drugite uslovi za izdavawe hartii od vrednost vo serija .

II. OSTVARUVAWE NA PRAVOTO

Komu mu pripa|a pravoto od hartijata od vrednost^len 228

(1) Pobaruvaweto od hartijata od vrednost e vrzano za samata hartija i mu pripa|a na nejziniot zakonit imatel .

(2) Kako zakonit imatel na hartija od vrednost na donositel se smeta nejzi-niot donositel .

(3) Kako zakonit imatel na hartija od vrednost na ime ili po naredba se sme-ta liceto na koe hartijata od vrednost glasi, odnosno liceto vrz koe uredno e prenesena.

(4) Sovesniot pribavuva~ na hartija od vrednost na donositel stanuva nejzin zakonit imatel i go steknuva pravoto na pobaruvaweto zapi{ano na nea i koga hartijata od vrednost izlegla od racete na nejziniot izda va~, odnosno na nejzi-niot porane{en imatel i bez negova volja .

Koj moè da bara ispolnu vawe^len 229

Ispolnuvawe na pobaruvawe na hartija od vrednost moè da bara, so nejzino podnesuvawe, samo nejziniot zakonit imatel, odnosno liceto koe }e go ovlasti toj.

III. PRENOS NA HARTIJA OD VREDNOST

Prenos na pravoto od hartijata vrz donositel^len 230

Pravoto od hartijata od vrednost se prenesuva vrz donositelot so nejzino predavawe .

Prenos na pravoto od harti jata na ime^len 231

(1) Pravoto od hartijata od vrednost na ime se prenesuva so cesija .(2) So poseben zakon moè da bide opredeleno deka pravoto od hartijata od

vrednost na ime moè da se prenesuva i so indosament.(3) Prenos na pravoto od hartijata od vrednost na ime se vr{i so zabeleù-

vawe na samata hartija firmata, odnosno nazivot, odnosno imeto na noviot imatel, so potpi{uvawe od prenesuva~ot i zapi{uvawe na prenosot vo regista-rot na hartiite od vrednost, ako takov re gistar se vodi kaj izdava~ot.

Prenos na pravoto od harti jata po naredba^len 232

Pravoto od hartijata od vrednost po naredba se prenesuva so indosament.

Vidovi na indosament^len 233

(1) Indosamentot moè da bide poln blanko i na donositel.(2) Polniot indosament sodrì izjava za prenesuvaweto i firma, odnosno

naziv ili ime na liceto vrz koe se prenesuva pravoto od hartijata od vrednost (indosatar) i potpis na prenesuva~ot ( indosant), a moè da sodrì i drugi po-datoci ( mesto, datum i drugo).

(3) Blanko indosamentot sodrì samo potpis na indosantot.(4) Vo slu~aj na prenesuvawe vrz donositel, namesto imeto na indosatarot se

stavaat zborovite "na donositel".(5) Indosamentot na donositel vaì kako blanko indosament.(6) Ni{toven e delumniot indosament.

Prenos na polnomo{no i prenesuvawe za zalog^len 234

(1) Hartijata od vrednost moè da se prenese i kako prenos vo polnomo{no, odnosno kako prenos za zalog.

(2) Kaj prenosot na polnomo{no se sta va klauzulata "vrednost vo polnomo{-no", a kaj prenosot za zalog "vrednost za zalog" ili sli~ no.

Dejstvo na prenosot na pravata^len 235

(1) So prenosot na pravata od hartija od vrednost nejziniot nov imatel gi pribavuva site prava {to mu pripa|ale na prethodniot imatel .

(2) Prenosot na pravata od hartija od vrednost na ime, bilo da se vr{i so ce-sija ili so indosament, nema dejstvo sprema izdava~ot dodeka toj za toa }e bi-de izvesten pismeno, odnosno dodeka toj prenos ne }e bide zabeleàn vo regis-tarot na hartiite od vrednost na ime, ako se vodi takov registar kaj izdava~ot .

(3) Cedentot, odnosno indosantot ne odgovara za neispolnuvaweto na obvrs-kata od strana na izdava~ot, osven vo slu~aj na poinakva zakonska odredba ili ako postoi sprotivna odredba zapi{ana na samata hartija od vrednost.

Dejstvo na preno sot na polnomo{no i na prenosot za zalog

^len 236Imatelot na hartija od vrednost {to e prenesena vrz nego kako "prenos na

polnomo{no" ili kako "prenos za zalog" moè da gi vr{i site prava {to pro-izleguvaat od taa hartija od vrednost, no hartijata moè da ja prenese vrz drug samo kako prenos na polnomo{no.

Dokaùvawe na zakonitosta na prenosot^len 237

(1) Posledniot indosatar go dokaùva svoeto pravo od hartijata od vrednost so neprekinata niza indosamenti.

(2) Ova pravilo se primenuva soobrazno i vrz posledniot cesionar.

Zabrana na prenos^len 238

(1) Zabrana na prenos so indosament na hartija od vrednost po naredba se vr-{i so izrazot "ne po naredba" ili so stavawe sli~na klauzula koja ima isto zna~ewe.

(2) Pravoto od hartija od vrednost ~ij prenos so indosament e zabraneto mo-è da se prenese samo so cesija.

(3) Prenosot so indo sament moàt da go zabranat izdava~ot i indosantot.(4) So poseben zakon ili so izjava na izdava~ot zapi{ana na samata hartija

od vrednost na ime moè da se zabrani sekoj nejzin prenos.

IV. PROMENI KAJ HARTIITE OD VREDNOSTPromeni {to gi vr{i izdava~ot

^len 239 (1) Hartijata od vrednost na donositel ili po naredba moè izdava~ot, po

barawe i na tro{ok na imatelot na hartijata, da ja promeni vo hartija na ime .(2) Ako promenata ne ja zabranil izre~no, izdava~ot na hartijata od vrednost

na ime moè po barawe i na tro{ok na imatelot da ja promeni vo hartija na do-nositel ili po naredba.

Promeni {to gi vr{i imatelot pri prenesuvaweto^len 240

(1) Hartijata od vrednost po naredba indosantot moè da ja prenese so indo-sament vrz donositelot, ako so poseben zakon poinaku ne e opre deleno.

(2) Hartijata od vrednost na ime cedentot, odnosno indosantot moè da ja prenese samo na opredeleno lice .

(3) Hartijata od vrednost na donositelot moè so indosament da se prenese i na opredeleno lice .

Soedinuvawe i delewe na hartiite od vrednost^len 241

(1) Hartii od vrednost izdadeni vo serija moàt, po barawe i na tro{ok na imatelot, da se soedinat vo edna ili vo pove}e hartii od vrednost.

(2) Hartijata od vrednost moè, po barawe i na tro{ok na imatelot da se po-deli na pove}e hartii od vrednost so pomal iznos, no tie ne moàt da bidat pod iznosot na najniskiot apoen na hartijata izda dena vo taa serija .

V. ISPOL NUVAWE NA OBVRSKA OD HARTIJA OD VREDNOST

Prestanuvawe na obvrskata^len 242

(1) Obvrskata od hartijata od vrednost prestanuva so ispolnuvaweto od strana na izdava~ot na hartijata sprema zakonitiot imatel .

(2) Pobaruvaweto od hartijata od vrednost prestanuva i koga taa }e mu pri-padne na izdava~ot , dokolku so poseben zakon poinaku ne e opredeleno.

(3) Sovesniot izdava~ na hartija od vrednost na donositel se osloboduva od obvrskata so ispolnuvaweto na donositelot i toga{ koga toj ne e zakonit ima-tel na hartijata od vrednost.

Zabrana na ispolnu vaweto^len 243

(1) Ako izdava~ot na hartija od vrednost na donositel znael ili moral da znae deka donositelot ne e zakonit imatel na hartijata, nitu e ovlasten od strana na zakonitiot imatel, dolèn e da go odbie ispolnuvaweto, inaku odgo-vara za {tetata.

(2) Izdava~ot na hartija od vrednost ne moè polnova`no da ja ispolni svo-jata obvrska ako nadle`niot organ mu go zabranil toa, ili koga znael ili mo-ral da znae deka e povredena postapkata za amortizacija ili za poni{tuva we na hartijata od vrednost.

Isplata na kamatata ili na drugi te prinosipo isplatata na glavninata

^len 244 Dol`nikot koj mu ja is platil glavninata na imatelot na hartijata od vred-

nost dolèn e da gi isplati kuponite na kamatite, odnosno na drugite prinosi od istata hartija, {to }e mu bidat podneseni za isplata po isplatata na glav-ninata, dokolku ovie pobaruvawa ne se zastareni.

Prigovori na baraweto za ispolnu vawena obvrskata

^len 245 (1) Protiv baraweto na imatelot na hartija od vrednost, izdava~ot moè da

gi istakne samo prigovorite {to se odnesuvaat na izdavaweto na samata harti-ja kako {to e falsifikatot, potoa prigovorite {to proizleguvaat od sodrì-nata na hartijata, kako {to se rokovite ili uslovite, najposle prigovorite {to gi ima sprema samiot imatel na hartijata, kako {to se konpenzacijata, nedosti-got na so zakonot propi{ana postapka za pribavuvawe na hartija od vrednost i otsustvoto na ovlastuvawe.

(2) Izdava~ot moè protiv baraweto na imatelot komu toj mu ja otstapil har-tijata od vrednost da gi istakne nedostatocite na pravnata rabota vrz osnova na koja e izvr{eno prenesuvaweto, no tie nedostatoci ne moè da gi istakne protiv baraweto na nekoj podocneèn imatel.

(3) Me|utoa ako imatelot na hartija od vrednost, primaj}i ja hartijata od svo-jot prethodnik, znael ili moral da znae deka toj mu ja predava hartijata od vrednost za da go izbegne pri govorot {to go ima izdava~ot sprema nego, izdava-~ot moè da go istakne toj prigovor i sprema imatelot na hartijata.

(4) So poseben zakon moàt da se opredelat i drugi vidovi prigovori kaj od-delni vidovi hartii od vrednost.

VI. LEGITIMACIONI HARTII I ZNACI

Legitimacioni hartii^len 246

Vrz èlezni~kite bileti, teatarskite i drugi vleznici, bonovite i drugi sli~ni ispravi {to sodràt opredelena obvrska za nivniot izdava~, a vo koj ne e ozna~en doveritelot, nitu od niv ili od okolnostite vo koi se izdadeni proizleguva deka moàt da mu se otstapat na drug, soobrazno se primenuvaat soodvetnite odredbi za hartiite od vrednost .

Legitimacioni znaci^len 247

(1) Garderobnite ili sli~ni znaci koi se sostojat od par~e hartija, metal ili drug materijal na koi obi~no e vtisnat nekoj broj ili e naveden brojot na predadenite predmeti, a koi obi~no ne sodràt ne{to opredeleno za obvrska-ta na nivniot izdava~, sluàt da pokaàt koj doveritel e vo obvrzan odnos pri ~ie nastanuvawe se izdadeni.

(2) Izdava~ot na legitimacionen znak se osloboduva od obvrskata koga vo dobra vera }e mu ja izvr{i na donositelot, no za donositelot ne vaì pretpos-tavkata deka e toj vistinski doveritel, ili deka e ovlasten da bara ispolnu-vawe i vo slu~aj na spor e dolèn da go dokaè toa svoe svojstvo.

(3) Doveritelot moè da bara ispolnuvawe na obvrskata iako go zagubil le-gitimacioniot znak.

(4) Vo pogled na drugoto vo sekoj oddelen slu~aj treba da se po~ituva zaed-ni~kata volja na izdava~ot i na prima~ot na znakot, kako i na ona {to e voobi-~aeno.

VII. DRUGI ODREDBI

Zamena na o{tetena hartija od vrednost^len 248

Imatelot na o{tetena hartija od vrednost koja ne e podobna za promet, no ~i-ja vistinitost i sodrìna moàt to~no da se utvrdat, ima pravo da bara izda-vawe na nova hartija od vrednost vo ist iznos, so toa {to }e ja vrati o{tetena-ta hartija i }e gi nadomesti tro{ocite.

Amortizacija na harti ja od vrednost^len 249

Zagubenata hartija od vrednost moè da se amortizira samo ako glasi na ime ili po naredba, dokolku so pose ben zakon poinaku ne e opre deleno.

Zastarenost na pobaruvaweto od harti jata od vrednost

^len 250 Za zastarenosta na pobaruvaweto od hartijata od vrednost vaàt pravilata

za zastarenosta , ako so poseben zakon poinaku ne e opre deleno. G l a v a III

DEJSTVA NA OBVRSKITEODDEL 1

DOVE RITELOVI PRAVA I DOL@NIKOVI OBVRS KIOtsek 1

PRAVO NA NADOMEST NA [TE TA

I. OP[TI PRAVILAIspolnu vawe na obvrskata i posledici od neispolnu vaweto

^len 251 (1) Doveritelot vo obvrzan odnos e ovlasten da bara od dol`nikot is polnu-

vawe na obvrskata, a dol`nikot e dol èn da ja ispolni sovesno vo seto kako {to glasi taa.

(2) Koga dol`nikot ne }e ja ispolni obvrskata ili }e zadocni so nejzinoto ispolnuvawe, doveritelot ima pravo da bara i nadomest na {tetata {to ja pre-trpel poradi toa.

(3) Za {tetata poradi zadocnuvawe so ispolnuvaweto odgovara i dol`nikot komu doveritelot mu dal primeren dopolnitelen rok za ispolnuvawe.

(4) Dol`nikot od govara i za delumnata ili celosnata nevozmonost za is -polnuvawe iako ne ja kriel taa nevozmonost ako nas tapila po negovoto doa|a-we vo zadocnuvawe za koe odgovara.

(5) Dol`nikot se osloboduva od odgovornosta za {tetata ako dokaè deka ona {to e predmet na obvrskata slu~ajno bi propadnalo i koga toj svojata obvr-ska bi ja ispolnil na vreme.

Osloboduvawe na dol`nikot od odgovornosta^len 252

Dol`nikot se os loboduva od odgovornosta za {tetata ako dokaè deka ne moèl da ja ispolni svojata obvrska, odnosno deka zadocnil so ispolnuvaweto na obvrskata poradi okolnosti nastanati po sklu~uvaweto na dogovorot koi ne moèl da gi spre~i, otstrani ili izbegne.

Dogovorno pro{iruvawe na odgovornosta^len 253

(1) So dogovor moè da se pro{iri odgovornosta na dol`nikot i vrz slu~aj za koj toj inaku ne od govara.

(2) Ispolnuvaweto na vakvata dogovorena odredba ne moè da se bara ako toa bi bilo vo sprotivnost so na~eloto na sovesnost i ~esnost.

Ograni~uvawe i isklu~uvawe na odgovornosta^len 254

(1) Odgovornosta na dol`nikot za na merata ili krajnoto nevnimanie ne moè odnapred so dogovor da se isklu~i .

(2) Sudot moè, po barawe od zainteresiranata dogovorena strana, da ja po-ni{ti i do govornata odredba za isklu~uvawe na odgovornosta za obi~no nevni-manie, ako takvata spogodba proizlegla od monopolskata polo`ba na dol`ni-kot ili voop{to od neramnopravniot odnos na dogovornite strani.

(3) Polnova`na e odredbata na dogovorot so koja se opredeluva najvisokiot iznos na nadomestot, ako taka opredeleniot iznos ne e vo o~igleden nesrazmer so {tetata i ako za opredeleniot slu~aj ne e ne{to drugo opredeleno so zakon.

(4) Vo slu~aj na ograni~uvawe na visinata na nadomestot doveritelot ima pravo na celosen nadomest ako nevozmonos ta za ispolnuvawe na obvrskata e pri~ineta namerno ili so krajno nevnimanie na dol`nikot.

Obem na nadomestot^len 255

(1) Doveritelot ima pravo na nadomest na obi~nata {teta i ispu{tenata ko-rist, koi dol`nikot mo ral da gi predvidi vo vreme na sklu~uvaweto na dogovo-rot kako mo`ni posledici od povreda na dogovorot, so ogled na faktite {to toga{ mu bile poznati ili morale da mu bidat poznati.

(2) Vo slu~aj na izmama ili namerno neispolnuvawe, kako i neispolnuvawe poradi krajno nevnimanie, doveritelot ima pravo da bara od dol`nikot na do-mest na celokupnata {teta {to nastanala poradi povreda na dogovorot, bez og-led na toa {to dol`nikot ne zna el za posebnite okolnosti poradi koi nastana-le tie.

(3) Ako pri povreda na obvrskata, pokraj {tetata, za doveritelot nastanala i nekoja dobivka, pri opredeluvaweto na visinata na nadomestot za nea }e se vodi smetka vo razumna mera.

(4) Stranata {to se povikuva na povreda na dogovorot e dol`na da gi preze-me site razumni meri za da se namali {tetata predizvikana od taa povreda, inaku drugata strana moè da bara namaluvawe na nadomestot.

(5) Odredbite na ovoj ~len soobrazno se primenuvaat i vrz neispolnuvaweto na obvrskite koi ne nastanale od dogovorot, dokolku za oddelni od niv ne e ne{to dru go predvideno so ovoj zakon.

Vina na doveritelot^len 256

Koga za nastanatata {teta, ili za nejzinata golemina, ili za ote`nuvaweto na dol`nikovata polo`ba ima vina kaj doveritelot ili kaj liceto za koe odgo-vara toj, nadomestot se nama luva srazmerno.

Odgovornost pora di propu{tawe na izvestuvaweto^len 257

Dogovornata strana koja e dol`na da ja izvesti drugata strana za faktite {to se od vlijanie vrz nivniot me|useben odnos, odgovara za {tetata {to }e ja pretrpi drugata strana poradi toa {to ne bila izvestena na vreme.

Primena na odredbite za pri~inuvawe {teta^len 258

Dokolku so odredbite na ovoj otsek poinaku ne e propi{ano, vrz nadomestot na ovaa {teta soobrazno se primenuvaat odredbite na ovoj zakon za nadomestot na vondogovrnata {teta.

II. DOGOVORNA KAZNA

Op{ti pravila^len 259

(1) Doveritelot i dol`nikot mo àt da se dogovorat deka dol`nikot }e mu plati na doveritelot opredelen pari~en iznos ili }e mu pribavi nekoja druga materijalna korist ako ne ja ispolni svojata obvrska ili ako zadocni so nejzi-noto ispol nuvawe ( dogovorna kazna).

(2) Ako ne proizleguva ne{to drugo od dogovorot, se smeta deka kaznata e do-govorena za slu~aj ako dol`nikot za docni so ispol nuvaweto.

(3) Dogovorna kazna ne moè da bide dogovorena za pari~ni obvrski.

Na~in na opredeluvawe^len 260

(1) Dogovornite strani moàt da ja opredelat visinata na kaznata spored svojot naod, vo eden vkupen iznos vo procent, ili za sekoj den zadocnuvawe, ili na nekoj drug na~in.

(2) Taa mora da bide dogovorena vo forma koja e propi{ana za dogovorot od koj nastanala obvrskata na ~ie ispolnuvawe se odnesuva.

Akcesornost^len 261

(1) Spogodbata za dogovornata kazna ja deli pravnata sudbina na obvrskata na ~ie obezbeduvawe se odnesuva taa.

(2) Spogodbata go gubi pravnoto dejstvo ako do neispolnuvawe ili do zadoc-nuvawe do{lo od pri~ini za koi dol`nikot ne od govara.

Doveritelovi prava^len 262

(1) Koga kaznata e dogovorena za slu~aj na neispolnuvawe na obvrskata, dove-ritelot moè da bara ili ispolnuvawe na obvrskata ili dogovorna kazna.

(2) Toj go gubi pravoto da bara ispolnuvawe na obvrskata ako pobaral ispla-ta na dogovornata kazna.

(3) Koga kaznata e dogovorena za slu~aj na neispolnuvawe, dol`nikot ne ma pravo da ja isplati dogovornata kazna i da se otkaè od dogovorot, osven ako toa bila namera na dogovara~ite koga ja dogovarale kaznata.

(4) Koga kaznata e dogovorena za slu~aj dol`nikot da za docni so ispolnuva-weto, doveritelot ima pravo da bara i ispolnuvawe na obvrskata i dogovorna kazna.

(5) Doveritelot ne moè da bara dogovorna kazna poradi zadocnuvawe ako go primil ispolnuvaweto na obvrskata, a bez odlagawe ne mu soop{til na dol-`nikot de ka go zadrùva svoeto pravo na dogovorna kazna.

Namaluvawe na iznosot na dogovornata kazna^len 263

Sudot, po barawe od dol`nikot, }e go na mali iznosot na dogovornata kazna ako najde deka e taa nesrazmerno visoka so ogled na vrednosta i zna~e-weto na predmetot na obvrskata.

Dogovorna kazna i nadomest na {teta^len 264

(1) Doveritelot ima pravo da bara dogovorna kazna i koga nejziniot iznos ja nadminuva visinata na {tetata {to ja pretrpel, kako i koga ne pretrpel nikak-va {teta.

(2) Ako {tetata {to ja pretrpel doveritelot e pogolema od iznosot na dogo-vornata kazna, toj ima pravo da ja bara razlikata do celosniot nadomest na {tetata.

Nadomest opredelen so zakon i dogo vorna kazna^len 265

Ako za neispolnuvawe na obvrskata ili za slu~aj na zadocnuvawe so ispolnu-vaweto so zakonot opredelena visina na nadomestot pod naziv penal, dogovor-na kazna, nadomest ili pod nekoj drug naziv, a dogovornite strani pokraj toa dogovorile kazna, doveritelot nema pravo naedno da ja bara dogovornata kazna i nadomestot opredelen so zakon , osven ako e toa dozvoleno so samiot zakon.

III. ZATEZNA KA MATA

Koga se dolì^len 266

Dol`nikot koj }e za docni so ispolnuvaweto na pari~na obvrska, dolguva pokraj glavninata i zatezna kamata po stapkata utvrdena so zakon.

Pravo na celosen nadomest^len 267

(1) Doveritelot ima pravo na zatezna kamata bez ogled na toa dali pretrpel nekakva {teta poradi dol`niko voto zadocnuvawe.

(2) Ako {tetata {to ja pretrpel doveritelot poradi dol`niko voto zadocnu-vawe e pogolema od iznosot {to bi go dobil na ime zatezna kamata, toj ima pra-vo da ja bara razlikata do celosniot nadomest na {tetata.

Kamata na kamata^len 268

(1) Na stasanata, a neisplatena dogovorna ili zatezna kamata, kako i na dru-gi stasani povremeni pari~ni davawa ne te~e zatezna kamata, osven koga e toa opredeleno so zakon.

(2) Na iznosot na neisplatenata kamata moè da se bara zatezna kamata samo od denot koga do sudot e podneseno barawe za nejzina isplata.

(3) Na povremeno stasanite pari~ni davawa te~e zatezna kamata od momentot koga do sudot e podneseno barawe za nivna isplata.

Otsek 2

POBI VAWE NA DOL@NIKOVI TE PRAVNI DEJS TVIJA

Op{to pravilo^len 269

(1) Sekoj doveritel ~ie pobaruvawe e stasano za isplata, i bez ogled koga nastanalo, moè da go pobiva pravnoto dejstvie na svojot dol`nik {to e preze-meno na {teta na doveritelite.

(2) Se smeta deka pravnoto dejstvie e prezemeno na {teta na doveritelite ako poradi negovoto izvr{uvawe dol`nikot ne ma dostatno sredstva za ispol-nuvawe na doveritelovoto pobaruvawe.

(3) Pod pravno dejstvie se podrazbira i propu{taweto poradi koe dol`ni-kot zagubil nekakvo materijalno pravo ili so koe za nego nastanala nekakva materijalna obvrska.

Uslovi za pobivawe^len 270

(1) Tovarnoto raspolagawe moè da se pobiva ako vo vremeto na raspolaga-weto dol`nikot znael ili moèl da znae deka so prezemenoto raspolagawe im nanesuva {teta na svoite doveriteli i ako na tretoto lice so koe ili vo ~ija korist e prezemeno pravnoto dejstvie toa mu bilo poznato ili moèlo da mu bi-de poznato.

(2) Ako tretoto lice e dol`nikov sop rug ili srodnik po krv vo prava linija, ili vo strani~na linija do ~etvrtiot stepen, ili po èna do istiot stepen, se pretpostavuva deka mu bilo poznato deka dol`nikot so prezemenoto raspolaga-we im nanesuva {teta na doveritelite.

(3) Kaj besplatnite raspolagawa i so niv izedna~enite pravni dejstvija se smeta deka dol`nikot zna el deka so prezemenoto raspolagawe im nanesuva {teta na doveritelite i za pobivawe na tie dejstvija ne se bara na tretoto li-ce toa da mu bilo poznato ili da moèlo da mu bide poznato.

(4) Otkaùvaweto od nasledstvo se smeta kako besplatno raspolagawe .

Isklu~uvawe na pobivaweto^len 271

Ne moàt da se pobivaat poradi o{tetuvawe na doveritelite voobi~aenite prigodni podaroci, nagradnite podaroci, kako ni podaroci napraveni od blago-rodnost, srazmer ni so mate rijalnite mo`nosti na dol`nikot.

Kako se vr{i pobivawe^len 272

(1) Pobivawe moè da se vr{i so tu`ba ili so prigovor.(2) Tu`ba za pobivawe se podnesuva protiv tretoto lice so koe ili vo ~ija

korist e prezemeno pravnoto dejstvie {to se pobiva, odnosno protiv negovite univerzalni pravni sledbenici.

(3) Ako tretiot so nekoja tovarna rabota ja otu|il korista pribavana so ras-polagaweto koe se pobiva, tu`ba moè da se podigne protiv pribavuva~ot samo ako toj znael deka pribavuvaweto na negovite prethodnici moèlo da se pobi-va, a ako taa korist ja otu|il so rabota bez nadomest, tu`ba moè da se podigne protiv pribavuva~ot i ako toj ne go znael toa.

(4) Tuèniot moè da go izbegne po bivaweto ako ja ispolni dol`niko vata ob-vrska.

Dejstvo na pobivaweto^len 273

Ako sudot go usvoi tu`benoto barawe, pravnoto dejstvie go gubi dejstvoto sa-mo sprema tuìtelot i samo tolku kolku {to e potrebno za ispolnuvawe na ne-govite pobaruvawa.

Rok za podigawe tu` ba^len 274

(1) Tu`ba za pobivawe moè da se podnese vo rok od tri godini.(2) Rokot od stav (1) na ovoj ~len se smeta od denot koga e prezemeno pravno-

to dejstvie koe se pobiva, odnosno od denot koga trebalo da se prezeme propu{-tenoto dejstvie.

Otsek 3

PRAVO NA ZADR@UVAWE

Vr{ewe na pra voto na zadrùvawe^len 275

(1) Doveritelot na stasanoto pobaruvawe vo ~ii race se nao|a nekoj dol`nikov predmet ima pravo da go zadrì dodeka ne }e mu bide isplateno pobaruvaweto.

(2) Vo slu~aj dol`nikot da sta nal nesposoben za pla}awe, doveritelot moè da go vr{i pravoto na zadrùvawe iako negovoto pobaruvawe ne e stasano.

Isklu~oci^len 276

(1) Doveritelot nema pravo na zadrùvawe koga dol`nikot bara da mu se vrati predmetot koj izlegol od negov posed protiv negova volja, ili koga dol-`nikot ba ra da mu se vrati predmetot {to mu e predaden na doveritelot na ~u-vawe ili na poslu ga.

(2) Toj ne moè da zadrì ni polnomo{no do bieno od dol`nikot, kako ni dru-gi dol`nikovi ispravi, legitimacii, prepiska i drugi sli~ni predmeti, kako ni drugi predmeti koi ne moàt da se izloàt na proda` ba.

Obvrska za vra}awe na predmetot predispolnu vaweto na obvrskata

^len 277 Doveritelot e dolèn da mu go vrati predmetot na dol`nikot ako ovoj mu da -

de soodvetno obezbeduvawe za negovoto pobaruvawe.

Dejstvo na pravoto na zadru vawe^len 278

Doveritelot {to go drì dol`nikoviot predmet vrz osnova na pravoto na zadrùvawe ima pravo da se naplati od negovata vrednost na istiot na~in ka-ko zalo`niot doveritel, no e dolèn pred da pristapi kon ostvaruvawe na naplatuvaweto, za svojata namera navreme da go izvesti dol`nikot.

Oddel 2

DOVE RITELOVI PRAVA VO NEKOI POSEB NI SLUÂI

Koga obvrskata se sostoi od davawe predmeti opredeleni spored rodot^len 279

Koga obvrskata se sostoi od davawe predmeti opredeleni spored rodot, a dol`nikot pad ne vo zadocnuvawe, doveritelot, otkako prethodno za toa go iz-vestil dol`nikot, mo è po svoj izbor da nabavi predmet od ist rod i da bara od dol`nikot na domest na cenata i nadomest na {tetata, ili da ja bara vred-nosta na predmetite {to se dolàt i nadomest na {tetata.

Koga obvrskata se sostoi od storuvawe^len 280

Koga obvrskata se sostoi od storuvawe, a dol`nikot taa ob vrska ne ja ispol-nil na vreme, doveritelot moè, otkako za toa prethodno go izvestil dol`ni-kot, sam na tro{ok na dol`nikot da go sto ri ona {to bil dolèn da go stori dol`nikot, a od dol `nikot da ba ra nadomest na {tetata poradi zadocnuvawe-to, kako i nadomest na druga {teta {to bi ja imal poradi vakviot na~in na is-polnuvawe.

Koga obvrskata se sostoi od nestoruvawe^len 281

(1) Koga obvrskata se sostoi od nestoruvawe, doveritelot ima pravo na nado-mest na {tetata so samoto toa {to dol`nikot postapil sprotivno od svojata obvrska.

(2) Ako e ne{to izgrade no sprotivno od obvrskata, doveritelot moè da bara toa da se otstrani na tro{ok na dol`nikot i dol`nikot da mu ja na domesti {tetata {to ja pretr pel vo vrska so gradeweto i otstranuvaweto.

(3) Sudot moè, koga }e najde deka e toa o~igledno pokorisno, zemaj}i go predvid op{tiot interes i opravdaniot interes na doveritelot da odlu~i da ne se urnuva ona {to e izgrade no, tuku na doveritelot da mu se nadomesti {te-tata vo pari.

Pravo da se bara nadomest namesto dosudenoto^len 282

(1) Ako dol`nikot ne ja is polni svojata obvrska vo rokot {to mu e opredelen so pravosilna odluka, doveritelot moè da go povika da ja ispolni vo dopol-nitelen primeren rok i da izjavi deka po istekot na toj rok nema da go primi ispolnuvaweto tuku }e bara nadomest na {tetata poradi neispolnuvawe.

(2) Po istekot na dopolnitelniot rok, doveritelot moè da bara samo nado-mest na {tetata poradi neispolnuvawe.

Sudski Penali^len 283

(1) Koga dol`nikot vo ro kot ne izvr{i nekoja svoja nepari~na obvrska utvr-dena so pravosilna odluka sudot moè, po barawe od doveritelot, da mu opre-deli na dol`nikot dopolnitelen primeren rok i da izre~e, a zaradi vlijaewe vrz dol`nikot i nezavisno od sekoja {teta deka dol`nikot ako ne ja iz vr{i svojata obvrska vo toj rok, }e bide dolèn da mu isplati na doveritelot izves-na suma pari za sekoj den za zadocnuvawe ili za nekoja druga edinica vreme, po~nuvaj}i od istekot na toj rok.

(2) Koga dol`nikot dopolnitelno }e ja ispolni obvrskata, sudot moè da ja namali taka opredelenata suma, vodej }i smetka za celta poradi koja go nare dil nejzinoto pla}awe.

Glava IV

PRESTANUVAWE NA OBVRSKITE

Oddel 1OP[TO PRAVILO

^len 284 (1) Obvrskata prestanuva koga }e se ispolni, kako i vo drugi slu~ai oprede-

leni so zakon.(2) So prestanuvaweto na glavnata obvrska se gasnat garancijata, zalogot i

drugite sporedni prava.

Oddel 2

ISPOLNUVAWE

Otsek 1

OP[TI PRA VILA ZA ISPOLU VAWE

I. KOJ MO@E DA ISPOLNI I TRO[OCI NA ISPOLNUVAWETO

Ispolnu vawe od strana na dol`nikot ili treto lice^len 285

(1) Obvrskata moè da ja ispolni ne samo dol`nikot, tu ku i treto li ce.(2) Doveritelot e dolèn da primi ispolnuvawe od sekoe lice koe ima nekoj

praven interes obvrskata da bide ispolneta duri i koga dol`nikot mu se pro -tivi na toa ispolnuvawe.

(3) Doveritelot e dolèn da primi ispolnuvawe od treto lice ako dol`ni-kot e soglasen so toa, osven koga spored dogovorot ili prirodata na samata ob-vrska ne treba da ja ispolni dol`nikot li~ no.

(4) Doveritelot moè da primi ispolnuvawe od treto lice bez znaewe na dol`nikot, pa i vo slu ~aj koga dol`nikot go iz vestil deka ne se soglasuva da ja ispolni negovata obvrska od tretoto lice.

(5) Ako dol`nikot mu po nudil sam da ja ispolni vedna{ svojata obvrska, do-veritelot ne moè da go primi ispolnuvaweto od treto lice.

Ispolnu vawe na delovno nes posoben dol`nik^len 286

(1) I delovno nesposoben dol`nik moè pravnoispravno da ja ispolni obvrs-kata ako postoeweto na obvrskata e nesomneno i ako stasal rokot za nejzinoto ispolnuvawe.

(2) Moè da se osporuva ispolnuvaweto od stav (1) na ovoj ~len, ako takvo lice isplatilo zastaren dolg ili dolg {to proizleguva od igra ili od obloù-vawe.

Tro{oci na ispolnuvaweto^len 287

Tro{oci na ispolnuvaweto gi podnesuva dol`nikot do kolku ne gi pri~inil doveritelot.

II. ISPOLNUVAWE SO SUBROGACIJA

Ispolnu vawe so preminuvawe na pravoto vrz ispolnuva~ot(Subrogaci ja)

^len 288 (1) Vo slu~aj na ispolnuvawe na tu|a obvrska, sekoj ispolnuva~ moè da dogo-

vori so doveritelot, pred ispolnuvaweto ili pri ispolnuvaweto, ispolnetoto pobaruvawe da premi ne vrz nego so site ili samo so nekoi sporedni prava.

(2) Doveritelovite prava moàt da preminat vrz ispolnuva~ot i vrz osnova na dogovor me|u dol`nikot i ispol nuva~ot, sklu~en pred ispolnuvaweto.

(3) Vo slu~aite od stavovite (1) i (2) na ovoj ~len subrogacijata na ispolnuva-~ot vo pravata na doveritelot nastanuva vo momentot na ispol nuvaweto.

Zakonska subrogaci ja^len 289

Koga obvrskata }e ja ispolni lice koe ima nekoj praven interes vo toa, vrz nego preminuva spored samiot zakon vo momentot na ispolnuvaweto na doveri-telovoto pobaruvawe so site sporedni prava.

Subro gaci ja vo slu~aj na delumno ispolnu vawe^len 290

(1) Vo slu~aj na delumno ispolnuvawe na doveritelovoto pobaruvawe, vrz is-polnuva~ot preminuvaat sporednite prava so koi e obezbedeno ispolnuvaweto na toa pobaruvawe samo dokolku ne se potrebni za ispolnuvawe na ostatokot od doveritelovoto pobaruvawe.

(2) Doveritelot i ispolnuva~ot moàt da dogovorat deka garanciite }e gi koristat srazmerno so svoite pobaruvawa, a moàt da dogovorat i deka ispol-nuva~ot }e ima pravo na prvenstvena naplata.

Dokazi i sredstva za obezbeduvawe^len 291

(1) Doveritelot e dolèn da mu gi predade na ispolnuva~ot sredstvata so koi se dokaùva ili se obezbeduva pobaruvaweto.

(2) Po isklu~ok, doveritelot moè da mu go predade na ispolnuva~ot predme-tot {to go primil vo zalog od dol`nikot ili od ne koj drug, samo ako zalogoda-vecot se soglasi so toa, inaku toj ostanuva kaj doveritelot, da go drì i ~uva za smetka na ispolnuva~ot.

Kolku moè da se bara od dol`nikot^len 292

Ispolnuva~ot vrz kogo preminalo pobaruvaweto ne moè da bara od dol`ni-kot pove}e otkolku {to mu isplatil na doveritelot.

Isklu~uvawe na odgovornosta na doveritelot za posto eweto i naplativos-ta na pobaruvaweto

^len 293 (1) Doveritelot {to primil ispolnuvawe od treto lice ne odgovara za posto-

eweto i naplativosta na pobaruvaweto vo vreme na ispolnuvaweto.(2) So ova ne se isklu~uva primenata na praviloto za steknuvawe bez osno-

va.

II. KOMU MU SE VR[I ISPOLNUVAWEOvlasteno lice

^len 294 (1) Ispolnuvaweto mora da mu bide izvr{eno na doveritelot ili na lice op-

redeleno so zakon, so sudska odluka, so dogovor me|u doveritelot i dol`nikot ili od strana na samiot doveritel.

(2) Ispolnuvaweto e polnovano i ko ga mu e izvr{eno na treto lice, ako do-veritelot dopolnitelno go odobril ili ako go koristel.

Ispolnu vawe na delovno nesposoben doveritel^len 295

(1) Ispolnuvaweto izvr{eno na delovno nesposoben doveritel go osloboduva dol`nikot sa mo dokolku bilo korisno za doveritelot ili predmetot na ispol-nuvaweto u{te se nao|a kaj nego.

(2) Delovno nesposobniot doveritel moè, otkako }e stane delovno sposo-ben, da go odobri ispolnuvaweto {to go primil vo vreme na svojata delovna nesposobnost.

IV. PREDMET NA ISPOLNUVAWETOSodrìna na obvrskata

^len 296 (1) Ispolnuvaweto se sostoi od izvr{uvawe na ona {to ja so~inuva sodrì-

nata na obvrskata, pa nitu dol`nikot mo è da ja ispolni so ne{to drugo, nitu doveritelot moè da bara ne{to dru go.

(2) Nema polnovano is polnuvawe ako ona {to go predal dol`nikot ka ko predmet {to go dolì i doveritelot kako takov go primil navistina ne e toa i doveritelot ima pravo da go vrati ona {to mu e predadeno i da go bara predme-tot {to mu se dolì.

Zamena za ispolnuvaweto^len 297

(1) Obvrskata prestanuva ako doveritelot vo spogodba so dol`nikot pri mi ne{to dru go namesto ona {to mu se dolì.

(2) Vo slu~ajot od stav (1) na ovoj ~len, dol`nikot od govara isto kako proda-va~ot za materijalnite i pravnite nedostatoci na predmetot daden namesto ona {to go dolèl.

(3) Doveritelot, namesto barawe vrz osnova na odgovornosta na dol`nikot za materijalnite ili za pravnite nedostatoci na predmetot, moè da bara od dol`nikot, no ne po ve}e od garantot, ispolnuvawe na prvobitnoto pobaruvawe i nadomest na {tetata.

Predavawe zaradi proda`ba^len 298

Ako dol`nikot mu predal na doveritelot nekoj predmet ili nekoe drugo pra-vo da gi prodade i od postignatiot iznos da go naplati svoeto pobaruvawe, a ostatokot da mu go predade, obvrskata prestanuva duri otkako doveritelot }e se naplati od postignatiot iznos.

Delumno ispolnu vawe^len 299

(1) Doveritelot ne e dolèn da primi delumno ispolnuvawe, osven ako pri-rodata na obvrskata poinaku ne nalaga.

(2) Doveritelot e dolèn da go primi delumnoto ispolnuvawe na pari~na ob-vrska, osven ako ima pose ben interes da go odbie.

Obvr ska za davawe na predmeti opredeleni spored rodot^len 300

(1) Ako predmetite se opredeleni samo spored rodot, dol`nikot e dol èn da dade predmeti so sreden kvalitet.

(2) Ako mu bila poznata namenata na predmetite, dolèn e da dade predmeti so soodveten kvalitet.

V. ZASMETU VAWE NA ISPOLNUVAWETO

Red na zasmetuvaweto^len 301

(1) Koga me|u isti lica postojat pove}e istorodni obvrski, pa ona {to }e go ispolni dol`nikot ne e dovolno za da moàt da se namirat site, toga{, ako za toa ne postoi spogodba me|u doveritelot i dol`nikot, zas metuvaweto se vr{i po onoj red {to }e go opredeli dol`nikot naj docna pri ispolnuvaweto.

(2) Koga ne postoi dol`niko vata izjava za zasmetuvaweto, obvrskite se nami-ruvaat po onoj red kako koja stasala za ispolnuvawe.

(3) Ako pove}e obvrski stasale istovremeno, prvo se namiruvaat onie {to se najmalku obezbedeni, a koga se site ednakvo obezbedeni, prvo se namiruvaat onie {to na dol`nikot mu se najgolem tovar.

(4) Ako vo seto {to e napred kaàno obvrskite se ednakvi, se namiruvaat po redot kako {to nastanale, a ako nastanale istovremeno, ona {to e dadeno na ime ispolnuvawe se rasporeduva na site obvrski srazmerno so nivnite izno si.

Zasmetuvawe na kamatite i tro{ocite^len 302

Ako dol`nikot pok raj glavninata, dolì i kamati i tro{oci, zasmetuvaweto se vr{i taka {to prvo se otplatuvaat tro{ocite, potoa kamatite i najposle glavninata.

VI. VREME NA ISPOLNUVAWETO

Koga rokot ne e opredelen^len 303

Ako rokot ne e opredelen, a celta na rabotata, prirodata na obvrskata i drugite okolnosti ne baraat izvesen rok za ispolnuvawe, doveritelot moè da bara vedna{ ispolnuvawe na obvrskata, a dol`nikot od svo ja strana moè da bara od doveritelot vedna{ da go primi ispolnuvaweto.

Ispolnu vawe pred rokot^len 304

(1) Koga rokot e dogovoren isklu~ivo vo interes na dol`nikot, toj ima pra vo da ja ispolni obvrskata i pred dogovoreniot rok, no e dolèn da go izvesti do-veritelot za svojata namera i da vnimava toa da ne bide vo nevreme.

(2) Vo drugite slu~ai koga dol`nikot }e ponudi ispolnuvawe pred rokot, do-veritelot moè da go odbie ispolnuvaweto, a moè i da go zadrì pravoto na nadomest na {tetata, ako za toa bez odlagawe go izvesti dol`nikot.

Pravo na doveritelot da bara ispolnu vawe pred rokot^len 305

Doveritelot ima pravo da bara ispolnuvawe pred rokot, ako dol`nikot ne mu go dal vetenoto obezbeduvawe ili ako po negovo barawe ne go dopolnil obezbeduvaweto namaleno bez negova vina, kako i koga rokot e dogovoren isklu-~ivo vo negov inte res.

Koga opredeluvaweto na rokot i e ostaveno na edna strana^len 306

Koga opredeluvaweto na vremeto za ispolnuvawe e ostaveno na voljata na doveritelot ili na dol`nikot, dru gata strana moè, ako ovlastenikot ne go opredeli rokot ni po opomenata, da bara od sudot da opredeli primeren rok za ispolnuvawe.

Pari~ni obvrski^len 307

(1) Ako pla}aweto se vr{i so posredstvo na banka ili {tedilnica kaj koja se vodi smetkata na doveritelot, }e se smeta dokolku dogovornite strani poinaku ne opredelile deka dolgot e namiren koga do bankata, odnosno {tedilnicata kaj koja se vodi smetkata }e pristigne pari~na obvrska vo polza na doveritelot ili nalog (virman) na dol`niko vata banka, odnosno {tedilnica da i go odobri na smetkata na doveritelot iznosot ozna ~en vo nalogot.

(2) Ako so dogovorot e predvideno pla}awe preku po{ta se pretpostavuva de-ka strankite se soglasile deka so uplata na iznosot {to go dolì na po{ta dol`nikot ja na miril svojata obvrska sprema doveritelot ako vakov na~in na pla}awe ne e dogovoren, dolgot e namiren koga doveritelot }e ja primi pari~-nata obvrska.

(3) Ako so poseben propis ili so dogovor e predvideno pla}we so ~ekovna up-latnica na opredelena smetka, se pretpostavuva deka strankite se soglasile deka isplatata e izvr{ena toga{ koga dol`nikot }e go up lati iznosot {to go dolì so ~ekovna uplatnica vo korist na ozna~enata smetka.

VII. MESTO NA ISPOLNUVAWETO

Op{ti pravila^len 308

(1) Dol`nikot e dolèn da ja ispolni obvrskata, a doveritelot da go primi ispolnuvaweto vo mestoto opredeleno so pravnata rabota ili so zakon.

(2) Koga mestoto na ispolnuvaweto ne e opredeleno, a ne moè da se oprede-li ni spored celta na rabotata, prirodata na obvrskata ili drugite okolnosti, ispolnuvaweto na obvrskata se vr{i vo mestoto vo koe dol`nikot vo vre me na nastanuvaweto na obvrskata imal svoe sedi{te, odnosno ìveali{te, a vo ne-dostig na ìveali{te, svoe prestojuvali{te.

(3) Ako dol`nik e pravno lice koe ima pove}e edinici vo razni mesta, kako mesto na ispolnuvawe se smeta sedi{teto na edinicata {to treba da gi izvr{i dejstvijata neophodni za ispolnuvawe na obvrskata, ako na doveritelot taa okolnost pri sklu~uvaweto na dogovorot mu bila poznata ili morala da mu bide poznata

Mesto na ispolnuvawe na pari~nite obvrski^len 309

(1) Pari~nite obvrski se ispolnuvaat vo mestoto vo koe doveritelot ima se-di{te, odnosno ìveali{te, a vo nedostig na ìveali{te, prestojuvali{te.

(2) Ako pla}aweto se vr{i so virman, pari~nite obvrski se ispolnuvaat vo sedi{teto na bankata, odnosno {tedilnicata kaj koja se vodat pari~nite sred-stva na doveritelot.

(3) Ako doveritelot go promenil mestoto vo koe imal svoe sedi{te, odnosno ìveali{te vo vreme koga nastanala obvrskata, pa poradi toa se zgolemeni tro{ocite na ispolnuvaweto, toa zgolemuvawe pa|a vrz tovar na doveritelot.

VII. PRIZNANICAPretpostavki vo vrska so prizna nicata

^len 310 (1) Toj {to }e ispolni obvrska napolno ili delumno ima pravo da bara dove-

ritelot da mu izdade priznanica za toa.(2) Dol`nik koj isplatil pari~na obvrska preku banka ili po{ta, moè da

bara doveritelot da mu izdade priznanica samo ako za toa ima opravdana pri-~ina.

(3) Ako e izdadena priznanica deka napolno e isplatena glavninata, se pret-postavuva deka se isplateni i kamatite i sudskite i drugi tro{oci, ako gi ima-lo.

(4) Isto taka, ako dol`nikot na pov remeni davawa, kako {to se zakupninite i na drugi pobaruvawa koi povremeno se presmetuvaat, kako {to se onie {to nastanuvaat so tro{ewe na elektri~na energija, ili voda, ili so upotreba na

telefon, ima priznanica deka go isplatil podocna stasanoto pobaruvawe, se pretpostavuva deka gi isplatil i onie {to stasale porano.

Odbivawe na izdavawe priznanica^len 311

Ako doveritelot odbie da izdade priznanica, dol`nikot mo è da go poloì kaj sudot predmetot na svojata obvrska.

IX. VRA]AWE NA OBVRZNI CA^len 312

(1) Koga }e ja ispolni svojata obvrska, napolno, dol`nikot mo è, pokraj priz-nanicata, da bara od doveritelot da mu ja vrati obvrznicata.

(2) Koga doveritelot ne moè da ja vrati obvrznicata, dol`nikot ima pra vo da bara doveritelot da mu izdade javno zaverena isprava deka obvrskata pres-tanala.

(3) Ako na dol`nikot mu e vra tena obvrznicata se pretpostavuva deka obvrs-kata e napol no ispolneta.

(4) Dol`nikot koj ja ispolnil obvrskata samo delumno, ima pravo da bara toa ispolnuvawe da se zabeleì na obvrznicata.

Otsek 2

ZADOCNUVAWEI. ZADOCNUVAWE NA DOL@NIKOTKoga dol`nikot pa|a vo zadocnuvawe

^len 313 (1) Dol`nikot pa|a vo zadocnuvawe koga ne }e ja ispolni obvrskata vo rokot

opredelen za ispolnuvawe.(2) Ako rokot za ispolnuvawe ne e opredelen, dol`nikot pa|a vo zadocnuva-

we koga doveritelot }e go povika da ja ispolni obvrskata usno ili pismeno, so vonsudska opomena ili so zapo~nuvawe na nekoja postapka ~ija cel e da se pos-tigne ispolnuvawe na obvrskata.

II. ZADOCNUVAWE NA DOVERITELOTKoga doveritelot pa|a vo zadocnuvawe

^len 314(1) Doveritelot pa|a vo zadocnuvawe ako bez osnovana pri~ina odbie da go

primi ispolnuvaweto ili ako go spre~i vo svoeto odnesuvawe.(2) Doveritelot pa|a vo zadocnuvawe i koga e gotov da go primi ispolnuvawe-

to na dol`niko vata istovremena obvrska, no ne nudi ispolnuvawe na svojata stasana obvrska.

(3) Doveritelot ne pa|a vo zadocnuvawe ako dokaè deka vo vreme na ponuda-ta za ispolnuvawe, ili vo vremeto opredeleno za ispolnuvawe, dol`nikot ne bil vo mo`nost da ja ispolni svojata obvrska.

Dejstva na doveritelovoto zadocnu vawe^len 315

(1) So pa|aweto na doveritelot vo zadocnuvawe prestanuva zadocnuvaweto na dol`nikot i vrz doveritelot preminuva rizikot od slu~ajnoto propa|awe ili o{tetuvawe na predmetot.

(2) Od denot na doveritelovoto zadocnuvawe prestanuva da te~e kamatata.(3) Doveritelot vo zadocnuvawe e dolèn da mu ja nadomesti na dol`nikot

{tetata nastanata poradi zadocnuvaweto za koja odgovara, kako i tro{ocite okolu natamo{noto ~uva we na predmetot.

Otsek 3POLA GAWE I PRODA@BA NA PREDMET [TO SE DOL@I

Polagawe kaj sud^len 316

(1) Koga doveritelot e vo zadocnuvawe, ili e nepoznat, ili koga e neizvesno koj e doveritel ili kade se nao|a, ili koga doveritelot e delovno nesposoben, a nema zastapnik, dol`nikot mo è da go poloì predmetot {to go dolì kaj su-dot za doveritelot.

(2) Istoto pravo go imaat i treti lica koi se pravno zainteresirani da bide ispolneta obvrskata.

(3) Za izvr{enoto polagawe dol`nikot e dol èn da go izvesti doveritelot ako znae za nego i za negovoto prestojuvali{te.

Kaj koj nadleèn sud se vr{i polagawe^len 317

(1) Polagawe se vr{i kaj stvarno nadle`niot sud vo mestoto na ispolnuva-weto, osven ako pri~inite na ekonomi~nosta ili prirodata na rabotata baraat polagaweto da se izvr{i vo mestoto kade {to se nao|a predmetot.

(2) Sekoj drug stvarno nadleèn sud mora da go primi predmetot vo depozit, a dol`nikot e dol èn da mu dade nadomest na doveritelot ako ovoj so polaga-weto kaj drug sud pretrpel {teta.

Predavawe na ~uva we na drugo lice^len 318

(1) Koga predmet na obvrskata e nekoj predmet koj ne moè da se ~uva vo sud-ski depozit, dol`nikot mo è da bara od sudot da opredeli lice na koe }e mu go preda de predmetot da go ~uva na tro{ok i za smetka na doveritelot.

(2) Vo slu~aj na obvrska od dogovor vo stopanstvoto, predavaweto na takov predmet na ~uvawe vo javen sklad za smetka na doveritelot proizveduva dej-stvo na polagawe kaj sud.

(3) Za izvr{enoto predavawe na ~uvawe dol`nikot e dolèn da go izvesti doveritelot.

Zemawe na poloèniot predmet nazad^len 319

(1) Dol`nikot moè da go zeme nazad poloèniot predmet.(2) Za zemaweto na predmetot dol`nikot e dol èn da go izvesti doverite-

lot.(3) Pravoto na dol`nikot da go ze me poloèniot predmet prestanuva koga

dol`nikot }e iz javi na sudot deka se otkaùva od toa pravo, koga doveritelot }e izjavi deka go prima poloèniot predmet, kako i koga }e bide utvrdeno so pravosilna sudska odluka deka polagaweto gi ispolnuva uslovite na uredno ispolnuvawe.

Dejstvo na polagawe to^len 320

(1) So polagaweto na predmetot {to go dolì dol`nikot se os loboduva od obvrskata vo momentot koga go izvr {il polagaweto.

(2) Ako dol`nikot bil vo za docnuvawe, negovoto zadocnuvawe prestanuva.(3) Od momentot koga predmetot e poloèn, rizikot od slu~ajno propa|awe

ili o{tetuvawe na predmetot preminuva vrz doveritelot.(4) Od denot na polagaweto prestanuva da te~e kamatata.(5) Ako dol`nikot go ze me nazad poloèniot predmet }e se smeta kako da ne-

malo polagawe, a negovite sodol`nici i garanti osta nuvaat vo obvrska.

Tro{oci na polagawe to^len 321

Tro{ocite na polnovano i ne otpovikano polagawe gi ponesuva doverite-lot, dokolku gi nadminuvaat tro{ocite na ispolnuvaweto {to e dolèn da gi podnesuva dol`nikot.

Proda`ba namesto polagawe na pred metot^len 322

(1) Ako predmetot e nepogoden za ~uvawe, ili ako za negovoto ~uvawe ili za negovoto odrùvawe se potrebni tro{oci nesrazmerni so negovata vrednost, dol`nikot mo è da go prodade na javna proda`ba vo mestoto opredeleno za is-polnuvawe, ili na nekoe drugo mesto, ako e toa vo interes na doveritelot, a postignatiot iznos, po odbivaweto na tro{ocite na proda`bata, da go poloì kaj sudot na toa mesto.

(2) Ako predmetot ima tekovna cena, ili ako e so mala vrednost vo sporedba so tro{ocite na javnata proda`ba, dol`nikot mo è da go prodade od slobodna raka.

(3) Ako predmetot e takov {to moè brzo da propadne ili da se rasipe, dol-`nikot e dol èn da go prodade bez odlagawe na najpogoden na~in.

(4) Vo sekoj slu~aj, dol`nikot e dol èn da go izvesti doveritelot za namera-vanata proda`ba sekoga{ koga e toa mono, a po iz vr{enata proda`ba, za pos-tignatata cena i za nejzinoto polagawe kaj sudot.

Predavawe na predmetot na doveritelot^len 323

Sudot }e mu go predade na doveritelot poloèniot predmet pod uslovite {to gi postavil dol`nikot.

Proda`ba zaradi pokrivawe na tro{ocite za ~uvawe^len 324

(1) Ako tro{ocite za ~uvawe ne bidat isplateni vo razumen rok sudot, na ba-rawe od ~uvarot, }e naredi predmetot da se prodade i }e go opredeli na~inot na proda`ba.

(2) Od iznosot dobien so proda`ba }e se odbijat tro{ocite na proda`bata i tro{ocite za ~uvawe, a ostatokot }e se poloì kaj sudot za doveritelot.

Oddel 3DRUGI NAÎNI NA PRESTANUVAWE NA OBVRSKITE

Otsek 1PREBIVAWE (KOMPENZACIJA)

Op{ti uslovi^len 325

Dol`nikot mo è da go prebie pobaruvaweto {to go ima sprema svojot doveri-tel so ona {to ovoj go pobaruva od nego, ako dvete pobaruvawa glasat na pari ili drugi zamenlivi predmeti od ist rod i ist kvali tet i ako dvete se stasani.

Izjava za prebivawe^len 326

(1) Prebivawe ne nastanuva {tom }e se steknat uslovite za toa, tuku e pot-rebno ednata strana da i izjavi na drugata deka vr{i prebi vawe.

(2) Po izjavata za prebivawe se smeta deka prebivaweto nastanalo onoj mo-ment koga se steknale uslovite za toa.

Otsustvo na zaemnost^len 327

(1) Dol`nikot ne moè da izvr{i prebivawe na ona {to mu go dolì na do-veritelot so ona {to doveritelot mu go dolì na negoviot garant.

(2) Garantot moè da izvr{i prebivawe na dol`niko vata obvrska sprema doveritelot so dol`niko voto pobaruvawe od doveritelot.

(3) Toj {to dal svoj predmet vo zalog za tu|a obvrska, moè da bara od dove-ritelot da mu go vrati zaloèniot predmet koga }e se ispolnat uslovite za prestanuvawe na taa obvrska so prebivawe, kako i koga doveritelot po svoja vina }e propu{ti da izvr{i prebi vawe.

Zastareno pobaruvawe^len 328

(1) Dolg moè da se prebie so zastareno pobaruvawe samo ako toa u{te ne bi-lo zastareno vo momentot koga se steknale uslovite za prebivawe.

(2) Ako uslovite za prebivawe nastanale otkako edno od pobaruvaweto zas-tarelo, prebivawe ne nastanuva ako dol`nikot na zas tarenoto pobaruvawe is-taknal prigovor za zastarenosta.

Prebivawe so otstapeno pobaruvawe^len 329

(1) Dol`nikot na ot stapeno pobaruvawe moè da mu gi prebie na prima~ot onie svoi pobaruvawe koi do izvestuvaweto za otstapuvaweto moèl da mu gi prebie na otstapuva~ot.

(2) Toj moè da mu gi prebie i onie svoi pobaruvawa od otstapuva~ot {to gi steknal pred izvestuvaweto za otstapuvaweto, a ~ij rok za ispolnuvawe ne sta-sal vo momentot koga e izvesten za otstapuvaweto, no samo ako toj rok pa|a pred rokot za ispolnuvawe na otstapenoto pobaruvawe ili vo isto vreme.

(3) Dol`nikot koj bez rezerva mu izja vil na prima~ot deka se soglasuva so ot-stapuvaweto ne moè pove}e da mu prebie nikakvo svoe pobaruvawe od otstapu-va~ot.

(4) Ako otstapenoto pobaruvawe e zapi{ano vo javnite knigi, dol`nikot mo -è da mu izvr{i prebivawe na prima~ot samo ako negovoto pobaruvawe e zapi-{ano kaj otstapenoto pobaruvawe ili ako prima~ot pri otstapuvaweto e izves-ten za postoeweto na toa pobaruvawe.

Slu~ai koga prebivaweto e isklu~eno^len 330

Ne moè da prestane so prebivawe:1) pobaruvawe koe ne moè da se zapleni;2) pobaruvawe na predmeti ili vrednosti na predmeti koi na dol`nikot mu

bile dadeni na ~uvawe ili na zaem, ili koi dol`nikot gi zel bes pravno ili gi zadràl bespravno;

3) pobaruvawe nastanato so namer no pri~inuvawe {teta;4) pobaruvawe na nadomest na {teta pri~ineta so o{tetuvawe na zdravje ili

so pri~inuvawe na smrt i5) pobaruvawe {to proizleguva od zakonskata obvrska za izdr ùvawe.

Zabrana na pobaruvawe na drugata stra na^len 331

Dol`nikot ne mo è da vr{i prebivawe ako negovoto pobaruvawe stasalo du-ri otkako nekoj tret stavil zabrana nad pobaruvaweto na doveritelot sprema nego.

Zasmetuvawe so prebivawe^len 332

Koga me|u dve lica postojat pove}e obvrski koi moàt da prestanat so prebi-vawe, prebivaweto se vr{i spored pravilata {to vaàt za zasmetuvaweto na ispolnuvaweto.

Otsek 2

OTPU[ TAWE NA DOLG

Spogodba^len 333

(1) Obvrskata prestanuva koga doveritelot }e mu izjavi na dol`nikot deka nema da bara nejzino ispolnuvawe i koga dol nikot }e se sog lasi so toa.

(2) Za polnova`nosta na ovaa spogodba ne e potrebno taa da bide sklu~ena vo forma vo koja e sklu~ena rabotata od koja nastanala obvrskata.

Otkaùvawe od sredstvata za obezbeduvawe^len 334

Vra}aweto na zalogot i otkaùvaweto od drugite sredstva so koi bilo obez-bedeno ispolnuvaweto na obvrskata, ne zna~i otkaùvawe na doveritelot od pravoto da bara nejzino ispolnuvawe.

Otpu{tawe na dolg na garantot^len 335

(1) Otpu{taweto na dolg na garantot ne go osloboduva glavniot dol`nik, a otpu{taweto na dolg na glavniot dol`nik go osloboduva garantot.

(2) Koga ima pove}e garanti, pa doveritelot }e oslobodi eden od niv, drugite ostanuvaat vo obvrska, no nivnata obvrska se namaluva za delot koj otpa|a na oslobodeniot garant.

Op{to otpu{tawe na dolgovi^len 336

Op{toto otpu{tawe na dolgovite gi gasi site pobaruvawa na doveritelot sprema dol`nikot, so isklu~ok na onie za koi doveritelot ne znael deka pos-tojat vo momentot koga e izvr{eno otpu{taweto.

Otsek 3NOVA CIJA

Uslovi^len 337

(1) Obvrskata prestanuva ako doveritelot i dol`nikot se sog lasat postojna-ta obvrska da ja zamenat so nova i ako novata obvrska ima razli~en predmet ili razli~na pravna osnova.

(2) Spogodbata na doveritelot i dol`nikot so ko ja se menuva ili dodava od-redba za rokot, za mestoto ili za na~inot na ispolnuvawe, potoa dopolnitelna-ta spogodba za kamatata, za dogovornata kazna, za obezbeduvaweto na ispol nuva-weto ili za koja i da e druga sporedna odredba, kako i spogodbata za izdavawe na nova isprava za dolgot, ne se smetaat za novacija.

(3) Izdavaweto na menica ili ~ek poradi nekoja porane{na ob vrska ne se smeta za novacija, osve n koga e toa dogovoreno.

Volja da se izvr{i novacija^len 338

Novacijata ne se pretpostavuva, pa ako stranite ne izrazile namera da ja ugasat postojnata obvrska koga sozdavale nova, porane{na ta obvrska ne presta-nuva, tuku postoi i ponatamu pokraj novata.

Dejstva na novacijata^len 339

(1) So dogovorot za novacija porane{na ta obvrska prestanuva, a nastanuva nova.

(2) So porane{na ta obvrska prestanuvaat i zalogot i garancijata, osven ako so garantot ili so zalogodavecot poinaku ne e dogovoreno.

(3) Istoto vaì i za drugite sporedni prava {to bile vrzani za porane{na -ta obvrska.

Nedostatok na porane{nata obvrska^len 340

(1) Novacijata e bez dejstvo ako porane{na ta obvrska bila ni{tovna ili ve-}e ugasena.

(2) Ako porane{na ta obvrska bila samo ru{liva, novacijata e polnovana ako dol`nikot znael za nedostatokot na porane{na ta obvrska.

Dejstvo na poni{tuvaweto^len 341

Koga dogovorot za novacija e poni{ten se sme ta deka i nemalo novacija i de-ka porane{nata obvrska i ne prestanala da postoi.

Otsek 4

SOE DINUVAWE (KONFUZIJA)

^len 342 (1) Obvrskata prestanuva so soedinuvawe koga edno isto lice }e stane i do-

veritel i dol`nik.(2) Koga garantot }e stane doveritel, obvrskata na glavniot dol`nik ne

prestanuva.(3) Obvrskata zapi{ana vo javna kniga prestanuva so soedinuvawe duri koga

}e se izvr {i upis na bri{eweto.

Otsek 5

NEVOZMO@NOST ZA ISPOLNUVAWE

Prestanuvawe na obvrskata poradi nevozmo`nost za ispolnu vawe^len 343

(1) Obvrskata prestanuva koga nejzinoto ispolnuvawe }e stane nevozmono poradi okolnosti za koi dol`nikot ne od govara.

(2) Dol`nikot treba da gi dokaè okolnostite koi ja isklu~uvaat negovata odgovornost.

Koga predmet na obvrskata se predmetiopredeleni spored rodot

^len 344 (1) Ako predmet na obvrskata se predmeti opredeleni spored rodot, obvrska-

ta ne prestanuva duri i koga site takvi predmeti {to gi ima dol`nikot }e pro -padnat poradi okolnosti za koi toj ne odgovara.

(2) Koga predmet na obvrskata se predmeti opredeleni spored rodot koi tre-ba da se zemat od opredelena masa takvi predmeti, toga{ obvrskata prestanuva koga }e propadne celata taa masa.

Otstapuvawe na pravata sprema tretiot odgovorenza nevozmo`nosta za ispolnu vawe

^len 345 Dol`nikot na op redelen predmet koj e osloboden od svojata obvrska poradi

nevozmonost za is polnuvawe e dolèn da mu go otstapi na doveritelot pravo-to koe bi go imal sprema tretoto lice poradi nastanatata nevozmo`nost.

Otsek 6ISTEK NA VREME, OTKAZ

Rokot vo traen dolgoven odnos^len 346

Trajniot dolgoven odnos so opredelen rok na traeweto prestanuva koga ro-kot }e iste~e, osven koga e dogovoreno ili so zakon opredeleno deka po istekot na rokot dolgovniot odnos prodolùva za neopredeleno vreme ako ne bide nav-remeno otkaàn.

Otkaz na traen dolgoven odnos^len 347

(1) Ako vremeto na traeweto na dolgovni ot odnos ne e opredeleno, sekoja strana moè da go prekine so otkaz.

(2) Otkazot mora da bide dostaven do drugata strana.(3) Otkaz moè da se dade vo sekoe vreme, samo ne vo nevreme.(4) Otkazniot dolgoven odnos prestanuva koga }e iste~e otkazniot rok opre-

delen so dogovor, a ako takviot rok ne e opredelen so dogovor, toga{ odnosot prestanuva po istekot na rokot opredelen so zakonot ili so obi~ajot, odnosno so iste kot na primereniot rok.

(5) Stranite moàt da se dogovorat deka nivniot dolgoven odnos }e prestane so samoto dostavuvawe na otkazot, ako za opredelen slu~aj zakonot ne nareduva ne{to dru go.

(6) Doveritelot ima pravo da go bara od dol`nikot ona {to e sta sano pred da prestane obvrskata so istekot na rokot ili so otkazot.

Otsek 7SMRT

^len 348 So smrtta na dol`nikot ili na do veritelot prestanuva obvrskata samo ako

nastanala so ogled na li~nite osobini na nekoja od dogovornite strani ili na li~nite sposobnosti na dol`nikot.

Oddel 4ZASTARENOST

Otsek 1OP[TI ODREDBI


(1) So zastarenost prestanuva pravoto da se bara prisilno ispolnuvawe na obvrskata.

(2) Zastarenosta nastapuva koga }e iste~e opredelenoto vreme so zakon vo koe doveritelot moèl da bara is polnuvawe na obvrskata.

(3) Sudot ne moè da ja zeme predvid zastarenosta ako dol`nikot ne se po vi-kal na nea.

Koga zastarenosta zapo~nuva da te~e^len 350

(1) Zastarenosta po~nuva da te~e prviot den po denot koga doveritelot imal pravo da bara ispolnuvawe na obvrskata, ako za oddelni slu~ai so zakon ne e propi{ano ne{to drugo.

(2) Ako obvrskata se sostoi vo toa ne{to da ne se stori, da se propu{ti ili trpi, zastarenosta po~nuva da te~e prviot den od denot koga dol`nikot pos ta-pil sprotivno na obvrskata.

Nastapuvawe na zasta renosta^len 351

Zastarenosta nastapuva koga }e iste~e posledniot den od vremeto opredele-no so zakon.

Zasmetuvawe na vremeto na prethodnicite^len 352

Vo vreme na zastarenosta se smeta i vremeto koe izminalo vo korist na dol-`niko vite prethodnici.

Zabrana na promenata na rokot na zastarenosta^len 353

(1) So pravna rabota ne moè da se opredeli podolgo ili pokratko vreme na zastarenosta od ona vreme {to e opredeleno so zakon.

(2) So pravna rabota ne moè da se opredeli deka zastarenosta nema da te~e za nekoe vreme.

Otkaùvawe od zastarenosta^len 354

Dol`nikot ne mo è da se otkaè od zastarenosta pred da izmine vremeto opredeleno za zastarenost.

Pismeno priznanie i obezbeduvawe na zasta rena obvrska^len 355

(1) Pismenoto priznanie na zastarena obvrska se smeta kako otkaùvawe od zastarenosta.

(2) Isto dejstvo ima davaweto na zalog ili nekoe drugo obezbeduvawe za zas-tareno pobaruvawe.

Dejstvo na ispolnuvaweto na zastarena obvrska^len 356

Ako dol`nikot is polni zastarena obvrska, nema pravo da bara da mu se vra-ti ona {to go dal, duri i ako ne znael deka obvrskata e zastarena.

Doveritel ~ie pobaruvawe e obezbedeno^len 357

(1) Koga }e izmine vremeto na zastarenosta, doveritelot ~ie pobaruvawe e obezbedeno so zalog ili so hipoteka moè da se namiri samo od optovaren predmet, ako go drì vo race ili ako negovoto pravo e zapi{ano vo javnata kni-ga.

(2) Me|utoa, zastarenite pobaruvawa na kamati i na drugi povremeni davawa ne moàt da se namirat ni od optovaren predmet.

Sporedni pobaruvawa^len 358

Koga }e zastari glavnoto pobaruvawe, toga{ se zastareni i sporednite poba-ruvawa, kako {to se pobaruvawata na kamati, plodovi, tro{oci, dogovorna kaz-na.

Koga ne se primenuvaat pravilata na zastarenost^len 359

Pravilata za zastarenost ne se primenuvaat vo slu~ai koga vo zakonot se op-redeleni rokovite vo koi treba da se podigne tu`ba ili da se izvr{i oprede-leno dejstvie pod zakana na gubewe na pravoto.

Otsek 2VREME POTREBNO ZA ZASTARENOST

Op{t rok na zasta renosta^len 360

Pobaruvawata zastaruvaat za pet godini, ako so zakon ne e opredelen nekoj drug rok na zastarenost.

Povremeni pobaruvawa^len 361

(1) Pobaruvawata na povremeni davawa koi stasuvaat godi{no ili vo pokrat-ki opredeleni vremenski periodi (povremeni pobaruvawa), pa bilo da se rabo-ti za sporedni povremeni pobaruvawa, kako {to e pobaruvaweto na kamati, bi-lo da se raboti za takvi povremeni pobaruvawa vo koi se iscrpuva samoto pra-vo, kako {to e pobaruvaweto na izdrùvawe, zastaruvaat za tri godini od sta-sanosta na sekoe oddelno davawe.

(2) Istoto vaì za anuitetite so koi vo ednakvi odnapred opredeleni povre-meni iznosi se otplatuvaat glavninata i kamatite, no ne vaì za otplatite vo rati i za drugi delumni ispolnuvawa.

Zastarenost na samoto pravo^len 362

(1) Samoto pravo od koe proizleguvaat povremeni pobaruvawa zastaruva za pet godini, smetajki od stasanosta na najstaroto neispolneto pobaruvawe po koe dol`nikot ne vr{el dava wa.

(2) Koga }e zastari pravoto od koe proizleguvaat povremeni pobaruvawa, do-veritelot go gubi pravoto ne samo da bara idni povremeni davawa, tuku i pov-remeni davawa koi stasale pred ovaa zasta renost.

(3) Ne moè da zastari pravoto na izdr ùvawe opredeleno so zakon.

Me|useb ni pobaruvawa od dogovor vo prometot na stoki i uslugi^len 363

(1) Me|usebnite pobaruvawa na dogovornite strani od dogovorite vo prometot na stoki i uslugi, kako i pobaruvawata na nadomest za izdatoci napraveni vo vr-ska so tie dogovori, zastaruvaat za tri godini.

(2) Zastaruvaweto te~e odvoeno za sekoja isporaka na stoki, izvr{ena rabo-ta ili usluga.

Pobaruvawe na zakupnina^len 364

Pobaruvaweto na zakupnina, bilo da e opredeleno da se pla}a povremeno, bilo vo eden vkupen iznos, zastaruva za tri godini.

Pobaruvawe na nadomest na {teta^len 365

(1) Pobaruvaweto na nadomest na pri~ineta {teta zastaruva za tri godini od koga o{tetenikot doznal za {tetata i za liceto koe ja storilo {tetata.

(2) Vo sekoj slu~aj ova pobaruvawe zastaruva za pet godini od koga nastanala {tetata.

(3) Pobaruvaweto na nadomest na {teta nastanata so povreda na dogovorna obvrska zastaruva za vremeto opredeleno za zasta renost na taa obvrska.

Pobaruvawe na nadomest na {teta pri~ineta so krivi~no delo

^len 366 (1) Koga {tetata e pri~ineta so krivi~no delo, a za krivi~no gonewe e pred-

viden podolg rok na zastarenost, baraweto za nadomest na {teta sprema odgo-vornoto lice zastaruva koga }e izmine vremeto opredeleno za zastarenost na krivi~noto gonewe.

(2) Prekinot na zastaruvaweto na krivi~noto gonewe povlekuva so sebe i prekin na zastaruvaweto na baraweto za nado mest na {teta.

(3) Istoto vaì i za zastojot na zastaruvaweto.

Ednogodi{en rok na zastarenost^len 367

(1) Za edna godina zastaruvaat:1) pobaruvaweto na nadomest za ispora~ana elektri~na i toplotna energija,

gas, voda , za oxa~arski uslugi i za odrùvawe na ~istota, koga isporakata, od-nosno uslugata e izvr{ena za potrebite na doma}instvoto;

2) pobaruvaweto na radiostanica i radio-televiziska stanica za upotreba na radio- priemnik i televiziski priemnik;

3) pobaruvaweto na po{ta, telegraf i telefon za upotreba na telefon i na po{ten ski pregradoci, kako i drugite nivni pobaruvawa {to se naplatuvaat vo trimese~ni ili vo pokratki rokovi i

4) pobaruvaweto na pretplata na povremena publikacija, smetaj}i od istekot na vremeto za koe e nara ~ana publikacijata.

(2) Zastaruvaweto te~e iako se prodolèni isporakite ili uslugite.

Pobaruvawa utvrdeni pred sudot ili pred drug nadleèn organ^len 368

(1) Site pobaruvawa {to se utvrdeni so pravosilna sudska odluka ili so od-luka na drug nadleèn organ, ili so poramnuvawe pred sud ili pred drug nad-leèn organ, zastaruvaat za deset godini, pa i onie za koi zakonot inaku pred-viduva pokratok rok na zastarenost.

(2) Me|utoa, site povremeni pobaruvawa {to proizleguvaat od takvi odluki ili poramnuvawa i stasuvaat vo idnina, zastaruvaat vo rokot predviden za zastarenosta na povremenite pobaruvawa.

Rokovi na zastarenost kaj dogovoriteza osiguru vawe

^len 369 (1) Pobaruvawata na dogovara~ot na osiguruvawe, odnosno na treto lice od

dogovorot za osiguruvawe na ìvot zastaruvaat za pet, a od drugite dogovori za osiguruvawe za tri godini, smetaj}i od prviot den po istekot na kalendarskata godina vo koja nastanalo pobaruvaweto.

(2) Ako zainteresiranoto lice dokaè deka do denot opredelen vo stav (1) na ovoj ~len ne znaelo deka nastanal osigureniot slu~aj, zastaruvaweto po~nu-va od denot koga doznalo za toa, so toa {to vo sekoj slu~aj pobaruvaweto zasta-ruva kaj osiguruvaweto na ìvot za deset, a kaj drugite za pet godini od denot opredelen vo stav (1) na ovoj ~len.

(3) Pobaruvawata na osiguritelot od dogovorot za osiguruvawe zastaruvaat za tri godini.

(4) Koga vo slu~aj na osiguruvawe od odgovornosta na tret, o{tetenoto lice bara nadomest od osigurenikot ili go dobie od nego, zastaruvaweto na barawe-to na osigurenikot sprema osiguritelot po~nuva od denot koga o{tetenoto lice baralo po sudski pat nadomest od osigurenikot, odnosno koga osigurenikot go obe{tetil.

(5) Neposredno barawe na treto o{teteno lice sprema osiguritelot zastaru-va za istoto vreme za koe zastaruva negovoto barawe sprema osigurenikot odgo-voren za {tetata.

(6) Zastaruvaweto na pobaruvawe koe mu pripa|a na osiguritelot sprema tre-toto lice odgovorno za nastapuvawe na osigureniot slu~aj po~nuva da te~e to-ga{ koga i zastaruvaweto na pobaruvawe na osigurenikot sprema toa lice i se navr{uva vo istiot rok.

Otsek 3ZASTOJ NA ZASTARUVAWETO

Pobaruvawa me|u opredeleni lica^len 370

Zastaruvaweto ne te~e me|u:1) bra~ni drugari;2) roditeli i deca dodeka trae roditelskoto pravo;3) {titenik i negoviot staratel, kako i organot za staratelstvo, za vreme na

traeweto na stratelstvoto i dodeka ne }e bidat poloèni smetkite i4) dve lica koi ìveat vo vonbra~na zaednica dodeka pos toi taa zaednica.

Pobaruvawa na opredeleni lica^len 371

Zastaruvaweto ne te~e:1) za vreme na mobilizacija, vo slu~aj na neposredna voena opasnost ili voj-

na vo pogled na po baruvawata na licata na voena dol`nost i2) vo pogled na pobaruvawata {to gi imaat licata vraboteni vo tu|o doma}in-

stvo sprema rabotodavecot ili sprema ~lenovite na negovoto semejstvo koi ìve-at zaedno so nego, se dodeka trae toj raboten odnos.

Nesovladli vi pre~ki^len 372

Zastaruvaweto ne te~e za seto vreme za koe doveritelot ne bil vo mo`nost po-radi nesovladlivi pre~ki po sudski pat da bara ispolnuvawe na obvrskata.

Vlija nie na pri~inite za zastoj vrz te kot na zastaruvaweto

^len 373 (1) Ako zastaruvaweto ne moèlo da po~ne da te~e poradi nekoja zakonska

pri~ina toa po~nuva da te~e koga }e presta ne taa pri~ina.(2) Ako zastaruvaweto po~nalo da te~e pred da nastane pri~inata koja go

zaprela negoviot natamo{en tek, toa prodolùva da te~e koga }e prestane taa pri~ina, a vremeto {to izminalo pred zapiraweto se smeta po rokot za zasta-renosta opredelen so zakonot.

Pobaruvawa sprema delovno nes posobni lica i nivnite pobaruvawa

^len 374 (1) Zastaruvaweto te~e i sprema maloletnik i drugo delovno nesposobno li-

ce, bez ogled na toa dali imaat zakonski zastapnik ili ne.(2) Zastarenost na pobaruvawata na maloletnik koj nema zastapnik i na dru-

go delovno nesposobno lice bez zastapnik ne moè da nastapi dodeka ne }e iz-minat dve godini otkako stanale napolno delovno sposobni, ili otkako dobile zastapnik.

(3) Ako za zastarenost na nekoe pobaruvawe e opredeleno vreme pokratko od dve godini, a doveritel e maloletnik koj nema zastapnik ili nekoe drugo de-lovno nesposobno lice bez zastapnik, zastaruvaweto na toa pobaruvawe po~nu-va da te~e od koga doveritelot stanal delovno sposoben ili od koga dobil zas-tapnik.

Pobaruvawe sprema lice koe e na otsluùvawe na voeniot rok

^len 375 Zastarenost sprema lice koe se nao|a na otsluùvawe na voeniot rok ili na

voena ve`ba ne moè da nastapi dodeka ne }e izminat tri meseci od otsluù-vaweto na voeniot rok, ili od prestanuvaweto na voenata ve`ba.

Otsek 4

PREKINUVAWE NA ZASTARUVAWETO

Priznavawe na dolg^len 376

(1) Zastaruvaweto se prekinuva koga dol`nikot }e go priznae dol got.(2) Priznavawe na dolg moè da se stori ne samo so izjava do doveritelot,

tuku i na posre den na~in, kako {to se davaweto otpla ta, pla}aweto kamata, da-vaweto obezbeduvawe.

Podigawe tu` ba^len 377

Zastapuvaweto se prekinuva so podigawe tu`ba i so sekoe drugo doveritelo-vo dejstvie prezemeno protiv dol`nik pred sud ili pred drug nadleèn organ zaradi utvrduvawe, obezbeduvawe ili ostvaruvawe na pobaruvaweto.

Otkaùvawe, otfrlawe ili odbivawe tu`ba^len 378

(1) Se smeta deka prekinuvaweto na zastaruvawe izvr{eno so podigawe tu`-ba ili so nekoe drugo doveritelovo dejstvie prezemeno protiv dol`nikot pred sud ili pred drug nadleèn organ zaradi utvrduvawe, obezbeduvawe ili ostva-

ruvawe na pobaruvawe ne nastapilo ako doveritelot se otkaè od tu`bata ili od dejstvieto {to go prezel.

(2) Isto taka, se smeta deka nemalo prekinuvawe ako doveritelovata tu`ba ili barawe bide otfrleno ili odbieno, ili ako izdejstvuvanata ili prezeme-nata merka za izvr{uvawe ili obezbeduvawe bide poni{te na.

Otfrlawe na tu`bata poradi nenadle`nost^len 379

(1) Ako tu`bata protiv dol`nikot e otfrlena poradi nenadle`nost na sudot ili poradi nekoja druga pri~ina koja ne se odnesuva na su{tinata na rabotata, pa doveritelot povtorno podigne tu`ba vo rok od tri meseci od denot na pra-vosilnosta na odlukata za otfrlawe na tu`bata, se smeta deka zastaruvaweto e prekinato so prva ta tu`ba.

(2) Istoto vaì i za povikuvawe vo za{tita i za istaknuvawe na prebivawe na pobaruvawata vo spor, kako i vo slu~aj koga sud ili drug organ go upatil dol-`nikot svo eto prijaveno pobaruvawe da go ostvaruva vo procesna postapka.

Povikuvawe na dol`nikot^len 380

Za prekinuvawe na zastaruvaweto ne e dovolno doveritelot pismeno ili us-no da go povika dol`nikot da ja is polni obvrskata.

Rok na zastarenosta vo slu~aj na prekinuvawe^len 381

(1) Po prekinuvaweto, zastaruvaweto po~nuva da te~e odnovo, a vremeto {to izminalo pred prekinuvaweto ne se smeta vo rokot na zastarenost opredelen so zakon.

(2) Zastaruvaweto prekinato so priznanie od strana na dol`nikot po~ nuva da te~e odnovo od priznanieto.

(3) Koga prekinuvawe na zastaruvaweto nastanalo so podigawe tu`ba ili so povikuvawe vo za{tita, ili so istaknuvawe na prebivawe na pobaruvawata vo spor, odnosno so prijavuvawe na pobaruvawe vo nekoja druga postapka, zastaru-vaweto po~nuva da te~e odnovo od denot koga sporot e okon~an ili zavr{en na nekoj drug na~in.

(4) Koga prekinuvawe na zastaruvaweto nastanalo so prijava na pobaruvawe vo ste~ajna postapka, zastaruvaweto po~nuva da te~e odnovo od denot na okon-~uvaweto na ovaa postapka.

(5) Istoto vaì i koga prekinuvawe na zastaruvaweto nastanalo so barawe na prinudno izvr{uvawe ili obezbeduvawe.

(6) Zastaruvaweto {to po~nuva da te~e odnovo po prekinuvaweto, se zavr{u-va koga }e izmine tolku vreme kolku {to so zakon e opredeleno za zastaruva-weto {to e prekinato.

Zastarenost vo slu~aj na novacija^len 382

Ako nastanalo prekinuvawe so priznavawe na dolgot od strana na dol`ni-kot, a doveritelot i dol`nikot se spo godile da go izmenat osnovot ili pred-metot na obvrskata, novoto pobaruvawe zastaruva za vreme koe e opredeleno za negovata zasta renost.

Glava VRAZNI VI DOVI OB VRSKI

ODDEL 1PARI^NI OBVRSKI


Na~elo na monetaren nominalizam^len 383

Koga obvrskata ima za predmet pari~na suma, dol`nikot e dolèn da go is-plati onoj broj pari~ni edinici na koj glasi obvrskata, osven koga so zakon se opredeluva ne{to dru go.

Valuta na obvrskata^len 384

(1) Dozvolena e odredba vo dogovorot spored koja vrednosta na dogovornata obvrska vo doma{na va luta e izrazena vo stranska valuta ili e opredelena vo takva valuta.

(2) Vo slu~ajot od stav (1) na ovoj ~len obvrskata se ispolnuva so pla}awe vo doma{na va luta, spored sredniot kurs na Narodnata banka na Republika Make-donija {to vaì vo denot na ispolnuvaweto.

Indeksna klauzula^len 385

Dozvolena e odredbata na dogovorot so koja {to iznosot na pari~nata obvr-ska vo doma{na va luta se vrzuva za promena na cenata za dobrata i uslugite iz-razeni so indeks na ceni utvrdeni od ovlasteno lice (indeksna klauzula).

Lizgava ska la^len 386

Vo dogovorite vo koi edna strana se obvrzuva da izraboti i da ispora~a op-redeleni predmeti e dozvoleno da se dogovori deka cenata }e zavisi od cenata za materijali i od trudot, kako i od drugite elementi koi vlijaat vrz visinata na tro{ocite na proizvodstvoto, vo opredeleno vreme na opredelen pazar.

Pla}awe pred rokot^len 387

(1) Dol`nikot na pari~na obvrska moè istata da ja ispolni pred rokot.(2) Ni{tovna e odredbata na dogovor so koja dol`nikot se ot kaùva od ova

pravo.(3) Vo slu~aj na ispolnuvawe na pari~na obvrska pred rokot, dol`nikot ima

pravo od iznosot na dolgot da go odbie iznosot na kamatata za vremeto od de-not na isplatata do stasanosta na obvrskata samo ako e za toa ovlasten so do-govor.

DOGO VORNA KAMATA

Stapka na dogovornata kamata^len 388

(1) Stapkata na dogovornata kamata stranite dogovorno ja opredeluvaat.(2) Ako kamatata e dogovorena, no ne e opredelena nejzinata stapka nitu vre-

meto na nejzinoto stasuvawe, }e se primenuva eskontnata stapka na Narodnata banka na Republika Makedonija {to vaèla vo vreme na sklu~uvawe na dogovo-rot i stasuva so stasuvawe na glavnoto pobaruvawe.

(3) Ako pari~nata obvrska e izrazena vo stranska valuta ili e opredelena vo takva valuta, koga poinaku ne e dogovoreno,odnosno opredeleno so zakon, na do-veritelot mu pripa|a kamata vo doma{na va luta po najniskata kamatna stapka {to ja pla}a bankata po viduvawe na deviznite {tedni vlogovi vo mestoto na ispolnuvaweto.

Zgolemuvawe na kamata^len 389

Dozvolena e odredba vo dogovorot so koja se predviduva deka stapkata na ka-matata }e se zgolemi ako dol`nikot ne ja is plati stasanata kamata na vreme.

Kamata vo nepari~ni obvrski ^len 390

Odredbite na ovoj zakon za dogovornata kamata soobrazno vaàt i za drugite obvrski {to za predmet imaat predmeti opredeleni spored rodot.

ODDEL 2OBVRSKI SO POVE ]E PREDMETI

Otsek 1ALTERNATIVNI OBVRSKI

Pravo na izbor^len 391

Ako nekoja obvrska ima dva ili pove}e predmeti, no dol`nikot e dol èn da dade samo eden za da se oslobodi od obvrskata, pravo to na izbor, ako ne e dogo-vereno ne{to drugo, mu pripa|a na dol`nikot i ob vrskata prestanuva koga toj }e go preda de predmetoto {to go izbral.

Neotpoviklivost i dejstvo na izvr{eni ot izbor^len 392

(1) Izborot e izvr{en koga stranata na koja i pripa|a pravoto na izbor }e ja izvesti drugata strana za toa {to izbrala i od toj moment izborot pove}e ne moè da se menuva.

(2) So izvr{uvawe na izborot se smeta deka obvrskata od po~etokot bila ed-nostavna i deka nejzin predmet od po~etokot bil izbraniot predmet.

Traewe na pravoto na izbor^len 393

(1) Dol`nikot ima pravo na izbor se dodeka vo postapkata za prinudno izvr-{uvawe eden od predmetite {to se dolàt ne }e mu bide napolno ili delumno predaden na doveritelot po negov izbor.

(2) Ako pravoto na izbor mu pripa|a na doveritelot, a toj ne }e se izjasni za izborot vo rokot opredelen za ispolnuvawe, dol`nikot mo è da go povika da izvr{i izbor i za toa da mu opredeli primeren rok, po ~ij istek pravoto na iz-bor preminuva vrz dol`nikot.

Izbor doveren na treto lice^len 394

Ako izborot treba da go izvr{i nekoe treto lice, a liceto ne go napravi toa, sekoja strana moè da bara izborot da go izvr{i sudot.

Ograni~uvawe na preostanatiot predmet^len 395

Ako eden predmet na obvrska stanal nevozmoèn poradi nekoj nastan za koj ne odgovara niedna strana, obvrs kata se ograni~uva na preostanatiot predmet.

Ograni~uvawe vo slu~aj na odgovornost na edna strana

^len 396(1) Koga eden predmet na obvrskata stanal nevozmoèn poradi nastan za koj e

odgovoren dol`nikot, ob vrskata se ograni~uva na preostanatiot predmet vo slu~aj koga pravoto na izbor mu pripa|a nemu, a ako pravoto na izbor mu pripa|a na doveritelot, toj moè spored svojot izbor da go bara preostanatiot predmet ili nadomest na {tetata.

(2) Koga eden predmet na obvrskata stanal nevozmoèn poradi nastan za koj e odgovoren doveritelot, obvrskata na dol`nikot prestanuva, no vo slu~aj nemu da mu pripa|a pravoto na izbor, toj moè da bara nadomest na {tetata i da ja izvr{i svojata obvrska so preostanatiot predmet, a ako pravoto na izbor go ima doveritelot, toj moè da dade nadomest na {tetata i da go bara preostana-tiot predmet.

Otsek 2FAKULTATIVNI OBVRSKI I FAKULTATIVNI POBARUVAWA

I. FAKULTATIVNI OBVRSKI

Ovlastuvawe na dol`nikot vo fakultativna obvrska^len 397

Dol`nikot ~i ja obvrska ima eden predmet, no mu e dozvoleno da se oslobodi od svojata obvrska davaj}i nekoj drug opredelen predmet, moè da ja koristi taa mo`nost se dodeka doveritelot vo postapka za prinudno izvr{uvawe ne }e go dobie napolno ili delumno predmetot na obvrskata.

Ovlastuvawa na doveritelot vo fakultativna obvrska^len 398

(1) Doveritelot vo fakultativna obvrska moè da go bara od dol`nikot sa -mo predmetot na obvrskata, no ne i drug predmet so koj dol`nikot, ako sa ka mo-è, isto taka, da ja ispolni svojata obvrska.

(2) Koga predmetot na obvrskata }e stane nevozmoèn poradi nastan za koj dol`nikot od govara, doveritelot moè da bara samo nadomest na {tetata, no dol`nikot mo è da se oslobodi od obvrskata davaj}i go predmetot za koj e ov-lasten da go dade namesto predmetot {to go dolì.

II. FAKULTATIVNI POBARUVAWA^len 399

(1) Koga so dogovor ili so zakon e predvideno deka doveritelot moè names-to predmetot {to se dolì da bara od dol`nikot ne koj drug opredelen pred-met, dol`nikot e dol èn da mu go predade toj predmet, ako toa go bara doveri-telot.

(2) Vo drugoto za vakvite fakultativni pobaruvawa spored namerata na dogo-vara~ite i sprema prilikite na rabotata, vaàt soodvetnite pravila za fa-kultativnite i za alternativnite odnosi.

ODDEL 3

OBVRSKI SO POVE ]E DOL@NICI ILI DOVERITELI

Otsek 1

DELIVI OBVRSKI

Delewe na obvrskata i na pobaruvaweto^len 400

(1) Obvrskata e deliva ako ona {to se dolì moè da se podeli i ispolni vo delovi {to imaat isti svoj stva kako i celiot predmet i ako toa so taa podelba ne gubi ni{to od svojata vrednost, inaku obvrskata e nede liva.

(2) Koga vo nekoja deliva obvrska ima pove}e dol`nici, ob vrskata se deli me|u niv na ednakvi delovi, ako ne e opredelena poinakva podelba i sekoj od niv odgovara za svojot del od obvrskata.

(3) Koga vo nekoja deliva obvrska ima pove}e doveriteli, pobaruvaweto se deli me|u niv na ednakvi delovi, ako ne e opredeleno ne{to dru go i sekoj dove-ritel moè da go bara samo svojot del od pobaruvaweto.

Pretpostavka na solidarnosta^len 401

Koga ima pove}e dol`nici vo ne koja deliva obvrska od trgovski dogovor tie mu odgovaraat na doveritelot solidarno, osven ako dogovara~ite izre~no ja otstranile solidarnata odgovornost.

Otsek 2SOLI DARNI OBVRSKI

I. SOLIDARNOST NA DOL@NICITE

Sodrìna na solidarnosta na dol`nicite^len 402

(1) Sekoj dol`nik na solidarna obvrska mu odgovara na doveritelot za cela-ta obvrska i doveritelot moè da go bara nejzinoto ispolnuvawe od kogo saka se dodeka ne }e bide napolno ispolneta, no koga eden dol`nik }e ja ispolni ob-vrskata taa prestanuva i site dol`nici se oslo boduvaat.

(2) Od pove}e solidarni dol`nici, se koj moè da dolì so drug rok na is-polnuvawe, pod drugi uslovi i voop{to so razli~ni otstapuvawa.

Prebivawe^len 403

(1) Sekoj solidaren dol`nik moè da se povikuva na prebivaweto {to go iz-vr{il negoviot sodol`nik.

(2) Solidarniot dol`nik moè pobaruvaweto na svojot dol`nik sprema do-veritelot da go prebie so po baruvaweto na doveritelot, no samo za onolku kol-ku {to iznesuva delot od dolgot na toj sodol`nik vo soli darnata obvrska.

Otpu{tawe na dolg^len 404

(1) Otpu{taweto na dolg izvr{eno spogodbeno so eden solidaren dol`nik gi osloboduva od obvrskata i drugite dol`nici.

(2) Ako otpu{taweto imalo za cel da go oslobodi od obvrskata samo dol`ni-kot so koj e izvr{eno, solidarnata obvrska se namaluva za delot koj spored me-|usebnite odnosi na dol`nici te pa|a vrz nego, a drugite dol`nici od govaraat solidarno za osta tokot od obvrskata.

Novacija^len 405

(1) So novacijata {to ja izvr{il doveritelot so eden solidaren dol`nik se osloboduvaat i drugite dol`nici.

(2) Ako doveritelot i dol`nikot ja og rani~ile novacijata na delot od obvrs-kata {to pa|a vrz ovoj, obvrskata na drugite ne prestanuva, tuku samo se nama-luva za toj del.

Poramnuvawe^len 406

Poramnuvaweto {to go sklu~il eden od solidarnite dol`nici so doverite-lot nema dejstvo sprema drugite dol`nici, no ovie ima at pravo da go prifatat toa poramnuvawe, ako toa ne e ograni~eno na dol`nikot so koj e sklu ~eno.

Soedinuvawe^len 407

Koga vo edno lice }e se soedinat svojstvoto na doveritel i svojstvoto na dol`nik na ista solidarna obvrska, obvrskata na drugite dol`nici se na malu-va za izno sot na delot {to pa|a vrz nego.

Zadocnu vawe na doveritelot^len 408

Koga doveritelot }e padne vo zadocnuvawe sprema eden solidaren dol`nik, toj e vo zadocnuvawe i sprema drugite solidarni dol`nici.

Zadocnu vawe na eden dol`nik i priznavawe na dolg^len 409

(1) Zadocnuvawe na eden solidaren dol`nik nema dejstvo sprema drugite dol`nici.

(2) Istoto vaì i za priznavaweto na dolgot {to bi go izvr{il eden od soli-darnite dol`nici.

Zastoj i prekin na zastaruvaweto i otkaùvawe od zastarenosta^len 410

(1) Ako zastaruvaweto ne te~e ili e prekinato sprema eden dol`nik, toa te-~e za drugite solidarni dol`nici i mo è da nastane, no dol`nikot spre ma koj obvrskata ne e zastarena i koj moral da ja ispolni ima pravo da bara od drugi-te dol`nici spre ma koi obvrskata zastarela da mu go nadomestat sekoj svojot del od obvrskata.

(2) Otkaùvaweto od zastarenosta nema dejstvo sprema drugite dol`nici.

Pravo na ispolnu va~ot na nadomest^len 411

(1) Dol`nikot {to ja ispolnil obvrskata ima pravo da bara od sekoj sodol-`nik da mu go nadomesti delot od obvrskata koj pa|a vrz nego.

(2) Pritoa ne e od vlijanie okolnosta {to doveritelot go oslobodil od dol-got nekogo od sodol`nici te ili mu go namalil dolgot.

(3) Delot {to pa|a vrz dol`nikot od ko go ne moè da se dobie nadomest se deli srazmerno na site dol`nici.

Podelba na ed nakvi delovi i isklu~ok^len 412

(1) Ako ne e dogovoreno ne{to drugo ili ne proizleguva poinaku od pravnite odnosi na u~esni cite vo rabotata vrz sekoj dol nik pa |a ednakov del.

(2) Ako solidarnata obvrska e sklu~ena vo isklu~iv interes na eden solida-ren dol`nik, toj e dolèn da mu go nadomesti celiot iznos na obvrskata na so-dol`nik ot koj go namiril doveritelot.

II. SOLIDARNOST NA DOVERITELITE

Solidarnosta ne se pretpostavuva^len 413

Koga na doveritelskata strana ima pove}e lica, tie se solidarni samo koga solidarnosta e dogovorena ili opredelena so zakon.

Sodrìna na solidarnosta^len 414

(1) Sekoj solidaren doveritel ima pravo da bara od dol`nikot is polnuvawe na celata obvrska, no koga eden od niv }e bi de namiren, obvrskata prestanuva i sprema drugite doveriteli.

(2) Dol`nikot moè da mu ja ispolni obvrskata na doveritelot {to }e go iz-bere samiot, se dodeka nekoj doveritel ne }e pobara ispolnuvawe.

Prebivawe^len 415

(1) Dol`nikot moè da izvr{i prebivawe na svojata obvrska so pobaruvawe-to {to go ima sprema doveritelot koj mu bara ispolnuvawe.

(2) Prebivawe so pobaruvaweto {to go ima sprema nekoj drug doveritel dol-`nikot mo è da izvr{i samo do visinata na delot na solidarnoto pobaruvawe {to mu pripa|a na toj doveritel.

Otpu{tawe na dolgot i novacija^len 416

So otpu{taweto na dolgot i so novacijata me|u dol`nikot i eden do veritel se namaluva solidarnata obvrska za tolku kolku {to iznesuva delot od toa po-baruvawe na doveritelot.

Poramnuvawe^len 417

Poramnuvaweto {to go sklu~il eden od solidarnite doveriteli so dol`ni-kot nema dejstvo sprema drugite doveriteli, no ovie imaat pravo da go prifa-tat toa poramnuvawe, osven koga toa se odnesuva samo na delot na doveritelot so koj e sklu~eno.

Soedinuvawe^len 418

Koga vo li~nosta na eden solidaren doveritel }e se soedini i svojstvoto na dol`nik, sekoj od drugite solidarni doveriteli moè od nego da go bara samo svojot del od pobaruvaweto.

Zadocnuvawe^len 419

(1) Koga dol`nikot }e pad ne vo zadocnuvawe sprema eden solidaren doveri-tel , toga{ toj e vo zadocnuvawe i sprema drugite doveriteli.

(2) Zadocnuvaweto na eden solidaren doveritel dejstvuva i sprema drugite doveriteli.

Priznavawe na dolg^len 420

Priznavaweto na dolg napraveno na eden doveritel im koristi na site dove-riteli.

Zastarenost^len 421

(1) Ako eden doveritel go prekine zastaruvaweto, ili ako sprema nego ne te-~e zastaruvaweto, toa ne im koristi na drugite doveriteli i sprema niv zasta-ruvaweto te~e i natamu.

(2) Otkaùvaweto od zastarenosta izvr{eno sprema eden doveritel im koris-ti i na drugite doveriteli.

Odnosi me|u doveritelite po ispolnu vaweto^len 422

(1) Sekoj solidaren doveritel ima pravo da bara od doveritelot koj primil ispolnuvawe od dol nikot da mu go pre dade delot {to mu pripa|a.

(2) Ako od odnosot me|u doveritelite ne proizleguva ne{to drugo, na sekoj solidaren doveritel mu pripa|a ednakov del.

Otsek 3NEDELIVI OBVRSKI

^len 423 (1) Za nedelivite obvrski vo koi ima pove}e dol`nici so obrazno se prime-

nuvaat propisite za solidarnite obvrski.(2) Koga vo nedelivata obvrska ima pove}e doveriteli me|u koi ne e nitu do-

govorena nitu so zakon opredelena solidarnost, eden doveritel moè da bara dol`nikot da mu ja is polni nemu samo ako e ovlasten od drugite doveriteli da go primi ispolnuvaweto, a inaku sekoj doveritel moè da bara od dol`nikot da im ja ispolni obvrskata na site doveriteli zaedno ili da ja poloì kaj sud.

Glava VIPROMENA NA DO VERITELOT ILI

NA DOL@NIKOT

Oddel 1OTSTAPUVAWE NA POBARUVAWETO

SO DOGOVOR (CE SIJA)


Koi pobaruvawa moàt da se prenesat so dogovor^len 424

(1) Doveritelot moè so dogovor sklu~en so tret da go prenese vrz nego svoe-to pobaruvawe, osven ona ~ie prenesuvawe e zabraneto so zakon ili koe e vrza-no za li~nosta na doveritelot, ili koe spored svojata priroda mu se sprotista-vuva na prenesuvaweto vrz drug.

(2) Dogovorot za otstapuvawe nema dejstvo sprema dol`nikot, ako toj i do ve-ritelot dogovorile deka ovoj ne }e moè da go prenese pobaruvaweto vrz drug ili deka ne }e moè da go prenese bez dol`niko vata soglasnost.

Sporedni prava^len 425

(1) So pobaruvaweto vrz prima~ot preminuvaat sporednite prava, kako {to se pravoto na prvenstvena naplata, hipotekata, zalogot, pravata od dogovorot so garantot, pravata na kamata, dogovornata kazna i sli~no.

(2) Otstapuva~ot moè da mu go predade zaloèniot predmet na prima~ot sa-mo ako zalogodavecot se soglasi so toa, inaku toj ostanuva kaj otstapuva~ot da go ~uva za smetka na prima~ot.

(3) Se pretpostavuva deka stasanite, a neisplateni kamati se otstapeni so glavnoto pobaruvawe.

Izvestuvawe na dol`nikot^len 426

(1) Za prenesuvawe na pobaruvawe ne e potrebno soglasnost od dol`nikot, no otstapuva~ot e dolèn da go izvesti dol`nikot za izvr {enoto otstapuvawe.

(2) Ispolnuvaweto izvr{eno na otstapuva~ot pred izvestuvawe za otstapuva-we e polnova`no i go osloboduva dol`nikot od ob vrskata, no samo ako ne zna-el za otstapuvaweto, inaku obvrskata ostanuva i toj e dolèn da mu ja ispolni na prima~ot.

Pove}ekratno otstapuvawe^len 427

Ako doveritelot im otstapil isto pobaruvawe na razni lica, pobaruvaweto mu pripa|a na prima~ot za kogo otstapuva~ot prvo go izvestil dol`nikot, od -nosno koj prv mu se javil na dol`nikot.

Otsek 2ODNOS NA PRI MAÔT I DOL@NIKOT

^len 428 (1) Prima~ot gi ima sprema dol`nikot is tite prava {to otstapuva~ot gi

imal sprema dol`nikot do ot stapuvaweto.(2) Dol`nikot moè da mu gi istakne na prima~ot pokraj prigovorite {to gi

ima sprema nego i onie prigovori {to moèl da mu gi istakne na otstapuva~ot do momentot koga doznal za otstapuvaweto.

Otsek 3ODNOS NA OTSTAPUVAÔT I PRIMAÔT

Predavawe na ispravi za dolg^len 429

(1) Otstapuva~ot e dolèn na prima~ot da mu predade obvrznica ili druga isprava za dolgot, ako gi ima, kako i drugi dokazi za otstapenoto pobaruvawe i za sporednite prava.

(2) Ako otstapuva~ot prenel vrz prima~ot samo eden del od pobaruvaweto toj e dolèn da mu predade zaveren prepis na obvrznica ili na nekoja druga ispra-va so koja se dokaùva postoeweto na otstapenoto pobaruvawe.

(3) Toj e dolèn, po negovo barawe, da mu izdade zaverena potvrda za otsta-puvaweto.

Odgovornost za postoeweto na pobaruvawe^len 430

Koga otstapuvaweto e izvr{eno so dogovor so nadomest, otstapuva~ot odgova-ra za postoeweto na pobaruvawe vo momentot koga e izvr{eno otstapuvaweto.

Odgovornost za naplativosta^len 431

(1) Otstapuva~ot odgovara za naplativosta na otstapenoto pobaruvawe ako toa bilo dogovoreno, no samo do visinata na ona {to go primila od prima~ot, kako i za naplativosta na kamatite, tro{ocite okolu otstapuvaweto i tro{o-cite na postapkata protiv dol`nikot.

(2) Pogolema odgovornost na sovesniot otsta puva~ ne moè da se dogovori.Otsek 4

POSEB NI SLUÂI NA OTSTAPUVAWE NA POBARUVAWE

Otstapuvawe namesto ispolnuvawe ili zaradi naplatuvawe

^len 432 (1) Koga dol`nikot na mesto ispolnuvaweto na svojata obvrska mu go otstapi

na doveritelot svoeto pobaruvawe ili eden negov del, so sklu~uvaweto na do-govorot za otstapuvawe dol`niko vata obvrska se gasi do iznosot na otstapeno-to pobaruvawe.

(2) Koga dol`nikot }e mu go ot stapi na svojot doveritel svoeto pobaruvawe samo zaradi naplatuvawe, negovata obvrska se gasi odnosno se namaluva duri toga{ koga doveritelot }e go naplati otstapenoto pobaruvawe.

(3) Vo dvata slu~ai prima~ot e dolèn da mu go predade na otstapuva~ot seto ona {to go naplatil nad iznosot na svoeto pobaruvawe sprema otstapuva~ot.

(4) Vo slu~aj na otstapuvawe zaradi naplatuvawe, dol`nikot na otstapenoto pobaruvawe moè da ja ispolni svojata obvrska i sprema otstapuva~ot, duri i koga e izvesten za otsta puvaweto.

Otstapuvawe zaradi obezbeduvawe^len 433

Koga otstapuvaweto e izvr{eno zaradi obezbeduvawe na prima~ovoto poba-ruvawe sprema otstapuva~ot, prima~ot e dolèn da se griì so vnimanie na do-bar stopanstvenik, odnosno dobar doma}in za naplatuvaweto na otstapenoto pobaruvawe i po izvr{enata naplata, otkako }e zadrì kolku {to e potrebno za namiruvawe na sopstvenoto pobaruvawe sprema otstapuva~ot, na ovoj da mu go preda de vi{okot.

Oddel 2 PROMENA NA DOL @NIKOT

Otsek 1PREZEMAWE NA DOLG

I. OP[TI ODREDBI

Dogovor za prezemawe na dolg^len 434

(1) Prezemaweto na dolg se vr{i so dogovor me|u dol`nikot i prezema~ot, so koj se soglasil doveritelot.

(2) Za sklu~eniot dogovor sekoj od niv moè da go izvesti doveritelot i na sekoj od niv doveritelot moè da mu ja soop{ti svojata soglasnost za prezema-weto na dolgot.

(3) Se pretpostavuva deka doveritelot ja dal svojata soglasnost ako bez og-raduvawe primil nekoe ispolnuvawe od prezema~ot, {to ovoj go napravil od svoe ime.

(4) Dogovara~ite, kako i sekoj od niv poseb no, moè da go povika doveritelot vo opredelen rok da se izjasni dali se soglasuva so prezemaweto na dolgot i ako doveritelot ne se izjasni vo opredeleniot rok, se smeta deka ne ja dal svo-jata soglasnost.

(5) Dogovorot za prezemawe na dolg ima dejstvo na dogovor za prezemawe na ispolnuvawe za vreme dodeka doveritelot ne }e dade svoja soglasnost za dogo-vorot za prezemawe na dolgot, kako i ako toj odbie da dade soglasnost.

Slu~aj koga dolgot e obezbeden so hipoteka^len 435

(1) Koga pri otu|uvaweto na nekoja nedvi`nost vrz koja postoi hipoteka e do-govoreno me|u pribavuva~ot i otu|uva~ot deka pribavuva~ot }e go prezeme dol-got sprema hipotekarniot doveritel, se smeta deka hipotekarniot doveritel dal soglasnost za dogovorot za prezemawe na dolg ako na pismen povik od otu-|uva~ot ne go odbil vo rok od eden mesec od priemot na povikot.

(2) Vo pismeniot povik na doveritelot mora da mu bide svrteno vnimanie na ovaa posledica, inaku }e se smeta ka ko povikot da ne e upaten.

II. DEJSTVA NA DOGOVOROT ZA PRE ZEMAWE NA DOLGPromena na dol`nik

^len 436 (1) So prezemaweto na dolgot prezema~ot stapuva na mestoto na porane{niot

dol`nik, a ovoj se osloboduva od obvrskata.(2) Ako vo vremeto na doveritelovata soglasnost so dogovorot za prezemawe

na dolgot prezema~ot bil prezadolèn, a doveritelot toa ne go znael, nitu mo-ral da go znae, porane{ni ot dol`nik ne se osloboduva od obvrskata, a dogovo-rot za prezemawe na dolgot ima dejstvo na dogovor za pristapuvawe kon dolg.

(3) Me|u prezema~ot i doveritelot postoi istata obvrska koja dotoga{ pos-toela me|u porane{ni ot dol`nik i doveritelot.

Sporedni prava^len 437

(1) Sporednite prava {to dotoga{ postoele kon pobaruvaweto ostanuvaat i natamu, no garanciite, kako i zalozite {to gi dale treti lica prestanuvaat ako garantite i zalogodavcite ne se soglasat da odgovaraat i za noviot dol`nik.

(2) Ako ne e dogovoreno ne{to drugo, prezema~ot ne odgovara za nenaplateni-te kamati {to stasale do prezemaweto.

Prigovori^len 438

(1) Prezema~ot moè da mu gi istakne na doveritelot site prigovori {to proizleguvaat od pravniot odnos me|u porane{niot dol`nik i doveritelot od kogo poteknuva prezemeniot dolg, kako i prigovorite {to prezema~ot gi ima sprema doveritelot.

(2) Prezema~ot ne moè da mu gi istakne na doveritelot prigovorite {to po-teknuvaat od negoviot praven odnos so porane{ni ot dol`nik, a koj odnos bil osnova za prezemaweto.

Otsek 2 PRISTAPUVAWE KON DOLG

Dogovor za pristapuvawe kon dolg^len 439

So dogovor me|u doveritelot i tret, so koj ovoj se obvrzuva sprema doverite-lot deka }e go ispolni negovoto pobaruvawe od dol`nikot, tre tiot vleguva vo obvrska pokraj dol nikot.

Prista puvawe kon dolg vo slu~aj na primawe na nekoja imotna celina

^len 440 (1) Liceto vrz koe }e premine vrz osnova na dogovor nekoja imotna celina

(zanaet~iska rabotilnica ili sli~no) na poedinec ili pravno lice, ili eden del od taa celina odgovara za dolgovite {to se odnesuvaat na taa celina, od-nosno na nejziniot del, pokraj dotoga{niot imatel i solidarno so nego, no samo do vrednosta na nejzinata aktiva.

(2) Nema pravno dejstvo sprema doveritelite odredbata od dogovorot so koja bi se isklu~uvala ili ograni~uvala odgovornosta utvrdena vo stav (2) na ovoj ~len.

Otsek 3PREZEMAWE NA ISPOLNUVAWE

^len 441 (1) Prezemaweto na ispolnuvawe se vr{i so dogovor me|u dol`nikot i nekoj

tret so koj ovoj se obvrzuva sprema dol`nikot da ja ispolni negovata obvrska sprema negoviot doveritel.

(2) Toj mu odgovara na dol`nikot ako navremeno ne ja ispolni obvrskata sprema doveritelot, pa ovoj }e pobara ispolnuvawe od dol`nikot.

(3) Toj ne go prezema dolgot, nitu pristapuva kon dolgot i doveritelot nema nikakvo pravo sprema nego.

Del vtoriDOGO VORI

Glava VIIPRODA@BA

Oddel 1 OP[TI ODREDBI

Poim^len 442

(1) So dogovorot za proda`ba prodava~ot se obvrzuva predmetot {to go pro-dava da mu go predade na kupuva~ot taka {to kupuva~ot da stekne pravo na sops-tvenost, a kupuva~ot se obvrzuva da mu ja plati na prodava~ot cenata.

(2) Prodava~ot na nekoe pravo se obvrzuva na kupuva~ot da mu go pribavi prodadenoto pravo, a koga vr{eweto na toa pravo bara drèwe na predmetot i da mu go predade predmetot.

Forma na proda`bata na nedvi`nosti^len 443

(1) Dogovorot za proda`ba na nedvini pred meti mora da bide sklu~en vo pismena forma.

(2) Potpisite na dogovornite strani kaj dogovorot za proda`ba na nedvi`nosti se zaveruvaat kaj notar.

Rizik^len 444

(1) Do predavaweto na predmetot na kupuva~ot, rizikot za slu~ajna propast ili o{tetuvawe na predmetot go podnesuva prodava~ot, a so predavaweto na predmetot rizikot preminuva vrz kupuva~ot.

(2) Rizikot ne preminuva vrz kupuva~ot ako toj poradi nekoj nedostatok na predadeniot predmet go raskinal dogovorot ili baral zamena na predmetot.

Preminuvawe na rizikot vo slu~aj na zadocnu vawe na kupuva~ot

^len 445(1) Ako predavaweto na predmetot ne e izvr{eno poradi zadocnuvawe na ku-

puva~ot, rizikot preminuva vrz kupuva~ot vo momentot koga padnal vo zadocnu-vawe.

(2) Koga predmetot na dogovorot se predmeti opredeleni spored rodot, rizi-kot preminuva vrz kupuva~ot vo zadocnuvawe ako prodava~ot gi izdvoil pred-metite o~igledno nameneti za izvr{uvawe na predavaweto i za toa mu ispra-til izvestuvawe na kupuva~ot.

(3) Koga predmetite opredeleni spored rodot se od takva priroda {to pro-dava~ot ne moè da izdvoi eden nivni del, dovolno e prodava~ot da gi izvr-{il site dejstvija {to se potrebni za da moè kupuva~ot da gi prezeme predme-tite i za toa da ispratil izvestuvawe do kupuva~ot.

Oddel 2SOSTOJKI NA DOGOVOROT ZA PRO DA@BA

Otsek 1PREDMET


(1) Predmetot za koj e dogovorot mora da bide vo promet, pa e ni{toven dogo-vorot za proda`ba na predmet koj e nadvor od prometot.

(2) Za proda`bata na predmeti ~ij{to promet e ograni~en vaàt posebni pro-pisi.

(3) Proda`bata moè da se odnesuva i na iden predmet.

Koga predmetot propadnal pred dogovorot^len 447

(1) Dogovorot za proda`ba nema pravno dejstvo, ako vo momentot na negovoto sklu~uvawe predmetot za koj e dogovorot, propadnal.

(2) Ako vo momentot na sklu~uvaweto na dogovorot predmetot bil samo de-lumno propadnat, kupuva~ot moè da go raskine dogovorot ili da ostane pri ne-go so srazmerno namaluvawe na cenata.

(3) Dogovorot }e ostane vo sila i kupuva~ot }e ima samo pravo na namaluva-we na cenata ako delumnoto propa|awe ne mu pre~i na postignuvaweto na celta na dogovorot, ili ako za opredeleniot predmet postoi takov obi~aj vo pravniot promet.

Proda`ba na tu| predmet^len 448

Proda`bata na tu| predmet gi obvrzuva dogovara~ite, no kupuva~ot koj ne znael ili ne moral da znae deka predmetot e tu| moè, ako poradi toa ne moè da se ostvari celta na dogovorot, da go raskine dogovorot i da bara nadomest na {tetata.

Proda`ba na sporno pravo^len 449

(1) Sporno pra vo moè da bide predmet na dogovor za proda`ba.(2) Ni{toven e dogovorot so koj advokat ili nekoj drug nalogopri ma~ bi ku-

pil sporno pravo ~ie{to ostvaruvawe mu e dovereno, ili bi dogovoril za sebe u~estvo vo podelbata na izno sot dosuden na negoviot nalogodavec.

Otsek 2CENA

Koga cenata ne e opredelena^len 450

(1) Ako so dogovorot za proda`ba cenata ne e opredelena, a ni dogovorot ne sodrì dovolno podatoci so ~ija pomo{ taa bi moèla da se opredeli, dogovo-rot nema pravno dejstvo.

(2) Koga so dogovorot za proda`ba vo stopanstvoto cenata ne e opredelena, nitu vo nego ima dovolno podatoci so pomo{ta na koi taa bi mo èla da se opre-deli, kupuva~ot e dolèn da ja plati cenata {to prodava~ot redovno ja napla-tuval vo vreme na sklu~uvaweto na vakvi dogovori, a vo nedostig na ovaa raz-umna cena.

(3) Kako razumna cena se smeta tekovnata cena vo vremeto na sklu~uvaweto na dogovorot, a ako taa ne moè da se utvrdi toga{ cenata {to ja utvrduva su-dot spored okolnostite na slu~ajot.

Propi{ana ce na^len 451

Koga e dogovorena pogolema cena od onaa {to za opredelen vid predmeti ja propi{al nadle`niot organ, kupuva~ot go dolì samo iznosot na propi{anata cena, a ako ve}e ja isplatil dogovorenata cena, ima pravo da bara da mu se vra-ti razlikata.

Koga e dogovorena tekovna cena^len 452

(1) Koga e dogovorena tekovna cena, kupuva~ot ja dolì cenata utvrdena so oficijalnata evidencija na pazarot vo mestoto na prodava~ot vo vreme koga trebalo da nastapi ispolnuvaweto.

(2) Ako takva evidencija nema, toga{ tekovnata cena se opredeluva vrz osno-va na elementite so pomo{ta na koi, spo red obi~aite na pazarot, se utvrduva cenata.

Koga opredeluvaweto na cenata mu e doverena na treto lice

^len 453 Ako treto lice na koe mu e dovereno opredeluvaweto na cenata ne saka ili

ne moè da ja opredeli, a dogovara~ite ne }e se soglasat dopolnitelno za opre-deluvaweto na cenata, nitu }e go raskinat dogovorot, }e se smeta deka e dogo-vorena razumna cena.

Koga opredeluvaweto na cenata mu e ostaveno na eden dogovara~^len 454

Odredbata od dogovorot so koja opredeluvaweto na cenata se ostava na vol-jata na eden dogovara~ se smeta kako da ne e ni dogovorena i toga{ kupuva~ot ja dolì cenata kako vo slu~ajot koga cenata ne e opre delena.

Oddel 3OBVRSKI NA PRODAVAÔT

Otsek 1 PREDAVAWE NA PREDMETOT

I. ZA PREDAVAWETO VOOP[TOVreme i mesto na predavaweto

^len 455 (1) Prodava~ot e dolèn da mu go predade predmetot na kupuva~ot vo vreme-

to i na mestoto predvideno so dogovorot.

(2) Prodava~ot ja izvr{il obvrskata za predavawe na kupuva~ot, po pravilo, koga predmetot }e mu go vra~i ili }e mu predade isprava so koja predmetot mo-è da se prezeme.

Predmet na predavaweto^len 456

(1) Ako ne e dogovoreno ne{to drugo ili ako ne proizleguva ne{to drugo od prirodata na rabotata, prodava~ot e dolèn da mu go predade predmetot na ku-puva~ot vo ispravna sostojba, zaedno so negovite pripadoci.

(2) Plodovite i drugite koristi od predmetot mu pripa|aat na kupuva~ot od momentot koga prodava~ot bil dolèn da mu gi predade.

Koga e dogovoreno predavawe vo tekot na izvesen period vreme^len 457

Koga e dogovoreno predavaweto na predmetot da se izvr{i vo tekot na izve-sen period vreme, a ne e opredeleno koja strana }e ima pravo da go opredeli datumot na predavaweto vo granicite na toj period, toa pravo mu pripa|a na prodava~ot, osven koga od okolnostite na slu~ajot proizleguva deka opredelu-vaweto na datumot na predavaweto mu e ostaveno na kupuva~ot.

Koga datumot na predavaweto ne e opredelen^len 458

Koga datumot na predavaweto na predmetot na kupuva~ot ne e opredelen, prodava~ot e dolèn predavaweto da go izvr{i vo razumen rok po sklu~uvawe-to na dogovorot, so ogled na prirodata na predmetot i na drugite okolnosti.

Koga mestoto na predavaweto ne e opredeleno so dogovorot

^len 459 (1) Koga mestoto na predavaweto ne e opredeleno so dogovorot, predavaweto

na predmetot se vr{i vo mestoto vo koe prodava~ot vo momentot na sklu~uva-weto na dogovorot imal svoe ìveali{te ili, vo nedostig na ova, svoe presto-juvali{te, a ako prodava~ot go sklu~il dogovorot vo vr{eweto na svojata re-dovna trgovska dej nost, toga{ vo mestoto na negovoto sedi{te.

(2) Ako vo momentot na sklu~uvaweto na dogovorot na dogovara~ite im bilo poznato kade se nao|a predmetot, odnosno kade treba da bide izraboten, preda-vaweto se vr{i vo toa mesto.

Predavawe na prevoznik^len 460

Vo slu~aj koga spored dogovorot e potrebno da se izvr{i prevoz na predme-tot, a so dogovorot ne e opredeleno mestoto na ispolnuvaweto, predavaweto e izvr{eno so vra~uvaweto na predmetot na prevoznikot ili na liceto koe go or-ganizira ekspediraweto.

Organi zirawe na prevozot^len 461

Ako prodava~ot e dolèn da go isprati predmetot do kupuva~ot toj mora, na voobi~aen na~in i pod voobi~aeni uslovi, da sklu~i dogovori potrebni za izvr-{uvawe na prevozot do opredeleno mesto.

Tro{oci^len 462

Tro{ocite na predavaweto, kako i onie {to mu prethodat, gi podnesuva pro-dava~ot, a tro{ocite za odnesuvawe na predmetot i site drugi tro{oci po pre-davaweto gi podnesuva kupuva~ot, ako ne e dogovoreno ne{to dru go.

I. ISTOVREMENO IZVR[UVAWE NA PREDAVAWE NA PREDMETOT I ISPLATA NA CENATA

Odlagawe na predavaweto do isplatata na cenata^len 463

Ako ne e ne{to drugo dogovoreno ili voobi~aeno, prodava~ot ne e dolèn da go predade predmetot ako kupuva~ot ne mu ja isplati cenata istovremeno, iliako ne e gotov toa da go stori istovremeno, no kupuva~ot ne e dolèn da ja is-plati cenata pred da ima mo`nost da go pregleda predmetot.

Odlagawe na predavaweto vo slu~aj na pre voz na predmetot

^len 464 (1) Koga predavaweto na predmetot se ostvaruva so vra~uvawe na prevozni-

kot, prodava~ot moè da go odloì ispra}aweto na predmetot do isplatata na cenata, ili da go isprati predmetot taka {to da go zadrì pravoto da raspola-ga so nego za vreme na prevozot.

(2) Ako go zadràl pravoto da raspolaga so predmetot na prevozot, prodava-~ot moè da bara predmetot da ne mu bide predaden na kupuva~ot vo mestoto na opredeluvaweto dodeka ne }e ja isplati cenata, a kupuva~ot ne e dolèn da ja isplati cenata pred da ima mo`nost da go pregleda predmetot.

(3) Me|utoa, koga dogovorot predviduva pla}awe so predavawe na soodvetna isprava, kupuva~ot nema pravo da ja odbie isplatata na cenata poradi toa {to nemal mo`nost da go pregleda predmetot.

Spre~u vawe na predavaweto na ispraten predmet^len 465

(1) Ako po ispra}aweto na predmetot do kupuva~ot se pokaè deka negovite materijalni priliki se takvi {to osnovano moè da se posomneva deka toj ne }e moè da ja isplati cenata, prodava~ot moè da go spre~i predavaweto na predmetot na kupuva~ot, duri i koga ovoj ve}e ima vo racete isprava koja go ov-lastuva da bara predavawe na predmetot.

(2) Me|utoa, prodava~ot ne moè da go spre~i predavaweto, ako go bara nekoe treto lice koe e ureden imatel na isprava koja go ovlas tuva da bara predavawe na predmetot, osven ako ispravata sodrì rezervi vo pogled na dejstvoto na prenosot ili ako prodava~ot dokaè deka imatelot na ispravata koga ja priba-vuval, postapil svesno na {teta na prodava~ot.

Otsek 2ODGO VORNOST ZA MATERIJALNITE

NEDOS TATOCI

I. ZA MATERIJALNI TE NEDOSTATOCI VOOP [TO

Materijalni nedostatoci za koi odgovara prodava~ot

^len 466(1) Prodava~ot odgovara za materijalnite nedostatoci na predmetot {to toj

gi imal vo momentot na preminuvaweto na rizikot vrz kupuva~ot, bez ogled da-li toa mu bilo poznato.

(2) Prodava~ot odgovara i za onie materijalni nedostatoci {to }e se pojavat po preminuvaweto na rizikot vrz kupuva~ot ako se posledica od pri~ina {to postoela pred toa.

(3) Nezna~itelniot materijalen nedostatok ne se zema predvid.

Koga postojat materijalni nedostatoci^len 467

Nedostatok postoi:1) ako predmetot gi nema potrebnite svojstva za negova redovna upotreba ili

za promet;

2) ako predmetot gi nema potrebnite svojstva za osobenata upotreba za koja go nabavuva kupuva~ot, a koja mu bila poznata na prodava~ot ili morala da mu bide poznata;

3) ako predmetot gi nema svojstvata i odlikite {to se izre~no ili premol-~no dogovoreni, odnosno propi{ani i

4) koga prodava~ot predal predmet koj ne e soodveten na mostrata ili na mo-delot osven ako mostrata ili modelot se pokaàni samo zaradi izvestuvawe.

Nedostatoci za koi prodava~ot ne odgo vara^len 468

(1) Prodava~ot ne odgovara za nedostatocite od prethodniot ~len, ako vo mo-mentot na sklu~uvaweto na dogovorot mu bile poznati na kupuva~ot ili ne mo-èle da mu osta nat nepoznati.

(2) Se smeta deka na kupuva~ot ne moèle da mu ostanat nepoznati onie ne-dostatoci {to gri`livo lice so prose~no znaewe i iskustvo na lice so isto za-nimawe i struka kako kupuva~ot bi moèlo lesno da gi zabeleì pri voobi~ae-niot pregled na predmetot.

(3) Prodava~ot odgovara i za nedostatocite {to kupuva~ot moèl lesno da gi zabeleì ako izjavil deka predmetot nema nikakvi nedostatoci ili deka pred-metot ima opredeleni svojstva ili odliki.

Pregled na predmetot i vidlivi nedostatoci^len 469

(1) Kupuva~ot e dolèn primeniot predmet na voobi~aen na~in da go pregle-da ili da go dade na pregled, {tom toa spored redovniot tek na rabotite e mono i za vid livite nedostatoci da go izvesti prodava~ot vo rok od osum de-na, a kaj trgovski te dogovori bez odlagawe, inaku go gubi pravoto {to mu pripa-|a vrz taa osnova.

(2) Koga pregledot e izvr{en vo prisustvo na dvete strani, kupuva~ot e dol-èn svoite zabele{ki poradi vidlivite nedostatoci da mu gi soop{ti na pro-dava~ot vedna{, inaku go gubi pravoto {to mu pripa|a vrz taa osnova.

(3) Ako kupuva~ot go ekspediral predmetot natamu bez pretovar, a na proda-va~ot pri sklu~uvaweto na dogovorot mu bila poznata ili morala da mu bide poznata mo`nosta za takvo natamo{no ek spedirawe, pregledot na predmetot moè da bide odloèn do negovoto pristignuvawe vo novoto mesto na opredelu-vawe i vo toj slu~aj kupuva~ot e dolèn da go izvesti prodava~ot za nedosta-tocite {tom, spored redovniot tek na rabotite, moèl za niv da uznae od svoi-te klienti.

Skrieni nedostatoci^len 470

(1) Koga po priemot na predmetot od strana na kupuva~ot }e se pokaè deka predmetot ima nekoj nedostatok {to ne moèl da se otkrie so voobi~aeniot pregled pri prezemaweto na predmetot (skrien nedostatok), kupuva~ot e dol-èn, pod zakana na gubewe na pravoto, za toj nedostatok da go izvesti prodava-~ot vo rok od osum dena, smetaj}i od denot koga go otkril nedostatokot, a kajtrgovski do govor bez odlagawe.

(2) Prodava~ot ne odgovara za nedostatocite {to }e se pokaàt otkako }e iz-minat {est meseci od predavaweto na predmetot, osven koga so dogovorot e op-redelen podolg rok.

Rokovi vo slu~aj na popravka, zamena i sli~no^len 471

Koga poradi nekoj nedostatok do{lo do popravka na predmetot, isporaka na drug predmet, zamena na delovi i sli~no, rokovite od prethodnite dva ~lena po~nuvaat da te~at od predavaweto na popraveniot predmet, predavaweto na drugiot predmet, izvr{enata zamena na delovi i sli~no.

Izvestuvawe za nedostatokot^len 472

(1) Vo izvestuvaweto za nedostatokot na predmetot kupuva~ot e dolèn pob-lisku da go opi{e nedostatokot i da go povika prodava~ot da go pregleda pred-metot.

(2) Ako izvestuvaweto za nedostatokot koe kupuva~ot navremeno go ispratil do prodava~ot so prepora~ano pismo, telegrama, ili na ne koj drug siguren na-~in, zadocni ili voop{to ne stigne do prodava~ot, se smeta deka kupuva~ot ja izvr{il svojata obvrska da go izvesti prodava~ot.

Zna~ewe na faktot deka prodava~ot znael za nedostatokot

^len 473Kupuva~ot ne go gubi pravoto da se povika na nekoj nedostatok i koga ne ja iz-

vr{il svojata obvrska predmetot da go pregleda bez odlagawe, ili obvrskata vo opredeleniot rok da go izvesti prodava~ot za postoeweto na nedostatokot, kako i koga nedostatokot se pokaàl duri po istekot na {est meseci od preda-vaweto na predmetot, ako toj nedostatok mu bil poznat na prodava~ot ili ne moèl da mu ostane nepoznat.

Dogovorno ograni~uvawe ili isklu~uvawe na odgovornosta na prodava~ot za materijalnite nedostatoci

^len 474 (1) Dogovara~ite moàt da ja ograni~at ili sosema da ja isklu~at odgovornos-

ta na prodava~ot za materijalnite nedostatoci na predmetot.(2) Odredbata od dogovorot za ograni~uvawe ili isklu~uvawe na odgovornos-

ta za nedostatocite na predmetot e ni{toven, ako nedostatokot mu bil poznat na prodava~ot, a toj za nego ne go izvestil kupuva~ot, kako i toga{ koga proda-va~ot ja nametnal taa odredba koristej}i ja svojata posebna monopolska polo`-ba.

(3) Kupuva~ot koj se otkaàl od pravoto da go raskine dogovorot poradi ne-dostatoci na predmetot gi zadrùva drugite prava poradi tie nedostatoci.

Prinudna javna proda`ba^len 475

Imatelot ~ij predmet e prodaden na prinudna javna proda`ba ne odgovara za nedostatocite na predmetot.

II. PRAVA NA KUPUVAÔT

Ispolnu vawe, namaluvawe na cenata, raskinuvawe na dogovorot, nadomest na {tetata

^len 476 (1) Kupuva~ot koj navremeno i uredno go izvestil prodava~ot za nedostatokot

moè: 1) da bara od prodava~ot da go otstrani nedostatokot ili da mu predade

drug predmet bez nedostatok (ispolnuvawe na dogovorot); 2) da bara namaluvawe na cenata i 3) da izjavi deka go raskinuva dogovorot.(2) Vo sekoj od ovie slu~ai kupuva~ot ima pravo i na na domest na {tetata.(3) Pokraj toa i nezavisno od toa, prodava~ot mu odgovara na kupuva~ot i za

{tetata {to ovoj poradi nedostatok na predmetot ja pretrpel na drugite svoi dobra i toa spored op{tite pravila za odgovornosta za {teta.

Neispolnu vawe na dogovorot vo razumen rok^len 477

Ako kupuva~ot ne go dobie baranoto ispolnuvawe na dogovorot vo razumen rok, toj go zadrùva pravoto da go raskine dogovorot ili da ja namali cenata.

Koga kupuva~ot mo e da go ras kine dogovorot^len 478

(1) Kupuva~ot moè da go raskine dogovorot samo ako prethodno mu ostavil na prodava~ot dopolnitelen primeren rok za ispolnuvawe na dogovorot.

(2) Kupuva~ot moè da go raskine dogovorot i bez ostavawe na dopolnitelen rok ako prodava~ot, po izvestuvaweto za nedostatocite, mu soop{til deka ne-ma da go ispolni dogovorot, ili ako od okolnostite na konkretniot slu~aj o~ig-ledno proizleguva deka prodava~ot ne }e moè da go ispolni dogovorot ni vo dopolnitelniot rok.

Neispolnu vawe na dogovorot vo dopolnitelniot rok

^len 479 Ako prodava~ot vo dopolnitelniot rok ne go ispolni dogovorot, toj se raski-

nuva spored samiot zakon, no kupuva~ot moè da go odrì ako bez odlagawe mu izjavi na prodava~ot deka dogovorot go odrùva vo sila.

Delumni nedostatoci^len 480

(1) Koga samo del od predadeniot predmet ima nedostatoci, ili koga e preda-den samo del od predmetot, odnosno pomalo koli~estvo od dogovorenoto, kupu-va~ot moè da go raskine dogovorot vo smisla na prethodnite ~lenovi samo vo pogled na de lot {to ima nedostatoci, ili samo vo pogled na delot ili koli-~estvoto {to nedostiga.

(2) Kupuva~ot moè da go raskine celiot dogovor samo ako dogovorenoto ko-li~estvo ili predadeniot predmet so~inuva celina, ili ako kupuva~ot inaku ima opravdan interes da go primi dogovoreniot predmet ili koli~estvo vo ce-lost.

Koga prodava~ot mu dal na kupuva~ot pogolemo koli~estvo^len 481

(1) So dogovorot za proda`ba vo stopanstvoto koga prodava~ot na predmeti opredeleni spored rodot mu dal na kupuva~ot pogolemo koli~estvo otkolku {to e dogovoreno, a kupuva~ot vo razumen rok ne izjavil deka go odbiva vi{o-kot, se smeta deka go primil i toj vi{ok, pa e dolèn da go plati po istata ce-na.

(2) Ako kupuva~ot odbie da go primi vi{okot, prodava~ot e dolèn da mu ja nadomesti {tetata na kupu va~ot.

Koga e opredelena edna cena za pove}e predme ti^len 482

(1) Koga so eden dogovor i za edna cena se prodadeni pove}e predmeti ili edna grupa predmeti, pa samo nekoi od niv imaat nedostatoci, kupuva~ot moè da go raskine dogovorot samo vo pogled na tie pred meti, a ne i na drugite.

(2) Me|utoa, ako tie so~inuvaat edna celina taka {to nivnoto razdvojuvawe bi bilo {tetno, kupuva~ot moè da go raskine celiot dogovor, ili ako toj sepak izjavi deka go raskinuva dogovorot samo vo pogled na predmetite so nedosta-tok, prodava~ot od svoja strana moè da go raskine dogovorot i vo pogled na drugite predmeti.

Gubewe na pravoto da se raskine dogovorot poradi nedostatok

^len 483 (1) Kupuva~ot go gubi pravoto da go raskine dogovorot poradi nedostatok na

predmetot koga mu e nevozmono da go vra ti predmetot ili da go vrati vo sos-tojbata vo koja go primil.

(2) Sepak kupuva~ot moè da go raskine dogovorot poradi nekoj nedostatok na predmetot ako predmetot napolno ili delumno propadnal ili e o{teten po-radi nedostatokot {to go opravduva raskinuvaweto na dogovorot, ili poradi nekoj nastan {to ne poteknuva od nego nitu od nekoe lice za koe odgovara toj.

(3) Istoto vaì ako predmetot napolno ili delumno propadnal, ili e o{te-ten poradi obvrskata na kupu va~ot da go pregleda predmetot, ili ako kupuva~ot pred da se otkrie nedostatokot potro{il ili izmenil eden del od predmetot vo tekot na negovata redovna upotreba, kako i ako o{tetuvaweto ili izmenata se bez zna~ewe.

Za~uvuvawe na drugite prava^len 484

Kupuva~ot koj poradi nevozmonost da go vra ti predmetot ili da go vrati vo sostojbata vo koja go primil go zagubil pravoto da go raskine dogovorot, gi za-drùva drugite prava {to mu gi dava zakonot poradi postoeweto na nekoj ne-dostatok.

Dejstva na raskinuvaweto poradi nedostatok^len 485

(1) Raskinuvaweto na dogovorot poradi nedostatok na predmetot proizvedu-va isti dejstva kako i raskinuvaweto na dvostranite dogovori poradi neispol-nuvawe.

(2) Kupuva~ot mu dolì na prodava~ot nadomest za korista od predmetot i koga mu e nevozmono da go vra ti celiot ili eden negov del, a dogovorot e se-pak raskinat.

Namaluvawe na cenata^len 486

Namaluvaweto na cenata se vr{i spored srazmerot me|u vrednosta na pred-metot bez nedostatok i vrednosta na predmetot so nedostatok vo vreme na sklu-~uvaweto na dogovorot.

Postap no otkrivawe na nedostatocite^len 487

Kupuva~ot koj postignal namaluvawe na cenata poradi postoeweto na nekoj nedostatok, moè da go raskine dogovorot ili da bara novo namaluvawe na ce-nata ako dopolnitelno se otkrie ne koj drug nedostatok.

Gubewe na pravata^len 488

(1) Pravata na kupuva~ot koj navremeno go izvestil prodava~ot za postoewe-to na nedostatok se gasnat po istekot na edna godina, smetaj}i od denot koga e isprateno izvestuvaweto do prodava~ot, osven ako so izmama na prodava~ot ku-puva~ot bil spre~en da gi upotrebi.

(2) Me|utoa, kupuva~ot koj navremeno go izvestil prodava~ot za postoeweto na nedostatok moè, po istekot na ovoj rok, ako u{te ne ja isplatil cenata, da go istakne svoeto barawe cenata da se namali ili da mu se nadomesti {tetata kako prigovor protiv baraweto na prodava~ot da mu se isplati cenata.

III. GARANCIJA ZA ISPRAVNOTO FUNKCIONIRAWE NA PRODADENIOT PREDMET

Odgovornost na prodava~ot i na proizvoditelot^len 489

(1) Koga prodava~ot na nekoja ma{ina, motor, nekoj aparat ili drugi sli~ni predmeti, koi spa|aat vo takanare~enite tehni~ki stoki, mu predal na kupuva-~ot garanten list so koj proizvoditelot go garantira ispravnoto funkcionira-we na predmetot vo tekot na opredeleno vreme, smetaj}i od negovoto predava-we na kupuva~ot, kupuva~ot moè, ako predmetot ne funkcionira ispravno da bara kako od prodava~ot, taka i od proizvoditelot, da go popravi predmetot vo razumen rok ili ako toa ne go stori namesto nego da mu predade predmet koj funkcionira ispravno.

(2) So ovie pravila ne se zasega vo pravilata za odgovornosta na prodava~ot za nedostatoci na predmetot.

Barawe popravka ili zamena^len 490

(1) Kupuva~ot moè poradi neispravnoto funkcionirawe da bara od prodava-~ot, odnosno od proizvoditelot popravka ili zamena na predmetot vo tekot na garantniot rok, bez ogled na toa koga se pojavil nedostatokot vo funkcionira-weto.

(2) Toj ima pravo na nadomest na {tetata {to ja pretrpel poradi toa {to bil li{en od upotrebata na predmetot od momentot na baraweto popravka ili za-mena do nivnoto izvr {uvawe.

Prodolùvawe na garantniot rok^len 491

(1) Vo slu~aj na pomala popravka, garantniot rok se prodolùva onolku kolku {to kupuva~ot bil li{en od upotrebata na predmetot.

(2) Me|utoa, koga poradi neispravnoto funkcionirawe e izvr{ena zamena na predmetot, ili negova su{testvena popravka, garantniot rok po~nuva povtorno da te~e od zamenata, odnosno od vra}aweto na popraveniot predmet.

(3) Ako e zamenet ili su{testveno popraven samo nekoj del od predmetot, ga-rantniot rok po~nuva povtorno da te~e samo za toj del.

Raskinuvawe na dogovorot i namaluvawe na cenata^len 492

Ako prodava~ot ne izvr{i vo razumen rok popravka ili zamena na predmetot, kupuva~ot moè da go raskine dogovorot ili da ja namali cenata i da bara na-domest na {tetata.

Tro{oci i rizik^len 493

(1) Prodava~ot, odnosno proizvoditelot e dolèn na svoja smetka da go pre-nese predmetot do mestoto kade {to treba da se popravi, odnosno da se zameni, kako i popraveniot, odnosno zamenetiot predmet da mu go vrati nazad na kupu-va~ot.

(2) Za toa vreme prodava~ot, odnosno proizvoditelot go podnesuva rizikot za propa|awe ili o{tetuvawe na predmetot.

Odgovornost na kooperantite^len 494

Koga vo izrabotkata na oddelni delovi od predmetot ili vo izvr{uvaweto na oddelni dejstvija u~estvuvale pove}e samostojni proizvoditeli, nivnata od-govornost sprema finalniot proizvoditel za neispravnoto funkcionirawe na predmetot koe poteknuva od tie delovi ili od tie dejstvija prestanuva koga }e

prestane odgovornosta na finalniot proizvoditel sprema kupuva~ot na pred-metot.

Gubewe na pravata^len 495

Pravata na kupuva~ot sprema proizvoditelot vrz osnova na garantniot list se gasnat po istekot na edna godina, smetaj}i od denot koga baral od nego pop-ravka ili zamena na predmetot.

Otsek 3

ODGOVORNOST ZA PRAVNITE NEDOSTATOCI (ZA[TI TA OD EVIKCIJA)

Pravni ne dostatoci^len 496

(1) Prodava~ot odgovara ako vrz prodadeniot predmet postoi nekoe pravo na tret {to go isklu~uva, namaluva ili ograni~uva pravoto na kupuva~ot, a za ~ie postoewe kupuva~ot ne e izvesten, nitu se soglasil da go zeme predmetot opto-varen so toa pravo. (2) Prodava~ot na nekoe drugo pravo garantira deka toa postoi i deka nema

pravni pre~ki za negovoto ostva ruvawe.

Izvestuvawe na prodava~ot^len 497

Koga }e se pokaè deka treto lice polaga nekoe pravo vrz predmetot, kupuva-~ot e dolèn da go izvesti prodava~ot za toa, osven ako toa na proda va~ot ve}e mu e poznato i da go povika vo razumen rok da go oslobodi predmetot od pravo-to ili pretenzijata na tret ili koga predmet na dogovorot se predmeti oprede-leni spored rodot, da mu ispora~a drug predmet bez praven nedostatok.

Sankcii na pravnite nedostatoci^len 498

(1) Ako prodava~ot ne postapi spored baraweto na kupuva~ot, vo slu~aj na od-zemawe na predmetot od kupuva~ot, dogovorot se raskinuva spored samiot za-kon, a vo slu~aj na namaluvawe ili ograni~uvawe na pravoto na kupuva~ot, ku-puva~ot moè po svoj izbor da go raskine dogovorot ili da bara srazmerno na-maluvawe na cenata.

(2) Ako prodava~ot ne go zadovoli baraweto na kupuva~ot vo razumen rok da go oslobodi predmetot od pravoto ili pretenziite na tret, kupuva~ot moè da go raskine dogovorot ako poradi toa negovata cel ne moè da se ostvari.

(3) Vo sekoj slu~aj kupuva~ot ima pravo na nadomest na pretrpenata {teta.(4) Me|utoa, ako kupuva~ot vo momentot na sklu~uvaweto na dogovorot znael

za mo`nosta predmetot da mu bide odzemen, ili da mu bide namaleno ili ogra-ni~eno negovoto pravo, nema pravo na nadomest na {tetata ako taa mo`nost se ostvari, no ima pravo da bara vra}awe, odnosno namaluvawe na cenata.

Koga kupuva~ot ne }e go izvesti prodava~ot^len 499

Kupuva~ot koj, ne izvestuvaj}i go prodava~ot, se vpu{til vo spor so tret i sporot go zagubil, sepak moè da se povika na odgovornosta na prodava~ot za pravnite nedostatoci, osven ako prodava~ot dokaè deka toj raspolagal so sredstva da se odbie baraweto na tretoto lice.

Koga pravoto na tret e o~igledno osnovano^len 500

(1) Kupuva~ot ima pravo da se povika na odgovornosta na prodava~ot za prav-nite nedostatoci i koga bez izvestuvawe na prodava~ot i bez spor go priznal o~iglednoto osno vano pravo na tretiot.

(2) Ako kupuva~ot mu isplatil na tret izvesna suma pari za da se otkaè od svoeto o~igledno pravo, prodava~ot moè da se oslobodi od svojata odgovor-nost ako mu ja nadomesti na kupu va~ot isplatenata suma i pretrpenata {teta.

Dogovorno ograni~uvawe ili isklu~uvawe na odgovornosta na prodava~ot

^len 501 (1) Odgovornosta na prodava~ot za pravnite nedostatoci moè so dogovor da

se ograni~i ili sosem da se isklu~i.(2) Ako vo vremeto na sklu~uvaweto na dogovorot na prodava~ot mu bil poz-

nat ili ne moèl da mu ostane nepoznat nekoj nedostatok vo negovoto pravo, od-redbata od dogovorot za ograni~uvawe ili za isklu~uvawe na odgovornosta za pravnite nedostatoci e ni{tovna.

Ograni~uvawe od javnopravna priroda^len 502

Prodava~ot odgovara i za posebnite ograni~uvawa od javnopravna priroda {to na kupuva~ot ne mu bile poznati, ako toj znael za niv ili znael deka moàt da se o~ekuvaat, a ne mu gi soop{til na kupuva~ot.

Gubewe na pravoto^len 503

(1) Pravoto na kupuva~ot vrz osnova na pravnite nedostatoci se gasi so iste-kot na edna godina od doznavaweto za posto eweto na pravoto na tret.

(2) Ako tretoto lice pred istekot na toj rok povelo spor, a kupuva~ot go povi-kal prodava~ot da se zame{a vo sporot, pravoto na kupuva~ot se gasi duri so istekot na {est meseci po pravosilno zavr{eniot spor.

ODDEL 4

OBVRS KI NA KUPUVAÔT

Otsek 1

ISPLATA NA CENITEVreme i mesto na isplata

^len 504 (1) Kupuva~ot e dolèn da ja plati cenata vo vremeto i na mestoto opredele-

no vo dogovorot.(2) Vo nedostig na dogovorna odredba ili na poinakvi obi~ai, pla}awe-

to se vr{i vo momentot i vo mestoto vo koe se vr{i predavaweto na predme-tot.

(3) Ako cenata ne mora da se plati vo momentot na predavaweto, pla}aweto se vr{i vo ìveali{teto, odnosno vo sedi{teto na prodava~ot.

Kamata vo slu~aj na proda`ba na kredit^len 505

Ako predmetot e prodaden na kredit, kupuva~ot dolì kamata osven ako poi-naku ne e dogovoreno.

Isplata na cenata vo slu~aj na posledovatelni isporaki^len 506

(1) Vo slu~aj na posledovatelni isporaki, kupuva~ot e dolèn da ja isplati cenata za sekoja isporaka vo momentot na nejzinoto prezemawe, osven ako ne{-to drugo e dogovoreno ili proizleguva od okolnostite na rabotata.

(2) Ako vo dogovorot so posledovatelni isporaki kupuva~ot mu dal avans na prodava~ot, prvite isporaki se isplatuvaat od avansot, ako ne e dogovoreno ne{to dru go.

Otsek 2

PREZEMAWE NA PREDMETOT

^len 507 (1) Prezemaweto na predmetot se sostoi vo vr{ewe na potrebnite dejstvija

za da bide vozmono pre davaweto, kako i vo odnesuvawe na predmetot.(2) Ako kupuva~ot bez opravdana pri~ina odbie da go prezeme predmetot ~ie

predavawe mu e ponudeno na dogovoreniot ili voobi~aeniot na~in i na vreme, prodava~ot moè, ako ima osnovana pri~ina da se posomneva deka kupuva~ot nema da ja isplati cenata, da izjavi deka go raskinuva dogovorot.

ODDEL 5

OBVRSKA ZA ÛVAWE NA PREDMETOT ZA SMETKA NA SODOGO VARAÔT

Slu~ai na obvrska za ~uvawe^len 508

(1) Koga poradi zadocnuvawe na kupuva~ot rizikot preminal vrz kupuva~ot pred predavaweto na predmetot, prodava~ot e dolèn da go ~uva predmetot so vnimanie na dobar stopanstvenik, odnosno dobar doma}in i za taa cel da gi prezeme potrebnite merki.

(2) Istoto vaì i za kupuva~ot koga predmetot mu e vra~en, a toj saka da mu go vrati na prodava~ot, bilo poradi toa {to go raskinal dogovorot, bilo poradi toa {to baral drug predmet namesto nego.

(3) I vo edniot i vo drugiot slu~aj dogovara~ot koj e dolèn da gi prezeme merkite za za~uvuvawe na predmetot ima pravo na nadomest na tro{ocite pot-rebni zaradi za~uvuvawe na predmetot.

Koga kupuva~ot ne saka da go primi predmetot {to mu e upaten^len 509

Kupuva~ot koj ne saka da go primi predmetot {to mu e upaten vo mestoto na opredeluvaweto i tamu staven na raspolagawe, dolèn e da go prezeme za smet-ka na prodava~ot, ako ovoj ne e prisuten vo mestoto na opredeluvaweto, nitu tamu ima nekoj {to bi go prezel za nego, a pod uslov ako e toa mo`no bez ispla-ta na cenata i bez pogo lemi nezgodi ili preterani tro{oci.

Prava na stranata {to e dol`na da go ~uva predmetot^len 510

Dogovornata strana koja, spored prethodnite odredbi, e dol`na da prezeme merki za za~uvuvawe na predmetot moè, pod uslovite i so posledicite nave-deni vo odredbite na ovoj zakon za polagaweto kaj sudot i za proda`bata na predmetot {to se dolì, da go poloì kaj sud, da go predade na ~uvawe na nekoj drug ili da go prodade za smetka na drugata strana.

ODDEL 6

NADOMEST NA [TE TATA VO SLUÂJ NA RASKINUVAWE NA PRODA@BATA


Koga proda`bata e raskinata poradi povreda na dogovorot od strana na eden dogovara~, drugata strana ima pravo na nadomest na {tetata {to ja trpi poradi toa, spored op{tite pravila za nadomest na {tetata nastanata so pov-reda na dogovorot.

Koga predmetot ima tekovna cena^len 512

(1) Koga proda`bata e raskinata poradi povreda na dogovorot od strana na eden dogovara~, a predmetot ima tekovna cena, drugata strana moè da ja bara razlikata me|u cenata opredelena so dogovorot i tekovnata cena na denot na raskinuvaweto na dogovorot na pazarot vo mestoto vo koe e izvr {ena rabotata.

(2) Ako na pazarot vo mestoto vo koe e izvr{ena rabotata nema tekovna cena, za presmetuvawe na visinata na nadomestot se zema tekovnata cena na pazarot koja bi moèla da go zameni vo dadeniot slu~aj, kon koja treba da se dodade razlikata vo tro{ocite na prevozot.

Koga e izvr{ena proda`ba ili kupu va~ka zaradi pokri tie^len 513

(1) Koga predmetot na proda`bata e izvesno koli~estvo predmeti opredele-ni spored rodot, pa ednata strana ne ja izvr{i svojata obvrska na vreme, druga-ta strana moè da izvr{i proda`ba zaradi pokritie, odnosno kupuvawe zaradi pokritie i da ja bara razlikata me|u cenata opredelena so dogovorot i cenata na proda`bata, odnosno na kupuvaweto zaradi pokritie.

(2) Proda`bata, odnosno kupuvaweto zaradi pokritie mora da bide izvr{eno vo razumen rok i na razumen na~in.

(3) Za namerata da se izvr{i proda`ba, odnosno kupuva~ka doveritelot e dolèn da go izvesti dol`nikot.

Nadomest na drugata {te ta^len 514

Pokraj pravoto na nadomest na {tetata spored pravilata od prethodnite ~lenovi, stranata verna na dogovorot ima pravo i na nadomest na pogolemata {teta, dokolku ja pretrpela.

ODDEL 7

SLUÂI NA PRODA@BA SO OSOBENIPOGOD BI

Otsek 1

PRODA@BA SO PRAVO NA PRVENSTVENO KUPUVAWE

Poim

^len 515 So dogovornata odredba za pravoto na prvenstveno kupuvawe kupuva~ot se ob-

vrzuva da go izvesti prodava~ot za namerata da mu go prodade predmetot na op-redeleno lice, kako i za us lovite na taa proda`ba i da mu ponudi toj da go kupi predmetot za istata cena.

Rokovi za vr{ewe na pra voto i za isplata na cenata^len 516

(1) Prodava~ot e dolèn da go izvesti kupuva~ot na siguren na~in za svojata odluka da go koristi pravoto na prvenstveno kupuvawe vo rok od eden mesec, smetaj}i od denot koga kupuva~ot go izvestil za namerata da izvr{i proda`ba na treto lice.

(2) Istovremeno so izjavata deka toj go kupuva predmetot, prodava~ot e dol-èn da ja isplati cenata dogovorena so tretoto lice ili da ja poloì kaj sudot.

(3) Ako vo dogovorot so tret e predviden rok za isplata na cenata, prodava-~ot moè da go koristi toj rok samo ako dade dovolno obezbeduvawe.

Mo`nost za nasleduvawe i otu|uva we^len 517

Pravoto na prvenstveno kupuvawe na podvi`ni predmeti ne moè nitu da se otu|i nitu da se nasledi, dokol ku poinaku ne e opre deleno so zakon.

Vo slu~aj na prinudna javna pro da`ba^len 518

(1) Vo slu~aj na prinudna javna proda`ba prodava~ot ne moè da se povikuva na svoeto pravo na prvenstveno kupuvawe.

(2) Prodava~ot ~ie pravo na prvenstveno kupuvawe bilo zapi{ano vo javnata kniga moè da bara poni{tuva we na javnata proda`ba, ako ne bil posebno povi-kan da & prisustvuva.

Traewe na pravoto na prvenstveno kupuvawe^len 519

(1) Pravoto na prvenstveno kupuvawe prestanuva po pet godini od sklu~uva-weto na dogovorot, ako ne e dogovoreno deka toa }e prestane porano.

(2) Dogo voreniot podolg rok se sveduva na rok od pet godini.

Koga e izvr{en prenos na sopstvenosta bez izvestuvawe na prodava~ot

^len 520 (1) Ako kupuva~ot prodal predmet i negovata sopstvenost ja prenel vrz tret

ne izvestuvaj}i go prodava~ot i ako na tretiot mu bilo poznato ili ne moèlo da mu ostane nepoznato deka prodava~ot ima pravo na prvenstveno kupuvawe, prodava~ot moè vo rok od {est meseci, smetaj}i od denot koga doznal za ovoj prenos, da bara prenosot da se poni{ti i pred metot da mu se otstapi nemu pod istite uslovi.

(2) Ako kupuva~ot neto~no go izvestil prodava~ot za uslovite na proda`bata na tret i ako na tretiot toa mu bilo poznato ili ne moèlo da mu ostane nepoz-nato, ovoj rok od {est meseci po~nuva da te~e od denot koga prodava~ot doznal za to~nite uslovi na dogovorot.

(3) Pravoto na prvenstveno kupuvawe prestanuva vo sekoj slu~aj po istekot na pet godini od prenosot na sopstvenosta na predmetot vrz tret.

Zakonsko pravo na prvenstveno kupuvawe^len 521

(1) Za opredeleni lica pravoto na prvenstveno kupuvawe moè da bide usta-noveno so zakon.

(2) Traeweto na zakonskoto pravo na prvenstveno kupuvawe ne e ograni~eno.(3) Licata koi spored samiot zakon imaat pravo na prvenstveno kupuvawe mo-

raat da bidat izvesteni pismeno za namerata da se izvr{i proda`ba i za nejzi-nite uslovi, inaku imaat pravo da baraat poni{tuva we na proda`bata.

(4) Pravilata za proda`bata so pravo na prvenstveno kupuvawe soobrazno se primenuvaat i vrz zakonskoto pravo na prvenstveno kupuvawe.

Otsek 2

KUPUVAWE NA PROBA

Poim^len 522

(1) Koga e dogovoreno deka kupuva~ot }e go zeme predmetot pod uslov da go is-proba za da utvrdi dali odgovara na negovite èlbi, dolèn e za toa dali os-tanuva pri dogovorot da go izvesti prodava~ot vo rokot utvrden so dogovorot ili so obi~ajot, a ako takov nema, toga{ vo primereniot rok {to }e mu go opre-deli prodava~ot, inaku se smeta de ka se otka àl od dogovorot.

(2) Ako predmetot mu e predaden na kupuva~ot za da go proba do opredelen rok, a toj ne go vrati bez odlagawe po istekot na rokot ili ako ne mu izjavi na prodava~ot deka se otkaùva od dogovorot, se smeta deka ostanal pri dogovo-rot.

Objektivna proba^len 523

Koga probata e dogovorena za da se utvrdi dali predmetot ima opredeleno svojstvo, ili dali e podoben za opredelena upotreba, opstanokot na dogovorot ne zavisi od misleweto na kupuva~ot, tuku od toa dali toj navistina gi ima tie svojstva, odnosno dali e podoben za opredelenata upotreba.

Rizik^len 524

Rizikot za slu~ajno propa|awe ili o{tetuvawe na predmetot predaden na ku-puva~ot zaradi proba go podnesuva prodava~ot do izjavata na kupuva~ot deka ostanuva pri dogovorot, odnosno do istekot na rokot koga kupuva~ot bil dol-èn da mu go vrati predmetot na prodava~ot.

Kupuvawe po pregled, odnosno so rezerva da se proba^len 525

Odredbite za kupuvaweto na proba soobrazno se primenuvaat vrz kupuvaweto po pregled i vrz kupuvaweto so rezer va da se proba.

Otsek 3PRODA@BA PO MOSTRA ILI MODEL

^len 526 (1) Vo slu~aj na proda`ba po mostra ili model kaj trgovski dogovor, ako

predmetot {to prodava~ot mu go predal na kupuva~ot ne e soobrazen so mostra-ta ili so modelot, prodava~ot odgovara spored propisite za odgovornost na prodava~ot za materijalnite nedostatoci na predmetot, a vo drugite slu~ai spored propisite za odgovornost za neispolnuvawe na obvrskata.

(2) Prodava~ot ne odgovara za nedostig na soobraznosta ako mostrata, odnos-no modelot mu go podnel na kupuva~ot samo zaradi izvestuvawe i pribli`no opredeluvawe na osobinite na predmetot bez vetuvawe na soobraznost.

Otsek 4

PRODA@BA SO SPECIFIKACIJA

^len 527 (1) Ako so dogovorot e zadràno pravo za kupuva~ot podocna da ja opredeli

formata, merata ili nekoi drugi podrobnosti na predmetot, a kupuva~ot ne ja izvr{i ovaa specifikacija do dogovoreniot datum, ili do istekot na razumni-ot rok, smetaj}i od prodava~ovoto barawe toa da go stori, pro dava~ot moè da izjavi deka go raskinuva dogovorot ili da izvr{i specifikacija spored ona {to mu e poznato za potre bite na kupu va~ot.

(2) Ako samiot prodava~ izvr{i specifikacija, toj e dolèn da go izvesti kupuva~ot za nejzinite podrobnosti i da mu opredeli razumen rok da izvr{i sa-miot poinakva specifikacija.

(3) Ako kupuva~ot ne ja iskoristi ovaa mo`nost zadolìtelna e specifika-cijata {to ja izvr{il prodava~ot.

Otsek 5

PRODA@BA SO ZADR@UVAWE NA PRAVOTO NA SOPSTVENOST

Uslovi^len 528

(1) Prodava~ot na opredelen nedvièn predmet moè so posebna odredba na dogovorot da go zadrì pravoto na sopstvenost i po predavaweto na predmetot na kupuva~ot, se dodeka kupuva~ot ne ja isplati cenata vo celost.

(2) Zadrùvaweto na pravoto ima dejstvo sprema doveritelite na kupuva~ot samo ako e napraveno vo forma na javno zaverena isprava, pred ste~ajot na ku-puva~ot ili pred zaple nata na predmetot.

(3) Prodava~ot i na podvièn individualen predmet i na predmeti za koi se vodat posebni javni knigi moè so posebna odredba na dogovorot da go zadrì pravoto na sopstvenost se dodeka kupuva~ot ne ja isplati cenata vo celost.

Rizik^len 529

Rizikot za slu~ajno propa|awe ili o{tetuvawe na predmetot go podnesuva kupuva~ot od momentot koga predmetot mu e preda den.

Otsek 6

PRODA@BA SO OTPLA TA NA CENATA VO RATI

Poim^len 530

(1) So dogovorot za proda`ba na podvièn predmet so otplata na cenata vo rati prodava~ot se obvrzuva da mu predade na kupuva~ot opredelen podvièn predmet pred da mu bide napolno isplatena cenata, a kupuva~ot se obvrzuva da ja isplati negovata cena vo rati, vo opredeleni vremenski intervali.

(2) Odredbite od ovoj otsek za proda`bata so otplata na cenata vo rati se primenuvaat samo ako kupuva~ot e poedinec.

Forma na dogo vorot^len 531

Dogovorot za proda`ba so otplata na cenata vo rati mora da bide sostaven vo pismena forma bez ogled na predmetot na proda`bata.

Su{testveni sostojki na dogovorot^len 532

(1) Pokraj predmetot i negovata cena vo proda`bata za gotovo, vo ispravata za dogovorot moraat pod zakana od ni{tovnost da bidat navedeni: vkupniot iz-nos na site rati, smetaj}i ja i onaa {to e izvr{ena vo momentot na sklu~uvawe-to na dogovorot, iznosot na oddelnite rati, nivni ot broj i nivnite rokovi.

(2) Ispravata za dogovorot mora pod zakana od ni{tovnost da sodrì odred-ba deka kupuva~ot moè da se otkaè od dogovorot ako toa pismeno mu go soop-{ti na prodava~ot vo rok od tri dena od potpi{uvaweto na ispra vata i deka od ova pravo kupuva~ot ne moè da se otkaè odnapred.

Pravo na kupuva~ot da ja isplati cenata odedna{^len 533

(1) Kupuva~ot moè sekoga{ da go isplati odedna{ ostatokot na cenata {to ja dolì.

(2) Toj ostatok se isplatuva ~ist, bez dogovornite kamati i bez tro{o ci.(3) Ni{tovna e sprotivnata odredba na dogovorot.

Raskinuvawe na dogovorot i barawe za celosna isplata na cenata^len 534

(1) Prodava~ot moè da go raskine dogovorot ako kupuva~ot padne vo zadoc-nuvawe so po~etnata rata.

(2) Po isplatata na po~etnata rata prodava~ot moè da go raskine dogovorot ako kupuva~ot padne vo zadocnuvawe so najmalku dve posledovatelni rati.

(3) Po isklu~ok, prodava~ot moè da go raskine dogovorot koga kupuva~ot }e padne vo zadocnuvawe so isplatata samo na edna rata, ako za isplatata na ce-

nata ne se predvideni pove}e od {est rati osven ako vo dogovorot ne oprede-lil pomal broj rati.

(4) Vo slu~aite predvideni vo stavovite (2) i (3) od ovoj ~len prodava~ot mo-è, namesto da go raskine dogovorot, da bara od kupuva~ot isplata na celiot ostatok od cenata, no pred toa barawe dolèn e da mu ostavi na kupuva~ot do-polnitelen rok od 15 dena.

Sudsko prodolùvawe na rokovite za otpla ta^len 535

Po barawe od kupuva~ot sudot moè, koga toa okolnostite na slu~ajot go op-ravduvaat, da gi prodolì rokovite za isplata na zadocnetite rati, ako kupu-va~ot dade obezbeduvawe deka }e gi izvr{i svoite obvrski i ako poradi toa prodava~ot ne trpi {teta.

Ni{tovnost na dogovornata kazna^len 536

Ni{tovna e odredbata na dogovorot za dogovornata kazna vo slu~aj na raski-nuvawe na dogovorot, kako i vo slu ~aj kupuva~ot da padne vo zadocnuvawe so is-platata na nekoja rata od cenata.

Raskinuvawe na dogovorot^len 537

(1) Vo slu~aj na raskinuvawe na dogovorot, prodava~ot e dolèn da mu gi vra-ti na kupuva~ot primenite rati so zakonskata kamata od denot koga gi primil i da mu gi nadomesti nu`nite tro{oci {to gi napravil za predmetot.

(2) Od svoja strana, kupuva~ot e dolèn da mu go vrati predmetot na prodava-~ot vo sostojbata vo koja bil koga mu bil predaden i da mu dade nadomest za ne-govoto upotrebuvawe do raskinuvaweto na dogovorot.

Primena na pravilata za proda`bata so otplata na cenata vo rati^len 538

(1) Pravilata za proda`bata so otplata na cenata vo rati vaàt i vo slu~aj na drugi pogodbi {to imaat ista su{tina, kako {to e na primer, dogovorot za zakup so odredba deka predmetot {to e daden vo zakup }e premine vo sopstve-nost na zakupecot ako pla}a zakupnina za opredeleno vreme.

(2) Tie }e se primenuvaat i vo slu~aj na zaem daden na kupuva~ot i namenet za kupuvawe na opredeleni predmeti ako zaemodavecot i prodava~ot se spogo-dile kupuva~ot, za predmetot {to prodava~ot mu go prodal, da mu ja otplatuva na zaemodavecot cenata vo rati, spored dogovorot sklu~en me|u kupuva~ot i prodava~ot.

Ni{tovnost na odredbite nepovolni za kupuva~ot

^len 539Ni{tovni se odredbite od dogovorot za proda`ba so otplatata na cenata vo

rati koi bi bile nepovolni za kupuva~ot od odredbite na ovaa glava, osven od-redbite za zadrùvawe na pravoto na sopstvenost.

Glava VIII

PRODAVEN NALOGPoim

^len 540 (1) So dogovorot za prodaven nalog se obvrzuva nalogopri ma~ot opredelen

podvièn predmet, {to mu go predal nalogodavecot, da go prodade za opredel-na cena vo opredelen rok ili vo toj rok da mu go vrati na nalogodavecot.

(2) Prodavniot nalog ne moè da se otpovika.

Rizik za propa|awe i o{ tetuvawe na predmetot^len 541

Predmetot predaden na nalogopri ma~ot mu ostanuva na nalogodavecot i toj go podnesuva rizikot za negovo slu~ajno propa|awe ili o{tetuvawe, no toj ne moè da raspolaga so nego dodeka ne }e mu bide vraten.

Koga se smeta deka nalogoprima~ot go kupil predmetot^len 542

(1) Ako nalogoprima~ot ne go prodade predmetot i ne mu ja predade opredele-nata cena na nalogodavecot do opredeleniot rok, nitu go vrati vo toj rok, se smeta deka toj go kupil predmetot.

(2) Negovite doveriteli ne moàt da go zaplenat predmetot dodeka toj ne }e mu ja isplati cenata na nalogodavecot.

Glava IXRAZMENA

Poim^len 543

(1) So dogovorot za razmena sekoj dogovara~ se obvrzuva sprema svojot sodo-govara~ da mu go predade predmetot {to se razmenuva taka {to toj da stekne pravo na sopstvenost vrz predmetot.

(2) Predmet na razmena moàt da bidat i prenoslivi prava.

Dejstva na dogovorot za razmena^len 544

(1) Od dogovorot za razmena nastanuvaat za sekoj dogovara~ obvrskite i pra-vata {to od dogovorot za proda`ba nastanuvaat za prodava~ot.

(2) Vo s# drugo na razmenata soodvetno se primenuvaat odredbite od dogovo-rot za proda`ba.

Glava X

ZAEM

Oddel 1

OP[TI OD REDBI

Poim^len 545

(1) So dogovorot za zaem se obvrzuva zaemodavecot da mu predade na zaemop-rima~ot opredelen iznos pari ili opredeleno koli~estvo drugi zamenlivi predmeti, a zaemoprima~ot se obvrzuva da mu go vrati po izvesno vreme istiot iznos pari, odnosno istoto koli~estvo predmeti od ist vid i kvalitet.

(2) Vrz primenite predmeti zaemoprima~ot steknuva pravo na sopstvenost.

Kamata^len 546

(1) Zaemoprima~ot moè da se obvrze pokraj glavninata da dolì i kamata.(2) Koga kamatnata stapka na kamatata od stav (1) na ovoj ~len e dogovorena

za pari~na obvrska vo doma{na valuta, a e izrazena vo stranska valuta ili e opredelena vo takva valuta, se smeta za lihvarska, koga taa e pogolema za dva pati od kamatnata stapka koja se pla}a za pari~na obvrska vo taa stranska va-luta i e preovladuva~ka na me|unarodniot finansiski pazar na denot na sta-sanosta na pari~nata obvrska vo doma{na valuta.

(3) Kako preovladuva~ka kamatna stapka, spored ovoj zakon, se smeta kamat-

nata stapka {to se primenuva na me|unarodniot finansiski pazar (Libor) ili kamatnata stapka na me|ubankarskiot finansiski pazar vo Evropa (Euribor) na denot na stasanosta na pari~nata obvrska vo doma{na valuta.

Oddel 2

OBVRS KI NA ZAEMODAVECOT

Predavawe na vetenite predmeti^len 547

(1) Zaemodavecot e dolèn da gi predade opredelenite predmeti vo dogovo-renoto vreme, a ako rokot za pre davawe ne e opredelen, toga{ koga toa }e go po-bara zaemoprima~ot.

(2) Pravoto na zaemoprima~ot da bara predavawe na opredeleni predmeti zastaruva za tri meseci od pa|aweto na zaemodavecot vo zadocnuvawe, a vo se-koj slu~aj prestanuva za edna godina od sklu~uvaweto na dogovorot.

Lo{i materijalni priliki na zaemoprima~ot^len 548

(1) Ako se pokaè deka materijalnite priliki na zaemoprima~ot se takvi {to e neizvesno dali toj }e bide vo sostojba da go vrati zaemot, zaemodavecot moè da odbie da ja izvr{i svojata obvrska za predavawe na vetenite predme-ti ako vo vreme na sklu~uvaweto na dogovorot ne go znael toa, kako i ako vlo-{uvaweto na zaemoprima~ovite materijalni priliki nastanalo po sklu~uvawe-to na dogovorot.

(2) Toj e dolèn da ja izvr{i svojata obvrska ako zaemoprima~ot ili nekoj drug za nego dade dovolno obezbeduvawe.

[teta poradi nedostatoci na zajmeni predmeti^len 549

(1) Zaemodavecot e dolèn da mu ja nadomesti na zaemoprima~ot {tetata {to mu bila pri~ineta poradi materijalnite nedostatoci na zajmenite predmeti.

(2) Ako e zaemot bez nadomest toj e dolèn da ja nadomesti {tetata samo ako nedostatocite na predmetite mu bile poznati ili ne moèle da mu ostanat ne-poznati, a toj za niv ne go izvestil zaemoprima~ot.

Oddel 3

OBVRS KI NA ZAEMOPRIMAÔT

Rok za vra}a we na zaemot ^len 550

(1) Zaemoprima~ot e dolèn da go vrati vo dogovoreniot rok istoto koli~e-stvo predmeti, od ist vid i kvalitet.

(2) Ako dogovara~ite ne go opredelile rokot za vra}awe na zaemot, nitu toj moè da se opredeli od okolnostite na zaemot, zaemoprima~ot e dolèn da go vrati zaemot po istekot na primereniot rok koj ne moè da bide pokratok od dva meseca smetaj}i od baraweto na zaemodavecot da mu se vrati zaemot.

Izbor pri vra}aweto na zaemot^len 551

(1) Ako na zaem ne se dadeni pari, a dogovoreno e zaemoprima~ot da go vrati zaemot vo pari, zaemoprima~ot sepak e ovlasten da gi vrati po svoj izbor zajme-nite predmeti ili iznosot na pari koj odgovara na vrednosta na tie predmeti vo vremeto i vo mesto to {to so dogovorot se opredeleni za vra}awe.

(2) Istoto vaì i vo slu~aj koga ne e mo`no da se vrati isto koli~estvo predmeti od ist vid i so ist kvalitet.

Otkaùvawe od dogovorot^len 552

Zaemoprima~ot moè da se otkaè od dogovorot pred da mu gi predade zaemo-davecot opredelenite predmeti, no ako poradi toa bi nastanala kakva i da bi-lo {teta za zaemodavecot, dolèn e da ja nadomesti.

Vra}awe na zaemot pred rokot^len 553

Zaemoprima~ot moè da go vrati zaemot i pred rokot opredelen za vra}awe, no dolèn e odnapred da go izvesti zaemodavecot za svojata namera i da mu ja nadomesti {tetata nastanata od predvremenoto vra}awe, osven ako poinaku ne e dogovoreno.

Oddel 4

NAMENSKI ZAEM

^len 554Ako so dogovorot e opredelena celta za koja zaemoprima~ot moè da gi upot-

rebi zajmenite pari, pa toj gi upotrebi za nekoja druga cel, zaemodavecot moè da izjavi deka go raskinuva dogovorot.

Glava XIDogovor za dar

Oddel 1Op{ti odredbi

Poim^len 555

So dogovorot za dar daruva~ot se obvrzuva da mu prenese ili mu predava na daroprima~ot vo sopstvenost opredelen predmet, ili mu otstapuva nekoe pra-vo, ili mu otpu{ta dolg, ili mu prezema dolg bez nadomest.

Forma^len 556

(1) Dogovorot za dar se sklu~uva vo pismena forma.(2) Dogovorot za dar za dvièn predmet sklu~en vo usmena forma e polnova-

èn, ako toj e predaden na daroprima~ot.(3) Koga dar se pravi so dogovor vo korist na treto lice, prifa}aweto na da-

roprima~ot ne mora da bide vo pismena forma, osven ako predmet na dogovorot za dar e nedvinost.

(4) Koga predmet na dogovorot za dar e nedvi`nost na formata od stavovite (1) i (3) na ovoj ~len, soodvetno se primenuva odredbata za formata na dogovo-rot za proda`ba na nedvinos ti.

Sposobnost za daruvawe^len 557

(1) Dar moè da napravi samo lice so polna delovna sposobnost.(2) Pod uslovi predvideni so ovoj i drug zakon dar moè da dava i lice so

ograni~ena, odnosno posebna delovna sposobnost.

Sposobnost za primawe na dar^len 558

(1) Dar moè da primi i lice so ograni~ena delovna sposobnost, kako i de-lovno nesposobno lice.

(2) Ako darot go primi delovno nesposobno lice, zakonskiot zastapnik na toa lice moè so izjava dadena na daruva~ot, vo rok od 30 dena da go odobri darot.

Koga predmet na dar e povremeno davawe^len 559

(1) Dogovorot za dar so koj daruva~ot se obvrzal na povremeni davawa, pres-tanuva so smrtta na daroprima~ot.

(2) Vo slu~aj na smrt na daruva~ot obvrskite od ovoj dogovor ne preminuvaat na negovite naslednci, osven ako negovite naslednici go prifatile ovoj dogo-vor.

Oddel 2Dogovor za dar so tovar ili nalog

^len 560(1) So dogovorot za dar so tovar ili nalog daruva~ot moè da zadrì za sebe

ili za nekoj drug, nekoe pravo ili moè na daroprima~ot da mu naloì ne{to da napravi ili da mu dozvoli ne{to na drug.

(2) Vo slu~aj daroprima~ot da ne go izvr{i tovarot ili nalogot ni vo dopol-nitelen primeren rok, daruva~ot moè da go raskine dogovorot i da bara od da-roprima~ot da mu go vrati ona {to go primil.

(3) Naslednicite na daruva~ot moàt da go raskinat dogovorot za dar zaradi neizvr{uvawe na tovarot ili nalogot, koga toa e predvideno so dogovorot za dar.

(4) Po smrtta na daruva~ot izvr{uvawe na tovarot ili nalogot moàt da ba-raat negovite naslednici ili drugo lice opredeleno so dogovorot.

(5) Ako vo slu~aj za izvr{uvawe na tovarot ili nalogot se potrebni pove}e sredstva otkolku {to iznesuva vrednosta na darot, ili ako izvr{uvaweto na tovarot ili nalogot e ote`nato od bilo koi pri~ini, daroprima~ot moè da se oslobodi od tovar ili nalogot ako go vrati darot.

Oddel 3Odgovornost na daruva~ot

Odgovornost za neispolnuvawe ili zadocnu vawe^len 561

(1) Daruva~ot odogovara za neispolnuvawe na svojata obvrska, kako i za za-docnuvawe na ispolnuvaweto, ako e toa so namera ili e od negovo krajno nevni-manie.

(2) Vo slu~aj na zadocnuvawe na ispolnuvawe na pari~en dar, daruva~ot dol-ì zakonska kamata od denot na podnesuvaweto na tu`bata, ako poinaku ne e dogovoreno.

Odogovornost za materijalni, pravni nedostatoci^len 562

(1) Daruva~ot odgovara za pravnite nedostatoci na daruvaniot predmet.(2) Daruva~ot odgovara i za materijalnite nedostatoci na predmet, ako tie

bile skrieni, a toj znael ili moèl da znae za tie nedostatoci, a istite ne mu gi soop{ti na daroprima~ot.

Oddel 4

Otpovikuvawe na darot i dogovoren povrat na darot^len 563

(1) Daruva~ot moè da go raskine dogovorot i da go otpovika napraveniot dar, vo slu~aj koga daroprima~ot so svoeto odnesuvawe kon nego ili na nemu blisko lice, poka è krajna neblagodarnost.

(2) Ova pravo preminuva i na naslednicite na daruva~ot.(3) Ova pravo prestanuva so istekot najmnogu na edna godina smetaj}i od de-

not koga daruva~ot doznal za neblagodarnosta na daroprima~ot, a najmnogu po istek na pet godini od pokaànata neblagodarnost.

(4) Vo slu~aj na otpovikuvawe zaradi neblagodarnost, daroprima~ot e dol-èn da vrati se {to primal na ime dar.

Otpovikuvawe na dar poradi nemawe na sredstva za ìvot

^len 564(1) Daruva~ot koj nema dovolno sredstva za ìvot, ili za izdrùvawe na li-

cata koi po zakon e dolèn da gi izdrùva, mo e da go ras kine dogovorot, a ako predmetot ve}e go predal na da roprima~ot moè darot da go otpovika i da bara daroprima~ot da mu go vrati ona {to od primeniot dar se u{te se nao|a vo imo-tot na daroprima~ot.

(2) Daroprima~ot moè da go izbegne ot povikuvaweto, dokolku se obvrze de-ka na daruva~ot, vo adekvatna mera }e mu dava sredstva {to mu nedostasuvaat.

(3) Ako daruva~ot napravil pove}e darovi, otpovikuvaweto se pravi po obra-ten red od nastanuvaweto.

Otpovikuvawe na dar^len 565

Dar moè da se otpovika i vo drugi slu~ai predvideni so zakon.

Otkaùvawe od pravoto darot da se otpovika^len 566

Otkaùvaweto odnapred od pravoto darot da se otpovika nema pravna va`-nost.

Darovi {to ne moàt da se otpovikaat^len 567

(1) Voobi~aenite, prigodnite darovi, nagradnite darovi, kako i darovite od blagodarnost ne moàt da se otpovikaat.

(2) Ne moàt da se otpovikaat ni darovite napraveni za dobrotvorni i op-{to korisni celi.

Dogovoren povrat na darot^len 568

Polnova`na e odredbata na dogovorot za povrat na darot vo slu~aj daropri-ma~ot da umre pred daruva~ot.

Oddel 5

Dar vo slu~aj na smrt^len 569

Dogovorot za dar vo koj e dogovoreno predmetot da bide predaden po smrtta na daruva~ot mora da bide sostaven vo forma na javno zaverena isprava.

Glava XII

ZAKUP

Oddel 1

OP[TI OD REDBI

Poim

^len 570 (1) So dogovorot za zakup se obvrzuva zakupodavecot da mu predade oprede-

len predmet na zakupecot na upotreba, a ovoj se obvrzuva za toa da mu pla}a op-redelena zakupnina.

(2) Upotrebata go opfa}a i koristeweto na predmetot (pribiraweto na plo-dovite) ako poinaku ne e dogovoreno ili voobi~aeno.

Primena na posebnite propisi^len 571

Odredbite od ovaa glava nema da se primenuvaat vrz zakupite uredeni so po-sebni propisi.

Oddel 2

OBVRS KI NA ZAKUPODA VECOT

Predavawe na predmetot^len 572

(1) Zakupodavecot e dolèn da mu go predade na zakupecot zakupeniot pred-met vo ispravna sostojba, zaedno so negovite pripadoci.

(2) Predmetot e vo ispravna sostojba, ako e vo sostojbata opredelena so dogo-vorot, a vo nedostig na dogovor, vo sostojba da moè da posluì za upotreba za-radi koja e sklu~en dogovor.

Odrùvawe na predmetot^len 573

(1) Zakupodavecot e dolèn da go odrùva predmetot vo ispravna sostojba za vreme na traeweto na zakupot i zaradi toa da vr{i potrebni popravki na nego.

(2) Toj e dolèn na zakupecot da mu gi nadomesti tro{ocite {to ovoj gi nap-ravil za odrùvaweto na predmetot, a koi toj samiot bi bil dolèn da gi nap-ravi.

(3) Tro{ocite za sitni popravki predizvikani od redovnata upotreba na predmetot, kako i tro{ocite pri samata upotreba, pa|aat vrz tovar na zakupe-cot.

(4 ) Za potrebata od popravka, zakupecot e dolèn da go izvesti zakupodave-cot.

Raskinuvawe na dogovorot i namaluvawe na zakupninata poradi poprav ki

^len 574(1) Ako potrebnite popravki na zakupeniot predmet ja popre~uvaat negovata

upotreba vo zna~itelna mera i za podolgo vreme, zakupecot moè da go raskine dogovorot.

(2) Toj ima pravo na namaluvawe na zakupninata srazmerno so ograni~uvawe-to na upotrebata na predmetot poradi tie popravki.

Izmeni na zakupen predmet^len 575

(1) Zakupodavecot ne moè bez soglasnost od zakupecot da vr{i izmeni na zakupeniot predmet za vreme na traeweto na zakupot, dokolku toa bi ja spre~u-valo upotrebata na predmetot.

(2) Ako so izmeni na predmetot bi mu bila na zakupecot namalena vo izvesna mera upotrebata na predmetot, }e se namali i zakupninata vo soodveten sraz-mer.

Odgovornost za materijalnite nedostatoci^len 576

(1) Zakupodavecot mu odgovara na zakupecot za site nedostatoci na zakupeni-ot predmet koi ja popre~uvaat negovata dogovorena ili redovna upotreba, bez ogled dali znael za niv ili ne, kako i za nedostatocite na svojstvata ili odli-kite predvideni izre~no ili premol~no so dogovorot.

(2) Ne se zemaat predvid nedostatocite koi se od pomalo zna~ewe.

Nedostatoci za koi zakupodavecot ne odgovara^len 577

(1) Zakupodavecot ne odgovara za nedostatocite na zakupeniot predmet koi mu bile poznati na zakupecot vo momentot na sklu~uvaweto na dogovorot ili koi ne moèle da mu ostanat nepoznati.

(2) Zakupodavecot odgovara za nedostatokot na zakupeniot predmet koj na za-kupecot poradi krajno nevnimanie mu ostanal nepoznat, ako toj znael za toj ne-dostatok i namerno propu{til za nego da go izvesti zakupecot.

Pro{iruvawe na odgovornosta za materijalnite nedostatoci^len 578

Zakupodavecot odgovara za site nedostatoci na zakupeniot predmet ako tvr-del deka toj nema nikakvi nedostatoci.

Dogovorno isklu~uvawe ili ograni~uvawe na odgovornosta^len 579

(1) Odgovornosta za materijalnite nedostatoci na zakupeniot predmet moè da bide so dogovor isklu~ena ili ograni~ena.

(2) Odredbata od dogovorot so koj ovaa odgovornost se isklu~uva ili ograni-~uva e ni{tovna ako zakupodavecot znael za nedostatocite i namerno propu{-til za niv da go izvesti zakupecot ili ako nedostatokot e takov {to ja onevoz-moùva upotrebata na zakupeniot predmet, kako i toga{ koga zakupodavecot ja nametnal taa odredba koristej}i ja svojata monopolska polo`ba.

Izvestuvawe na zakupodavecot za nedostatoci i opasnosti^len 580

(1) Zakupecot e dolèn da go izvesti zakupodavecot bez nepotrebno odlaga-we za sekoj nedostatok na zakupeniot predmet koj bi se pokaàl vo tekot na za-kupot, osven ako zakupodavecot znae za nedostatokot.

(2) Toj isto taka e dolèn da go izvesti zakupodavecot za sekoja nepredvide-na opasnost koja vo tekot na zakupot bi mu se zakanila na zakupeniot predmet, za da moè da gi prezeme potrebnite merki.

(3) Zakupecot {to ne }e go izvesti zakupodavecot za pojaveniot nedostatok ili za nastanatata opasnost, za koi ovoj ne znael, go gubi pravoto na nadomest na {tetata {to bi ja pretrpel poradi postoeweto na nedostatokot ili nastana-tata opasnost za zakupeniot predmet, a e dolèn da ja nadomesti {tetata {to bi ja pretrpel zakupodavecot poradi toa.

Prava na zakupecot koga predmetot ima nekoj nedostatok

^len 581(1) Ako vo momentot na predavaweto zakupeniot predmet ima nekoj nedosta-

tok koj ne moè da se otstrani, zakupecot moè, po svoj izbor, da go raskine do-govorot ili da bara namaluvawe na zakupninata.

(2) Koga predmetot ima nekoj nedostatok koj moè da se otstrani bez pogole-mi nezgodi za zakupecot, a predavaweto na predmetot vo opredeleniot rok ne bilo su{testvena sostojka na dogovorot, zakupecot moè da bara od zakupoda-vecot ili otstranuvawe na nedostatokot vo primeren rok ili namaluvawe na zakupninata.

(3) Ako zakupodavecot ne go otstrani nedostatokot vo dopolnitelniot prime-ren rok {to mu go opredelil zakupecot, zakupecot moè da go raskine dogovo-rot ili da bara namaluvawe na zakupninata.

(4) Vo sekoj slu~aj zakupecot ima pravo na nadomest na {tetata.

Koga nedostatokot }e nastane vo tekot na zakupot i koga predmetot go nema dogovorenoto

ili voo bi~aenoto svojstvo^len 582

(1) Odredbite od ~lenot 581 se primenuvaat i vo slu~aj koga vo tekot na zaku-pot }e nastane nekoj nedostatok na zakupeniot predmet.

(2) Tie se primenuvaat i vo slu~aite koga zakupeniot predmet nema nekoe svojstvo koe spored dogovorot ili obi~ajot treba da go ima ili koga toa svoj-stvo }e go zagubi vo tekot na zakupot.

Odgovornost na zakupodavecot za pravnite nedostatoci

^len 583 (1) Koga nekoj tret pretendira da vr{i nekoe pravo vrz zakupeniot predmet

ili vrz nekoj drug del, i so svoe barawe se obrati do zakupecot, kako i ako sa-movlasno go odzeme predmetot od zakupecot, ovoj e dolèn da go izvesti za toa zakupodavecot, osven ako toj ve}e go znae, ina ku }e odgovara za {tetata.

(2) Ako se utvrdi deka na tret mu pripa|a nekoe pravo koe sosema go isklu~u-va pravoto na zakupecot na upotrebata na predmetot, dogovorot za zakup se ras-kinuva spored samiot zakon, a zakupodavecot e dolèn da mu ja nadomesti na zakupecot {tetata.

(3) Vo slu~aj koga so pravoto na tret samo se ograni~uva pravoto na zakupe-cot, ovoj moè, po svoj izbor, da go raskine dogovorot ili da bara namaluvawe na zakupninata i vo sekoj slu~aj nadomest na {tetata.

Oddel 3

OBVRSKI NA ZAKUPECOT

Upotre ba na predmetot spored dogovorot^len 584

(1) Zakupecot e dolèn da go upotrebuva predmetot kako dobar stopanstve-nik odnosno dobar doma}in.

(2) Toj moè da go upotrebuva samo onaka kako {to e opredeleno so dogovorot ili so namenata na predmetot.

(3) Toj odgovara za {tetata {to }e nastane so upotrebata na zakupeniot pred-met sprotivno na dogovorot ili na negovata namena, bez ogled dali go upotrebu-val predmetot toj ili nekoe lice koe raboti po negov nalog, podzakupecot ili nekoe drugo lice na koe toj mu ovozmoìl da go upotrebuva predmetot.

Otkaz poradi upotreba sprotivno na dogovorot^len 585

Ako zakupecot i po opomenata od zakupodavecot go upotrebuva predmetot sprotivno na dogovorot ili na negovata namena ili go zanemaruva negovoto odr-ùvawe, ta postoi opasnost od zna~itelna {teta za zakupodavecot, ovoj moè da go otkaè dogovorot bez davawe na otkazen rok.

Pla}awe na zakupninata^len 586

(1) Zakupecot e dolèn da ja pla}a zakupninata vo rokovite opredeleni so dogovorot ili so zakon, a vo nedostig na dogovor i zakon, kako {to e voobo~ae-no vo mestoto kade {to predmetot mu e preda den na zakupecot.

(2) Ako poinaku ne e dogovoreno ili vo mestoto na predavaweto na predmetot voobi~aeno, zakupninata se pla}a polugodi{no koga predmetot e daden pod za-kup za edna ili pove}e godini, a ako e daden za pokuso vreme, toga{ po istekot na toa vreme.

Otkaz poradi nepla}awe na zakupninata^len 587

(1) Zakupodavecot moè da go otkaè dogovorot za zakup ako zakupecot ne ja plati zakupninata ni vo rok od 15 dena otkako zakupodavecot go povikal da ja plati.

(2) Dogovorot }e ostane vo sila ako zakupecot go isplati iznosot na zakupni-nata {to ja dolì pred da mu bide soop{ten otkazot.

Vra}awe na zakupeniot predmet^len 588

(1) Zakupodavecot e dolèn da go ~uva zakupeniot predmet i po prestanuva-weto na zakupot da go vrati neo{teten.

(2) Predmetot se vra}a vo mestoto vo koe bil predaden.(3) Zakupecot ne odgovara za istro{enosta na predmetot koja nastanuva so

negovata redovna upotreba, kako ni za o{tetuvawata {to poteknuvaat od nego-vata dotraenost.

(4) Ako za vreme na zakupot izvr{il nekakvi promeni na predmetot, dolèn e da go vrati vo sostojbata vo koja bil koga mu e predaden vo zakup, osven ako promenite bile napraveni so soglasnost na zakupodava~ot.

(5) Toj moè da gi odnese dodatocite {to gi napravil na predmetot ako mo-àt da se odvojat bez negovo o{tetuvawe, no zakupodavecot moè da gi zadrì ako mu ja nadomesti nivnata vrednost vo vreme na vra}aweto.

Oddel 4

PODZAKUP

Koga moàt predmeti da se dadat vo podzakup^len 589

(1) Dokolku ne e dogovoreno poinaku, zakupecot moè zakupeniot predmet da mu go dade vo zakup na drug (podzakup) ili spored nekoj drug osnov da mu go pre-dade na upotreba, no samo ako so toa ne mu se nane suva {teta na zakupodavecot.

(2) Zakupecot mu garantira na zakupodavecot deka podzakupecot }e go upotre-buva predmetot spored dogovorot za zakup.

Koga zakupodavecot moè da ja odbie dozvolata^len 590

Koga za davaweto na zakupen predmet vo podzakup e potrebna dozvola od za-kupodavecot, ovoj moè da ja odbie sa mo od opravdani pri~ini.

Otkaz poradi nedozvolen podzakup^len 591

Zakupodavecot moè da go otkaè dogovorot za zakup ako zakupeniot pred-met e daden vo podzakup bez negova dozvola, koga ovaa e potrebna spored zako-not ili spored dogovorot.

Neposredno barawe na zakupodavecot^len 592

Zakupodavecot moè zaradi naplata na svoite pobaruvawa od zakupecot nas-tanati od zakupot, da bara neposredno od podzakupecot isplata na iznosite {to ovoj mu gi dolì na zakupecot vrz osnova na podzakupot.

Prestanuvawe na podzakupot spored sa miot zakon^len 593

Podzakupot prestanuva vo sekoj slu~aj koga }e presta ne zakupot.

Oddel 5

OTU\UVAWE NA ZAKU PEN PREDMET

Otu|uva we po predavaweto vo zakup^len 594

(1) Vo slu~aj na otu|uvawe na predmet koj pred toa mu e predaden na nekoj drug vo zakup, pribavuva~ot na predmetot stapuva na mestoto na zakupodavecot i po toa pravata i obvrs kite od zakupot nastanuvaat me|u nego i zakupecot.

(2) Pribavuva~ot ne moè da bara od zakupecot da mu go predade predmetot pred istekot na vremeto za koe e dogovoren zakupot, a ako traeweto na zakupot ne e opredeleno ni so dogovor ni so zakon, toga{ pred istekot na otkazniot rok.

(3) Za obvrskite na pribavuva~ot od zakupot sprema zakupecot odgovara pre-nesuva~ot kako solidaren garant.

Pravo na zakupnina^len 595

(1) Ako ne e dogovoreno ne{to drugo, pribavuva~ot na predmetot predaden vo zakup ima pravo na zakupnina po~nuvaj}i od prviot nareden den po pribavuva-weto na predmetot, a ako prenesuva~ot ja primil taa zakupnina odnapred, dol-èn e da mu ja otstapi.

(2) Od momentot koga e izvesten za otu|uvaweto na zakupeniot predmet, zaku-pecot moè da mu ja isplati zakupninata samo na pribavuva~ot.

Otu|uvawe na zakupen predmet pred predavaweto na zakupecot^len 596

(1) Koga predmetot za koj e sklu~en dogovor za zakup mu e predaden na priba-vuva~ot, a ne na zakupecot, pribavuva~ot stapuva na mestoto na zakupodavecot i gi prezema negovite obvrski sprema zakupecot, ako vo momentot na sklu~uva-weto na dogovorot za otu|uvawe znael za postoeweto na dogovorot za zakup.

(2) Pribavuva~ot koj vo momentot na sklu~uvaweto na dogovorot za otu|uvawe ne znael za postoeweto na dogovorot za zakup, ne e dolèn da mu go predade predmetot na zaku pecot, a zakupecot moè samo da bara nadomest na {tetata od zakupodavecot.

(3) Za obvrskite na pribavuva~ot od zakupot sprema zakupecot odgovara pre-nesuva~ot kako solidaren garant.

Otkaz na dogovor poradi otu|uva we na predmetot^len 597

Koga poradi otu|uvawe na zakupen predmet pravata i obvrskite na zakupoda-vecot }e preminat vrz pribavuva~ot, zakupecot moè da go otkaè dogovorot vo sekoj slu~aj, po~ituvaj}i gi zakonskite, odnosno dogovornite otkazni rokovi a vo otsustvo na ovie voobi~aenite.

Oddel 6

PRESTANUVAWE NA ZAKUPOT

Istek na opredelenoto vreme^len 598

(1) Dogovorot za zakup sklu~en za opredeleno vreme prestanuva so samiot is-tek na vremeto za koe e sklu~en.

(2) Istoto vaì i vo slu~aite koga vo nedostig na volja na dogovara~ite, tra-eweto na zakupot e opredeleno so zakon.

Premol~no obnovuvawe na zakupot^len 599

(1) Koga po istekot na vremeto za koe bil sklu~en dogovorot za zakup zakupe-cot }e prodolì da go upotrebuva predmetot, a zakupodavecot ne mu se protivi na toa, se smeta deka e sklu~en nov dogovor za zakup so neopredeleno traewe, pod istite uslovi kako i prethodniot.

(2) Obezbeduvawata {to treti lica gi dale za prviot zakup prestanuvaat so istekot na vremeto za koe bil sklu~en.

Otkaz^len 600

(1) Dogovorot za zakup ~ie traewe ne e opredeleno nitu moè da se opredeli od okolnostite ili od mesnite obi~ai prestanuva so otkazot {to sekoja strana moè da & go dade na drugata, po~ituvaj}i go opredeleniot otka zen rok.

(2) Ako dolìnata na otkazniot rok ne e opredelena so dogovor ili so zakon ili so mesnite obi~ai, taa iznesuva osum dena so toa {to otkazot ne moè da bide daden vo nevreme.

(3) Ako zakupenite predmeti se opasni za zdravjeto, zakupecot moè da go ot-kaè dogovorot bez davawe otkazen rok, duri ako i vo momentot na sklu~uvawe-to na dogovorot go znael toa.

(4) Zakupecot ne moè da se otkaè od pravoto od stav (3) na ovoj ~len.

Propa|awe na predmet poradi vi{a sila^len 601

(1) Zakupot prestanuva ako zakupeniot predmet bide uni{ten od nekoj slu~aj na vi{a sila.

(2) Ako zakupeniot predmet bide delumno uni{ten ili samo o{teten, zakupe-cot moè da go raskine dogovorot ili i natamu da ostane vo zakup i da bara so-odvetno namaluvawe na zakupninata.

Smrt^len 602

Vo slu~aj na smrt na zakupecot ili na zakupodavecot, zakupot se prodolùva so negovite naslednici ako poinaku ne e dogovoreno.

Glava XIIIDOGO VOR ZA POSLUGA

ODDEL 1

OP[TI OD REDBI

Poim^len 603

So dogovorot za posluga se obvrzuva poslugodava~ot da mu predade oprede-len predmet na koristewe bez nadomest na poslugopri ma~ot na opredeleno ili neopredeleno vreme, a poslugopri ma~ot se obvrzuva toj predmet da mu go vrati po istekot na toa vreme .

Traewe na poslugata^len 604

(1) Traeweto na poslugata moè da bide opredeleno so dogovorot.(2) Ako traeweto na poslugata ne e opredeleno so dogovor, dokolku predme-

tot e predaden na koristewe za postignuvawe na opredelena cel se smeta deka poslugata e dogovorena za vreme potrebno za postignuvawe na taa cel.

(3) Dokolku vremeto na traewe na dogovorot za posluga ne e opredeleno, nitu moè da se opredeli na drug na~in, dogovorot za posluga }e prestane koga dava-telot }e pobara predmetot da mu se vrati, no ne vo nevre me.

Smrt na poslugodava~ot ili poslugoprima~ot^len 605

(1) Po smrtta na poslugodava~ot i poslugopri ma~ot obvrskite od dogovorot preo|aat na nivnite naslednici.

(2) Dokolku dogovorot bide sklu~en so ogled na li~nosta na poslugopri ma~ot ili taka e dogovoreno toj prestanuva so negovata smrt.

ODDEL 2

OBVRSKI NA POSLUGODAVAÔT


(1) Poslugodava~ot e dolèn da go predade predmetot na poslugoprima~ot vo opredeleno vreme.

(2) Ako poslugodava~ot zadocni so predavaweto na predmetot poslugopri ma-~ot moè da bara toj da mu bide predaden vo rok ne podolg od 30 dena.

Odgovornost za pravni te i materijalnite nedostatoci na predme tot i is-pravno funkcionirawe

^len 607(1) Na odgovornosta na poslugodava~ot za pravnite i materijalnite nedosta-

toci na predmetot i za ispravno funkcionirawe na predmetot ako e taa tehni~-ka stoka, soodvetno se primenuvaat pravilata za odgovornost kaj dvostrano ob-

vrzuva~kite dogovori.(2) Pri predavawe na predmetot poslugodava~ot e dolèn da go izvesti pos-

lugopri ma~ot za site nedostatoci koi gi ima i za koi znael ili moèl da znae.(3) Ako toj toa ne go stori pa od soodvetniot nedostatok poslugopri ma~ot

pretpri {teta, }e bide dolèn da mu ja nadomesti taka pretrpenata {teta.

ODDEL 3

PRAVA I OBVRSKI NA POSLUGOPRIMAÔT

ûvawe i upotreba na predmetot^len 608

Poslugopri ma~ot e dolèn predmetot da go ~uva i da go koristi so potrebno vnimanie (na dobar doma}in, dobar stopanstvenik ili vnimanie na dobar stru~wak).

Na~in na koristewe^len 609

Vo slu~aj koga so dogovorot ne e opredelen na~inot na koristewe na predme-tot koj se dava na posluga, poslugopri ma~ot moè da go koristi predmetot na na~in koj odgovara na negovata primena i namena.

Nevozmo`nost predmetot da se prenese na treto lice^len 610

(1) Bez soglasnost na poslugodav~ot, poslugopri ma~ot ne moè predmetot da go dava na posluga na treti lica.

(2) Ako poslugoprima~ot go predal predmetot na koristewe na treto lice, poslugodva~ot ima pravo da bara neposredno od tretoto lice da mu go vrati.

(3) Za {tetata {to bi ja pretrpel poslugodava~ot so davaweto na predmetot na treto lice bez negova soglasnost, solidarno odgovaraat poslugopri ma~ot i tretoto lice ako znaelo ili moèlo da znae deka predmetot e daden na posluga bez monost da se pre nese na drug.

Tro{oci na odrùvawe^len 611

(1) Poslugopri ma~ot gi podnesuva tro{ocite na tekovno (redovno) odrùva-we na predmetot zemen na posluga.

(2) Vo slu~aj koga napravil investicioni tro{oci zaradi podobruvawe na predmetot ili drugi tro{oci soodvetno }e se primenuvaat odredbite od ovoj zakon za rabotovodstvo bez nalog .

Rizik za slu~ajna pro past na predmetot^len 612

Rizik za slu~ajna propast na predmetot ili o{tetuvawe go podnesuva poslu-godava~ot.

Odgovornost na poslugoprima~ot^len 613

Poslugopri ma~ot odogovara za o{tetuvawe ili celosno uni{tuvawe na predmetot ako go upotrebuval na na~in sprotiven na dogovorot ili na priroda-ta, ili ako predmetot go doveril na treto lice iako so ogled na okolnostite ne bilo potrebno toa da go napravi , a toj ne bi propadnal dokolku go upotrebuval na dogovoreniot na~in, odnosno dokolku go zadràl kaj sebe.

Vra}awe na predmetot^len 614

(1) Poslugoprima~ot e dolèn predmetot da mu go vrati na poslugodava~ot vo sostojba vo koja go primil.

(2) Poslugopri ma~ot ne e odgovoren za namaluvawe na vrednosta na predme-tot {to nastanala so redovna upotreba.

Vra}awe na predmetot predvreme^len 615

(1) Poslugoprima~ot e dolèn da go primi nazad predmetot daden na posluga i pred vremeto odredeno za posluga, so isklu~ok ako rokot na vra}awe e dogo-voren vo interes na dvete dogovorni strani ili ako vra}aweto na predmetot e vrzano so odredeni nepriliki za poslugodava~ot.

(2) Poslugodava~ot moè da bara predvremeno vra}awe na predmetot ako toj nenadejno i itno mu stanal potreben.

Prestanok na dogovorot za posluga^len 616

(1) Dogovorot za posluga sklu~en na odredeno vreme prestanuva so protekot na toa vreme.

(2) Dogovorot za posluga sklu~en na neodredeno vreme prestanuva koga poslu-gopri ma~ot }e go iskoristi predmetot spored dogovorot ili so protekot na vre-meto vo koe predmetot moè da bide iskoristen.

Drugi pri~ini za prestanok na dogovorot za posluga^len 617

Dogovorot za posluga moè da prestane koga poslugopri ma~ot go koristi predmetot na na~in koj ne e predviden vo dogovorot, koga }e go predade predme-tot na treto lice iako ne postojat okolnosti {to go prinuduvaat na toa, koga predmetot }e mu stane potreben na poslugodava~ot od pri~ini {to ne bile poz-nati vo momentot na sklu~uvawe na dogovorot.

Analogna primena na odredbite za dogovorot za zakup

^len 618Vo se drugo na dogovorot za posluga soodvetno se primenuvat odredbite od

dogovorot za zakup.

Glava XIV

DOGOVOR ZA DELO

Oddel 1

OP[TI OD REDBI

Poim^len 619

So dogovor za delo vr{itelot na rabotata (pretpriema~, izveduva~ na rabo-ti) se obvrzuva da izvr{i opredelena rabota, kako {to e izrabotka ili poprav-ka na nekoj predmet ili izvr{uvawe na nekoja fizi~ka ili intelektualna ra-bota i sli~no, a nara~uva~ot se obvrzuva za toa da mu plati nadomest.

Odnos so dogovorot za proda`ba^len 620

(1) Dogovorot so koj ednata strana se obvrzuva da izraboti opredelen podvi-èn predmet od svoj materijal koga postoi somnevawe se smeta kako dogovor za proda`ba.

(2) Dogovorot ostanuva dogovor za delo ako nara~uva~ot se obvrzal da dade su{testven del od materijalot potreben za izrabotka na predmetot.

(3) Vo sekoj slu~aj, dogovorot se smeta kako dogovor za delo ako dogovara~ite go imale pred vid osobeno trudot na vr{itelot na rabotata.

Kvalitet na materijalot na vr{itelot na rabotata

^len 621 (1) Koga e dogovoreno vr{itelot na rabotata da izraboti predmet od svoj ma-

terijal, a ne e opredelen kvalitetot, vr{itelot na rabotata e dolèn da dade materijal so sreden kvalitet.

(2) Toj mu odgovara na nara~uva~ot za kvalitetot na upotrebeniot materijal isto kako prodava~ot.

Oddel 2

NADZOR

^len 622Nara~uva~ot ima pravo da vr{i nadzor nad izvr{uvaweto na rabotata i da

dava upatstva koga toa odgovara na prirodata na rabotata, a vr{itelot na ra-botata e dolèn da mu go ovozmoì toa.

Oddel 3

SKLUÛVAWE NA DOGOVOR SO NADDAVAWE

Povik za naddavawe za cenata na rabotite^len 623

(1) Povikot upaten do opredelen ili neopredelen broj na lica za naddavawe za izvr{uvawe na opredeleni raboti, pod opredeleni uslovi i opredeleni ga-rancii, go obvrzuva povikuva~ot da sklu~i dogovor za tie raboti so onoj {to }e ponudi najniska cena, osven ako taa obvrska ja isklu~il vo povikot za naddava-we.

(2) Vo slu~aj na isklu~uvawe na obvrskata da se sklu~i dogovor povikot za naddavawe se smeta kako povik do zainteresiranite tie da napravat ponudi na dogovor pod objavenite uslovi.

Povik za naddavawe za umetni~ko ili tehni~ ko re{enie na ra botite za koi postoi namera

^len 624 Povikot upaten do opredelen ili neopredelen broj lica za naddavawe za

umetni~ko ili tehni~ko re{enie na raboti za koi postoi namera go obvrzuva povikuva~ot pod uslovite sodràni vo povikot za naddavawe da sklu~i dogo-vor so u~esnikot vo naddavaweto ~ie re{enie e prifateno od komisijata ~ij sostav e objaven odnapred, osven ako taa obvrska ja isklu~il vo povikot za nad-davawe.

Oddel 4

OBVR SKI NA VR[ITELOT NA RABOTA TA

Nedostatoci na materijalot^len 625

(1) Vr{itelot na rabotata e dolèn da mu go svrti vnimanieto na nara~uva-~ot na nedostatocite na materijalot {to mu go predal nara~uva~ot, a koi gi za-beleìl ili moral da gi zabeleì, inaku }e odgovara za {tetata.

(2) Ako nara~uva~ot baral predmetot da se izraboti od materijal na ~ii ne-dostatoci mu ukaàl vr{itelot na rabotata, vr{itelot na rabotata e dolèn da postapi spored negovoto barawe, osven ako e o~igledno deka materijalot ne e podoben za nara~anoto delo ili ako izrabotkata od baraniot materijal bi moèla da mu nanese {teta na ugledot na vr{itelot na rabotata, vo koj slu~aj vr{itelot na rabotata moè da go raskine dogovorot.

(3) Vr{itelot na rabotata e dolèn da go predupredi nara~uva~ot za nedos-tatocite vo negoviot nalog, kako i na drugite okolnosti za koi znael ili moral da znae, a koi moàt da bidat od zna~ewe za nara~anoto delo ili za negovoto izvr{uvawe na vreme, inaku }e odgovara za {tetata.

Obvr ska da go izvr{i deloto^len 626

(1) Vr{itelot na rabotata e dolèn da go izvr{i deloto kako {to e dogovo-reno i spored pravilata na rabotata.

(2) Toj e dolèn da go izvr{i za opredelenoto vreme, a ako toa ne e oprede-leno, toga{ za vremeto koe razumno e potrebno za takvite raboti.

(3) Toj ne odgovara za zadocnuvaweto nastanato poradi toa {to nara~uva~ot ne mu go predal materijalot na vreme, ili poradi toa {to baral izmeni, ili {to ne mu go isplatil avansot {to go dolì i voop{to za zadocnuvaweto nasta-nato poradi odnesuvaweto na nara~uva~ot.

Raskinuvawe na dogovorot poradi otstapuvawe od dogovorenite uslovi^len 627

(1) Ako vo tekot na izvr{uvaweto na deloto se pokaè deka vr{itelot na ra-botata ne se pridrùva kon uslovite na dogovorot i voop{to deka ne raboti ka-ko {to treba, i deka izvr{enoto delo }e ima nedostatoci, nara~uva~ot moè za toa da go predupredi vr{itelot na rabotata i da mu opredeli primeren rok svojata rabota da ja soobrazi so svoi te obvrski.

(2) Ako do istekot na toj rok vr{itelot na rabotata ne postapi spored bara-weto na nara~uva~ot, ovoj moè da go raskine dogovorot i da bara nadomest na {tetata.

Raskinuvawe na dogovorot pred istekot na rokot^len 628

(1) Ako e rokot su{testvena sostojka na dogovorot, a vr{itelot na rabotata e vo tolkavo zadocnuvawe so zapo~nuvaweto ili zavr{uvaweto na rabotata {to da e o~igledno deka nema da ja zavr{i vo rokot, nara~uva~ot moè da go raski-ne dogovorot i da bara nadomest na {tetata.

(2) Toj go ima toa pravo i toga{ koga rokot ne e su{testvena sostojka na dogo-vorot, ako poradi takvoto zadocnuvawe nara~uva~ot o~igledno ne bi imal in-teres za ispolnuvawe na dogovorot.

Doveruvawe na izvr{uvawe rabo ta na tret^len 629

(1) Dokolku od dogovorot ili od prirodata na rabotata ne proizleguva ne{to drugo, vr{itelot na rabotata ne e dolèn rabo tata da ja izvr{i li~no.

(2) Vr{itelot na rabotata i natamu odgovara pred nara~uva~ot za izvr{uva-weto na rabotata i koga rabotata ne }e ja izvr{i li~no.

Odgovornost za sorabotnicite^len 630

Vr{itelot na rabotata odgovara za licata koi po negov nalog rabotele vrz rabotata {to ja prezel da ja iz vr{i kako da ja izvr{il samiot.

Neposredno barawe na sorabotnicite na vr{itelot na rabotata od nara~uva~ot

^len 631 Za naplata na svoite pobaruvawa od vr{itelot na rabotata, negovite sora-

botnici moàt da se obratat neposredno do nara~uva~ot i da baraat od nego da im gi isplati tie pobaruvawa vrz tovar na sumata {to vo toj moment mu ja dol-ì na vr{itelot na rabotata, ako tie poba ruvawa se priznaeni.

Predavawe na izraboten predmet na na ra~uva~ot^len 632

(1) Vr{itelot na rabotata e dolèn na nara~uva~ot da mu go predade izrabo-teniot ili popraveniot predmet.

(2) Vr{itelot na rabotata se osloboduva od ovaa obvrska, ako predmetot {to go izrabotil ili popravil propadne od pri~ini za koi toj ne odgovara.

Oddel 5

ODGOVORNOST ZA NEDOSTATOCITE

Pregleduvawe na izvr{eno to delo i izvestuvawe na vr{itelot na rabotata

^len 633 (1) Nara~uva~ot e dolèn da go pregleda izvr{enoto delo {tom toa spored

redovniot tek na rabotata e vozmono i za naj denite nedostatoci da go izvesti vr{itelot na rabotata bez odlagawe.

(2) Ako nara~uva~ot na povik od vr{itelot na rabotata da ja pregleda i pri-mi izvr{enata rabota toa ne go stori bez opravdana pri~ina, }e se smeta deka rabotata e primena.

(3) Po pregledot i primaweto na izvr {enata rabota vr{itelot na rabotata pove}e ne odgovara za nedostatocite {to moèle da se zabe leàt so obi~en pregled, osven a ko znael za niv, a ne mu gi pokaàl na nara~uva~ot.

Skrieni nedostatoci^len 634

(1) Ako podocna se pokaè nekoj nedostatok koj ne moèl da se otkrie so obi-~en pregled, nara~uva~ot sepak moè da se povika na nego pod uslov za nego da go izvesti vr{itelot na rabotata {to pobrgu, a najdolgo vo rok od eden mesec od negovoto otkri vawe.

(2) So istekot na dve godini od priemot na izvr{enata rabota, nara~uva~ot pove}e ne moè da se povika na nedostatocite.

Prestanuvawe na pravoto^len 635

(1) Nara~uva~ot koj na vreme go izvestil vr{itelot na rabotata za nedosta-tocite na izvr{enata rabota, ne moè svoeto pravo da go ostvaruva po sudski pat po istekot na edna godina od napravenoto izves tuvawe.

(2) Po istekot na toj rok nara~uva~ot moè, ako za nedostatocite na vreme go izvestil vr{itelot na rabotata, so prigovor protiv baraweto na vr{itelot na rabotata za isplata na nadomestite da go istakne svoeto pravo na namaluvawe na nadomestite i na nado mest na {tetata.

Koga vr{itelot na rabotata go gubi pravoto da se povika na prethodnite ~lenovi

^len 636 Vr{itelot na rabotata ne moè da se povika na nekoja odredba od prethod-

nite ~lenovi koga nedostatokot se odnesuva na fakti koi mu bile poznati ili ne moèle da mu osta nat nepoznati a ne mu gi soop {til na nara~uva~ot.

Pravo da se bara otstranuvawe na nedostatocite^len 637

(1) Nara~uva~ot koj uredno go izvestil vr{itelot na rabotata deka izvr{e-nata rabota ima nekoj nedostatok, moè od nego da bara da go otstrani nedosta-tokot i za toa da mu opredeli primeren rok.

(2) Toj ima pravo i na nadomest na {tetata {to ja trpi poradi toa.(3) Ako otstranuvaweto na nedostatocite bara preterani tro{oci, vr{ite-

lot na rabotata moè da odbie da go izvr{i, no vo toj slu~aj na nara~uva~ot, po negov izbor mu pripa|a pravo na namaluvawe na nadomestot ili na raskinuvawe na dogovorot, kako i pravo na nadomest na {tetata.

Raskinuvawe na dogovorot vo poseben slu~aj^len 638

Koga izvr{enata rabota ima takov nedostatok koj ja pravi neupotrebliva ili e izvr{ena vo sprotivnost so izre~nite uslovi na dogovorot, nara~uva~ot mo-

è, nebaraj}i prethodno otstranuvawe na nedostatokot, da go raskine dogovo-rot i da bara nadomest na {tetata.

Pravo na nara~uva~ot vo slu~aj na drugi nedostatoci na izvr{ena ta rabota

^len 639 (1) Koga izvr{enata rabota ima nedostatok poradi koj deloto ne e neupotreb-

livo, odnosno koga rabotata ne e izvr{ena vo sprotivnost so izre~nite uslovi na dogovorot, nara~uva~ot e dolèn da mu dozvoli na vr{itelot na rabotata da go otstrani nedostatokot.

(2) Nara~uva~ot moè na vr{itelot na rabotata da mu opredeli primeren rok za otstranuvawe na nedostatokot.

(3) Ako vr{itelot na rabotata ne go otstrani nedostatokot do istekot na toj rok, nara~uva~ot moè, po svoj izbor, da izvr{i otstranuvawe na nedostatokot za smetka na vr{itelot na rabotata, ili da go namali nadomestot ili da go ras-kine dogovorot.

(4) Koga se raboti za nezna~itelen nedostatok, nara~uva~ot ne moè da go ko-risti pravoto na raskinuvawe na dogovorot.

(5) Vo sekoj slu~aj toj ima pravo i na nadomest na {tetata.

Namaluvawe na nadomestot^len 640

Namaluvawe na nadomestot se vr{i vo srazmer me|u vrednosta na izvr{ena-ta rabota bez nedostatok vo vremeto na sklu~uvaweto na dogovorot i vrednosta {to bi ja imala vo toa vreme izvr{enata rabota so nedos tatok.

Oddel 6

OBVRS KA NA NARAÛVAÔT

Obvr ska da ja primi rabotata^len 641

Nara~uva~ot e dolèn da ja primi rabotata izvr{ena spored odredbite na dogovorot i pravilata na rabotata.

Opredeluvawe i isplata na nadomestot^len 642

(1) Nadomestot se opredeluva so dogovor, ako ne e opredeleno so zadolì-telna tarifa ili so nekoj drug zadolìtelen akt.

(2) Ako nadomestot ne e opredelen, }e go utvrdi sudot spored vrednosta na rabotata, spored normalno potrebnoto vreme za takva rabota, kako i spored vo-obi~aeniot nadomest za toj vid rabota.

(3) Nara~uva~ot ne e dolèn da go isplati nadomestot pred da ja pregleda izvr{enata rabota i da ja odobri, osven ako poinaku e dogovoreno.

(4) Istoto vaì ako e dogovoreno izvr{uvawe i predavawe na rabotata na delovi.

Presmetka so izre~na garancija^len 643

(1) Ako nadomestot e dogovoren vrz osnova na presmetkata so izre~na garan-cija od vr{itelot na rabotata za nejzinata to~nost, toj ne moè da bara zgole-muvawe na nadomest duri i ako vo rabotata vloìl pove}e trud i ako izvr{u-vaweto na rabotata baralo pove}e tro{oci otkolku {to bilo predvideno.

(2) So ova ne se isklu~uva primenata na pravilata za raskinuvawe i izmena na dogovorot poradi promeneti okolnosti.

(3) Ako nadomestot e dogovoren vrz osnova na presmetka bez izre~na garanci-ja od vr{itelot na rabotata za nejzinata to~nost, pa vo tekot na rabotata pre-~ekoruvaweto na presmetkata se pokaè kako neizbeno, vr {itelot na rabota-

ta mora za toa bez odlagawe da go izvesti nara~uva~ot, inaku go gubi sekoe po-baruvawe poradi zgolemenite tro{oci.

Oddel 7

RIZIK

Koga materijalot go dal vr{itelot na rabotata^len 644

(1) Vo slu~aj koga vr{itelot na rabotata go dal materijalot za izrabotka na predmetot, a predmetot }e bide o{teten ili }e propadne od koja i da e pri~ina pred predavaweto na nara~uva~ot, rizikot go podnesuva vr{itelot na rabotata i nema pravo na nadomest za dadeniot materijal, kako ni na nadomest za svojata rabota.

(2) Ako nara~uva~ot ja pregledal izvr{enata rabota i ja odobril se smeta de-ka predmetot mu e predaden, a deka kaj vr{itelot na rabotata ostanal na ~uva-we.

(3) Ako nara~uva~ot padnal vo zadocnuvawe poradi neprimawe na ponudeni-ot predmet, rizikot od slu~ajno propa|awe ili o{tetuvawe na predmetot pre-minuva vrz ne go.

Koga materijalot go dal nara~uva~ot^len 645

(1) Rizikot od slu~ajno propa|awe ili o{tetuvawe na predmetot go podnesu-va nara~uva~ot ako toj go dal materijalot za izrabotka.

(2) Vo slu~ajot od stav 1 na ovoj ~len, vr{itelot na rabotata ima pravo na nadomest samo ako predmetot propadnal ili bil o{teten po pa|aweto na nara-~uva~ot vo zadocnuvawe, ili ako nara~uva~ot ne se odzval na negoviot ureden povik da go pregleda predmetot.

Rizik vo slu~aj na pre davawe po delovi^len 646

Ako e dogovoreno deka nara~uva~ot }e vr{i pregled i priem na oddelni de-lovi {tom }e bidat izraboteni, vr{itelot na rabotata ima pravo na nadomest za izrabotkata na delovite {to nara~uva~ot gi pregledal i odobril, duri i ako tie po toa bi propadnale kaj nego bez negova vina.

ODDEL 8

PRAVO NA ZALOG^len 647

Zaradi obezbeduvawe naplata na pobaruvawata za nadomest za rabotata i nadomest za potro{eniot materijal, kako i na drugi pobaruvawa vrz osnova na dogovor za delo vr{itelot na rabotata ima pravo na zalog nad predmetite {to gi napravil ili popravil, kako i nad drugite predmeti {to mu gi predal nara-~uva~ot vo vrska so negovata rabota, s# dodeka gi drì i dodeka ne }e prestane dobrovolno da gi drì.

ODDEL 9

PRESTANUVAWE NA DOGOVOROT

Raskinuvawe na dogovorot po volja na nara~uva~ot

^len 648 S# dodeka nara~anata rabota ne e zavr{ena, nara~uva~ot moè da go raskine

dogovorot sekoga{ koga saka, no vo toj slu~aj e dolèn na vr{itelot na rabota-ta da mu go isplati dogovoreniot nadomest, namalen za iznosot na tro{ocite {to ovoj ne gi napravil, a koi bi bil dolèn da gi napravi da ne e raskinat do-govorot, kako i za iznosot na zarabotkata {to ja ostvaril na druga strana ili {to namerno propu{til da ja ostvari.

Glava XV

DOGOVOR ZA GRADEWE

ODDEL 1

OP[TI OD REDBI

Poim^len 649

(1) Dogovorot za gradewe e dogovor za delo so koj izveduva~ot se obvrzuva da izgradi spo red opredelen proekt vo dogovoreniot rok opredelen grade` na op-redeleno zemji{te, ili da izvr{i na takvo zemji{te odnosno na ve}e postoen objekt nekakvi drugi grade`ni raboti, a nara~uva~ot se obvrzuva za toa da mu isplati opredelena cena.

(2) Dogovorot za gradewe mora da bide sklu~en vo pismena forma.

Grade`^len 650

Pod grade`, vo smisla na ovaa glava, se podrazbiraat zgradite, brani te, mos-tovite, tunelite, vodovodite, kanalizaciite, pati{tata, èlezni~kite prugi, bunarite i drugite grade` ni objekti ~ija izrabotka bara pogolemi i posloèni raboti.

Nadzor nad rabotite i kontrola na kvalitetot na materijalot

^len 651 Izveduva~ot e dolèn da mu ovozmoì na nara~uva~ot postojan nadzor nad

rabotite i kontrola na koli~estvoto i kvalitetot na upotrebeniot materijal.

Otstapuvawe od proektot^len 652

(1) Za sekoe otstapuvawe od proektot za gradewe, odnosno od dogovorenite raboti izveduva~ot mora da ima pismena soglasnost od nara~uva~ot.

(2) Toj ne moè da bara zgolemuvawe na dogovorenata cena za rabotite {to gi izvr{il bez takva soglasnost.

Itni nepredvideni raboti^len 653

(1) Nepredvideni raboti izveduva~ot moè da izvede i bez prethodna sog-lasnost od nara~uva~ot ako poradi nivnata itnost ne bil vo mo`nost da ja pri-bavi taa soglasnost.

(2) Nepredvideni raboti se onie ~ie prezemawe bilo nu`no poradi osiguru-vawe na stabilnosta na objektot ili zaradi spre~uvawe na nastanuvaweto na {teta, a se predizvikani od neo~ekuvanata pote{ka priroda na zemji{teto, ne-o~ekuvanata pojava na voda ili od drugi vonredni i neo~ekuvani nastani.

(3) Izveduva~ot e dolèn za ovie pojavi i za prezemenite merki da go izves-ti nara~uva~ot bez odlagawe.

(4) Izveduva~ot ima pravo na spravedliv nadomest za nepredvideni raboti {to morale da bidat izvr{eni.

(5) Nara~uva~ot moè da go raskine dogovorot ako poradi ovie raboti dogo-vorenata cena bi morala da bide zna~itelno zgolemena, za {to e dolèn da go izvesti izveduva~ot bez odlagawe.

(6) Vo slu~aj na raskinuvawe na dogovorot, nara~uva~ot e dolèn da mu is-plati na izveduva~ot soodveten del od cenata za ve}e izvr{enite raboti, kako i spravedliv nadomest za napravenite neophodni tro{oci.

Cena na rabotite^len 654

Cenata na rabotite moè da se opredeli po edinica merka na dogovorenite raboti (edine~na cena) ili vo vkupen iznos za celiot objekt (vkupno dogovorena cena).

Izmena na cenata^len 655

(1) Ako so dogovorot vo pogled na izmenata na cenata ne e predvideno ne{to drugo, izveduva~ot {to ja ispolnil svojata obvrska vo predvideniot rok moè da bara zgolemuvawe na cenata na rabotite ako vo vremeto me|u sklu~uvaweto na dogovorot i negovoto ispolnuvawe se zgolemile cenite na elementite vrz osnova na koi e opredelena cenata na rabotite, taka {to bi trebalo taa cena da bide pogolema za pove}e od 2%.

(2) Vo slu~aj izveduva~ot po svoja vina da ne gi izvel rabotite vo rokot predviden so dogovorot, toj moè da bara zgolemuvawe na cenata na rabotite ako vo vremeto me|u sklu~uvaweto na dogovorot i denot koga rabotite spored dogovorot trebalo da bidat zavr{eni se zgolemile cenite na elementite vrz osnova na koi e opredelena cenata na rabotite, taka {to taa, spored novite ce-ni na tie elementi, bi trebalo da bide pogolema za pove}e od 5%.

(3) Vo slu~aite od stavovite (1) i (2) na ovoj ~len, izveduva~ot moè da ja ba-ra samo razlikata vo cenata na rabotite {to preminuva 2 odnosno 5%.

(4) Izveduva~ot ne moè da se povikuva na zgolemuvaweto na cenite na ele-mentite vrz osnova na koi e opredelena cenata na rabotite ako do zgolemuva-weto na cenata do{lo po negovoto pa|awe vo zadocnuvawe.

Odredba za nepromenlivost na cenata^len 656

(1) Ako e dogovoreno deka cenata na rabotite nema da se menuva vo slu~aj po sklu~uvaweto na dogovorot da se zgolemat cenite na elementite vrz osnova na koi e taa opredelena, izveduva~ot moè, i pokraj vakvata odredba na dogovo-rot, da bara izmena na cenata na rabotite ako se zgolemile cenite na elemen-tite vo tolkava mera {to cenata na rabotite bi trebalo da bide pogolema za pove}e od 10%.

(2) I vo ovoj slu~aj izveduva~ot moè da ja bara samo razlikata vo cenata ko-ja preminuva 10%, osven ako do zgolemuvaweto na cenata na elementite do{lo po negovoto pa|awe vo zadocnuvawe.

Raskinuvawe na dogovor poradi zgolemena cena^len 657

(1) Ako vo slu~aite od prethodnite ~lenovi dogovorenata cena bi morala dabide zna~itelno zgolemena, nara ~uva~ot moè da go raskine dogovorot.

(2) Vo slu~aj na raskinuvawe na dogovorot nara~uva~ot e dolèn da mu ispla-ti na izveduva~ot soodveten del od dogovorenata cena za dotoga{ izvr{enite raboti, kako i spravedliv nadomest za napravenite neophodni tro{oci.

Pravo na nara~uva~ot da bara namaluvawe na dogovorenata cena

^len 658 (1) Ako vo vremeto me|u sklu~uvaweto na dogovorot i ispolnuvaweto na ob-

vrskata na izveduva~ot cenite na elementite vrz osnova na koi e opredelena cenata na rabotite se namalile za pove}e od 2%, a rabotite se izvr{eni vo do-govoreniot rok, nara~uva~ot ima pravo da bara soodvetno namaluvawe na dogo-vorenata cena na rabotite nad toj procent.

(2) Ako e dogovorena nepromenlivost na cenata na rabotite, a tie se izvr{e-ni vo dogovoreniot rok, nara~uva~ot ima pravo na namaluvawe na dogovorenata

cena vo slu~aj cenite na elementite vrz osnova na koi e opredelena cenata da se namalile za tolku {to cenata bi bila poniska za pove}e od 10% i toa za razlikata vo cenata nad 10%.

(3) Vo slu~aj na zadocnuvawe na izveduva~ot na rabotite, nara~uva~ot ima pravo na srazmerno namaluvawe na cenata na rabotite za sekoe namaluvawe na cenata na elementite vrz osno va na koi e opredelena cenata na rabotite.

ODDEL 2

DOGOVOR ZA GRADEWE SO POSEBNA ODREDBA

^len 659(1) Ako dogovorot za gradewe ja sodrì odredbata klu~ vo race ili nekoja

druga sli~na odredba, izveduva~ot samostojno se obvrzuva da gi izvr{i zbirno site raboti potrebni za izgradba i upotreba na opredelen celosen objekt.

(2) Dogovorenata cena vo slu~ajot od stav (1) na ovoj ~len ja opfa}a i vred-nosta na site nepredvideni raboti i na vi{ocite na rabotite, a go isklu~uva vlijanieto na nedostatocite na rabotite vrz dogovorenata cena.

(3) Ako vo dogovorot "klu~ vo race" u~estvuvaat kako dogovorna strana pove-}e izveduva~i, nivnata odgovornost sprema nara~uva~ot e soli darna.

ODDEL 3

ODGOVORNOST ZA NEDOSTATOCITE

Primena na pravilata od dogo vorot za delo^len 660

Dokolku vo ovaa glava poinaku ne e opredeleno, za odgovornosta za nedosta-toci na grade` se primenuvaat soodvetnite odredbi od dogovorot za delo.

Preminuvawe na pravata od odgo vornosta za nedostatocite

^len 661 Pravata na nara~uva~ot sprema izveduva~ot poradi nedostatok na grade`,

preminuvaat i vrz site podocneni stek nuva~i na gradeòt ili na negov del, no so toa {to na podocneni te steknuva~i da ne im te~e nov rok za izvestuva-we i tu`ba, tuku im se zasmetuva rokot na prethodnikot.

Posebni prava na zakupcite na dràven stan^len 662

Zakupecot na stan vo sopstvenost na dràvata, ima pravo da bara od izvedu-va~ot otstranuvawe na nedostatokot vo granicite na negovata odgovornost za nedostatocite na grade` sprema nara~uva~ot.

ODDEL 4

ODGO VORNOST NA IZVEDUVAÔT I PROEKTANTOT ZA SOLIDNOSTA NA GRADE@

Vo {to se sostoi^len 663

(1) Izveduva~ot odgovara za nedostatocite vo izrabotkata na grade` {to se odnesuvaat na negovata solidnost, dokolku tie nedostatoci bi se pokaàle za vreme od deset godini od predavaweto i priemot na rabotite.

(2) Izveduva~ot odgovara i za nedostatocite na zemji{teto na koe e podignat grade òt, {to bi se pokaàle za vreme na deset godini od predavaweto i prie-mot na rabotite, osven ako specijalizirana ogranizacija dala stru~no mislewe

deka zemji{teto e pogodno za gradewe, a vo tekot na gradeweto ne se pojavile okolnosti koi ja doveduvaat vo somnevawe osnovanosta na stru~noto mislewe.

(3) Istoto vaì i za proektantot ako nedostatokot na grade` proizleguva od nekoj nedostatok vo proektot.

(4) Subjektite od stavovite (1), (2) i (3) na ovoj ~len, se odgovorni ne samo pred nara~uva~ot, tuku i pred sekoj drug steknuva~ na grade`.

(5) Ovaa nivna odgovornost ne moè so dogovorot nitu da se isklu~i, nitu da se ograni~i.

Dol`nost za izvestuvawe i gubewe na pravoto^len 664

(1) Nara~uva~ot ili drug steknuva~ e dolèn za nedostatocite da gi izvesti izveduva~ot i proektantot vo rok od {est meseci od koga go ustanovil nedosta-tokot, inaku go gubi pravoto da se povika na nego.

(2) Pravoto na nara~uva~ot ili na drug steknuva~ sprema izveduva~ot, odnos-no proektantot vrz osnova na nivnata odgovornost za nedostatocite prestanuva za edna godina, smetaj}i od denot koga nara~uva~ot, odnosno steknuva~ot go iz-vestil proektantot odnosno izveduva~ot za nedostatokot.

Namaluvawe i isklu~uvawe na odgovornosta^len 665

(1) Izveduva~ot ne se osloboduva od odgovornosta ako {tetata nastanala po-radi toa {to pri izveduvaweto na opredeleni raboti postapuval spored bara-wata na nara~uva~ot.

(2) No, ako pred izvr{uvaweto na opredelena rabota po baraweto na nara~u-va~ot go predupredil ovoj za opasnosta od {teta, negovata odgovornost se nama-luva, a spored okolnostite na konkretniot slu~aj moè i da se isklu~i.

Regresi^len 666

(1) Koga za {tetata se odgovorni izveduva~ot i proektot, odgovornosta na se-koj od niv se opredeluva spored goleminata na negovata vina.

(2) Proektantot {to izrabotil proekt za grade` i na kogo mu e doveren nad-zorot nad izvr{uvaweto na planiranite raboti, odgovara i za nedostatocite vo izvr{enite raboti nastanati po vina na izveduva~ot ako moèl da gi zabe-leì so normalno i razumno nadgleduvawe na rabotite, no ima pravo da bara od izveduva~ot soodveten nadomest.

(3) Izveduva~ot {to ja nadomestil {tetata nastanata poradi nedostatok vo izvr{enite raboti, ima pravo da bara nadomest od proektantot vo merka vo ko-ja nedostatocite vo izvr{enite raboti proizleguvaat od nedostatocite vo pro-ektot.

(4) Koga za nedostatokot e odgovorno lice na koe izveduva~ot mu doveril iz-vr{uvawe na eden del od rabotata, izveduva~ot ako saka od nego da bara nado-mest, mora da go izvesti za postoeweto na nedostatokot vo rok od dva meseca, smetaj}i od denot koga toj samiot e izvesten od nara~uva~ot za istiot nedosta-tok.

Glava XVI

DOGOVOR ZA ORTAKLAK (DOGOVOR ZA ZAEDNICA)

ODDEL 1

OP[TI OD REDBI

Poim^len 667

So dogovorot za ortaklak dve ili pove}e lica ortaci zaemno se obvrzuvaat da go zdruàt svojot imot i trud ili del od imotot i trud , zaradi zaedni~ko ostvaruvawe imotna korist i podelba na taa korist (vo vid na dobivka).

Forma i promeni na dogovorot za ortaklak^len 668

(1) Dogovorot za ortaklak se sklu~uva vo pismena forma.(2) Za sekoja izmena na dogovorot za ortaklak potrebna e soglasnost na site

ortaci.(3) Ni{tovna e odredbata na dogovorot koja predviduva mo`nost za izmena

bez vakva soglasnost.

Traewe na ortakalakot^len 669

Ortaklakot moè da bide sklu~en na odredeno ili na neopredeleno vreme na traewe.

ODDEL 2

ME\U SEBNI ODNOSI NA OR TACITE

Imot na ortaklakot^len 670

(1) Imotot na ortaklakot go so~inuvaat vlogovite na ortacite (glavninata) i imotot steknat so rabotewe na ortaklakot.

(2) Ortacite se sosopstvenici na imotot na ortaklakot.

Orta~ki vlog^len 671

(1) Sekoj ortak e dol en da vne se vlog vo ortaklakot.(2) Orta~kiot vlog moè da se sostoi vo predmeti, pari, prava i trud. (3) Ako vo dogovorot za ortaklak poinaku ne e dogovoreno, se pretpostavuva

deka orta~kite vlogovi se ednakvi.(4) Vrednosta na orta~kite vlogovi ja opredeluvaat ortacite sami ili ova

moè da go doverat na treto lice.

Odogovornost za pravnite i materijalnite nedostatoci i garantirawe za ispravno

funkcionirawe ^len 672

(1) Sekoj ortak odogovara za pravnite i materijalnite nedostatoci na pred-metot i za ispravno funkcionirawe na t.n. tehni~ki stoki, {to kako vlog gi vnel vo ortaklakot.

(2) Za odgovornosta na ortakot, soodvetno se primenuvaat pravilata na ovoj zakon za odgovornost za pravni i materijalni nedostatoci na predmetot i is-pravno funkcionirawe na t.n. tehni~ki stoki kaj dvostrano obvrzuva~kite do-govori .

Rizik^len 673

Rizikot na slu~ajnata propast ili o{tetuvawe na predmetot predaden kako vlog go podnesuva ortakot, osven ako poinaku ne e dogovoreno.

Dopolni telno zgolemuvawe na vlogot^len 674

(1) Vlogovite odredeni so dogovorot za ortaklak moàt dopolnitelno da se zgolemat edinstveno so soglasnost na site ortaci.

(2) Kako zgolemuvawe na vlogot moè da se smeta i vnesuvawe na dobivkata ostvarena vo ortaklakot.

(3) Koga za za~uvuvawe na orta~kiot predmet kako del od vlogot, odnosno imotot bara dopolnitelni nepredvideni tro{oci, sekoj ortak e dolèn da da-de srazmeren pridones za pokrivawe na tie izdatoci.

Istapuvawe i isklu~uvawe na ortacite^len 675

(1) Koga dogovorot za ortaklak e sklu~en na neopredeleno vreme, ortakot mo-è da istapi od ortaklakot vo sekoe vreme osven vo nevreme . Ortakot e dol-èn da go otkaè svoeto u~estvo vo ortaklakot tri meseci odnapred pred kra-jot na presmetkovnata godina.

(2) Od opravdani pri~ini - kako {to se povreda na dogovornite obvrski na dogovorot so namera ili krajno nevnimanie, nemonost za is polnuvawe na ob-vrskite, skratuvawe na pravoto da bide izvesten i sli~no. ortakot moè bez ogled na otkaznite rokovi da istapi od ortaklakot i toga{ koga toj e sklu~en na odredeno vreme.

(3) Ortakot odogovara za pri~inuvawe na {teta na ortaklakot pri istapuva-we sprotivno na stav (1) i (2) od ovoj ~len.

(4) Ortakot moè da se isklu~i od ortaklakot od opravdani pri~ini: povre-da na bitnite obvrski od dogovorot za ortaklak, krajno nevnimanie, nemo`nost za ispolnuvawe na obvrskite, skratuvawe na nemo`nosta na drugite ortaci da bidat izvesteni i sli~no.

(5) Odlukata za isklu~uvawe na ortaklakot od opravdani pri~ini ja donesu-vaat drugite ortaci ednoglas no.

Vra}awe na vlogot vo slu~aj na istapuvawe od ortak lakot

^len 676 (1) Na ortakot koj istapuva od ortaklakot mu se vra}aat vo natura predmeti-

te koi gi vnel vo ortaklakot, a mu se ispla}a protivvrednost vo pari za pred-metite i prava, koi ne moàt da bidat vrateni, a ako nivnata vrednost ne e op-redelena vo dogovorot, onaa vrednost koja vlogot ja imal vo vremeto na vnesu-vawe vo ortaklakot. Ne se vra}a vrednosta na vlogot koja se sostoi vo dejnost na ortakot.

(2) Pokraj toa, na ortakot koj istapuva od ortaklakot mu se isplatuva vo pari del od vrednosta na zaedni~kiot imot {to ostanuva po odbivaweto na vrednos-ta na vlogovite na site or taci, a koja srazmerno odgovara na negoviot pridones vo zgolemuvawe na vrednosta na orta~kiot imot, osven ako poinaku ne e dogovo-reno

(3) Vo slu~aj na spor vo odnos na pravoto na ortakot od stav (2) na ovoj ~len odlu~uva sudot ili izbran sud.

Podelba na dobiv kata i zagubi te^len 677

(1) Dobivka e onoj del od imotot na ortaklakot koj }e preostane po odbivawe-to na vrednosta na orta~kite vlogovi (glavnina) , zaedni~ki dolgovi i tro{oci.

(2) Zaguba nastanuva ako vrednosta na imotot padne pod vrednosta na orta~-kite vlogovi (glavninata).

(3) Ortacite moàt so dogovor da odredat kako me|u niv se delat dobivkata i zagubata.

(4) Koga so dogovorot e predvideno edinstveno kako }e se deli dobivkata, is-toto pravilo }e vaì i za podelba na zagubata.

(5) Ako so dogovorot ne e predvideno kako }e se deli dobivkata se pretpos-tavuva deka ortacite imaat ednakvo u~estvo vo podelbata, istoto vaì i za za-gubata.

(6) Po pravilo ortakot ~ij vlog se sostoi isklu~ivo vo trud ne u~estvuva vo podnesuvaweto na zagubata osven ako toa iz re~no ne e dogovoreno.

(7) Ni{tovna e odredbata na dogovorot so koja ortakot se li{uva od u~estvo vo podelba na dobivkata.

(8) Polnova`na e odredbata na dogovorot za ortaklak, so koja se predviduva gubewe na pravata na u~estvo vo podelba na dobivkata zaradi povreda na neko-ja obvrska .

Podelba i is plata na dobivkata^len 678

(1) Ortakot moè da bara podelba i isplata na dobivkata po prestanok na ortaklakot.

(2) Vo slu~aj koga ortaklakot e sklu~en na podolgo vreme, ortacite moàt da baraat podelba i isplata na dobivkata na krajot na sekoja presmetkovna godi-na.

Raspolagawe so imotot na ortaklakot^len 679

(1) Ortakot ne moè da raspolaga so del od imotot vo sosopstvenost na or-tacite , nitu so oddelni vlogovi vo toj imot.

(2) Ortakot ne moè za vreme na traewe na ortaklakot, da bara delba na za-edni~kiot imot na ortaklakot.

Odgovornost za {teta^len 680

Ortakot odgovara za {tetata {to }e ja nanese na ortaklakot so namera i krajno nev nimanie.

Rakovodewe i zastapuvawe^len 681

(1) Pravoto na vodewe na rabotite na ortaklakot im pripa|a na site ortaci.(2) Sekoj ortak moè bez prethodna soglasnost na drugite ortaci, da gi vr{i

rabotite {to ne ja preminuvaat granicata na redovno upravuvawe (rabotewe) so ortaklakot, me|utoa ako nekoj od ortacite }e se sprotivstavi potrebna e odlu-ka na site ortaci.

(3) Koga nekoj od ortacite gi pre~ekori granicite na redovnoto upravuvawe ili ovlastuvawata {to mu se dovereni od drugite ortaci, toga{ za s# {to }e napravi vaàt pravi lata za rabo tovodstvo bez nalog.

(4) Sekoj ortak moè bez prethodna soglasnost na drugite ortaci vedna{ da ja izvr{i rabotata poradi ~ie neizvr{uvawe na ortaklakot mu se zakanuva {teta koja na drug na~in ne moè da bide otstraneta.

(5) Vo slu~aj koga ortacite ne se dogovorile, sekoj ortak e ovlasten da go zas-tapuva ortaklakot vo onoj obem vo koj e ovlasten da gi vr{i negovite raboti.

Obvr ski na ortacite i na treti lica na koi im e dovereno vodewe na rabotite

^len 682(1) So dogovorot za ortaklak moè vodeweto na rabotite na ortaklakot da

im bide dovereno na eden ili pove }e ortaci (polnomo{ni ci) ili na lica koi ne se ~lenovi na ortaklakot.

(2) Ako rabotovoditel e lice koe ne e ortak, odnosot me|u ova lice i ortaci-te se uredu va so poseben dogovor.

(3) Ortakot ili tretoto lice na kogo mu e dovereno vodeweto na rabotata na ortaklakot: rabotovoditelot e ovlasten da gi prezema site raboti potrebni za postignuvawe na celite na ortaklakot (redovno upravuvawe), osven ako so dogo-vorot poinaku ne e dogovoreno.

(4) Koga ima pove}e rabotovoditeli tie odlu~uvaat so mnozinstvo na glaso-vi.

(5) Rabotovoditelite se dol`ni da podnesuvaat smetki za svoeto rabotewe na krajot od sekoja godi na, dokolku so dogovorot ne im e opredelen drug rok.

(6) Ortacite koi ne u~estvuvaat vo upravuvaweto imaat pravo na nadzor.(7) Pravoto da se rakovodi moè da bide odzemeno so ednoglas na odluka na

ortacite.(8) Koga za rabotovoditel e nazna~en eden od ortacite, toj ne moè da dade

ostavka bez opravdani pri~ini, vo sprotiven slu~aj }e odgovara za {teta.

ODDEL 3

ODNOSI SO TRE TI LICA

Obvr ski na ortaklakot^len 683

(1) Ortakot ne moè so pravna rabota da go obvrze ortaklakot bez soglas-nost na drugite ortaci.

(2) Soglasnosta moè da bide dadena pred sklu~uvawe na dogovorot vo vid na dozvola ili po negovoto sklu~uvawe vo vid na odobrenie, ako so zakon ne e propi{ano ne{to drugo.

Odgovornost na ortacite za dolgovite na ortaklakot

^len 684(1) Na pobaruvawata i dolguvawata na ortaklakot, ako poinaku ne e dogovo-

reno se primenuvaat odredbite od ovoj zakon za obvrski so pove}e dol`nici i doveriteli. Za obvrs kite na ortakalkot ortacite odgovaraat solidarno.

(2) Odredbite na dogovorot za ortaklak so koj odgovornosta na ortacite se ograni~uva na iznosot na nivnite vlogovi ili na nekoj drug na~in , ima dejstvo sprema doveritelite na ortaklakot, edinstveno ako doveritelite pred sklu~u-vaweto na dogovorot bile izvesteni za toa ograni~uvawe.

Prava na li~nite doveriteli na ortacite^len 685

(1) Li~nite doveriteli na ortacite ne moàt da baraat da se naplatat od imotot na ortaklakot.

(2) Doveritelite na sekoj ortak moàt da stavat zabrana na del od dobivka-ta koja pripa|a na nivniot dol`nik i da baraat izdvo juvawe na vlog ot na nivni-ot dol`nik od imotot na ortaklakot.

Prebivawe^len 686

Dol`nikot na or taklakot ne moè da go prebie svoeto pobaruvawe koe go ima sprema nekoj ortak, a ni ortaklakot ne moè da go prebie pobaruvaweto na svojot doveritel so ona {to ovoj mu go dolì na nekoj ortak.

Otstapuvawe na orta~kiot vlog na treto lice^len 687

Koga nekoj ortak go otstapi so dogovor na treto lice svojot vlog vo ortakla-kot potpolno ili delumno, tretoto lice ne stanuva ortak namesto nego, tuku edinstveno se steknuva so pravo, pri likvidacija na ortaklakot da mu se ispla-ti vlogot na otstapuva~ot, osven ako ortacite poinaku ne se dogovorile.

ODDEL 4

PRESTANOK NA ORTAKLAKOT

Protek na vreme i premol~no prodolùvawe na ortaklakot

^len 688(1) Ortaklakot prestanuva so protekot na vremeto odredeno za negovo trae-

we.(2) Ako po protekot na vremeto odredeno za traewe na ortaklakot, ortacite

prodolàt da gi vr{at zaedno rabotite od ist vid se smeta deka ortaklakot premol~no e prodolèn za neodredeno vreme.

Postig nuvawe na celta^len 689

Ortaklakot prestanuva koga e postignata celta za koja e zaklu~en dogovorot za ortaklak, kako i koga postignuvaweto na taa cel stanuva nevozmono.

Ostavka ili otpovikuvawe na rabotovoditelot^len 690

Ortaklakot prestanuva so ostavka ili otpovikuvawe na rabotovoditelot na ortaklakot, ako ortacite ne moàt da se soglasat da imenuvaat drug rabotovo-ditel.

Smrt na eden od ortacite^len 691

(1) Ortaklakot prestanuva so smrt na eden od ortacite, osven ako ne e dogo-voreno ne{to drugo.

(2) So dogovor moè da se predvidi deka naslednicite na umreniot ortak, moàt da stapat na negovo mesto vo ortaklakot, vo koj slu~aj naslednicite se dol`ni na ortaklakot da mu nazna~at lice koe }e gi ostvaruva nivnite prava.

Prestanok na pravnoto lice^len 692

Ortaklakot prestanuva ako ortakot-pravno lice prestanal da postoi so pri-pojuvawe kon drugo pravno lice, so razdeluvawe na pove}e pravni lica ili so drugi statusni promeni, osven ako so dogovor ne e opredeleno deka ortaklakot }e prodolì so pravni te sledbenici na pravnoto lice.

Ste~aj i prezadolènost^len 693

(1) Ortaklakot prestanuva so ste~aj na eden -ortak pravno lice.(2) Ortaklakot prestanuva i toga{ koga li~niot doveritel na eden ortak,

{to ne moèl da go naplati svoeto pobaruvawe od negoviot imot, bara izdvoju-vawe na negoviot del od imotot na ortaklakot.

Gubewe na delovna sposobnost^len 694

Ortaklakot prestanuva koga eden ortak }e bide li{en od delovnata sposob-nost.

Prodolùvawe na ortaklakot po smrtta,prestanokot, ste~ajot, prezadol-ènosta ili gubeweto na delovnata sposobnost

^len 695(1) Vo slu~aj na smrt, prestanok ili ste~aj na eden od ortacite ili koga nego-

vite li~ni doveriteli baraat izdvojuvawe na negoviot del od orta~kiot imot, kako i vo slu~aite koga eden od ortacite }e bide li{en od delovna sposobnost, drugite ortaci moàt da go spre~at prestanuvaweto na ortaklakot, ako se sog-lasat da go prodolàt me|u sebe.

(2) Vo toj slu~aj se izdvojuva od imotot na ortaklakot, spored sostojbata vo momentot koga nastanot se slu~il, delot na ortakot koj presta nal da bide toa.

Drugi pri~ini za prestanok na ortak lakot^len 696

Ortaklakot prestanuva i so:- spogod ba na ortacite;- propa|awe na zaedni~ki imot i- propa|awe na predmet {to kako vlog trebal da go vnese ili go vnel eden od

ortacite, pred ili po negovoto predavawe vo ortaklakot, ako so toa postignu-vaweto na celta na ortaklakot e zna~itelno otena ta.

Raskinuvawe na dogovorot i isklu~uvawe na ortak so sudska pre suda

^len 697(1) Sekoj ortak moè da bara od sudot da izre~e raskinuvawe na dogovorot za

ortaklak koga eden od ortacite ne gi izvr{uva svoite obvrski sprema ortakla-kot ili na bilo koj drug na~in go onevozmoùva ili go ote`nuva postignuvaweto na celta na ortaklakot.

(2) Od istite pri~ini moè sekoj ortak da bara od sudot da izre~e isklu~u-vawe na nekoj ortak od ortaklakot.

(3) Ni{tovna e odredbata so koja ortacite se otkaùvaat od pravo da baraat raskinuvawe na dogovorot ili isklu~uvawe na nekoj ortak od pri~inite vo stav (1) na ovoj ~len.

ODDEL 5

LIKVIDACIJA NA ORTAKLAKOT

Prodolùvawe na ortaklakot za potrebitena likvidacijata

^len 698Po nastanite koi povlekuvaat prestanok na ortaklakot, ortaklakot moè da

prodolì da postoi i ponatamu ako toa go baraat potrebite na likvidacija na ortaklakot.

Prestanok na ovlas tuvawata^len 699

(1) Po prestanok na ortaklakot, licata ovlasteni da upravuvaat so rabotite na ortaklakot moàt edinstveno da gi zavr{at zapo~natite raboti, ako od ne-zavr{uvaweto bi proizlegla {teta za orta cite.

(2) Polnova`no e pravnoto delo {to go sklu~il rabotovoditelot ili drugo ovlastenoto lice, po prestanok na ortaklakot ako ne znael nitu moèl da znae deka ortaklakot prestanal.

(3) Polnova`no e i pravnoto delo na treto lice so ortaklakot {to presta-nal da postoi, a toa lice nitu znaelo ili ne moèlo da znae za prestanok na ortaklakot.

Likvidatori^len 700

(1) Ako site ortaci ne moàt da se soglasat sami da ja izvr{at likvidacija-ta na svojot ortaklak, a ni na kogo da mu ja doverat likvidacijata, na barawe na bilo koj od ortacite sudot }e imenuva eden ili pove }e likvidatori.

(2) Likvidatorot go pretstavuva ortaklakot vo likvidacija.(3) Likvidatorot e dolèn da go pretvori vo pari imotot na ortaklakot, da

gi naplati negovite pobaruvawa, da gi isplatat doveritelite na ortaklakot, a na ortacite da ja isplati vrednosta na nivnite vlogovi i da gi podeli me|u or-tacite eventualnata dobivka ili zaguba.

(4) Likvidatorot moè da gi dovr{i zapo~natite raboti, no ne moè da pre-zeme novi.

(5) Koga ima pove }e likvidatori, tie odlu~uvaat so mnozinstvoto na glasovi.

Otpovikuvawe na likvidator^len 701

Likvidatorot moè da bide smenet so ednoglas na odluka na ortacite so od-luka na sudot na barawe na bilo koj od ortacite.

Red na ispla }awe^len 702

(1) Od imotot na ortaklakot najnapred se ispla}aat dolgovite na ortakla-kot, potoa tro{ocite {to opredeleni ortaci gi napravile za ortaklakot, potoa na sekoj ortak mu se ispla}a vrednosta na negoviot vlog, pri {to za vrednost na

vlogot koj se sostoel vo odreden predmet se smeta visinata na vrednosta na samiot predmet namalen so negovata upotreba.

(2) Ostatokot od imotot se deli me|u ortacite spored pravilata za podelba na dobivkata.

(3) Vo slu~aj koga posle isplatata na doveritelite na ortaklakot i nadomes-tot na tro{ocite {to opredeleni ortaci gi napravile vo intres na ortaklakot, ostatokot na imotot ne e dovolen za potpolna isplata na vlogovite se primenu-vaat pravilata za podnesuvawe na zaguba.

(4) Koga vrednosta na imotot ne e dovolna za isplata na nivnite dolgovi, likvidatorot moè da bara od sekoj ortak vo srazmer so svojot udel vo podne-suvawe na zagubata da uplati odreden iznos za potpolnuvawe na kusokot.

^len 703Na prestanokot i likvidacijata na ortaklakot za s# {to ne e uredeno so ovoj

zakon, soodvetno se primenuvaat odredbite za javnite dru{tva od Zakonot za trgovski te dru{tva.

Glava XVII

PREVOZ

ODDEL 1

OP[TI OD REDBI

Poim^len 704

(1) So dogovorot za prevoz se obvrzuva prevoznikot da preveze na opredele-no mesto nekoe lice ili nekoj predmet, a patnikot odnosno ispra}a~ot se obvr-zuva za toa da mu isplati opredelen nadomest.

(2) Kako prevoznik, vo smisla na ovoj zakon, se smeta liceto koe se zanimava so prevoz kako svoe redovno rabotewe, taka i sekoe drugo lice koe so dogovor }e se obvrze da izvr{i prevoz so nado mest.

Obvr ski na prevoznikot vo linis kiot prevoz^len 705

(1) Prevoznikot koj vr{i prevoz na opredelena linija (liniski prevoz), e dolèn redovno i uredno da ja odrùva objavenata linija.

(2) Toj e dolèn da go primi na prevoz sekoe lice i sekoj predmet {to gi is-polnuvaat uslovite opredeleni vo objavenite op{ti uslovi.

(3) Ako redovnite prevozni sredstva na prevoznikot ne se dovolni za izvr-{uvawe na site barani prevozi, prvenstvo imaat licata ili predmetite za koi e toa predvideno so posebni propisi, a natamo{noto prevenstvo se opredeluva spored redot na barawata, so toa {to me|u istovremenite barawa prvenstvoto se opredeluva spored pogolemata dolìna na prevozot.


(1) Ispra}a~ot, odnosno patnikot moè da se otkaè od dogovorot pred da po~ne negovoto izvr{uvawe no e dolèn da ja nadomesti {tetata {to prevozni-kot bi ja pretrpel poradi toa.

(2) Koga prevoznikot so zapo~nuvaweto na prevozot docni tolku {to druga-ta strana pove}e nema interes za dogovoreniot prevoz ili koga prevoznikot ne saka ili ne moè da go izvr{i dogovoreniot prevoz, drugata strana moè da se otkaè od dogovorot i da bara da & se vrati nadomestot platen za pre-vozot.

Visina na nadomestot za prevoz^len 707

(1) Ako visinata na nadomestot za prevoz e opredelena so tarifa ili so ne-koj drug objaven zadolìtelen akt, ne moè da se dogovori pogolem nadomest.

(2) Ako iznosot na nadomestot za prevoz ne e opredelen so tarifa ili so ne-koj drug objaven zadolìtelen akt, a ni so dogovor, prevoznikot ima pravo na voobi~aeniot nadomest za toj vid prevoz.

(3) Vo drugoto, soobrazno se primenuvaat odredbite za nadomest sodràni vo Glava XIV za do govorot za delo od ovoj zakon.

Ograni~uvawe na primenata na odredbite od ovaa glava

^len 708 (1) Odredbite od ovaa glava se primenuvaat vrz site vidovi prevoz, ako so

zakon za oddelni vidovi poi naku ne e opredeleno.

ODDEL 2

DOGO VOR ZA PREVOZ NA PREDMETI

Otsek 1

OP[TI OD REDBI


(1) Prevoznikot e dolèn predmetot {to go primil za prevoz da mu go preda-de na opredelenoto mesto na ispra }a~ot ili na opredeleno lice (na prima~ot).

Za {to ispra}a~ot treba da go izvesti prevoznikot

^len 710 (1) Ispra}a~ot e dolèn da go izvesti prevoznikot za vidot na pratkata i za

nejzinata sodrìna i koli~estvo i da mu soop{ti kade treba da bide prevezena pratkata, imeto i adresata na prima~ot na pratkata, svoeto ime i svojata adre-sa, kako i se drugo {to e potrebno za da moè prevoznikot da gi ispolni svoite obvrski bez odlagawe i pre~ki.

(2) Koga vo pratkata se nao|aat skapocenosti, hartii od vrednost ili drugi skapoceni predmeti, ispra}a~ot e dolèn da go izvesti za toa prevoznikot vo momentot na nivnoto predavawe za prevoz i da mu ja soop{ti nivna ta vrednost.

(3) Koga se raboti za prevoz na opasen predmet ili na predmet za koj se pot-rebni posebni uslovi za prevoz, ispra}a~ot e dolèn za toa da go izvesti pre-voznikot navreme, taka {to toj da moè da prezeme soodvetni posebni merki.

(4) Ako ispra}a~ot ne mu gi dade na prevoznikot podatocite od stav (1) i (3) na ovoj ~len ili ako mu gi dade pogre{no, od govara za {tetata {to bi nastana-la poradi toa.

Tovaren list^len 711

(1) Dogovara~ite moàt da se spogodat za pratkata predadena na prevoz da se napravi tovaren list.

(2) Tovarniot list treba da sodrì: ime i adresa na ispra}a~ot i na prevoz-nikot, vid, sodrìna i koli~estvo na pratkata, kako i vrednost na skapocenos-tite i na drugite skapoceni predmeti, mesto na opredeluvaweto, iznos na nado-mestot za prevoz, odnosno zabele{ka deka nadomestot e platen odnapred, od-redba za iznosot so koja e optovarena pratkata, mesto i den na izdavaweto na tovarniot list.

(3) Vo tovarniot list moàt da bidat vneseni i drugi odredbi od dogovorot za prevoz.

(4) Tovarniot list mora da bide potpi{an od dvata dogovara~a.

(5) Tovarniot list moè da sodrì odredba "po naredba" ili da glasi na do-nositel.

Dogovor za prevoz i tovaren list^len 712

Postoeweto i polnovanos ta na dogovorot za prevoz se nezavisni od postoe-weto na tovarniot list i negovata to~nost.

Potvrda za priemot za prevoz^len 713

Ako ne e izdaden tovaren list, ispra}a~ot moè da bara od prevoznikot da mu izdade potvrda za priemot na pratkata za prevoz so podatocite {to treba da gi sodrì tovarniot list.

Otsek 2

ODNOS NA ISPRA]AÔT I PREVOZNIKOT

Pakuvawe^len 714

(1) Ispra}a~ot e dolèn da go spakuva predmetot na propi{aniot ili voobi-~aeniot na~in za da ne dojde do nastanuvawe na nekakva {teta ili do zagrozu-vawe na sigurnosta na lu|eto ili na dobrata.

(2) Prevoznikot e dolèn da mu svrti vnimanie na ispra}a~ot za nedostato-cite na pakuvaweto {to moàt da se zabeleàt, inaku }e odgovara za o{tetuva-weto na pratkata {to bi se slu~ilo poradi tie nedostatoci.

(3) Prevoznikot ne odgovara za o{tetuvawe na pratkata ako ispra}a~ot, ia-ko mu e svrteno vnimanie za nedostatocite na pakuvaweto, baral prevoznikot da ja primi pratkata za prevoz so tie nedostatoci.

(4) Prevoznikot e dolèn da ja odbie pratkata ako nedostatocite vo nejzino-to pakuvawe se takvi {to da moè da bide zagrozena sigurnosta na licata ili dobrata ili da bide pri~ineta nekakva {teta.

(5) Za {tetata koja poradi nedostatok vo pakuvaweto }e ja pretrpat treti li-ca za vreme dodeka predmetot se nao|a kaj prevoznikot odgovara prevoznikot, a toj ima pravo da bara nadomest od ispra}a~ot.

Nadomest za prevoz i tro{oci vo vrska so prevozot

^len 715 (1) Ispra}a~ot e dolèn da mu gi isplati na prevoznikot nadomestot za pre-

vozot i drugite tro{oci vo vrska so prevozot.(2) Ako vo tovarniot list ne e navedeno deka ispra}a~ot gi pla}a nadomestot

za prevozot i drugite tro{oci vo vrska so prevozot, se pretpostavuva deka is-pra}a~ot go upatil prevoznikot da gi naplati od prima~ot.

Raspolagawe so pratka^len 716

(1) Ispra}a~ot moè da raspolaga so pratkata i da gi menuva nalozite sodr-àni vo dogovorot, pa moè da mu naloì na prevoznikot da go zapre natamo{-niot prevoz na pratkata, da mu ja vrati pratkata, da mu ja predade na drug pri-ma~ ili da ja upati vo nekoe drugo mesto.

(2) Pravoto na ispra}a~ot da gi menuva nalozite prestanuva po pristigaweto na pratkata vo mestoto na opredeluvaweto koga prevoznikot }e mu go predade na prima~ot tovarniot list, ili koga prevoznikot }e go povika prima~ot da ja prezeme pratkata ili koga prima ~ot samiot }e pobara nejzino predavawe.

(3) Ako e izdaden tovaren list po naredba, odnosno na donositel, pravata na ispra}a~ot od stav (2) na ovoj ~len mu pripa|aat isklu~ivo na imatelot na to-varniot list.

(4) Ovlastenoto lice koe }e se posluì so pravoto da mu dava novi nalozi na prevoznikot, dol`no e da mu gi nadomesti tro{ocite i {tetata {to gi imal po-

radi toa, kako i na negovo barawe da mu dade garancija deka tro{ocite i {te-tata }e mu bidat na domesteni.

Pravec na prevozot^len 717

(1) Prevoznikot e dolèn da go izvr{i prevo zot po dogovoreniot pat.(2) Ako ne e dogovoreno po koj pat treba da se izvr{i prevozot, prevoznikot e

dolèn da go izvr{i po onoj pat koj najmnogu im odgovara na interesite na is-pra}a~ot.

Pre~ki pri izvr{uva weto na prevozot^len 718

(1) Prevoznikot e dolèn da go izvestuva ispra}a~ot za site okolnosti {to bi bile od vlijanie vrz izvr{uvaweto na prevozot i da postapi spored upats-tvata {to }e gi dobie od nego.

(2) Prevoznikot ne e dolèn da postapi spored upatstvata na ispra}a~ot ~ie izvr{uvawe bi moèlo da ja zagro zi sigurnosta na licata ili na dobrata.

(3) Ako slu~ajot bi bil takov {to da ne moàt da se ~ekaat upatstvata na is-pra}a~ot, prevoznikot e dolèn da postapi kako {to bi postapil dobar sto-panstvenik, odnosno dobar doma}in vo istata situacija, i za toa da go izvesti ispra}a~ot i da bara negovi natamo{ni upat stva.

(4) Prevoznikot ima pravo na nadomest na tro{ocite {to gi imal poradi pre~kite nastanati bez negova vina.

Nadomest vo slu~aj na prekinuvawe na prevozot^len 719

(1) Ako prevozot e prekinat poradi nekoja pri~ina za koja odgovara prevozni-kot, toj ima pravo na srazmeren del od nadomestot za izvr{eniot prevoz, no e dolèn da ja nadomesti {tetata {to bi nastanala za drugata strana poradi prekinuvaweto na prevozot.

(2) Ako prevozot e prekinat od nekoja pri~ina za koja ne odgovara nikoj od za-interesiranite lica, prevoznikot ima pravo na razlikata me|u dogovoreniot nadomest za prevoz i tro{ocite na prevozot od mestoto kade {to prevozot e prekinat do mestoto na opredeluvaweto.

(3) Prevoznikot nema pravo ni na del od nadomestot ako vo tekot na prevozot pratkata propadne poradi vi{a sila.

Koga pratkata ne moè da bide pre dadena^len 720

(1) Ako prima~ot ne moè da bide izvesten za pristigaweto na pratkata, ili odbie da ja primi i voop{to pratkata ne moè da bide predadena ili ako pri-ma~ot ne mu go isplati na prevoznikot nadomestot {to mu go dolì i drugite sumi {to ja tovarat pratkata, prevoznikot e dolèn da go izvesti za toa ispra-}a~ot, da bara od nego upatstva i za negova smetka da gi prezeme potrebnite merki za ~uvawe na predmetot.

(2) Ako vo primereniot rok ovlastenoto lice ne prezeme ni{to so pratkata, prevoznikot ima pravo da ja prodade spored pravilata za prodavawe na pred-met {to se dolì vo slu~aj na zadocnuvawe na doveritelot i da gi naplati svo-ite pobaruvawa od postignatata cena, a ostatokot e dolèn da go poloì kaj sud za ovlastenoto lice.

Odgovornost na prevoz nikot sprema ispra}a~ot^len 721

Ako prevoznikot mu ja predal pratkata na prima~ot, a od nego ne ja naplatil sumata so koja bila optovarena, dolèn e da mu ja isplati taa suma na ispra}a-~ot, no ima pravo da bara nadomest od prima~ot.

Otsek 3

ODNOS NA PRE VOZNIKOT I PRIMAÔT

Izvestuvawe na prima~ot za pristigawe na pratka^len 722

(1) Prevoznikot e dolèn da go izvesti prima~ot bez odlagawe deka pratka-ta e pristignata, da mu ja stavi na raspolagawe kako {to e dogovoreno i da mu go podnese tovarniot list ako e izdaden.

(2) Vo slu~aj koga e izdaden tovaren list po naredba ili donositel, toj e dolèn da postapi spored stav (1) na ovoj ~len, samo ako vo tovarniot list e ozna~eno liceto vo mestoto na opredeluvaweto koe treba da se izvesti deka pratkata e pristignata.

Predavawe na pratka koga e izdaden duplikat na tovarniot list

^len 723Prevoznikot moè da odbie da ja predade pratkata ako istovremeno ne mu se

predade duplikatot od tovarniot list na koj prima~ot potvrdil deka pratkata mu e predadena.

Pravo na prima~ot da bara predavawe na pratka^len 724

(1) Prima~ot moè da gi vr{i pravata od dogovorot za prevoz sprema prevoz-nikot i od nego da bara da mu gi predade tovarniot list i pratkata duri otkako taa }e pristigne vo mestoto na opredeluvaweto.

(2) Prevoznikot e dolèn na barawe od prima~ot da mu ja predade pratkata pred da pristigne taa vo mestoto na opredeluvaweto, samo ako e za toa ovlas-ten od ispra}a~ot.

(3) Prima~ot moè da gi vr{i pravata od dogovorot za prevoz i da bara od prevoznikot predavawe na pratkata, samo ako gi ispolni uslovite predvideni vo dogovorot za prevoz.

Utvrduvawe na identi~nosta i na sostojba ta na pratkata

^len 725 (1) Ovlastenoto lice ima pravo da bara zapisni~ki da se utvrdi identi~nos-

ta na pratkata i ako pratkata e o{tetena, vo {to se sostoi o{tetuvaweto.(2) Ako se utvrdi deka pratkata ne e taa koja mu bila predadena na prevozni-

kot ili deka o{tetuvaweto e pogo lemo otkolku {to tvrdel prevoznikot, tro{o -cite na utvrduvaweto gi podnesuva prevoznikot.

Obvrska na prima~ot da go plati nadomestot za prevozot

^len 726(1) So prezemaweto na pratkata i tovarniot list ako e izdaden, prima~ot se

obvrzuva da mu go isplati na prevoznikot nadomestot za prevozot, ako vo dogo-vorot za prevoz ili vo tovarniot list ne e opredeleno ne{to drugo, kako i da mu gi isplati sumite so koi e opto varena pratkata.

(2) Ako prima~ot smeta deka ne e dolèn da mu isplati na prevoznikot onol-ku kolku {to bara toj, toj moè da gi vr{i pravata od dogovorot samo ako kaj su-dot go poloì sporni ot iznos.

Otsek 4

ODGO VORNOST NA PREVOZ NIKOT ZA ZAGUBUVAWE, O[TETUVAWE I ZADOCNUVAWE NA PRATKA

Zagubuvawe ili o{tetuvawe na pratka^len 727

(1) Prevoznikot odgovara za zagubuvawe ili o{tetuvawe na pratka {to bi se slu~ilo od momentot na prezemaweto do nejzinoto predavawe, osven ako se pri-~ineti so dejstvie na ovlastenoto lice, so svojstvata na pratkata ili so nadvo-re{ni pri ~ini {to ne moèle da se predvidat, nitu da se izbegnat ili otstra-nat.

(2) Ni{tovni se odredbite na dogovorot za prevoz, na op{tite uslovi za pre-voz, na tarifata, ili na nekoj drug op{t akt so koi se namaluva ovaa odgovor-nost.

(3) Polnova`na e odredbata so koja odnapred se opredeluva najvisokiot iz-nos na nadomestot, pod uslov da ne e vo o~igleden nesrazmer so {tetata.

(4) Ova ograni~uvawe na iznosot na nadomestot ne vaì ako prevoznikot ja pri~inil {tetata namerno ili so krajno nevnimanie.

(5) Ako ne e dogovoreno poinaku, visinata na nadomestot se opredeluva spo-red pazarnata cena na pratkata vo vremeto i mestoto na predavaweto za pre-voz.

Zagubu vawe ili o{tetuvawe na pratka so skapoceni predmeti

^len 728 (1) Vo slu~aj na zagubuvawe ili o{tetuvawe na pratka vo koja se nao|ale ska-

pocenosti, hartii od vrednost ili drugi skapoceni predmeti, prevoznikot e dolèn da ja nadomesti taka nastanatata {teta samo ako pri predavaweto na predmetite na prevoz bil izvesten za prirodata na tie predmeti i za nivnata vrednost, ili ako {tetata ja predizvikal namerno ili so krajno nevnimanie.

(2) Ako so navedenite predmeti vo pratkata se nao|ale i drugi predmeti, za nivnoto zagubuvawe ili o{tetuvawe prevoznikot odgovara spored op{tite pra-vila za odgovornosta na prevoznikot.

Vra}awe na plateniot nadomest za prevoz^len 729

Vo slu~aj na celosno zagubuvawe na pratkata prevoznikot e dolèn, pokraj nadomestot na {tetata na ispra}a~ot da mu go vrati nadomestot za prevoz ako istiot e platen.

Koga prima~ot }e prezeme pratka bez prigovor^len 730

(1) Koga prima~ot }e prezeme pratka bez prigovor i na prevoznikot }e mu gi isplati negovite pobaruvawa, prestanuva odgovornosta na prevoznikot, osven ako o{te tuvaweto zapisni~ki e utvrdeno pred prezemaweto na pratkata.

(2) Prevoznikot ostanuva odgovoren za o{tetuvawata na pratkata {to ne mo-èle da se zabeleàt vo momentot na predavaweto ako prima~ot go izvestil za tie o{tetuvawa vedna{ po nivnoto otkrivawe, no ne podocna od osum dena od predavaweto.

(3) Prevoznikot ne moè da se povikuva na odredbite od stavovite (1) i (2) na ovoj ~len, ako o{tetuvaweto go pri~inil namerno ili so krajno nevnimanie.

Odgovornost na prevoz nikot za zadocnuvawe^len 731

Prevoznikot odgovara za {tetata nastanata poradi zadocnuvawe, osven ako zadocnuvaweto e pri~ineto so nekoj fakt koj ja isklu~uva negovata odgovornost za zagubuvaweto ili o{tetuvaweto na predmetot.

Odgovornost za pomo{nicite^len 732

Prevoznikot odgovara za licata {to po negov nalog rabotele vrz izvr{uva-weto na prevozot.

Otsek 5

UÊSTVO NA POVE]E PREVOZNICI VO PREVOZOT NA PRATKA

Koga tie odgovaraat solidarno^len 733

(1) Prevoznikot {to }e mu doveri na nekoj drug prevoznik celosno ili delum-no izvr{uvawe na prevozot na pratkata {to ja primil za prevoz, ostanuva i na-tamu odgovoren za nejziniot prevoz od nejziniot priem do predavaweto, no ima pravo na nadomest od prevoznikot komu mu ja doveril pratkata.

(2) Ako vtoriot prevoznik od prviot prevoznik so pratkata go prezeme i to-varniot list, toj stanuva dogovorna strana vo dogovorot za prevoz, so prava i dol`nosti na solidaren dol`nik i solidaren doveritel, ~ii udeli se sraz-merni so negovoto u~estvo vo prevozot.

(3) Istoto vaì i koga za izvr{uvaweto na prevozot na nekoja pratka so eden ist dogovor }e se obvrzat pove}e prevoznici koi }e u~estvuvaat vo prevozot eden po drug.

(4) Sekoj od pove}eto prevoznici ima pravo da bara da se utvrdi sostojbata na pratkata vo momentot koga mu se predava zaradi izvr{uvawe na negoviot del od prevozot.

(5) Solidarnite prevoznici u~estvuvaat vo podnesuvaweto na {tetata sraz-merno so nivnite udeli vo prevozot, osven onoj {to }e dokaè deka {tetata ne nastanala dodeka toj ja preve zuval pratkata.

(6) Prigovorite napraveni na podocneni ot prevoznik dejstvuvaat i sprema site porane{ni.

Podelena odgovornost na prevoznicite^len 734

Koga vo izvr{uvaweto na prevoz na ista pratka u~estvuvaat eden po drug ne-kolku prevoznici {to gi opredelil ispra}a~ot, toga{ sekoj od niv odgovara sa-mo za svojot del na prevozot.

Otsek 6

PRAVO NA ZALOG

Koga prevoznikot ima pravo na zalog^len 735

(1) Zaradi obezbeduvawe naplata na nadomestot za prevoz i na nu`nite tro-{oci {to gi napravil vo vrska so prevozot, prevoznikot ima pravo na zalog nad predmetite {to mu se predadeni zaradi prevoz i vo vrska so prevozot, dodeka gi drì ili dodeka ima vo race isprava so pomo{ na koja moè da raspolaga so niv.

(2) Koga vo izvr{uvaweto na prevozot u~estvuvale pove}e prevoznici eden po drug, nivnite pobaruvawa vo vrska so izvr{uvaweto na prevozot se obezbe-deni, isto taka so ovoj zalog i posledniot prevoznik e dolèn, ako tovarniot list ne sodrì ne{to drugo, da gi naplati site pobaruvawa spored tovarniot list.

(3) Pobaruvawata na porane{ni ot prevoznik, kako i negovoto pravo na zalog, preminuvaat spored samiot zakon vrz podocneni ot prevoznik koj mu gi ispla-til tie pobaruvawa.

(4) Toa isto vaì i ako prevoznikot gi isplati ekspeditorovite pobaruvawa.

Sudir na zalo`nite prava^len 736

(1) Koga pokraj zalo`noto pravo na prevoznikot istovremeno nad ist predmet postojat zalo`ni prava na komisioner, ekspeditor i skladi{tar, prvenstvo za naplata imaat pobaruvawata na koi i da e od ovie doveriteli nastanati so ek-spediraweto ili so prevozot, i toa obratno od redot po koj nastanale.

(2) Drugite pobaruvawa na komisioner i skladi{tar, kako i pobaruvawata na ekspeditor i prevoznik nastanati so davawe na avansi, se naplatuvaat duri po isplatata na pobaruvawata navedeni vo stav (1) na ovoj ~len i toa po redot po koj nastanale.

ODDEL 3

DOGOVOR ZA PREVOZ NA LICA

Op{ta odredba^len 737

Prevoznikot e dolèn prevozot na lica da go izvr{i bezbedno so ona pre-vozno sredstvo {to e opredeleno so dogovorot za prevoz i pod onie uslovi na udobnost i higiena {to spored vidot na odnosnoto prevozno sredstvo i oddale-~enosta na patot se smeta at kako neophodni.

Pravo na patnikot na opredeleno mesto^len 738

Prevoznikot e dolèn da mu go dade na patnikot ona mesto i vo ona prevoznosredstvo kako {to e dogovoreno.

Odgovornost na prevoz nikot za zadocnuvawe^len 739

(1) Prevoznikot e dolèn da go preveze patnikot do opredelenoto mesto na vreme.

(2) Toj odgovara za {tetata {to bi ja pretrpel patnikot poradi zadocnuvawe, osven ako zadocnuvaweto do{lo od pri~ini {to ne moèl da gi otstrani ni so vnimanie na stru~wak.

Odgovornost na prevoznikot za sigurnosta na patnikot

^len 740 (1) Prevoznikot odgovara za sigurnosta na patnikot od po~etokot do zavr{u-

vaweto na prevozot, kako vo slu~aj na prevoz so nadomest, taka i vo slu~aj na besplaten prevoz, pa e dolèn da ja nadomesti {tetata {to bi se slu~ila so o{tetuvawe na zdravjeto, so povreda ili so smrt na patnikot, osven ako e pri-~ineta so dejstvie na patnikot ili od nadvore{na pri ~ina {to ne moèla da se predvidi, nitu izbegne ili ots trani.

(2) Ni{tovni se odredbite na dogovor, kako i na op{tite uslovi za prevoz, na tarifata ili na nekoj drug op{t akt, so koj se namaluva ovaa odgovornost.

Odgovornost za baga ot preda den na prevoz i za drugite predmeti

^len 741 (1) Bagaòt {to mu go predal patnikot, prevoznikot e dolèn da go preveze

vo isto vreme koga i patnikot i da mu go predade po zavr{uvaweto na prevozot.(2) Za zagubuvawe i o{tetuvawe na bagaòt {to mu go predal patnikot, pre-

voznikot odgovara spored odredbite za pre voz na predmeti.(3) Za o{tetuvawe na predmetite {to gi drì patnikot so sebe prevoznikot

odgovara spored op{tite pravila za odgovornosta.Glava XVIII

DOGO VOR ZA LICEN CA

Oddel 1

OP[TI OD REDBI

Poim^len 742

(1) So dogovorot za licenca dava~ot na licenca se obvrzuva na steknuva~ot na licenca da mu go otstapi vo celost ili delumno, pravoto na iskoristuvawe, na patent, znaewe i iskustvo, na ìg, mostra ili model, a steknuva~ot na li-cenca se obvrzuva da mu plati za toa opre delen nadomest.

(2) So dogovorot za licenca dava~ot moè da se obvrze da mu otstapi poten-cijalno pravo od prijava na patent, ìg model i mostra kako i nepatentiran pronajdok na steknuva~ot na licencata.

Forma^len 743

Dogovorot za licenca mora da bide sklu~en vo pismena forma.

Traewe na licencata^len 744

Licencata za iskoristuvawe na patent, mostra ili model, ne moè da bide sklu~ena za vreme podolgo od traeweto na zakonskata za{tita na tie prava.

Isklu~iva licenca^len 745

(1) So dogovorot za licenca steknuva~ot na licenca steknuva isklu~ivo pra-vo na iskoristuvawe na predmetot na licencata, samo ako e toa izre~no dogovo-reno (isklu~iva licenca).

(2) Drugite mo`nosti za iskoristuvawe na predmetot na licencata gi zadrù-va dava~ot na licenca.

(3) Ako vo dogovorot za licenca ne e nazna~eno za kakva licenca stanuva zbor, se smeta de ka mu e dadena neisklu~iva licenca.

Prostorno ograni~uvawe na pravoto na iskoristuvawe

^len 746 (1) Pravoto na iskoristuvawe na predmetot na licencata moè da bide pros-

torno ograni~eno.(2) Ako so dogovorot za licenca ne e prostorno ograni~eno pravoto na isko-

ristuvawe na predmetot na licencata, se smeta deka licencata e prostorno ne-ograni~ena.

ODDEL 2

OBVRS KI NA DAVAÔT NA LICENCA

Predavawe na predmetot na licencata^len 747

(1) Dava~ot na licenca e dolèn na steknuva~ot na licenca vo opredelen rok da mu go predade predmetot na licencata.

(2) Dava~ot na licenca e dolèn na steknuva~ot na licenca da mu ja predade i tehni~kata dokumentacija potrebna za prakti~na primena na predmetot na li-cencata.

Davawe na upatstva i izvestuvawe^len 748

Dava~ot na licenca e dolèn na steknuva~ot na licencata da mu gi dava site upatstva i izvestuvawa {to se potrebni za uspe{no to iskoristuvawe na pred-metot na licencata.

Obvrska za garantirawe^len 749

Dava~ot na licenca mu ja garantira na steknuva~ot na licenca tehni~kata iz-vodlivost i tehni~kata upotreblivost na predmetot na licencata.

Garancija^len 750

(1) Dava~ot na licenca garantira deka pravoto na iskoristuvawe {to e pred-met na dogovorot mu pripa|a nemu, deka vrz nego nema tovari i deka ne e ograni-~eno vo korist na nekoj tret.

(2) Ako predmet na dogovorot e isklu~iva licenca, dava~ot na licenca garan-tira deka pravoto na iskoristuvawe ne mu go otstapil na drug ni celosno ni de-lumno.

(3) Dava~ot na licenca e dolèn da go ~uva i brani pravoto otstapeno na steknuva~ot na licenca od site barawa na treti lica.

Obvr ska na dava~ot na isklu~iva licenca^len 751

Ako e dogovorena isklu~iva licenca, dava~ot na licenca ne moè vo nikoj vid samiot da go iskoristuva predmetot na licencata, nitu negovite oddelni delovi, nitu toa da mu go doveri na nekoj drug vo granicite na prostornoto va-èwe na licencata.

ODDEL 3

OBVRSKI NA STEKNUVAÔT NA LICENCA

Iskoristuvawe na predmetot na licencata^len 752

Steknuva~ot na licenca e dolèn da go iskoristuva predmetot na licencata na dogovoreniot na~in, vo dogovoreniot obem i vo dogovorenite granici.

Koristewe na dopolnitelni usovr{uva wa^len 753

Ako so dogovorot poinaku ne e opredeleno, steknuva~ot na licenca ne e ov-lasten da gi iskoristuva dopolnitelnite usovr{uvawa na predmetot na licen-cata.

ûvawe na predmetot na licencata vo tajnost^len 754

Ako predmetot na licencata go so~inuva nepatentiran pronajdok ili tajno tehni~ko znaewe i iskustvo, steknuva~ot na licenca e dolèn da go ~uva vo taj-nost.

Kvalitet ^len 755

(1) Ako so licencata za proizvodstvo e otstapena i licencata za upotreba na ìg, steknuva~ot na licenca moè da pu{ta vo promet stoki so toj ìg samo ako nivniot kvalitet e ist kako {to e kvalitetot na stokite {to gi proizveduva dava~ot na licenca.

(2) Sprotiv nata spogodba nema pravno dejstvo.

Obeleùvawe^len 756

Steknuva~ot na licenca e dolèn stokite da gi obeleì so oznakata za pro-izvodstvo po licenca.

Nadomest^len 757

Steknuva~ot na licenca e dolèn na dava~ot na licenca da mu go isplati do-govoreniot nadomest vo vreme i na na~in kako {to e toa opredeleno so dogovo-rot.

Podnesuvawe izve{taj^len 758

Ako nadomestot se opredeluva vo zavisnost od obemot na iskoristuvaweto na predmetot na licencata, steknuva~ot na licenca e dolèn na dava~ot na li-cenca da mu podnese izve{taj za obemot na iskoristuvaweto i da izvr{i pres-metka na nadomestot za sekoja godina, ako so dogovorot ne e opredelen za toa pokus rok.

Izmena na dogovoren nadomest^len 759

Ako dogovoreniot nadomest stanal o~igledno nesrazmeren vo odnos na priho-dot {to steknuva~ot na licenca go ima od iskoristuvaweto na predmetot na li-cencata, zainteresiranata strana moè da bara izmena na dogovoreniot nado-mest.

Oddel 4

PODLICENCA

Koga moè da se dade ^len 760

(1) Steknuva~ot na isklu~iva licenca moè pravoto na iskoristuvawe na predmetot na licencata da mu go otstapi na drug (podlicenca).

(2) So dogovor moè da se predvidi deka steknuva~ot na licencata ne moè da mu dade na drug podlicenca ili deka ne moè da mu ja dade bez dozvola od dava~ot na licenca.

Koga dava~ot mo e da ja od bie dozvolata ^len 761

Koga za davaweto na podlicenca e potrebna dozvola od dava~ot na licenca ovoj mo e da ne mu ja da de na steknuva~ot na isklu~iva licenca samo od serioz-ni pri~ini.

Otkaz poradi nedozvolena podlicenca ^len 762

Dava~ot na licenca moè da go otkaè dogovorot za licenca bez otkazen rok, ako podlicencata e dadena bez negova dozvola, koga ovaa e potrebna spo-red zakonot ili spored dogovorot.

Neposredno barawe na dava~ot na licenca ^len 763

(1) So dogovorot za podlicenca ne se sozdava nikakov poseben praven odnos me|u steknuva~ot na podlicenca i dava~ot na licenca, duri ni koga dava~ot na licenca ja dal potrebnata dozvola za sklu~uvawe na podli cenca.

(2) Dava~ot na licenca moè, zaradi naplata na svoite pobaruvawa od stek-nuva~ot na licencata nastanati od licencata, da bara neposredno od steknuva-~ot na podlicenca isplata na iznosite {to ovoj mu gi dolì na dava~ot na pod-licenca vrz osnova na podlicencata.

Oddel 5

PRESTANUVAWE NA DOGOVOROT

Istek na opredeleno vreme^len 764

Dogovorot za licenca sklu~en na opredeleno vreme prestanuva so samiot is-tek na vremeto za koe e sklu~en, pa ne e potreb no da bide otkaàn.

Premol~eno obnovuvawe na licencata^len 765

(1) Koga po istekot na vremeto za koe bil sklu~en dogovorot za licenca, stek-nuva~ot na licenca }e prodolì da go iskoristuva predmetot na licencata, a dava~ot na licenca ne se protivstavuva, se smeta deka e sklu~en nov dogovor za licenca so neopredeleno traewe, pod istite uslovi kako i prethodniot.

(2) Obezbeduvawata {to treti lica gi dale za prvata licenca prestanuvaat so iste kot na vremeto za koe bila sklu~ena.

Otkaz^len 766

(1) Dogovorot za licenca ~ie traewe ne e opredeleno prestanuva so otkaz, {to sekoja strana moè da & go dade na drugata po~ituvaj}i go opredeleniot otkazen rok.

(2) Ako otkazniot rok ne e opredelen so dogovorot toj iznesuva {est meseci, so toa {to dava~ot na licenca ne moè da go otkaè dogovorot vo istekot na prvata godina od negovoto vaèwe.

Smrt, ste~aj i redovna likvidacija^len 767

(1) Vo slu~aj na smrt na dava~ot na licencata, licencata se prodolùva so negovite naslednici, ako poinaku ne e dogovoreno.

(2) Vo slu~aj na smrt na steknuva~ot na licenca, licencata se prodolùva so negovite naslednici koi ja prodolùvaat negovata dejnost. (3) Vo slu~aj na ste~aj ili redovna likvidacija na steknuva~ot na licenca, dava~ot na licenca moè da go raskine dogovorot.

Glava XIX

DEPOZIT

Oddel 1

ZA DEPOZI TOT VOOP[TO

Otsek 1

OP[TI OD REDBI

Poim^len 768

(1) So dogovorot za depozit, prima~ot na depozit se obvrzuva da go primi predmetot od dava~ot na depozit, da go ~uva i da go vrati koga ovoj }e go poba-ra.

(2) Predmet na depozit moàt da bidat samo podvini pred meti.

Depozit na tu| predmet^len 769

(1) Dogovor za depozit moè polnovano da sklu ~i od svoe ime i lice koe ne e sopstvenik na predmetot i prima~ot na depozit dolèn e nemu da mu go vrati predmetot, osven ako bi doznal deka predmetot e ukraden.

(2) Ako treto lice so tu`ba go bara predmetot od prima~ot na depozit kako sopstvenik, prima~ot na depozit e dolèn da mu soop{ti na sudot od koe lice go primil predmetot, a istovremeno da go izvesti dava~ot na depozit za podig-natata tu`ba.

Otsek 2

OBVRS KI NA PRIMAÔT NA DEPOZIT

Obvrska za ~uvawe i izvestuvawe^len 770

(1) Prima~ot na depozit e dolèn da go ~uva predmetot kako svoj sopstven, a ako depozitot e so nadomest, kako dobar stopanstvenik, odnosno kako dobar do-ma}in.

(2) Ako se dogovoreni mestoto ili na~inot na ~uvawe na predmetot, prima~ot na depozit moè da gi promeni samo ako go baraat toa promenetite okolnosti, inaku }e odgovara i za slu~ajno propa|awe ili o{tetuvawe na predmetot.

(3) Za site promeni {to bi gi zabeleàl na predmetot i za opasnostite da bide o{teten na koj i da e na~in, prima~ot na depozit e dolèn da go izvesti dava~ot na depozit.

Predavawe predmet na ~uvawe na drug^len 771

Prima~ot na depozit ne moè bez soglasnost od dava~ot na depozit ili bez nu`da , predmetot {to mu e doveren da go predade na drug da go ~uva, inaku }e odgovara i za negovoto slu~ajno propa|awe ili o{tetuvawe.

Upotre buvawe na predmetot^len 772

(1) Prima~ot na depozit nema pravo da go upotrebuva predmetot {to mu e do-veren na ~uvawe.

(2) Vo slu~aj na nedozvolena upotreba na predmetot, prima~ot na depozit mu dolì na dava~ot na depozit soodveten nadomest i odgovara za slu~ajnoto pro-pa|awe ili o{tetuvawe na predmetot {to bi se slu~ile pri toa.

(3) Koga e daden vo depozit nekoj nepotro{en predmet i na prima~ot na depo-zit mu e dozvoleno da go upotrebuva, toga{ vrz odnosite na dogovara~ite se primenuvaat pravilata za dogovorot za posluga, a samo za pra{awata na vreme-to i mestoto na vra}awe na predmetot se sudi spored pravilata za dogovorot za depozit, ako dogovara~ite ne opredelile ne{to drugo vo toj pogled.

Upotre buvawe i predavawe na predmetot na drug^len 773

Koga prima~ot na depozit bez soglasnost od dava~ot na depozit i bez nu`da sprotivno so dogovorot go upotrebuva predmetot, go menuva mestoto ili na~inot na negovoto ~uvawe, ili koga predmetot }e mu go predade na ~uvawe na drugo lice, toj ne odgovara za slu~ajnoto propa|awe ili o{tetuvawe na predmetot do koi bi do{lo i da postapuval vo soglasnost so dogovorot.

Vra}awe na predmetot^len 774

(1) Prima~ot na depozit e dolèn da go vrati predmetot {tom }e go pobara dava~ot na depozit i toa so site plodovi i drugi koristi od predmetot.

(2) Ako e opredelen rokot za vra}awe na predmetot, dava~ot na depozit mo-è da bara predmetot da mu se vrati i pred istekot na rokot, osven koga rokot ne e dogovoren isklu~ivo vo interes na dava~ot na depozit.

(3) Vra}aweto se vr{i vo mestoto na predavaweto na predmetot na prima~ot na depozit, ako so dogovorot ne e opredeleno nekoe drugo mesto, vo koj slu~aj prima~ot na depozit ima pravo na nadomest na tro{ocite za prenos na predme-tot.

Otsek 3

PRAVA NA PRIMAÔT NA DEPOZIT

Nadomest na tro{o cite i na {tetata^len 775

Prima~ot na depozit ima pravo da bara od dava~ot na depozit da mu gi nado-mesti tro{ocite opravdano napraveni zaradi za~uvuvawe na predmetot, kako i {tetata {to ja imal poradi depozitot.

Nadomest^len 776

Prima~ot na depozit nema pravo na nadomest za svojot trud, osven ako e dogo-voren nadomestot, ako prima~ot na depozit se zanimava so primawe predmeti na ~uvawe, ili ako nadomest moèlo da se o~ekuva so ogled na okolnostite na rabotata.

Vra}awe na predmetot vo slu~aj na besplaten depozit

^len 777 (1) Prima~ot na depozit koj se obvrzal besplatno da go ~uva predmetot opre-

deleno vreme moè da mu go vrati na dava~ot na depozit pred istekot na dogo-voreniot rok, ako na samiot predmet bi mu se zakanuvala opasnost od propa|a-we ili o{tetuvawe, ili ako negovoto natamo{no ~uvawe bi moèlo da mu pri-~ini {teta.

(2) Ako rokot ne e dogovoren, prima~ot na depozit od stav (1) na ovoj ~len moè vo sekoe vreme da se otkaè od dogovorot, no dolèn e na dava~ot na depozit da mu opredeli primeren rok za prezemawe na predmetot.

Otsek 4

POSEBNI SLUÂI NA DEPOZIT

Nevistinski depozit^len 778

Koga se dadeni vo depozit zamenlivi predmeti so pravo za prima~ot na depozit da gi potro{i i so obvrska da vrati isto koli~estvo predmeti od ist vid, toga{ vrz negovite odnosi so dava~ot na depozit se primenuvaat pravilata na dogovorot za zaem, samo vo pogled na vremeto i mestoto na vra}awe }e vaàt pravilata na dogovorot za depozit, ako dogovara~ite ne opredelile ne{to drugo vo toj pogled.

Depozit vo nu`da^len 779

Toj komu predmetot mu e doveren vo slu~aj na nekakva nevolja, na primer, vo slu~aj na poàr, zemjotres, poplava, dolèn e da go ~uva so zgolemeno vnimanie.

Oddel 2

UGOSTITELSKI DEPOZIT

Ugostitelot kako prima~ na depozit^len 780

(1) Ugostitelot se smeta kako prima~ na depozit vo pogled na predmetite {to gi donele gostite i odgovara za nivnoto zagubuvawe ili o{tetuvawe najmnogu do 10.000 denari.

(2) Ovaa odgovornost e isklu~ena ako predmetite propadnale ili se o{teteni poradi okolnosti koi ne moèle da se izbegnat ili otstranat, poradi nekoja pri~ina vo samiot predmet, ako se zagubeni ili o{teteni so

povedenieto na samiot gostin ili so povedenieto na licata koi gi dovel toj ili koi mu do{le vo poseta.

(3) Ugostitelot dolì celosen nadomest ako gostinot mu go predal predmetot na ~uvawe, kako i ako {tetata nastanala po negova vina ili po vina na liceto za koe odgovara toj.

Obvrski na ugostitelot da primi predmeti na ~uvawe

^len 781(1) Ugostitelot e dolèn da gi primi na ~uvawe predmetite {to gostite }e gi

donesat i sakaat da mu gi predadat na ~uvawe, osven ako ne raspolaga so soodvetni prostorii za nivno smestuvawe ili ako nivnoto ~uvawe gi nadminuva negovite mo`nosti od nekoja druga pri~ina.

(2) Ako ugostitelot neopravdano odbie da primi predmet na ~uvawe, dolì celosen nadomest na {tetata {to gostinot }e ja pretrpi poradi toa.

Dol`nost na gostinot da ja prijavi {tetata^len 782

Gostinot e dolèn da go prijavi zagubuvaweto ili o{tetuvaweto na predmetot {tom }e uznae za niv, inaku ima pravo na nadomest samo ako dokaè deka {tetata nastanala po vina na ugostitelot ili na liceto za koe odgovara toj.

Objavi za isklu~uvawe na odgovornosta^len 783

Nemaat nikakvo pravno dejstvo objavite istaknati vo prostoriite na ugosti-telite so koi se isklu~uva, ograni~uva ili uslovuva nivnata odgovornost za predmetite {to gi donele gostite.

Pravo na zadrùvawe^len 784

Ugosti telot {to prima gosti na no}evawe ima pravo da gi zadrì predmeti-te {to gi donele gostite do celosnata naplata na pobaruvawata za smestuvawe i drugite uslugi.

Pro{iruvawe na primenata na odredbite za ugostitelskiot depozit^len 785

Odredbite za ugostitelskiot depozit soobrazno se primenuvaat i vrz bolni-cite, garaìte, spalnite koli, organiziranite kampovi i sli~no.

Glava XX

SKLADIRAWE

Oddel 1OP[TI ODREDBI

Poim^len 786

(1) So dogovorot za skladirawe se obvrzuva skladi{tarot da primi i ~uva opredeleni stoki i da gi prezema potrebnite ili dogovoreni merki zaradi niv-no za~uvuvawe vo opredelena sostojba, da gi predade po barawe od dava~ot na depozit ili od drugo ovlasteno lice, a dava~ot na depozit se obvrzuva da mu plati za toa opredelen nadomest.

(2) Pri predavaweto na stokite dava~ot na depozit e dolèn da gi dade si-te potrebni izvestuvawa za niv i da izjavi kolkava e nivnata vrednost.

Isklu~uvawe na odgovornosta i nekoi ob vrski na skladi{tarot^len 787

(1) Skladi{tarot odgovara za {tetata na stokite osven ako dokaè deka {tetata e pri~ineta poradi okolnosti {to ne moèle da se izbegnat ili ots-tranat, ili e pri~ineta po vina na dava~ot na depozitot, poradi nedostatocite ili prirodnite svojstva na stokite, kako i poradi neispravnata ambalaà.

(2) Skladi{tarot e dolèn da go predupredi dava~ot na depozit za nedosta-tocite ili prirodnite svojstva na stokite, odnosno za neispravnata ambalaà poradi koi moè da dojde do {teta na stokite, {tom navedenite nedostatoci gi zabeleàl ili moral da gi zabeleì.

(3) Ako na stokite bi se slu~ile takvi neotstranlivi promeni poradi koi postoi opasnost stokite da se rasipat da propadnat, skladi{tarot e dolèn, ako toa na negov povik ne bi moèl na vreme da go stori dava~ot na depozit, da gi proda de stokite bez odlagawe na najpogoden na~in.

(4) Skladi{tarot e dolèn da prezema dejstvija zaradi za~uvuvawe na pra-vata na dava~ot na depozit sprema prevoznikot {to mu gi predal stokite za smetka na dava~ot na depozit vo o{tetena ili manliva sostojba.

Koga postoi dol`nost za osiguru vawe^len 788

(1) Skladi{tarot e dolèn da gi osiguri stokite primeni na ~uvawe, samo ako e toa dogovoreno.

(2) Ako so dogovorot ne e opredeleno koi rizici treba da gi opfati osiguru-vaweto, skladi{tarot e dolèn da gi osiguri stokite od voobi~aenite rizici.

Ograni~uvawe na nadomestot na {teta^len 789

Nadomestot na {teta {to skladi{tarot e dolèn da go plati poradi propa-|awe, namaluvawe ili o{tetuvawe na stokite za vreme od nivniot priem do predavaweto, ne moè da ja nadmine vistinskata vrednost na stokite, osven ako {tetata ja pri~inil namerno ili so krajno nevnimanie.

Me{awe na za menlivi predmeti^len 790

(1) Skladi{tarot ne moè da gi izme{a primenite zamenlivi predmeti so predmeti od ist vid i ist kvalitet, osven ako dava~ot na depozit se soglasil so toa, ili ako e o~igledno deka stanuva zbor za raboti {to moàt da se me{a-at bez opasnost od nastanuvawe {teta za dava~ot na depozit.

(2) Ako se izme{ani predmetite, skladi{tarot moè, na barawe od ovlaste-noto lice bez u~estvo na drugite ovlasteni lica, od smesata na zamenlivi predmeti da go izdvoi delot {to mu pripa|a.

Pregleduvawe na stoki i zemawe mostri^len 791

Skladi{tarot e dolèn da mu dozvoli na ovlastenoto lice da gi pregleduva stokite i da zema mostra od niv.

Pobaruvawe na skladi{tarot i pravo na zalog^len 792

(1) Pokraj nadomestot za ~uvawe, skladi{tarot ima pravo na nadomest na tro{ocite {to bile potrebni za za~uvuvawe na stokite.

(2) Za svoite pobaruvawa od dogovorot za skladirawe i za drugite pobaruva-wa nastanati vo vrska so ~uvaweto na stokite toj ima zalo`no pravo nad tie stoki.

Podigawe na sto ki i proda`ba na nepodignati stoki^len 793

(1) Dava~ot na depozit moè stokite da gi podigne i pred dogovoreniot rok.

(2) Ako dava~ot na depozit ne gi podigne stokite po istekot na dogovoreniot rok ili po istekot na edna godina, ako ne e dogovoren rokot za ~uvawe, skla-di{tarot moè za negova smetka da gi prodade stokite na javna proda`ba, no e dolèn prethodno da go izvesti za svojata namera i da mu ostavi dopolnitelen rok od najmalku osum dena da gi podigne stokite.

Nedostatoci pri priemot na stoki^len 794

(1) Prima~ot na stoki e dolèn da gi pregleda stokite vo momentot na niv-noto prezemawe.

(2) Ako pri prezemaweto na stokite zabeleì nedostatoci, prima~ot e dol-èn vedna{ da go predupredi za toa skladi{tarot, inaku se smeta deka stokite se uredno primeni.

(3) Za nedostatocite na stokite {to ne moèle da se utvrdat vo momentot na prezemaweto, prima~ot e dolèn na siguren na~in da go izvesti skladi{tarot vo rok od sedum dena, smetaj}i od denot na prezemaweto na stokite, inaku se smeta deka stokite se uredno primeni.

Primena na pravilata za depozit^len 795

Vrz dogovorite za skladirawe soobrazno se primenuvaat pravilata za depo-zitot, dokolku so pravilata za skladirawe poi naku ne e regulirano.

Oddel 2SKLADI[NICA

Dol`nost za izdavawe skladi{nica^len 796

Skladi{tarot {to vrz osnova na zakonot e ovlasten za stokite primeni na skladirawe da izdade skladi{nica, dolèn e da mu ja izdade na dava~ot na depozit po negovo barawe.

Sostoj ki i sodrìna na skladi{ nicata^len 797

(1) Skladi{nicata se sostoi od priznanica i zalo`nica.(2) Priznanicata i zalo`nicata gi sodràt podatocite: naziv, odnosno ime i

zanimawe na dava~ot na depozit, negovo sedi{te odnosno ìveali{te, naziv i sedi{te na skladi{tarot, datum i broj na skladi{nicata, mesto kade se nao|a skladot, vid, priroda i koli~estvo na stokite, navod za toa do koj iznos se sto-kite osigureni, kako i drugi podatoci potrebni za raspoznavawe na stokite i za opredeluvawe na nivnata vrednost.

(3) Priznanicata i zalo`nicata moraat da se povikuvaat edna na druga.

Skladi{nica za delovi na stoki ^len 798

(1) Dava~ot na depozit moè da bara skladi{tarot da gi podeli stokite na opredeleni delovi i za sekoj del da mu izdade posebna skladi{nica.

(2) Ako ve}e dobil skladi{nica za celoto koli~estvo stoki, toj moè da ba-ra skladi{tarot da mu gi podeli stokite na opredeleni delovi i vo zamena za skladi{nicata {to ja dobil, da mu izdade posebni skladi{nici za sekoj odde-len del.

(3) Dava~ot na depozit moè da bara skladi{tarot da mu izdade skladi{ni-ca samo za eden del od zamenlivite stoki {to gi ostavil kaj nego.

Prava na imatelot na skladi{nicata^len 799

(1) Imatelot na skladi{nica ima pravo da bara da mu se predadat stokite ozna~eni vo nea.

(2) Toj moè da raspolaga so stokite ozna~eni vo skladi{nicata so prenesu-vawe na skladi{ nicata.

Prenesuvawe na priznanicata i zalo`nicata^len 800

(1) Priznanicata i zalo`nicata moàt da se prenesuvaat so indosament, za-edno ili oddelno.

(2) Pri sekoj prenos, na niv mora da bide zabeleàn datumot.(3) Po barawe od prima~ot na priznanicata ili zalo`nicata, prenosot vrz

nego }e se prepi{e vo registarot na skladot kade {to }e se zabeleì i negovo-to sedi{te, odnosno ìveali{te.

Prava na imatel na priznanica^len 801

(1) Prenosot na priznanicata bez zalo`nica mu dava na prima~ot pravo da bara da mu se predadat stokite samo ako mu go isplati na imatelot na zalo`ni-cata ili ako mu go poloì na skladi{tarot za imatelot na zalo`nicata izno-sot {to treba da mu bide isplaten na denot na stasanosta na pobaruvaweto.

(2) Imatelot na priznanica bez zalo`nica moè da bara stokite da se proda-dat, ako so postignatata cena moè da se isplati iznosot na koj ima pravo ima-telot na zalo`nica, so toa {to ostva reniot vi{ok da mu se predade nemu.

(3) Koga se raboti za zamenlivi predmeti, imatelot na priznanica bez za-lo`nica moè da bara skladi{tarot da mu predade eden del od stokite pod us-lov da mu poloì na skladi{tarot za smetka na imatelot na zalo`nica soodve-ten iznos vo pari.

Prava na imatel na zalo`nicata ^len 802

(1) Prenosot na zalo`nica bez priznanica mu dava na prima~ot pravo na za-log nad stokite.

(2) Pri prviot prenos, na zalo`nicata moraat da bidat zabeleàni nazivot,odnosno imeto i zanimaweto na doveritelot, negovoto delovno sedi{te odnos-no ìveali{te, iznosot na negovoto pobaruvawe, smetaj}i gi i kamatite i datu-mot na stasuvaweto.

(3) Prviot prima~ na zalo`nica e dolèn bez odlagawe da mu prijavi na skladi{tarot deka vrz nego e izvr{en prenos na zalo`nicata, a skladot e dol-èn da mu go prepi{e toj prenos vo svojot registar i na samata zalo`nica da za-beleì deka ovoj prepis e izvr {en.

(4) Bez izvr{uvawe na dejstvijata od stav (3) na ovoj ~len, zalo`nicata ne moè ponatamu da se prenesuva so indosament.

(5) Zalo`nicata {to ne go sodrì iznosot na pobaruvaweto na zalo`niot do-veritel, ja obvrzuva vo korist na zalo`niot doveritel celokupnata vrednost na predmetite navedena vo nea.

Protest poradi neisplatuvawe i proda`ba na stokite^len 803

(1) Imatelot na zalo`nica bez priznanica, komu ne }e mu bide isplateno vo rokot pobaruvaweto obezbedeno so zalo`nicata, dolèn e, pod zakana na gube-we na pravoto da bara isplata od prenesuva~ite, da podigne protest spored Za-konot za menica.

(2) Imatelot na zalo`nica koj podignal protest moè po istekot na osum de-na od stasanosta na pobaruvaweto da bara proda`ba na zaloènite stoki, a is-toto pravo mu pripa|a i na prenesuva~ot {to mu go isplatil na imatelot na za-lo`nica pobaruvaweto obezbedeno so zalo` nicata.

(3) Od iznosot postignat so proda`bata se izdvojuva potrebnata suma za na-miruvawe na tro{ocite na proda`bata, pobaruvawata na skladi{tarot od do-govorot za skladirawe i drugite negovi pobaruvawa nastanati vo vrska so os-tavenite stoki, potoa se isplatuva obezbedenoto pobaruvawe na imatelot na zalo`nicata, a ostatokot mu pripa|a na imate lot na priznanica.

Barawe ispla ta od prenesuva~ite na zalo`nicata^len 804

(1) Imatelot na zalo`nica moè da bara isplata od prenesuva~ot duri ako ne moèl da postigne celosno namiruvawe so proda`bata na zaloènite stoki.

(2) Ova barawe mora da bide podignato vo rokot opredelen vo Zakonot za me-nica za barawe sprema indosantite i toj rok po~nuva da te~e od denot koga e izvr{ena proda`bata na stokite.

(3) Imatelot na zalo`nica go gubi pravoto da bara isplata od prenesuva~ite ako ne pobara proda`ba na stokite najdocna vo rok od eden mesec od protestot.

Glava XXI

NALOGOddel 1

OP[TI OD REDBIPoim

^len 805(1) So dogovorot za nalog se obvrzuva nalogopri ma~ot sprema nalogodavecot

za negova smetka da prezeme opredeleni pravni raboti.(2) Istovremeno nalogopri ma~ot se ovlastuva za prezemawe na tie raboti.(3) Nalogopri ma~ot ima pravo na nadomest za svojot trud, osven ako e dogovo-

reno poinaku ili proizleguva od prirodata na me|usebniot odnos.

Lica dol`ni da odgovaraat na ponudatana nalogot^len 806

Toj {to se zanimava so vr{ewe tu|i raboti kako so zanimawe ili javno se nu-di za vr{ewe na tie raboti, dolèn e ako ne saka da go prifati ponudeniot na-log {to se odnesuva na tie raboti bez odlagawe za toa da ja izvesti drugata strana, inaku }e odgovara za {tetata {to ovaa bi ja pretrpela poradi toa.

O d d e l 2Izvr{uva we na nalogot kako glasiOBVRSKA NA NALOGOP RIMAÔT

^len 807 (1) Nalogopri ma~ot e dolèn da go izvr{i nalogot spored primenite upat-

stva so vnimanie na dobar stopanstvenik, odnosno dobar doma}in, ostanuvaj}i vo negovite granici i vo s# da vnimava za interesite na nalogodavecot i da se rakovodi so niv.

(2) Koga nalogopri ma~ot smeta deka izvr{uvaweto na nalogot spored dobie-nite upatstva bi bilo od {teta za nalogodava~ot, toj e dolèn da go svrti kon toa negovoto vnimanie i da bara novi upatstva.

(3) Ako nalogodavecot ne dal opredeleni upatstva za rabota {to treba da se izvr{i, nalogoprima~ot e dolèn, rakovodej}i se od interesite na nalogodave-cot da postapi kako dobar stopanstvenik odnosno dobar doma}in, a ako e nalogot bez nadomest, kako {to bi postapil vo istite okolnosti vo sopstvena rabota.

Otstapuvawe od nalogot i upatstvata^len 808

(1) Od dobieniot nalog i upatstva nalogoprima~ot moè da otstapi samo so soglasnost od nalogodavecot, a koga poradi nedostig na vreme ili od nekoja druga pri~ina ne e mo`no da se bara soglasnost od nalogodavecot, toj moè da otstapi od nalogot i upatstvata samo ako spored procenata na site okolnosti moèl osnovano da smeta deka toa go baraat interesite na nalogodavecot.

(2) Ako nalogopri ma~ot gi pre~ekori granicite na nalogot ili otstapi od do-bienite upatstva von slu~ajot predviden vo stav (1) na ovoj ~len nema da se

smeta za nalogoprima~, tuku za rabotovoditel bez nalog osven ako nalogodave-cot dopolnitelno go odobri ona {to go storil.

Zamena^len 809

(1) Nalogoprima~ot e dolèn da go izvr{i nalogot li~no.(2) Toj moè da mu go doveri izvr{uvaweto na nalogot samo ako nalogodave-

cot go dozvolil toa, kako i ako e na toa prinuden od okolnostite.(3) Vo tie slu~ai toj odgovara samo za izborot na zamenikot i za upatstvata

{to mu gi dal.(4) Vo drugite slu~ai toj odgovara za rabotata na zamenikot, kako i za slu~aj-

noto propa|awe ili o{tetuvawe na predmetite {to bi se slu~ile kaj zameni-kot.

(5) Nalogodavecot moè vo sekoj slu~aj da bara neposredno od zamenikot iz-vr{uvawe na obvrskite od nalogot.

Polagawe smetka^len 810

Za izvr{ena rabota nalogoprima~ot e dolèn da poloì smetka i da mu go predade bez odolùvawe na nalogodavecot seto ona {to go primil vrz osnova na vr{ewe na doverenite raboti, bez ogled na toa dali ona {to go primil zanalogodavecot mu bilo dolèno na ovoj ili ne.

Podnesuvawe izve{taj^len 811

Nalogoprima~ot e dolèn na barawe od nalogodavecot da mu podnese izve{-taj za sostojbata na rabotite i da mu poloì smetka i pred opredelenoto vreme.

Odgovornost za upotre bata na parite na nalogodavecot

^len 812 Ako nalogopri ma~ot se sluèl za svoite potrebi so pari {to gi primil za

nalogodavecot, dolèn e da plati kamata smetaj}i od denot na upotrebata, a na drugite pari {to gi dolì a ne gi predal na vreme, zatezna kamata, smetaj}i od denot koga bil dolèn da gi predade.

Solidarna odgovornost na nalogoprima~ite^len 813

Ako nekoja rabota im e doverena na nekolkumina so ist nalog da ja vr{at za-edni~ki, tie odgovaraat solidarno za obvrskite od toj nalog, ako ne e dogovore-no ne{to dru go.

O d d e l 3

OBVRS KI ZA NALOGO DAVECOT

Avansirawe pari^len 814

Nalogodavecot e dolèn na barawe na nalogopri ma~ot da mu dade izvesna suma pari za predvidenite izda toci.

Nadomest na tro{o ci i prezemawe na obvrskite^len 815

(1) Nalogodavecot e dolèn da mu gi nadomesti na nalogoprima~ot duri i ako negoviot trud bez negova vina nemal uspeh, site potrebni tro{oci {to gi nap-ravil za izvr{uvaweto na nalogot, so kamata od denot koga se napraveni.

(2) Toj e dolèn da gi prezeme obvrskite {to nalogopri ma~ot gi zel vrz sebe vr{ej}i gi od svoe ime rabotite {to mu se dovereni, ili na nekoj drug na~in da go oslobodi od niv.

Nadomest na {teta ^len 816

Nalogodavecot e dolèn da mu ja nadomesti na nalogopri ma~ot {tetata {to ja pretrpel ovoj bez svoja vina vo vr{eweto na nalogot.

Visina na nadomestot^len 817

Ako ne e dogovoreno poinaku, nalogodavecot dolì nadomest vo voobi~aena visina, a ako za toa ne postoi obi~aj, toga{ spravedliv nadomest.

Isplata na nadomestot^len 818

(1) Dokolku ne e dogovoreno poinaku, nalogodavecot e dolèn da mu go ispla-ti na nalogopri ma~ot nadomestot po izvr {enata rabota.

(2) Ako nalogopri ma~ot bez svoja vina samo delumno go izvr{il nalogot, ima pravo na srazmeren del od nadomestot.

(3) Vo slu~aj koga odnapred dogovoreniot nadomest bi bil vo o~igleden nes-razmer so napravenite uslugi, nalogodavecot moè da bara negovo namaluvawe.

Pravo na zalog^len 819

Zaradi obezbeduvawe na nadomestot i na tro{ocite, nalogopri ma~ot ima pravo na zalog nad podvini te predmeti na nalogodavecot {to gi dobil vrz os-nova na nalogot, kako i nad pari~nite iznosi {to gi naplatil za smetka na na-logodavecot.

Solidarna odgovornost na nalogodavcite^len 820

Ako pove}emina mu doverile na nalogopri ma~ot izvr{uvawe na nalog, tie mu odgovaraat solidarno.

Oddel 4Prestanuvawe na nalogot


(1) Nalogodavecot moè da se otkaè od dogovorot.(2) Vo slu~aj na otkaùvawe od dogovorot vo koj na nalogopri ma~ot mu pripa-

|a nadomest za negoviot trud, nalogodavecot e dolèn da mu isplati na nalo-gopri ma~ot soodveten del od nadomestot i da mu ja nadomesti {tetata {to ja pretrpel so otkaùvaweto od dogovorot, ako za otkaùvaweto nemalo osnovani pri~ini.

Otkaz^len 822

(1) Nalogoprima~ot moè da se otkaè od nalogot koga saka, samo ne vo nevreme.

(2) Toj e dolèn da mu ja nadomesti na nalogodavecot {tetata {to ja pretr-pel ovoj poradi otkazot na nalogot vo nevreme, osven koga za otkazot postoele osnovani pri~ini.

(3) Nalogoprima~ot e dolèn da gi prodolì po otkazot rabotite {to ne tr-pat odlagawe, dodeka nalogodavecot ne }e bide vo mo`nost da ja prezeme gri-àta za niv.

Smrt, prestanuvawe na pravnoto lice^len 823

(1) Nalogot prestanuva so smrtta na nalogoprima~ot.(2) Naslednicite na nalogopri ma~ot se dol`ni za negovata smrt da go izves-

tat {to pobrgu nalogodavecot i da prezemat {to e potrebno za za{tita na nego-

vite interesi, dodeka ne }e bide vo sostojba samiot da ja prezeme griàta za niv.

(3) Nalogot prestanuva so smrtta na nalogodavecot samo ako e taka dogovore-no ili ako nalogopri ma~ot go primil nalogot so ogled na svoite li~ni odnosi so nalogodavecot.

(4) Vo toj slu~aj nalogopri ma~ot e dolèn da gi prodolì doverenite raboti, ako inaku bi nastapila {teta za naslednicite, dodeka ovie ne }e bidat vo monost s amite da ja prezemat griàta za niv.

(5) Ako nalogodavecot ili nalogopri ma~ot e nekoe pravno lice, nalogot prestanuva koga toa lice }e prestane da postoi.

Ste~aj, li{uva we od delovnata sposobnost^len 824

Nalogot prestanuva koga nalogodavecot, ili nalogoprima~ot }e padne pod ste~aj ili }e bide napolno ili delumno li{en od delov nata sposobnost.

Moment na prestanuvaweto na nalogot^len 825

(1) Koga nalogodavecot se otkaàl od dogovorot, kako i koga umrel ili pad-nal pod ste~aj, ili napolno ili delumno e li{en od delovnata sposobnost, na-logot prestanuva vo momentot koga nalogopri ma~ot doznal za nastanot poradi koj presta nuva nalogot.

(2) Koga na nalogoprima~ot mu e izdadeno pismeno polnomo{no, dolèn e da go vrati po pres tanuvawe na nalogot.

Isklu~oci^len 826

Koga nalogot e daden za da moè nalogopri ma~ot da postigne ispolnuvawe na nekoe svoe pobaruvawe od nalogodavecot, nalogodavecot ne moè da se otkaè od dogovorot i nalogot ne prestanuva ni so smrtta, ni so ste~aj na nalogodave-cot ili nalogoprima~ot ni koga eden od niv }e bide napolno ili delumno li-{en od delovnata sposobnost.

Glava XXII

KOMI SION

Oddel 1

Poim^len 827

(1) So dogovorot za komision se obvrzuva komisionerot za nadomest (provizi-ja) da izvr{i od svoe ime i za smetka na komitentot edna ili pove}e raboti {to mu gi doveruva komitentot.

(2) Komisionerot ima pravo na nadomest i koga ovoj ne e dogovoren.

Primena na pravilata za dogovorot za nalog^len 828

Vrz dogovorot za komision soobrazno se primenuvaat pravilata za nalo-got, dokolku so pravilata za komi sionot poinaku ne e opre deleno.

Sklu~uvawe rabo ta pod uslovi razli~ni od nalogot^len 829

(1) Ako komisionerot sklu~il nekoja rabota pod nepovolni uslovi od onie opredeleni so nalogot koga toa ne go smeel, dolèn e da mu ja nadomesti na ko-mitentot razlikata, kako i pri~inetata {teta.

(2) Vo slu~aj od stav (1) na ovoj ~len, komitentot moè da odbie da ja pri-fati sklu~enata rabota pod uslov za toa vedna{ da go izvesti komisionerot.

(3) Komitentot go gubi toa pravo ako komisionerot pokaè gotovnost vedna{ da mu ja isplati razlikata i da mu ja nadomesti pri~inetata {teta.

(4) Ako rabotata e sklu~ena pod popovolni uslovi od onie opredeleni so na-logot, seta taka postignata korist mu pripa|a na komitentot.

Proda`ba na stoki na prezadolèno lice^len 830

Komisionerot mu odgovara na komitentot za {tetata ako mu prodal stoki na lice za ~ija prezadolènost znael ili moèl da znae.

Koga sami ot komisioner kupuva stoki od komi tentot

ili mu prodava svoi stoki^len 831

(1) Komisionerot komu mu e dovereno da prodade ili da kupi nekoi stoki ko-tirani na berzata ili na pazarot moè, ako mu go dozvolil komitentot, da gi zadrì stokite za sebe kako kupuva~, odnosno da gi ispora~a kako prodava~, po cenata vo vreme na izvr{uvaweto na doverenata rabota.

(2) Vo toj slu~aj me|u komisionerot i komitentot nastapuvaat odnosi od dogo-vorot za proda`ba.

(3) Ako berzanskata, odnosno pazarnata cena i cenata {to ja opredelil komi-tentot ne se soglasuvaat, komisionerot-prodava~ ima pravo na pomalata od ovie dve ceni, a komisionerot - kupuva~ e dolèn da ja plati pogolemata.

Oddel 2OBVRS KI NA KOMISIONEROT

ûvawe i osiguru vawe^len 832

(1) Komisionerot e dolèn da gi ~uva doverenite stoki so vnimanie na dobar stopanstvenik.

(2) Toj odgovara i za slu~ajnoto propa|awe ili o{tetuvawe na stokite ako ne gi osiguril, a spored nalogot bil dolèn toa da go stori.

Izvestuvawe za sostojba ta na primeni stoki^len 833

(1) Pri prezemaweto od prevoznikot na stokite {to mu gi ispratil komiten-tot, komisionerot e dolèn da ja utvrdi nivnata sostojba i da go izvesti bez odlagawe komitentot za denot na pristignuvaweto na stokite, kako i za vidli-vite o{tetuvawa ili kusokot, inaku }e odgovara za {tetata {to poradi toa propu{tawe bi nastanala za komitentot.

(2) Toj e dolèn da gi prezeme site potrebni merki zaradi za~uvuvawe na pravata na komitentot sprema odgovornoto lice.

Izvestuvawe za promenite na stoki^len 834

Komisionerot e dolèn da go izvesti komitentot za site promeni na stokite poradi koi tie bi moèle da zagubat od svojata vrednost, a ako nema vreme za ~ekawe na negovite upatstva ili ako toj odolùva so davaweto upatstva, vo slu~aj na opasnost od pozna~itelno o{tetuvawe na stokite, komisionerot e dolèn da gi prodade na najpogoden na~in.

Soop{tuvawe na komitentot imeto na sodogovara~ot

^len 835 (1) Komisionerot e dolèn da mu soop{ti na komitentot so koe lice ja izvr-

{il rabotata {to mu ja doveril komitentot.(2) Ova pravilo ne vaì vo slu~aj na proda`ba na podvini pred meti koja se

vr{i preku ko misionite prodavnici, osven ako poinaku ne e dogovoreno.


(1) Komisionerot e dolèn da poloì smetka za izvr{enata rabota bez ne-potrebno odlagawe.

(2) Toj e dolèn da mu go predade na komitentot seto {to go primil vrz osno-va na rabotata izvr {ena za negova smetka.

(3) Komisionerot e dolèn da gi prenese vrz komitentot pobaruvawata i dru-gite prava {to gi steknal sprema tretiot so koj ja izvr{il rabotata od svoe ime i za negova smetka.

Delkredere^len 837

(1) Komisionerot odgovara za ispolnuvaweto na obvrskite na svojot sodogova-ra~ samo ako posebno garantiral deka toj svoite obvrski }e gi ispolni (delkre-dere), vo koj slu~aj toj odgovara solidarno so nego.

(2) Komisionerot koj garantiral za ispolnuvaweto na obvrskite na svojot so-dogovora~ ima pravo i na poseben nadomest (delkredere provizija).

Oddel 3

OBVRSKI NA KOMITENTOT

Nadomest (provizija)^len 838

(1) Komitentot e dolèn da mu isplati na komisionerot nadomest koga }e bi-de izvr{ena rabotata {to ja izvr{il komisionerot, kako i ako izvr{uvaweto na rabotata bide spre~eno od nekoja pri~ina za koja odgovara komitentot.

(2) Vo slu~aj na postapno izvr{uvawe, komisionerot moè da bara srazmeren del od nadomestot po sekoe delumno ispolnuvawe.

(3) Ako ne dojde do izvr{uvawe na sklu~enata rabota od pri~ini za koi ne odgovaraat ni komisionerot ni komitentot, komisionerot ima pravo na soodve-ten nadomest za svojot trud.

(4) Komisionerot {to postapil ne~esno sprema komitentot nema pravo na na-domest.


(1) Ako iznosot na nadomestot ne e opredelen so dogovor ili tarifa na komi-sionerot mu pripa|a nadomest spored izvr{enata rabota i postignatiot rezul-tat.

(2) Ako vo dadeniot slu~aj nadomestot e nesrazmerno golem sprema izvr{ena-ta rabota i postignatiot rezultat, sudot moè na barawe od komitentot da go namali na spravedliv iznos.


(1) Komitentot e dolèn da mu gi nadomesti na komisionerot tro{ocite {to bile potrebni za izvr{uvawe na nalogot, so kamata od denot koga se napraveni.

(2) Komitentot e dolèn da mu dade na komisionerot poseben nadomest za upotrebata na negovite skladovi i transportni sredstva, ako toj ne e opfaten so nadomestot za izvr{uvawe na rabotata.

Avansi rawe pari na komisionerot^len 841

Ako so dogovorot za komision ne e opredeleno ne{to drugo, komitentot ne e dolèn da mu avansira na komisionerot potrebni sredstva za izvr{uvawe na doverenata rabota.

Oddel 4

ZALO@NO PRA VO

^len 842(1) Komisionerot ima pravo na zalog nad predmetite {to se predmet na dogo-

vorot za komision dodeka tie predmeti se nao|aat kaj nego, ili kaj nekoj koj gi drì za nego ili dodeka toj ima vo racete isprava so pomo{ na koja moè da raspolaga so niv.

(2) Od vrednosta na tie predmeti komisionerot moè da gi naplati pred dru-gite doveriteli na komitentot svoite pobaruvawa vrz osnova na site komisio-ni raboti so komitentot, kako i vrz osnova na zaemite i avansite dadeni na ko-mitentot, bez ogled na toa dali nastanale vo vrska so tie predmeti ili so ne-koi drugi.

(3) Pravo na prvenstvena naplata ima komisionerot od pobaruvawata {to iz-vr{uvaj}i go nalogot, gi steknal za smetka na komitentot.

Oddel 5

ODNOSI SO TRE TI LICA

Prava na komitentot na pobaruvawa od rabota so tret

^len 843 (1) Komitentot moè da bara ispolnuvawe na pobaruvawata od rabotata {to

komisionerot ja sklu~il so tret za negova smetka duri otkako komisionerot }e mu gi otstapi.

(2) Vo pogled na odnosite na komitentot so komisionerot i so negovite dove-riteli, ovie pobaruvawa od svoeto nastanuvawe se smetaat kako pobaruvawe na komitentot.

Ograni~uvawe na pravata na doveritelite na komisioner

^len 844Doveritelite na komisionerot ne moàt zaradi naplata na svoite pobaruva-

wa, ni vo slu~aj na negov ste~aj, da prezemat merki na izvr{uvawe vrz pravata i predmetite {to komisionerot, izvr{uvaj}i go nalogot, gi steknal od svoe ime, no za smetka na komitentot, osven ako se raboti za pobaruvawa nastanati vo vrska so steknuvaweto na tie prava i predmeti.

Ste~aj na komisioner^len 845

(1) Vo slu~aj na ste~aj na komisioner, komitentot moè da bara odla~uvawe od ste~ajnata masa na predmetite {to mu gi predal na komisionerot zaradi proda`ba za negova smetka, kako i na predmetite {to komisionerot gi nabavil za negova smetka.

(2) Vo istiot slu~aj komitentot moè da bara od tretiot komu komisionerot mu gi predal predmetite, da mu ja isplati nivnata cena, odnosno nejziniot u{te neisplaten del.

Glava XXIII

DOGO VOR ZA TRGOVSKO ZASTAPUVAWE

Oddel 1

Poim^len 846

(1) So dogovorot za trgovsko zas tapuvawe se obvrzuva zastapnikot postojano da se griì treti lica da sklu~uvaat dogovori so negoviot nalogodavec i vo

taa smisla posreduva me|u niv i nalogodavecot, kako i spo red dobienoto ovlas-tuvawe, da sklu~uva dogovori so treti lica od ime i za smetka na nalogodave-cot, a ovoj se obvrzuva za sekoj sklu~en dogovor da mu isplati opredelen nado-mest (provizija).

(2) Nalogodavecot moè da ima na isto podra~je za ist vid raboti pove}e zastapnici.

(3) Eden zastapnik ne moè bez soglasnost od nalogodavecot da prezeme ob-vrska da raboti na isto pod ra~je i za ist vid raboti za drug nalogodavec.

Forma^len 847

Dogovorot za trgovsko zas tapuvawe mora da bide sklu~en vo pismena forma.

Sklu~uvawe dogovori od imeto na nalogodavecot^len 848

Zastapnikot moè da sklu~uva dogovori od imeto i za smetka na svojot nalo-godavec, ako za toa dobil od nego posebno ili generalno ovlastuvawe.

Primawe na ispolnuvaweto^len 849

Zastapnikot ne moè da bara ni da primi ispolnuvawe na pobaruvawe na svojot nalogodavec, ako za toa ne e poseb no ovlasten.

Izjavi na zastapnikot za nalogodavecot^len 850

Koga dogovorot e sklu~en so posreduvawe na zastapnikot, toga{ sodogovara-~ot na nalogodavecot moè polnovano da mu pra vi na zastapnikot izjavi {to se odnesuvaat na nedostatocite na predmetot na dogovorot, kako i drugi izjavi vo vrska so toj dogovor, zaradi za~uvuvawe ili vr{ewe na pravata od dogovo-rot.

Izjavi od imeto na nalogodavecot^len 851

Zastapnikot e ovlasten zaradi za~uvuvawe na pravata na svojot nalogodavec da mu dava potrebni izjavi na negoviot sodogovara~.

Merki za obez beduvawe^len 852

Zaradi za{tita na interesite na zalogodavecot, zastapnikot moè da bara prezemawe na potrebni merki za obezbeduvawe.

Oddel 2

OBVRS KI NA ZASTAPNIKOT

Grià za interesite na nalogodavecot^len 853

(1) Zastapnikot e dolèn da se griì za interesite na nalogodavecot i vo site raboti, {to gi prezema e dolèn da postapi so vnimanie na dobar stopans-tvenik.

(2) Pritoa e dolèn da se pridrùva kon upatstvata {to mu gi dal nalogoda-vecot.

(3) Toj e dolèn da mu gi dava na nalogodavecot site potrebni izvestuvawa za pazarnata situacija, osobeno onie {to se od zna~ewe za sekoja oddelna rabo-ta.

U~estvuvawe vo sklu~uvaweto na raboti^len 854

Zastapnikot e dolèn da u~estvuva, spored upatstvata od nalogodavecot ili sklu~uvaweto na raboti i toa do nivnoto celosno zavr{uvawe.

ûvawe na delovni tajni^len 855

(1) Zastapnikot e dolèn da gi ~uva delovnite tajni na svojot nalogodavec za koi doznal vo vrska so dogovorenata rabota.

(2) Toj odgovara ako gi iskoristi ili na drug mu gi otkrie i po prestanuvawe-to na dogovorot za trgovsko zas tapuvawe.

Vra}awe na predmeti dadeni na upotreba ^len 856

Po prestanuvaweto na dogovorot za trgovsko zas tapuvawe, zastapnikot e dol-èn da mu gi vrati na nalogodavecot site predmeti {to mu gi predal toj na upotreba za vreme na traeweto na dogovorot.

Poseben slu~aj na odgovornost^len 857

(1) Zastapnikot odgovara pred nalogodavecot za ispolnuvawe na obvrskite od dogovorot za ~ie sklu~uvawe posreduval ili {to spored ovlastuvaweto gi sklu~i od imeto na nalogodavecot, samo ako za toa posebno pismeno garantiral.

(2) Vo toj slu~aj toj ima pravo i na po seben nadomest (delkredere provizija).

Oddel 3

OBVRS KI NA NALOGO DAVECOT

Materijal i dokumentacija^len 858

Koga za vr{ewe na negovite raboti na zastapnikot mu e potreben materijal ili opredelena dokumentacija, nalogodavecot e dolèn toa da mu go stavi na raspolagawe.


(1) Nalogodavecot moè spored svoeto mislewe da go prifati ili da go ot-frli sklu~uvaweto na dogovorot podgotven od strana na zastapnikot, no e dol-èn da go izvesti zastap nikot za svojata odluka bez odlagawe.

(2) Nalogodavecot e dolèn bez odlagawe da go izvesti zastapnikot za pot-rebata obemot na rabotite sklu~eni so negovo posreduvawe da se svede na po-mala mera otkolku {to zastapnikot moèl osnovano da o~ekuva za da ja namali toj navreme svojata pretpriem~ivost vo soodvetna mera, inaku toj pred nego }e odgovara za pretrpenata {teta.

Nadomest (provizija)^len 860

(1) Nalogodavecot e dolèn da mu isplati na zastapnikot nadomest za dogo-vorite sklu~eni so negovoto posreduvawe, kako i za dogovorite {to samiot zastapnik gi sklu~il, ako za toa bil ovlasten.

(2) Zastapnikot ima pravo na nadomest i za dogovorite {to gi sklu~il nalo-godavecot neposredno so klienti {to gi na{ol zastapnikot

Steknuvawe pravo na nadomest^len 861

Dokolku me|u dogovornite strani ne e dogovoreno poinaku, zastapnikot stek-nuva pravo na nadomest koga }e bide izvr{en dogovorot, no toa pravo mu pripa-|a i koga dogovorot }e ostane neizvr{en, ako do toa do{lo od pri~ina {to e na stranata na nalogodavecot.


(1) Ako iznosot na nadomestot ne e opredelen so dogovor ili so tarifa, zas-tapnikot ima pravo na voobi~aeniot nadomest.

(2) Ako vo dadeniot slu~aj nadomestot e nesrazmerno golem sprema naprave-nata usluga, sudot moè na barawe od nalogodavecot da go namali na spraved-liv iznos.

Poseben nadomest^len 863

Zastapnikot koj po ovlastuvawe od nalogodavecot izvr{il naplata na nekoe negovo pobaruvawe, ima pravo na poseben nadomest od naplatenata suma.

Tro{oci^len 864

(1) Zastapnikot nema pravo na nadomest na tro{ocite {to proizleguvaat od redovnoto vr{ewe na posredni~ki raboti, osven ako e dogovoreno poinaku.

(2) Toj ima pravo na nadomest na posebnite tro{oci {to gi napravil vo ko-rist na nalogodavecot ili po negov nalog.

Oddel 4

ZALO@NO PRA VO

^len 865 Zaradi obezbeduvawe naplata na svoite stasani pobaruvawa nastanati vo

vrska so dogovorot, zastapnikot ima pravo na zalog nad sumite {to gi naplatil za nalogodavecot po negovo ovlastuvawe, kako i nad site predmeti na nalogo-davecot {to vo vrska so dogovorot gi primil od nalogodavecot ili od nekoj drug, dodeka se nao|aat kaj nego, ili kaj nekoj {to gi drì za nego ili dodeka ima vo racete isprava so pomo{ na koja mo è da raspolaga so niv.

Oddel 5

PRESTANUVAWE NA DOGOVOR

Raskinuvawe na dogovorot sklu~en za neopredeleno vreme

^len 866 (1) Koga traeweto na dogovorot za trgovsko zas tapuvawe ne e opredeleno so

dogovor, nitu od okolnostite na rabotata moè da se opredeli, sekoja strana moè da go raskine dogovorot kon krajot na sekoe kalendarsko trimese~je.

(2) Otkazot mora da & bide soop{ten na drugata strana najmalku eden mesec pred istekot na kalendarskoto trimese~je, a ako dogovorot trael tri godini, otkazot mora da & bide soop{ten dva meseca pred istekot na kalendarskoto trimese~je.

(3) Dogovornite strani moàt poinaku da gi opredelat rokovite za otkaz i prestanuvawe na dogovorot, no me|u otkazot i prestanuvaweto na dogovorot mo-ra da bide ostaven rok od najmalku eden mesec.

Raskinuvawe na dogovorot bez otkazen rok^len 867

(1) Od seriozni pri~ini sekoja strana moè, naveduvajki gi tie pri~ini, da go raskine dogovorot bez otkazen rok.

(2) Ako izjavata za raskinuvawe e dadena bez seriozni pri~ini, taa }e se smeta kako otkaz so redoven otkazen rok.

(3) Zastapnikot koj poradi neosnovan otkaz ja prekinal svojata dejnost ima pravo na nadomest na {teta poradi zagubenata provizija, a ako toj neosnovano go otkaàl dogovorot, pravoto na nadomest na {teta mu pripa|a na nalogodove-cot.

(4) Neosnovaniot otkaz & dava pravo na drugata strana da go raskine dogovo-rot bez otkazen rok.

Prestanuvawe na dogovorot sklu~en za opredeleno vreme

^len 868 (1) Koga dogovorot za trgovsko zas tapuvawe e sklu~en za opredeleno vreme,

toj prestanuva so samiot istek na op redelenoto vreme.(2) Ako takviot dogovor se prodolì premol~eno }e se smeta ponatamu kako

dogovor sklu~en za neopredeleno vreme.

Glava XXIVPOSREDUVAWE

Oddel 1

OP[TI OD REDBI

Poim^len 869

So dogovor za posreduvawe se obvrzuva posrednikot da nastojuva da naj-de i da dovede vo vrska so nalogodavecot lice koe so nego bi pregovaralo za sklu~uvawe na opredelen dogovor, a nalogodavecot se obvrzuva da mu isplati opredelen nadomest ako toj dogovor bide sklu~en.

Primena na odredbite od Zakonot za dogovor za delo ^len 870

Koga e dogovoreno deka posrednikot }e ima pravo na opredelen nadomest i ako negovoto nastojuvawe ostane bez rezultat, za takviot dogovor }e se sudi spored odredbite {to vaàt za dogovorot za delo.

Primawe na ispolnuvawe^len 871

(1) Nalogot za posreduvawe ne sodrì ovlastuvawe za posrednikot da primi za nalogodavecot ispolnuvawe na obvrskata od dogovorot sklu~en so negovo posreduvawe.

(2) Zatoa e potrebno posebno pismeno polnomo{no.

Otpovikuvawe na nalog za posreduvawe^len 872

Nalogodavecot moè da go otpovika nalogot za posreduvawe sekoga{ koga sa-ka, ako od toa ne se otkaàl i pod uslov otpovikuvaweto da ne e sprotivno na sovesnosta.

Otsustvo na obvrskata za nalogodavecot da go sklu~i dogovorot^len 873

Nalogodavecot ne e dolèn da pristapi kon pregovori za sklu~uvawe na do-govor so liceto koe go na{ol posrednikot, nitu da sklu~i so nego dogovor pod uslovite {to mu gi soop{til na posrednikot, no }e odgovara za {tetata ako postapil sprotivno na sovesnosta.

Oddel 2

OBVRS KI NA POSREDNIKOTObvr ska da se bara prilika

^len 874 (1) Posrednikot e dolèn so vnimanie na dobar stopanstvenik da bara pri-

lika za sklu~uvawe na opredelen dogovor i da mu ukaè za nea na nalogodave-cot.

(2) Posrednikot e dolèn da posreduva vo pregovorite i da nastojuva da doj-de do sklu~uvawe na dogovor ako za toa se obvrzal posebno.

(3) Toj ne odgovara ako i pokraj potrebnata gri`livost ne uspee vo svoeto nastojuvawe.

Obvrska za izvestuvawe^len 875

Posrednikot e dolèn da go izvesti nalogodavecot za site okolnosti od zna-~ewe za namislenata rabota koi mu se pozna ti ili morale da mu bidat poznati.

Odgovornost na posrednikot^len 876

(1) Posrednikot odgovara za {tetata {to bi ja pretrpela ednata ili drugata strana me|u koi posreduval, a koja bi se slu~ila poradi toa {to posreduval, za delovno nesposobno lice za ~ija nesposobnost znael ili moèl da znae, ili za lice za koe znael ili moral da znae deka ne }e moè da gi izvr{i obvrskite od toj dogovor i voop{to za sekoja {teta nastanata po negova vina.

(2) Posrednikot odgovara za {tetata {to bi nastanala za nalogodavecot po-radi toa {to bez dozvola od nalogodavecot izvestil nekoj tret za sodrìnata na nalogot, za pregovorite ili za uslovite na sklu~eniot dogovor.

Posred ni~ki dnevnik i list^len 877

Posrednikot e dolèn vo posebna kniga (posredni~ki dnevnik) da gi zabele-ì su{testvenite podatoci za dogovorot {to e sklu~en so negovo posreduvawe i da izdade izvod od taa kniga potpi{an od negova strana (posredni~ki list).

Oddel 3OBVRS KI NA NALOGO DAVECOT

Nadomest^len 878

(1) Posrednikot ima pravo na nadomest i koga ne e dogovoren.(2) Ako visinata na nadomestot ne e opredelena nitu so tarifa ili so nekoj

drug op{t akt, nitu so dogovor a nitu so obi~aj, }e ja opredeli sudot spored pos-rednikoviot trud i napravenata usluga.

(3) Dogovoreniot posredni~ki nadomest sudot moè da go namali na barawe od nalogodavecot, ako najde deka preterano e visok so ogled na posrednikoviot trud i napravenata usluga.

(4) Namaluvawe na dogovoreniot nadomest ne moè da se bara ako mu e ispla-ten na posrednikot po sklu~uvaweto na dogovorot za koj posreduval toj.

Koga posrednikot steknuva pravo na nadomest^len 879

(1) Posrednikot steknuva pravo na nadomest vo momentot na sklu~uvaweto na dogovorot za koj posreduval, ako ne e dogovoreno ne{to dru go.

(2) Ako dogovorot e sklu~en pod odloèn uslov, posrednikot steknuva pravo na nadomest duri koga }e se ostvari uslovot.

(3) Koga dogovorot e sklu~en pod raskinliv uslov, ostvaruvaweto na uslovot nema vlijanie vrz posrednikovoto pravo na nadomest.

(4) Vo slu~aj na nevanost na do govorot, posrednikot ima pravo na nadomest ako pri~inata za neva` nosta ne mu bila poz nata.


(1) Posrednikot nema pravo na nadomest na tro{ocite napraveni vo izvr{u-vaweto na nalogot, osven koga e toa dogovoreno.

(2) Ako so dogovorot mu e priznato pravoto na nadomest na tro{ocite, toj ima pravo na toj nadomest i vo slu~aj koga dogovorot ne e sklu~en.

Posre duvawe za dvete strani^len 881

(1) Dokolku poinaku ne e dogovoreno, posrednikot koj dobil nalog za posredu-vawe od dvete strani moè da bara od sekoja strana samo polovina od posred-ni~kiot nadomest i nadomest na polovinata od tro{ocite, ako nadomestot na tro{ocite e dogovoren.

(2) Posrednikot e dolèn da se griì so vnimanie na dobar stopanstvenik za interesite na dvete strani me|u koi posreduva.

Gubewe na pravoto na nadomest^len 882

Posrednikot koj sprotivno na dogovorot ili sprotivno na interesite na svo-jot nalogodavec, raboti za drugata strana, go gubi pravoto na posredni~ki nado-mest i na nadomest na tro{ocite.

Glava XXVEKSPEDIRAWE ({pedicija)

Oddel 1

OP[TI OD REDBI

Poim^len 883

(1) So dogovorot za ekspedirawe se obvrzuva ekspeditorot da sklu~i, zaradi prevoz na opredelen predmet od svoe ime i za smetka na nalogodavecot, dogo-vor za prevoz i drugi dogovori potrebni za izvr{uvawe na prevozot, kako i da gi izvr{i drugite voobi~aeni raboti i dejstvija, a nalogodavecot se obvrzuva da mu isplati opredelen nadomest.

(2) Ako so dogovorot e predvideno, ekspeditorot moè da sklu~uva dogovor za prezoz i da prezema drugi pravni dejstvija od imeto i za smetka na nalogoda-vecot.


Nalogodavecot moè da se otkaè od dogovorot po svoja volja, no vo toj slu-~aj e dolèn na ekspeditorot da mu gi nadomesti site tro{oci {to gi imal do-toga{ i da mu isplati srazmeren del od nadomestot za dotoga{nata rabota.

Primena na pravilata za dogovorot za komision, odnosno za trgovsko zastapuvawe

^len 885 Vrz odnosite na nalogodavecot i ekspeditorot {to ne se uredeni vo ovaa

glava soobrazno se primenuvaat pravilata za dogovorot za komision, odnosno za trgovsko zas tapuvawe.

Oddel 2

OBVRS KI NA EKSPEDITOROT

Predupreduvawe za nedostatocite na nalogot^len 886

Ekspeditorot e dolèn da go predupredi nalogodavecot za nedostatocite vo negoviot nalog, osobeno za onie {to go izloùvaat na pogolemi tro{oci ili na {teta.

Predupreduvawe za nedostatocite na pakuvaweto^len 887

Ako predmetot ne e zapakuvan ili inaku ne e podgotven za prevoz kako {to treba, ekspeditorot e dolèn da go predupredi nalogodavecot za tie nedosta-toci, a koga ~ekaweto da gi otstrani nalogodavecot bi bilo od {teta za nego, ekspeditorot e dolèn da gi otstrani na smetka na nalogodavecot.

ûvawe na inte resite na nalogodavecot^len 888

(1) Ekspeditorot e dolèn vo sekoja prilika da postapi kako {to toa go ba-raat interesite na nalogodavecot i so vnimanie na dobar stopanstvenik.

(2) Toj e dolèn bez odlagawe da go izvesti nalogodavecot za o{tetuvaweto na predmetite, kako i za site nastani od zna~ewe za nego i da gi prezeme site potrebni merki zaradi za~uvuvawe na negovite prava sprema odgovornoto lice.

Postapuvawe spored upatstvata na nalogodavecot^len 889

(1) Ekspeditorot e dolèn da se pridrùva kon upatstvata za pravecot na patot, za sredstvata i na~inot na prevozot, kako i kon drugite upatstva dobie-ni od nalogodavecot.

(2) Ako ne e mo`no da se postapi spored upatstvata sodràni vo nalogot, ek-speditorot e dolèn da bara novi upatstva, a ako za toa nema vreme ili e toa nevozmono, ek speditorot e dolèn da postapi kako {to toa go baraat intere-site na nalogodavecot.

(3) Za sekoe otstapuvawe od nalogot, ekspeditorot e dolèn bez odlagawe da go izvesti nalogodavecot.

(4) Ako nalogodavecot ne go opredelil nitu pravecot na patot, nitu sredstvo-to odnosno na~inot na prevozot, ekspeditorot }e gi opredeli kako {to baraat interesite na nalogodavecot vo dadeniot slu~aj.

(5) Ako ekspeditorot otstapil od dobienite upatstva odgovara i za {tetata nastanata poradi vi{a sila, osven ako dokaè deka {tetata bi se slu~ila i da se pridrùval kon dadenite upatstva.

Odgovornost na ekspeditorot za drugi lica^len 890

(1) Ekspeditorot odgovara za izborot na prevoznikot kako i za izborot na drugi lica so koi vo izvr{uvaweto na nalogot sklu~il dogovor (skladirawe na stoki i sli~no), no ne odgovara i za nivnata rabota, osven ako taa odgovornost ja prezel so dogovorot.

(2) Ekspeditorot koj }e mu go doveri izvr{uvaweto na nalogot na drug ekspe-ditor, names to samiot da go izvr{i, odgovara za negovata rabota.

(3) Ako nalogot sodrì izre~no ili premol~no ovlastuvawe za ekspeditorot da mu go doveri izvr{uvaweto na nalogot na drug ekspeditor ili ako toa e o~igledno vo interes na nalogodavecot, toj odgovara samo za negoviot izbor, os -ven ako ja prezel odgovornosta za nego vata rabota.

(4) Odgovornostite od prethodnite stavovi na ovoj ~len ne moàt so dogovor da se isklu~at nitu da se ograni~at.

Carinski dejstvija i pla}awe na carina^len 891

Dokolku so dogovorot poinaku ne e opredeleno, nalogot za ekspedirawe na predmeti preku granicata sodrì obvrska za ekspeditorot da gi sprovede pot-rebnite carinski dejstvija i da gi isplati carinskite dava~ki za smetka na na-logodavecot.

Koga ekspeditorot sam vr{i prevoz ili drugi rabo ti

^len 892 (1) Ekspeditorot moè i samiot da izvr{i napolno ili delumno prevoz na

predmetite, ~ie ekspe dirawe mu e dovereno, ako ne e dogovoreno ne{to dru go.(2) Ako ekspeditorot sam go izvr{il prevozot ili del od prevozot, gi ima

pravata i obvrskite na prevoznik i vo toj slu~aj mu pripa|a i soodveten nado-mest za prevozot, pokraj nadomestot vrz osnova na ekspedirawe i nadomestot na tro{ocite vo vrska so ekspediraweto.

(3) Istoto vaì vo pogled na drugite raboti opfateni so nalogot, so obi~aite ili so op{tite uslovi.

Osiguruvawe na pratka^len 893

(1) Ekspeditorot e dolèn da ja osiguri pratkata samo ako e toa dogovoreno.(2) Ako so dogovorot ne e opredeleno koi rizici treba da gi opfati osiguru-

vaweto, ekspeditorot e dolèn da gi osiguri predmetite od voobi~aenite ri-zici.


(1) Ekspeditorot e dolèn po zavr{enata rabota da mu poloì smetka na na-logodavecot.

(2) Sprema baraweto od nalogodavecot ekspeditorot e dolèn da poloì smetka i vo tekot na izvr{uvaweto na nalogot.

Oddel 3

OBVRS KI NA NALOGO DAVECOT

Isplata na nadomest^len 895

Nalogodavecot e dolèn da mu isplati na ekspeditorot nadomest spored do-govorot, a ako nadomestot ne e dogovoren, toga{ nadomest {to e opredelen so tarifata ili so nekoj drug op{t akt, a vo nedostig na ovoj, nadomestot go opre-deluva sudot.

Koga ekspeditorot moè da bara nadomest^len 896

Ekspeditorot moè da bara nadomest koga }e gi izvr{i svoite obvrski od do-govorot za ekspediraweto.

Tro{oci i avans^len 897

(1) Nalogodavecot e dolèn da mu gi nadomesti na ekspeditorot potrebnite tro{oci napraveni zaradi izvr{uvawe na nalogot za ekspedirawe na predme-ti.

(2) Ekspeditorot moè da bara nadomest na tro{ocite vedna{ otkako gi nap-ravil.

(3) Nalogodavecot e dolèn, na barawe od ekspeditorot, da mu ja avansirapotrebnata suma za tro{ocite {to gi bara izvr{uvaweto na nalogot za ekspe-dirawe na predmeti.

Koga e dogovoreno nadomestot da go isplati prima~ot na predmetite^len 898

Ako e dogovoreno deka ekspeditorot }e gi naplati svoite pobaruvawa od prima~ot na predmetite, ekspeditorot go zadrùva pravoto da bara isplata na nadomestot od nalogodavecot ako prima~ot odbie da mu go isplati.

Opasni predmeti i skapocenosti^len 899

(1) Nalogodavecot e dolèn da go izvesti ekspeditorot za osobinite na predmetite so koi moè da bide zagrozena sigurnosta na lica, ili dobra ili da bide nanesena {teta.

(2) Koga vo pratkata se nao|aat skapocenosti, hartii od vrednost ili drugi skapoceni raboti, nalogodavecot e dolèn da go izvesti za toa ekspeditorot i da mu ja soop{ti nivnata vrednost vo momentot na predavaweto zaradi ekspe-dirawe.

Oddel 4

POSEB NI SLUÂI NA EKSPEDIRAWE

Ekspedirawe so fiksen nadomest^len 900

(1) Koga so dogovorot za ekspedirawe e opredelena edna vkupna suma za izvr-{uvawe na nalogot za ekspedirawe na predmeti, taa go opfa}a nadomestot vrz osnova na ekspedirawe i nadomest za prevoz i nadomestot na site drugi tro{o-ci, ako ne e dogovoreno ni{to dru go.

(2) Vo toj slu~aj ekspeditorot odgovara i za rabotata na prevoznikot i na drugite lica so koi se posluìl preku ovlastuvawata od dogovorot.

Zbirno ekspedirawe^len 901

(1) Ekspeditorot moè vo izvr{uvaweto na dobienite nalozi da organizira zbirno ekspedirawe, osven ako toa e isklu~eno so dogovorot.

(2) Ako so zbirnoto ekspedirawe postigne razlika vo vozarinata vo korist na nalogodavecot, ekspe ditorot ima pravo na poseben dopolnitelen nadomest.

(3) Vo slu~aj na zbirno ekspedirawe, ekspeditorot odgovara za zagubuvaweto ili o{tetuvaweto na predmetite nastanati za vreme na prevozot do koi ne bi do{lo da nemalo zbirno ekspedirawe.

Oddel 5

ZALO@NO PRAVO NA EKSPEDITOROT

^len 902 (1) Zaradi obezbeduvawe naplata na svoite pobaruvawa nastanati vo vrska

so dogovorot za ekspedirawe, ekspeditorot ima pravo na zalog nad predmetite predadeni zaradi ekspedirawe i vo vrska so ekspediraweto s# dodeka gi drì ili dodeka ima vo racete ispra va so pomo{ na koja mo è da raspolaga so niv.

(2) Koga vo izvr{uvaweto na ekspediraweto u~estvuval i drug ekspeditor, toj e dolèn da se griì za naplatata na pobaruvawata i za ostvaruvaweto na pravoto na zalog na prethodnite ekspeditori.

(3) Ako drug ekspeditor gi isplati ekspediterovite pobaruvawa sprema na-logodavecot, tie pobaruvawa i pravoto na ekspeditorot na zalog preminuvaat vrz nego spored samiot zakon.

(4) Toa istoto stanuva ako drug ekspeditor gi isplati pobaruvawata na pre-voznikot.

Glava XXVI

DOGO VOR ZA KONTROLA NA STOKI I USLUGI

Poim^len 903

(1) So dogovorot za kontrola na stokite ednata dogovorna strana (vr{itelot na kontrolata), se obvrzuva stru~no i nepristrasno da ja izvr{i dogovorenata kontrola na stokite i da izdade certifikat za toa, a drugata strana (nara~uva-~ot na kontrolata), se obvrzuva za izvr{enata kontrola da go isplati dogovo-reniot nadomest.

(2) Kontrolata na stokite moè da se sostoi vo utvrduvawe na identitetot, kvalitetot, kvantitetot i na drugite svojstva na stokite.

Obem na kontrolata^len 904

Vr{itelot na kontrolata e dolèn da ja izvr{i kontrolata vo obemot i na na~inot {to se opredeleni vo dogovorot, a ako vo dogovorot ne e opredeleno ni{to, vo obe mot i na na~inot {to & odgo varaat na prirodata na predmetite.

Ni{tovnost na oddelni odredbi na dogovorot^len 905

(1) Ni{tovni se odredbite od dogovorot {to mu nametnuvaat na vr{itelot na kontrolata dol`nosti koi bi mo èle da vlijaat vrz nepristrasnosta vo vr{e-weto na kontrolata ili vrz ispravnosta na ispravata za izvr{enata kontrola (certifikatot).

(2) Kontrolata se smeta za iz vr{ena duri po izdavaweto na certifikatot.

ûvawe na stoki, odnosno na mostra^len 906

(1) Stokite {to nara~uva~ot na kontrolata mu gi predal na vr{itelot na kontrolata zaradi izvr{uvawe na dogovorenata kontrola, vr{itelot na kon-trolata e dolèn da gi ~uva i da gi obezbedi od zamena.

(2) Vr{itelot na kontrolata e dolèn da gi ~uva mostrite {to mu se preda-deni najmalku {est meseci, dokolku poinaku ne e dogovoreno.

Obvr ska za izvestuvawe na nara~uva~ot^len 907

Vr{itelot na kontrolata e dolèn za site zna~ajni okolnosti vo tekot na kontrolata i ~uvaweto na stokite navremeno da go izvestuva nara~uva~ot na kontrolata, a osobeno za nu`nite i korisnite tro{oci napraveni za negova smetka.

Nadomest^len 908

(1) Za izvr{enata kontrola i ~uvawe na stokite vr{itelot na kontrolata ima pravo na dogovoreniot, odnosno voobi~aeniot nadomest.

(2) Vr{itelot na kontrolata ima pravo i na nadomest na site nu`ni i koris-ni tro{oci {to se napraveni za smetka na nara~uva~ot na kontrolata.

Pravo na zalog^len 909

Zaradi obezbeduvawe na dogovoreniot ili voobi~aeniot nadomest i nadomes-tot na nu`nite i korisnite tro{oci, vr{itelot na kontrolata ima pravo na za-log nad stokite {to mu se predadeni na kontrola.

Doveruvawe na kontrolata na stoki na drugvr{itel na kontrolata

^len 910 (1) Vr{itelot na kontrolata moè izvr{uvaweto na dogovorenata kontrola

na stokite da mu ja doveri na drug, osven ako nara~uva~ot na kontrolata toa iz-ri~no mu go zabranil.

(2) Vr{itelot na kontrolata odgovara pred nara~uva~ot na kontrolata za ra-botata na drugiot vr{itel na kontrolata.

Kontrola na stoki so vr{ewe na od delni prav ni dejstvija^len 911

(1) Vrz osnova na izre~en nalog od nara~uva~ot na kontrolata, vr{itelot na kontrolata e ovlasten, pokraj izvr{uvaweto na dogovorenata kontrola na sto-kite, da vr{i i oddelni pravni dejstvija od imeto i za smetka na nara~uva~ot na kontrolata.

(2) Vr{itelot na kontrolata ima pravo na poseben , voobi~aen ili dogovoren nadomest za izvr{uvaweto na oddelni pravni dejstvija od imeto i za smetka na nara~uva~ot na kontrolata.

Kontrola na stoki so garancija^len 912

(1) Vr{itelot na kontrolata moè da garantira za nepromenlivosta na svojs-tvata na kontroliranite stoki vo dogovoreniot rok.

(2) Za prezemenata garancija vo pogled na svojstvata na stokite, vr{itelot na kontrolata ima pravo na poseben, dogovoren ili voobi~aen nadomest.

Kontrola na uslugi i predmeti {to ne se nameneti za promet

^len 913 Ako vr{eweto na kontrolata se odnesuva na uslugi ili predmeti {to ne se

nameneti za promet, vr{itelot na kontrolata i nara~uva~ot na kontrolata gi imaat istite prava i obvrski, kako i kaj kon trolata na stoki.

Raskinuvawe na dogovor

^len 914 Nara~uva~ot na kontrolata moè da izjavi deka go raskinuva dogovorot s#

dodeka nara~anata kontrola ne e izvr{ena, no vo toj slu~aj e dolèn na vr{i-telot na kontrolata da mu plati srazmeren del od nadomestot i napravenite nu`ni i korisni tro{oci, kako i da mu ja na domesti {tetata.

Glava XXVII

DOGO VOR ZA ORGANIZIRAWE NA PATUVAWE

Oddel 1OP[TI OD REDBI

Poim^len 915

So dogovorot za organizirawe na patuvawe se obvrzuva organizatorot na pa-tuvaweto da mu pribavi na patnikot zbir na uslugi koi se sostojat od prevoz, prestoj i drugi uslugi {to se vrzani so niv, a patnikot se obvrzuva na organiza-torot da mu plati edna vkupna (pau{alna) cena.

Izdavawe na potvrda za patuvaweto^len 916

(1) Organizatorot na patuvaweto pri sklu~uvaweto na dogovorot mu izdava na patnikot potvrda za patuvaweto.

(2) Potvrdata za patuvaweto treba da sodrì: mesto i datum na izdavaweto; oznaka i adresa na organizatorot na patuvaweto; ime na patnikot; mesto i da-tum na po~etokot i krajot na patuvaweto, datumi na prestojot, nu`ni podatoci za prevozot, prestojot, kako i za drugite uslugi {to se opfateni so vkupnata cena; najmal broj na potrebnite patnici; vkupnata cena za zbirot na uslugite predvideni so dogovorot; uslovi pod koi patnikot moè da bara raskinuvawe na dogovorot, kako i drugite podatoci za koi se smeta deka e korisno da bidat sodràni vo potvrdata.

(3) Ako pred izdavaweto na potvrdata za patuvawe na patnikot mu e vra~ena programa za patuvaweto vo koja se nao|aat podatocite od stav (2) na ovoj ~len, potvrdata za patuvaweto moè da sodrì samo upatuvawe kon taa programa.

Odnos na dogovorot i potvrdata za patuvawe^len 917

(1) Postoeweto i polnovanos ta na dogovorot za organizirawe na patuvawe se nezavisni od postoeweto na potvrdata za patuvawe i od nejzi nata sodrìna.

(2) Organizatorot na patuvaweto odgovara za seta {teta {to }e ja pretrpi drugata strana, poradi neizdavaweto na potvrda za patuvawe ili poradi nejzi-nata neto~nost.

Pretpostavka na to~nosta na potvrdata^len 918

Se smeta deka e to~no ona {to stoi vo potvrdata s# dodeka ne }e se dokaè sprotivnoto.

Oddel 2OBVRS KI NA ORGANIZATOROT

NA PATUVAWETO

Za{tita na pravata i interesite na patnikot^len 919

Organizatorot na patuvaweto e dolèn na patnikot da mu dade uslugi {to gi imaat sodrìnata i svojstvata predvideni so dogovorot, so potvrdata, odnosno so programata za patuvawe i da se griì za pravata i interesite na patnikot, soglasno so dobrite delovni obi~ai vo ovaa oblast.


Organizatorot na patuvaweto e dolèn na patnikot da mu gi dade potrebnite izvestuvawa za cenite i uslovite na prevozot, prestojot i posebnite uslugi, ka-ko i izvestuvawa {to se odnesuvaat na kvalitetot na prevoznite sredstva i smestuvaweto, na vozniot red, vrskite, grani~nite i carinskite formalnosti, na sanitarnite, monetarnite i drugi administrativni propisi.

Obvr ska za ~uvawe na tajna^len 921

Izvestuvawata {to }e gi dobie za patnikot, negoviot baga` i za negovite dvièwa, organizatorot moè da gi soop{tuva na treti lica, samo so odobre-nie od patnikot ili po barawe od nadle`niot organ.

Odgovornost za organi zirawe na patuvaweto^len 922

Organizatorot na patuvaweto odgovara za {tetata {to }e mu ja pri~ini na patnikot, poradi celosno ili delumno neizvr{uvawe na obvrskite koi se odne-suvaat na organiziraweto na patuvaweto, predvideni so dogovorot i so ovoj za-kon.

Odgovornost na organizatorot na patuvawetokoga sami ot vr{i oddelni us lugi

^len 923 Ako samiot dava uslugi na prevoz, smestuvawe ili drugi uslugi vrzani za iz-

vr{uvawe na organiziranoto patuvawe, organizatorot odgovara za {tetata {to mu e napravena na patnikot spored propisite {to se odnesuvaat na tie uslugi.Odgovornost na organizatorot na patuvaweto koga izvr{uva weto na od-

delni us lugi im go doveril na treti lica^len 924

(1) Organizatorot na patuvaweto {to im go doveril na treti lica izvr{uva-weto na uslugite na prevoz, smestuvawe ili drugi uslugi vrzani za izvr{uva-weto na patuvaweto, odgovara pred patnikot za {tetata {to nastanala poradi celosno ili delumno neizvr{uvawe na ovie uslugi, soglasno so propisite {to se odnesuvaat na niv.

(2) Koga uslugite se izvr{eni soglasno so dogovorot i so propisite {to se od-nesuvaat na niv, organizatorot odgovara za {tetata {to ja pretrpel patnikot

po povod nivnoto izvr{uvawe, osven ako dokaè deka se odnesuval kako vnima-telen organizator na patuvaweto pri izborot na licata koi gi izvr{ile.

(3) Patnikot ima pravo neposredno od tretoto lice, odgovorno za {tetata, da bara celosen ili dopolnitelen nadomest za pretrpenata {teta.

(4) Vo mera vo koja mu ja nadomestil {tetata na patnikot, organizatorot na patuvaweto gi steknuva site prava {to bi gi imal patnikot sprema tretoto li-ce odgovorno za ovaa {teta (pravo na regres).

(5) Patnikot e dolèn da mu gi otstapi na organizatorot na patuvaweto is-pravite i s# {to e potreb no za ostva ruvawe na pravoto na regres.

Namaluvawe na cenata^len 925

(1) Ako uslugite od dogovorot za organizirawe na patuvaweto se izvr{eni necelosno ili nekvalitetno, patnikot moè da bara srazmerno namaluvawe na cenata pod uslov da stavil prigovor do organizatorot na patuvaweto vo rok od osum dena od denot na zavr{uvaweto na patuvaweto.

(2) Baraweto za namaluvawe na cenata ne vlijae vrz pravoto na patnikot da bara nadomest na {tetata.

Isklu~uvawe i ograni~uvawe na odgovornosta na organi zatorot na patu-vaweto^len 926

(1) Ni{tovni se odredbite od dogovorot za organizirawe na patuvawe so koi se isklu ~uva ili namaluva odgovornosta na organizatorot na patuvaweto.

(2) No, polnova`na e pismenata odredba na dogovorot so koja odnapred se op-redeluva najvisokiot iznos na nadomestot, pod uslov da ne e vo o~igleden nes-razmer so {tetata.

(3) Ova ograni~uvawe na iznosot na nadomestot ne vaì ako organizatorot {tetata ja pri~inil namerno ili so krajno nevnimanie.

Oddel 3OBVRS KI NA PATNIKOT

Pla}awe na cenata^len 927

Patnikot e dolèn na organizatorot na patuvaweto da mu ja plati dogovore-nata cena za patuvaweto vo vremeto kako {to e dogovoreno, odnosno voobi~ae-no.

Obvr ska za davawe na podatoci^len 928

Patnikot e dolèn po barawe od organizatorot navremeno da gi dostavi site podatoci potrebni za organizirawe na patuvaweto, a posebno za pribavuvawe na prevozni bileti, rezervacija za smestuvawe, kako i ispravi potrebni za preminuvawe preku granicata.

Ispolnu vawe na uslo vite predvideniso propi site

^len 929 Patnikot e dolèn da se griì toj li~no, negovite li~ni ispravi i negoviot

baga` da gi ispolnuvaat uslovite predvideni so grani~nite, carinskite, sani-tarnite, monetarnite i drugi administrativni propisi.

Odgovornost na patnikot za pri~inetata {teta^len 930

Patnikot odgovara za {tetata {to }e mu ja pri~ini na organizatorot na patu-vaweto so neizvr{uvawe na obvrskite {to proizleguvaat za nego od dogovorot i od odredbite na ovoj zakon.

Oddel 4POSEB NI PRAVA I OBVRSKI NA DOGOVORE NITE STRANI

Zamena na patnikot so drugo lice^len 931

Ako poinaku ne e dogovoreno, patnikot moè da opredeli drugo lice namesto nego da gi koristi dogovorenite uslugi pod uslov ova lice da gi zadovoluva po-sebnite barawa predvideni za opredeleno patuvawe i patnikot da mu gi nado-mesti na organizatorot na patuvaweto tro{ocite pri~ineti so zamenata.

Zgolemuvawe na dogovorenata cena^len 932

(1) Organizatorot na patuvaweto moè da bara zgolemuvawe na dogovorenata cena samo ako po sklu~uvaweto na dogovorot do{lo do promeni vo kursot na razmenata na valutata ili do promena vo tarifite na prevoznikot, {to vlijaat vrz cenata na patuvaweto.

(2) Pravoto na zgolemuvawe na dogovorenata cena od stav (1) na ovoj ~len or-ganizatorot na patuvaweto moè da go ostvaruva samo pod uslov toa da e pred-videno vo potvrdata za patuva we.

(3) Ako zgolemuvaweto na dogovorenata cena premine 10%, patnikot moè da go raskine dogovorot bez obvrska da ja nadomesti {tetata.

(4) Vo toj slu~aj patnikot ima pravo na vra}awe na ona {to mu go platil na organizatorot na patuvaweto.

Pravo na patnikot da se otkaè od dogovorot^len 933

(1) Patnikot moè vo sekoj moment da se otkaè od dogovorot, napolno ili delumno.

(2) Ako patnikot pred po~etokot na patuvaweto se otkaè od dogovorot vo razumen rok koj se opredeluva so ogled na vidot na aran`manot (navremeno ot-kaùvawe), organizatorot na patuvaweto ima pravo samo na nadomest na admi-nistrativnite tro{oci.

(3) Vo slu~aj na nenavremeno otkaùvawe od dogovorot, organizatorot na pa-tuvaweto moè da bara od patnikot nadomest vo opredelen procent od dogovo-renata cena koj se utvrduva srazmerno so vremeto preostanato do po~etokot na patuvaweto i koj mora da bide ekonomski opravdan.

(4) Organizatorot na patuvaweto ima pravo samo na nadomest na napravenite tro{oci ako patnikot se otkaàl od dogovorot poradi okolnosti koi ne moèl da gi izbegne ili otstrani i koi, da postoele vo vreme na sklu~uvaweto na do-govor, bi pretstavuvale opravdana pri~ina da ne go sklu~i dogovorot, kako i vo slu~aj ako patnikot obezbedil soodvetna zamena ili zamena na{ol samiot or-ganizator.

(5) Ako patnikot se otkaè od dogovorot po po~etokot na patuvaweto, a pri-~ina za toa ne se okolnostite od stav (4) na ovoj ~len, organizatorot ima pravo na polniot iznos na dogovorenata cena na patuvaweto.

Pravo na organi zatorot na patuvaweto da se otkaè od dogovorot

^len 934 (1) Organizatorot na patuvaweto moè da se otkaè od dogovorot, napolno

ili delumno, bez obvrska za nadomest na {tetata, ako pred ili za vreme na iz-vr{uvaweto na dogovorot nastapat vonredni okolnosti koi ne moèle da se predvidat, nitu da se izbegnat ili ots tranat, a koi, da postoele vo vreme na sklu~uvaweto na dogovorot, bi pretstavuvale opravdana pri~ina za organiza-torot na patuvaweto da ne go sklu~i dogovorot.

(2) Organizatorot na patuvaweto moè da se otkaè od dogovorot bez obvr-ska za nadomest na {tetata i koga minimalniot broj patnici, predviden vo pot-vrdata za patuvawe, ne se sobrale, pod uslov za taa okolnost patnikot da bide izvesten vo primeren rok koj ne moè da bide pokratok od pet dena pred denot koga patuvaweto trebalo da zapo~ne.

(3) Vo slu~aj na otkaùvawe od dogovorot pred negovoto izvr{uvawe, organi-zatorot mora vo celost da go vrati ona {to go pri mil od patnikot.

(4) Ako organizatorot se otkaàl od dogovorot za vreme na negovoto izvr{u-vawe, ima pravo na spravedliv nadomest za ostvarenite dogovoreni uslugi, a e dolèn da gi prezeme site nu`ni merki za za{tita na interesot na patnikot.

Izmena na programata za patuvawe^len 935

(1) Izmeni vo programata za patuvawe moàt da se vr{at samo ako se prediz-vikani od vonredni okolnosti {to organizatorot na patuvaweto ne moèl da gi predvidi, izbegne ili otstrani.

(2) Tro{ocite {to nastanale poradi izmena na programata gi podnesuva orga-nizatorot na patuvaweto, a namaluvaweto na tro{ocite odi vo korist na patni-kot.

(3) Zamena na dogovorenoto smestuvawe moè da se vr{i samo so upotreba na objekt od ista kategorija ili na tovar na organizatorot so upotreba na objekt od povisoka kategorija i vo dogovorenoto mesto na smestuvawe.

(4) Ako vo programata za patuvawe se izvr{eni su{testveni izmeni bez op-ravdana pri~ina, organizatorot na patuvaweto mora vo celost da go vrati ona {to go primil od patnikot koj poradi toa se otkaàl od patuva weto.

(5) Ako se napraveni su{testveni izmeni vo programata za vreme na izvr{u-vaweto na dogovorot, patnikot vo slu~aj na otkaùvawe gi podnesuva samo vis-tinskite tro{oci na ostvarenite uslugi.

Glava XXVIIIPOSREDNI^KI DOGOVOR ZA PATU VAWE

Poim^len 936

So posredni~kiot dogovor za patuvawe posrednikot se obvrzuva da sklu~i, od imeto i za smetka na patnikot bilo dogovor za organizirawe na patuvawe, bilo dogovor za izvr{uvawe na edna ili pove}e posebni uslugi {to ovozmoù-vaat da se ostvari nekoe patuvawe ili prestoj, a patnikot se obvrzuva da plati za toa nadomest.

Obvr ska za izdavawe na potvrda^len 937

(1) Koga so posredni~ki dogovor za patuvawe se prezema obvrska za sklu~uva-we na dogovor za organizirawe na patuvawe, posrednikot e dolèn pri sklu~u-vaweto da izdade potvrda za patuvawe koja, pokraj podatocite {to se odnesu-vaat na samoto patuvawe i oznakata i adresata na organizatorot na patuvawe-to, mora da gi sodrì oznakata i adresata na posrednikot, kako i podatok deka toj istapuva vo toa svojstvo.

(2) Ako vo potvrdata za patuvawe ne go nazna~i svojstvoto na posrednik, pos-rednikot vo organiziraweto na patuvaweto se smeta kako organizator na patu-vaweto.

(3) Vo slu~aj koga posredni~kiot dogovor za patuvawe se odnesuva na sklu~u-vawe dogovor za nekoja posebna usluga, posrednikot e dolèn da izdade potvr-da {to se odnesuva na taa usluga so naznaka za iznosot {to e platen za usluga-ta.

Posta puvawe spored upatstvata na patnikot^len 938

(1) Posrednikot e dolèn da postapuva spored upatstvata {to patnikot nav-remeno mu gi dal, ako se tie vo soglasnost so dogovorot, voobi~aenoto rabote-we na posrednikot i interesite na drugite patnici.

(2) Ako patnikot ne gi dade potrebnite upatstva, posrednikot e dolèn da raboti na na~inot {to vo dadenite priliki e najpogoden za patnikot.

Izbor na treti lica^len 939

Posrednikot e dolèn sovesno da go vr{i izborot na treti lica koi treba da gi vr{at uslugite predvideni so dogovorot i mu odgovara na patni kot za niv-niot izbor.

Soobrazna primena na odrebite na dogovorot za organizirawe na patuva-we

^len 940 Odredbite na ovoj zakon {to se odnesuvaat na dogovorot za organizirawe na

patuvawe soobrazno se primenuvaat vrz posredni~kiot dogovor za patuvawe, ako so odredbite na ovaa glava poinaku e opre deleno.

Glava XXIXDOGOVOR ZA ANGA @IRAWE NA UGOSTITELSKI KAPACITETI (DOGOVOR

ZA ALOTMAN)

Oddel 1OP[TI OD REDBI

Poim^len 941

(1) So dogovorot za alotman ugostitelot se obvrzuva vo tekot na opredeleno vreme da & stavi na raspolagawe na turisti~kata agencija opredelen broj leg-la vo opredelen objekt, da im dade ugostitelski uslugi na licata {to }e gi upa-ti agencijata i da & plati opredelena provizija, a ovaa se obvrzuva da nastoju-va da gi popolni odnosno da izvesti vo utvrdenite rokovi deka toa ne go moè, kako i da ja plati cenata na dadenite uslugi dokolku gi koristela angaìrani-te hotelski kapaciteti.

(2) Ako so dogovorot ne e opredeleno poinaku, se smeta deka smestuva~kite ugostitelski kapaciteti se staveni na raspolagawe za edna godina.


Dogovorot za alotman mora da bide sklu~en vo pismena forma.

Oddel 2OBVRS KI NA TURISTI^KATA AGENCIJA


(1) Turisti~kata agencija e dol`na da go izvestuva ugostitelot za tekot na popolnuvaweto na smestuva~kite kapaciteti.

(2) Dokolku ne e vo mo`nost da gi popolni site angaìrani smestuva~ki kapa-citeti, turisti~kata agencija e dol`na vo dogovorenite ili voobi~aenite ro-kovi da go izvesti ugostitelot za toa i da mu ja dostavi listata na gostite, ka-ko i vo izvestuvaweto da go opredeli rokot do koj ugostitelot moè slobodno da raspolaga so angaìranite kapaciteti.

(3) Ugostitelskite kapaciteti {to vo listata na gostite ne se ozna~eni kako popolneti, se smetaat slobodni od denot na priemot na taa lista od strana na hotelot za periodot na koj se odnesuva listata.

(4) Po istekot na toj rok turisti~kata agencija povtorno steknuva pravo da gi popolnuva angaìranite smestuva~ki kapaciteti.

Obvr ska za pridrùvawe kon dogovorenite ceni^len 944

Turisti~kata agencija ne moè na licata koi gi pra}a vo ugostitelski objekt da im zasmetuva pogolemi ceni za ugostitelskite uslugi od onie {to se predvi-deni so dogovorot za alotman ili so ugostitelskiot cenovnik.

Obvr ska za pla}awe na ugostitelskite uslugi^len 945

(1) Dokolku so dogovorot poinaku ne e opredeleno, cenata na dadenite ugos-titelski uslugi na ugostitelot mu ja pla}a turisti~kata agencija po izvr{enite uslugi.

(2) Ugosti telot ima pravo da bara pla}awe na soodvetna akontacija.

Obvrska za izdavawe na posebna pismena isprava^len 946

(1) Turisti~kata agencija e dol`na na licata koi gi pra}a vrz osnova na do-govor za alotman da im izdade posebna pismena isprava.

(2) Posebnata pismena isprava glasi na ime ili na opredelena grupa, nepre-nosliva e i sodrì nalog za ugostitelot da gi dade uslugite {to se navedeni vo nea.

(3) Posebnata pismena isprava sluì kako dokaz deka liceto e klient na tu-risti~kata agencija koja so ugostitelot sklu~ila dogovor za alotman.

(4) Vrz osnova na posebnata pismena isprava se vr{i presmetka na zaemnite pobaruvawa me|u turisti~kata agenci ja i ugostitelot.

Oddel 3OBVRS KI NA UGOSTITELOT

Obvr ska za stavawe na koristewe na dogovorenite smestuva~ki kapaci-teti

^len 947 (1) Ugostitelot prezema kone~na i neotpovikliva obvrska vo tek na oprede-

leno vreme da stavi na koristewe dogovoren broj legla i da im dade na licata koi gi upatuva turisti~kata agencija uslugite navedeni vo posebnata pismena isprava.

(2) Ugostitelot ne moè da dogovori so druga turisti~ka agencija angaìra-we na kapacitetite {to se ve}e rezervirani vrz osnova na dogovor za alotman.

Obvrski za ednakvo postapuvawe^len 948

Ugosti telot e dolèn na licata koi }e gi upati turisti~kata agencija da im dade uslugi pod istite uslovi, kako i na licata so koi neposredno sklu~il do-govor za ugostitelskite uslugi.

Obvr ska na ugostitelot da ne gi menuva cenite na uslugite^len 949

(1) Ugostitelot ne moè da gi menuva dogovorenite ceni ako za toa ne ja iz-vesti turisti~kata agencija najmalku {est meseci odnapred, osven vo slu~aj na promena vo kursot na razmenata na valutite {to vlijaat vrz dogovorenata cena.

(2) Novite ceni moàt da se primenuvaat po istekot na eden mesec od nivno-to dostavuvawe do turisti~kata agenci ja.

(3) Novite ceni nema da se primenuvaat vrz uslugite za koi e ve}e dostavena lista na gostite.

(4) Vo sekoj slu~aj izmenite na cenite nemaat dejstvo vrz rezervaciite {to gi potvrdil ugosti telot.

Obvrska za pla}awe na provizija^len 950

(1) Ugostitelot e dolèn na turisti~kata agencija da & isplati provizija na prometot ostva ren vrz osnova na dogovorot za alotman.

(2) Provizijata se opredeluva vo procent od cenata na izvr{enite ugostitel-ski uslugi.

(3) Dokolku procentot na provizijata ne e opredelen so dogovor, na turisti~-kata agencija & pripa|a provizijata opredelena so op{tite uslovi za rabotewe na turisti~kata agenci ja ili , ako ovie gi nema so delovnite obi~ai.

Oddel 4

PRAVO NA TURISTI^KATA AGENCIJA DA SE OTKA@E OD DOGOVOROT

Pravo na otkaùvawe od anga i ranite smestuva~ki kapaciteti^len 951

(1) Turisti~kata agencija moè privremeno da se otkaè od koristeweto na angaìranite smestuva~ki kapaciteti, a so toa da ne go raskine dogovorot za alotman, nitu da sozdade za sebe obvrska za nadomest na {teta na ugostitelot, dokolku vo dogovoreniot rok mu prati izvestuvawe za otkaùvaweto od koris-teweto.

(2) Ako rokot za izvestuvawe za otkaùvaweto ne e opredelen so dogovorot, se utvrduva vrz osnova na delovnite obi~ai vo ugosti telstvoto.

(3) Vo slu~aj izvestuvaweto za otkaùvaweto da ne bide prateno vo predvi-deniot rok, ugostitelot ima pravo na nadomest na {tetata.

(4) Turisti~kata agencija moè da se otkaè od dogovorot vo celost bez ob-vrska da ja nadomesti {tetata ako izvestuvaweto za otkaùvaweto go isprati vo dogovoreniot rok.

Obvrska na turisti~kata agencija da gi popolni anga i ranite kapaciteti

^len 952 (1) So dogovorot za alotman moè da se predvidi posebna obvrska za turis-

ti~kata agenci ja da gi popolni angaìranite ugostitelski kapaciteti.(2) Ako vo toj slu~aj ne gi popolni angaìranite ugostitelski kapaciteti, tu-

risti~kata agencija e dol`na da mu plati na ugostitelot nadomest za neisko-risteno leglo vo den.

(3) Turisti~kata agencija toga{ nema pravo preku navremeno izvestuvawe da go otkaè dogovorot bilo delumno ili vo celost.

Glava XXXOSIGURUVAWE

Oddel 1ZAEDNI^KI ODREDBI ZA IMOTNI OSIGURUVAWA I ZA OSIGURUVAWA

NA LICA

Otsek 1

1 . OP[TI OD REDBI

Poim^len 953

So dogovorot za osiguruvawe se obvrzuva dogovara~ot na osiguruvaweto, vrz na~elata na zaemnost i solidarnost da zdruùva opredelen iznos vo dru{tvo-to za osiguruvawe, odnosno vo dru{tvoto za rizici (osiguruva~), a dru{tvoto se obvrzuva ako dojde do nastan koj pretstavuva osiguren slu~aj da mu go isplati na osigurenikot ili na nekoe treto lice nadomestot, odnosno dogovorenata su-ma ili da napravi ne{to dru go.

Osiguren slu ~aj^len 954

(1) Nastanot so ogled na koj se sklu~uva osiguruvaweto (osigureniot slu~aj), mora da bide iden, neizvesten i nezavisen od isklu~ivata volja na dogovara-~ot.

(2) Dogovorot za osiguruvawe e ni{toven ako vo momentot na negovoto sklu~u-vawe ve}e nastanal osigureniot slu~aj, ili toj bil vo nastapuvawe ili bilo iz-vesno deka }e nastapi, ili ako ve}e toga{ prestanala mo`nosta toj da nastane.

(3) Ako e dogovoreno deka so osiguruvaweto }e bide opfaten opredelen peri-od koj mu prethodi na sklu~uvaweto na dogovorot, dogovorot }e bide ni{toven samo ako vo momentot na negovoto sklu~uvawe na zainteresiranata strana & bilo poznato deka ve}e nastanal osigureniot slu~aj, odnosno deka ve}e toga{ prestanala mo`nosta toj da nastane.

Isklu~uvawa na nekoi osiguru vawa^len 955

(1) Odredbite na ovaa glava nema da se primenuvaat vrz plovidbenoto osigu-ruvawe, kako ni vrz drugite osiguruvawa vrz koi se primenuvaat pravilata za plovidbenoto osiguruvawe.

(2) Navedenite odredbi nema da se primenuvaat ni vrz osiguruvaweto na po-baruvawata, kako ni vrz odnosite od reosiguruvaweto.

Otstapuvawe od odredbite na ovaa glava^len 956

(1) So dogovor moè da se otstapi samo od onie odredbi na ovaa glava vo koi toa otstapuvawe izre~no e dozvoleno, kako i od onie {to im davaat na dogova-ra~ite mo`nost da postapat kako {to sakaat.

(2) Otstapuvawe od drugite odredbi, dokolku ne e zabraneto so ovoj ili so nekoj drug zakon, e dozvoleno samo ako e vo nesomnen interes na osigurenikot.

Otsek 2SKLUÛVAWE NA DOGOVORKoga e dogovorot sklu~en

^len 957 (1) Dogovorot za osiguruvawe e sklu~en koga dogovara~ite }e ja potpi{at po-

lisata na osiguruvawe ili listata na pokritieto. (2) Pismenata ponuda napravena na osiguruva~ot za sklu~uvawe na dogovor za

osiguruvawe go vrzuva ponuduva~ot, ako toj ne opredelil pokratok rok, za vre-me od osum dena od denot koga ponudata pristignala do osiguruva~ot, a ako e potreben lekarski pregled, toga{ za vreme od 30 dena.

(3) Ako osiguruva~ot vo toj rok ne ja odbie ponudata koja ne otstapuva od us-lovite pod koi toj go vr{i predloènoto osiguruvawe, }e se smeta deka ja pri-fatil ponudata i deka dogovorot e sklu~en.

(4) Vo toj slu~aj dogovorot se smeta za sklu~en koga ponudata pristignala do osiguruva~ot.

Polisa i lista na pokritieto^len 958

(1) Vo polisata moraat da bidat navedeni: dogovornite strani, osigureniot predmet, odnosno osigurenoto lice, rizi kot opfaten so osiguruvaweto, traewe-to na osiguruvaweto i periodot na pokritieto, sumata na osiguruvaweto ili de-ka osiguruvaweto e neograni~eno; premijata ili pridonesot, datumot na izdava-weto na polisata i potpi si na dogovornite strani.

(2) Polisata na osiguruvaweto moè da bide privremeno zameneta so lista na pokritieto vo koja se vnesuvaat su{testvenite sostoj ki na dogovorot.

(3) Osiguruva~ot e dolèn da go predupredi dogovara~ot na osiguruvaweto deka op{tite i posebnite uslovi na osiguruvaweto se sostaven del na dogovo-rot i da mu go predade nivniot tekst, ako tie uslovi ne se pe~ateni na samata polisa.

(4) Izvr{uvaweto na obvrskata od stav (3) na ovoj ~len mora da bide konsta-tirano na polisata.

(5) Vo slu~aj na nesoglasuvawe na nekoja odredba za op{tite ili posebnite uslovi i nekoja odredba na polisata }e se primeni odredbata na polisata, a vo slu~aj na nesoglasuvawe na nekoja pe~atena odredba na polisata i nekoja nejzi-na rakopisna odredba, }e se primeni ovaa poslednava.

(6) Spored spogodbata na dogovara~ite, polisata moè da glasi na opredele-no lice po naredba ili na donositel.

Osiguru vawe bez polisa^len 959

So uslovite na osiguruvaweto moàt da bidat predvideni slu~aite vo koi dogovorniot odnos od osiguruvaweto nastanuva so samoto pla}awe na premija-ta.

Sklu~uvawe na dogovori od imeto na drugbez ovlastuvawe

^len 960 (1) Toj {to }e sklu~i dogovor za osiguruvawe od imeto na drug bez negovo ov-

lastuvawe, mu odgovara na osiguruva~ot za obvrskite od dogovorot s# dodeka onoj od ~ie ime e sklu~en dogovorot ne }e go odobri.

(2) Zainteresiraniot moè da go odobri dogovorot i otkako nastanal osigu-reniot slu~aj.

(3) Ako odobrenieto e odbieno, dogovara~ot na osiguruvaweto dolì premija za periodot na osiguruvaweto vo koj osiguruva~ot e izvesten za odbivaweto na odobrenieto.

(4) Ne odgovara za obvrskite od osiguruvaweto rabotovoditelot, bez nalog koj go izvestil osiguruva~ot deka istapuva bez ovlastuvawe od imeto i za smet-ka na drug.

Osiguru vawe za tu|a smetka ili za smetka na onoj na kogo se odnesuva

^len 961 (1) Vo slu~aj na osiguruvawe za tu|a smetka ili za smetka na onoj na kogo se

odnesuva, obvrskite za pla}awe na premijata i drugite obvrski od dogovorot e dolèn da gi izvr{uva dogovara~ot na osiguruvaweto, no toj ne moè da gi vr-{i pravata od osiguruvaweto, duri i koga drì polisa, bez soglasnost od lice-to ~ij interes e osiguren i komu tie mu pripa|aat.

(2) Dogovara~ot na osiguruvaweto ne e dolèn da mu ja predade polisata na zainteresiranoto lice dodeka ne }e mu bidat nadomesteni premiite {to mu gi isplatil na osiguruva~ot, kako i tro {ocite na dogovorot.

(3) Dogovara~ot na osiguruvaweto ima pravo na prvenstvena naplata na ovie pobaruvawa od nadomestot {to se dolì kako i pravo da bara nivna isplataneposredno od osiguruva~ot.

(4) Osiguruva~ot moè na sekoj korisnik na osiguruvaweto za tu|a smetka da mu gi istakne site prigovori {to vrz osnova na dogovorot gi ima sprema dogova-ra~ot na osiguruvaweto.

Zastapnici na osiguru vaweto^len 962

(1) Koga osiguruva~ot go ovlasti nekogo da go zastapuva, a ne go opredeli obe-mot na negovite ovlastuvawa, zastapnikot e ovlasten od imeto i za smetka na osiguruva~ot da sklu~uva dogovori za osiguruvawe, da dogovara izmeni na dogo-vorite ili prodolùvawe na nivnoto vaèwe, da izdade polisi na osiguruva-weto, da naplatuva premii i da prima izjavi upateni od osiguruva~ot.

(2) Ako osiguruva~ot go ograni~il ovlastuvaweto na svojot zastapnik, a toa na dogovara~ot na osiguruvaweto ne mu bilo poznato, se smeta kako da ne posto-ele tie ograni~uvawa.

Otsek 3OBVRS KA NA OSIGURENIKOT, ODNOSNO NA DOGO VARAÔT NA OSIGU-

RUVAWETO

I. PRIJAVUVAWE NA OKOLNOSTITE ZNAÂJNI ZA OCENA NA RIZIKOT

Dol`nost za prijavuvawe^len 963

Dogovara~ot na osiguruvaweto e dolèn pri sklu~uvaweto na dogovorot da mu gi prijavi na osiguruva~ot site okolnosti {to se od zna~ewe za ocena na ri-zikot, a {to mu se poznati ili ne moèle da mu osta nat nepoznati.

Namerna neto~na prijava ili premol~uvawe^len 964

(1) Ako dogovara~ot na osiguruvaweto namerno napravil neto~na prijava ili namerno premol~il nekoja okolnost od takva priroda {to osiguruva~ot ne bi sklu~il dogovor ako znael za vistinskata sostojba na rabotite, osiguruva~ot moè da bara poni{tuva we na dogovorot.

(2) Vo slu~aj na poni{tuvawe na dogovorot od pri~inite navedeni vo stav (1) na ovoj ~len, osiguruva~ot gi zadrùva naplatenite premii i ima pravo da bara isplata na premijata za periodot na osiguruvaweto vo koj pobaral poni{tuva -we na dogovorot.

(3) Pravoto na osiguruva~ot da bara poni{tuvawe na dogovorot za osiguruva-we prestanuva ako toj vo rok od tri meseci od denot na doznavaweto na neto~-nosta na prijavata ili za premol~uvaweto ne mu izjavi na dogovara~ot na osigu-ruvaweto deka ima namera da go koristi toa pravo.

Nenamerna neto~nost ili necelosnost na prijavata

^len 965 (1) Ako dogovara~ot na osiguruvaweto napravil neto~na prijava, ili propu{-

til da go dade dol`noto iz vestuvawe, a toa ne go storil namerno, osiguruva~ot moè, po svoj izbor , vo rok od eden mesec od doznavaweto za neto~nosta ili necelosnosta na prijavata, da izjavi deka go raskinuva dogovorot ili da pred-loì zgolemuvawe na premijata srazmerno so pogolemiot rizik.

(2) Dogovorot vo toj slu~aj prestanuva po istekot na 14 dena od koga osiguru-va~ot svojata izjava za raskinuvawe mu ja soop{til na dogovara~ot na osiguru-vaweto, a vo slu~aj na predlog od osiguruva~ot premijata da se zgolemi, raski-nuvaweto nastapuva spored samiot zakon ako dogovara~ot na osiguruvaweto ne go prifa ti predlogot vo rok od 14 dena od koga go primil.

(3) Vo slu~aj na raskinuvawe, osiguruva~ot e dolèn da go vrati delot od premijata {to otpa|a na vremeto do krajot na periodot na osiguruvaweto.

(4) Ako osigureniot slu~aj nastanal pred da e utvrdena neto~nosta ili nece-losnosta na prijavata ili po toa no pred raskinuvaweto na dogovorot, odnosno pred postignuvaweto na spogodba za zgolemuvawe na premijata, nadomestot se namaluva vo srazmer me|u stapkata na platenite premii i stapkata na premiite {to bi trebalo da se platat spored vistinskiot rizik.

Pro{iruvawe na primenata na prethodnite ~lenovi^len 966

Odredbite na ~lenovite 964 i 965 na ovoj zakon, za posledicite od neto~na-ta prijava ili premol~uvaweto na okolnostite od zna~ewe za ocena na rizikot se primenuvaat i vo slu~ai na osiguruvawa sklu~eni od imeto i za smetka na drug, ili vo korist na tret ili za tu|a smetka, ili za smetka na onoj na kogo se odnesuva, ako ovie lica znaele za neto~nosta na prijavata ili za premol~uva-weto na okolnostite od zna~ewe za ocenata na rizikot.

Slu~ai vo koi osiguru va~ot ne moè da se povi kuva na neto~nosta ili necelosnosta na prijavata

^len 967(1) Osiguruva~ot, komu vo momentot na sklu~uvaweto na dogovorot mu bile

poznati ili ne moèle da mu ostanat nepoznati okolnostite {to se od zna~ewe za ocena na rizikot, a koi dogovara~ot na osiguruvaweto neto~no gi prijavil ili gi premol~il, ne moè da se povikuva na neto~nosta na prijavata ili na premol~uvaweto.

(2) Istoto vaì vo slu~aj koga osiguruva~ot doznal za tie okolnosti za vreme na traeweto na osiguruvaweto, a ne gi koris tel zakonskite ovlastuvawa.

II. PLA]AWE NA PREMIJATA

Dol`nost za pla}awe i primawe na premija^len 968

(1) Dogovara~ot na osiguruvaweto e dolèn da ja plati premijata na osiguru-vaweto, no osiguruva~ot e dolèn da ja primi isplatata na premijata od sekoe lice koe ima praven in teres taa da bide platena.

(2) Premijata se pla}a vo dogovorenite rokovi, a ako treba da se isplati odedna{, se pla}a pri sklu~uvaweto na dogovorot.

(3) Mesto na pla}aweto na premijata e mestoto vo koe dogovara~ot na osigu-ruvaweto ima svoe sedi{te odnosno ìveali{te, ako so dogovorot ne e oprede-leno nekoe drugo mesto.

Posle dici od neisplata na premija^len 969

(1) Ako e dogovoreno premijata da se pla}a pri sklu~uvaweto na dogovorot, obvrskata na osiguruva~ot da go isplati nadomestot ili sumata opredelena so dogovorot po~nuva naredniot den od denot na uplatata na premijata.

(2) Ako e dogovoreno premijata da se pla}a po sklu~uvaweto na dogovorot, ob-vrskata na osiguruva~ot da go isplati nadomestot ili sumata opredelena so do-govorot po~nuva od denot opredelen vo dogovorot kako den na po~etok na osigu-ruvaweto.

(3) Ako dogovara~ot na osiguruvaweto premijata {to stasala po sklu~uvawe-to na dogovorot ne ja plati do stasanosta, nitu toa go stori nekoe drugo zainte-resirano lice, dogovorot za osiguruvawe prestanuva spored samiot zakon po is-tekot na rokot od 30 dena od koga na dogovara~ot na osiguruvaweto mu e vra~e-no prepora~ano pismo od osiguruva~ot so izvestuvawe za stasanosta na premija-ta, no so toa {to toj rok da ne moè da iste~e pred da pominat 30 dena od sta-sanosta na premijata.

(4) Vo sekoj slu~aj dogovorot za osiguruvawe prestanuva spored samiot zakon ako premijata ne bide platena vo rok od edna godina od stasanosta.

(5) Odredbite na ovoj ~len ne se primenuvaat vrz osiguruvaweto na ìvot.

III. IZVESTUVAWE NA OSIGURUVAÔT ZA PROMENITE NA RIZIKOT

Zgolemuvawe na rizi kot^len 970

(1) Dogovara~ot na osiguruvaweto e dolèn koga e vo pra{awe osiguruvawe na imot da go izvesti osiguruva~ot za sekoja promena na okolnostite koja moè da bide od zna~ewe za ocena na rizikot, a koga e vo pra{awe osiguruvawe na lica, toga{ samo ako rizikot e zgolemen poradi toa {to osigurenoto lice ja promenilo profesijata.

(2) Toj e dolèn bez odlagawe da go izvesti osiguruva~ot za zgolemuvaweto na rizikot, ako rizikot e zgolemen so nekoja negova postapka, a ako zgolemuva-weto na rizikot se slu~ilo bez negovo u~estvo toj e dolèn da go izvesti vo rok od 14 dena od koga doznal za toa.

(3) Ako zgolemuvaweto na rizikot e tolkavo {to osiguruva~ot ne bi sklu~il dogovor ako postoela takva sostojba vo momentot na negovoto sklu~uvawe, toj moè da go raskine dogovorot.

(4) Ako zgolemuvaweto na rizikot e tolkavo {to osiguruva~ot bi sklu~il do-govor samo so pogolema premija da postoela takva sostojba vo momentot na sklu-~uvaweto na dogovorot, toj moè na dogovara~ot na osiguruvaweto da mu pred-loì nova stapka na premijata.

(5) Ako dogovara~ot na osiguruvaweto ne se soglasi so nova stapka na premi-jata vo rok od 14 dena od priemot na predlogot na novata stapka, dogovorot prestanuva spored samiot zakon.

(6) Dogovorot ostanuva vo sila i osiguruva~ot pove}e ne moè da gi koristi ovlastuvawata da mu predloì na dogovara~ot na osiguruvaweto nova stapka na premijata ili da go raskine dogovorot, ako ne gi iskoristi tie ovlastuvawa vo rok od eden mesec od koga na koj i da e na~in doznal za zgolemuvaweto na ri-zikot, ili ako u{te pred istekot na toj rok pokaè na nekoj na~in deka se sog-lasuva so prodolùvaweto na dogovorot (ako ja primi premijata, isplati nado-mest za osiguran slu~aj {to nastanal po toa zgolemuvawe i sli~no).

Koga osigureniot slu~aj nastane vo me|uvreme^len 971

Ako osigureniot slu~aj nastane pred da bide izvesten osiguruva~ot za zgole-muvaweto na rizikot ili otkako e izvesten za zgolemuvaweto na rizikot, no pred da go raskine dogovorot, ili da postigne spogodba so dogovara~ot na osigu-ruvaweto za zgolemuvawe na premijata, nadomestot se namaluva vo srazmer me-|u platenite premii i premiite {to bi trebalo da se platat spored zgolemeni-ot rizik.

Namaluvawe na rizi kot^len 972

(1) Vo slu~aj koga po sklu~uvaweto na dogovorot za osiguruvawe nastanalo namaluvawe na rizikot, dogovara~ot na osiguruvaweto ima pravo da bara sood-vetno namaluvawe na premijata, smetaj}i od denot koga za namaluvaweto go iz-vestil osiguruva~ot.

(2) Ako osiguruva~ot ne se soglasi so namaluvaweto na premijata, dogovara-~ot na osiguruvaweto moè da go raskine dogovorot.

Obvrska za izvestuvawe za nasta puvaweto na osigure niot slu~aj^len 973

(1) Osigurenikot e dolèn, osven vo slu~aj na osiguruvawe na ìvot, da go iz-vesti osiguruva~ot za nastapuvaweto na osigureniot slu~aj najdocna vo rok od tri dena od koga doznal za toa.

(2) Ako toj ne ja izvr{i ovaa svoja obvrska vo opredelenoto vreme, dolèn e da mu ja nadomesti na osiguruva~ot {tetata koja bi ja imal ovoj poradi toa.

Ni{tovnost na odredbite za gubewe na pravoto^len 974

Ni{tovni se odredbite na dogovorot koj predviduvaat gubewe na pravoto na nadomest ili sumata na osiguruvaweto, ako osigurenikot po nastapuvaweto na osigureniot slu~aj ne izvr{i nekoja od propi{anite ili dogovorenite obvrski.

Otsek 4

OBVRS KI NA OSIGURUVAÔT

Isplata na nadomest ili na dogovorena suma^len 975

(1) Koga }e nastane osiguren slu~aj, osiguruva~ot e dolèn da go isplati na-domestot ili sumata opredelena so dogovorot vo dogovoreniot rok koj ne moè da bide podolg od 14 dena, smetaj}i od koga osiguruva~ot dobil izvestuvawe deka nastanal osigureniot slu~aj.

(2) Ako za utvrduvawe na postoeweto na obvrskata na osiguruva~ot i na nejzi-niot iznos e potrebno izvesno vreme, ovoj rok po~nuva da te~e od denot koga e utvrdeno postoeweto na negovata obvrska i nejziniot iznos.

(3) Ako iznosot na obvrskata na osiguruva~ot ne bide utvrden vo rokot opre-delen vo stavot (1) na ovoj ~len, osiguruva~ot e dolèn na barawe od ovlaste-noto lice, da go isplati iznosot na nesporniot del od svojata obvrska na ime avans.

Isklu~uvawe na odgovornosta na osiguruva~ot vo slu~aj na name ra i izmama

^len 976Ako dogovara~ot na osiguruvaweto, osigurenikot ili korisnikot predizvi-

kal osiguren slu~aj namerno ili so izmama, osiguruva~ot ne e obvrzan na nikak-vi davawa, a sprotivnata dogovorna odredba nema pravno dejstvo.

Prigovori na osiguru va~ot^len 977

(1) Protiv baraweto na donesuva~ot na polisata, kako i baraweto na nekoe drugo lice koe se povikuva na nea, osiguruva~ot moè da gi istakne site prigo-vori {to gi ima vo vrska so dogovorot sprema liceto so koe go sklu~il dogovo-rot za osiguruvawe.

(2) Po isklu~ok, protiv baraweto na treto lice vo slu~aj na dobrovolno osi-guruvawe od odgovornosta i baraweto na nositelite na opredeleni prava nad osigureniot predmet ~ie pravo preminalo spored samiot zakon od uni{teniot ili o{teteniot osiguren predmet vrz nadomestot od osiguruvaweto, osiguruva-~ot moè da gi istakne samo prigovorite {to nastanale pred da nastane osigu-reniot slu~aj.

Otsek 5

TRAEWE NA OSIGURUVAWETO

Po~etok na dejstvoto na osiguru vaweto^len 978

(1) Ako poinaku ne e dogovoreno, dogovorot za osiguruvawe proizveduva svoe dejstvo po~nuvaj}i od 24 ~asa na denot {to e ozna~en vo polisata kako den na po~etokot na traeweto na osiguruvaweto, pa s# do zavr{uvaweto na posledniot den na rokot za koj e dogovoreno osiguruvaweto.

(2) Ako rokot na traeweto na osiguruvaweto ne e opredelen so dogovor, seko-ja strana moè da go raskine dogovorot so denot na stasanosta na premijata, iz-vestuvaj}i ja pismeno drugata strana najdocna tri meseci pred stasanosta na premijata.

(3) Ako osiguruvaweto e sklu~eno na rok podolg od pet godini, sekoja strana moè po istekot na ovoj rok pri otkazen rok od {est meseci pismeno da & izja-vi na drugata strana deka go raskinuva dogovorot.

(4) So dogovorot ne moè da se isklu~i pravoto na sekoja strana da go raski-ne dogovorot kako {to e napred izloèno.

(5) Odredbite na ovoj ~len ne vaàt za osiguruvaweto na ìvot.

Vlija nie na ste~ajot vrz osiguru vaweto^len 979

(1) Vo slu~aj na ste~aj na dogovora~ot na osiguruvaweto, osiguruvaweto se prodolùva, no sekoja strana ima pravo da go raskine dogovorot za osiguruvawe vo rok od tri meseci od otvoraweto na ste~ajot, vo koj slu~aj na ste~ajnata masa na dogovora~ot & pripa|a del od platenata premija koj mu odgovara na preosta-natoto vreme na osiguruvaweto.

(2) Vo slu~aj na ste~aj na osiguruva~ot, dogovorot za osiguruvawe prestanuva po istekot na 30 dena od otvorawe na ste~ajot.

Oddel 2OSIGURUVAWE NA IMOT

Otsek 1OP[TI OD REDBI

Interes za osiguruvawe^len 980

(1) Osiguruvawe na imot moè da sklu~i sekoe lice koe ima interes da ne nastane osigureniot slu~aj, za{to inaku bi pretrpelo nekoja materijalna zagu-ba.

(2) Pravo od osiguruvaweto moàt da imaat samo licata koi vo momentot na nastanuvaweto na {tetata imale materijalen interes da ne nastane osigureni-ot slu~aj.

Cel na osiguruvaweto na imot^len 981

(1) So osiguruvawe na imot se obezbeduva nadomest za {tetata koja bi nasta-nala vo imotot na osigurenikot poradi nastapuvaweto na osigureniot slu~aj.

(2) Iznosot na nadomestot ne moè da bide pogolem od {tetata koja osigure-nikot ja pretrpel so nastapuvaweto na osigureniot slu~aj.

(3) Kaj osiguruvaweto na posevi i plodovi i na drugi proizvodi na zemjata iz-nosot na {tetata se utvrduva so ogled na vrednosta {to bi ja imale vo vremeto na sobiraweto, ako poi naku ne e dogovoreno.

(4) Polnovani se od redbite na dogovorot so koi iznosot na nadomest se og-rani~uva na pomal iznos od iznosot na {tetata.

(5) Pri utvrduvaweto na iznosot na {tetata se zema predvid propu{tenata dobivka samo ako e toa do govoreno.

(6) Ako vo tekot na ist period na osiguruvaweto nastanat pove}e osigurani slu~ai eden po drug, nadomestot od osiguruvaweto za sekoj od niv se opredelu-va i se isplatuva vo celost so ogled na celata suma na osiguruvaweto, bez nej-zino namaluvawe za iznosot na porano isplatenite nadomesti vo toj period.

(7) Ako so dogovorot za osiguruvawe vrednosta na osigureniot predmet e ut-vrdena spogodbeno, nadomestot se opredeluva spored taa vrednost, osven ako osiguruva~ot dokaè deka dogovorenata vrednost zna~itelno e pogolema od vistinskata vrednost, a za taa razlika ne postoi opravdana pri~ina (kako na primer, osiguruvawe na upotrebuvan predmet na vrednosta na takov nov pred-met ili osiguruvawe na subjektivnata vrednost).

Spre~u vawe na osigure niot slu~aj i spasuvawe^len 982

(1) Osigurenikot e dolèn da gi prezeme propi{anite, dogovorenite i site drugi merki potrebni za da se spre~i nastapuvaweto na osigureniot slu~aj, a ako osigureniot slu~aj nastapi, e dolèn da prezeme s# {to e vo negova mo} da se ograni~at negovite {tetni posledici.

(2) Osiguruva~ot e dolèn da gi nadomesti tro{ocite, zagubite kako i drugi-te {teti pri~ineti so razumen obid da se otstrani neposrednata opasnost od nastapuvaweto na osigureniot slu~aj, kako i so obid da se ograni~at negovite {tetni posledici, pa i toga{ ako tie obidi ostanale bez uspeh.

(3) Osiguruva~ot e dolèn da go dade ovoj nadomest duri i ako toj zaedno so nadomestot na {tetata od osigureniot slu~aj ja nadminuva sumata na osiguruva-weto.

(4) Ako osigurenikot ne ja ispolni svojata obvrska za spre~uvawe na osigure-niot slu~aj ili obvrskata za spasuvawe, a za toa nema opravduvawe, obvrskata na osiguruva~ot se namaluva za onolku za kolku {to nastanala pogolema {teta poradi toa neispolnuvawe.

Prepu{tawe na o{teten osiguren pred met^len 983

Ako poinaku ne e dogovoreno, osigurenikot nema pravo po nastapuvaweto na osigureniot slu~aj da mu go prepu{ti na osiguruva~ot o{teteniot predmet i od nego da bara isplata na polnata suma na osiguruvaweto.

Propa|awe na pred met poradi nastan {to ne e predviden vo polisata^len 984

(1) Ako osigureniot predmet ili predmetot vo vrska so ~ija upotreba e sklu-~eno osiguruvawe od odgovornost propadne za vreme na periodot na osiguruva-weto poradi nekoj nastan koj ne e predviden vo polisata, dogovorot prestanuva da vaì ponatamu, a osiguruva~ot e dolèn da mu vrati na dogovara~ot, na osi-guruvaweto del od premijata srazmerno so preostanatoto vreme.

(2) Koga eden od pove}e predmeti opfateni so eden dogovor }e propadne po-radi nekoj nastan koj ne e predviden vo polisata, osiguruvaweto ostanuva vo sila i ponatamu vo pogled na drugite predmeti so potrebnite izmeni poradi namaluvaweto na predmetot na osiguruvaweto.

Otsek 2

OGRANIÛVAWE NA OSIGURENITE RIZICI

[teti pokrieni so osiguru vaweto^len 985

(1) Osiguruva~ot e dolèn da gi nadomesti {tetite nastanati slu~ajno ili po vina na dogovara~ot na osiguruvaweto, na osigurenikot ili na korisnikot na osiguruvaweto, osven ako vo pogled na opredelena {teta ovaa negova obvrska izre~no e isklu~ena so dogovorot za osiguruvawe.

(2) Toj ne odgovara za {tetata {to tie lica ja pri~inile namerno, pa ni{tov-na e odredbata vo polisata koja bi ja predviduvala negovata odgovornost i vo toj slu~aj .

(3) Dokolku se ostvaril osigureniot slu~aj, osiguruva~ot e dolèn da ja na-domesti sekoja {teta pri~ineta od strana na nekoe lice za ~ii{to postapki osigurenikot odgovara po koja i da e osnova, bez ogled na toa dali {tetata e pri~ineta so nevnimanie ili namerno.

[teta pri~ineta so nedostatoci na osigure niot predmet

^len 986 Osiguruva~ot ne odgovara za {tetata na osigureniot predmet koja poteknuva

od negovite nedostatoci, osven ako e dogovoreno poinaku.

[teti pri~ineti so voeni operacii i buntovi^len 987

(1) Osiguruva~ot ne e dolèn da gi nadomesti {tetite pri~ineti od voeni operacii ili buntovi, osven ako e dogovoreno poinaku.

(2) Osiguruva~ot e dolèn da dokaè deka {tetata e pri~ineta so nekoj od ovie nastani.

Otsek 3

NADOSI GURUVAWE I DOGOVOR SO POVE]E OSIGURUVAÎ

Nadosiguru vawe^len 988

(1) Ako pri sklu~uvaweto na dogovorot edna strana se posluìla so izmama i taka dogovorila suma na osiguruvaweto pogolema od vistinskata vrednost na osigureniot predmet, drugata strana moè da bara poni{tu vawe na dogovorot.

(2) Ako dogovorenata suma na osiguruvaweto e pogolema od vrednosta na osi-gureniot predmet, a pri toa niedna strana ne postapila nesovesno, dogovorot ostanuva vo sila, sumata na osiguruvaweto se namaluva do iznosot na vistin-skata vrednost na osigureniot predmet, a premiite se nama luvaat srazmerno.

(3) Vo dvata slu~ai sovesniot osiguruva~ gi zadrùva primenite premii i ima pravo na nenamalena premija za tekovniot period.

Dopolni telno namaluvawe na vrednosta^len 989

Ako osigurenata vrednost se namali za vreme na traeweto na osiguruvaweto, sekoja dogovorna strana ima pravo na soodvetno namaluvawe na sumata na osi-guruvaweto i na premijata, po~nuvaj}i od denot koga svoeto barawe za namalu-vawe & go soop{tila na drugata strana.

Pove}ekratno i dvojno osiguru vawe^len 990

(1) Ako nekoj predmet e osiguren kaj dvajca ili pove}e osiguruva~i od ist ri-zik, za ist interes i za isto vreme, taka {to zbirot na sumite na osiguruvaweto da ne ja preminuva vrednosta na toj predmet (pove}ekratno osiguruvawe), sekoj osiguruva~ odgovara za izvr{uvaweto vo celost na obvrskite nastanati od do-govorot {to go sklu~il toj.

(2) Ako, pak, zbirot na sumite na osiguruvaweto ja preminuva vrednosta na osigureniot predmet (dvojno osiguruvawe), a pri toa dogovara~ot na osiguruva-weto ne postapil nesovesno, site tie osiguruvawa se polnova`ni i sekoj osigu-ruva~ ima pravo na dogovorenata premija za periodot na osiguruvaweto vo tek, a osigurenikot ima pravo da bara od sekoj oddelen osiguruva~ nadomest spored dogovorot sklu~en so nego, no vkupno ne pove}e od iznosot na {tetata.

(3) Koga }e stane osigureniot slu~aj, dogovara~ot na osiguruvaweto e dolèn da go izvesti za toa sekoj osiguruva~ na istiot rizik i da mu gi soop{ti imiwa-ta i adresite na drugite osiguruva~i, kako i sumite na osiguruvaweto na oddel-nite dogovori sklu~eni so niv.

(4) Po isplatata na nadomestot na osigurenikot, sekoj osiguruva~ podnesuva del od nadomestot vo srazmer vo koj stoi sumata na osiguruvaweto na koja se ob-vrzal toj sprema vkupniot zbir na sumite na osiguruvaweto, pa osiguruva~ot koj platil pove}e ima pravo da bara od drugite osiguruva~i nadomest na pove}e platenoto.

(5) Ako nekoj dogovor e sklu~en bez nazna~uvawe na sumata na osiguruvaweto ili so neograni~eno pokritie, }e se smeta kako dogovor sklu~en so najvisoka suma na osiguruvaweto.

(6) Za delot na osiguruva~ot koj ne moè da plati, odgovaraat drugite osigu-ruva~i srazmerno so svoite delovi.

(7) Ako dogovara~ot na osiguruvaweto sklu~il dogovor za osiguruvawe so koj nastanalo dvojno osiguruvawe neznaej}i za porano sklu~enoto osiguruvawe, toj moè, bez ogled na toa dali porane{no to osiguruvawe go sklu~il toj ili nekoj drug, vo rok od eden mesec otkako doznal za toa osiguruvawe, da bara soodvet-no namaluvawe na sumata na osiguruvaweto i na premiite na podocneno to osi-guruvawe, no osiguruva~ot gi zadrùva primenite premii i ima pravo na premi-ja za tekovniot period.

(8) Ako do dvojnoto osiguruvawe do{lo poradi namaluvawe na vrednosta na osigureniot predmet za vreme na traeweto na osiguruvaweto, dogovara~ot na osiguruvaweto ima pravo na soodvetni namaluvawa na sumite na osiguruvaweto i na premiite, po~nuvaj}i od denot koga svoeto barawe za namaluvawe mu go so-op{til na osiguruva~ot.

(9) Ako pri nastanuvaweto na dvojno osiguruvawe dogovara~ot na osiguruva-weto postapil nesovesno, sekoj osiguruva~ moè da bara poni{tuvawe na dogo-vorot, da gi zadrì primenite premii i da bara nenamalena premija za tekov-niot period.

Soosiguru vawe^len 991

Koga dogovorot za osiguruvawe e sklu~en so pove}e osiguruva~i koi se spogo-dile za zaedni~ko podnesuvawe i raspredelba na rizikot, sekoj osiguruva~ naz-na~en vo polisata na osiguruvaweto mu odgovara na osigurenikot za celosniot nadomest.

Otsek 4

PODOSI GURUVAWE

^len 992 (1) Koga }e se utvrdi deka vo po~etokot na odnosniot period na osiguruvawe-

to vrednosta na osigureniot predmet bila pogolema od sumata na osiguruvawe-to, iznosot na nadomestot {to go dolì osiguruva~ot se namaluva srazmerno, osven ako poinaku ne e dogovoreno.

(2) Osiguruva~ot e dolèn da dade celosen nadomest s# do iznosot na sumata na osiguruvaweto, ako e dogovoreno deka odnosot me|u vrednosta na predmetot i sumata na osiguruvaweto nema zna~ewe za opredeluvaweto na iznosot na na-domestot.

Otsek 5

PREMINUVAWE NA DOGOVOROT I IS PLATA NA NADOMESTOT OD OSIGU-RUVAWETO NA DRUG

Preminuvawe na dogovorot vrz pribavuva~ot na osiguren pred met^len 993

(1) Vo slu~aj na otu|uvawe na osiguren predmet, kako i na predmet vo vrska so ~ija upotreba e sklu~eno osiguruvawe od odgovornost, pravata i obvrskite na dogovara~ot na osiguruvaweto preminuvaat, spored samiot zakon, vrz pribavu-va~ot, osven ako poinaku ne e dogovoreno.

(2) Ako e otu|en samo eden del od osigurenite predmeti koi vo pogled na osi-guruvaweto ne so~inuvaat posebna celina, dogovorot za osiguruvawe prestanu-va spored samiot zakon vo pogled na otu|enite predmeti.

(3) Vo slu~aj koga poradi otu|uvawe na predmet }e se zgolemi ili }e se nama-li verojatnosta za nastapuvawe na osigureniot slu~aj, se primenuvaat op{tite odredbi za zgolemuvaweto ili namaluvaweto na rizikot.

(4) Dogovara~ot na osiguruvaweto koj nema da go izvesti osiguruva~ot deka osigureniot predmet e otu|en, ostanuva vo obvrska za pla}awe na premiite {to stasuvaat i po denot na otu|uvaweto.

(5) Osiguruva~ot i pribavuva~ot na osigureniot predmet moàt da se otkaàt od osiguruvaweto so otkazen rok od 15 dena, so toa {to se dol`ni otkazot da go podnesat najdocna vo rok od 30 dena od doznavaweto za otu|uvaweto.

(6) Dogovorot za osiguruvawe ne moè da se raskine ako polisata na osiguru-vaweto e izdadena na donositel ili po naredba.

Dodeluvawe nado mest na nosi telite na zalog i na drugi prava^len 994

(1) Po nastapuvaweto na osigureniot slu~aj, zalo`nite prava i drugite prava {to porano postoele nad osigureniot predmet, go imaat za predmet nadomestot {to se dolì, kako vo slu~aj na osiguruvawe na sopstven predmet, taka i vo slu~aj na osiguruvawe na tu|i predmeti poradi obvrskata za nivnoto ~uvawe i vra}awe, pa osiguruva~ot ne moè da mu go isplati nadomestot na osigurenikot bez soglasnost od nositelite na tie prava.

(2) Ovie lica moàt da baraat neposredno od osiguruva~ot, vo granicite na sumata na osiguruvaweto i spored zakonskiot red, da im gi isplati nivnite po-baruvawa.

(3) Me|utoa, ako vo momentot na isplatata osiguruva~ot ne znael nitu moèl da znae za tie prava, izvr{enata isplata na nadomestot na osigurenikot osta-nuva polnovana.

Otsek 6

PREMINUVAWE NA PRAVATA NA OSIGURENIKOT SPREMA ODGOVORNOTO LICE VRZ OSIGURUVAÔT (SUBROGACIJA)

^len 995 (1) So isplatata na nadomestot od osiguruvaweto preminuvaat vrz osiguruva-

~ot, spored samiot zakon, do visinata na isplateniot nadomest, site prava na osigurenikot sprema liceto koe po koja i da e osnova e odgovorno za {tetata.

(2) Ako po vina na osigurenikot e onevozmoèno ova preminuvawe na pravata vrz osiguruva~ot, vo celost ili delumno, osiguruva~ot se osloboduva vo sood-vetna mera od svojata obvrska sprema osigurenikot.

(3) Preminuvaweto na pravata od osigurenikot vrz osiguruva~ot ne moè da bide na {teta na osigurenikot, pa ako nadomestot {to osigurenikot go dobil od osiguruva~ot od kakva i da e pri~ina e ponizok od {tetata {to ja pretrpel, osigurenikot ima pravo od sredstvata na odgovornoto lice da mu se isplati os-tatokot na nadomestot pred da se isplati pobaruvaweto na osiguruva~ot vrz osnova na pravata {to preminale vrz nego.

(4) Po isklu~ok od praviloto za preminuvawe na pravata na osigurenikot vrz osiguruva~ot, ovie prava ne preminuvaat vrz osiguruva~ot ako {tetata ja pri~i-nilo lice vo srodstvo vo prava linija so osigurenikot ili lice za ~ii{to pos-tapki osigurenikot odgovara, ili koe ìvee so nego vo isto doma}instvo ili lice koe e rabotnik na osigurenikot, osven ako tie lica {tetata ja pri~inile namerno.

(5) Ako nekoe od licata spomenati vo stav (4) na ovoj ~len bilo osigureno od odgovornost, osiguruva~ot moè da go bara od negoviot osiguruva~ nadomestot na iznosot {to mu go isplatil na osigurenikot.

Otsek 7

OSIGURUVAWE OD ODGOVORNOST

Odgovornost na osiguruva~ot^len 996

(1) Vo slu~aj na osiguruvawe od odgovornost, osiguruva~ot odgovara za {teta-ta nastanata so osigureniot slu~aj samo ako tretoto o{teteno lice go bara nej-ziniot nadomest.

(2) Osiguruva~ot gi podnesuva vo granicite na sumata na osiguruvaweto, tro-{ocite na sporot za odgovornosta na osigurenikot.

Sopstveno pravo na o{teteniot i direktna tu`ba^len 997

(1) Vo slu~aj na osiguruvawe od odgovornost, o{tetenoto lice moè da bara neposredno od osiguruva~ot nadomest na {tetata {to ja pretrpelo so nastanot za koj odgovara osigurenikot, no najmnogu do iznosot na obrskata na osiguruva-~ot.

(2) O{tetenoto lice ima, od momentot koga stanal osigureniot slu~aj, sops-tveno pravo na nadomest od osiguruvaweto, pa sekoja podocnena pro mena vo pravata na osigurenikot sprema osiguruva~ot e bez vlijanie vrz pravoto na o{-tetenoto lice na nadomest.

Oddel 3

OSIGURUVAWE NA LICA

Otsek 1

OP[TI OD REDBI

Utvrduvawe na osigure nata suma^len 998

Vo dogovorite za osiguruvawe na lica (osiguruvawe na ìvot i osiguruvawe od nesre}en slu~aj), visinata na osigurenata suma {to osiguruva~ot e dolèn da ja isplati koga }e nastane osigureniot slu~aj, se utvrduva vo polisata spo-red spogodbata na dogovornite strani.

Polisa za osiguru vawe na ìvot^len 999

(1) Pokraj sostojkite {to mora da gi ima sekoja polisa, vo polisata za osigu-ruvawe na ìvotot moraat da bidat nazna~eni: imeto i prezimeto na liceto na ~ij{to ìvot se odnesuva na osiguruvaweto, datumot na negovoto ra|awe i nas-tanot ili rokot od koj zavisi nastanuvaweto na pravoto da se bara isplata na osigurenata suma.

(2) Polisata za osiguruvawe na ìvot moè da glasi na opredeleno lice ili po naredba, no ne moè da glasi na donositel.

(3) Za polnovanos ta na indosamentot na polisata po naredba potrebno e toj da go sodrì imeto na korisnikot, datumot na indosiraweto i potpisot na in-dosantot.

Neto~na prijava na starosta na osigure nikot^len 1000

Po isklu~ok od op{tite odredbi na ovaa glava za posledicite od neto~ni prijavi i premol~uvawe na okolnostite od zna~ewe za ocena na rizikot, za ne-to~na prijava na starosta vo dogovorite za osiguruvawe na ìvot vaàt sled-nive pravila:

1) dogovorot za osiguruvawe na ìvot e ni{toven i osiguruva~ot e dolèn vo sekoj slu~aj da gi vrati site primeni premii, ako pri negovoto sklu~uvawe ne-to~no e prijavena starosta na osigurenikot, a negovata vistinska granica ja preminuva granicata na starosta do koja osiguruva~ot, spored svoite uslovi i tarifi, vr{i osiguruvawe na ìvot;

2) ako e neto~no prijaveno deka osigurenikot ima pomalku godini, a negovata vistinska starost ne ja preminuva granicata do koja osiguruva~ot vr{i osiguru-vawe na ìvot, dogovorot e polnovaèn, a osigurenata suma se namaluva vo srazmer so dogovorenata premija i so premijata predvidena za osiguruvawe na ìvot na licata koi se na vozrast kako osigurenikot i

3) koga osigurenikot ima pomalku godini otkolku {to e prijaveno pri sklu~u-vaweto na dogovorot, premijata se namaluva na soodveten iznos, a osiguruva~ot e dolèn da ja vrati razlikata me|u premiite primeni i premiite na koi ima pravo.

Posle dici od nepla}aweto na premijata inamaluvawe na osigurenata suma

^len 1001 (1) Ako dogovara~ot na osiguruvaweto na ìvotot ne plati nekoja premija vo

rokot na stasanosta, osiguruva~ot nema pravo nejzinata isplata da ja bara po sudski pat.

(2) Ako dogovara~ot na osiguruvaweto, po pokana od osiguruva~ot, {to mora da mu bide dostavena so prepora~ano pismo, ne ja isplati stasanata premija vo rokot opredelen vo toa pismo, a koj ne moè da bide pokus od eden mesec, sme-taj}i od denot koga mu e vra~eno pismoto, nitu toa }e go stori nekoe drugo zain-teresirano lice, osiguruva~ot moè samo, ako dotoga{ se plateni barem tri go-

di{ni premii, da mu izjavi na dogovara~ot na osiguruvaweto deka ja namaluva osigurenata suma na iznosot na otkupenata vrednost na osiguruvaweto, a vo sprotiven slu~aj deka go raskinuva dogovorot.

(3) Ako osigureniot slu~aj nastapil pred raskinuvaweto na dogovorot ili pred namaluvaweto na osigurenata suma, }e se smeta kako da e namalena osigu-renata suma, odnosno deka dogovorot e raskinat, spored toa dali premiite bi-le plateni barem za tri godini ili ne.

Osiguruvawe na treto lice^len 1002

(1) Osiguruvaweto na ìvot moè da se odnesuva na ìvotot na dogovara~ot na osiguruvaweto, a moè da se odnesuva i na ìvotot na nekoj tret.

(2) Istoto vaì i za osiguruvaweto od nesre}en slu~aj.(3) Ako osiguruvaweto se odnesuva na slu~aj na smrt na nekoj tret, za polno-

vanos ta na dogovorot e potrebna negova pismena soglasnost dadena vo polisa-ta ili vo izdvoeno pismo, pri potpi{uvaweto na polisata, so nazna~uvawe na osigurenata suma.

Osiguru vawe za slu~aj na smrt na maloletnici i lica li{eni od delov nata sposobnost

^len 1003 (1) Ni{tovno e osiguruvaweto za slu~aj na smrt na treto lice pomlado od 14

godini, kako i na lice napolno li{eno od delovnata sposobnost, a osiguruva~ot e dolèn da mu gi vrati na dogovara~ot na osiguruvaweto site premii primeni vrz osnova na takov dogovor.

(2) Za polnova`nosta na osiguruvaweto za slu~aj na smrt na treto lice posta-ro od 14 godini e potrebna pismena soglasnost od negoviot zakonski zastapnik, kako i pismena soglasnost od sekoe osigureno lice.

Kumulirawe na nadomestot i na osigure nata suma

^len 1004 (1) Vo osiguruvaweto na lica, osiguruva~ot koj ja isplatil osigurenata suma

ne moè da ima po nikoja osnova pravo na nadomest od treto lice odgovorno za nastapuvaweto na osigureniot slu~aj.

(2) Pravoto na nadomest od treto lice odgovorno za nastapuvaweto na osigu-reniot slu~aj mu pripa|a na osigurenikot, odnosno na korisnikot, nezavisno od negovoto pravo na osigurenata suma.

(3) Odredbite od stavovite (1) i (2) na ovoj ~len ne se odnesuvaat na slu~ajot koga osiguruvaweto od posledicite od nesre}en slu~aj e dogovoreno kako osi-guruvawe od odgovornost.

Otsek 2

ISKLUÊNI RIZICI

Samoubistvo na osigurenikot^len 1005

(1) So dogovorot za osiguruvawe za slu~aj na smrt ne e opfaten rizikot od sa-moubistvo na osigurenikot, ako toa se slu~ilo vo prvata godina od osiguruva-weto.

(2) Vo slu~aj samoubistvoto da se slu~ilo vo rok od tri godini od denot na sklu~uvaweto na dogovorot, osiguruva~ot ne e dolèn da mu ja isplati na ko-risnikot osigurenata suma, tuku samo matemati~kata rezerva od dogovorot.

Namerno ubistvo na osi gure nikot^len 1006

Osiguruva~ot se osloboduva od obvrskata da mu ja isplati na korisnikot osi-gurenata suma, ako ovoj namerno predizvikal smrt na osigurenikot, no e dolèn ako dotoga{ bile uplateni barem tri godi{ni premii, da mu ja isplati matema-ti~kata rezerva od dogovorot na dogovara~ot na osiguruvaweto, a ako e toj osi-gurenik, na negovite naslednici.

Namerno pri~inuvawe na nesre}en slu~aj^len 1007

Osiguruva~ot se osloboduva od obvrskata od dogovorot za osiguruvawe od nesre}en slu~aj, ako osigurenikot namerno go prediz vikal nesre}niot slu~aj.

Voeni operacii^len 1008

(1) Ako smrtta na osigurenikot e pri~ineta so voeni operacii, osiguruva~ot, ako ne{to drugo ne e dogovoreno, ne e dolèn da mu ja isplati na korisnikot osigurenata suma, no e dolèn da mu ja isplati matemati~kata rezerva od dogo-vorot.

(2) Ako ne e dogovoreno ne{to drugo, osiguruva~ot se osloboduva od obvrska-ta od dogovorot za osiguruvawe od nesre}en slu~aj ako nesre}niot slu~aj e pri-~inet so voeni operacii.

Dogovorno isklu~uvawe na rizi ci^len 1009

So dogovorot za osiguruvawe za slu~aj na smrt ili od nesre}en slu~aj, od osiguruvaweto moàt da bidat isklu~eni i drugi rizici.

Otsek 3

PRAVA NA DOGOVARAÔT NA OSIGURUVAWETO PRED NASTA PUVAWETO NA OSIGURENIOT SLUÂJ

Otkup^len 1010

(1) Po barawe od dogovara~ot na osiguruvaweto na ìvot sklu~eno za celiot ìvot na osigurenikot, osiguruva~ot e dolèn da mu ja isplati otkupnata vred-nost na polisata, ako dotoga{ se plateni barem tri godi{ni premii.

(2) Vo polisata moraat da bidat navedeni uslovite pod koi dogovara~ot mo-è da bara isplata na nejzinata otkupna vrednost, kako i na~inot kako se pres-metuva taa vrednost, soglasno so uslovite na osiguruvaweto.

(3) Pravoto da se bara otkup ne moàt da go vr{at doveritelite na dogovara-~ot na osiguruvaweto, kako ni korisnikot na osiguruvaweto, no otkupnata vred-nost }e mu bide isplatena na korisnikot, po negovo barawe, ako opredeluvawe-to na korisnikot e neotpoviklivo.

(4) Po isklu~ok od stav (3) na ovoj ~len, otkup na polisata moè da bara do-veritelot na koj mu e predadena polisata vo zalog, ako pobaruvaweto zaradi ~ie{to osiguruvawe e daden zalogot ne bide namireno vo rokot na stasanosta.

Avans^len 1011

(1) Po barawe od dogovara~ot na osiguruvaweto na ìvot sklu~eno za celiot ìvot na osigurenikot, osiguruva~ot moè da mu isplati odnapred del od osi-gurenata suma do visinata na otkupnata vrednost na polisata {to dogovara~ot na osiguruvaweto moè da go vrati podocna.

(2) Na primeniot avans dogovara~ot na osiguruvaweto e dolèn da pla}a op-redelena kamata.

(3) Ako dogovara~ot na osiguruvaweto zadocni so pla}aweto na stasanata ka-mata, }e se postapi kako da baral otkup.

(4) Vo polisata na osiguruvaweto moraat da bidat navedeni uslovite za da-vawe na avans, mo`nosta da mu se vrati na osiguruva~ot iznosot primen na ime avans, visinata na kamatnata stapka, posledicite od nepla}aweto na stasana-ta kamata, kako {to e opredeleno so uslovite na osiguruvaweto.

Zaloùvawe na polisata^len 1012

(1) Polisata za osigu ruvawe na ìvot moè da bide dadena vo zalog.

(2) Zaloùvaweto na polisata ima dejstvo sprema osiguruva~ot samo ako e pismeno izvesten deka polisata e zaloèna kaj opredelen doveritel.

(3) Koga polisata glasi po naredba, zaloùvaweto se vr{i so in dosament.

Otsek 4

OSIGURUVAWE NA @IVOT VO KORIST NA TRETO LICE

Opredeluvawe na korisnikot^len 1013

(1) Dogovara~ot na osiguruvaweto na ìvot moè vo dogovorot, kako i so ne-koja podocne`na pravna rabota, pa i so testament, da go opredeli liceto na koe }e mu pripadnat pravata od dogovorot.

(2) Ako osiguruvaweto se odnesuva na ìvot na nekoe drugo lice, za oprede-luvaweto na korisnikot e potrebna i negovata pismena soglasnost.

(3) Korisnikot ne mora da bide opredelen po ime, dovolno e ako aktot gi so-drì nu`nite podatoci za negovoto opredeluvawe.

(4) Koga za korisnici se opredeleni decata ili potomcite, korista im pripa-|a i na onie {to se rodeni podocna, a korista nameneta na soprugot mu pripa|a na liceto koe bilo vo brak so osigurenikot vo momentot na negovata smrt.

Podelba na ko rista me|u pove}e korisnici^len 1014

Koga za korisnici se opredeleni decata, potomcite i voop{to naslednicite, ako dogovara~ot na osiguruvaweto ne opredelil kako }e se izvr{i podelbata me|u niv, podelbata }e se izvr{i srazmerno so nivnite nasledni~ki delovi, a ako korisnicite ne se naslednici, osigurenata suma }e bide podelena na ed-nakvi delovi.

Otpovikuvawe na odredbata za opredeluvawe na korisnikot^len 1015

(1) Odredbata so koja korista od osiguruvaweto mu se dodeluva na opredele-no lice moè da ja otpovika samo dogovara~ot na osiguruvaweto, i toa negovo pravo ne moàt da go vr{at nitu negovite doveriteli, nitu negovite zakonski naslednici.

(2) Dogovara~ot na osiguruvaweto moè da ja otpovika odredbata za korista s# dodeka korisnikot ne se izjavi na koj i da e na~in deka ja prima, koga taa stanuva neotpovikliva.

(3) Sepak, dogovara~ot moè da ja otpovika odredbata za korista i po izjava-ta na korisnikot deka ja prima, ako korisnikot se obidel da izvr{i ubistvo na osigurenikot, a ako korista e dodelena bez nadomest, za otpovikuvaweto va-àt i odredbite za otpovikuvawe na podarok.

(4) ]e se smeta deka korisnikot ja odbil korista {to mu e nameneta, ako po smrtta na dogovara~ot na osiguruvaweto, po pokana od negovite naslednici, ne se izjas ni vo rok od eden mesec de ka ja prima.

Sopstveno i neposredno pravo na korisnikot^len 1016

(1) Osigurenata suma {to treba da mu bide isplatena na korisnikot ne vlegu-va vo ostavinata na dogovara~ite na osiguruvaweto, pa ni toga{ koga za koris-nici se opredeleni nivnite naslednici.

(2) Pravo na osigurenata suma ima samo korisnikot, i toa od samoto sklu~uva-we na dogovorot za osiguruvawe i bez ogled na toa kako i koga e opredelen za korisnik, i bez ogled na toa dali go izjavil svoeto prifa}awe pred ili po smrtta na osigurenikot, pa moè da se obrati neposredno do osiguruva~ot so barawe da mu se isplati osigurenata suma.

(3) Ako dogovara~ot na osiguruvaweto gi opredelil za korisnici svoite de-ca, svoite potomci, ili naslednicite voop{to na sekoj taka opredelen koris-

nik mu pripa|a pravo na soodveten del od osigurenata suma i ako se otkaè od nasledstvoto.

Doveriteli na dogo vara~ot na osigu ruvaweto i na osigure nikot

^len 1017 (1) Doveritelite na dogovara~ot na osiguruvaweto i na osigurenikot nemaat

nikakvo pravo na osigurenata suma dogovorena za korisnikot.(2) Ako premiite {to gi uplatil dogovara~ot na osiguruvaweto bile nesraz-

merno golemi sprema negovite mo`nosti vo momentot koga bile uplateni, nego-vite doveriteli moàt da baraat da im se predade delot od premiite koj gi nadminuva negovite mo`nosti, ako se ispolneti uslovite pod koi doveritelite imaat pravo na pobivawe na pravnite dejstvija na dol`nikot.

Otstapuvawe na osigure nata suma^len 1018

Svoeto pravo na osigurenata suma korisnikot moè da go prenese vrz drug i pred osigureniot slu~aj, no za toa mu e potrebna pismena soglasnost od dogova-ra~ot na osiguruvaweto vo koja mora da bide navedeno imeto na liceto vrz koese prenesuva pravoto, a ako osiguruvaweto se odnesuva na ìvotot na nekoe drugo lice, toga{ e potrebna ista takva soglasnost i od toa lice.

Koga opredeleniot korisnik }e umre pred stasanosta

^len 1019 Koga liceto koe bez nadomest e opredeleno za korisnik }e umre pred stasa-

nosta na osigurenata glavnina ili renta, korista od osiguruvaweto ne im pri-pa|a na negovite naslednici, tuku na naredniot korisnik, a ako ovoj ne e opre-delen, toga{ na imotot na dogovara~ot na osiguruvaweto.

Osiguru vawe za slu~aj na smrt bez opredelen korisnik

^len 1020 Ako dogovara~ot na osiguruvaweto za slu~aj na smrt ne opredelil korisnik,

ili ako odredbata za opredeluvawe na korisnikot ostane bez dejstvo poradi otpovikuvawe, ili poradi odbivawe na opredelenoto lice ili od koja i da bi-lo druga pri~ina, a dogovara~ot na osiguruvaweto ne opredelil drug korisnik, osigurenata suma mu pripa|a na imotot na dogovara~ot na osiguruvaweto i kako negov del preminuva so drugite negovi prava vrz negovite naslednici.

Sovesna isplata na osigurenata suma na neovlasteno lice

^len 1021 (1) Koga osiguruva~ot }e mu ja isplati osigurenata suma na liceto koe na nea

bi imalo pravo ako dogovara~ot na osiguruvaweto ne opredelil korisnik, toj se oslo boduva od obvrskata od dogovorot za osiguruvawe ako vo momentot na iz-vr{enata isplata ne znael nitu moèl da znae deka korisnikot e opredelen so testament ili so nekoj drug akt {to ne mu bil dostaven, a korisnikot ima pravo da bara vra}awe od liceto koe ja primilo osigurenata suma.

(2) Istoto vaì vo slu~aj na prome na na korisnikot.

Glava XXXI

DOGO VOR ZA OTSTAPUVAWE NA IMOTOT ZA VREME NA @IVOT

Poim^len 1022

So dogovorot za otstapuvawe na imot za vreme na ìvot, otstapuva~ot se ob-vrzuva da im go otstapi celiot svoj imot ili del od imotot na potomcite.

Uslovi za polnova`nost na otstapuvaweto^len 1023

(1) Otstapuvaweto od ~len 1022 na ovoj zakon i rasporeduvaweto na imotot e polnovano edins tveno ako so toa se soglasile site potomci i bra~niot drugar na ostavitelot koi spored zakonot }e bidat povikani da ja nasledat negovata ostavina.

(2) Dogovorot za otstapuvawe na imotot za vreme na ìvot mora da bide sos-taven vo pismena forma i zaveren od nadleèn sud .

(3) Pri zaverkata sudijata }e go pro~ita dogovorot i }e gi predupredi dogo-vara~ite na posledicite od nego.

(4) Ako nekoj potomok ne dal soglasnost toj moè da ja dade dopolnitelno vo ista forma.

(5) Otstapuvaweto ostanuva polnovano ako po tomokot {to ne se soglasil umrel pred otstapitelot, a ne ostavil svoi potomci, ili se otkaàl od nas-ledstvoto ili e isklu~en od nasledstvoto, ili e nedostoen.

Predmet na otstapuvawe^len 1024

(1) So otstapuvawe moè da bide opfaten samo postoe~kiot imot na otstapi-telot.

(2) Ni{tovna e odredbata vo dogovorot, so koja se predviduva kako }e se ras-predelat dobrata {to }e bidat dopolnitelno najdeni vo ostavninata na otsta-pitelot.

Koga se smetaat otstapenite delovi kako podarok^len 1025

(1) Ako so otstapuvaweto ne se soglasi nekoj naslednik, toga{ delovite od imotot {to se otstapeni na drugite naslednici se smetaat kako podaroci dade-ni na naslednicite.

(2) Na ist na~in }e se postapi i ako na otstapitelot po otstapuvaweto mu se rodi dete ili se pojavi naslednik {to bil proglasen za umren.

Zadrùvawe na pravata^len 1026

(1) Pri otstapuvaweto otstapitelot moè za sebe ili za svojot bra~en dru-gar, ili za sebe i svojot bra~en drugar, ili za nekoe drugo lice da go zadrì pravoto na plodouìvawe na site otstapeni dobra ili na nekoi od niv, ili da dogovori doìvotna renta vo natura ili vo pari ili doìvotna izdr{ka, ili nekoj drug nadomestok.

(2) Ako plodouìvaweto ili doìvotnata renta se dogovoreni za otstapite-lot i za negoviot bra~en drugar zaedno, vo slu~aj na smrt na edniot od niv, plo-douìvaweto i rentata mu pripa|aat vo celost na drugiot do negovata smrt, ako ne e ne{to drugo dogovoreno, ili ako ne{to drugo ne proizleguva od slu~a-jot.

Prava na bra~niot drugar na otstapitelot^len 1027

(1) Otstapitelot so otstapuvawe moè da go opfati i svojot bra~en drugar, vo koj slu~aj e potrebna i negova soglasnost.

(2) Ako bra~niot drugar ne bide opfaten negovoto pravo na nuèn del ostanu-va.

(3) Vo toj slu~aj, otstapuvaweto ostanuva polnova`no, no pri utvrduvawe na vrednosta na ostavinata zaradi opredeluvawe i namiruvawe na nu`niot del na nadìveaniot bra~en drugar, delovite na imotot na ostavitelot {to im se otstapeni na negovite potomci se smetaat kako podarok.

Raskinuvawe i otpovikuvawe^len 1028

(1) Otstapitelot ima pravo ednostrano da go raskine dogovorot za otstapuva-we so primena na odredbite na ovoj zakon za ednostrano raskinuvawe na dvos-trano obvrzuva~kite dogovori.

(2) Otstapitelot moè da go otpovika dogovorot za otsta puvawe so soodvetna primena na odredbite na ovoj zakon za otpovikuvawe na darot, poradi krajna neblagodarnost od strana na liceto na kogo mu go otstapil imotot.

Glava XXXII

DOGO VOR ZA DO@IVOTNA IZDR[KA

Oddel 1

OP[TI OD REDBI

^len 1029So dogovorot za doìvotna izdr{ka, davatelot na izdr{kata se obvrzuva da

go izdrùva doìvotno primatelot na izdr{kata ili nekoe treto lice, a pri-matelot na izdr{kata vo nadomest mu go ostava celiot svoj imot ili opredelen del od imotot ,~ie predavawe e odloèno se do negovata smrt.

Forma na dogovorot za doìvotna izdr{ka^len 1030

(1) Dogovorot za doìvotna izdr{ka se sostavuva vo pismena forma i se za-veruva od nadleèn sud.

(2) Pri zaverka sudijata vo prisustvo na dogovara~ite i dvajca svedoci koi gi poznavaat glasno }e go pro~ita dogovorot i }e gi predupredi dogovara~ite na posledicite od dogovorot.

(3) Pri zaverka na dogovorot za doìvotna izdr{ka, svedoci moàt da bidat samo lica koi moàt da bidat svedoci pri sostavuvawe na sudski testament.

(4) Pri sklu~uvawe na dogovorot za doìvotna izdr{ka, davatelot na izdr{-kata moè da bide zastapuvan od polnomo{nik. Pol nomo{no to vo ovoj slu~aj mora da bide izdadeno vo forma na javna isprava i vo nego da bide to~no naz-na~eno liceto so koe davatelot na izdr{kata }e sklu~i dogovor, kako i sodr-ìnata na dogovorot. Ova polnomo{no va ì tri meseci od denot na izdavawe-to.

Zapi{uva we na pravata na doveritelot^len 1031

Davatelot na izdr{kata svoeto pravo na nedvi`nosta od dogovorot moè da bara da se pribeleì vo javna kniga.

Odgovornost za dolgovi^len 1032

Davatelot na izdr{kata ne odgovara po smrtta na primatelot na izdr{kata za negovite dolgovi, no moè da se dogovori deka toj }e odgovara za negovite postojni dolgovi na opredeleni doveriteli.

Raskinuvawe na dogovorot za doìvotna izdr{ka^len 1033

(1) Dogovornite strani moàt spogodbeno da go raskinat dogovorot za doì-votna izdr{ka od koga po~na lo negovoto izvr{uvawe.

(2) Ako spored dogovorot za doìvotna izdr{ka, dogovara~ite ìveat zaed-no, pa nivnite odnosi tolku se rastrojat {to zaedni~kiot ìvot stanal nepod-nosliv, sekoja strana moè da bara od sudot raskinuvawe na dogovorot.

(3) Sekoja strana moè da bara raskinuvawe na dogovorot ako drugata strana ne gi izvr{uva svoite obvrski.

(4) Vo slu~aj na raskinuvawe na dogovorot, stranata {to ne e odgovorna za raskinuvaweto ima pravo da bara od drugata strana nadomest na {teta {to ja trpi.

Vlija nie na izmeneti priliki^len 1034

(1) Ako po sklu~uvaweto na dogovorot prilikite se izmenile tolku {to nego-voto ispolnuvawe stanalo zna~itelno ote`nato, sudot po barawe na stranite, nivnite odnosi odnovo }e gi uredi vodej}i smetka za site okolnosti.

(2) Sudot moè pravoto na primatelot na izdr{kata da go zameni so doì-votna pari~na renta ako toa odgovara na interesite na stranite.

Prestanok na dogovorot za doìvotna izdr{ka

^len 1035(1) Vo slu~aj na smrt na davatelot na izdr{kata, negovite obvrski pominuva-

at na negoviot bra~en drugar i na negovite potomci {to se povikani na nasled-stvo, ako tie se soglasat so toa.

(2) Ako tie ne se soglasat da go prodolàt dogovorot za doìvotna izdr{ka a nemaat opravdana pri~ina za toa, dogovorot prestanuva i tie nemaat pravo da baraat nadomestok za porano dadenata izdr{ ka.

(3) Ako bra~niot drugar i potomcite na davatelot na izdr{kata ne se vo sos-tojba da gi prezemat dogovornite obvrski, tie imaat pravo da baraat nadomes-tok od primatelot na izdr{kata za pora no dadenata izdr{ ka.

(4) Sudot }e go opredeli ovoj nadomestok po slobodna ocenka zemaj}i gi pri toa predvid imotnite priliki na primatelot na izdr{kata i na licata koi bi-le ovlasteni da go prodolàt dogovorot za doìvotna iz dr{ka.

Glava XXXIII

GARANCIJA

Oddel 1

OP[TI OD REDBI

Poim^len 1036

So dogovorot za garancija se obvrzuva garantot sprema doveritelot deka }e ja ispolni polnovana ta i stasanata obvrska na dol`nikot, ako toa ne go stori ovoj.

Forma^len 1037

Dogovorot za garancija go obvrzuva garantot samo ako izjavata za garancija ja napravil pismeno.

Sposobnost za ga rantirawe^len 1038

So dogovor za garancija moè da se obvrze samo onoj koj ima celosna delovna sposobnost.

Garantirawe za delovno nes posoben^len 1039

Toj {to }e se obvrze kako garant za obvrska na nekoe delovno nesposobno li-ce, mu odgovara na doveritel isto kako garantot na delovno sposobno lice.

Predmet na garantiraweto^len 1040

(1) Garancija moè da se dade za sekoja polnova`na obvrska, bez ogled na nej-zinata sodrìna.

(2) Moè da se garantira i za uslovna obvrska, kako i za opredelena idna ob-vrska.

(3) Garancijata za idna obvrska moè da se otpovika pred da nastane obvrs-kata, ako ne e predviden rokot vo koj taa treba da nastane.

(4) Garancija moè da se dade i za obvrska na nekoj drug garant (garantov ga-rant).

Obem na odgovornosta na garantot^len 1041

(1) Obvrskata na garantot ne moè da bide pogolema od obvrskata na glavni-ot dol`nik, a ako e dogovoreno da bide pogolema taa se sveduva na merata na dol`niko vata obvrska.

(2) Garantot odgovara za ispolnuvaweto na celata obvrska za koja garanti-ral, ako negovata odgovornost ne e ograni~ena na nekoj nejzin del ili na drug na~in e podloèna na polesni uslovi.

(3) Toj e dolèn da gi nadomesti potrebnite tro{oci {to gi napravil dove-ritelot so cel da go naplati dolgot od glavniot dol`nik.

(4) Garantot odgovara i za sekoe zgolemuvawe na obvrskata {to bi nastanalo so zadocnuvawe na dol`nikot ili po vina na dol`nikot, do kolku poinaku ne e dogovoreno.

(5) Toj odgovara samo za onaa dogovorena kamata {to stasala po sklu~uvawe-to na dogovorot za garancija.

Preminuvawe na pravata na doveritelot vrz garantot (subrogacija)^len 1042

Vrz garantot koj namiril pobaruvawe na doveritelot preminuva toa pobaru-vawe so site sporedni prava i so garanciite za nego voto ispol nuvawe.

Oddel 2

ODNOS NA DO VERITELOT I GARANTOT

Formi na garancija^len 1043

(1) Od garantot moè da se bara ispolnuvawe na obvrskata duri otkako glav-niot dol`nik ne }e ja ispolni vo rokot opredelen vo pismeniot povik (supsidi-jarna garancija).

(2) Doveritelot moè da bara ispolnuvawe od garantot, iako pred toa ne go povikal glavniot dol`nik da ja ispolni obvrskata, ako e o~igledno deka od sredstvata na glavniot dol`nik ne moè da se ostvari nejzino ispolnuvawe ili ako glavniot dol`nik padnal pod ste~aj.

(3) Ako garantot se obvrzal kako garant-platec, mu odgovara na doveritelot kako glaven dol`nik za celata obvrska i doveritelot moè da bara nejzino is-polnuvawe bilo od glavniot dol`nik, bilo od garantot ili od dvajcata vo isto vreme (solidarna garancija).

(4) Garantot za obvrska nastanata od trgovski do govor odgovara kako garant-platec, ako ne e dogovoreno ne{to dru go.

Solidarnost na garantite^len 1044

Pove}e garanti na nekoj dolg odgovaraat solidarno, bez ogled dali garanti-rale zaedno ili sekoj od niv se obvrzal sprema doveritelot oddelno, osven ko-ga so dogovorot nivnata obvrska e uredena poinaku.

Gubewe na pravoto na rok^len 1045

Ako dol`nikot go zagubil pravoto na rokot opredelen za ispolnuvawe na ne-govata obvrska, doveritelot sepak ne moè da bara ispolnuvawe od garantot pred istekot na toj rok, dokolku poinaku ne e dogovoreno.

Ste~aj na glavniot dol`nik^len 1046

(1) Vo slu~aj na ste~aj na glavniot dol`nik doveritelot e dolèn da go pri-javi svoeto pobaruvawe vo ste~ajot i za toa da go izvesti garantot, inaku mu od-govara na garantot za {tetata {to bi ja imal ovoj poradi toa.

(2) Namaluvaweto na obvrskata na glavniot dol`nik vo ste~ajnata postapka ili vo postapkata za prisilno poramnuvawe ne povlekuva so sebe i soodvetno

namaluvawe na obvrskata na garantot, pa garantot mu odgovara na doveritelot za celiot iznos na svojata obvrska, osven ako poinaku ne e dogovoreno.

Slu~aj na namalena odgovornost na nasledni kot na dol`nikot^len 1047

Garantot odgovara za celiot iznos na obvrskata za koj garantiral i vo slu~aj koga od naslednikot na dol`nikot bi moèlo da se bara isplata samo na onoj nejzin del {to & odgovara na vrednosta na nasledeniot imot.

Prigovori od garantot^len 1048

(1) Garantot moè protiv baraweto na doveritelot da gi istakne site prigo-vori na glavniot dol`nik, vklu~uvaj}i go i prigovorot za prebivawe, a ne i ~isto li~nite dol`nikovi prigovori.

(2) Dol`nikovoto otkaùvawe od prigovorot, kako i negovoto priznavawe na doveritelovoto pobaruvawe nema dejstvo sprema garantot.

(3) Garantot moè da istakne protiv doveritelot i svoi li~ni prigovori, na primer: ni{tovnost na dogovorot za garancija, zastarenost na doveritelovoto pobaruvawe sprema nego, prigovor za prebivawe na zaemnite pobaruvawa.

Dol`nost za izvestuvawe na garantot za dol ni kovoto propu{tawe^len 1049

Ako dol`nikot ne ja ispolni svojata obvrska, na vreme, doveritelot e dol-èn da go izvesti garantot za toa, inaku }e mu odgovara za {tetata {to bi ja pretrpel garantot poradi toa.

Osloboduvawe na garantot poradi doveritelovoto odolùvawe

^len 1050 (1) Garantot se osloboduva od odgovornost ako doveritelot, na negov povik

po rokot na stasanosta na pobaruvaweto, ne bara ispolnuvawe od glavniot dol-`nik vo rok od eden mesec od denot na toj povik.

(2) Koga rokot za ispolnuvawe ne e opredelen, garantot se osloboduva od od-govornosta ako doveritelot, na negov povik po istekot na edna godina od sklu-~uvaweto na dogovorot za garancija, ne ja napravi vo rok od eden mesec od toj povik potrebnata izja va za opredeluvawe na datumot na ispolnuvaweto.

Osloboduvawe na garantot poradi napu{tawe na garanciite^len 1051

(1) Ako doveritelot go napu{ti zalogot ili nekoe drugo pravo so koe bilo obezbedeno ispolnuvaweto na negovo pobaruvawe, ili go zagubi so svoe nevni-manie i taka go onevozmoì preminuvaweto na toa pravo vrz garantot, ovoj se osloboduva od svojata obvrska sprema doveritelot za onolku kolku {to bi mo-èl da dobie so vr{eweto na toa pravo

(2) Praviloto od stav (1) na ovoj ~len vaì kako vo slu~aj koga pravoto nas-tanalo pred sklu~uvaweto na dogovorot za garancija, taka i vo slu~aj koga nas-tanalo potoa.

Oddel 3

ODNOS ME \U GARANTOT I DOL@NIKOT

Pravo da bara nadomest od dol`nikot^len 1052

(1) Garantot koj mu isplatil na doveritelot negovo pobaruvawe, moè da ba-ra od dol`nikot da mu go nadomesti seto toa {to go isplatil za negova smetka, kako i kamatata od denot na isplatata.

(2) Toj ima pravo na nadomest na tro{ocite nastanati vo spor so doveritelot od momentot koga go izvestil dol`nikot za toj spor, kako i na nadomest na {te-tata ako imalo {teta.

Pravo na garantot na eden solidaren dol`nik^len 1053

Garantot na eden od pove}e solidarni dol`nici moè da bara od koj i da bi-lo od niv da mu go nadomesti ona {to mu go isplatil na doveritelot, kako i tro{ocite.

Pravo na garantot na prethodno obezbeduvawe^len 1054

I pred da go namiri doveritelot, garantot koj se obvrzal so znaewe ili odobrenie od dol`nikot, ima pra vo da bara od dol`nikot da mu dade potrebno obezbeduvawe za negovite eventualni barawa vo slednive slu~ai: ako dol`ni-kot ne ja ispolnil svojata obvrska vo rokot na nejzinata stasanost, ako doveri-telot po sudski pat pobaral naplata od garantot i ako imotnata sostojba na dol`nikot zna ~itelno se vlo{ila po sklu~uvaweto na dogovorot za garancija.

Gubewe na pravoto na nadomest^len 1055

(1) Dol`nikot moè da gi upotrebi protiv garantot koj bez negovo znaewe iz-vr{il isplata na doveritelovoto pobaruvawe, site pravni sredstva so koi vo momentot na taa ispla ta moèl da go odbie doveritelovoto barawe.

(2) Garantot koj isplatil doveritelovo pobaruvawe, a za toa ne go izvestil dol`nikot, pa i ovoj od nez naewe za taa isplata povtorno go isplatil istoto pobaruvawe, ne moè od dol`nikot da ba ra nadomest, no ima pravo da bara od doveritelot da mu go vrati ona {to mu go isplatil.

Pravo na vra}awe na isplatenoto^len 1056

Garantot koj bez dol`niko voto znaewe isplatil doveritelovo pobaruvawe, koe podocna po barawe na dol`nikot e po ni{te no ili ugaseno so prebivawe, moè samo da bara od doveritelot da mu go vrati isplatenoto.

Oddel 4

REGRES NA ISPLA TUVAÔT SPREMA DRUGITE GARAN TI

^len 1057 Koga ima pove}e garanti, pa eden od niv go isplati stasanoto pobaruvawe, toj

ima pravo da bara od drugite garanti sekoj da mu go nadomesti delot {to pa|a vrz nego.

Oddel 5

ZASTARENOST

^len 1058 (1) So zastarenosta na obvrskata na glavniot dol`nik zastaruva i obvrskata

na garantot.(2) Koga rokot za zastaruvawe na obvrskite na glavniot dol`nik e podolg od

dve godini, obvrskata na garantot zastaruva po istekot na dve godini od stasa-nosta na obvrskata na glavniot dol`nik, osven koga garantot odgovara solidar-no so dol`nikot.

(3) Prekinot na zastaruvaweto na pobaruvaweto sprema glavniot dol`nik dejstvuva i sprema garantot samo ako do prekinot do{lo so nekoja postapka na doveritelot pred sudot protiv glavniot dol`nik.

(4) Zastojot na zastaruvaweto na obvrskata na glavniot dol`nik nema dejstvo sprema garantot.

Glava XXXIV

UPATUVAWE (ASIGNACIJA)

Oddel 1

POIM NA DO GOVOR

^len 1059 So upatuvawe (asignacija) edno lice, upatuva~ (asignat) ovlastuva drugo li-

ce, upatenik, (asignat), za negova smetka da izvr{i ne{to za opredeleno treto lice, prima~ na upatuvawe (asignator), a nego go ovlastuva da go primi toa iz-vr{uvawe od svoe ime.

Oddel 2

ODNO SI ME\U PRIMAÔT NAUPATUVAWE I UPATENIKOT

Prifa}awe od strana na upatenikot^len 1060

(1) Prima~ot na upatuvawe steknuva pravo da bara od upatenikot ispolnuva-we duri koga ovoj }e mu izja vi deka go prifa }a upatuvaweto.

(2) Prifa}aweto na upatuvaweto ne moè da se otpovika.

Prigovori od upate nikot^len 1061

(1) So prifa}aweto na upatuvaweto me|u prima~ot na upatuvaweto i upateni-kot nastanuva dol`ni~ki odnos nezavisen od odnosot me|u upatuva~ot i upate-nikot, kako i od od nosot me|u upatuva~ot i prima~ot na upatuvaweto.

(2) Upatenikot koj go prifatil upatuvaweto moè na prima~ot na upatuvawe-to da mu gi istakne samo prigovorite {to se odnesuvaat do polnovanos ta na prifa}aweto prigovorite {to se zasnovaat vrz sodrìnata na prifa}aweto ili vrz sodrìnata na samoto upatuvawe, kako i prigovorite {to gi ima li~no sprema nego.

Prenesuvawe na upatuvawe^len 1062

(1) Prima~ot na upatuvawe moè da go prenese upatuvaweto vrz drug i pred prifa}aweto od upatenikot, a ovoj moè da go prenese ponatamu, osven koga od samoto upatuvawe ili od posebni okolnosti proizleguva deka e toa neprenos-livo.

(2) Ako upatenikot mu izjavil na prima~ot na upatuvaweto deka go prifa}a upatuvaweto, toa prifa}awe ima dejstvo sprema site lica vrz koi upatuvaweto bi bilo preneseno ednopodrugo.

(3) Ako upatenikot mu izjavil na pribavuva~ot, vrz kogo prima~ot na upatuva-weto go prenel upatuvaweto deka go prifa}a, toj ne moè na pribavuva~ot da mu gi istakne prigovorite {to gi ima li~no sprema prima~ot na upatuvaweto.

Zastarenost^len 1063

(1) Pravoto na prima~ot na upatuvaweto da bara ispolnuvawe od upatenikot zastaruva za edna godina.

(2) Ako za ispolnuvaweto ne e opredelen rok, zastarenosta po~nuva da te~e koga upatenikot }e go prifati upatuvaweto, a ako toj go prifatil pred da mu bide dadeno na prima~ot na upatuvaweto toga{ koga }e mu bide dadeno na ovoj.

Oddel 3

ODNOS ME\ U PRIMAÔT NA UPATUVAWETO I UPATUVAÔT

Ako prima~ot na upatuvaweto e doveritel na upatuva~ot

^len 1064 (1) Doveritelot ne e dolèn da se soglasi so upatuvaweto {to mu go napra-

vil dol`nikot za radi ispolnuvawe na svojata obvrska, no e dolèn za svoeto odbivawe vedna{ da go izvesti dol`nikot, inaku }e mu odgovara za {tetata.

(2) Doveritelot koj se soglasil so upatuvaweto e dolèn da go povika upate-nikot da go izvr{i.

Upatuvaweto ne e ispolnu vawe^len 1065

(1) Koga doveritelot se soglasil so upatuvaweto napraveno od negoviot dol-`nik zaradi ispolnuvawe na obvrskata, taa obvrska ne prestanuva ako poinaku ne e dogovoreno, ni so negovata soglasnost so upatuvaweto, ni so prifa}aweto od strana na upatenikot, tuku duri so ispol nuvaweto od strana na upatenikot.

(2) Doveritelot koj se soglasil so upatuvaweto napraveno od negoviot dol-`nik, moè da bara od upatuva~ot da mu go ispolni ona {to mu go dolì samo ako ne go dobil ispolnuvaweto od upatenikot vo vremeto opredeleno vo upatu-vaweto.

Dol`nost na prima~ot na upatuvaweto da go izvesti upatuva~ot

^len 1066 Ako upatenikot ja odbie soglasnosta na upatuvaweto, ili go odbie ispolnuva-

weto {to mu go bara prima~ot na upatuvaweto ili ako izjavi odnapred deka ne saka da go izvr{i , prima~ot na upatuvaweto e dolèn vedna{ da go izvesti upatuva~ot za toa, inaku mu odgovara za {tetata.

Otkaùvawe od prifatenoto upatuvawe^len 1067

Prima~ot na upatuvawe koj ne e doveritel na upatuva~ot i koj ne saka da go koristi upatuvaweto moè da se otkaè od nego, duri i ako ve}e izjavil deka go prima, no e dol en da go iz vesti za toa upatuva~ot bez odlagawe.

Otpovikuvawe na ovlastuvaweto dadeno na prima~ot na upatuvaweto

^len 1068 Upatuva~ot moè da go otpovika ovlastuvaweto {to mu go dal so upatuvawe-

to na prima~ot na upatuvaweto, osven ako upatuvaweto go izdal zaradi ispol-nuvawe na nekoj svoj dolg sprema nego i voop{to ako upatuvaweto go izdal vo negov inte res.

Oddel 4

ODNOS ME \U UPATUVAÔT I UPATENIKOT

Ako upatenikot e dol`nik na upatuva~ot^len 1069

(1) Upatenikot ne e dolèn da go prifati upatuvaweto, duri i ako mu e dol-`nik na upatuva~ot, osven ako toa mu go vetil.

(2) Koga upatuvaweto e izdadeno vrz osnova na dolg na upatenik sprema upa-tuva~ot, upatenikot e dolèn da go izvr{i do iznosot na toj dolg, ako toa ne mu e vo ni{to pote{ko od ispolnuvaweto na obvrskata sprema upatuva~ot.

(3) So izvr{uvaweto na upatuvaweto izdadeno vrz osnova na dolg na upateni-kot sprema upatuva~ot, upatenikot se osloboduva vo ista mera od svojot dolg sprema upatuva~ot.

Otpovikuvawe na ovlastuvaweto dadeno na upatenikot

^len 1070 (1) Upatuva~ot moè da go otpovika ovlastuvaweto {to mu go dal na upateni-

kot so upatuvaweto dodeka ovoj ne }e mu izjavi na prima~ot na upatuvaweto de-ka go prifa }a upatuvaweto, ili dodeka ne }e go izvr{i.

(2) Toj moè da go otpovika i koga vo samoto upatuvawe e navedeno deka e ne-otpoviklivo, kako i koga so otpovikuvaweto bi se navreduvala nekoja negova obvrska sprema prima~ot na upatuvaweto.

(3) Otvoraweto na ste~aj nad imotot na upatuva~ot spored samiot zakon pov-lekuva otpovikuvawe na upatuvaweto, so isklu~ok na slu~ajot koga upatenikot ve}e go prifatil upatuvaweto pred otvoraweto na ste~ajot, kako i koga vo mo-mentot na prifa}aweto ne znael nitu moral da znae za toj ste~aj.

Oddel 5

SMRT I LI[UVAWE OD DELOVNATA SPOSOBNOST

^len 1071 Smrtta na upatuva~ot, na prima~ot na upatuvawe ili na upatenikot, kako i

li{uvaweto od delovnata sposobnost na nekogo od niv, nema vlijanie vrz upa-tuvaweto.

Oddel 6

UPATUVAWE VO FORMA NA HARTIJA NA DONOSI TEL

^len 1072 (1) Pismeno upatuvawe moè da bide izdadeno na donositel.(2) Vo toj slu~aj, sekoj imatel na hartija ima sprema upatenikot polo`ba na

prima~ na upatuvawe.(3) Odnosite {to so upatuvaweto nastanuvaat me|u prima~ot na upatuvaweto

i upatuva~ot, vo ovoj slu~aj nastanuvaat samo me|u sekoj oddelen imatel na har-tija i liceto koe mu ja otstapilo hartijata.

Oddel 7

UPATUVAWE VO FORMA NA HARTIJA PO NAREDBA

^len 1073Pismeno upatuvawe koe glasi na pari, na hartii od vrednost ili na zamenli-

vi predmeti, moè da bide izdadeno so odredbata "po naredba", ako upatenikot e lice koe se zanimava so trgovska dej nost i ako ona {to treba da go izvr{i vleguva vo ramkite na taa dejnost.

Glava XXXV

BANKARSKI PARI^NI DEPOZI TI

Oddel 1

PARIÊN DEPOZIT

Poim^len 1074

(1) Dogovorot za pari~en depozit e sklu~en koga bankata se obvrzala da pri-mi, a deponentot da poloì kaj bankata opredelen pari~en iznos.

(2) So ovoj dogovor bankata steknuva pravo da raspolaga so deponiranite pa-ri i e dol`na da gi vrati spored uslovite predvideni vo dogovorot.

Otvorawe smetka^len 1075

(1) Vrz osnova na dogovorot za pari~en depozit bankata otvora smetka vo ko-rist i vrz tovar na koja gi zapi{uva site pobaruvawa i dolèwa {to }e proiz-lezat od rabotite so deponentot ili za negova smetka so tret.

(2) Ne se zapi{uvaat vo smetkata onie pobaruvawa, odnosno dolèwa za koi dogovornite strani }e se dogovorat da gi isklu~at.

Otstranuvawe na dolgovno saldo^len 1076

(1) Bankata e dol`na da vr{i isplati od smetkata vo granicite na raspolo`-livite sredstva.

(2) Ako bankata izvr{ila edna ili pove}e uplati i isplati vo ramkite na dogovorot za depozit, koi ja pravat smetkata pasivna, za toa mora bez odlagawe da go izvesti deponentot koj e dolèn vedna{ da prezeme merki za da se ots-trani dolgovnoto saldo.

Vidovi pari~ni depoziti^len 1077

(1) Pari~niot depozit moè da bide po viduvawe ili oro~en, so otkazen rok i bez otkazen rok, so poseb na namena i bez namena.

(2) Ako ne e sprotivno dogovoreno, se smeta deka smetkata na pari~niot de-pozit e po viduvawe, pa deponentot na smetkata ima pravo da raspolaga so del ili so celoto saldo vo sekoj moment.

Sostoj ba na smetkata^len 1078

(1) Bankata e dol`na da go izvestuva deponentot za sekoja promena na sostoj-bata na negovata smetka.

(2) Bankata e dol`na na krajot od sekoja godina a ako e toa dogovoreno ili voobi~aeno i po~esto, da isprati izve{taj za sos tojbata na smetkata (saldo).

Mesto na uplati i isplati^len 1079

Ako me|u dogovornite strani poinaku ne e dogovoreno nalozite za uplata i isplata od smetkata na deponentot se upatuvaat vo sedi{teto na bankata kaj koja e otvorena smetkata.

Posto ewe na pove}e smetki^len 1080

Vo slu~aj koga isto lice ima kaj edna banka ili kaj pove}e nejzini delovni edinici pove}e smetki, sekoja od ovie smetki e samostojna.

Pla}awe kama ta^len 1081

(1) Bankata pla}a kamata na sredstvata {to se deponirani kaj nea, dokolku so zakon poinaku ne e opre deleno.

(2) Visinata na kamatata se utvrduva so dogovorot za deponirawe na sreds-tvata, a ako so dogovorot ne e predvideno ni{to vaì najniskata kamatna stap-ka {to se primenuva vo mestoto na ispolnuvaweto na {tednite vlogovi po vi-duvawe.

Oddel 2

[TEDEN VLOG

[tedna kni{ka^len 1082

(1) Ako pari~niot depozit e primen kako {teden vlog bankata, odnosno {te-dilnicata mu izdava na deponentot {tedna kni{ka.

(2) [tednata kni{ka moè da bide izdadena samo na ime na opredeleno lice ili na donositel.

Upis vo kni{kata^len 1083

(1) Vo {tednata kni{ka se vne suvaat site uplati i podi gawa na pari.(2) Upisite vo kni{kata potvrdeni so pe~atot na bankata i potpisot na ov-

lastenoto lice se dokaz za uplatite, odnosno za podigawata vo odnosite me|u bankata i vloùva~ot.

(3) Sprotiv nata spogodba e ni{tovna.

Pla}awe kama ta^len 1084

(1) Na {tednite vlogovi se pla}a kamata.(2) Visinata na kamatnata stapka e vo zavisnost od vidot na {tedni ot vlog.

Vidovi {tedni vlogovi^len 1085

[tednite vlogovi moàt da bidat po viduvawe ili oro~eni, so otkazen rok i bez otkazen rok.

Glava XXXVI

DEPONIRAWE NA HARTII OD VREDNOST

Poim^len 1086

So dogovorot za deponirawe na hartii od vrednost, bankata se obvrzuva de-ka so nadomest }e gi prezeme hartiite od vrednost, zaradi ~uvawe i vr{ewe na pravata i obvrskite {to se baraat vo vrska so toa.

Vr{ewe na pra vata^len 1087

Ako poinaku ne e dogovoreno, bankata moè da gi vr{i pravata od deponira-nite hartii od vrednost isklu~ivo za smetka na deponentot.

Dol`nosti na bankata^len 1088

(1) Bankata e dol`na da obezbedi ~uvawe na hartiite od vrednost so vnima-telnost koja se bara od prima~ot na depozitot so nadomest i za smetka na depo-nentot, da gi prezema site dejstvija zaradi za~uvuvawe i ostvaruvawe na nego-vite prava od hartiite od vrednost.

(2) Dokolku me|u dogovornite strani ne e dogovoreno ne{to drugo, bankata e dol`na da gi naplatuva stasanite kamati, glavninata i voop{to site sumi na koi deponiranite hartii davaat pravo, {tom }e stasaat tie za ispla ta.

(3) Bankata e dol`na da mu gi stavi na raspolagawe na deponentot naplate-nite sumi, a ako ovoj kaj bankata ima smetka so pari~en depozit, da gi zapi{e vo korist na taa smetka.

Vra}awe na hartiite od vrednost^len 1089

(1) Bankata e dol`na, po barawe od deponentot, da gi vrati hartiite od vrednost vo sekoe vreme.

(2) Vra}aweto, po pravilo se vr{i vo mestoto kade {to e izvr{eno deponi-raweto.

(3) Predmet na vra}aweto se samite hartii od vrednost, dokolku me|u dogo-vornite strani ne e dogovoreno deka vra}aweto moè da bide izvr{eno so pla-}awe na soodveten iznos.

(4) Vra}aweto moè da mu se izvr{i samo na deponentot ili na negovite pravni sledbenici ili na licata koi }e gi ozna~at tie, duri i koga od samite hartii e vidlivo deka tie im pripa|aat na treti.

Barawa na treti lica^len 1090

Za sekoe barawe {to }e go istakne treto lice vo pogled na de poniranite hartii, bankata e dol`na da go izvesti deponentot.

Glava XXXVII

BANKARSKA TEKOVNA SMETKA

Poim^len 1091

So dogovorot za bankarska tekovna smetka, bankata se obvrzuva da mu otvori na svojot klient posebna smetka i preku nea da prima uplati i da vr{i isplati vo grani cite na negovite sredstva i na odobreniot kredit.


Dogovorot za otvorawe na tekovna smetka mora da bide sklu~en vo pismena forma.

Sredstva na tekovnata smetka^len 1093

(1) Pari~nite sredstva na tekovnata smetka se ostvaruvaat so uplati od strana na deponentot i so naplati na pari~nite iznosi izvr{eni za negova smetka.

(2) Bankata e dol`na preku tekovnata smetka da vr{i pla}awe za deponen-tot i toga{ koga na smetkata nema pokritie i toa vo obemot {to e predviden so dogovorot za otvo rawe na tekovna smetka ili so posebna spogodba.

(3) Ovaa obvrska na bankata moè da se isklu~i so dogovorot za otvorawe na tekovna smetka.

Prebivawe me|u saldata na pove}e smetki^len 1094

Ako deponentot kaj ista banka ima pove}e tekovni smetki, aktivnoto i pasiv-noto saldo na ovie smetki zaemno se prebivaat, dokolku poinaku ne e dogovore-no.

Raspolagawe so sal doto^len 1095

Korisnikot na tekovnata smetka moè vo sekoj moment da raspolaga so saldo-to {to na smetkata se pojavuva vo negova korist, osven ako e dogovoren otkazen rok.

Primena na pravilata na dogovorot za nalog^len 1096

(1) Bankata odgovara za izvr{uvaweto na nalogot na deponentot spored pra-vilata na dogovorot za nalog.

(2) Ako nalogot treba da se izvr{i vo mestoto kade {to bankata nema delov-na edinica, taa moè toa da go izvr{i preku dru ga banka.

Traewe na smetkata^len 1097

Ako vo dogovorot za otvorawe na tekovna smetka ne e utvrden rokot na nego-voto traewe,sekoja strana moè da go raskine so otka zen rok od 15 dena.

Provizija i nadomest na tro{ocite^len 1098

(1) Bankata ima pravo da zasmetuva provizija za izvr{enite uslugi {to se opfateni so dogovorot za tekovnata smetka, kako i nadomest za posebnite tro-{oci napraveni vo vrska so tie uslugi.

(2) Ovie svoi pobaruvawa bankata gi zapi{uva vo svoja korist vo tekovnata smetka, dokolku me|u dogovornite strani ne e dogovoreno poinaku.

Dostavuvawe izvodi^len 1099

(1) Pri sekoja promena na sostojbata na tekovnata smetka, bankata e dol`na da izdade izvod so nazna~uvawe na saldoto i da mu go predade na klientot na spogodbeno utvrdeniot na~in.

(2) Se smeta deka izvodot e odobren ako ne e osporen vo dogovoreniot rok ili, ako dogovor nema, vo rok od 15 dena.

(3) I po negovoto odobruvawe, izvodot na smetkata moè da se osporuva pora-di gre{ki vo pi{uvaweto ili vo presmetkata, poradi ispu{tawe ili duplira-we, no ova osporuvawe mora da se prezeme najdocna vo rok od edna godina od priemot na smetkata za likvidacijata na saldoto po zaklu~uvaweto na tekovna-ta smetka, inaku pravoto se gasi.

Glava XXXVIII

DOGO VOR ZA SEF

Poim^len 1100

(1) So dogovorot za sef bankata se obvrzuva da mu stavi na upotreba na ko-risnikot sef za opredeleno vreme, a korisnikot se obvrzuva za toa da & plati na bankata opredelen nadomest.

(2) Bankata mora da gi prezeme site potrebni merki za da obezbedi dobra sostojba na sefot i nadzor nad nego.

Pristap kon se fot^len 1101

(1) Pristap kon sefot moè da mu se dozvoli samo na korisnikot ili na nego-viot polnomo{nik.

(2) Bankata ne smee kaj sebe da drì duplikat od klu~ot ili od klu~evite koi mu se predavaat na korisnikot.

Predmeti {to ne smeat da se stavat vo sef^len 1102

(1) Korisnikot ne smee da stavi vo svojot sef predmet ili proizvod {to mo-è da ja zagrozi sigurnosta na bankata ili na drugite sefovi.

(2) Vo slu~aj koga korisnikot ne se pridrùva kon ovaa obvrska, bankata mo-è da izjavi deka go raskinuva dogovorot za sef.

Prava na bankata vo slu~aj na nepla}awe^len 1103

(1) Ako korisnikot ne & plati na bankata makar samo edna rata od nadomes-tot po stasanosta, bankata moè da go raskine dogovorot po istekot na eden me-sec otkako }e go opomene korisnikot so prepora~ano pismo za naplatata.

(2) Otkako }e go raskine dogovorot, bankata moè da go povika korisnikot da go isprazni sefot i da & go predade klu~ot, pa ako korisnikot toa ne go napra-vi, bankata moè da bara sefot da se otvori po pat na sud, da se utvrdi negova-

ta sodrìna i najdenite predmeti da se stavat vo sudski depozit ili da & se doverat na bankata na ~uva we.

(3) Bankata ima pravo na prvenstvo za naplata na nadomestot {to se dolì nastanat od dogovorot za sef, od pari~niot iznos {to e pronajden vo sefot, ka-ko i od cenata dobiena so proda`ba na drugite vrednosti najdeni vo sefot.

Glava XXXIX

DOGOVOR ZA KREDIT

Poim^len 1104

(1) So dogovorot za kredit bankata se obvrzuva na korisnikot na kreditot da mu stavi na raspolagawe opredelen iznos na pari~ni sredstva, na opredeleno ili neopredeleno vreme, za nekoja namena ili bez utvrdena namena, a korisni-kot se obvrzuva na bankata da i ja pla}a dogovorenata kamata i dobieniot iz-nos pari da go vrati vo vremeto i na na~i not kako {to e utvrdeno so dogovorot.

(2) Na dogovorot za kredit vo koj pari~nata obvrska e vo doma{na va luta e izrazena vo stranska valuta ili e opredelena vo takva valuta vo odnos na ka-matnata stapka, soobrazno se primenuvaat odredbite od dogovorot za zaem.

Forma i sodrìna^len 1105

(1) Dogovorot za kredit mora da bide sklu~en vo pismena forma.(2) So dogovorot za kredit se utvrduvaat iznosot, kako i uslovite za dava-

we,koristewe i vra}awe na kreditot.

Otkaz na dava~ot na kreditot^len 1106

(1) Dogovorot za kredit, bankata moè da go otkaè pred istekot na dogovo-reniot rok ako kreditot e koris ten vo sprotivnost so negovata namena .

(2) Dogovorot za kredit, bankata moè da go otkaè pred istekot na dogovo-reniot rok i vo slu~aj na insolventnost na korisnikot, duri i koga ne e utvrde-na so sudska odluka, vo slu~aj na prestanuvawe na pravnoto lice ili na smrt na korisnikot, ako vo tie slu~ai dava~ot na kreditot bi do{ol vo su{testveno po-nepovolna polo`ba.

Otkaùvawe od dogovorot i vra}awe na kreditot pred rokot

^len 1107 (1) Korisnikot na kreditot moè da se otkaè od dogovorot pred da po~ne da

go koristi kreditot.(2) Korisnikot na kreditot moè da go vrati kreditot i pred rokot oprede-

len za vra}awe, no e dolèn za toa odnapred da ja izvesti bankata.(3) Vo dvata slu~ai korisnikot na kreditot e dolèn da ja nadomesti {teta-

ta, dokolku dava~ot na kreditot ja pretrpel.(4) Vo slu~aj na vra}awe na kreditot pred opredeleniot rok, bankata ne mo-

è da ja zasmeta kamatata za vremeto od denot na vra}aweto na kreditot do de-not koga spored dogovorot trebalo da bide vraten.

Glava XL

DOGO VOR ZA KREDIT VRZ OSNOVA NA ZALOG NA HARTII OD VREDNOST

Poim^len 1108

So dogovorot za kredit vrz osnova na zalog na hartii od vrednost bankata odobruva kredit vo opredelen iznos so obezbeduvawe zalog na hartiite od vrednost {to mu pripa|aat na korisnikot na kreditot ili na tret koj }e se sog-lasi so toa.

Forma i sodrìna^len 1109

Dogovorot za kredit vrz osnova na zalog na hartii od vrednost mora da bide sklu~en vo pismena forma i da go sodrì nazna~uvaweto na hartiite od vred-nost {to se zaloùvaat, nazivot, odnosno firmata i sedi{teto odnosno ìvea-li{teto na imatelot na hartiite, iznosot i uslovite na odobreniot kredit, ka-ko i iznosot i vrednosta na hartiite {to e zemena predvid za odobruvawe na kreditot.

Koga bankata moè da gi prodade zaloènite hartii

^len 1110 Ako korisnikot ne go vrati dobieniot kredit po stasanosta, bankata moè da

gi proda de zaloènite hartii od vrednost.

GLAVA XLI

AKREDITIVI

Obvrska na akreditivnata banka i forma na akreditivot

^len 1111 (1) So prifa}awe na baraweto na nalogodavecot za otvorawe na akreditivi,

akreditivnata banka se obvrzuva deka na korisnikot na akreditivot }e mu ja isplati opredelenata pari~na suma ako do opredelenoto vreme bidat ispolne-ti uslovite navedeni vo nalogot za otvorawe na akreditiv.

(2) Akre ditivot mora da bide sostaven vo pismena forma.

Koga nastanuva obvrska sprema korisnikot^len 1112

(1) Bankata e obvrzana sprema korisnikot od denot koga mu e soop{teno otvo-raweto na akreditivot.

(2) Nalogodavecot e vrzan so izdadeniot nalog od momentot koga nalogot pristignal do bankata.

Nezavisnost na akreditivot od druga pravna rabota

^len 1113 Akreditivot e nezavisen od dogovorot za proda`ba ili od druga rabota po

~ij povod e otvoren akreditivot.

Dokumentaren akreditiv^len 1114

Dokumentaren akreditiv postoi koga bankata e dol`na da mu isplati na ko-risnikot na akreditivot opredelena pari~na suma pod uslov da & bidat podne-seni dokumentite spored uslovite utvrdeni vo akreditivot.

Dol`nost na akreditivnata banka^len 1115

Bankata koja otvora dokumentaren akreditiv e dol`na da gi izvr{i klauzu-lite za pla}awe pod uslovite predvideni vo akreditivot.

Vidovi na dokumentaren akreditiv^len 1116

(1) Dokumentarniot akreditiv moè da bide otpovikliv ili neotpovikliv.(2) Dokolku poinaku ne e izre~no dogovoreno, akre ditivot sekoga{ e otpovik-

liv, duri i ko ga e otvoren za opredeleno vreme.

Otpovikliv akreditiv^len 1117

Otpovikliviot dokumentaren akreditiv ne ja vrzuva bankata sprema koris-nikot, pa vo sekoj moment moè da go izmeni ili da go otpovika na barawe od nalogodavecot ili po sopstvena inicijativa, ako e toa vo interes na nalogoda-vecot.

Neotpovikliv akreditiv^len 1118

(1) Neotpovikliviot dokumentaren akreditiv sodrì samostojna i neposred-na obvrska na bankata sprema korisnikot.

(2) Ovaa obvrska moè da bide ukinata ili izmeneta samo so spogodba na si-te zainteresirani strani.

(3) Neotpovikliviot dokumentaren akreditiv moè da bide potvrden od ne-koja druga banka, koja so toa, pokraj akreditivnata banka, prezema samostojna i neposredna obvrska sprema korisnikot.

(4) Notifikacijata na akreditivot na korisnikot od strana na nekoja druga banka ne e samata po sebe potvrduvawe na ovoj akreditiv.

Dol`nosti na bankata vo pogled na dokumentite^len 1119

(1) Bankata e dol`na da ispita dali dokumentite se soobrazni vo s# so bara-wa na nalogodavecot.

(2) Koga }e gi dobie dokumentite, bankata mora vo najkratok rok za toa da go izvesti nalogodavecot i da mu ukaè na utvrdenite nepravilnosti i nedos tato-ci.

Granici na odgovornosta na bankata^len 1120

(1) Bankata ne prezema nikakva odgovornost ako podnesenite dokumenti na izgled se soobrazni so upatstvata na nalogodavecot.

(2) Taa ne prezema nikakva obvrska vo pogled na stokite koi se predmet na otvoreniot akreditiv.

Prenoslivost i delivost na akreditivot^len 1121

(1) Dokumentarniot akreditiv e prenosliv ili deliv samo ako bankata koja otvora akreditiv vo korist na korisnikot {to go ozna~il nalogodavecot e ov-lastena vo upatstvata od prviot korisnik da im plati vo celost, ili delumno na eden ili na pogo lem broj treti lica.

(2) Akreditivot moè da go prenese, vrz osnova na izre~eni upatstva, samo bankata koja go otvara i toa samo ed na{, dokolku ne e dogovoreno sprotivno.

Glava XLII

BANKARSKA GARANCIJA

Poim^len 1122

(1) So bankarskata garancija bankata se obvrzuva sprema prima~ot na garan-cijata (korisnikot) deka vo slu~aj treto lice da ne mu ja ispolni obvrskata vo rokot na stasanosta, }e mu ja namiri obvrskata ako bidat ispolneti uslovite navedeni vo garancijata.

(2) Garancijata mora da bide izdadena vo pismena forma.

Namiruvawe na obvrska od garancija vo pari^len 1123

Bankata namiruva obvrska od garancija vo pari i vo slu~aj so garancijata da se obezbeduva nepari~na obvrska.

Potvrda na garancijata (supergaran cija)^len 1124

Ako druga banka ja potvrdi obvrskata od garancijata, korisnikot moè svoite barawa od garancijata da gi podnese bilo do bankata {to ja izdala garancijata, bilo do onaa {to ja potvrdila garancijata.

Otstapuvawe na pravata od garancijata^len 1125

Svoite prava od bankarskata garancija, korisnikot moè da mu gi otstapi na tret samo so otstapuvawe na pobaruvaweto {to e obezbedeno so garancijata i so prenos na svoite obvrski vo vrska so obezbedenoto pobaruvawe.

Garancija bez prigovor^len 1126

(1) Ako bankarskata garancija sodrì klauzula "bez prigovor", na "prv povik" ili sodrì zborovi {to imaat isto zna~ewe, bankata ne moè da gi istaknuva sprema korisnikot prigovorite {to nalogodavecot kako dol`nik moè da gi is-taknuva sprema korisnikot po obezbedenata obvrska.

(2) Nalogodavecot e dolèn da & go plati na bankata sekoj iznos {to go pla-tila bankata vrz osnova na garancija izdadena so klauzulata od stav (1) na ovoj ~len .

(3) Korisnikot na garancijata mu go dolì na nalogodavecot iznosot primen vrz osnova na garancijata na koj inaku ne bi imal pravo poradi opravdanite prigovori na nalogodavecot.

Glava XLIII

PRIMENA NA ODREDBITE ZA BANKARSKOTO RABOTEWE

^len 1127 Odredbite na ~lenovite 1074 do 1126 od ovoj zakon soobrazno se primenuva-

at i vrz drugi pravni lica, dokolku so zakon se ovlasteni za vr{ewe na opre-deleni bankarski raboti.

Glava XLIV

PORAM NUVAWE

Poim^len 1128

(1) So dogovorot za poramnuvawe licata me|u koi postoi spor ili neizves-nost za nekoj praven odnos, so pomo{ na zaemni popu{tawa go prekinuvaat spo-rot, odnosno ja otstranuvaat neizvesnosta i gi opredeluvaat svoite zaemni pra-va i obvrski.

(2) Postoi neizvesnost i koga ostvaruvaweto na opredeleno pravo e nesigur-no.

Vo {to se sostojat zaemnite popu{tawa^len 1129

(1) Popu{taweto moè da se sostoi, me|u drugoto, vo delumno ili napolno priznavawe na nekoe barawe na drugata strana ili vo otkaùvaweto od nekoe svoe barawe; vo zemawe vrz sebe nekoja nova obvrska; vo namaluvawe na kamat-nata stapka; vo prodolùvawe na rokot; vo soglasuvawe so delumni otplati; vo davawe pravo na pi{manlak.

(2) Popu{taweto moè da bide uslovno.(3) Koga samo edna strana }e & popu{ti na drugata na primer, & go priznae

pravoto na drugata strana, toga{ toa ne e poramnuvawe, pa ne podleì na pra-vilata za poramnuvawe.

Sposobnost^len 1130

Za sklu~uvawe na dogovor za poramnuvawe e potrebna sposobnost za raspola-gawe so pravoto koe e predmet na poramnuvaweto.

Predmet^len 1131

(1) Predmet na poramnuvaweto moè da bide sekoe pravo so koe moè da se raspolaga.

(2) Polnovano e po ramnuvaweto za imotnite posledici od krivi~no delo.(3) Ne moàt da bidat predmet na poramnuvawe sporovite {to se odnesuvaat

na statusnite odnosi.

Primena na odredbata za dvostranite dogovori^len 1132

(1) Za dogovorot za poramnuvawe vaàt op{tite odredbi za dvostranite do-govori, ako za nego ne e predvideno ne{to dru go.

(2) Koga pod nazivot poramnuvawe dogovara~ite }e izvr{at nekoja druga ra-bota, vrz nivnite odnosi ne se primenuvaat odredbite od zakonot {to vaàt za poramnuvaweto, tuku onie {to va at za vis tinski izvr{enata rabota.

Prekumerno o{tetuvawe^len 1133

Poradi prekumerno o{tetuvawe ne moè da se bara poni{tuva we na poram-nuvaweto.

Dejstvo na poramnuvaweto sprema garantite i zalogodavcite

^len 1134 (1) Ako so poramnuvaweto e izvr{ena novacija na obvrskata, garantot se os-

loboduva od odgovornosta za nejzinoto ispolnuvawe, a prestanuva i zalogot {to go dal nekoj tret.

(2) Inaku, garantot i tretiot {to dal svoj predmet vo zalog ostanuvaat i na-tamu vo obvrska, a nivnata odgovornost moè da bide namalena so poramnuva-weto, no ne i zgolemena, osven ako se sogla sile so poramnuvaweto.

(3) Koga dol`nikot so poramnuvaweto }e go priznae spornoto pobaruvawe, ga-rantot i zalogodavecot go zadrùvaat pravoto da mu gi istaknat na doverite-lot prigovorite od koi se otkaàl dol`nikot so poramnuvaweto.

Poramnuvawe za rabota koja moè da se poni{ti^len 1135

(1) Polnova`no e poramnuvaweto za pravnata rabota ~ie{to poni{tuva we moèla da go bara ednata strana, ako taa vo momentot na sklu~uvaweto na po-ramnuvaweto znaela za taa mo`nost.

(2) Ni{tovno e poramnuvaweto za ni{tovna pravna rabota i koga dogovara~i-te znaele za ni{tovnosta i sakale da ja otstranat so poramnuvaweto.

Ni{tovnost na poramnuvaweto^len 1136

(1) Poramnuvaweto e ni{tovno ako e zasnovano vrz pogre{no ve ruvawe na dvata dogovara~i deka postoi praven odnos koj vsu{nost ne postoi i ako bez toa pogre{ no veruvawe me|u niv ne bi imalo, ni tu spor nitu neiz vesnost.

(2) Istoto vaì i koga pogre{no to veruvawe na dogovara~ite se odnesuva na obi~ni fakti.

(3) Otkaùvaweto od ovaa ni{tovnost nema pravno dejstvo i ona {to e dade-no na ime izvr{uvawe na obvrskite od takvoto poramnuvawe moè da se bara nazad.

Ni{tovnost na edna odredba od poramnuvaweto^len 1137

Odredbite od poramnuvaweto pretstavuvaat celost, pa ako edna odredba e ni{tov na, celoto poramnuvawe e ni{tovno, osven koga od samoto poramnuvawe se gleda deka toa se sostoi od nezavisni delovi.

Del tret

PREODNI I ZA VR[NI ODREDBI

Primena na ovoj zakon^len 1138

Odredbite na ovoj zakon nema da se primenuvaat vrz obligacionite odnosi {to nastanale pred denot na vleguvaweto vo sila na ovoj zakon.

Primena na obi~aite^len 1139

(1) Odredbata na op{tite ili posebnite uzansi so koja se utvrduva pretpos-tavkata deka dogovornite strani se soglasile so primenata na uzansite, dokol-ku ne gi isklu~ile so dogovorot, nema da se primenuva od denot na vleguvaweto vo sila na ovoj zakon.

(2) Op{tite uzansi za prometot so stoki nema da se primenuvaat od denot na vleguvaweto vo sila na ovoj zakon vo pra{awata {to se regulirani so nego.

(3) Ako op{tite ili posebnite uzansi ili drugite trgovski ili de lovni obi-~ai se sprotivni so dispozitivnite normi na ovoj zakon, }e se primenuvaat od-redbite na ovoj zakon, osven ako stranite izre~no dogovorile primena na uzan-site, odnosno na drugi trgovski delovni obi~ai.

Prestanuvawe na vaèweto na drugite propisi^len 1140

So denot na vleguvaweto vo sila na ovoj zakon prestanuvaat da vaàt: Zako-not za obligacioni odnosi ("Slu`ben list na SFRJ" broj 29/78;39/85 i 57/89); Zakonot za promet so zemji{ta i zgradi ("Slu`ben vesnik na SRM" br. 36/75, 41/75, 10/79 i "Slu`ben vesnik na Republika Makedonija" broj 38/91 i 4/93), os-ven ~lenovite 27, 28 i 29 koi }e vaàt do donesuvawe na Zakonot za sopstve-nost i drugi stvarni prava i ~lenovite od 109 do 126 od Zakonot za nasleduva-we ("Slu`ben vesnik na Republika Makedonija" broj 35/73 i 27/78).

Vleguvawe vo sila na ovoj zakon^len 1141

Ovoj zakon vleguva vo sila osmiot den od denot na objavuvaweto vo "Slu`ben vesnik na Republika Makedonija".

___________

Documents

zakon_za_obligacionite_odnosi.pdf