Za_Sarajevo__za_Bosnu_svoju__I_

mesud adinlija

Vrijeme ini svoje. Veo zaborava neumitno prekriva jednu neponovljivu epopeju, dogaaje i ljude. Prekriva zaboravom svu istou i plemenitost bosanskog ovjeka koja se pokazala i, po ko zna koji put, potvrdila u najteim uslovima koji se mogu zamisliti, uslovima odbrambeno-oslobodilakog rata 1992-1995. Osnovni statutarni zadatak Udruenja 1. Slavna - 111. Viteka brigada Sarajevo je borba protiv zaborava, njegovanje i uvanje sjeanja na kristalno ist ratni put i doprinos pripadnika 111. Viteke brdske brigade 1. korpusa Armije RBiH u odbrani Sarajeva i osloboenju nae zemlje. Mi smo protiv svoje volje bili uvueni u dug i krvav rat, ije posljedice se osjeaju danas, ali e se osjeati i sutra u mnogim aspektima svakodnevnice na drutvenom, obiteljskom i individualnom planu. Mada za rat nismo svi krivi, svi imamo odgovornost da u granicama svojih mogunosti doprinosimo pomirenju ljudi i naroda, i kreiranju zdravijeg drutvenog ambijenta u zajednikoj budunosti. Pomirenje, koje je nae pravo i naa obaveza, nije mogue bez istine. To je bio pokretaki motiv za izdavanje ove monografije. Kroz 111. Viteku brdsku brigadu prolo je oko 7.000 pripadnika, od kojih je njih 624 ugradilo svoje ivote u slobodu koju danas uivamo. Vie od 2.000 pripadnika brigade je tee ili lake ranjeno. 71 borac je dobitnik najveeg ratnog priznanja znake Zlatni ljiljan, dok su tri pripadnika brigade odlikovani. Bili su razliitih etnikih i religijskih odreenja, razliitih profesionalnih i politikih opredjeljenja. Brigada je u takvom, izvorno bosanskom, sastavu prola cijeli ratni put, od dana svoga formiranja, 27. maja 1992. godine, do kraja odbrambeno-oslobodilakog rata. Zato se nadamo da e ova monografija predstavljati na doprinos promociji i afirmaciji bosansko-hercegovake kulture, jaanju nacionalne i vjerske tolerancije, i da e omoguiti sticanje novih znanja iz perioda novije historije. Svima koji su pomogli u realizaciji ovog projekta najiskrenije zahvaljujemo. Posebno se zahvaljujemo porodicama ehida i poginulih boraca na ukazanom povjerenju i saradnji. Izgubili smo mnoge drugove, prijatelje i saborce. Porodice svoje najdrae: oeve, sinove, brau i sestre. Oni su tiho, jedan za drugim, odlazili u historiju, dokle ih s tugom i ponosom prati nae sjeanje. Ova monografija je potvrda toga. Namijenili smo je njima i svim drugim pripadnicima brigade. Namijenili smo je, s iskrenom vjerom i nadom, i buduim pokoljenjima, za potovanje i nezaborav. Sarajevo, decembar 2010. godine. Upravni odbor Udruenja 1. Slavna 111. Viteka brigada Sarajevo

ZA SARAJEVO, ZA BOSNU SVOJU

od 13. novosarajevske do 111. viteke brdske brigade

rije izdavaa

ZA SARAJEVO, ZA BOSNU SVOJUod 13. novosarajevske do 111. viteke brdske brigade

mesud adinlija

udruenje 1. slavna 111. viteka brigada sarajevo

Mesud adinlija ZA SARAJEVO, ZA BOSNU SVOJU Od 13. novosarajevske do 111. Viteke brdske brigade

Autor mr. Mesud adinlija Urednik: mr. Amir Kliko Recenzenti dr. Safet Bandovi dr. Edin Radui mr. Vahid Karaveli, general u penziji Lektor i korektor Maida erimovi-Kulovac

Udruenje 1. Slavna 111. Viteka brigada, Sarajevo, 2010. Sva prava zadrana. Nijedan dio ove knjige ne smije se kopirati, umnoavati, niti na bilo koji drugi nain reproducirati bez pismenog odobrenja izdavaa.

Mesud adinlija

ZA SARAJEVO, ZA BOSNU SVOJUOd 13. novosarajevske do 111. Viteke brdske brigade

Sarajevo, 2010.

Mesud adinlija

SADRAJ Uvod ................................................................................................................................ 7 PRVI DIO I (Od prvih izbora do prvih barikada. Uloga JNA, Srbije i Hrvatske. Stvaranje paravojnih snaga SDS. Zaeci stvaranja odbrambenih snaga u Novom Sarajevu i Vogoi) ...................................................................................................14 II (Prvi dani agresije. Formiranje snaga Teritorijalne odbrane RBiH na podruju Novog Sarajeva i Vogoe. Borbe za Grbavicu i Vraca. Pad Svraka. Pokuaj deblokade grada preko Vogoe. Pofalika bitka. Odbrana naselja Kre) ..................26 III (Dalje okrupnjavanje jedinica. Formiranje 13. novosarajevske brigade. Sanadaka brigada. Formiranje 1. vogoanskog odreda) .....................................................44 IV (Operacija LJETO-92. Oslobaanje Orlia. Borbe za Hrasno brdo i Vraca. Pokuaji deblokade Sarajeva tokom jula 1992. Operacija JUG-92. Odbrana Azia. ivi tit: odbrana Orlia) .......................................................................................................51 V (Formiranje 1. mehanizovane brigade. Drugi vogoanski odred. Zdrueni vogoanski odred. Protiv-diverzantski odredi OpO Vogoa. Odbrana Foanske ulice) ........................75 VI (Operacija KOVERTA. Oslobaanje kote 850 i Golog brda. Borbe za Mujkia brdo) ......82 VII (12. brdska brigada. Borbena dejstva u januaru i februaru 1993. godine. 1. motorizovana brigada) .......................................................................................................95 VIII (Operacija LUKAVAC-93. Borbe za odbranu Visa, Golog brda, Kote 850 i Orlia) ........................................................................................... 1064

Za Sarajevo, za Bosnu svoju

IX ( Jesenja defanziva 1993. Prva SLAVNA motorizovana brigada. Operacija PANCIR 2) ................................................................................................... 135 X (Kadrovske i organizacijske promjene tokom 1994. Izlazak na Bjelanicu. Pripreme za jesenju ofanzivu) ............................................................................................ 142 XI (Oslobaanje Mlakve, ljemena, Javorske kose i Poljica. Oslobaanje Pandurica i Borikovaca. Posjedanje linije Dujmovska brda Kilavac Orlica. Oslobaanje Glavice, Proskoka i Prekog brda. Prva VITEKA motorizovana) ............... 153 XII (111. VITEKA brdska brigada. Kraj zime na Treskavici. Operacija T. Posljednja ofanziva 1. korpusa. Primirje i kraj rata) .............................................................182 Zakljuak ................................................................................................................... 203 Izvori i literatura ......................................................................................................... 206 Koritene skaenice ..................................................................................................... 208

DRUGI DIO ehidi, poginuli i umrli borci ........................................................................................ 215 Dobitnici odlikovanja i ratnog priznanja znake Zlatni ljiljan ...................................... 323 Starjeine ..................................................................................................................... 339 Spisak pripadnika brigade ............................................................................................ 371

5

Mesud adinlija

Pripadnicima 1. VITEKE motorizovane brigade i njihovim porodicama, svima koji su branili Bosnu i Hercegovinu i u toj borbi istrajali.

6


UVOD ............................................................................................................................................. Od svih kolektiviteta: organizacija, partija, pokreta, grupa i slinih, koji imaju bilo kakav prepoznatljiv identitet i ulogu u historiji Bosne i Hercegovine 20. vijeka, a vjerovatno i u znatno irem vremenskom okviru, nije mogue pronai slinu, po prostoru nastanka i djelovanja potpuno autohtonu, tako masovnu i rasprostranjenu organizaciju, koja je tako odluno uticala na historijske procese u kojima je sudjelovala, na nain na koji je to za vrijeme svog postojanja inila Armija Republike Bosne i Hercegovine. To je ini najznaajnijom pojavom u historiji Bosne i Hercegovine 20. vijeka. Znaajnija od nje je, po naem miljenju, samo drava Bosna i Hercegovina, u ijoj historiji smo je na takav nain ocijenili. Sasvim smo sigurni da ova ocjena u budunosti historiografije nije ugroena i da nee biti promjenjena ni kada se praina burnog kraja ovog vijeka konano slegne i pred oima ljudi u ovoj zemlji prestanu lelujati utvare historijskih mitova. Ova izvjesnost stavlja pred istraivae dodatnu odgovornost i ispostavlja zahtjev krajnje ozbiljnosti i naune utemeljenosti rada. Koliko je iznesena ocjena historijske uloge Armije Republike Bosne i Hercegovine ugroena u sadanjosti historiografije u Bosni i Hercegovini? Viestruko, i to najprije injenicom da se domaa historiografija isuvie sporo podie na noge nakon ratnih lomova i teko uspostavlja nove standarde prouavanja historije Bosne i Hercegovine. U okviru ovakvog opisa stanja je i prouavanje savremene historije i historije rata 1992. 1995. Primjetna apstinencija historiara od ovih tema rezultat je njihove u principu opravdane potrebe za historijskom distancom i nedostatka arhivske grae koja je, zbog zatvorenosti arhiva i drugih ustanova koje je posjeduju, uglavnom nedostupna istraivaima. Kako je potreba javnosti za odgovorima na pitanja iz nedavne prolosti iz vie razloga ipak velika i stalna, u posljeratnom periodu se pred italakom publikom naao, za bosanskohercegovako trite, enorman broj knjiga koje bi se mogle klasifikovati u razliite vanhistoriografske anrove ali koje imaju izraene historiografske pretenzije, a napisane su sa vrlo malo znanja o historijskim zbivanjima kojima se bave, sa jo manje opeg znanja i bez imalo upuenosti u naune metode historiografije. To pogorava situaciju i kao drutvo nas samo po sebi dodatno udaljava od spoznaje historijske zbilje nae nedavne prolosti, ali je to najmanja teta (veina ovih knjiga i ne ivi dulje od svoje promocije i brze sponzorisane distribucije). Veu tetu nanosi takoe znatan broj radova iste vrste, koji su podjednako daleko od naunog pristupa, a koji po biografiji autora ili instituciji izdavaa mogu posluiti neupuenima da ih preporue kao ozbiljne, a zlonamjernima da ih potvore za vjerodostojne slike prolosti. Mada svojom naunom, ili bar dokumentarnom7

Mesud adinlija

vrijednou u sutini mnogo vie predstavljaju sliku sadanjosti nego prolosti Bosne i Hercegovine, u nesmiljenoj borbi za reinterpretaciju prolosti, koja se jo vodi u regionalnom kontekstu sa globalnim stratekim usmjerenjem, oni mogu proizvesti veoma ozbiljne posljedice. Izuzetke u ovoj produkciji predstavljaju knjige koje takoer preporuuju imena autora - aktera historijskih zbivanja, a koje veim ili manjim uspjehom autora da se uzdre od pokuaja kvazinaune objektivizacije ili preuranjene historijske sinteze i istraju na vlastitim sjeanjima i iskustvima, ostaju javnosti kao vrijedna memoarska tiva. U takvoj situaciji kao ohrabrujui nagovjetaj promjena doivjeli smo poziv Udruenja 1. Slavna 111. Viteka brigada Sarajevo da historijsku monografiju o brigadi iji su pripadnici bili napiemo iskljuivo kao nauni rad, sa najveom moguom objektivnou. Prije poetka istraivanja imali smo dobar uvid u izdanja koja se bave ratom 1992-1995. i o preovlaujuem kvalitetu istih prethodno smo iznijeli svoj sud. Nekolicina naslova objavljenih u Sarajevu koji donekle predstavljaju izuzetke i koje bi inae preporuili itateljstvu, nisu nam bili od koristi s obzirom na ogranienost predmeta naeg istraivanja na jednu konkretnu jedinicu Armije RBiH. Nekoliko naslova objavljenih u Beogradu, Zagrebu i Banja Luci, koji bi se inae morali uzeti u obzir u istraivanju irih tema, iz istog razloga nisu nam bili od pomoi. Dio literature naveden u popisu uglavnom je koriten u tekstu prvog poglavlja. U ostalom dijelu knjige oslanjali smo se na mali broj naslova. U toku naeg rada i istraivanja teme, 2009. godine se pojavila knjiga uvaenog Ibrahima Dervievia, jednog od komandanata 1. motorizovane brigade, pod nazivom Prva slavna i viteka brigada: herojstvo i rtve u odbrani Sarajeva 92-95. Ova knjiga spada u prethodno apostrofiranu malu grupu uspjelih memoarskih radova objavljenih u Bosni i Hercegovini. Uzdravi se od naunih pretenzija, autor je predstavio vlastito ratno iskustvo i preteno lino vienje dogaaja, ostavljajui zanimljivo tivo i koristan historijski izvor. Naravno, takav pristup podrazumijeva i odreeni nivo nepreciznosti i subjektivnosti, koje se mogu oekivati i koje trae oprez u koritenju knjige kao izvora, ali ne umanjuju mnogo njenu vrijednost i doprinos autora. U odreenoj mjeri mogli smo se osloniti i na vlastite rezultate istraivanja objavljene 2008. godine u knjizi pod naslovom Prvi korpus ARBiH 1992 1995, nastanak i razvoj. Zbog nedostatka arhivske grae 1. sandake brigade, u odnosu na nekoliko osnovnih injenica o brigadi kao izvor smo koristili monografiju Murata Kahrovia. Od koristi su nam bili i radovi najpoznatijeg bosanskohercegovakog ratnog izvjetaa, novinara efka Hodia. U ostalim dostupnim radovima nismo prepoznali elemente i vrijednosti od znaaja za istraivanje nae teme, pa ih stoga nismo naveli u popisu literature. Tako smo od samog poetka bili oslonjeni na istraivanje arhivske grae i drugih dostupnih izvora. U odnosu na uslove u kojima rade historiari u Bosni i Hercegovini, veoma sretnu okolnost predstavljala je injenica da nam je bila dostupna prvorazredna graa Arhiva ARBiH i da smo bili u prilici pregledati i iskoristiti doslovno sve sauvane dokumente optinskih tabova8


Teritorijalne odbrane Novo Sarajevo i Vogoa, 13. novosarajevske brigade, 1. sandake, 1. mehanizovane, 12. brdske, 1. motorizovane i 111. brdske brigade. U okviru ovih arhivskih fondova oit je nedostatak znaajanog broja dokumenata iz poetnog perioda rata. Naroito veliki problem predstavljao je mali broj sauvanih dokumenata 13. novosarajevske i 1. sandake brigade. Istraujui ovaj period morali smo koristiti arhivske fondove viih komandi ija je ouvanost znatno bolja, kao i druge izvore o kojima e biti rijei. Stanje grae u fondovima od jeseni 1992. godine je znatno bolje, a za ostale ratne godine integritet fondova je veim dijelom ouvan, pa smo se u punoj mjeri mogli osloniti na arhivsku grau. Osim navedenih fondova, u Arhivu ARBiH bili smo u prilici koristiti i fondove Regionalnog i Okrunog taba odbrane Sarajevo, Komande 1. korpusa ARBiH, Komandi 12. i 14. divizije ARBiH, kao i dokumente Generaltaba ARBiH. U pogledu koritenja arhivske grae, na osnovu koje je u najveoj mjeri nastao ovaj rad, zahvaljujui objavljivanju velikog broja dokumenata putem online baze podataka sudskih dokumenata ICTY-a u Hagu, po prvi put u bosanskohercegovakoj historiografiji o ratu 1992-1995, imali smo priliku istraivati i relevantan skup dokumenata druge strane u ratnom sukobu. Nadamo se da je i ta injenica doprinijela objektivnosti koju smo nastojali postii i kvalitetu rada. U toku istraivanja koristili smo sve relevantne izvore do kojih smo mogli doi. Osim ratne periodike i sarajevskog Osloboenja kao dnevnog lista, koristili smo i nekoliko drugih objavljenih izvora. Ustupljeno nam je i nekoliko vrijednih dokumenata i ratnih biljenica u posjedu bivih pripadnika brigade, a sa velikim brojem istih obavili smo intervjue i razgovore o pojedinim pitanjima bitnim za nae istraivanje. Njihova imena navedena su u fusnotama, a na jednom mjestu u popisu izvora i literature. Ovom prilikom svima izraavamo zahvalnost na pomoi i strpljenju. Ono to je iz nae saradnje bilo dobro po knjigu, po njenu tanost i objektivnost, njihova je zasluga, a ono to to eventualno nije, propust je autora. Na navedenom materijalu nastala je monografija ZA SARAJEVO, ZA BOSNU SVOJU, Od 13. novosarajevske do 111. Viteke brdske brigade. Naslov knjige nije plod autorove kreativnosti i predstvalja dio refrena ratne pjesame Prva motorizovana brigada (autor muzike Nedad Esadovi, autor teksta Enver adinlija) koji smo posudili. Knjiga se sastoji iz dva dijela. U Prvom dijelu je u dvanaest poglavlja data historijska rekonstrukcija nastanka, razvoja i ratnog puta brigade. Poglavlja su oznaena rimskim brojevima, a ispod broja poglavlja u zagradi su navedene kratke naznake sadraja. Istraivanje i na njima nastali tekst nastojali smo provesti i sainiti po principima metodologije historijske nauke. Tekst se bavi prvenstveno borbenim dejstvima koje je brigada vodila, kao i organizacijskim promjenama u kojima je nastajala i razvijala se. Naa nastojanja bila su koncentrisana na njihov to taniji prikaz. Zbog toga ovom prilikom nije bilo prostora za neke aspekte ivota i rada jedinice, pogotovo ne za bogatiju sliku

9

Mesud adinlija

svakodevnog ivota u njoj. Kao dodatnu ilustraciju teksta monografija sadri 25 historijskih karata, od kojih je jedna kopija originalnog dokumenta, a 24 karte je nacrtao autor. Podaci na osnovu kojih su karte nacrtane plod su istraivanja. Koritene oznake i simboli na kartama su uproeni i prilagoeni preglednosti i irem itateljstvu u odnosu na standardne simbole vojnih karata. Prvi dio knjige zavrava se Zakljukom, popisom koritenih Izvora i literature i popisom koritenih Skraenica. Prvi dio knjige pisan je s namjerom dostizanja naune objektivnosti prikaza historijskih dogaaja vezanih za Prvu Viteku motorizovanu brigadu. Konciznost izlaganja i to istiji niz predoenih injenica koji smo nastojali postii, nije doputao prostor da se, kada su u pitanju pojedine borbe, bojevi i operacije, pominju imena boraca koji su ih vodili i koji su se u istim naroito isticali. Izuzetak smo inili samo kada su u pitanju ehidi i poginuli borci iz sastava brigade u pojedinim borbenim dejstvima. Imena komandanata, komandira i istaknutih boraca u pojedinim fazama ratnog puta brigade i u pojedinanim borbama izbjegavali smo veoma dosljedno i s namjerom da ovu knjigu zadrimo van terena u Bosni i Hercegovini veoma omiljene discipline: nadmetanja u linim zaslugama, kao i iz bojazni da se ne dovedemo u poziciju da sami procjenjujemo line zasluge pojedinaca, to ne bi doprinijelo objektivnosti. Takav pristup izraava i duboko lino i profesionalno uvjerenje da su i Bosna, i Armija i Prva motorizovana mogle bez svakog svog pripadnika pojedinano, i da istovremeno niti jedan pojedinac ne bi znaio nita bez kolektiva jedinice, bez Armije i bez Domovine za koju se borio. Individualna hrabrost i sposobnost bile su doprinos snazi kolektiva i vrednovani su kroz odlikovanja, priznanja i dunosti koje su pojedincima povjeravane. Zato je Drugi dio knjige sastavljen od priloga kojima smo nastojali ispraviti tu posljedicu nastojanja da tekst dostigne nauni nivo izlaganja, i imenom i prezimenom predstaviti ljude iji je kolektivni napor i rtvovanje dao rezultate o kojima ova knjiga govori. Prvi prilog predstavlja spisak ehidi, poginuli i umrli borci, a zatim slijede spiskovi Dobitnici odlikovanja i ratnog priznanja znake Zlatni ljiljan i Starjeine. Na kraju je dat i spisak Pripadnici, u kojem su navedena imena svih pripadnika brigade. Spisak Starjeine, koji predstavlja registar sa imenima ljudi i dunostima koje su obavljali u brigadi, a obuhvata dunosti od nivoa komandira voda do komandanta brigade, sainjen je najprije na osnovu raspoloive arhivske grae, a zatim je njegova prva verzija predstavljena na seriji sastanaka sa pripadnicima brigade i kritiki razmotrena u javnoj raspravi. Nakon toga je na osnovu pismenih primjedbi spisak auriran i objavljen na internet stranici Udruenja 1. Slavna 111. Viteka brigada, sa pozivom za saradnju u cilju njegovog upotpunjavanja. Nakon to su uzete u obzir i primjedbe dostavljene nakon objavljivanja na internetu, registar je auriran u formi i sadraju u kakvom je predstavljen u ovoj knjizi. Za svako u njemu navedeno ime i dunost posjedujemo dokument i pisani izvor na osnovu kojeg smo ih naveli. Time su bile iscrpljene sve istraivake mogunosti. Veliki nedostatak registra je u injenici da njime nisu obuhvaeni komandiri odjeljenja. To, i pored svjesnosti znaaja ovih starjeina u izvravanju neposrednih borbenih zadataka, i time za 10


tok dogaaja o kojima ova knjiga govori, na osnovu raspoloive arhivske grae nije bilo mogue rekonstruisati na minimalno zadovoljavajui nain. to se tie ostalih spiskova u Drugom dijelu, na istraivaki doprinos sastojao se u pronalaenju relevantnih izvora i evidencija. Autorstvo, itav tehniki dio, sravnjenje i provjera podataka uraeni su u Udruenju 1. Slavna 111. Viteka brigada. Za organizaciju i realizaciju ovog velikog posla zasluge pripadaju u prvom redu predsjedniku Udruenja gospodinu Salku Hajdareviu. Naida Pozder i Vahida Boguni su u neposrednom kontaktu sa porodicama ehida i poginulih boraca vrile auriranje linih podataka i prikupljanje fotografija. Ernad Aganovi i Amina Hajdarevi su izvrili auriranje i tehniku obradu spiskova pripadnika brigade. U posljednjoj fazi obrade podataka i tehnikog prilagoavanja materijala uestvovali su Amina Hajdarevi i Vedad Zorni. Pomo tokom realizacije ovih aktivnosti pruili su: slube za boraka pitanja opina Novo Sarajevo, Vogoa, Centar, Gorade, Praa, Tuzla; udruenja porodica ehida i poginulih boraca opina Novo Sarajevo, Novi Grad, Olovo; JOB Vogoa; Ministarstvo za pitanja boraca FBiH; sektori/odsjeci za pitanja iz oblasti vojne evidencije Unsko-sanskog kantona, Bosansko-podrinjskog kantona, Tuzlanskog kantona; MUP Kantona Sarajevo; Policijska uprava Bosanski Petrovac; KJKP Pokop d.o.o. Sarajevo; Foto AS u vlasnitvu Senada Adilovia; Foto klub Sarajevo. Istraujui historiju Prve Viteke motorizovane brigade stekli smo uvjerenje da je ona sama po sebi dovoljan izvor osjeanja ponosa za sve njene pripadnike. Nastojali smo da ova knjiga bude objektivan prikaz takve historije i da sama postane jedan izvor, ne samo spoznaje o prolosti Bosne i Hecegovine, ve i takvog osjeanja. To je bio cilj koji smo nastojali postii. Koliko smo u tome uspjeli prosudie itaoci. Ako smo imalo uspjeli i tako naljutili brojne proizvoae mitova i falsifikatore historije u Bosni i Hercegovini (i okolini), to nije bio cilj, ve nusprodukt naeg rada zbog kojeg se neemo sikirati.

11

Mesud adinlija

12


PRVI DIO

13

Mesud adinlija

I(Od prvih izbora do prvih barikada. Uloga JNA, Srbije i Hrvatske. Stvaranje paravojnih snaga SDS. Zaeci stvaranja odbrambenih snaga u Novom Sarajevu i Vogoi)

U zavrni in raspleta jugoslovenske krize Bosna i Hercegovina je ula, kao i ostale jugoslovenske republike, sa novom demokratski izabranom vlau. Na nivou republike na vlast je dola koalicija triju nacionalnih stranaka: Stranke demokratske akcije (SDA), Srpske demokratske stranke (SDS) i Hrvatske demokratske zajednice (HDZ). U Predsjednitvo SRBiH izabrani su kandidati navedenih stranaka. U dva vijea Skuptine SRBiH pobjednike stranke su osvojile ubjedljivu veinu: SDA 35,85%, SDS 30% i HDZ 18,35% od ukupno 240 mandata.1 U 109 bosansko-hercegovakih opina i Gradu Sarajevu, sa svega dva izuzetka, na vlast su dole iste stranke samostalno ili u meusobnim koalicijama. U Skuptini Grada Sarajeva od 120 mandata 41 je osvojila SDA, 28 SDS i 4 mandata HDZ.2 U Opini Novo Sarajevo (povrina 47 kvadratnih kilometara, 95.089 stanovnika nacionalne strukture: 35,7% Bonjaka3, 24,6% Srba, 9,3% Hrvata, 15,9% Jugoslovena i 4,6% ostalih)4, koalicija je uspostavila vlast sa sljedeim rasporedom 100 mandata u Skuptini Opine: SDA 21, SDS 24, HDZ 6, opozicija (Savez komunista BiH, Savez reformskih snaga Jugoslavije, Demokratski socijalistiki savez, Muslimanska bonjaka organizacija) 49 mandata.5 U Opini Vogoa (povrina 69 kvadratnih kilometara, 24.647 stanovnika nacionalne strukture: 50,7% Bonjaka, 35,8% Srba, 4,3% Hrvata, 7% Jugoslovena i 2,2% ostalih)6, od 51 mandata u Skuptini Opine 18 mandata pripalo je SDA, 15 SDS, a 18 mandata osvojile su ostale stranke.7 Ovakva struktura novoizabrane vlasti postala je sutinska determinanta krajnje teke pozicije u kojoj se Bosna i Hercegovina nala u raspletu jugoslovenske krize. Na jugoslovenskoj politikoj sceni se do kraja osamdestih godina 20. vijeka profilirao snaan, ideoloki i nacionalno monolitan blok, predvoen politikim rukovodstvom Srbije, u kojem su1 2

Arnautovi Suad, Izbori u Bosni i Hercegovini 90 Analiza izbornog procesa, Sarajevo, 1996, 108. Ibid, 123 3 Na popisu stanovnitva provedenom 1991. Bonjaci su se u nacionalnom smislu izjanjavali kao Muslimani. Od 1993. godine ovaj narod svoju etniku pripadnost artikulie imenom Bonjaci. U namjeri da smanjimo mogunost zabune, u daljem tekstu emo koristiti odrednicu Bonjaci i kada govorima o periodu prije 1993. godine. 4 Gelo Jakov i drugi, Stanovnitvo Bosne i Hercegovine narodnosni sastav po naseljima, Zagreb, 1995, 15. 5 Arnautovi, 118. 6 Gelo, 15. 7 Arnautovi, 118. 14


bile i vladajue strukture njenih pokrajina Vojvodine i Kosova, kao ravnopravnih konstitutivnih elemenata Federacije, rukovodstvo Crne Gore i rukovodea struktura Jugoslovenske narodne armije. Politiko djelovanje ovog bloka kretalo se, u sutini, od zahtjeva za recentralizacijom cijele jugoslovenske drave do velikodravnog projekta uspostavljanja srpske drave na veem dijelu jugoslovenske teritorije. Ovom bloku su se, u periodu u kojem je njegova nastojanja mogue definisati zahtjevom za recentralizacijom drave,8 politiki suprotstavljala rukovodstva svih ostalih republika na bazi nastojanja da se zatite ustavne pozicije zagarantovane Ustavom SFRJ iz 1974. godine. Nakon raspada SKJ i provedenih viestranakih parlamentarnih izbora u republikama 1990. godine, odnosi su se diferencirali od otvorenog nastojanja Slovenije i Hrvatske da izau iz jugoslovenskog dravnog okvira, do nastojanja Makedonije i Bosne i Hercegovine da nau optimalnu vlastitu poziciju izmeu mira koji je obeavao velikodravni projekat Srbije i pune neizvjesnosti traenja naina da se zatiti vlastiti dravni suverenitet. U tom skupu odnosa najvaniji je bio sukob na osovini smisla jugoslovenske drave, sukob izmeu Srbije i Hrvatske. Unutranja dinamika i intenzitet krize, generisani pozicijama njenih politikih subjekata i meunarodno-politikim kontekstom, brzo su eliminisali najprije nunost, a zatim i mogunost jugoslovenskog kompromisa srpskih i hrvatskih nacionalnih politika, to je imalo znaaj smrtne presude jugoslovenskoj dravi. U takvoj situaciji politike elite Srba i Hrvata nastojale su postii drugaiju vrstu kompromisa i izlaz potraile u definitivnom meusobnom etnikom i teritorijalnom razgranienju na dotadanjem jugoslovenskom prostoru, pri emu su i jedni i drugi, na razliite naine i primjereno vlastitim izlaznim strategijama, dovodili u pitanje republike granice. Okvire i pravila igre u kojoj je trebalo biti postignuto ovo rjeenje srpsko-hrvatskih sporova dogovorili su predsjednici Srbije i Hrvatske na sastancima u Karaorevu i Tikveu u martu i aprilu 1991. godine, na kojima je bez sumnje utvrena i osnovna moneta meusobnog namirivanja rauna: teritorija Bosne i Hercegovine.98

Radi se o periodu od 1986. godine, od pojave teksta uvenog Memoranduma SANU u beogradskom dnevnom listu Veernje novosti i poetaka profiliranja srpske politike u smjeru o kojem je rije, do januara 1990. godine i raspada Saveza komunista Jugoslavije na njegovom 14. i posljednjem kongresu. 9 Posljednji premijer SFRJ Ante Markovi je, u izjavi koju je dao kao svjedok na suenju Slobodanu Miloeviu u Hakom tribunalu, potvrdio da su mu dogovor o podjeli BiH potvrdila u neposrednom razgovoru oba predsjednika, i Miloevi i Franjo Tuman. Predmet Miloevi (IT-02-54), Skraeni saetak svjedoenja Ante Markovia, http://www.un.org/icty/ bhs/ cases/milosevic/documents/ docpros/witness/mil-wit-markovic.htm. Neposrednu potvrdu dogovora o podjeli BiH svjedoi i historiar Duan Bilandi, kojeg je Tuman uvrstio u uzak krug eksperata koji su trebali taj naelni dogovor operacionalizirati. Duan Bilandi, Povijest izbliza, Zagreb, 2006, 372-376. Neposrednu izjavu o postojanju sporazuma od Tumana je dobio i ameriki ambassador u SFRJ, uz informacije da je sporazum o podjeli Bosne podrao i vrh JNA, te da je Miloevi za takvo rjeenje imao podrku Francuske i Grke. Warren Zimmermann, Izvori jedne katastrofe, Zagreb, 1997, 213-215. Vrlo sistematinu analizu potvrda dogovora o podjeli BiH u izjavama i napisima najbliih saradnika Miloevia i Tumana, kao i eksperata koje su ovi, uz Bilandia, angaovali na konkretizaciji tog dogovora, daje Milo Mini. Milo Mini, Dogovori u Karaorevu o podeli Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1998, 19-104. U svojim memoarima, kao i u sueljavanju sa Miloeviem kao svjedok na suenju, posrednu potvrdu postojanja i predmeta dogovora daje i Hrvoje arini, Tumanov ef kabineta i linost zaduena za neposredne kontakte sa Miloeviem. Fond za humanitarno pravo/ Haki tribunal/ Suenje Miloeviu/ Transkripti/ etvrtak, 22. januar 2004. - Svedok Hrvoje arini, http://www.hlc.org.yu/ srpski/ Haski _tribunal/Transkripti. 15

Mesud adinlija

Vodee srpske i hrvatske nacionalne stranke u Bosni i Hercegovini SDS i HDZ bile su snano uvuene u glavne matice srpskih i hrvatskih nacionalnopolitikih tokova. To je znailo da je provoenje irih nacionalnih strategija imalo prioritet u formulisanju unutranje politike i odnosa unutar vladajue koalicije u Bosni i Hercegovini. Jedinstvenu politiku platformu za djelovanje u uslovima krajnjeg zaotravanja krize nije bilo mogue ostvariti unutar dravnih organa Bosne i Hercegovine, to je republiku neizbjeno vodilo iz pozicije subjekta u poziciju objekta dogovora o raspletu krize. Rukovodei vrh JNA, koji se nakon smrti doivotnog predsjednika Jugoslavije Josipa Broza postavio u poziciju samostalnog politikog subjekta na jugoslovenskoj politikoj sceni, od poetka osamdesetih godina pravio je planove za upotrebu vojske u cilju sprijeavanja produbljivanja krize i raspada Jugoslavije. U tom cilju u periodu od 1986. do 1991. preduzete su opsene mjere reorganizacije Oruanih snaga SFRJ, iji je osnovni cilj bio smanjenje teritorijalne odbrane republika i pokrajina, njihovo razoruavanje i izdvajanje iz ustavnih nadlenosti republika. Tokom ovih procesa Teritorijalna odbrana Bosne i Hercegovine je drastino smanjena sa skoro 314.000 pripadnika u 5.115 tabova, jedinica i ustanova krajem 1986, na neto vie od 90.000 ljudi u 867 tabova i jedinica krajem 1991. U periodu od 18. maja do 13. juna 1990. godine, gotovo svo naoruanje i pripadajua municija oduzeti su od TO SRBiH i smjeteni u magacine JNA.10 Vojni udar za koji se JNA spremala sam po sebi je bio protivustavni in, kao i sve mjere i radnje poduzete na njegovoj pripremi, i protiv njega se nije mogao primjeniti republiki veto u organima SFRJ. Bile su potrebne mnogo konkretnije mjere i republike koje su bile na udaru, a u kojima struktura novoizabrane vlasti nije predstavljala konicu, su ih ubrzo poele preduzimati. Slovenija je sprijeila oduzimanje znaajnih koliina naoruanja svoje Teritorijalne odbrane, a zatim tajnim uvozom naoruanja i opreme iz inostranstva dodatno ojaala svoje odbrambene snage: TO i MUP. Hrvatska je od jeseni 1990, takoe tajnim uvozom naoruanja poela enormno jaati svoje policijske snage i fomirati odreenu odbrambenu strukturu u okvirima svog ministarstva odbrane.11 Struktura vlasti uspostavljene u Bosni i Hercegovini nije omo10

Izuzev naoruanja koje su tabovi TO zadrali radi obezbjeenja objekata TO, te znatne koliine naoruanja i municije u vlasnitvu radnih organizacija (privrednih preduzea) koje su imale vlastite jedinice TO. Kompletno naoruanje radnih organizacija JNA e nakon toga pokuati (i u velikoj mjeri i uspjeti) oduzeti kroz proces ukidanja jedinica TO u radnim organizacijama. Ukupno je, od naoruanja i municije koji su se uvali u magacinima TO SRBiH, oduzeto oko 240.000 cijevi raznog pjeadijskog naoruanja i oko 82.000.000 komada municije kalibra do 14,5 mm, te oko 2.700 cijevi raznog artiljerijskog naoruanja kalibra 20 mm i vie, sa oko 300.000 projektila za ova orua i preko 450.000 metaka za PAT 20 mm. Navedeni podaci dobiveni su istraivanjem arhivske grae Teritorijalne odbrane SRBiH i prezentirani u magistarskom radu autora koji je pod nazivom Teritorijalna odbrana Bosne i Hercegovine u vrijeme jugoslovenske krize: 1986-1992, odbranjen na Filozofskom fakultetu u Sarajevu 11.03.2008. godine. 11 Aktivnosti naoruavanja Slovenije i Hrvatske intenzivno su praene od organa bezbjednosti JNA. Kako srpski nacionalni blok nije bio zainteresovan za zadravanje Slovenije (ili njenih dijelova) u Jugoslaviji, od njenog naoruavanja nije nainjena afera. Afera je isfabrikovana sa uvozom naoruanja u Hrvatsku i kulminirala prikazivanjem pijunskog filma iji je akter bio tajno praeni hrvatski ministar odbrane Martin pegelj na jugoslovenskoj televiziji. O tome i o stepenu organizovanja i naoruavanja hrvatskih snaga za odbranu kakav je dostignut do januara 1991. u: Martin pegelj, Sjeanja vojnika, Zagreb, 2001. 16


guavala provedbu bilo kakvih efikasnih mjera za jaanje njenih odbrambenih kapaciteta pred sve konkretnijim prijetnjama njenoj dravnoj suverenosti i teritorijalnom integritetu. Struktura komandnog kadra TO SRBiH, u kojoj su na elnim pozicijama u republikom i okrunim tabovima bili aktivni visoki oficiri JNA, nije davala mogunosti za provoenje efektivnih mjera odbrambenih priprema na liniji lojalnosti TO republikom rukovodstvu, ak i da je hipotetiki bilo mogue postii formulaciju takvog zahtjeva rukovodstva. Pokuaj provoenja eventualnog zahtjeva dijela bosansko-hercegovakog rukovodsta stvarno zainteresovanog za instrumente zatite dravnog suvereniteta, mogao je odvesti u rano zaotravanje situacije, to je moglo ii u prilog samo politici iji je naoruani pokrovitelj bila JNA. Sline tekoe bile su i na putu jaanja mogunosti MUP-a u funkciji zatite zakonitosti i ustavnog poretka. Na odluku Ministarstva za unutranje poslove da u septembru 1991. godine povea rezervni sastav policije, i pored injenice da se i to poveanje ostvarivalo u okvirima ouvanja nacionalnog balansa i u kadru i u rukovodnoj strukturi MUP-a, Radovan Karadi je reagovao burno tvrdei da Izetbegovi stvara muslimansku vojsku i konsultovao se sa Slobodanom Miloeviem o formi odgovora SDS12. Miloevi ovom pitanju nije pridavao mnogo panje, ve je svom izvriocu radova u Bosni i Hercegovini savjetovao da se dri JNA i obaveza SDS u popuni jedinica u ovo vrijeme ve potpuno posrbljene jugoslovenske vojske, pa je legalno poveanje rezervnog sastava MUP-a BiH izvreno bez dodatnog politikog zaotravanja.13 Nakon neuspjelog pokuaja srpskog bloka u Predsjednitvu SFRJ da isforsira odluku o proglaenju vanrednih prilika u zemlji, ime bi vrhu JNA bile date odrijeene ruke da na legalan nain provede mjere predviene planovima za vojni udar, a to je u martu 1991. godine znailo zaokruivanje teritorije Jugoslavije koja je mogua, odnosno drave koja bi ispunila maksimalistike teritorijalne pretenzije srpskog nacionalizma u Jugoslaviji, za to su saglasnost i podrku traili i od vojnog vrha velesile na izdisaju SSSR-a, situacija u zemlji dosegla je kritino stanje. Srpski blok se povukao iz Predsjednitva kako bi stvorio stanje blokade vlasti koje je JNA trebalo posluiti kao pokrie za udar, a predsjednik Srbije Slobodan Miloevi je odmah naredio mobilizaciju rezervnog sastava policije u Srbiji, i naloio da se razmotre mogunosti i naini formiranja dodatnih snaga radi zatite Srbije i srpskog naroda van Srbije od prijetnje onih snaga12

ICTY online baza podataka sudskih dokumenata: Presretnuti razgovor Radovana Karadia i Slobodana Miloevia, 23.09.1991. http://icr.icty.org. 13 Snage rezervnog sastava milicije bile su dosta manje od snaga TO SRBiH, ali se radilo o ipak respektivnim snagama koje e se u prvim danima odbrane zemlje od otvorene agresije pokazati u svom sutinskom znaaju. MUP SRBiH raspolagao je krajem 1989. godine sa oko 39.000 dugih cijevi pjeadijskog naoruanja sa odgovarajuim borbenim kompletima municije, te sa 20.618 runih bombi, 5.309 tromblonskih mina i 1.919 mina za runi baca. Ovo su sredstva predviena za tadanji formacijski sastav aktivne i rezervne milicije. Uz njih MUP je imao i obaveznu rezervu u odnosu na formaciju od 2.800 cijevi sa pripadajuom municijom. Sve ovo je bilo savremeno pjeadijsko naoruanje kakvo je bilo u upotrebi i u operativnim jedinicama JNA. Osim ove koliine, na raspolaganju su bili i vikovi naoruanja u odnosu na tada vaeu formaciju u koliini od 9.600 cijevi raznog naoruanja razliitih modela. ICTY online baza podataka sudskih dokumenata: RTO SRBiH, Informacija o akciji sigurnijeg obezbjeenja oruja i municije TO SRBiH, DT 06/1-79, 13.09.1990. http://icr.icty.org. 17

Mesud adinlija

koje je Predsjednitvo SFRJ odbilo otkloniti ne dajui JNA potrebna ovlatenja.14 Prije toga, u vrijeme kada su srpski lideri stvarali atmosferu za uvoenje vanrednih prilika, predsjednik SDS-a je na velikom mitingu ove stranke u Banja Luci poetkom marta, pred 50.000 svojih simpatizera, izjavio kako je za Srbe jedina alternativa federalnoj Jugoslaviji Velika Srbija.15 Nakon toga dolo je do prvih oruanih incidenata u Hrvatskoj i ve pomenutih sastanaka u Karaorevu i Tikveu. Bez obzira na injenicu da se u aprilu u pokuaje rjeavanja jugoslovenske krize ukljuila i Evropska zajednica, poetkom juna 1991, sa pribliavanjem najavljenog proglaenja dravne nezavisnosti Slovenije i Hrvatske, bilo je posve izvjesno da e se nestanak jugoslovenske drave desiti u vihoru ratnog nasilja. SDA na elu sa Alijom Izetbegoviem, koja je izbore dobila na platformi zatite Bonjaka i Bosne i Hercegovine, mada je i dalje polagala izvjesne nade i nastojanja u pravcu postizanja politikog sporazuma o postjugoslovenskoj budunosti i budunosti transformisane JNA u Bosni i Hercegovini, u takvoj situaciji je i sama morala nagovijestiti otvaranje drugih vrata za izlaz u sluaju da razvoj dogaaja krene po predloku najcrnjeg scenarija kojeg je bilo mogue zamisliti. Na skupu u sarajevskom Domu milicije, 10. juna 1991. godine, na kojem je uestvovalo 380 ljudi iz cijele Jugoslavije, bonjakih javnih radnika i predstavnika SDA, osnovano je Vijee nacionalne odbrane muslimanskog naroda. U okviru Vijea stvorena je Patriotska liga kao njegovo vojno krilo.16 U tom trenutku ovo je znailo obznanjivanje volje da se bonjaki narod i cjelovitost Bosne i Hercegovine kao minimalni uslov njegove opstojnosti pod svaku cijenu brane, i nije znailo nikakvu konkretnu i organizacijsku spremnost. Ozbiljnije korake u organizaciji odbrane u okvirima Patriotske lige SDA je preduzela tek od poetka jeseni 1991. godine, nakon to je proglaenje slovenake i hrvatske dravne nezavisnosti rezultiralo kratkim slovenakim ratom i poetkom krvavog rata u Hrvatskoj, i nakon gomilanja ogromnih efektiva JNA povuenih iz ovih zemalja na teritoriju Bosne i Hercegovine. Od septembra 1991. ta struktura se poela uobliavati u iroko zasnovan sistem gotovo identian teritorijalnoj odbrani, u ijoj osnovi je mrea teritorijalnih vojnih i politikih tabova. Na vrhu organizacije je Glavni tab PL za Bosnu i Hercegovinu, na srednjem nivou organizacije su regionalni tabovi (Biha, Prijedor, Livno, Doboj, Tuzla, Zenica, Sarajevo, Gorade, Mostar), dok osnovu ine opinski tabovi koji objedinjavaju zamiljenu organizaciju krajnje fleksibilne strukture jedinica od odjeljenja do brigade.17 Za naglasiti je i14

Obraanje graanima Srbije preko RTV Beograd, 16.03.1991., Dokumentacioni centar Ratovi 1991-1999.: Arhiva govora Slobodana Miloevia, www.dcr.org.yu, Izvor: Politika, 17. mart 1991, Srbija je za Jugoslaviju, str. 1. Vidi i: Borba, 17. mart 1991, Srbija ne priznaje ni jednu odluku Predsednitva SFRJ, str. 1 i 6. Dodatne snage za zatitu Srbije i srpskog naroda koje je Miloevi traio ubrzo je formirala Dravna bezbednost Srbije i to su po zlu uvene jedinice Crvenih beretki, Srpske dobrovoljake garde, korpioni i slini. Filip varm, Jedinica, dokumentarni TV serijal, Vreme film i B92, Beograd, 2006. 15 Janko Velimirovi i dr, Hronologija 1990-1995, Banja Luka, 2002., str. 27. 16 Alija Izetbegovi, udo bosanskog otpora ( Odabrani govori, intervjui, izjave, decembar 1993 decembar 1994.), Sarajevo, 1995, 24-25. 17 Arhiv Armije Republike Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu AARBiH), G PL BiH, Direktiva za odbranu suvereniteta BiH, Sarajevo, 25.02.1992. 18


njenica da se radi o zamiljenoj strukturi jedinica, u kojoj su aktivisti Patriotske lige odreene ilegalne aktivnosti provodili u okvirima tabova, dok je najvei dio jedinica postojao samo na papiru sainjenom na anketnoj osnovi spremnosti ljudi da u sluaju potrebe brane zemlju od oruane agresije ije su se konture sve jasnije pojavljivale na horizontu bliske politike budunosti. U navedenoj veini ove jedinice nikada nisu bile ni okupljane, ni postrojavane, ni naoruane, niti je s njima izvoena bilo kakva druga aktivnost. Tek su manje grupe izrazitih aktivista tajno okupljane i sa njima su vreni pokuaji izvoenja skraene osnovne vojne obuke i upoznavanja sa imajuim borbenim sredstvima. Obuku su uglavnom izvodili bivi oficiri JNA koji su takoe od jeseni 1991. godine poeli naputati JNA i stavljati se na raspolaganje Stranci demokratske akcije. Ove manje borbene grupe su i jedine koje su do poetka agresije bile naoruane, za ta su ograniene mogunosti stvorene nakon zauzimanja dijela garnizona JNA u Hrvatskoj od strane hrvatskih oruanih snaga, od kojih je pod okriljem SDA nabavljeno i u zemlju do proljea 1992. uvezeno nekoliko hiljada cijevi pjeadijskog naoruanja.18 Ove male borbene grupe u sastavu Patriotske lige ili pod drugim nazivima (na primjer Zelene beretke), ilegalno formirane i naoruane pod pokroviteljstvom SDA, ostae jedini stvarni domet cijele organizacije i, uz rezervni sastav MUP-a, jedini konkretan oslonac u oekujuem poetku agresije. Sa pribliavanjem trenutka u kojem su morale biti donesene nune odluke o sudbini Bosne i Hercegovine, tokom kojeg je situacija u zemlji postajala sve sloenija u prvom redu kao posljedica aktivnosti SDS, koja je od jeseni 1991. do januara 1992. konkretizovala cjelovitu paradravnu strukturu na teritoriji BiH stvarajui srpske optine, srpske autonomne oblasti i na kraju Srpsku Republiku Bosnu i Hercegovinu, strukture PL su na lokalnim nivoima poele ostvarivati intenzivnije kontakte i koordinaciju sa strukturama unutar tabova TO lojalnim dravi Bosni i Hercegovini. HDZ je je takoe na podrujima na kojima je imao vlast ili bar znaajniji uticaj provodio pripreme za ratno stanje, i one su bile mnogo temeljitije i konkretnije, i u pogledu organizacije i u pogledu naoruavanja i opremanja, sa snanim osloncem na Republiku Hrvatsku. Realizovane su u skladu sa dvosmislenom politikom prema Bosni i Hercegovini, kakvu je kreirao Franjo Tuman, i u kojoj je na taktikom nivou izraavana deklarativna podrka bosanskohercegovakoj suverenosti zbog zatite vlastitih interesa u jugoslovenskom razvodu, a na stratekom nivou izvoene pripreme za zaokruivanje teritorije u BiH koja je, u skladu sa dogovorom iz Karaoreva, trebala postati ekskluzivno hrvatski prostor i na kraju zavriti u okvirima granica drave Hrvatske.19 Organizacijske forme su slijedile obrasce prethodno iskuane u Hrvatskoj, a strategija i taktika u potpunosti su utvrivane sa hrvatskim vrhovnitvom u Zagrebu. Na podruju Sarajeva HDZ nije pripremio i organizovao nikakve znaajnije snage.18 19

Ismet Hadiosmanovi, Bonjako-hrvatski politiki obraun, Mostar, 2006, 67 Zapisnik sa sastanka predsjednika Republike Hrvatske dr Franje Tumana s delegacijom Hrvatske demokratske zajednice Bosne i Hercegovine uz nazonost dunosnika Republike Hrvatske, odranog u Zagrebu, 27. prosinca 1991. godine, Stenogrami o podjeli Bosne, knjiga I, (priredio Predrag Luci), Split-Sarajevo, 2005, str. 75-128. 19

Mesud adinlija

Kao to smo prethodno naznaili, politika SDS od njenog dolaska na vlast u Bosni i Hercegovini nije izlazila iz okvira planova srpske nacionalne politike kreirane u Beogradu. U tom smislu, od poetka je glavni zadatak stranke bio podrka JNA u popuni njenih jedinica vojnim obveznicima rezervnog sastava i dobrovoljcima, kao i politika podrka mjerama JNA da u potpunosti iskontrolie cijelu Teritorijalnu odbranu BiH i da unutar dravnih organa blokira bilo kakve aktivnosti kojima bi se takvo nastojanje na legalan nain onemoguilo.20 Osim ove aktivnosti provoene su i pripreme paravojne strukture pod okriljem stranke. Ova aktivnost je posebno intenzivirana nakon proglaenja nezavisnosti Slovenije i Hrvatske, kada su prva iskustva rata u Hrvatskoj pokazala da ova vrsta podrke ne pothranjuje u dovoljnoj mjeri ratni stroj JNA kako bi ostvario zamiljene planove. U samoproglaenim srpskim optinama SDS paravojnu strukturu potpuno integrie u sistem teritorijalne odbrane u mjestima u kojima je imala apsolutnu vlast. U optinama u kojima zbog koalicione strukture vlasti nije mogla posrbiti postojeu strukturu TO, uz formiranje paralelne srpske optine formiraju se i paralelne srpske teritorijalne odbrane. Kompletna struktura naoruana je od strane JNA, a ogromne koliine naoruanja i opreme podijeljene srpskom stanovnitvu takoe su poticale iz istih izvora. Paralelno se provode aktivnosti na stvaranju strukture srpskog MUP-a unutar strukture MUP-a SRBiH i njenog potpunog izdvajanja, to e biti dovreno poetkom aprila 1992. godine.21 U Opini Novo Sarajevo, iako je nacionalna struktura stanovnitva prema popisu iz 1991. bila onakva kakvu smo naveli na poetku teksta, SDS je vodio istu politiku kao i u opinama sa apsolutnom srpskom veinom stanovnitva. Kroz paradravnu teritorijalizaciju provoene su pripreme za njeno ukljuenje u SAO Romaniju i pozicioniranje u planu koji je SDS imao za Sarajevo. Veliki oslonac i pouzdanje u takvim nakanama pruali su enormni kapaciteti koje je JNA imala na teritoriji ove opine, dvije velike kasarne u Lukavici i Kasarna Maral Tito u sreditu opine. Kao i u drugim dijelovima u kojima nisu udjelom u vlasti mogli u potpunosti preuzeti strukturu teritorijalne odbrane, i u Novom Sarajevu SDS je pristupio formiranju paravojne strukture srpske TO. Osnovu strukture inila su odjeljenja22 za ije su formiranje na mjesnom podruju bili zadueni predsjednici mjesnih odbora SDS. Isti su Kriznom tabu SDS Novo Sarajevo dostavili spiskove formiranih odjeljenja sa prijedlozima kandidata za dunosti komandira viih jedinica, kao i nedostajue koliine naoruanja i vojne opreme. Do decembra mjeseca 1991. ova struktura je upotpunjena i utvrene su nedostajue koliine naoruanja, koje su tada iznosile20

Ilustrativan je sadraj zapisnika sjednice na kojoj je Predsjednitvo SRBiH razmatralo godinji izvjetaj o radu RTO za 1990. i plan rada za1991. godinu. Arhiv Armije Republike Bosne i Hercegovine (u daljem tekstu AARBiH), Predsjednitvo SRBiH: Zapisnik 18. sjednice Predsjednitva SRBiH, odrane 24. i 26. juna 1991. godine, broj 02-011-567/91, 26. juna 1991. godine. 21 ICTY online baza podataka sudskih dokumenata: Kristijan A. Nilsen, Ministarstvo unutranjih poslova bosanskih Srba: zaeci, djelovanje i zapovijedanje i rukovoenje, 1990.-1992., istraivaki izvjetaj pripremljen za predmet Krajinik. http://icr.icty.org. 22 Propisana formacija ovih odjeljenja bila je: komandir, kurir, pukomitraljezac, 9 strijelaca, runi bacalija. ICTY online baza podataka sudskih dokumenata: Uputstvo za formiranje jedinice TO na mjesnom podruju. http://icr.icty.org. 20


30% od stvorene formacije23. S obzirom na brojnost stanovnitva u opini i na brojnost lanstva SDS, injenica da je dvije treine paravojnih jedinica koje je ova stranka mogla da formira bilo naoruano prije decembra 1991. godine govori o razmjerama priprema i odlunosti rukovodstva ove stranke da silom oruja prisvoji ono to joj ni po kakvom pravu, osim po pravu jaeg, nije moglo pripadati. Tokom decembra su nastavljene aktivnosti na ukrupnjavanju formiranih sastava po mjesnim podrujima i na nabavci nedostajuih koliina naoruanja i opreme.24 Proces okrupnjavanja paravojnih jedinica okonan je prije kraja januara 1992. godine, kada su ve bili formirani bataljoni ove paravojske i kada su njihovi komandanti pozvani na sastanak u Krizni tab SDS Novo Sarajevo.25 U Opini Vogoa, u kojoj su prema popisu stanovnitva 1991. apsolutnu veinu stanovnitva inili Bonjaci, lokalni SDS je proveo isti niz mjera i radnji koji smo opisali u primjeru Novog Sarajeva, jer su i jedni i drugi radili prema obaveznim uputstvima koje je sainilo rukovodstvo ove stranke. Na teritoriji ove opine takoe se nalazila kasarna JNA u Semizovcu kao i veliki kompleks vojne industrije. U Vogoi je sve konce politike SDS u svojim rukama drao jedan od osnivaa ove stranke Jovan Tintor, koji je neposredno obavio i posao naoruavanja paravojne strukture.26 Poetkom februara mjeseca 1992. godine procjene Glavnog vojnog taba Patriotske lige Bosne i Hercegovine govorile su da bi u sluaju potrebe u njenim sastavima, prema anketnim spiskovima jedinica, moglo biti angaovano oko 80.000 ljudi. Od ovog broja procjenjeno je da bi moglo biti naoruano do 25% ljudi, lahkim naoruanjem koje je poticalo iz ilegalnog uvoza, o kojem smo prethodno govorili, ili se nalazilo u linom posjedu graana (lovako i drugo naoruanje u posjedu graana).27 Prema generalnoj organizacijskoj emi i dostignutom stepenu organizacije kakav smo naznaili, odvijalo se i organizovanje strukture Patriotske lige u opinama Novo Sarajevo i Vogoa. Na podruju Novog Sarajeva struktura se, po navedenom principu, procjenjivala na mogunost angaovanja sastava nivoa odreda u mjesnim podrujima Hrasno Brdo, Grbavica, Pofalii i Veleii. Na podruju Vogoe procjenjena struktura odgovarala je ekvivalentu dva odreda.23

Ibid. Na kraju dokumenta su rukom dopisani brojevi koji se odnose na nedostajue koliine za mjesna podruja Vraca, Gornji Kovaii, Tilava, Lukavica, Hrasno Brdo, Pofalii i Miljevii. Sa strane upisana je procjena 30%, to bi u odnosu na sadraj dokumenta logino predstavljalo procenat nedostajuih sredstava naoruanja u odnosu na potrebe postojeih formacija. 24 Na sastanku Kriznog taba odranom 23. decembra 1991. u prostorijama SDS Novo Sarajevo, za nabavku naoruanja i vojne opreme ovlaten je Dragan Vueti. ICTY online baza podataka sudskih dokumenata: Sastanak Kriznog taba, 23.12.1991. http://icr.icty.org. 25 Koordinator koji je trebao sazvati sastanak sa komandantima bataljona bio je Momo Gari. ICTY online baza podataka sudskih dokumenata: Zapisnik sa sastanka Kriznog taba odranog 29.01.1992. u MZ Lukavica. http:// icr.icty.org. 26 Svjedoenje o ovom naoruavanju dao je sam Tintor u televizijskoj emisiji u ljeto 1994. godine. ICTY online baza podataka sudskih dokumenata: Transkript emisije Moj gost njegova istina, urednik Risto ogo, gost Jovan, Joja, Tintor. http://icr.icty.org. 27 AARBiH, Uloga Patriotske lige, Zelenih beretki i drugih organizovanih patriota (Preuzeto iz NIP Vojna iskustva iz rata u BiH 1992-1995 Separat 2 i 3). 21

Mesud adinlija

Evropska zajednica je kao uslov za priznavanje dravne nezavisnosti Bosne i Hercegovine zahtijevala odravanje referenduma graana po tom pitanju. Prije referenduma, u Sarajevu su 13. februara 1992. zapoeli i razgovori o buduem ustavnom ureenju zemlje, pod okriljem Evropske zajednice i pod predsjedavanjem portugalskog diplomate ozea Kutiljera. Referendum na koji je izalo 63,95% graana upisanih u birake spiskove i koji su svojom odlukom legitimizirali bosanskohercegovaki zahtjev za dravnom nezavisnou, odran je 29. februara i 1. marta. U noi 1/2. mart, rukovodstvo SDS je u briljivo planiranoj operaciji, postavljanjem barikada koje su posjedale naoruane i maskirane grupe pripadnika njene paravojske, presjekla komunikacije i u potpunu blokadu stavila grad Sarajevo.28 Ova akcija SDS nije znaila poetak ostvarenja njenog plana za Sarajevo, ve njegovu generalnu probu i pokuaj da se demonstracijom sile odgodi proglaenje nezavisnosti do okonanja pregovora na osnovi Kutiljerovog plana. Na ove barikade uslijedio je odgovor Patriotske lige i postavljanje kontrabarikada29. Predsjednitvo SRBiH, u cilju smirivanja nastale situacije, saoptilo je da rezultati referenduma ne prejudiciraju ustavnu organizaciju Bosne i Hercegovine, te da e se pregovori o tome nastaviti pod pokroviteljstvom Evropske zajednice. U odravanje mira i akciju mirne deblokade grada ukljuene su mjeovite patrole MUP-a SRBiH i JNA.30 Barikade su uklonjene sa ulica i u gradove se vratio prividni mir i jedno potmulo osjeanje iekivanja. Stvoreni privid mira SDS je koristila da zavri procese uspostave paradravne strukture proglaene 9. januara 1992. pod imenom Srpske Republike Bosne i Hercegovine. Svoj dio posla radile su srpske institucije,31 dok je SDS dovravala teritorijalizaciju srpskih optina. Skuptina srpskog naroda optine Novo Sarajevo je 26. marta donijela odluku o formiranju Srpske optine Novo Sarajevo u sastavu SAO Romanije. U sastav ove optine trebale su ui mjesne zajednice: Tilava, Miljevii, Lukavica, Vraca, Gornji i Donji Kovaii, Bane28

O planiranju i izvoenju operacije blokade Sarajeva martovskim barikadama u ve pominjanom intervjuu Jovana Tintora. ICTY online baza podataka sudskih dokumenata: Transkript emisije Moj gost njegova istina, urednik Risto ogo, gost Jovan, Joja, Tintor. http://icr.icty.org. 29 Sefer Halilovi svjedoi da je nareenje za postavljanje kontrabarikada izdao on u svojstvu naelnika Glavnog taba Patriotske lige. Dokumentarni TV serijal Generali (Sefer Halilovi), urednik ukrija Omeragi, Federalna televizija, januar-februar 2007. godine. 30 Zapisnik sa 56. sjednice Predsjednitva SRBiH, broj 02-011-168/92, 02.03.1992, Tomo imi, Dokumenti Predsjednitva BiH 1991. 1994., National security and the future 3(7), Zagreb, 2006, 95. 31 Sa vanrednog zasjedanja Sabora Srpske pravoslavne crkve, odranog 16. i 17. januara 1992. godine izdato je saoptenje u kojem se navodi da ni Srpska pravoslavna crkva, ni srpski narod nikada nisu priznali vetake i nelegitimne avnojevske unutranje granice ustanovljene, bez istorijskog i etnikog osnova, samovoljom komunistike gerile u uslovima okupacije i graanskog rata. Objavljeno u Glasniku SPC, januar 1992. godine, navedeno prema: Hronologija dogaaja 1966-2006, Kovanje antijugoslovenske zavere, Knjiga 1, Beograd, 2006, 271. U Sarajevu je 30. marta 1992. godine odran Kongres srpskih intelektualaca BiH, na kojem je zapaeno uee imala intelektualna elita iz Beograda, koja je na kongres donijela u SANU izraene etnike mape BiH. U Deklaraciji ovog kongresa kae se da je sudbina srpstva nedjeljiva i da se sve to se dogaa u jednoj srpskoj zemlji odnosi na sve Srbe ma gdje ivjeli, jer su sve srpske zemlje jedinstven prostor, a u konkretnoj situaciji kongres smatra da je jedino rjeenje za BiH da bude trodjelna dravna zajednica u kojoj e Srbi suvereno stati na svoje mee. Navedeno prema: Bosna i Hercegovina jezgro velikosrpskog projekta, Beograd, 2006, str. 25. 22


urbat, Rava Jankovi, Slobodan Princip Seljo, Ivan Krndelj, Pero Kosori, Blagoje Parovi, Danilo oki, Hrasno brdo, Nikola Tesla, Avdo Hodi, Omer Masli, Bratstvo-jedinstvo, Gornji i Donji Pofalii, te, kako se u odluci kae, dijelovi mjesnih zajednica Gornji i Donji Veleii nastanjeni srpskim stanovnitvom. Osim praktino cijele teritorije Novog Sarajeva, srpska optina je trebala u svom sastavu imati i dijelove optine Novi Grad, mjesne zajednice: Otoka, Staro Hrasno, Petar oki, dio mjesne zajednice Ivo Lola Ribar, te Odakovii.32 U isto vrijeme u Vogoi su poslanici SDS u Skuptini optine napustili poslanike klupe i istupili sa zahtjevom da se izvri podjela optine na etnikom principu. Pri tome je srpskoj optini trebalo pripasti sve osim mjesnih zajednica Svrake, Gora, Hotonj i Kobilja Glava, na ijem podruju su se, osim privatnih stambenih objekata, nalazile samo dvije kolske zgrade, dok su sredite opine, sva infrastruktura, javni i privredni objekti, kao i sva industrija trebali pripasti srpskoj optini. S obzirom na strukturu skuptine, ona je imala uslove da nastavi legalan rad i nakon naputanja poslanika SDS, te je rezultat ovog zahtjeva ostao na nivou pregovora stranakih predstavnika, sve dok SDS nije odluio da silom oruja ostvari svoje teritorijalne zahtjeve.33 U tako uzavreloj politikoj situaciji u kojoj je poetak oruanih sukoba predstavljao pitanje trenutka, Predsjednitvo SRBiH je stanje u regularnoj oruanoj sili Bosne i Hercegovine, njenoj Teritorijalnoj odbrani, u razmatranje uzelo na sjednici odranoj 11. marta. Ovom prilikom je komandant RTO general Drago Vukosavljevi podnio izvjetaj o borbenoj gotovosti TO iji je dio bila i informacija o injenici da je JNA oduzeto naoruanje vratila u 28 opina Bosanske Krajine i istone Hercegovine u kojima je politiki dominirala SDS. Predsjednitvo je ovom prilikom odluilo da sa JNA otpone pregovore o daljim uslovima uvanja naoruanja TO, pri emu je insistiralo na jednakom odnosu: ili vraanju naoruanja svim opinama ili ponovnom oduzimanje naoruanja i od pomenutih 28 opina.34 Takvi pregovori nisu nikada zapoeli, jer je JNA imala vlastito vienje ovog problema i u prioritetu imala naoruavanje formacija SDS, ne samo naoruanjem oduzetim teritorijalnoj odbrani, ve i naoruanjem iz njenih rezervi, i to je provodila u svim dijelovima Bosne i Hercegovine u kojima je SDS imala kapacitet da uspostavi vojnu organizaciju. Tako je 2. marta, na dan blokade Sarajeva od strane naoruanih formacija SDS, komandant 2. vojne oblasti general Milutin Kukanjac naredio da se ova struktura na podruju Novog Sarajeva dodatno pojaa sa 250 automatskih puaka iz magacina Kasarne Slobodan Princip Seljo u Lukavici.3532

Povodom odluke o formiranju Srpske optine Novo Sarajevo: Uzet i dio Novog Grada, Osloboenje (Sarajevo), 1. april 1992., 15 33 ICTY online baza podataka sudskih dokumenata: Izjava svjedoka: Bilal Hasanovi. http://icr.icty.org. ICTY online baza podataka sudskih dokumenata: Vogoa ima perpektivu, Na glas (Vogoa), br. 60 i 61, 13. juli 1992. http://icr.icty.org. 34 Zapisnik sa 57. sjednice Predsjednitva SRBiH, broj 02-011-194/92, 11.03.1992., imi, 95. 35 ICTY online baza podataka sudskih dokumenata: Komanda 2.VO, Predaja AP 7,62 mm, pov.broj 16/28-3, 02.03.1992. http://icr.icty.org. 23

Mesud adinlija

Sa pribliavanjem trenutka meunarodnog priznanja dravne nezavisnosti Bosne i Hercegovine napetosti i incidenti su se pojaavali. Krajem marta, nakon proglaenja srpske optine na podruju Bosanskog Broda, otpoeli su viednevni krvavi sukobi na ovom podruju. U Bijeljinu su 1. aprila upale specijalne jedinice Dravne bezbednosti Srbije pod komandom eljka Ranatovia Arkana, koje su u dva dana praktine demonstracije uspostavile obrasce zloina i terora nad nesrpskim stanovnitvom, koji e se u narednim danima ponavljati u mnogim bosanskohercegovakim gradovima. Na ovakav razvoj dogaaja Predsjednitvo SRBiH je 3. aprila donijelo odluku kojom odobrava mobilizaciju Teritorijalne odbrane i rezervnog sastava milicije u opinama u kojima vlasti procjene da je to potrebno. Na sjednici odranoj 4. aprila, s obzirom na situaciju na terenu, Predsjednitvo je praktino naloilo mobilizaciju TO u cijeloj Republici i gradu Sarajevu, zatim mobilizaciju cjelokupnog rezervnog sastava milicije, kao i mobilizaciju civilne zatite prema procjeni potreba na opinskom nivou. Zatraena je i efikasna pomo i ukljuivanje JNA u rjeavanje situacije u BiH.36 Odmah nakon sjednice Predsjednitva 4. aprila, komandant 2. vojne oblasti general Milutin Kukanjac naredio je poveanje stepena borbene gotovosti svojih jedinica, izmjetanje svojih snaga izvan garnizona u kojima bi mogli biti blokirani na dominantne poloaje izvan gradova, te dodatne mjere obezbjeenja objekata JNA.37 Snage JNA pod komandom ovog generala su ve 5. aprila zauzele sarajevski aerodrom i u narednih nekoliko dana cijeli grad stavile u gotovo potpunu blokadu, to je bila priprema i uvertira u predstojeu opsadu grada, sprijeavajui svaku mogunost pojaavanja snaga njegove odbrane, dok je istovremeno u maksimalno moguoj mjeri uveavala snage napadaa.38 Na istoj liniji djelovao je i komandant RTO general Drago Vukosavljevi, koji je po povratku sa sjednice Predsjednitva praktino raspustio svoj tab, osim grupe istomiljenika i zavjerenika, sa kojima je u noi 5/6. aprila napustio svoje komandno mjesto i otiao u kasarnu JNA u Lukavici. Naputanjem baze jednog dijela specijalne jedinice MUP-a SRBiH, kojeg su inili pripadnici srpske nacionalnosti, sa opremom i naoruanjem, dovrena je podjela MUP-a, a zatim je 5. aprila izvren napad srpskih specijalaca na kolu MUP-a na Vracama. Na nekoliko mjesta u gradu ponovo su postavljene barikade. Masa graana okupljena na antiratnim demonstracijama ispred skuptine SRBiH, krenula je na barikadu postavljenu kod Vrbanja mosta. Na ove ljude36 37

Zapisnik sa 65. sjednice Predsjednitva SRBiH, broj 02-011-354/92, 04,05,06. i 07.04.1992., imi, 126. AARBiH, Komanda 2. VO JNA, Nareenje, Str.pov.broj 09/80-23, 04.04.1992. godine 38 Prema izjavi generala Milutina Kukanjca u beogradskoj Borbi od 15. i 23. novembra 1993. godine, JNA je izmjestila naoruanje, municiju i drugu vojnu opremu iz svojih magacina na prostore pod kontrolom SDS. Srpskoj paravojsci JNA je predala 90% ukupnih efektiva sa kojima je raspolagala u BiH. Uz to je na istu adresu isporuila i 70% od ukupnih koliina naoruanja, municije i opreme koju je opljakala od TO SRBiH. Navedeno prema: Bosna i Hercegovina jezgro velikosrpskog projekta, 34-36. 24


je otvorena vatra sa poloaja srpskih snaga u Kovaiima i pale su prve civilne rtve u gradu. Nakon toga, masa svijeta je provalila u Skuptinu BiH, demonstracije su dobile politiku dimenziju i prerasle u pokuaj dravnog udara.39 Tokom noi Grad je bio izloen prvom snanom artiljerijskom napadu sa srpskih poloaja.40 U jutarnjim satima 6. aprila uslijedili su i pjeadijski napadi paravojnih snaga prema Vasinu Hanu, Jaredolima i irokai. Tokom dana nastavljen je antiratni miting pred Skuptinom. Ovaj put su vatru na uesnike mitinga iz zgrade hotela Holidej-in otvorili snajperisti iz obezbjeenja SDS.41 Iste veeri, Predsjednitvo SRBiH donijelo je odluku o proglaenju vanrednih prilika i uvoenju policijskog sata na podruju Grada Sarajeva.42

39

Okupljena masa insistirala je na ostavkama Vlade i Predsjednitva SRBiH. Predjednik vlade Jure Pelivan je i podnio ostavku, a istu mogunost je najavio i predsjednik Predsjednitva Alija Izetbegovi. Na samozvanom parlamentu u zgradi Skuptine formirana je i puistika vlada pod nazivom Komitet nacionalnog spasa. Osvajanje slobode, Osloboenje (Sarajevo), 07.04.1992; Komitet nacionalnog spasa, Osloboenje (Sarajevo), 7. 4. 1992. 40 U daljem tekstu trudiemo se da, u skladu sa normama metodologije historijske nauke, za historijske pojave (politike stranke, vojske, policije, drave) koristimo one nazive kojima su se same nazivale i koji su koriteni u historijskim izvorima. Termine kao to su sa srpskih poloaja, srpske snage i sline, koristiemo u sluajevima kada prema raspoloivim izvorima nije mogue odrediti radi li se o VRS, MUR RS, JNA, MUP-u Srbije, DB Srbije, dobrovoljakim ili nekim drugim jedinicama iz Srbije. 41 Narod brani grad, Osloboenje (Sarajevo), 08.04.1992. 42 Zapisnik sa 65. sjednice Predsjednitva SRBiH, broj 02-011-354/92, 04,05,06. i 07.04.1992., imi, 127 25

Mesud adinlija

II (Prvi dani agresije. Formiranje snaga Teritorijalne odbrane RBiH na podruju Novog Sarajeva i Vogoe. Borbe za Grbavicu i Vraca. Pad Svraka. Pokuaj deblokade grada preko Vogoe. Pofalika bitka. Odbrana naselja Kre.)

Nakon dogaaja pred Skuptinom, prvih civilnih rtava na Vrbanja-mostu i napada specijalaca MUP-a SrRBiH na kolu MUP-a SRBiH na Vracama 5. aprila 1992. godine, rat protiv drave Bosne i Hercegovine postao je bolna i krvava stvarnost graana Sarajeva. Dok se u zgradi Skuptine Bosne i Hercegovine odigravao iluzionistiki igrokaz pokuaja politikog pua pod sjenkom pokrenutog golemog i jedinstvenog srpskog ratnog stroja, dotle su aktivisti Patriotske lige i drugi graani, odluni da brane svoj grad, radili ono to je bilo u njihovoj moi. Grupa pripadnika Patriotske lige iz Pofalia tokom dana je uestvovala u spaavanju pitomaca iz kole MUP-a na Vracama. U nonim satima 5. aprila aktivisti PL uli su u magacin Teritorijalne odbrane i Sportskog saveza Sarajeva na strelitu u Veleiima. Iz magacina su uzeli oko 50 komada ispravnog naoruanja i oko 200 komada onesposobljenih puaka M-48 kojima su nedostajali zatvarai, te veu koliinu municije raznog kalibra i neto intendantske opreme i ABHO sredstava. Naoruanje i municija podijeljeni su snagama PL iz Veleia i drugim subjektima u gradu koji su se ve stavili u funkciju odbrane.43 Sutradan, 6. aprila 1992. godine, zemlje Evropske zajednice priznale su nezavisnost drave Bosne i Hercegovine, a na njen glavni grad poeli su artiljerijski i pjeadijski napadi srpskih snaga.44 inom meunarodnog priznanja drave i potrebom da se bezuvjetno stupi u odbranu njenog suvereniteta i teritorijalnog integriteta, bili su eliminisani svi politiki razlozi blokade koji su tako dugo sprjeavali dravne organe Bosne i Hercegovine da aktiviraju ustavne mehanizme zatite drave. Predsjednitvo SR Bosne i Hercegovine je 8. aprila donijelo odluku o proglaenju neposredne ratne opasnosti. Za vrijeme trajanja stanja neposredne ratne opasnosti, Predsjednitvo je, u proirenom sastavu, moglo donositi uredbe sa zakonskom snagom i validne odluke iz skuptinske kompetencije.45 U tako uspostavljenom kapacitetu, Predsjednitvo je donijelo i uredbu sa zakonskom snagom kojom se iz imena drave brie atribut socijalistika i naziv drave mijenja u Republika Bosna i Hercegovina.46 Donesena je i uredba sa zakonskom snagom43 44

Biljenica amila Idrizovia Narod brani grad, Osloboenje (Sarajevo), 08. 04. 1992. 45 Odluka o proglaenju neposredne ratne opasnosti, Slubeni list RBiH, 1/92. 46 Uredba sa zakonskom snagom o izmjeni naziva Socijalistike republike Bosne i Hercegovine, Slubeni list RBiH, 1/92. 26


o ukidanju Republikog taba TO SRBiH i formiranju taba TO Republike Bosne i Hercegovine, na ije su elo postavljeni komandant pukovnik Hasan Efendi i naelnik taba pukovnik Stjepan iber. Kao jedinstvena oznaka pripadnosti Teritorijalnoj odbrani, propisan je historijski bosanski grb, titastog oblika sa est zlatnih ljiljana na modroj podlozi podijeljenoj popreno na dva polja.47 Narednog dana, 9. aprila, Predsjednitvo je donijelo odluku o objedinjavanju svih dobrovoljakih i drugih naoruanih sastava, osim MUP-a i JNA, pod jedinstvenu komandu i jedinstvene oznake Teritorijalne odbrane Republike Bosne i Hercegovine, sa rokom realizacije do 15. aprila48, datuma koji e kasnije biti usvojen kao Dan Armije Republike Bosne i Hercegovine. Nakon stvorenih uvjeta da se u ustavnu funkciju odbrane drave stavi struktura Teritorijalne odbrane, u Optinskom tabu TO Novo Sarajevo odmah su poduzeti odluni koraci koji su u dobroj mjeri predstavljali kontinuitet sa dotadanjim aktivnostima taba Patriotske lige Novo Sarajevo. To je bila logina konsekvenca injenice da je komandant Optinskog taba PL Novo Sarajevo Salko Idriz bio istovremeno i komandant OpTO Novo Sarajevo. Optinski tab je nakon odluke Predsjednitva o objedinjavanju svih naoruanih sastava pod komandu Teritorijalne odbrane, 9. aprila izdao naredbu da se od dotadanjih odreda Patriotske lige, kao dobrovoljake osnove, formiraju odredi Teritorijalne odbrane49. Inicijativu u tom pravcu ve 6. aprila ispoljio je i Krizni tab Mjesne zajednice Veleii, kada je donio odluku da se u ovom naselju pristupi formiranju odreda. U poetnim aktivnostima na formiranju Odreda Veleii, na liniji realizacije pomenutog nareenja OpTO Novo Sarajevo, na elu odreda bio je rukovodilac kriznog taba mjesne zajednice Muhamed Musa. Do tada je na elu aktivnosti Patriotske lige u Veleiima, koja je u organizacijskom smislu, takoer, bila osmiljena u formaciji odreda, bio Smail engi. Komandu nad Odredom Veleii 14. aprila je preuzeo Enver ehovi. Snage Odreda Veleii u formiranju tokom aprila i u prvoj polovini mjeseca maja, prvenstveno su rasporeivane u cilju obezbjeenja i odbrane naselja Veleii i vitalnih objekata u blizini naselja kakav je bio TV-repetitor na Humu.50 (Naelan raspored snaga u uspostavljenoj odbrani naselja prikazan je na Karti 1.) Od strukture organizovane u okviru Odreda PL Pofalii, na ijem je elu bio Habib Idrizovi, 9. aprila formirana su dva odreda Teritorijalne odbrane: Odred Pofalii I, za ijeg je komandanta postavljen Habib Idrizovi, i Odred Pofalii II, za ijeg je komandanta postavljen Jusuf Loi. Od strukture PL sa podruja istoimene mjesne zajednice formiran je Odred TO Hrasno Brdo, za ijeg je komandanta postavljen dotadanji komandant PL Enver Zorni. Optinski tab TO47

Uredba o ukidanju dosadanjeg Republikog taba Teritorijalne odbrane i obrazovanju taba Teritorijalne odbrane Republike Bosne i Hercegovine, Slubeni list RBiH, 1/92. 48 Zapisnik sa 66. sjednice Predsjednitva SRBiH, broj 02-011-354/92, 09. 04. 1992., imi, 133 49 Razgovor sa komandantom OpTO Novo Sarajevo i komandantom Optinskog taba PL Novo Sarajevo Salkom Idrizom. 50 AARBiH, Vojno-historijska graa Prve slavne motorizovane brigade (period 1992/93. godina), rukopis (Autorstvo ovog rukopisa na osnovu grae sauvane u arhivu nije mogue utvrditi); Razgovor sa Salkom Idrizom; Razgovor sa Salkom Hajdareviem; Biljenica amila Idrizovia. 27

Mesud adinlija

Karta 1: Naelan raspored snaga OdTO Veleii u odbrani naselja tokom aprila i prve polovine maja 1992.

28


Novo Sarajevo nije uspio od strukture Patriotske lige na podruju Grbavice, na ijem elu je bio Azem Kaljanac, formirati jedinicu Teritorijalne odbrane. 51 Brza realizacija odluka dravnog rukovodstva u pogledu organizacije Teritorijalne odbrane na podruju Novog Sarajeva bila je apsolutno nuna, s obzirom na znaaj teritorije opine za organizaciju ukupne odbrane Sarajeva, na snage JNA rasporeene na njenoj teritoriji, kao i na snage, organizaciju i ciljeve oruanih formacija formiranih pod okriljem SDS. Tu injenicu su potvrdili i sve uestaliji napadi navedenih snaga i ope pogoranje sigurnosne situacije. Artiljerijski napadi na predajnik na Humu i na nasalje anac izvreni su 10. aprila. 52 Sutradan su artiljerijom sa ui gaani objekti Elektroprivrede BiH i eljeznike stanice.53 U naselju Pofalii 12. aprila dolo je do prvog oruanog incidenta, do razmjene vatre izmeu srpskih paravojnih snaga i pripadnika TO kod objekata Plavi granap i kafane indikativnog imena Ravna gora.54 U toku noi 15/16. aprila, u napadu srpskih snaga na zgradu Elektroprivrede BiH, poginula su dva pripadnika MUP-a RBiH. Napad je odbijen. Iste snage su pokuale proboj preko Ulice bratstva-jedinstva, ali su odbijene i vraene u pravcu Vraca. U jutarnjim satima primijeena je aktivnost naoruane srpske paravojne grupe u rejonu Orlovaka ulica55 - ljivik.56 Radilo se o jedinici srpske milicije iju je smotru tog dana izvrio njen komandir Lazo Bojani. U sastavu ove grupe bila su 42 dobro naoruana ovjeka, koji su od tog trenutka poeli maltretirati i terorisati bonjaki i hrvatski ivalj u Pofaliima, pretresati automobile i oduzimati linu imovinu. Sutradan je, u cilju suzbijanja aktivnosti ovih snaga, u Pofaliima formirana regularna jedinica milicije MUP-a RBiH.57 Na podruju Vogoe, u datoj politikoj situaciji, djelovanje i organizacija Patriotske lige odvijali su se u okvirima koji su po sadraju bili identini aktivnostima i organizaciji kakva je uspostavljana u ostalim opinama u zoni koju je pokrivao Regionalni tab Patriotske lige Sarajevo, a po obimu je bio srazmjeran potencijalu koji je Vogoa imala i primjeren specifinostima gustine naseljenosti opine i etnike strukture stanovnitva. Do prve krize organizacije dolo je u novembru 1991. godine kada je komandant Optinskog taba PL Vogoa Alija Kulo dobio pouzdanu informaciju da organi sigurnosti JNA, koji su djelovali u kompleksu vojne industrije u Vogoi, raspolau sa imenima svih rukovodilaca politikog i vojnog taba i komandira jedinica u okviru vogoanske PL. Mnogi od ovih ljudi poeli su dobivati prijetnje smru. Zbog line sigurnosti i omoguavanja zatite tajnosti daljnjih aktivnosti na organizaciji odbrane, dotadanji51

AARBiH, Vojno-historijska graa Prve slavne motorizovane brigade (period 1992/93. godina), rukopis; Razgovor sa Salkom Idrizom; Biljenica amila Idrizovia. 52 AARBiH, Komanda odbrane grada Sarajeva, Dnevni izvjetaj o stanju bezbjednosti na teritoriji Grada, Broj 0206/92, 10. 04. 1992. 53 AARBiH, NIP Vojna iskustva odbrambeno-oslobodilakog rata 1992-1995: OTA Pofalika bitka. 54 Biljenica amila Idrizovia. 55 Dananja Brae Panjeta (op.a.) 56 AARBiH, RgTO Sarajevo, Dnevni izvjetaj o stanju bezbjednosti i b/d nateritoriji, Broj 02-8/9, 16. 04. 1992, 8:00. 57 Biljenica amila Idrizovia. 29

Mesud adinlija

komandant Optinskog taba PL svoju je dunost prepustio Muratu uturi.58 Nakon provoenja referenduma o nezavisnosti Bosne i Hercegovine i blokade putnih komunikacija koja je uslijedila i na podruju Vogoe, dolo je do politike krize i zahtjeva SDS za podjelom opine, o emu smo ve govorili. Legalna opinska vlast je funkcionisala sve do 12. aprila, kada je odrana posljednja sjednica Skuptine.59 Na elu OpTO Vogoa nalazio se Jovo Peranovi, ije je djelovanje bilo u funkciji politike vogoanskog SDS-a. Optinski tab PL imao je odreene kontakte sa bonjakim i hrvatskim kadrovima u OpTO Vogoa i naelni dogovor da se, u sluaju otpoinjanja oruanih sukoba, objedini njihovo djelovanje sa Patriotskom ligom, ali je u planiranju i pripremi odbrane djelovao samostalno. Iako je sadraj tih planova odbrane ukljuivao podruje cijele opine, i naravno samo gradsko podruje Vogoe, evidentna nadmo srpskih snaga u dijelovima na koje je SDS polagala pravo u zahtjevu za podjelom opine, kao i prisustvo JNA i njene aktivnosti na kontroli komunikacija, poetkom aprila 1992. godine su praktino istisnuli strukturu PL na rubna podruja sa apsolutnom bonjakom etnikom veinom.60 Ubrzo nakon posljednje sjednice Skuptine Optine Vogoa, iz Vogoe su se na podruje Barice izmjestili Stanica javne bezbjednosti i grupa starjeina iz OpTO Vogoa.61 U Barici je komandu nad OpTO Vogoa preuzeo komandant Optinskog taba PL Murat utura. tab TO Vogoa izmjestio se iz Barice 20. aprila i uspostavio komandno mjesto na Kobiljoj Glavi u zgradi osnovne kole.62 Nakon odluke Predsjednitva RBiH o objedinjavanju naoruanih sastava pod komandom Teritorijalne odbrane, OpTO Vogoa je, dolaskom na njegovo elo komandanta PL, preuzeo komandu nad strukturom Patriotske lige. Ve smo rekli da su ukupne snage PL na podruju Vogoe u januaru 1992. godine procjenjivane na ekvivalent dva odreda, ali su te potencijalne jedinice u stvarnosti bile strukturirane u veem broju manjih jedinica u mjesnim podrujima63. Tako OpTO Vogoa, po otpoinjanju svog djelovanja u Barici, nije mogao planirane odrede PL uvesti u sastav Teritorijalne odbrane, kako smo to vidjeli u primjeru Novog Sarajeva. Odredi nisu zaivjeli, pa je rukovoenje i komandovanje nad preuzetim manjim dobrovoljakim jedinicama i grupama objedinjavano preko neke vrste kriznih tabova koji su funkcionisali po mjesnim podrujima. Da bi ovu zateenu strukturu uokvirili u formacijsku strukturu Teritorijalne odbrane Bosne i Hercegovine, starjeine OpTO Vogoa su u prvim danima pomenute krizne tabove pokuali tretirati kao rejonske tabove TO, to je bio poznat i u praksi teritorijlne odbrane provjeren model. Do 23. aprila pod komandom OpTO Vogoa funkcionisali su rejonski tabovi Kobilja Glava, Barica, Hotonj, Semizovac i Vogoa (na Saobraajnom fakultetu).6458 59

Razgovor sa Alijom Kulom, komandantom Optinskog taba PL Vogoa. ICTY on-line baza podataka sudskih dokumenata: Izjava svjedoka: Bilal Hasanovi. http://icr.icty.org. 60 Razgovor sa Alijom Kulom. 61 ICTY on-line baza podataka sudskih dokumenata: Izjava svjedoka: Bilal Hasanovi. http://icr.icty.org. Nisad Balta na osnovu podataka iz svoje radne biljenice tvrdi da se pomenuti sastanak i izmjetanje grupe starjeina u Baricu dogodio 11. aprila. 62 Radna biljenica Nisada Balte. 63 Izvor ove procjene snaga: Faid Heo, komandant Regionalnog taba PL Sarajevo. 64 Radna biljenica Nisada Balte. 30


Dok su branioci izlazili na kraj s poetnim mukama ponovnog podizanja na noge strukture Teritorijalne odbrane RBiH, koja je u godinama jugoslovenske krize sistematski devastirana od strane JNA i planski modelirana na mjeru u kojoj nee predstavljati smetnju za provoenje planova rukovodeeg vrha jugoslovenske armije, dotle je JNA, koja se meunarodnim priznanjem Bosne i Hercegovine nala u poziciji strane vojne sile na teritoriji druge suverene drave, a svojim borbenim angaovanjem u poziciji agresorske sile, dovravala poslove koji su trebali osigurati zaokruivanje teritorije srpske drave na tlu Bosne i Hercegovine. Kolone motornih vozila sa naoruanjem, opremom i materijalno-tehnikim sredstvima praene oklopno-mehanizovanim jedinicama JNA, uurbano su ovaj materijal izmjetale iz vojnih objekata u podruja pod apsolutnom kontrolom SDS-a. Tamo e u narednih mjesec dana itav taj ogromni ratni stroj, sa sredstvima, ljudstvom, formacijom, pozicijama i kontrolom koje je JNA drala na terenu, sa ratnim planovima, logistikom, obavjetajnom i kadrovskom nadogradnjom na Vojsku Jugoslavije (u ta se transformisala JNA na teritoriji Srbije i Crne Gore), biti preobuen u novu strukturu nazvanu Vojska Srpske Republike Bosne i Hercegovine da bi se prikrili tragovi agresije i posezanja Srbije za teritorijom suverene drave Republike Bosne i Hercegovine. U ovoj operaciji koja je trajala do formalnog iseljenja JNA sa teritorije pod kontrolom dravnih organa Bosne i Hercegovine poetkom juna, a naroito intenzivna bila tokom aprila, u funkciju oruane borbe sa ciljem stvaranja srpske drave na tlu Bosne i Hercegovine, stavljeno je ne samo oruje i oprema u vlasnitvu JNA, ve i oruje u vlasnitvu Teritorijalne odbrane RBiH koje je JNA prethodno oduzela i smjestila u svoja skladita. Najvea takva pljaka na podruju Sarajeva desila se u noi sa 12/13. april, kada su pod zatitom artiljerijske vatre JNA, njena nadogradnja naoruani sastavi SDS-a, opljakali skladite u kojem se uvalo naoruanje Teritorijalne odbrane Sarajeva na Faletiima, iz kojeg je otueno oko 30.000 cijevi pjeadijskog i artiljerijskog naoruanja i pripadajue koliine municije.65 Teritorijalna odbrana i MUP RBiH pokuali su snagama, koje su imale na raspolaganju, sprijeiti da se isti scenario ne odigra i kada su u pitanju skladita gotovih proizvoda u vogoanskoj vojnoj industriji Pretis. U ranim jutarnjim satima 18. aprila Specijalna jedinica MUP-a RBiH, u sadejstvu sa snagama OpTO Vogoa i SJB Vogoa, prodrla je u krug fabrike Pretis, bez upotrebe vatrenog oruja savladala fabriko osiguranje i uspjela izvui tri kamiona ubojnih sredstva, od kojih je za odbranu Sarajeva najvei znaaj imala vea koliina izuzetih protivoklopnih sredstava. Akcija je izvedena uspjeno i sa minimalnim gubicima.66 Nakon ovog uspjeha, prema Pretisu se uputila jo jedna grupa pripadnika TO koja se na samom ulasku u fabriku nala u vatri pripadnika jedinica srpske TO pod komandom Jovana Tintora i pretrpjela znatne gubitke67 ne uspjevi prodrijeti do fabrikih skladita.65 66

Mesud adinlija, Prvi korpus ARBiH: nastanak i razvoj 1992 1995, Sarajevo, 2008, 16. AARBiH, Materijali NIP Vojna iskustva odbrambeno-oslobodilakog rata 1992-1995, Lista podataka o b/d: Diverzantska akcija na fabriku Pretis. 67 Ukupni gubici bili su 4 mrtva i 7 ranjenih. AARBiH, RgTO Sarajevo, Dnevni izvjetaj o stanju bezbjednosti i b/d nateritoriji, Broj 02/36-92, 18. 04. 1992., 14:00. Meu poginulima u ovoj akciji bio je i nosilac Ordena heroja oslobodilakog rata Safet Hadi. 31

Mesud adinlija

Ovaj dogaaj je bio signal za potpuno preuzimanje veeg dijela opine Vogoa od strane jedinica Jovana Tintora, uz punu podrku JNA. Preko stupske petlje, u pravcu Vogoe krenula je kolona od 10 oklopnih vozila JNA.68 Iz Vogoe su u krug Pretisa dola etiri tenka i dva oklopna transportera.69 Srpske snage su zauzele zgradu Opine i sve javne ustanove u Vogoi,70 preuzele od JNA oklopna sredstva i kontrolu puta na vogoanskoj petlji, kao i kontrolu na svim ostalim putevima na podruju opine. Nakon ovakvog ukupnog razvoja dogaaja i djelovanja JNA, Regionalni tab TO Sarajevo naredio je mjere zapreavanja komunikacija u cilju vre kontrole kretanja i efikasnijeg obezbjeenja ljudi i materijalno-tehnikih sredstava na podruju regije Sarajevo. Shodno ovom nareenju postavljene su prepreke radi blokade puteva na podruju opine Vogoa: na Kobiljoj Glavi na ulazu od groblja Bare, na raskrsnici u rejonu Barice, na raskrsnici kod UMC, na raskrsnici u rejonu Grahovita. Na podruju Novog Sarajeva prepreke na putevima postavljene su na sljedeim mjestima: kod Fabrike duhana, prema Drinskoj ulici, na prunom prijelazu u Veleiima, kod kasarne Maral Tito na izlazima prema eljeznikoj i autobuskoj stanici, kod Tehnike kole, na raskrsnici u Pofaliima, kod Ekonomske kole, na raskrsnici ulice Ivana Krndelja i zaobilaznice.71 Ove mjere pokazat e se opravdanim, jer je u naredna dva dana dolo do uurbanih pokreta srpskih snaga i pojaavanja njihovih pozicija. Mada su znaajna pojaanja srpskih snaga do 20. aprila primijeena na podruju Vogoe i na platou ui, napad na grad koji je uslijedio 21. aprila doao je iz pravca Vraca preko Grbavice. Napad je predvodila jedinica etnika Srpske radikalne stranke, predvoena Branislavom Gavriloviem Brnetom. Na potezu stadion Grbavica slastiarna Palma napad su doekali borci Odreda Hrasno Brdo i Pofalii I, koji su brzo zaustavili napad, napadau zadali znaajne gubitke, a etniku elitu stavili u okruenje.72 Takva je situacija usijala telefonske ice na relaciji Pale Beograd, odakle je srbijanski politiar i etniki vojvoda Vojislav eelj, iji je odred predvodio Gavrilovi, prijetio da e povui sve jedinice koje je iz Srbije poslao u osvajanje Bosne i Hercegovine, ako se njegovi ljudi ne izvuku iz okruenja.73 U tom cilju su angaovane sve raspoloive srpske snage na podruju Sarajeva. Napadi dodatnih srpskih snaga su doekani spremno od strane snaga OpTO Novo Sarajevo i jedinica MUP-a i odbijeni. Dobar razvoj situacije u odbrani podruja Novog Sarajeva i angaovanje srpskih snaga na ovom pravcu, u popodnevnim satima su iskoristile snage TO sa podruja Starog Grada i Centra, izvrivi snaan kontranapad sa osnovice Jevrejsko groblje - Zlatite prema Vracama i pravcem68 69

AARBiH, MNO RBiH, Bilten o aktuelnim zbivanjima na teritoriji RBiH na dan 18. aprila 1992. godine. AARBiH, RgTO Sarajevo, Dnevni izvjetaj o stanju bezbjednosti i b/d nateritoriji, Broj 02/36-92, 18.04.1992, 14:00. 70 AARBiH, RgTO Sarajevo, Dnevni izvjetaj o stanju bezbjednosti i b/d nateritoriji, Broj 02-46/92, 20. 04. 1992. 71 AARBiH, RGTO Sarajevo, Nareenje, Str. pov. broj 02-33/92, 18. 04. 1992. 72 Biljenica amila Idrizovia. Razgovor sa Salkom Idrizom. 73 ICTY on-line baza podataka sudskih dokumenata: Transkript presretnutog telefonskog razgovora izmeu Vojislava eelja i Branislava Gavrilovia. http://icr.icty.org. 32


Vrbanja-most - Grbavica. Napad je dao dobre poetne rezultate i snage TO su ostvarile znaajno napredovanje, ali su se nakon zaustavljanja napada povukle na polazne poloaje.74 Teite borbenih aktivnosti tokom 21. aprila bilo je na podruju Grbavice i Vraca, ali je borbi bilo i u drugim dijelovima Sarajeva. Na podruju Huma poginuo je jedan pripadnik Odreda Veleii.75 Artiljerijska vatra agresora nije prestajala ni tokom veeri, a sljedeeg dana su borbe nastavljene na podruju cijelog grada, sa teitem na podruju Ilide. Intenzivnog borbenog djelovanja agresora bilo je i na teritoriji Novog Sarajeva. Velika koncetracija srpskih snaga bila je na podruju Grbavice i ui, a u ranim veernjim satima iz kasarne Maral Tito izvren je prepad jedne borbene grupe na objekat Sarajevske mljekare, koji je odbijen. U ovim aktivnostima aktivnu ulogu su imale jedinice JNA u artiljerijskoj podrci i transportu srpskih snaga, a u toku dana u cilju zastraivanja graana i branilaca Sarajeva jedan avion JNA tipa MIG-21 u niskom letu je dva puta nadletio grad.76 Potpisivanjem primirja uz posredovanje misije Evropske zajednice 23. aprila, borbena dejstva su smanjena, ne i u potpunosti obustavljena.77 tab TO Republike Bosne i Hercegovine, izvlaei iskustva iz dotadanjih borbi za odbranu zemlje, 18. aprila izdao je nareenje za okrupnjavanje jedinica Teritorijalne odbrane i njihovo objedinjavanje u vodove i ete.78 U OpTO Novo Sarajevo je, kako smo vidjeli, struktura preuzeta iz PL ve bila formirana na nivou odreda etnog sastava, pa se po ovom nareenju u smislu organizacije nije trebalo posebno raditi. tab je na raspolaganju, na dan izdavanja nareenja o okrupnjavanju jedinica, imao 1.715 prijavljenih dobrovoljaca, od toga 450 naoruanih, organizovanih u etiri pomenuta odreda sa 15 eta, tri voda i tri odjeljenja.79 Optinski tab TO Vogoa je pristupio realizaciji nareenja za okrupnjavanje jedinica Teritorijalne odbrane. U periodu od 23. do 28. aprila izvreno je ukidanje rejonskih tabova i okrupnjavanje dobrovoljakih grupa i manjih jedinica u vodove i ete po mjesnom principu. Do 28. aprila formirane su eta Barica i eta Vogoa stacionirana na Saobraajnom fakultetu. Na podruju Mjesne zajednice Semizovac bio je formiran vod Svrake u istoimenom selu, a na Kobiljoj Glavi istoimeni vod. Do 30. aprila formiran je vod UMC Stara cesta koji je do 8. maja prerastao u etu. U istom periodu su vodovi Hum, Grahovite, ip i ipska prerasli u ete. Vod Patriotske lige u Hotonju nastavio je djelovati u sastavu OpTO Vogoa pod tim nazivom.74

AARBiH, Materijali NIP Vojna iskustva odbrambeno-oslobodilakog rata 1992-1995, Lista podataka o b/d: Napad na Vraca. 75 Snajperskim hicem na poloajima ispod releja Hum ubijen je pripadnik Odreda Veleii Fikret Krakonja. AARBiH, RgTO Sarajevo: Dnevni izvjetaj o stanju bezbjednosti i b/d nateritoriji, Broj 02-48/92, 21. 04.1992, 8:00. 76 AARBiH, RgTO Sarajevo: Dnevni izvjetaj o stanju bezbjednosti i b/d nateritoriji, Broj 02/67-92, 23.04.1992, 8:00. 77 AARBiH, RgTO Sarajevo: Dnevi izvjetaj o stanju bezbjednosti i b/d nateritoriji, Broj 02-76/92, 24. 04. 1992, 08:00. 78 AARBiH, TO RBiH, Okrupnjavanje sastava TO i njihova upotreba Nareenje, Pov. broj 02/61-1, 18. 04. 1992. godine. 79 AARBiH, RgTO Sarajevo, Pregled stanja popune pripadnicima i dobrovoljcima TO i oformljenim jedinicama u optinskim tabovima teritorijalne odbrane, 18. 04. 1992. godine. 33

Mesud adinlija

U sastavu OpTO Vogoa, do poetka maja, djelovalo je i samostalno odjeljenje u Mjesnoj zajednici Gora.80 OpTO Vogoa je 27. aprila od pretpostavljene komande traio uniforme i oznake TO za 250 ljudi.81 tab sa intendantskim odjeljenjem bio je smjeten u kolskoj zgradi na Kobiljoj Glavi, jedna eta u zgradi Saobraajnog fakulteta, a ostale jedinice, zbog nedostatka javnih objekata na teritoriji koju su snage TO Vogoa kontrolisale, bile su smjetene u privatnim kuama.82 U ovoj fazi nije dolo do daljnjeg okrupnjavanja jedinica, pa je Optinski tab u naredna dva mjeseca sa ovim jedinicama, i sa neto u meuvremenu formiranih pritapskih jedinica, neposredno rukovodio i komandovao. Djelovanje JNA bilo je faktiki djelovanje agresorske vojne sile, mada je njena komanda u Bosni i Hercegovini nastojala verbalno dokazati kvazineutralnu poziciju, kakvu je drala prethodne godine na poetku ratnog sukoba u Hrvatskoj. Jakim snagama zauzimala je znaajne vojne objekte u Sarajevu, a snagama razmjetenim na prostoru van grada, koji su kontrolisale srpske snage, pruala artiljerijsku i svaku drugu pomo tim snagama u napadima na grad. Iza fasade iekivanja dogovora o njenoj budunosti u Bosni i Hercegovini, JNA se ubrzanim tempom preoblaila u uniformu nove srpske vojske kojoj je ustupala sva sredstva i opremu koju je posjedovala, kako bi, kada doe vrijeme za povlaenje, poskidala i povukla samo svoje zastave, a stvarne vojne efektive ostavila na terenu i u funkciji ostvarenja srpskog nacionalnog projekta. Kako su takve aktivnosti postajale sve oitije, a djelovanje JNA sve opasnije po mogunosti efikasne odbrane, Predsjednitvo RBiH je 27. aprila donijelo odluku o povlaenju JNA sa teritorije Bosne i Hercegovine.83 Na osnovu ove odluke, tab TO RBiH izdao je nareenje o potpunom zapreavanju putnih komunikacija kojima je JNA izvlaila materijalno-tehnika sredstva iz svojih objekata na podruja pod kontrolom SDS-a, te o blokadi irih podruja oko tih objekata i zabrani nenajavljenih izlazaka kolona iz kasarni JNA.84 Realizacija ovog nareenja bila je vana na cijelom podruju koje su kontrolisale snage TO RBiH, ali je od posebnog znaaja bilo uspjeno ostvarenje blokade kasarne Maral Tito na podruju Novog Sarajeva. Jake snage JNA koje su posjedale ovaj veliki vojni objekat u srcu grada dijelilo je dvjesto metara prostora sa june strane do rijeke Miljacke, iju su lijevu obalu na podruju Grbavice zaposjele srpske snage. Neto vei prostor sa sjeverne strane, na kojem su smjeteni eljeznika i autobuska stanica, dijelio je snage u kasarni od naselja Pofalii, iji su znatan dio drale mjesne srpske snage pojaane dobrovoljakim jedinicama sa strane, koje su imale oslonac u snagama koje su posjedale plato ui sa zaleem Rajlovca i Vogoe. Iz datog opisa situacije (pozicije prikazane na Karti 2) jasno je da je odbrana grada visila na tankom koncu nad kojim se njihala otrica realne mogunosti spajanja srpskih snaga sa Grbavice i Pofalia80 81

Biljenica Nisada Balte. AARBiH OpTO Vogoa, Zahtjev za TMS, Pov. broj 06/31-1/92, 27. 04. 1992. 82 AARBiH OpTO Vogoa, Izvjetaj, Pov. broj 02/55-1/92, 29. 04. 1992. 83 Zapisnik sa 79. sjednice Predsjednitva RBiH, broj 02-011-327/92, 27. 04. 1992., imi, 178. 84 AARBiH, TO RBiH, Nareenje o sprovoenju Odluke Predsjednitva RBiH, Str. pov. broj 02/145-1, 29. 04. 1992. 34


sa snagama u kasarni, ime bi dolo do potpunog presjecanja teritorije grada i nemogue pozicije za nastavak njegove odbrane. Zbog toga je OpTO Novo Sarajevo vei dio snaga Odreda Veleii angaovao na blokadi kasarne Maral Tito. S june strane kasarne, liniju odbrane du Miljacke na potezu od Filozofskog fakulteta do zgrade Elektroprivrede BiH, uspostavio je Odred Pofalii II. Snage Odreda Pofalii I bile su postavljene u Pofaliima naspram spomenutih srpskih snaga u naselju.85 S razvojem procesa transf

Documents

Za_Sarajevo__za_Bosnu_svoju__I_