Zaustavljeni Proces 2 Small 2

ZAUSTAVLJENI PROCES OSTVARIVANJA PRAVASANDŽAČKIH BOŠNJAKA U SRBIJIDOKUMENTA 2009-2011.DRUGI DIO

Edicija Posebna izdanja, knjiga 5.

Izdavači:Bošnjačko nacionalno vijeće, Novi PazarCentar za bošnjačke studije, Tutin

Za izdavača:Esad Džudžević

Prijevod:Selma Slezović

Priprema:Nedžad SmailagićAlma Husić

Štampa:Beoknjiga, Beograd

Tiraž:1.000

Novi Pazar2011.

5

RIJEČ UZ DRUGI DIO KNJIGE

Drugi dio ove knjige mogao je imati naslov: “Nastavljen proces ostvarivanja

prava sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji”. Mogao je, ali nije.Državne vlasti i dalje ostaju pri stavu da uskrate pravo na nacionalni identitet i

koriš enje kolektivnih prava pripadnicima bošnja ke nacionalne zajednice u Srbiji i time krše Ustav, zakone i standarde Evropske unije, ijem sistemu vrijednosti stremimo kao država i društvo.

U me uvremenu, Bošnja ko nacionalno vije e je pokrenulo postupak kod Povjerenice za zaštitu ravnopravnosti, sa namjerom da dobijemo još jedan nezavisan sud, pored mišljenja Zaštitnika gra ana, o našoj procjeni da je došlo do povrede Ustavom i zakonom garantovanih prava Bošnjaka u Srbiji kroz proces zaustavljanja i onemogu avanja koriš enja tih prava u praksi.

Ura eni su kompletni nastavni programi za predškolski, osnovni i srednjoškolski nivo sistema obrazovanja na bosanskom jeziku, u skladu sa zakonom i na osnovu Modela za obrazovanje za sandža ke Bošnjake u Republici Srbiji, kao zajedni kogdokumenta radne grupe Ministarstva prosvjete i Odbora za obrazovanje BNV, kao i mišljenja Zavoda za unapre enje obrazovanja i vaspitanja. Resorno ministarstvo i dalje odbija uporno da implementira pravo na obrazovanje na svom maternjem bosanskom jeziku pripadnicima bošnja ke nacionalne zajednice u Srbiji.

Osnovan je i registrovan Zavod za kulturu sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji a nakon što su resorni ministar za kulturu i Vlada odbili da osnuju ovu krovnu nacionalnu i kulturnu instituciju, kao što je uradila pokrajinska vlada za vojvo anskenacionalne zajednice.

Više od godinu dana Programski odbor RTS je odbijao da uputi zaklju akovog organa direktoru i upravnom odboru Javnog servisa Radio televizije Srbije o prihvatanju inicijative i elaborata o osnivanju redakcija za programe na jezicima manjinskih naroda koji žive van teritorije Vojvodine, prije svega za sandža keBošnjake, Albance, Vlahe i Bugare. I u ovoj oblasti, kao i kod obrazovanja na svom maternjem jeziku, o igledan je nejednak položaj nacionalnih zajednica u Vojvodini i u Centralnoj Srbiji.

Došlo je do nekih, doduše skromnih pomaka u oblasti službene upotrebe bosanskog jezika i pisma.

Bošnja ko nacionalno vije e održalo je seriju seminara i konsultativnih sastanaka sa prosvjetnim radnicima, novinarima i kulturnim stvaraocima na temu izrade odgovaraju ih strategija i implementacije prava u oblastima obrazovanja, medija i kulture. BNV je održalo više sastanaka i razgovora sa predstavnicima doma ih i me unarodnih isntitucija koje se bave zaštitom i unapre enjem ljudskih i manjinskih prava. Upu eno je i pismo predsjedniku Srbije Borisu Tadi u.

Nakon promocije prvog dijela zbirke dokumenata “Zaustavljeni proces”, došlo je do napada na moj fi zi ki integritet i sigurnost u Beogradu, zbog ega sam “zamrznuo” svoj status narodnog poslanika u Republi kom parlamentu.

U Novom Pazaru, novembra 2011. Esad Džudževi

6

PREDGOVOR

Donošenjem “Deklaracije o položaju sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji”, od 27. juna 2009. godine, Bošnja ko nacionalno vije e je otvoreno i precizno, prvi put, nakon demokratskih promjena u Beogradu, upozorilo politi ku i stru nujavnost na položaj i probleme u ostvarivanju nacionalnih prava pripadnika bošnja kenacionalne zajednice u Sandžaku.

Umjesto odgovora i spremnosti da se nagomilani problemi rješavaju u skladu sa Ustavom, zako nima i standardima Evropske unije, plasiran je fenomen “Zukorli ”,kao alibi i izgovor državi, da Bošnja ci ne znaju šta ho e i po eo je proces svakovrsne manipulacije sa itavim jednim narodom i njegovim legitimnim predstavnicima i institucijama.

U pri u su uklju eni i neuspješni izbori za novi saziv Bošnja kog nacionalnog vije a, na kojim nijedna lista nije osvojila dovoljan broj glasova podrške bošnja kogbira kog tijela, a pregovori o formiranju novog saziva od vije nika sve tri liste nijesu uspjeli, zbog opstrukcija predstavnika druge dvije liste i sada ve bivšeg ministra za ljudska i manjinska prava. Takav ignorantski odnos državnih vlasti, Izvršni odbor Bošnja kog nacionalnog vije a je, u skladu sa zakonskim odredbama i nadležnostima, defi nisao kao proces zaustavlja nja i onemogu avanja koriš enja Ustavom i zakonom garantovanih prava pripadnicima bošnja ke nacionalne zajednice u Srbiji, i on traje i danas.

Za nešto više od dva mjeseca nakon donošenja Deklaracije BNV, Narodna Skupština Republike Srbije usvojila je Zakon o nacionalnim savjetima nacionalnih manjina, ime je ovaj dokument dobio još više na snazi u poja anim nadležnostima koja se prenose nacionalnim vije ima.

Uslijedila je izrada konkretnih projekata, programa, elaborata i modela od strane Vije a za implementaciju zakonskih prava u oblasti službene upotrebe bosanskog jezika i pisma, obrazovanja i info rmisanja na bosanskom jeziku, kao i zaštiti bošnja kog kultu rnog naslje a. Izradu ovih dokumenata pratila je i redovna prepiska sa resornim ministarstvima i zahtjevi da se ta prava u formi projekata imple mentiraju u praksi. Uporedo sa tom prepiskom, išla su i redovna pisma, kao i saopštenja za javnost, upoznavanje i predstavnika me unarodne zajednice u našoj zemlji, koji se bave ispunjavanjem standarda u oblasti pošto vanja ljudskih i manjinskih prava.

O nedopustivom odnosu u ispunjavanju ustavnih i zakonom garantovanih prava pripadnika bošnja ke nacionalne zajednice, kao narodni poslanik Bošnja ke liste u više navrata upozoravao sam javnost, resorne ministre, predsjednika Vlade, kao i druge rele vantne faktore i organe i sa govornice Narodne skupštine Republike Srbije.

Dokumenta koja slijede rje ito govore o tome, više od bilo kakve analize. Vrijeme koje je pred nama, pokaza e: Da li sandža ki Bošnjaci mogu u institucijama sistema da ostvare svoja ustavna i zakonska prava?

U Novom Pazaru, juna 2011. Esad Džudževi

Obrazovanje nabosanskom jezikuI

9

R.br. 121-10/2011 SAOPŠTENJE ZA JAVNOST

Predsjednik Izvršnog odbora Bošnja kog nacionalnog vije a Esad Džudževi i šef resora za obrazovanje u Vije u dr Redžep Škrijelj, uputili su pismo ministru prosvjete i nauke Žarku Obradovi u, u kojem se kaže:

Poštovani gospodine Ministre,

Shodno ranije usvojenim aktima Bošnja kog nacionalnog vije a, koje smo dostavili Ministarstvu prosvjete Republike Srbije, po ev od 11.11.2009. godine, a u vezi elaborata o prijedlogu Modela obrazovanja za sandža ke Bošnjake u Republici Srbiji,obavještavamo Vas da smo pažljivo razmotrili Vaš odgovor od 01.04.2011. godine i sugestije po pitanju pomenutog i donijeli sljede e zaklju ke:

U želji da se deblokira ostvarivanje prava sandža kih Bošnjaka na obrazovanje na maternjem bosanskom jeziku, Bošnja ko nacionalno vije e izražava spremnost da nastavi svoje zapo ete aktivnosti u vezi Modela obrazovanja za sandža ke Bošnjake u Republici Srbiji na sljede i na in:

Bošnja ko nacionalno vije e izražava spremnost da u zakonskom roku održi seminare za u itelje I-og, nastavnike V-og razreda osnovne škole i profesore I-og razreda srednje škole koje e održati referentni univerzitetski profesori bosanskog jezika i obaviti potrebnu sertifikaciju nastavnog osoblja za efikasno obavljanje i izvo enje nastave na bosanskom jeziku;

U skladu sa Ustavom i zakonskim normativima i odgovaraju im odlukama Bošnja kog nacionalnog vije a, nastava e se obavljati prema Modelu obrazovanja za sandža ke Bošnjake koji je adekvatan multietni koj strukturi u opštinama u kojima je bosanski jezik u službenoj upotrebi;

Bošnja ko nacionalno vije e e u zakonskom roku dostaviti prijedlog opštih osnova predškolskog programa, nastavne planove i programe osnovnog i srednjeg obrazovanja i vaspitanja i osnove vaspitnog programa, za sadržaje koji izražavaju posebnost bošnja ke nacionalne zajednice iz oblasti historije, muzi kog vaspitanja i likovne umjetnosti i to za I-i i V-i razred osnovne škole, kao i za I-i razred srednje škole za školsku 2011/2012. godinu, u skladu sa zakonom;

Bošnja ko nacionalno vije e e uraditi prijedlog programa osnovnog i srednjeg obrazovanja i vaspitanja za nastavni predmet Bosanski jezik i književnost za navedene razrede, u skladu sa zakonom;

ZAUSTAVLJENI PROCES

10

Adresa: Glavni ured Vije a, 28. Novembra bb, 36300 Novi Pazar, Sandžak, Republika Srbija. tel. 381 20 315 608, fax. 381 20 314 107, e-mail: [email protected]; www.bnv.org.rs

udžbenika sa srpskog na bosanski jezik za nastavne predmete opšteg smjera, ili eobezbijediti uvoz udžbenika iz Republike Bosne i Hercegovine, uz saglasnost Savjeta Republike Srbije za nacionalne manjine;

Obavještavamo Vas da je Bošnja ko nacionalno vije e obezbijedilo dovoljan broj potpisa gradana - roditelja u skladu sa mišljenjem Zavoda za unapre enje vaspitanja i obrazovanja i standardima EU;

Bošnja ko nacionalno vije e e posebnim dopisom zatražiti da Ministarstvo prosvjete Republike Srbije pruži neophodnu finansijsku i stru nu podršku realizaciji pomenutih aktivnosti.

S poštovanjem,

U Novom Pazaru, 04.05.2011.godine

Šef resora za obrazovanje Predsjednik Izvršnog odbora Dr Redžep Škrijelj Narodni poslanik Esad Džudževi , dipl.sociolog

Kaže se u pismu upu enom ministru prosvjete i nauke Žarku Obradovi u.

U Novom Pazaru, šef Glavnog ureda Vije a05.05.2011.godine Alma Husi , dipl.pravnik

OSTVARIVANJA PRAVA SANDŽAČKIH BOŠNJAKA U SRBIJI - II DIO

11


Poštovani,

Pozivamo Vas na zajedni ki sastanak koji e se održati u utorak, 31. maja 2011. godine u 11 sati, u prostorijama glavnog ureda Vije a.

Cilj ovog sastanka je da se formira tim koji e konkretizovati potrebne aktivnosti za primjenu Modela obrazovanja za Bošnjake Republici Srbiji, a o kojima su ve vo eni razgovori sa predstavnicima Ministarstva prosvjete i Zavoda za unaprje ivanje obrazovanja i vaspitanja.

Na sastanak su pored direktora škola, pedagoga i nastavnika koji predaju tzv. nacionalnu grupu predmeta, pozvani i na elnici školskih uprava iz Novog Pazara i Užica kao predstavnici resornog ministarstva i predstavnici opštinskih službi obrazovanja.

O ekujemo da ete se odazvati pozivu i aktivnim u eš em u radu sastanka doprinijeti rješavanju problema sa kojima se Bošnjaci susre u u procesu primjene pomenutog Modela.

U slu aju spre enosti molimo Vas da nas pravovremeno obavijestite ili pošaljete svog predstavnika.

Unaprijed zahvaljujemo na saradnji.

U Novom Pazaru, Odbor za obrazovanje 26.05.2011. godine Muratka Fetahovi , predsjednica

ZAUSTAVLJENI PROCES

12


13


R.br.159-02/2011

Službena bilješka po izvještaju Esada Džudževi a, predsjednika Izvršnog odbora Vije a i narodnog poslanika sa

Sastanaka održanog 09.06.2011.godine u 14h u prostorijama Narodne skupštine Republike Srbije, Esad Džudževi , predsjednik Izvršnog odbora Bošnja kog nacionalnog vije a i Desanka Radunovi , predsjednica Nacionalnog prosvjetnog savjeta Republika Srbije

Dogovori:

1. Da se hitno uradi nastavni plan i program za jezik nacionalne manjine, za I i V razred osnovne škole i za I razred srednje škole što je i isklju ivo nadlježnost Bošnja kog nacionalnog vije a i to podliježe verifikaciji na Nacionalnom prosvjetnom savjetu;

2. Da se urade prilozi za nastavne predmete: historiju, muzi ko vaspitanje i likovnu kulturu do 30 % od ukupnih nastavnih sadržaja u programima za I i V razred osnovne škole i za I razred srednje škole u formi nastavnog plana i programa;

3. Da se rade prijevodi za grupu opšteobrazovnih nastavnih predmeta sa srpskog jezika i irili nog pisma na bosanski jezik i latini no pismo (prevodioce i ukupan posao oko

pripremanja udžbenika za opšteobrazovne nastavne predmete obezbijedi e Bošnja ko nacionalno vije e), za ovaj posao nije potrebna nikakva verifikacija Nacionalnog prosvjetnog savjeta jer se to radi od postoje ih udžbenika koji su u upotrebi na srpskom jeziku;

4. Predsjednica Nacionalnog prosvjetnog plana preporu uje da se za školsku 2011/2012 ne radi ovaj navedeni posao za I razred srednje škole, ve da se to odradi kompletno za narednu školsku godinu 2012/2013 za sva tri/ etiri razreda srednjeg obrazovanja;

(Bošnja ko nacionalno vije e svakako treba da nastavi sa radom na nastavnim planovima i programima za jezik nacionalne manjine za I razred srednje škole, kao i onih 30% sadržaja za predmete: historiju, muzi ko vaspitanje i likovnu kulturu, bez obzira na kona an dogovor).

5. Da Bošnja ko nacionalno vije e hitno organizuje sastanak Odbora za obrazovanje BNV sa predsjednicom Nacionalnog prosvjetnog savjeta g- om Desankom Radunovi uz prisustvo Vesne File, pomo nice ministra prosvjete.

U Novom Pazaru, Predsjednik Izvršnog odbora 10.06.2011.godine Esad Džudževi , dipl.sociolog

ZAUSTAVLJENI PROCES

14

R.br. 160 0 2011

Radi prevazilaženja prepreka koje stoje na putu procesu implementiranja Modela obrazovanja za sandža ke Bošnjake, zvršni odbor Bošnja kog nacionalnog vije a izvršio je analizu dosadašnjih aktivnosti i saradnje sa nadležnim institucijama Ministarstvom prosvjete i Zavodom za unaprje ivanje obrazovanja i vaspitanja i predložio plan aktivnosti koje treba sprovesti u naredna tri mjeseca.

zvršni odbor je imenovao koordinatore Muratku Fetahovi i Redžepa krijelja i zadužio ih da izrade podroban akcioni plan aktivnosti koje treba

sprovesti u cilju deblokade procesa implementacije Modela obrazovanja na bosanskom jeziku.

Postupaju i po zaklju ku, sa 6 . redovne sjednice zvršnog odbora Bošnja kog nacionalnog vije a, sa injen je sljede i

AKCIONI PLAN aktivnosti za implementaciju Modela obrazovanja

e aktivnosti su

IOrganizovanje seminara kojim e se polaznicima nastavnicima

obezbijediti sertifikat da su osposobljeni da izvode nastavu na bosanskom jeziku. Rok za sertificiranje je okvirno 15. jun 2011.godine, a najkasnije do završetka nastavnih aktivnosti u školama u teku oj školskoj godini.

U sklopu ovih aktivnosti prikupljeni su podaci o broju nasavnika za koje bi se u prvoj fazi organizovalo sertificiranje, pripremljeni su obrasci koje polaznici treba da popune i ura ena obavještenja koja e se na i u svakoj od škola 35 osnovnih i 13 srednjih u sandža ke opštine u kojima je bosanski jezik u službenoj upotrebi Novom Pazaru, Prijepolju, Sjenici i utinu.

II

rugi korak za implementaciju Modela je izrada nastavnih programa za nacionalnu grupu predmeta bosanski jezik i književnost, historiju, muzi ku i likovnu kulturu i to za predškolsko obrazovanje, prvi i peti razred osnovnog i prvi razred srednjeg obrazovanja, jer je predvi eno da se Model obrazovanja kompletno implementira u periodu od etiri godine.

ana 31. maja 2011. godine održan je sastanak sa direktorima škola, pedagozima i nastavnicima koji predaju tzv. nacionalnu grupu predmeta, predstavnicima školskih uprava iz Novog Pazara i Užica i predstavnicima opštinskih službi obrazovanja.


15

II-1

Postupaju i po zaklju cima sa tog sastanka, za izradu planova formirano je deset timova od po 3 lana i jedan tim od lana i to

1. im za izradu predškolskog pripremnog programa u sastavu Farisa Fetahovi i Resmija ora ravnopravni nosoci izrade plana i Zijavera odžikonsultant

2. im za izradu plana za prvi razred osnovnog obrazovanja Sanela Me edovi nosilac izrade, zadužena da izradi program za maternji bosanski jezik i da koordinira rad ostalih lanica svoga tima, da pregleda njihove prijedloge programa i da pomogne u njihovom kona nom uobli avanju dela Melajac, zadužena za program muzi ke kulture inheta Puli za program svijet oko nas i Merima ingi za likovnu kulturu

imovi za peti razred 3. im za izradu plana za bosanski jezik i književnost za peti razred odo

atal nosilac izrade, Muratka Fetahovi i Nermina alovi konsultanti . im za izradu plana za historiju ndira adžisalihovi nosilac izrade,

sko Rahi i Vedžiha Ze ovi konsultanti 5. im za izradu plana za likovnu kulturu Rešad Prtinac nosilac izrade,

ajra Selimovi i ida Bogu anin konsultanti 6. im za izradu plana za muzi ku kulturu Sabahudin Baho Selmanovi

nosilac izrade, i Muamera ahrimanovi i usuf Salkovi konsultanti

imovi za prvi razred srednjeg obrazovanja . im za izradu plana za bosanski jezik i književnost lijas Rebronja

nosilac izrade, lvira eki i mina Brun evi konsultanti . im za izradu plana za historiju sad Rahi nosilac izrade, Sadeta

Zahirovi i Nazlija ljuševi konsultanti . im za izradu plana za likovnu kulturu Nataža Prtinac nosilac izrade,

Safija erlek i mer odži konsultanti 10. im za izradu plana za muzi ku kulturu mor Rožajac nosilac

izrade, žemaludin Pulji i Sabahudin Baho Selmanovi konsultanti 11. im za metodi ko didakti ko uobli avanje svih programa pedagozi

lida Ramovi , Belkisa krijelj i Zinka Smailovi ravnopravni konsultanti

II-2

Odre eni su rokovi za izradu školskih programa a da se sastanci sa timovima obave od 10. do 1 . juna teku e godine, da

im se daju uputstva i podijeli prikupljena gra a b da nosioci izrade dostave prve prijedloge planova do 22. una 2011.g. c da konsultanti dostave sugestije, primjedbe i dopune do 25.juna d da nosioci usaglase svoje prijedloge sa dopunama konsultanata do 2 .

juna i predaju ih koordinatoru za obrazovanje koji e ih proslijediti timu pedagoga najkasnije 2 . juna 2011. godine

ZAUSTAVLJENI PROCES

16


e da lida Ramovi kona ne verzije dostavi koordinatoru najkasnije do 11. jula 2011. godine

f da se planovi i programi predaju nadležnom ministarstvu i Nacionalnom prosvjetnom savjetu najkasnije do 15. jula 2011.godine.

II 3.

oordinatori su, da bi se uspješno i efikasno obavili pobrojani poslovi, izradili Prijedlog budžeta u tekstualnoj i tabelarnoj formi i to na sljede i na in

a da se nosiocima posla za izradu nastavnih programa za nastavni predmet Bosanski jezik za prvi i V peti razred osnovnog i prvi razred srednjeg obrazovanja isplati po 20 000,oo dinara, jer su to kompletni programi

b da se nosiocima posla za izradu nastavnih programa za historiju, muzi ku i likovnu kulturu isplati po 15 000,oo dinara, jer se radi o dopunama od 30 od ukupnih nastavnih sadržaja

c da se konsultantima koji u estvuju u izradi programa i dostave svoje prijedloge i sugestije u pisanoj i ili elektronskoj formi za historiju, muzi ku i likovnu kulturu isplati po 500,oo dinara, a konsultantima za bosanski jezik

500,00 do 10 000,00 dinara u zavisnosti od toga koliko su doprinijeli kvalitetu programa, što e procijeniti koordinatori

d da se konsultantima za prvi razred osnovnog obrazovanja isplati po 10 000,oo dinara, jer rade kompletne programe

e da se lanovima tima za pripremni predškolski program isplati po 15 000,oo dinara, zato što se ovakav program radi po prvi put

f da se lanovima tima pedagoga isplati po 10 000,00 dinara g da se koordinatoru koji radi sa timovima, zakazuje sastanke, prima

dostavljene programe, pregleda ih, kontroliše ih i lektoriše, jezi ki i stilski ih ure uje, isplati 50 000,oo

h da se za putne troškove i dnevnice lanovima timova iz Sjenice i utina obezbijedi 20 000,oo dinara.

III

zvršni odbor je postavio rok za prevo enje udžbenika za opšteobrazovne predmete za prvi i peti razred osnovnog i prvi razred srednjeg obrazovana, a taj rok je 15. avgust 2011. godine.

Budžet za ovaj dio poslova naknadno e se utvrditi, u zavisnosti od toga ho e li državne institucije ispuniti svoju zakonsku obavezu i obezbijediti udžbenike i za bošnja ku nacionalnu zajednicu.

U Novom Pazaru, oordinatori za izradu akcionog plana 0 .06.2011.godine Muratka Fetahovi Redžep krijelj


17


R.br 194 02 2011 N I N NI R S E NI S E RE B I E SRBI E Desanka Radunovi , predsjednica

Bulevar ihaila Pupina br.2, soba 25511000 Beograd

Poštovana gospo o Radunovi ,

Na osnovu lana 13. stav 1. i 2. akona o nacionalnim savjetima nacionalnih manjina ( Sl. lasnik RS br. 2/09) Bošnja ko nacionalno vije e je sa inilo i dostavlja Vam prijedloge

opšteg osnovnog predškolskog programa, nastavne planove i programe osnovnog i srednjeg obrazovanja i vaspitanja, za sadržaje koji izražavaju posebnosti bošnja ke nacionalne manjine, iz oblasti historije, muzi kog vaspitanja i likovne umjetnosti, za prvi i peti razred osnovnog i prvi razred srednjeg obrazovanja i to:

- aternji bosanski jezik, - istorija (svijet oko nas), - uzi ka kultura i - ikovna kultura.

elim da Vam predo im injenicu da je prije dvije godine, 10.09.2009.godine formirana zajedni ka komisija sastavljena od predstavnika inistarstva prosvjete Republike Srbije i predstavnika BNV-a, da je po dogovoru Bošnja ko nacionalno vije e uradilo i dostavilo Elaborat o odelu obrazovanja za sandža ke Bošnjake u Republici Srbiji i da je dogovoreno da komisija zajedni ki radi na implementaciji odela, do ega do sada nije došlo.

U želji da svoja prava ostvarujemo u institucijama sistema, molimo Vas da djeluju i u sklopu svojih ovlaš enja I NO zakažete narednu sjednicu Nacionalnog prosvjetnog savjeta Republike Srbije i da preduzme ostale potrebne mjere koje e omogu iti primjenu odela obrazovanja za školsku 2011/2012. godine. S uvjerenjem da ete svojim djelovanjem doprinijeti da se deblokira ostvarivanje našeg legitimnog prava na obrazovanje na maternjem jeziku, unaprijed zahvaljujem.

S poštovanjem,

U Novom Pazaru, 1 .0 .2011.godine

ef resora za obrazovanje Predsjednik Izvršnog odbora Dr Redžep krijelj Narodni poslanik Esad Džudževi , dipl.sociolog

ZAUSTAVLJENI PROCES

18


R.br 19 02 2011

V D REPUB I E SRBI E inistarstvo prosvjete i nauke

arko Obradovi , ministar

Namanjina 24 11000 Beograd

Poštovani gospodine inistre,

U želji da se deblokira proces ostvarivanje prava sandža kih Bošnjaka na obrazovanje na bosanskom jeziku, Bošnja ko nacionalno vije e je postupaju i onako kako je najavljeno u dopisu broj 113-02-2011 koji vam je poslat 04.05.2011.godine, a na osnovu lana 13. stav 1. i 2. akona o nacionalnim savjetima nacionalnih manjina ( Sl. lasnik RS br. 2/09), lana 9. Ustava R Srbije, lana 9. akona o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja ( Sl. lasnik RS br. 2/09), akon o ratifikaciji Okvirne konvencije za zaštitu nacionalnih manjina ( Sl. list SR - edunarodni ugovori , br. 6/9 ), akon o ratifikaciji Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima ( Sl. list S e unarodni ugovori br.1 / 2005), te odgovaraju ih odluka i akata BNV, Vije e je sa inilo i dostavlja Vam prijedloge opšteg osnovnog predškolskog programa, nastavne planove i programe osnovnog i srednjeg obrazovanja i vaspitanja, za sadržaje koji izražavaju posebnosti bošnja ke nacionalne manjine, iz oblasti historije, muzi kog vaspitanja i likovne umjetnosti, za prvi i peti razred osnovnog i prvi razred srednjeg obrazovanja i to:

- aternji bosanski jezik, - istorija (svijet oko nas), - uzi ka kultura i - ikovna kultura.

Podsje amo Vas, gospodine inistre, da je prije dvije godine, 10.09.2009.godine formirana zajedni ka komisija sastavljena od predstavnika Vašeg ministarstva i predstavnika BNV, da je po dogovoru Bošnja ko nacionalno vije e uradilo i dostavilo Elaborat o odelu obrazovanja za sandža ke Bošnjake i da je dogovoreno da komisija zajedni ki radi na implementaciji odela, do ega nije došlo.

U želji da svoja prava ostvarujemo u institucijama sistema, molimo Vas da u sklopu Vaših nadležnosti prihvatite i objavite naše školske programe i preduzmete ostale potrebne mjere koje e omogu iti primjenu odela obrazovanja od školske 2011/2012. godine.

S poštovanjem, U Novom Pazaru, 1 .0 .2011.godine

ef resora za obrazovanje Predsjednik Izvršnog odbora Dr Redžep krijelj Narodni poslanik Esad Džudževi , dipl.sociolog


19

PRIPREMNI PREDŠKOLSKI PROGRAM

( PPP )

ZAUSTAVLJENI PROCES

20

Koncepcija predškolskog obrazovanja i vaspitanja

Predškolsko vaspitanje i obrazovanje je integralni dio jedinstvenog vaspitno-obrazovnog sistema na koji se programski nadovezuje osnovno vaspitanje i obrazovanje. S obzirom na to da je predškolsko vaspitanje prvi i osnovni segment sistema vaspitanja i obrazovanja u prvom planu je njegova pedagoška funkcija koja se sastoji u tome da se podstiču svi aspekti razvoja djece u skladu sa njihovim uzrastom i individualnim mogućnostima. Predškolsko vaspitanje i obrazovanje treba da bude naučno zasnovano na najnovijim teorijskim saznanjima relevantnih nauka u razvijenom svijetu, koja osiguravaju podjednake uslove za njegu, razvoj i vaspitanje sve djece predškolskog uzrasta i jedinstvo vaspitnih utjecaja na djecu na relaciji predškolska ustanova – porodica – društvena sredina. Priprema djece za polazak u školu podrazumjeva kontinuirani dugotrajni i složeni proces osposobljavanja ličnosti djeteta za samostalni rad.

Cilj predškolskog vaspitanja i obrazovanja

Cilj predškolskog vaspitanja i obrazovanja ( PPP ) je da doprinosi cjelovitom razvoju djeteta, stvaranjem uslova i podsticaja koji će omogućiti da svako dijete razvija sve svoje sposobnosti i osobine ličnosti, proširuje svoja iskustva, izgrađuje saznanja o sebi, drugim ljudima i svijetu oko sebe, kao osnove za sticanje novih oblika učenja, saznavanja i ponašanja.

Najprirodniji i jedini način za postizanje ovog cilja je korišćenje maternjeg jezika kao osnovne komunikacije koja se ne razlikuje od komunikacije u porodici, te upotreba bosanskog jezika za djecu bošnjačke populacije nema alternativu u svakodnevnim aktivnostima i međusobnim kontaktima u predškolskim ustanovama.

Opšti zadaci predškolskog vaspitanja i obrazovanja

Polazeći od specifi čnosti djece ovog uzrasta, posebnu pažnju treba posvjetiti ostvarivanju sljedećih zadataka:

- razvijanje kolektivnog identiteta poznavanjem radnih obaveza članova grupe;

- obezbjeđivanje uslova i podrške za optimalan fi zički rast i razvoj;- razvoj intelektualnih i drugih sposobnosti u skladu sa

individualnim potrebama i interesovanjima djece;- razvijanje i uključivanje stečenih kao i novih složenih kulturno-

higijenskih navika;- podsticanje samoinicijative i samokontrole u različitim

situacijama- razvijanje svijesti o državnoj i nacionalnoj pripadnosti;- upoznavanje kulturno-religijske tradicije i kulture, njegovanje


21

tolerancije i uvažavanje različitosti;- poštovanje prava djece, ljudskih i građanskih prava i sloboda;- obezbjeđivanje i pravilno korišćenje prirodnih faktora uz

pravilnu smjenu aktivnosti i odmora;- razvijanje i jačanje sposobnosti izražavanja govorom, pokretom,

likovnim i muzičkim izrazom u igri i drugim aktivnostima na primjerima tradicionalnih pjesama i igara;

- razumijevanje, razvoj i usvajanje osnovnih socijalnih i moralnih vrijednosti, zadovoljenje potreba djece za igrom i zajedničkim životom, te pozitivan ujecaj na emocionalni i socijalni razvoj djeteta;

- razvijanje i njegovanje drugarstva i podsticanje i zadovoljenje potrebe djece za samoafi rmacijom.

Struktura PPP

Obavezni program za djecu u godini pred polazak u školu sadrži oblasti vaspitno-obrazovnog rada, defi nisane zadatke i sadržaje. Polazeći od spontane dječje igre kao osnovne aktivnosti djeteta, sadržaji opravdavaju svoje prisustvo u programu samo ako su u funkciji razvoja. Program treba shvatiti orijentacijiski, što podrazumijeva izbor sadržaja koji odgovaraju nivou psihofi zičkog razvoja grupe kao i svakog djeteta pojedinačno. Vaspitač je dužan da u svojim postupcima osigura individualni pristup svakom pojedinom djetetu, shodno njegovim mogućnostima.

Oblasti vaspitno-obrazovnog rada

Za uzrast djece u godini pred polazak u školu program obuhvata sljedeće oblasti vaspitno-obrazovnog rada:

- fi zičke aktivnosti- upoznavanje prirodne i društvene sredine- razvoj govora- razvoj matematičkih pojmova- likovne aktivnosti- muzičke aktivnosti- upoznavanje kulturno-religijdke tradicije

Fizičke aktivnosti

Zadaci:- da se razvija i jača organizam i njegova otpornost prema

oboljenjima i deformitetima;- da se prati fi zički razvoj, držanje tijela, razvoj motorike i

funkcionalne sposobnosti;- da se kod djece razvijaju odgovarajuće moralne, radno-

ZAUSTAVLJENI PROCES

22

karakterne i druge sposobnosti kao pozitivne osobine ličnosti;- da se razvija takmičarski duh kod djece;- da se njeguju kulturno-higijenske navike;- da se cjelokupnim radom na fi zičkom i zdravstvenom vaspitanju

stvore zdrave osnove za svakodnevno bavljenje fi zičkom kulturom i djeca pripreme za nastavak fi zičkog i zdravstvenog vaspitanja u školi.

Sadržaji:- vježbanje elastičnog grudnog koša i oblikovanje mišića ruku i

ramenog pojasa;- vježbe oblikovanja leđnih mišića za elastičnost kičme;- vježbe za oblikovanje trbušnih mišića i nogu;- vježbe za oblikovanje mišića stopala;- vježbe na spravama

Prirodni oblici kretanja:

- hodanje, ravnoteža, trčanje, skakanje;- penjanje, puzanje, provlačenje;- bacanje, kretanje, gađanje;- dizanje i nošenje;- guranje, vučenje i potiskivanje;- vježbe organizovanog postavljanja i kretanja.

Upoznavanje prirodne i društvene sredine

Zadaci: - razvijanje i njegovanje radoznalosti djece za prirodne i društvene

pojave i promjene; uvođenje istih karakteristika društvenog života i zbivanja u neposrednoj okolini;

- formiranje osnovnih pojmova o vremenu i vremenskim odnosima, te razvijanje sposobnosti za uspješno procjenjivanje dimenzije vremena;

- razvijanje i njegovanje radoznalosti i navika stalnog zanimanja za narodne običaje i zavičajnu kulturnu baštinu;

- podsticanje djece da prema svojim mogućnostima budu sve spretnija, snalažljivija i konstruktivnija u korišćenju različitog materijala, pribora i pomagala;

- Podsticanje djece da putem praktičnih postupaka posmataranja, eksperimentisanja, provjeravanja i dokazivanja izgrađuju osnove naučnog mišljenja;

- Razvijanje sposobnosti njegovanja spoznaje vrijednosti autentičnog i potrebnog multikulturalnog vaspitanja.

Sadržaji:


23

- predškolska ustanova je mjesto igre i zajedničkog života;- moja porodica;- šta je zanimljivo u našoj okolini;- radujemo se proslavama i praznicima: Bajramima, Danu

Sandžaka, Govorimo o Danu sjećanja, danu majki…;- živa priroda;- neživa priroda i prirodne pojave.

Razvoj govora

Zadaci:- Obezbjeđivanje upotrebe bosanskog kao maternjeg jezika djece

bošnjačke populacije, razvijanje slobode govora i komunikacije na matrnjem jeziku u svakodnevnim aktivnostima i međusobnim kontaktima;

- Njegovanje logički povezanog i pravilnog izražavanja o svemu što djeca opažaju, rade, misle i osjećaju;

- Navikavaje djece da govore u prisustvu drugih i da pažljivo slušaju govor drugih;

- Podsticanje radoznalost za ljude, stvari, pojave u dječijoj okolini;- Podsticanje na dječije stvaralaštvo;- Da se djeci omogući doživljavanje najljepših djela dječije

književnosti, te da se tako utiče na njihov estetski i moralni razvoj;

- Da se omogući djeci da dožive ljepotu i vrijednost prigodnih književnih i drugih tekstova iz bogate riznice zavičajne kulturne baštine;

- Podsticanje stvaralačkih scenskih igara.

Sadržaji:- diskriminacija i artikulacija glasova;- razvijanje i bogaćenje rječnika;- razvijanje i bogaćenje rečenica;- upoznavanje sa dječijom književnošću.

Razvijanje početnih matematičkih pojmova

Zadaci: - da se postepeno proširuje i produbljuje elementarno

matematičko znanje;- da se kod djece formira sposobnost uočavanja problema koji

počivaju na kvantitativnim odnosima, pomogne im se da shvate funkciju i prirodu matematičkih sredstava u rješavanju tih problema i da primjenjuju neke početne matematičke postupke

ZAUSTAVLJENI PROCES

24

kao uvod u početnu matematiku;- da se i dalje doprinosi formiranju opštih osobina ličnosti kao što

su radoznalost, samostalnost, inicijativnost, tačnost itd.

Sadržaji:- logičke operacije s konkretnim predmetima;- skupovi i brojevi;- veličine, mjerenje i mjere;- oblici;- orijentacija u prostoru.

Likovne aktivnosti

Zadaci:- Rad na njegovanju prirodnih sklonosti za likovni jezik i njegovo

postepeno obogaćivanje;- Da se omogući djeci da upoznaju likovni pribor, podloge i

materijale, te da se njime spretno i slobodno služe u likovno-estetskim stvaralačkim aktivnostima;

- Da se i dalje podstiče i jača njihova želja i potreba za slobodnim i samostalnim likovnim izražavanjem i oblikovanjem pomoću linija, oblika i boja;

- Da se kod djece njeguje sposobnost uočavanja prostora i prostornih odnosa živih bića i predmeta, njihovog položaja u prostoru;

- Da se njeguje dječija sklonost za ilustrativno prikazivanje doživljenog;

- Da se njeguju kulturno-higijenske navike;- Da se stvaraju navike uvažavanja i njegovanja karakterističnih

likovnih motiva kulturnog miljea i čuvanje tekovina materijalne i duhovne kulture.

Sadržaji:- Crtanje,- Slikanje,- prostorno i plastično oblikovanje,- osnovi grafi ke,- analiza dječijeg likovnog rada (estetsko procjenjivanje).

Muzičke aktivnosti

Zadaci:- Da se njeguje i kultiviše dječiji glas (pravilno disanje, jasan

izgovor riječi, intonativno tačno pjevanje pri individualnom i


25

zajedničkom pjevanju);- da se razvija muzikalnost djeteta sa specifi čnim sposobnostima

(muzičko pamćenje, osjećaj za ritam);- da se razvija emocionalna i estetska osjetljivost djeteta ( sve ovo i

na primjerima tradicionalnih bošnjačkih pjesama i igara );

Sadržaji:- pjevanje,- slušanje muzike,- dječije muzičke igre,- rad na razvijanju osjećaja za ritam.

Upoznavanje kulturne tradicije Bošnjaka

Zadaci:- približiti djeci vrijednosti bošnjačke kulturne baštine;- razvijati sposobnosti humanog življenja u prirodnoj sredini i

društvenoj zajednici, njegujući suživot i multikulturalnost;- razvijati navike čuvanja materijalnih tekovina i njegovanje

duhovnih vrijednosti.

Sadržaji:- Priče i legende o nastanku spomenika bošnjačke kulturne

baštine;- prigodno obilježavanje vjerskih praznika: Ramazanski Bajram,

Kurban-Bajram, muslimanska Nova Godina, obilježavanje lejletul-kadra i drugih mubarek dana;

- obilježavanje značajnih datuma, bošnjačkih nacionalnih blagdana;

- upoznavanje djece sa zvaničnim nacionalnim simbolima Bošnjaka – zastavom i gbom;

- posjeta kulturnim znamenitostima grada.

ZAUSTAVLJENI PROCES

26

Prijedlog programa za nastavni predmetBOSANSKI JEZIK

(prvi razred osnovnog obrazovanja)


27

Cilj i zadaci

Cilj nastave bosanskog jezika je da osposobi učenika za jezičku komunikaciju koja će mu omogućiti ovladavanje sadržajima svih nastavnih predmeta i uključivanje u cjeloživotno učenje. Ostvarivanje svrhe nastave bosanskog jezika uključuje ovladavanje standardnim jezikom, a doprinosi:

-razvoju jezičko-komunikacijskih sposobnosti pri govornoj i pisanoj upotrebi jezika u svim funkcionalnim stilovima;-razvoju literarnih sposobnosti, čitateljskih interesa i kulture;-razvijanju svijesti o važnosti znanja i njegovanja maternjeg jezika,-stvaranju zanimanja i potrebe za sadržajima medijske kulture.

Zadaci nastave maternjeg jezika u prvom razredu su formiranje pozitivnog odnosa prema maternjem jeziku i usvajanje osnovnih segmenata elementarne pismenosti što podrazumijeva:

- pravilan govor, mogućnost analitičko-sintetičkog pristupa riječima i rečenicama; - poznavanje štampanih i pisanih slova latinice, ščitavanje i čitanje riječi i

rečenica, razumijevanje pročitanog i mogućnost reprodukcije;- usvajanje osnovnih elemenata pisanja; uočavanje značaja praktične upotrebe

pisanoga teksta; - razvijanje sposobnosti artikulacije i ukupnog kvaliteta govora (u međusobnoj komunikaciji i u vježbama reprodukcije, odnosno produkcije sadržaja).- stvaranje navika upotrebe pravogovornih (ortoepskih) i pravopisnih (ortografskih) normi;- razvoj sposobnosti izražavanja doživljaja, osjećaja, misli i stavova;- razvijanje spontanosti govora;- razvijanje, njegovanje i vježbanje osjećaja za umjetničke dimenzije jezika;- bogaćenje rječnika, razvoj jezičkog stvaralaštva;- ostvarivanje uspješne usmene i pisane komunikacije;- spoznavanje i doživljavanje, tj. primanje (recepcija) književnih djela;- osposobljivanje za samostalno čitanje i primanje (recepciju) književnih djela;- razvijanje interesovanja za umjetničko stvaralaštvo;- razvijanje osjetljivosti za književnu riječ;- osposobljavanje učenika za korišćenje štampane riječi u praktičnom životu;- razvijanje čitalačkih potreba i stvaranje čitalačkih navika;- osposobljivanje za komunikaciju s medijima: pozorištem, fi lmom, radijem, štampom, stripom, računarom.

Operativni zadaci

- Razvijanje govorne sposobnosti i pravilan izgovor glasova, glasovnih skupova, riječi i rečenica; - upoznavanje i usvajanje tehnike početnog čitanja na latiničnom pismu;- razvijanje sposobnosti tečnog i pravilnog, glasnog i tihog čitanja tekstova ;- upoznavanje i usvajanje početnog pisanja.

ZAUSTAVLJENI PROCES

28

- osposobljavanje učenika da glasove zapisuje malim i velikim slovom; - osposobljavanje učenika da razlikuje štampana i pisana slova; - osposobljavanje učenika da imenuje latinicu kao pismo kojim piše; - da slovima označava glasove, a povezivanjem glasova zapisuje riječi; - da razlikuje pisanje riječi štampanim i pisanim slovima; - poštuje zahteve pravilnog pisanja;- uočava različite mogućnosti sporazumijevanja u okruženju (jezička sredina); razumijevanje i korišćenje pojmova maternji jezik i strani jezik.- upozna i primjenjuje osnovna pravopisah pravila avila;. - da se osposobi se za usmeno i pismeno prepričavanje, pričanje i opisivanje.- da razvija sposobnost slušanja, doživljavanja i razgovora o umjetničkim tekstovima.

Programski sadržaji u prvom razredu

Osnove čitanja i pisanja

Prethodna ispitivanja:

- Ispitivanje individualnih sposobnosti učenika;- uočavanje govornih sposobnosti i razvijenosti govora djeteta;- poznavanje slova latinice, tehnika čitanja (sricanje, ščitavanje, ili tečno čitanje);- logička struktura čitanja (razumijevanje poruka kraćeg teksta); - vještina pisanja štampanih slova latinice;- pripremljenost za glasovnu analizu, dijalekatske i druge osobine govora, nivoa

usmenog izražavanja.

Priprema za čitanje i pisanje

Vježbe u posmatranju (vizuelne vježbe): - Razvijanje analitičkog načina posmatranja; - tematski organizovane vježbe u posmatranju, zapažanju i opisivanju

(ljudi, predmeta, životinja, slika, ilustraija, položaj nečeg ili nekog, pokreti, dinamika, mimička aktivnost, gestikulacija.).

Akustičke vježbe:- Organizovano opažanje zvukova, šumova i tonova; - razlikovanje govornih karakteristika govora, nastavnika, druga,

spikera i glumca.- izgrađivanje kulture slušanja sagovornika (razvijanje stila slušanja,

pažnje i koncentracije u toku slušanja, uvažavanje sagovornika, podražavaje pravilnog govora).


29

Vježbe u usmenom izražavanju: - prepričavanje,- slobodno pričanje, - pričanje na osnovu posmatranja predmeta, slika, događaja;- pričanje na osnovu pročitanih i ispričanih književnih tekstova.- formiranje pojmova: glas, slovo, riječ;

Vježbe artikulacije: - čist, jasan i pravilan izgovor svih glasova

Analitička, sintetička i analitičko-sintetička vježbanja. Motoričke vježbe: - vježbanje pokreta ruke, šake i prstiju, pisanje različitih crta i linija kao

osnovnih elemenata slova;

Početno čitanje i pisanje

- Usavršavanje tehnike i logike čitanja u okviru latiničnog pisma. - Vježbe čitanja (pravilnost,razumijevanje,brzina),uvođenje elemenata

izražajnosti;- Usavršavanje tehnike pisanja.

Upoznavanje učenika sa zahtjevima pravilnog pisanja (higijenski i tehnički zahtjevi, sredstva za pisanje, kordinacija pokreta,cjelovito pisanje slova i riječi, povezivanje slova, oblik i položaj slova);usavršavanje grafi čki pravilnog i lijepog pisanja.

Usavršavanje čitanja i pisanja

- pravilnosti čitanja;- čitanje brzinom koja odgovara brzini govora uvažavanjem individualnih

osobenosti učenika):- vježbe vizuelne i akustičke identifi kacije glasova-slova, riječi i zvukova - čitanje prirodnom jačinom glasa uz vježbe disanja, razvijanje osjećaja za

tempo i samostalnosti u čitanju;- čitanje naglas i čitanje u sebi, individualno i horsko/zborno čitanje.

Razumijevanje pročitanog sadržaja* Rješavanje jednostavnijih zadataka radi provjere razumijevanja pročitanog;* vježbe reproduktivnog tipa (odgovori na detaljna i uopćena pitanja );* vježbe koje podrazumijevaju rješavanje problemske situacije;* stvaralačka reprodukcija (dodavanje, izostavljanje pojedinosti);

ZAUSTAVLJENI PROCES

30

* vježbe koje zahtijevaju uočavanje uzroka i posljedice;* razumijevanje poruke teksta posredstvom analize ponašanja likova;* čitanje dramskog teksta, čitanje po ulogama, identifi kacija s likom i preuzimanje uloge lika;* ilustriranje pročitanog;* Uvođenje elemenata izražajnosti u čitanje.

Jezik

Gramatika

Rečenica; riječ, glas, slovo – Uočavanje uloge glasa u razlikovanju značenja riječi; odrediti početak i kraj rečenice na usmenoj i pisanoj razini; razlikovanje rečenica po značenju ( obavještajna, upitna, uzvična i prepoznavanje (intonacijom) u tekstu.

-Skupovi je/ije u učestalim riječima;-Glasovi-slova č, ć dž, đ, h, r ako učenicima pričinjavaju teškoće u izgovorenim, napisanim riječima.

Pravopis

Pisanje velikog slova na početku rečenice;pisanje interpunkcijskih znakova tačke, upitnika i uzvičnika;pisanje imena, nadimaka i prezimena ljudi velikim početnim slovom;pisanje imena naseljenih mjesta i ulica u svom naselju; pisanje naziva praznika.

Jezička kultura

Osnovni oblici usmenog i pismenog izražavanja

Prepričavanje - slobodno i usmjereno; prepričavanje kraćih i jednostavnijih tekstova iz bukvara, čitanke, časopisa za decu, lutkarskih pozorišnih predstava, crtanih fi lmova, radijskih i televizijskih emisija za djecu.

Pričanje o događajima i doživljajima - slobodno i usmjereno: teme koje se odnose na bliže i šire okruženje (neposredna okolina, roditeljski dom, škola, igra, izleti; posete, susreti); pričanje na osnovu stvaralačke mašte; pričanje prema nizu slika - postupno otkrivanje slika, po logičnom redosledu.

Opisivanje predmeta - slobodno i podsticanjem: uočavanje i imenovanje izrazitih obelježja jednostavnih predmeta i omiljenih igračaka; opisivanje biljaka i životinja: opisivanje biljaka na osnovu zajedničkog posmatranja; slobodno opisivanje životinje ljubimca i opisivanje životinja pa osnovu zajedničkog posmatranja. Opisivanje predmeta, biljaka i životinja na osnovu ličnog iskustva/sjećanja i znanja iz predmeta Svijet oko nas.


31

Usmena i pismena vježbanja

Ortoepske vježbe: pravilan izgovor glasova, suglasničkih grupa, riječi, onomatopeja, brzalica.Ortografske vježbe: prepisivanje riječi i kratkih rečenica sa datim zadatkom; provjeravanje i vrjednovanje urednosti i čitkosti pisanja.

Diktat za primjenu pravopisnih pravila. Autodiktat.Leksičke vježbe: građenje riječi; sinonimi; antonimi; riječi sa umanjenim i uvećanim značenjem i sl.Sintaksičke vježbe: usmjereno i samostalno sastavljanje rečenica; rečenice sa dopunjavanjem; rečenice od zadatih riječi i sl.

- Odgonetanje i rešavanje rebusa.- Kazivanje napamet naučenih tekstova (lirskih i epskih).- Scensko improvizovanje dramskog/dramatizovanog teksta.- Služenje rječnikom i pisanje/stvaranje sopstvenog rječnika.- Konvencionalni jezički standardi u usmenom opštenju (sa nepoznatim

i odraslim sagovornikom - upotreba riječi Vi iz poštovanja i učtivosti); pisanje čestitke.

- Izrada domaćih pismenih zadataka (do pet) i njihova analiza na času - u drugom polugodištu.

ZAUSTAVLJENI PROCES

32

Književnost

LektiraUzair Ajradini: LopteHalid Kadrić: Prije prvog školskog sataAhmet Hromadžić: MedeniEnisa Osmančević-Ćurić: Za sretan put po dukat žutBela Džogović: Imena staraNarona priča: Nasrudin hodža i dijeteKemal Coco: Kpi mi mamiceBisera Alikadić: Štipaljke Grigor Vitez: ZubićLav Tolstoj: Dva drugaDragan Kulidžan: Dva zečića - dva prvakaNasiha Kapidžic-Hadžic: SjeniceNarodna priča: Djed i repaOmer Turković: TorbetinaDušan Radović Tužibaba Šimo Ešić: Zašto volim svoju bakuNarodna priča: Vrana i vrč s vodomGustav Krklec Prvi snijegŠukrija Pandžo: Dvije pahuljeSejma Birdaini: Oči moje majkeGrigor Vitez: ZubićMuharem Omerović: Kada djeca vožnju učeLisica i roda, Narodna basnaKasim Deraković: Teče rijeka Branko Ćopić: Zemlja bajkiNasiha Kapidžic-Hadžic: PoštarIndijsk nartodna priča: Koliko je pet i jedanRizo Džafi ć: ProljećeNedžati Zekerija: U bibioteciAvidja Avdić: Šta to šuška bez oduškaZlata Vidaček: Prvi leptirErnest Hemingvej: Starac i ptičicaBela Džogović. PotočićEnes Kahvić: Mamina kosaFrance Filipić: Patuljak dremuljakMirsad Bećirbašić: Naušnice od trešanjaEla Peroci: Papučica macaLa Lafonten: Cvrcak i mravi


33

LektiraNasiha Kapidžic – Hadžic: Maskembal u šumiIsmet Bekrić: Otac s kišobranomIzbor iz poezije Jovana Jovanovića ZmajaZehra Hubijar: Medin rođendanAhmet Hromadžic: Zlatorun Jacob i Wilhelm Grim: Bajke

U toku školske godine obavezno obraditi četiri djela

Književni pojmovi

Poezija - Učenici koriste i razumiju pojam pjesnik/pjesnikinja;

- razlikuju pojmove pesma, strofa, stih.

Proza

- prepoznaju bajku na osnovu njenih osobina: ustaljeni početak i osobeni ton pripovijedanja („nekada davno...“);

- Književni lik - uočavaju razliku između likova koji su nosioci pozitivnih i negativnih osobina. Određuju događaj, mesto i vreme vreme zbivanja.

Drama

Učenici prepoznaju dramu kao književni rod:- gledaju pozorišne i lutkarske predstave,- prepoznaju glavne likove,- doživljavaju prostor u kome se dogaða radnja,- razumiju tok dogaðaja i uporeðuju ga sa iskustvom iz života,- slušaju radio-drame,- pokušavaju da ilustruju događaje iz gledane predstave,- gledaju fi lm i upoznaju se sa znacajem medija i upoznajurazliku izmeðu crtanog i igranog fi lma.

Medijska kultura

- Animirani fi lm-crtani, lutkarski (crtež ili lutka u funkciji pričanja; oživljavanje neživog ).

- Televizijski programi za djecu (televizija je moćna jer može pratiti i prenositi dešavanja u momentu kada se zbivaju, može emitovati različite vrste programa…)

- Biblioteka (školska biblioteka ima nezamjenjivo bogatstvo knjiga, u njima je znanje i odgovori na ono što ne znamo)

ZAUSTAVLJENI PROCES

34

Način ostvarivanja programa

U FUNKCIJI REALIZACIJE PROGRAMSKIH SADRŽAJA I OSTVARIVANJA POSTAVLJENIH ODGOJNO-OBRAZOVNIH CILJEVA I ZADATAKA SU:

Specifične

metode i postupci

Oblici jezičke i

socijalne komunikacije

Komunikacijski

postupci

Nastavna

sredstva

Sve nastavne metode,

metode koje su

specifične u procesu

uvođenja učenika u

elementarnu pismenost

Glasovna analitičko- -sintetička metoda Kombinovana metoda Postupci Monografska obrada pisanih slova Grupna obrada slova koja nemaju složenu grafičku strukturu Globalna i detaljna analiza, upoređivanje Jezička i stilska analiza Etička analiza Analiza likova Gramatička analiza Induktivni i deduktivnu metod Heuristički metod Rješavanje problema

Svi oblici nastavnog rada

koji podrazumijevaju sve

jezičke i socijalne aspekte

i dinamizme

Rad u grupi, ja s drugima i drugi samnom Rad u paru Kooperatvni rad Frontalni rad Individualni rad Individualizirani rad Igraonice –maštaonice Igraonice-radionice Igraonice- pričaonice Individualni programi u učionici za sve

Posmatranje

Slušanje

Doživljavanje

Izražavanje

Slušanje govora i čitanja Slušamo glasove u prirodi i oponašamo Slušam, pamtim, i znam Slušam, doživljavam Izražavam riječima Slušam i izražavam pokretom Razgovor Pitanje-odgovor Imitacija Igranje uloga Pričanje Prepričavanje Opis(perceptivni i doživljajni nivo), dodir mi kaže, osjećam, to mi liči na..... Igra kao situacija , postupak i sredstvo

Slike predmeta, bića, pojava Slike događaja Crteži Niz slika koje predstavljaju događaj Ilustrirana razredna slovarica Razredna slovarica bez ilustracija Individualne slovarice Aplikacije Slogovnice Kartoni riječi Filmovi Glina, plastelin Lutke Modeli predmeta



Nakon ispitivanja sposobnosti svakoga djeteta za govorno opštenje, ispitivanje predznanja iz čitanja i pisanja (poznavanje slova, čitanje i pisanje), slijedi formiranje individualnih tabela sa rezultatima ispitivanja radi ujednačavanja odeljenja, izbora metoda i postupaka i praćenja napredovanja učenika. Od tih rezultata zavisi organizovanje i relaizacija vježbi, odnosno, priprema za čitanje i pisanje. Te vježbe su:

vizuelne vježbe ili vježbe posmatranja (u učionici, širem prostoru, slike i fotografi je; prvo cjeline, pa pojedinosti (oblici, boje položaj, pokreti). Slike-skrivalice;akustičke vježbe ili vježbe u slušanju. Razvija se slušanje, pažnja,


35

koncentracija (govor nastavnika, glumca, spikera). Razumijevanje. Onomatopeje, raspoloženja (smijeh, tuga, radost, plač). Korelacija-Muzičko vaspitanje. prepričavanje (bajki, crtanih fi lmova, priča -doslovno ili slobodno) i pričanje (putem pitanja i potpitanja, a zatim samostalno). Slobodno pričanje, djeci zanimljive dogodovštine. Važno! - konvencionalne fraze: molim, izvinite, načini obraćanja-porodica.opisivanje (postupno, šta da posmatraju, kako - bitno i nebitno). Neposredno opisivanje i posredno opisivanje (pamćenje).vježbe artikulacije (r, afrikati, frikativi)razumijevanje i usvajanje pojma rečenice (globalni – cjelovito čitanje sa tačkom na kraju, bez ulaženja u karakteristike) i sintetički metod (slaganje riječi na slovarici). Usvojiti granice rečenice - početak i kraj. Razumijevanje i usvajanje pojma riječi. Sintetički put (od glasova ka riječi); razumijevanje i usvajanje pojma glasa (onomatopeje zzzz, ššššš, pa uočavanje u riječima u raznim pozicijama) riječi nosioci značenja.analitička vježbanja (uočavanje glasova na početku riječi, u sredini, na kraju) pa rastavljanje riječi na glasove (dva glasa, tri, četiri...)sintetička vježbanja (najefi kasnije analitičko-sintetička)globalno čitanje (najprije se mehanički prate slike u bukvarima, a zatim se pamte pa prepoznaju. Globalno čitanje zadovoljava radoznalost.motoričke vježbe (priprema za pisanje). Vježbe za razvijanje ruke, šake, crtanje jednostavnih likova, slobodno crtanje, vježbe za oslobađanje ruke

Početno čitanje i pisanje – usavršavanje početnog čitanja i pisanja

U ovom periodu učenici usvajaju slova - štampana i pisana, uče da ščitavaju, čitaju, kao i da pišu štampanim i pisanim slovima latinice. Prema rezultatima prethodnog ispitivanja poznavanja slova i čitanja i prema individualnom napredovanju učenika u odeljenju, nastavu početnog čitanja i pisanja treba izvoditi na više nivoa, uz primjenu principa individualizacije bez obzira na postupak (monografski, grupni, kompleksni) za koji se opredijelio učitelj.Posebnu pažnju u čitanju treba usmjeriti na:

pravilnosti čitanja;čitanje brzinom koja odgovara brzini govora (uvažavati individualne osobenosti učenika);vježbe vizuelne i akustičke identifi kacije glasova-slova, riječi, zvukova i

ZAUSTAVLJENI PROCES

36

usavršavanje preciznosti u diferencijaciji i imenovanju sadržaja koje su vidjeli i čuli;čitanje prirodnom jačinom glasa, vježbe disanja, razvijanje osjećaja za tempo i samostalnosti u čitanju;čitanje naglas i čitanje u sebi, individualno i horsko/zborno čitanje.

Razumijevanje pročitanog sadržaja- Rješavanje jednostavnijih zadataka radi provjere razumijevanja pročitanog;

vježbe reproduktivnog tipa (odgovori na detaljna i uopćena pitanja);vježbe koje podrazumijevaju rješavanje problemske situacije;stvaralačka reprodukcija (dodavanje, izostavljanje pojedinosti);vježbe koje zahtijevaju uočavanje uzroka i posljedice;razumijevanje poruke teksta posredstvom analize ponašanja likova;

U ovom periodu još uvijek je u prvom planu p r a v i l n o s t čitanja i razumijevanje. Brzina čitanja ovisi od brzine razumijevanja. Postepeno navikavati učenike na čitanje u sebi i kombinovati te vježbe s vježbama glasnog čitanja.Čitati s razumijevanjem znači: razumjeti riječi, izraze i rečenice, sadržaj teksta, uočiti likove i njihove osobine (na osnovu njihovih postupaka), moći reprodukovati, ispričati suštinu pročitanog, odnosno uočiti besmislenost u nonsensnom sadržaju i moći uspostaviti logički slijed riječi i rečenica .

Od početka prvog polugodišta treba, paralelno s ostalim programskim zahtjevima, u kontinuitetu realizirati predvježbe za pisanje. Štampana slova su jednostavnija, ne povezujemo ih. Pisana slova imaju složeniju grafi čku strukturu i mnogo specifi čnosti u povezivanju. Vježbe čitanja i predvježbe za pisanje idu paralelno.

Pretpostavljamo da će učenici na kraju prvog polugodišta prvog razreda čitati korektno (pravilno i s razumijevanjem ). Razlike će biti uočljive od učenika do učenika. To je sasvim u skladu s razlikama u samom startu i dinamici napredovanja u usvajanju znanja i vještina tokom razreda.Posebnu pažnju u pisanju treba usmjeriti na:

- usvajanje pisanih i štampanih slova latiničnog pisma;- pisanje pojedinačnih slova;- povezivanje slova u strukture riječi;- pisanje po uzoru;- rečenice napisane štampanim slovima prepisujemo pisanim slovima;- rečenice napisane pisanim slovima prepisujemo pisanim slovima;- prepisivanje niza rečenica - nteksta;


37

- pisanje riječi i rečenica uz ilustrirani sadržaj;- pisanje rečenica uz ilustracije;- vježbe dopunjavanja rečenica;- slušam – pamtim - pišem;- jezične igre: igre rasutim slovima, riječi s poremećenim slijedom slogova;- leksički nizovi riječi (odaberi riječi koje voliš, protumači zašto si odabrao

tu riječ, stvaraj rečenicu);- igre zajedničkog sastavljanja rečenica;- vježbe pisanja primjenom diktata s komentarom i stvaralačkih diktata;- vježbe usmjerene na estetsku stranu rukopisa;- usavršavanje tehnike i logike čitanja, usavršavanje tehnike pisanja;- uvođenje u čitanje elemenata izražajnosti;

Usvajanje pisanih slova latiničnog pisma: razlikovanje grafi čke strukture pojedinih slova, mogućnost pisanja i pravilnog povezivanja slova u strukture riječi.Manje zanimljive sadržaje, pomalo apstraktne, približićemo učenicima pomoću elemenata igre, igre sa svrhom, povezivanjem tih sadržaja sa sadržajima drugih nastavnih predmeta i sa iskustvenim elementima. U igri kao ugodnom situacionom kontekstu moguće je ostvariti uspješnu komunikaciju, a i istovremeno motivirati učenike da prezentiraju ideje, stavove i ispolje kreativne crte. Nastavnik je samo posrednik koji dobro razumije sve aspekte organizacije i realizacije sadržaja nastavnih programa.

Jezik

RječnikGramatikaPravogovor (ortoepija)Pravopis (ortografi ja)

Ove sadržaje dijete usvaja na sadržajima drugih područja nastave maternjeg jezika, pa i na sadržajima drugih nastavnih predmeta. Još uvijek učenici nisu spremni za usvajanje apstraktnih sadržaja, pa i elementarne pojmove treba zasnivati na komunikaciji, situacionom govornom kontekstu, komunikacijskim tekstovima i zadržati se na razini prepoznavanja jezičnih sadržaja.

Raznovrsnim vježbama koje mogu imati identičnu polaznu osnovu (sliku, tekst, rečenice, govornu situaciju, fi lm), ali različito usmjerenje: jezično, stilsko, gramatičko, raditi dalje na poboljšanju kvaliteta govora. Još uvijek ima vremena za

ZAUSTAVLJENI PROCES

38

ublažavanje ili otklanjanje eventualnih teškoća u govoru čitanju i pisanju.Sadržaji gramatike su apstraktnog karaktera i kao takvi daleki razumijevanju

učeniku prvog razred, s obzirom na konkretnost kao osnovno obilježje njegovog mišljenja.

Uz to, dijete još uvijek ima problema s čitanjem. To će biti tako sve do trenutka kada proces čitanja postane automatiziran.

Književnost

Književnost kao područje u nastavnom predmetu ima umjetničke i književnoznanstvene aspekte.

U razrednoj je nastavi težište na umjetničkoj, doživljajnoj komponenti. Ovo je područje u funkciji usavršavanja tehnike čitanja, razumijevanja sadržaja i ostalih segmenata, a u skladu sa zahtjevima programa. Ne treba zaboraviti da stupanj razvijenosti pamćenja, mišljenja, emocionalna zrelost, kao i stupanj lingvističkog razvoja utiču na percepciju i recepciju književnog djela, a književno djelo ukupnim bogatstvom i ljepotom djeluje poticajno na sve navedene aspekte, posebno na rječnik, jezičke i kulturološke aspekte, senzibilitet i doživljajno spoznajni intenzitet u procesu komunikacije s književnim tekstom.

Književnoznanstvene aspekte čine osnovni pojmovi o sadržaju teksta, događaju ili događajima, toku događaja, likovima i njihovim osobinama. Nastavnikovo posredovanje je još uvijek veoma važno u uspostavljanju komunikacije s tekstom.

Tematska i žanrovska raznovrsnost

U prvom razredu još uvijek ne uvodimo lektiru u klasičnom smislu. Ukupne napore treba usmjeriti na čitanje u razredu, na korekcije i uvođenje učenika u pravilno čitanje. Posebni (kratki, smisleni, zanimljivi tekstovi sa zadacima koji su primjereni učenicima ) mogu biti u funkciji osamostaljivanja učenika u druženju s tekstom.

Duga je staza koju treba s učenicima preći kako bi svako u njemu dostupnom trenutku i obimu shvatio smisao rečenog. Ali, i to je shvatanje strogo individualno. Tu individualnost treba poštovati, kako s obzirom na potrebno vrijeme, tako i s obzirom na mogućnost izražavanja smisla pročitanog.

Sadržaje medijske kulture treba posmatrati u kontekstu sadržaja drugih područja nastave maternjeg jezika i sadržaja drugih nastavnih predmeta i u kontekstu života. Imaju funkciju pravovremenog preveniranja negativnog djelovanja sadržaja malih i velikih ekrana i postepenog osposobljavanja učenika za selektivan pristup sadržajima fi lma i televizije. Posebno je važno učenicima objasniti da ono što je moguće u crtanom fi lmu nije moguće i u životu ( da kišobran nemože zamijeniti padobran i da nije moguće pomoću kišobrana spustiti se s balkona, ili da lik umire, pa oživljava ). Nije naglasak na pojmovima i njihovom defi niranju, nego na razumijevanju komunikacije i poruke, odnosno snalaženju u toj komunikaciji.


39

Sadržaji kulture usmenog i pismenog izražavanja su u funkciji razvoja jezičkih sposobnosti, kulture komunikacije na usmenoj i pisanoj razini. Ovi su sadržaji i u sadržajima svih drugih posdručja. Valja znati da vježbama pismenog izražavanja uvijek prethodi vježba usmenog izražavanja. Samo kod uvođenja u situacioni razgovor i kod upoznavanja pravila telefonskog razgovora ostajemo na razini usmene komunikacije. Treba koristiti one oblike pismenih vježbi koji su primjereni učenicima prvog razreda: prepisivanje riječi, rečenica, kraćeg teksta, odgovore na pitanja, dopunjavanje rečenica, sastavljanje rečenica prema slici, pisati čestitku, razglednicu pismo. Radi uvježbavanja tehnike pisanja, praćenja i provjeravanje nivoa postignuća u gramatici i pravopisu koristiti diktate (diktat s komentarom, izborni diktat, diktat s predusretanjem pogrešaka, objašnjeni diktat, izborni,stvaralačke diktate). Metodički dobro osmišljenom primjenom diktata u prvom je razredu moguće razvijati pažnju, sposobnost pamćenja, samostalnost i istrajnost u radu.

Ukupan broj nastavnih časova ovog nastavnog predmeta podijelili smo po pojedinim područjima u skladu s postavljenim ciljevima i obimom programskih zahtjeva. Ta je podjela samo jedan od parametara u procjeni vremena potrebnog za usvajanje sadržaja određenog područja. Sadržaji svih područja čine cjelinu spoznaje o jeziku, književnim djelima, zakonitostima u jeziku. Moguće ih je izučavati u međusobnoj povezanosti, kao i u značajnoj povezanosti sa sadržajima drugih nastavnih predmeta.

Očekivani rezultati (ishodi učenja)

Učenik će posjedovati kvalitete određene odgojno-obrazovnim ciljevima za svako pojedino područje. Realizacija programskih sadržaja nastavnog predmeta u cjelini treba rezultirati sljedećim ishodima :- Učenik će poznavati prvo pismo (latinicu), čitaće pravilno tekstove koji su njemu primjereni i brzinom koja odgovara običnom svakodnevnom usmenom govoru ;- Učenik će razumjeti sadržaj pročitanog: moći će ispričati sadržaj pročitanog samostalno, ili uz neznatnu nastavnikovu pomoć;- Poznavaće pisana slova latinice (moći će napisati slova, povezivati ih pravilno u strukture riječi i rečenica );- Moći će odrediti početak i kraj rečenice na usmenoj i pisanoj razini;- Moći će na kraju drugog razreda samostalno prepisati tekst obima 15-20 riječi (do 4 riječi u rečenici ) ili napisati riječi, rečenice, tekst u formi diktata (objašnjenog i diktata s komentarom, stvaralačkog diktata, izbornog diktata);- Uvažavaće pravopisne zahtjeve o pisanju velikog slova na početku rečenice, u pisanju vlastitih imena ljudi. Pisanje imena gradova i sela treba zasnivati na prepoznatljivim imenima u pojedinim sredinama (kriterij blizine i poznatosti);- Moći će procijeniti šta je posebno važno u tekstu, a šta manje važno i kazati razloge za takav stav, uočiti uzrok i posljedicu ;- Prepoznavaće uspješno glavne i sporedne likove i njihove osobine, imenovaće te osobine na razini dobrog i lošeg, prihvatljivog-neprihvatljivog, poželjnog-nepoželjnog ponašanja; -Uočavanje karakteristika likova pomoći će učeniku u uočavanju poželjnih i

ZAUSTAVLJENI PROCES

40

nepoželjnih vidova ponašanja ljudi u njegovom okruženju, a razvijanje opreza u komunikaciji je mjera prevencije eventualnih negativnih iskustava;- Može govoriti u kontinuitetu i služiti se programom predviđenim oblicima izražavanja;- Znaće razgovarati s drugom osobom ili osobama direktno ili telefonom uz uvažavanje pravila lijepog ponašanja;- Može ispričati priču predstavljenu nizom slika ili jednom slikom ( kao običan slijed događaja);- Može prepričati tekst pomoću detaljnih pitanja;- Može precizno odgovoriti na postavljena pitanja i tako prepričati tekst;- Može tačno prenijeti informaciju;- Može napisati priču ispričanu nizom slika ili jednom slikom ;- Može napisati pisanim slovima riječi i rečenice napisane štampanim slovima;- Može prepričati priču u pisanoj formi ( po nizu slika, jednoj slici, po detaljnim pitanjima );- Zna napisati čestitku - poruku, sadržaj razglednice, kratko pismo-poruku;- Posjedovaće svijest o štetnosti djelovanja sadržaja TV ekrana, neće mnogo vremena provoditi pred TV ekranom, posjedovaće informacije o štetnosti pretjerane identifi kacije s likovima iz crtanog fi lma, odnosno TV likovima kako bi se izbjegle eventualne nezgode;-Moći će usredsrediti pažnju na sadržaj ili aktivnost ;- Znatno će napredovati u sposobnosti praćenja i slušanja tuđeg govora;- Potpunije će razumijevati značaj kulture čitanja i rado će čitati, ispoljavaće ekspresivnu kreativnost u govoru i pisanju.


41

Prijedlog programa za nastavni predmetSVIJET OKO NAS

(prvi razred osnovnog obrazovanja)

ZAUSTAVLJENI PROCES

42

Cilj i zadaci

Cilj nastave predmeta Svijet oko nas je da djeca kroz usvajanje znanja, umijenja i vještina razvijaju svoje saznajne, socijalne, fi zičke i kreativne sposobnosti.

Učenjem i usvajanjem znanja o sebi, o lokalnoj sredini i širem okruženju u kome žive, kod djece treba razvijati osjećaj za čuvanje i njegovanje sopstvenog, a poštivanje drugog i drugačijeg nacionalnog identiteta, kako bi se od najranijeg uzrasta formirao duh tolerancije i multikulturalnosti. Zadaci:

- Razvijanje osnovnih pojmova o prirodnom i društvenom neposrednom okruženju i povezivanje tih pojmova;

- razvijanje logičkog mišljenja i zaključivanja;- razvijanje sposobnosti zapažanja pojava, procesa i objekata u okruženju i

njihovog povezivanja;- razvijanja radoznalosti, interesovanja i sposobnostii za aktivno upoznavanje

lokalnog okruženja;- osposobljavanje za samostalno učenje i sposobnost informisanja;- integrisanje iskustvenih i naučnih saznanja u okvire sistema pojmova iz

oblasti prirode i društva;- sticanje elementarne naučne pismenosti i stvaranje osnova za dalje učenje;- upoznavanje civilizacijskih tekovina i mogućnosti njihovog razumnog

korišćenja i dograđivanja;- razvijanje ekološke svijesti i ljubavi prema prirodi.

Operativni zadaci:formiranje elementarnih naučnih pojmova iz prirodnih i društvenih nauka;ovladavanje početnim tehnikama saznajnog procesa: posmatranje, uočavanje, upoređivanje, klasifi kovanje;podsticanje interesovanja kod djece pitanjima, odgovorima, idejama u vezi sa pojavama, procesima i situacijama koje se događaju u prirodi ili se dešavaju u njihovom okruženju dolaze do određenih zaključaka i saznanja, imajući u vidu njihove kognitivno-razvojne sposobnosti;podsticanje i razvijanje istraživackih aktivnosti kod djece;podsticanje uočavanja jednostavnih uzročno-posljedičnih veza, pojava ili procesa;podsticanje slobodnog iskazivanja svojih mišljenja, zapažanja, zaključivanja i predviđanja;rješavanje određenih prostih problem-situcija kroz oglede, samostalno i u timu;razvijanje odgovornosti prema sebi i drugima, prema okruženju;razvijanje odgovornosti prema radu.


43

SADRŽAJ PROGRAMAJA I DRUGI - Ja kao prirodno i društveno biće

zadovoljavanje svojih potreba i osjećanja uvažavajući potrebe i osjećanja drugih; ambijent u kojem živim: dom, ulica, škola, naselje; grupacije ljudi u okruženju i moje mjesto u njima: porodica, rođaci, susjedi, vršnjaci, sugrađani;bošnjacki praznici i običaji i praznicii običaji drugih naroda; dečja prava (uvažavanje različitosti i prava drugih).

ŽIVA I NEŽIVA PRIRODA - šta čini prirodu; razlikovanje žive od nežive prirode

Živa priroda biljke i životinje različitih staništa u neposrednoj okolini;karakteristične biljke u okruženju (izgled, staništa, značaj biljaka i njihovo njegovanje);karakteristične životinje u okruženju (izgled, staništa, način života, briga o njima);razlike i sličnosti među živim bićima na osnovu uočenih osobina;razlike i sličnosti među biljkama na osnovu spoljašnjeg izgleda;razlike i sličnosti među životinjama na osnovu spoljašnjeg izgleda.

Neživa priroda - voda, vazduh, zemljište

osnovna svojstva vode: različita agregatna stanja, ukus, miris, providnost, oblici pojavljivanja vode u prirodi: izvori, potoci, rijeke, bare, jezera, mora;voda kao rastvarač;svojstva vazduha: miris, providnost, zagađenost;strujanje (kretanje) vazduha; osnovna svojstva zemljišta: boja, vlažnost, rastresitost;oblici reljefa lokalne sredine: planine, brda, ravnice, visoravni (Pešter);materijali, njihova svojstva (tvrdo-meko, providno-neprovidno, hrapavo-glatko…);ponašanje u vodi (pliva-tone, ratvorljivost-nerastvorljivost);ponašanje materijala pod spoljašnjim - mehaničkim i toplotnim utjecajima: (istezanje, sabijanje, savijanje, uvrtanje, promjene pri zagrijavanju i hlađenju); promjena agregatnog stanja vode.

Veza žive i nežive prirodeznačaj i uloga sunčeve svjetlosti i toplote na živi svijet;utjecaj prirodnih pojava na živa bića: smjena obdanice i noći, smjena godišnjih doba, vremenske prilike i njihov utjecaj na biljke, životinje i čovjeka;svjetlost i sjenka: oblik i veličina sjenke, obdanica i noć;značaj vode, vazduha, i zemljišta na živi svijet i ljudske djelatnosti;

ZAUSTAVLJENI PROCES

44

gajenje biljaka u različitim uslovima.

Orijentacija u prostoru i vremenu

kretanje - promjena u prostoru i vremenu, prostorne (naprijed – nazad, gore-dolje, lijevo- desno) i vremenske (prije, sada, poslije) odrednice;

kretanje svuda oko nas;pokretanje i zaustavljanje predmeta (guranje, vučenje, podizanje);kretanje u različitim sredinama i po različitim podlogama (brzina, pravac kretenja ); utjecaj oblika predmeta na njegovo kretanje (klizanje i kotrljanje); orijentacija u prostoru u odnosu na karakteristične objekte u neposrednom okruženju;

snalaženje u vremenu – kada je šta bilo, danas, juče, sjutra; prepoznavanje vremenskih kategorija sedmica, mjesec, godišnje doba, godina;

praćenje, mjerenje i bilježenje rastojanja i vremena.

Kultura življenjaelementi kulture življenja (stanovanje, ishrana, odijevanje, očuvanje zdravlja i životne sredine);svojstva materijala određuju njihovu upotrebu i unaprjeđuju kulturu življenja; korišćenje različitih izvora informacija; opasne situacije po život, zdravlje, okolinu, (prevencija i pravilno ponašanje u saobraćaju, nepravilno korišćenje kućnih aparata, alata i različitih materijala, elementarne nepogode, saobraćaj i pravila ponašanja).


Program predmeta SVIJET OKO NAS rasterećen je faktografi je i ponavljanja. Primjenom spiralnih krugova u ostvarivanju ciljeva i zadataka izbjegava se ponavljanje, već se omogućava nadograđivanje znanja, umijenja, vještina i stavova, a obradom odgovarajućih sadržaja izgrađuju se pojmovi iz oblasti prirode i društva. Za uspješnu realizaciju predviđenih sadržaja pored uobičajeni nastavnih sredstava i pomagala, treba koristiti i druge izvore znanja, elektronske i grafi čke medije, jer će to doprinijeti da se kod učenika razvije funkcionalna pismenost kao podloga za dalje učenje. U tom cilju treba ostvarti prisnu saradnju sa izbornim predmetima kao što su: Čuvari prirode, Narodna tradicija, Ruka u tijestu, Građansko vaspitanje, jer su sadržaji ovih programa i programa SVIJET OKO NAS, međusobno kompatibilni.

Za postizanje zadatih ciljeva i ishoda, u nastavi ovog, kao uostalom svih drugih nastavnih predmeta, treba koristiti sve potvrđene nastavne metode, aktivnosti i načine učenja.


45

Prijedlog programa za nastavni predmet MUZIČKA KULTURA

(prvi razred osnovne škole)

ZAUSTAVLJENI PROCES

46

Cilj i zadaci

Cilj nastave Muzičke kulture je:

- buđenje interesovanja, ljubavi i razvoj pozitivnog odnosa prema muzici; - stvaranje navika za bavljenje muzikom kod učenika;- osposobljavanje za razumijevanje mogućnosti muzičkog izražavanja; - razvijanje osjetljivosti za muzičke vrijednosti upoznavanjem umjetničke tradicije i kulture svoga i drugih naroda. Zadaci nastave Muzičke kulture:

- upoznavanje osnove muzičke pismenosti i izražajnih sredstava muzičke umjetnosti; - njegovanje i kultivisanje dječijeg glasa (pravilno disanje, jasan izgovor riječi, intonativno tačno pjevanje); - otkrivanje i razvijanje dječije muzikalnosti sa specifi čnim sposobnostima, muzičko pamćenje, osjećaj za ritam, za visinu, trajanje i kvalitet zvuka), - osamostaljivanje i socijalizacija djece kroz individualno, grupno i kolektivno muziciranje; - podsticanje, razvijanje i njegovanje dječje kreativnosti u muzici (kao i ostalim oblicima stvaralaštva: pokret, likovno i literarno uz muziku); - razvijanje emocionalne i estetske osjetljivosti djeteta za kvalitet muzike; - upoznavanje tradicionalne i umjetničke muzike svoga i drugih naroda. Operativni zadaci

Učenici treba da:- pjevaju po sluhu; - slušaju vrijedna djela umjetničke i narodne muzike; - izvode dječje muzičke igre; - sviraju na dječjim muzičkim instrumentima; - razvijaju stvaralačke sposobnosti.

Sadržaji programa

Preporučene kompozicije za pjevanje u prvom razredu Narodne pjesme 1. Razgranala grana jorgovana 2. Višnjičica rod rodila 3. Kiša pada trava raste 4. Na kraj sela 5. Sitna je kiša padala 6. Jež


47

7. Ja brdom, brdom, brdom 8. Sanak me mori 9. Sjela Hajra kraj bunara Dječje pjesme 1. Julio Marić/Nasiha Kapidžić-Hadžić: Lete, lete, laste2. P. Kanižaj: Što se u vrtiću radi3. Rođendanska pjesma iz zbirke-Zapjevajmo, zaigrajmo 4. J.Gotovac: Dom5. M. Milić: Zavičaju moj6. F. Šubert: Snivaj, spavaj7. Kišobran za dvoje 8. M. Meršnik: Jesen9. Čisto dijete 10. A. Stanković: Hej potoče11. N. Hercigonja: Mali đački valcer12. N. Hercigonja: Šaputanje13. D. Basrak: Školsko zvono14. Djeca su vojska najjača (stihovi V. Milošević) 15. J.B. Lili: Dok mjesec sja 16. M. Milić: Desilo se prekjuče17. Maca prede 18. Dragutin Basrak: Padaj, padaj snježiću19. Zlatko Špoljar: Satić kuca20. V. Astardžijeva: Proljeće21. J. Gotovac: Majka uz kolijevku 22. J. Bitenc: Ide, ide patak23. Kad si sretan - pjesma iz Švedske 24. Refi k Hodžić: Đak veseljak25. Suad Arnautović: Na krilima vjetra26. Asim Horozić: Djeca rastu27. Asim Horozić: Semafor28. Branko Milićević: Carstvo - drugarstvo29. M.Avdagić (Kike Budalike): Prvačić30. Avanture maloga Juju 31. Najljepša mama na svijetu (hor Kolibri) 32. D. Laković: Lako je prutu33. Usporite pored škole 34. S. Korunović: Visibaba mala35. Šušti, šušti bambusov list 36. A. Korać i Lj. Ršumović: Braću ne donose rode

ZAUSTAVLJENI PROCES

48

Muzičke igre 1. Hoki - poki 2. Pačiji ples 3. Klackalica- Grčka dječija igra 4. U šumici zeko 5. Kulina Bana vojska je (narodna) 6. Koka i pilići 7. Igraju se vrapci 8. Ovako se ruke miju 9. Berem, berem grožđe 10. Ringeraja 11. Strina rodo 12. Zeko pleše 13. Djeca i zečići 14. Žabe i roda 15. Pilići 16. Dječija narodna kola BiH 17. Refi k Hodžić: Mali kauboj 18. Duško Radović: Zlokotlokrp 19. Pliva patka preko Save Brojalice 1. En,ten, tini 2. Jedan, dva, tri 3. Eci, peci, pec 4. Tara, tara, tačke 5. Jedna vrana gakala 6. Pliva patka 7. Pusti pužu rogove 8. Lija i miš 9. Od koga si ti 10. Tri 11. Golub s krova guče 12. Čudo golemo 13. Minja Subota: Tužibaba Reza 14.Zeleni se tratina 15. Leptir i cvet 16. Pis, maco, pis 17. Išo medo u dućan 18. Tutumiš 19. Ugrijalo sunce 20. Ja se popeh na tarabe 21. Ko ne vid’o dugu


49

Sviranje na dječjim instrumentima St. Korunović: Bubanj zove En, ten, tini Išo meda u dućan Pliva patka preko Save Pišem, pišem petnaest Modeli Do, do šta je to? Konj ima čet’ri noge Sol mi daj Mi je u sredini Mi idemo preko polja Preporučene kompozicije za slušanje u prvom razredu 1. W.A.Mozart: Uspavanka 2. F.Šubert: Uspavanka3. J.Brahms: Uspavanka4. L.van Beethoven: Za Elizu5. R. Šuman: Sanjarenje6. K.S.Sans: Labud 7. N.R. Korsakov: Bumbarov let8. J.S. Bah: Ah, što volim 9. A.Ostrovski: Uvijek nek bude sunce 10. Kemal Monteno: Sarajevo ljubavi moja11. B. Krnić: Medo pleše12. M. P. Musorgski: Ples pilića u ljuskama13. J. S. Bah: Arija iz svite br. 314. P. I. Čajkovski: Valcer cvijeća15. G. Rossini: Duet mačaka16. D. Šostakovič: Koračnica17. A. Dedić: Kad bi svi ljudi na svijetu18. Instrument čarobnjak - Muzička priča 19. Kemal Monteno: Zemljo moja 20. Tradicionalne pjesme naroda Bosne i Hercegovine 21. Aska i vuk, odlomci iz opere Asim Horozić 22. Avdo Smailović: Sa unukom Janom23. Zvončići, zvončići - Zagrebački mališani 24. Jakov Gotovac: Dom25. A. Korać: Najlepša mama na svetu26. A. Korać: Ivin voz27. Kad te vidim na sokaku 28. Nizamski rastanak

ZAUSTAVLJENI PROCES

50

29. Zapjevala sojka ptica 30. Snijeg pade

Napomena: Autori ovog programa namjerno su dali ovako veliki broj muzičkih djela u nastavnim sadržajima kako bi učitelj imao od čega da izabere optimalan broj pjesama prilikom izrade nastavnog plana.


51

Prijedlog programa za nastavni predmet

LIKOVNA KULTURA

(prvi razred osnovne škole)

ZAUSTAVLJENI PROCES

52

Cilj i zadaci nastave likovne kulture

Cilj odgojno-obrazovnog rada u nastavi likovne kulture jeste da se podstiče i razvija učenikovo stvaralačko mišljenje i djelovanje u skladu sa demokratskim opredjeljenjem društva i karakterom ovog nastavnog predmeta.

Zadaci:

- razvijanje sposobnosti učenika za opažanje oblika, veličina, svjetla, boja, položaja oblika u prirodi;

- razvijanje pamćenja, povezivanje opaženih informacija, što čini osnovu za uvođenje u vizuelno mišljenje;

- stvaranje uslova za razumijevanje prirodnih zakonitosti i društvenih pojava;- stvaranje uslova da učenici na svakom času u procesu realizacije sadržaja

koriste tehnike i sredstva likovno-vizuelnog izražavanja;- razvijanje sposobnosti za prepoznavanje tradicionalne i moderne, suvremene

umjetnosti;- razvijanje učenikovih potencijala u oblasti likovnosti i vizuelnosti; - buđenje i njegovanje ljubavi prema vrijednostima izraženim u djelima svih

oblika umjetnosti; - razvijanje svijesti o potrebi čuvanja i njegovanja likovne kulturne baštine svoga naroda, kao dijela sopstvenog nacionalnog identiteta;- stvaranje interesovanja i potreba za posjećivanjem izložbi, galerija, muzeja i

čuvanjem kulturnih dobara;- razvijanje senzibiliteta za lijepo pisanje;- razvijanje motoričkih sposobnosti učenika.

Operativni zadaci

U prvom razredu treba:- osposobljavati učenika da se služi sredstvima i tehnikama likovno - vizuelnog

izražavanja koji su dostupni i primjereni njegovom uzrastu;- stvarati uslove za kreativno opažanje i tumačenje datih sadržaja u prvom

razredu (oblike i njihove kvalitete, odnose u vidnom polju, svjetlo i sjenku, taktilnost, crtani fi lm i strip, razlikovanje pojedinih sredina, vremenski i prostorni nizovi, tradicija, sadržaji iz života učenika, obitelji i vršnjačkih grupa);

- motivisati učenika da se slobodno likovno-vizuelno izražava, svojstveno uzrastu i individualnoj sposobnosti i da maštovito predstavlja svijet oko sebe.


53

Sadržaji programa

ISKUSTVENI SADRŽAJI, DOŽIVLJAJI IZ ŽIVOTA DJETETA (OBITELJ, DRUŠTVO VRŠNJAKA, ŠIRE OKRUŽENJE)

Grupa – jedinka, dijete – odrasli, mašta – realnost, razonoda – obaveze, ugodni i neugodni doživljaji – sjećanje.Pojmovi: odrastanje

ODNOSI U VIDNOM POLJU

Lijevo - desno, gore - dolje, ispred - iza, više - niže, između, uspravno - položeno, koso, ispod, u, na, duboko - plitko, puno - prazno, otvoreno - zatvoreno.Pojmovi: orijentacija.

VREMENSKI I PROSTORNI NIZOVI (CRTANI FILM I STRIP)

Asocijacije u nizu, crteži u nizu, slike u nizu, pokretni crteži, mrlje, oblici...Pojmovi: fi lm, strip.

SVJETLO I SJENKA

Uglovi osvjetljavanja, daljina i blizina svjetlosnog izvora, utvrđivanje promjenljivosti oblika i sjenke zavisno od ugla i daljine osvjetljavanja.Pojmovi: svjetlo, sjenka.

TAKTILNOST

Razvijanje osjetljivosti za razne materijale putem dodira.Pojmovi: dodir.

POSMATRANJE KAO POTICAJ

Posmatranje prirode, života i rada; obilazak i upoznavanje značajnijih objekata i spomenika kulture u svome mjestu i okruženju, kao što su Gradska trvrđava sa kulom motriljom, Gazi Isa begov hamam, Altun-alem i Lejlek džamija, Đurđevi stupovi i Sopoćani u Novom Pzaru, Sultan Valide džamija u Sjeniici, Sahat kula, Musala i manastir Mileševa u Prijepolju i dr. radi uočavanja osnovnih arhitektonskih karakterisrika kulturnih i vjerskih objekata. Uvođenje djeteta u posmatranje i zapažanje svega što se nalazi u njegovom okruženju,

ZAUSTAVLJENI PROCES

54

doživljavanje svim čulima, upoznavanje funkcije i izražavanjePojmovi: čulnost, opažanje.

SADRŽAJI IZ KNJIŽEVNOSTI

Stvarno – nestvarno, dobro – zlo, bajka – basna, ilustracija – crtani fi lm.Pojmovi: ilustracija, crtani fi lm.

Napomena: Prilikom izrade nastavnih planova i za uspješnu realizaciju nastavnih sadržaja, pogotovo onih vezanih za bošnjačku nacionalnu zajednicu, preporučuje se da se koristi LISTA NEPOKRETNIH KULTURNIH DOBARA I SPOMENIKA KULTURE SANDŽAČKIH BOŠNJAKA sačinjena od strane Odbora za kulturu Bošnjačkog nacionalnog vijeća 2008. godine, koju nastavnici mogu koristiti i kao izbor motiva za obradu većeg broja nastavnih cjelina.


55


BOSANSKI JEZIK

(peti razred osnovnog obrazovanja)

ZAUSTAVLJENI PROCES

56

CILJ

Cilj nastave Bosanskog jezika i književnosti je ovladavanje bosanskim standardnim jezikom, razvijanje jezičkih sposobnosti u govornoj i pisanoj upotrebi, primjena znanja stečenih iz ovog predmeta za ovladavanje sadržajima iz drugih nastavnih oblasti, ali i u svakodnevnom životnom iskustvu, u porodici i društvu. S obzirom da su bosanski jezik i književnost kao prirodni i historijski afi rmativ nacionalnog identiteta Bošnjaka, važni isto toliko koliko su važni i drugi jezici i literature u svijetu za ostale nacionalne kulture, to oni u ovom diskursu čine temeljnu civilizacijsku tekovinu multikulturalnosti. Nastavni plan i program bosanskog jezika i književnosti ima, kao opšti cilj, osmišljavanje uzajamnosti književno-jezičkih kultura kao vrijednost duhovne nadgradnje svjetske zajednice naroda.

Zadaci nastave bosanskog jezika su mnogobrojni i ostvaruju se u trima nastavnim područjima: bosanski jezik, kultura izražavanja i književnost. Zadaci tih triju nastavnih područja međusobno se prožimaju i dopunjuju i funkcionalno se povezuju sa ostalim nastavnim predmetima. Učenici treba da: - razumiju nastanak jezika i njegov značaj u komunikaciji, kao i upotrebu jezika u umjetnosti, njegovu slikovitost, metaforičnost, ritmičnost, simboliku; - razumiju razvoj bosanskog jezika, u okviru balkanske jezičke zajednice, od njegove narodne do književnoumjetničke norme i savremenih standarda; - nauče princip izgovaranja i pisanja riječi i rečeničnih struktura, da poznaju gramatičke kategorije riječi, da razumiju tvorbu riječi, da shvate odnos riječi u sintaksičkom diskursu, da razumiju metaforička značenja riječi, da njeguju kulturu čitanja i pisanja; - u kontekstu upotrebe jezika, odnosno kulture izražavanja, upoznaju načine pripovijedanja, kao i analizu teksta; - razviju kulturu pisanog izražavanja i da se kroz forme pisanih domaćih zadataka osposobljavaju za pisanje svih vrsta tekstova po standardima pravopisa i pravopisnih pravila; - upoznaju književnu tradiciju i baštinu Bošnjaka, književne tokove i stvaraoce Srbije, zatim najvažnije stvaraoce u okruženju, Evropi i svijetu. - upoznaju književno - teorijske pojmove i stilsko - jezičke aspekte na primjerima školske i domaće lektire i njihov značaj za kulturu uopšte; - kroz obradu predviđene lektire razviju smisao za samostalan rad, za samostalno čitanje i proširivanje znanja, razviju kulturu govora, slušanja i književno-jezičke interpretacije.


57

SADRŽAJI PROGRAMA

JEZIK, GRAMATIKA

Morfeme i riječi kao morfološke jedinice- odnos između morfeme i riječi- riječ kao složena jedinicaVidovi analize riječi- morfemska analiza riječi ( korijen, tvorba riječi…)Načini tvorbe riječi- izvođenje – sufi ksalna tvorba- prefi ksalna tvorba; prosto slaganje ( kompozicija )Kriteriji za klasifi kaciju riječi- Samostalne riječi i nesamostalne riječi- Jednoznačnost i višeznačnost (riječi u prvobitnom i prenesenom značenju) - Onomatopejske riječiVrste riječi: - Promjenljive i nepromjenljive riječi (osnova riječi, nastavak); - Nepromjenljive riječi: - pojam priloga (prilozi mjesta, vremena, načina) - pojam prijedloga - veznici - usklici - rječceGlagoli:- Osnovna karakteristika i klasifi kacija glagola- Glagolski vid i glagolski rod- Stilistička svojstva konjugacije- Glagolski oblici: infi nitiv, prezent, radni glagolski pridjev, perfekat, futur I- Infi nitivna i prezentska osnova- Pomoćni glagoli Imenice: - Vrste imenica prema značenju- Tvorba imenica- Deklinacija imenica;Padežni sistemnominativ, genitiv, dativ, akuzativ, vokativ, instrumental, lokativ (osnovna značenja padeža i njihova funkcija u rečenici )- Glasovne promjene u deklinaciji imenica; nepostojano a, palatalizacija, sibilarizacija Pridjevi: - Značenje i vrsta pridjeva- Stepenovanje pridjeva- Određeni i neodređeni oblik pridjeva u nominativu; - Deklinacija pridjeva.

ZAUSTAVLJENI PROCES

58

Zamjenice:- Lične zamjenice ( kraći oblici ličnih zamjenica)- Upitne, odnosne, neodređene, povratna, povratno–posvojna; - Deklinacija zamjenica

Brojevi: - Glavni i redni brojevi; - Deklinacija brojeva. Rečenica:- Prosta rečenica;- Predikat – imenski i glagolski; - Subjekt – više subjekata, neizrečeni subjekt; - Priloške oznake u rečenici; - Pojam složene rečenice; (mjesto, vrijeme, način);- Pravi i nepravi objekat; atribut i apozicija;- Rečenica s izrečenim i neizrečenim subjektom; rečenica s više subjekata; - Pojam složene rečenice - Vježbe u izgovaranju dugih i kratkih akcenata

Pravogovor i pravopis

- Zavičajni govor i književni jezik- Riječi iz mog zavičaja ( lokalna leksika – sakupljanje i pravljenje rječnika lokalnih riječi )- Književna leksika- Veliko slovo u jednočlanim i višečlanim nazivima planeta, kontinenata, okeana, država, naroda i naseljenih mjesta; - Upravni i neupravni govor;

- Pisanje i izgovor superlativa pridjeva;- Veliko i malo slovo u pridjevima izvedenim od vlastitih imena; - Izgovor i pisanje riječi s glasovima ije, je - (umanjenice i komparativ); - Izgovor i pisanje č i ć u deklinaciji imenica i stepenovanju pridjeva; - Rečenični i pravopisni znakovi: trotačka, crtica, zagrade

K N J I Ž E V N O S T

Bošnjačka književna tradicijaPrvi pisani spomenici (Blagajski zapis, povelje bosanskih vladara, Hvalov

zbornik, Humačka ploča,Epigrafski zapisi: (zapisi na stećcima, natpis sudije Gradiše, Slovo za Grda, Slovo o čovjeku... Veliki sudija, Zapisi na mostovima, česmama, džamijama)Narodna književnostLirske pjesme: Djevojka i behar, Djevojka je ružu brala, Po Taslidži pala magla, Uspavanka, Balade – Omer i Merima,Epske pjesme: Mujo ženi brata Halila, Tale dolazi u Liku, Đerzelez Alija i vila,


59

Udadba Ajke Sinanbegove, Ženidba Smailagić Meha (odlomak).Narodna proza: Bajka o prstenu, Lisica i gavran, Putnik i gostioničar, Poslovice, izreke, pitalice,

Lirika- Narodne lirske pjesme- Narodne epske pjesme- Neka nam oproste trave – Izet Sarajlić,- Prvi snijeg – Osman Đikić,- Srebrena česma – Džemaludin Latić,- Otac s kišobranom – Ismet Bekrić,- San – Bisera Alikadić- Različak – Enisa O. Ćurić,- Staza proljeća – Nikola Martić- Pesma – Miroslav Antić- Da je meni drvo biti – Oton Župančić,- Himna cvijeta – Halil Džubran,- Vrelo ljepote (izbor) – Šimo Ešić,- Svici – Kasim Derakovic- Kuću kućom čine djeca – Muhidin Šarić

Epika - Narodna proza

- Majka – Zija Dizdarević,- Zemlja – Husein Bašić,- O pero – Nerkezi - Selmanova kruška – Ismet Rebronja,- Hrt – Ćamil Sijarić,- Sijelo mudraca - Nedžad Ibrišimović,- Tri lica moga oca – Rizo Džafi ć,- Niko i ništa – Alija Isaković,- Lađarski put – Alija Dubočanin,- Roman o novčiću (odlomak) – Kemal Mahmutefendić,- Veliki pljusak – Hasan Kikić- Majstorije – Advan Hozić,- Odijelo - Ibrahim Kajan- Za obraz – Alija Nametak,- Vodeni cvijet – Ahmet Hromadžić- Vučja gora (odlomak) – Safet Sijarić,- Đaci pješaci – Vefi k Hadžisalihović - Slika Isfahana – Zuko Džumhur- Bašta Sljezove boje (odlomak)– Branko Ćopić- Knjiga – Ivo Andrić,- Ulica divljih kestenova – Danilo Kiš- Morski talas – Luko Paljetak- Bijeli ljudi u blizini – Danijel Defo

ZAUSTAVLJENI PROCES

60

- Dvadeset hiljada milja pod morem – Žil Vern- Pet zrelih krušaka – Viljem Sarojan,- Lesi se vraća kući – Erih Najt,- Vrelo ljepote (izbor) – Šimo Ešić,

Drama- Dok se dvoje svađaju treći se koristi ( poučni skeč)- Abdulah Sidran,- Hasanaginica (dramatizacija) – Alija Isaković- Tvrdica (odlomak) - J. S. Popović- Kapetan Džon Piplfoks – Dušan Radović

Domaća lektiraTajne djedovog mlina – Bajruzin H. Planjac,Onaj koga nema – Mehmed Đedović,Moja nevidljiva drugarica – Zekerija Tamir,Priče iz Daljine – Refi k Ličina,Pešter – Bisera Suljić,Pjesme iz provincije – Safet Hadrović Vrbički,Pisma sinu Samiru – Rasim Ćelahmetović,Prozori – Redžep Nurović,Darovi (izbor) – Zaim Azemović

Napomena:Prilikom izrade Nastavnoga programa iz književnosti vodilo se računa o estetskim, etičkim i nacionalnim kriterijima u izboru književnih djela i pisaca, pa je zbog toga ponuđen relativno veliki broj tekstova, tako da prilikom izrade globalnih i operativnih nastavnih planova i programa sami nastavnici mogu vršiti određenu selekciju obaveznih književnih tekstova, ali bi bilo poželjno da svi tekstovi budu zastupljeni u čitankama.

KULTURA USMENOGA I PISMENOGA IZRAŽAVANJA

Prepričavanje -stvaralačko prepričavanje, -prepričavanje sažimanjem fabuleRazgovor - Privatni i službeni razgovorČitanje i slušanje ( Izražajno čitanje književnoumjetničkog teksta; govorne vrednote izražajnog čitanja, jačina, boja glasa, dikcija, pauze, logička, gramatička i stilistička interpunkcija u kontekstu izražajnog čitanja); Ostale vrsta čitanja u nastavi: naglas, u sebi, usmjereno, s bilješkama, čitalačke tehnike i stilovi (vježbe čitanja na konkretnim tekstovima –književnoumjetničkim, naučnim, administrativnim, publicističkim i dr.). Čitanje teksta s razumijevanjem; slušati druge učenike i zapažati obilježja dobroga čitanja.


61

Pričanje kao pripovjedačka (narativna) vrsta izražavanja u nastavi ili doživljajuPričanje stvarnog događaja (hronološko i retrospektivno) Pričanje izmišljenog događaja ili doživljaja (hronološko i retrospektivno) Pričanje prema zadanoj slici ili muzici Opisivanje prema predmetu, biću ili pojavi kao osnovici opisa: opis osobe (portret); opis raja (pejzaž); opis zatvorenog prostora (enterijer); opis otvorenog prostora (eksterijer); opis bića ili grupe bića unutar prostora ili pojave. Pravilna primjena deskripcije u vježbama usmenoga i pismenoga izražavanja .Pisanje vlastitih deskriptivnih tekstova i primjena pravilnih opisivačkih postupaka. Pisanje diktata (s obzirom na pravopisne pojave obrađene u 5. razredu). Prepričati tekst poštujući hronološki slijed, jasno i logično povezivanje rečenica izdvajajući važnije dijelove, izraziti vlastiti komentar. Osnovna pravila službenog pismenog obraćanja, razlika između službene i privatne komunikacije; načini oslovljavanja,Savladavanje osnovnih pravopisnih pravila Pravilno pisanje diktiranih tekstova i uočavanje odgovarajućih pravila ili poteškoća u pisanju, kontrolni diktat, diktat sa predusretanjem grešaka, proučeni dikatat, slobodni diktat); Pisanje školskih pismenih zadaća (četiri u toku školske godine)MEDIJSKA KULTURA

Pojmovi:Osnovne vrste medija: štampani i elektronski; Novine, časopisi, strip, radio, televizija, internet (postanak i razvoj) Film (postanak, historijat, fi lmski rodovi i vrste) Teatar - pozorište kao književno-scenska umjetnost: scena, kulisa, pozorišni prostor; Osnovne vrste radijskih i televizijskih emisija, Uloga školske biblioteke u nastavi bosanskog jezika i književnosti Principi katalogizacije knjiga (s posebnim osvrtom na internet) Nastavni sat lektire u školskoj biblioteci

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA

Nastava bosanskog jezika i književnosti može se uspješno realizovati primjenom i kombinovanjem više nastavnih metoda. Radna praksa je pokazala da su dobri rezultati i dostignuća postizani primjenom različitih nastavnih metoda, gdje svaka ima svoju specifi čnu funkciju i kreativnu vrijednost.Tokom nastavnog procesa učenicima treba prezentirati one sadržajne jezičko-literarne vrijednosti koje će im biti potrebne za dalje nivoe školovanja, za sticanje opšte kulture.

Treba motivisati učenike da sami rasuđuju i donose zaključke pri obradi nastavnih jedinica u kontekstu širih programskih sadržaja. Nastavnik treba da upozna i uvažava pedagoško-psihološke sposobnosti učenika i da u radnom procesu upotrebljava odgovarajuće didaktičko-metodičke

ZAUSTAVLJENI PROCES

62

principe. Osobito je značajna didaktička formula da je učenik uvijek u centru obrazovno-radne kreacije, koju nastavnici i ostali pedagoški radnici uspostavljaju primjenjujući afi rmisane metodološke standarde. Tok jezičko-literarne didaktičke komunikacije treba da ima metodički smjer: nastavnik – tekst – učenik ili učenik – tekst – nastavnik. U metodičko-kreativnom kontekstu je i individualna komunikacija: učenik – tekst. Takođe je produktivna i posredna i neposredna komunikacija: izvor, prenosilac, kanal, primalac – cilj. Sem opštih metoda, savremena nastava jezika i književnosti ima i svoje posebne metode. Od mnogih metoda koje se mogu primjenjivati u nastavi bosanskog jezika i književnosti, primjenljive su sljedeće: - metoda čitanja i rada na tekstu (tekst-metoda); - metoda razgovora (dijaloška); - metoda izlaganja i objašnjavanja (monološka); - metoda praktičnog rada (metoda naučnog istraživanja: oblast jezika dijalektologija, prozodijskih osobina lokalnih govora, sakupljanje raznih oblika usmene književnosti, rad na sredstvima medijske tehnologije – spiker, reporter, urednik, lektor, koreograf, glumac, recitator, organizator kulturnih svečanosti); - metoda interaktivnog učenja (simultani kompjuterski CD-programi, internet, auditivna i vizuelna tehnologija, fi lm, pozorište);

- metoda individualniog rada učenika (učenje, istraživanje, prezentiranje individualne poetsko-jezičke kreacije); - metoda rada u grupama (učenje, timsko istraživanje, timsko prezentiranje istraživačkih rezultata, kultura diskusije i dijaloga); - kombinovana metoda (čitanje teksta, razgovor o tekstu, objašnjenje i pokazivanje).

Resurs nastavnih metoda u savrenmenim pedagoško-obrazovnim standardima pruža mogućnosti za širi izbor i primjenu novijih i savremenijih metodoloških varijanata. U realizaciji operativnih sadržaja nastavnik će primjenjivati najproduktivnije metode kojima se stvaraju uslovi za postizanje dostignuća najvišeg stepena.

Oblici (forme) rada

Sem ovdje izloženih metoda, u nastavi bosanskog jezika i književnosti mogu se primjenjivati i razni oblici rada, kao što su:

- individualni rad učenika (formiranje navika za samostalni rad); - rad u grupama (timski rad) i saradnja među grupama (rad na široj temi ili književno-jezičkom projektu);

- rad u parovima i saradnja među parovima (tandem rad); - rad sa svim učenicima (čitanje, slušanje, govor, pisanje);


63

- diferencirani rad (dopunski i dodatni); - specijalni rad sa učenicima posebnih potreba (manja oštećenja vida, sluha, manje govorne smetnje); - debatne forme rada (tribine, okrugli stolovi, rasprave, diskusije, takmičenja u vještini govora, afi rmacija demokratije sa konkretnim primjerima;

- naučno-istraživačke forme rada (tematika, kompozicija, sadržaj, citati i fusnote, razlika između rezimea i recenzije).

- medijske forme rada (TV i radio spiker, konferansije, fotoreporter, izvještavač-dopisnik, sportski izvještač, telefonski razgovor, čitanje internet-tekstova);

- učenje putem raznih igara (kviz, recitali kao kolektivne igre, vještine glume kroz igru, imitacije i komične scenske sekvence, učenje na izletima – skupljanje bionimske leksike, sportske igre).

Svaka didaktička inovacija i inicijativa u nastavnom procesu je korisna, osvježavajuća i privlačna za učenike, a nastavnik treba da ih upućuje na kontinuitet i aktivnosti u učionici, školi i van škole – da čitaju, zapisuju, prikupljaju i sistematizuju leksiku, da opažaju i upoznaju sredinu u kojoj žive, da misle na nezavisan način i da argumentovano afi rmišu svoja mišljenja. Poznati didaktički principi moraju biti cilj svakog oblika nastavne prakse i postizanja dostignuća predviđenih ovim programom.

JEZIK, GRAMATIKA

Kroz ovu nastavnu temu učenici se osposobljavaju za pravilnu usmenu i pismenu komunikaciju standardnim bosanskim jezikom. Postupnošću i selektivnošću učenicima se jezik predstavlja kao sistem gdje se nijedna pojava ne izučava izolovano. Postupnost se obezbjeđuje samim izborom i rasporedom nastavnih sadržaja, a konkretizacija nivoa obrade kroz zahtjeve, zapažanja, uočavanja i dr. Selektivnost se postiže izborom najosnovnijih jezičkih zakonitosti i informacije o njima.

Akcenat se obrađuje kroz stalne vježbe, uz korišćenje audio snimaka.Vježbe za usvajanje znanja iz gramatike do njihove praktične primjene u

novim govornim situacijama proističu iz programskih zahtjeva. Nastava gramatike počinje motivacijom, a završava se saznavanjem i

primjenom određenog gradiva i to uvijek na interesantnim tekstovima i primjerima. Tu veliku ulogu igra učestalo spajanje indukcije i dedukcije, analize i sinteze, prihvatanje teorijskih objašnjenja i praktične primjene.

Pravopis se savlađuje putem vježbanja, elementarnih i složenih, koja se organizuju često i različitim oblicima pismenih vježbi. Ortoepske vježbe treba da budu kraće i češće, da se izvode ne samo u okviru nastave jezika već i kroz nastavu čitanja i jezičke kulture.

ZAUSTAVLJENI PROCES

64

KNJIŽEVNOST

Kroz ovu nastavnu temu učenici se uvode u svijet književnosti; razvijaju se literarne i jezičke sposobnosti, ali se upoznaju i sa ostalim neknjiževnim tekstovima. Lektira je razvrstana na liriku, epiku i dramu kako bi proporcija književnih djela bila odgovarajuća i razložna. Pri obradi tekstova treba primijeniti jedinstvo analitičkih i sintetičkih postupaka. Značajne pojedinosti, elementarne slike, ekspresivna mjesta i stilsko-jezički postupci će se posmatrati i obrađivati u prirodnom sadejstvu sa drugim umjetničkim činiocima. Tumačenje književnog djela treba da bude povezano s rješavanjem problemskih pitanja podstaknutim tekstom i umjetničkim doživljajem. Jezičkostilskim sredstvima treba prići sa doživljajnog stanovišta. Funkcionalni pojmovi se objašnjavaju u toku nastave, a učenici ih spontano usvajaju.

Nastavnikove informacije su vrlo značajne, a moraju biti potpune, sadržajne, konkretne i prilagođene toku i tipu časa. Kako školska lektira, tako i djela koja su predviđena za domaću lektiru interpretiraju se po istoj metodologiji, na osnovu predhodnog čitanja i pripreme učenika na samoradnju. Interpretaciju djela, kao diskusija može biti individualna i u grupama – razvrstana po temama ili drugim književnoumjetničkim kriterijima.

Za uspješanu obradu nastavnih sadržaja iz predmeta Bosanski jezik i književnost najproduktivni je postupak rada na tekstu književnog djela, prilaženje djelu sa umjetničko-jezičkog aspekta. Principom čitanja djela i pripremom za čas, uz asistenciju nastavnika, učenik stiče pravilnu sliku o piscu i vremenu, nastanku djela i društvenim prilikama o kojima pisac govori.

JEZIČKA KULTURA ( usmeno i pismeno izražavanje )

U ovom segmentu jezika treba neprestano imati u vidu osnovni cilj: razvijanje jezičkog mišljenja i jezičke svijesti uočavanjem jezičkih zakonitosti. Nastava će biti očiglednija ako se koriste audio snimci i ako se sluša i analizira snimljeni govor. To se može postići kroz leksičke i morfološke vježbe, semantičke vježbe i na taj način podstaći učenike na literarno stvaralaštvo.

U proučavanju jezika i jezičkih sadržaja (jezika u upotrebi i jezika u književnom djelu) posebna pažnja se posvjećuje osposobljavanju učenika da razumiju fonološke, morfološke, leksičke, sintaksičke i stilske karakteristike, tvorbene modele kao i jezčku polifoniju i slikovitost, jezičku kreaciju, kao i razliku narodnog i standardnog književnog jezika i njegove norme.

MEDIJSKA KULTURA

Očiglednim sredstvima upoznati učenike sa osnovnim vrstama medija; Osnovne aktivnosti su slušanje, zapažanje, upoređivanje, improvizacija.


65


HISTORIJA


ZAUSTAVLJENI PROCES

66

CILJEVI izučavanja nastavnog predmeta historija je kulturni napredak i humanistički razvoj učenika. Cilj nastave historije je da doprinese razumijevanju historijskog prostora i vremena, historijskih procesa i tokova, kao i razvijanju nacionalnog identiteta i duha tolerancije kod učenika.

ZADACI nastave historije su da učenici, uočavajući uzročno-posljedične veze, razumiju historijske procese i tokove, ulogu istaknutih ličnosti u razvoju ljudskog društva i da poznaju nacionalnu i opštu historiju (političku, ekonomsku, društvenu, kulturnu...) kao i historiju susjednih naroda i država.

OPERATIVNI ZADACI:

-razumijevanje pojma prošlosti; -upoznavanje načina i značaja proučavanja prošlosti; -razumijevanje osnovnih odlika prethistorije i starog vijeka; -razumijevanje osnovnih vremenskih odrednica (decenija, vijek, milenijum) -osposobljavanje za korišćenje historijske karte; -sticanje znanja o događajima i ličnostima koje su obilježile epohu starog vijeka; -upoznavanje sa osnovnim odlikama antičke kulture


67

SADRŽAJI PROGRAMA

1. UVOD

PROŠLOST (pojam prošlosti, historijski izvori)VRIJEME (hronologija – računanje vremena)HISTORIJA, NAUKA O PROŠLOSTI (historija kao nauka i kao nastavni predmet; podjela prošlosti; hronološki i geografski okviri starog vijeka)

2. PRETHISTORIJA

OSNOVNE ODLIKE PRETHISTORIJE (postanak čovjeka, život i zanimanja, pronalasci, prethistorijska nalazišta na centralnom Balkanu)

PRETHISTORIJA NA TLU DANAŠNJE SRBIJE I BOSNE I HERCEGOVINE (starije i mlađe kameno doba, metalno doba, prethistorijska nalazišta i vjerske predstave)

SANDŽAČKO PODRUČJE U DOBA PRETHISTORIJE (kameno i metalno doba, arheološka nalazišta u Sandžaku)

3. STARI VIJEK

OSNOVNA OBILJEŽJA STAROG ISTOKA (geografski pojam Starog istoka, najpoznatije države i struktura društva)

KULTURA NARODA STAROG ISTOKA (religija, pismo, nauka, svakodnevni život)

NAJSTARIJI PERIOD GRČKE HISTORIJE (Kritsko, Mikensko i Homersko doba, kolonizacija, mitovi o Minotauru, Ahilu, Odiseju...)

GRČKI POLISI – SPARTA I ATINA (pojam polisa, struktura društva i državno uređenje)

GRČKO-PERSIJSKI RATOVI I PELOPONESKI RAT (uzroci ratova, bitke na Maratonu i u Termopilima, pohod na Siciliju i karakter i posljedice ratova)

GRČKA KULTURA (religija, olimpijske igre i mitologija)

GRČKA KULTURA (umjetnost, nauka i svakodnevni život)

HELENISTIČKA DOBA I NJEGOVA KULTURA (pojam helenizma i njegovi

ZAUSTAVLJENI PROCES

68

helenistički okviri, Aleksandar Veliki, kultura)

POSTANAK RIMA (osnivanje Rima, legenda o Romulu i Remu, struktura društva, hronološki okviri i uređenje Rimske Republike)

RIM –SVJETSKA SILA STAROG VIJEKA (vojska, osvajanja i provincije)

RIM U DOBA CARSTVA (principat, Trajanovi ratovi na Dunavu, dominat, centralni Balkan u antici, antički ostatci na prostoru centralnog Balkana)

RIMSKA KULTURA (religija, umjetnost, nauka i svakodnevni život)

HRIŠĆANSTVO (pojava hrišćanstva, progoni hrišćana, car Konstantin i Milanski edikt)

PAD ZAPADNOG RIMSKOG CARSTVA (početak Velike seobe naroda, podjela carstva i pad Zapadnog rimskog carstva)

ANTIČKO DOBA NA TLU DANAŠNJE SRBIJE I BOSNE I HERCEGOVINE (Iliri na Balkanskom poluostrvu: kulturna baština, religija, država, rimska osvajanja na Balkanu, provincije, uprava, privredne i društvene promjene, proces romanizacije i arheološka nalazišta)

SANDŽAČKO PODRUČJE U ANTIČKO DOBA (stanovništvo, religija, kulturna baština, rimska osvajanja i arheološka nalazišta u Sandžaku)


Nastavni sadržaji predmeta historija u petom razredu učenika uvode u historiju, nauku koja se bavi prošlošću ljudskog društva, u prethistorijski period ljudske civilizacije i period starog vijeka. Preporučeni sadržaji nastavniku ostavljaju mogućnost da korišćenjem različitim pedagoško-didaktičkih metoda i savremenih nastavnih pomagala i učila, učenike postepeno uvodi u historiju kao nauku, prateći razvojnu liniju civilizacije kroz kulturne, privredne i političke djelatnosti ljudi u najstarijim epohama prošlosti. Iako se učenici prvi put susreću sa sistematskim izučavanjem historije, u radu se mogu koristiti njihova znanja o društvenim pojavama i određenim historijskim događajima koja su stekli u prvom ciklusu osnovnog obrazovanja i vaspitanja. Mali fond časova i psihofi zičke mogućnosti učenika zahtijevaju od nastavnika racionalnost pri izboru bitnih činjenica, bez mnogo hronologije i defi nicija historijskih pojmova i socioloških kategorija. Težište nastave historije u petom razredu trebalo bi da bude na razumjevanju antičkog društva i kulture.


69


MUZIČKA KULTURA


ZAUSTAVLJENI PROCES

70

Cilj

- razvijanje intetersovanja za muzikču umjetnost - upoznavanje muzičke tradicije svoga i drugih naroda - razvijanje interesovanja za muziku, muzikalnosti i kreativnosti kod djece;- osposobljavanje za razumijevanje mogućnosti muzičkog izražavanja Zadaci:

- osposobljavanje za razumijevanje muzičkih sposobonosti;- razvijanje osjetljivosti za muzičke vrijednosti;- upoznavanje narodne i umjetničke muzike svoga i drugih naroda;- njegovanje nacionalne muzičke tradicije u cilju očuvanja svog nacionalnog identiteta;- njegovanje sposobonosti za izvodjenje muzike (pjevanjem i sviranjem);- sticanje navike slušanja muzike, podsitcanje doživljaja i osposobljavanje za razumijevanje muzičkih poruka;- razvijanje kritičkog mišljenja;- upoznavanje osnova muzičke pismenosti i izražajnih sredstava muzičke umjetonsti;- upoznavanje zanimanja muzičke struke.

Operativni zadaci

Učenici treba da: -pjevaju pjesme po sluhu, - obrade proste i složene taktove,- pjevaju pjesme solmizacijom,- usvajaju nove elemente muzičke pismenosti,- sviraju na dječijim muzičkim instrumentima,- izvode dječije narodne i umjetničke igre,- improvizuju melodije na zadani tekst,- upoznaju zvuke novih instrumenata,- slušaju vrijedna djela umjetničke i narodne muzike.


71

SADRŽAJ PROGRAMA

Izvođenje muzikea) Pjevanje pjesamab) Sviranje pjesama c) Osnovi muzičke pismenosti

Slušanje muzike Slušanje muzike i drugih vokalno-instrumentalnih djela domaćih i stranih autora kao i narodne muzike svoga i drugih naroda.

Stvaranje muzike Kreiranje pratnje, kreiranje pokreta uz muziku, improvizacija melodija na zadati tekst

Preporučene kompzicije za pjevanje I Himne

1.Državna himna2. Himna škole

II Narodne pjesme i igre 1. Zaplakala stara majka Džafer begova 2. O Jusufe3. Kad pogledam sa bedema 4. Za gradom voda studena 5. Sve su ptice zapjevale6. Narodne bošnjačke tradicionalne igre, nošnja i običaji.

III Dječije pjesme

1. Z. Grgošević - Jež 2. D. Despić - Oglas 3. M. Milojević - Na livadi 4. Pjesma iz Finske - Proljeće u šumi5. Pjesma iz Italije 6. A.Smailović - Uz jutarnju šetnju

IV Sviranje na orfovom ili improvizovanim dječijim insturmentima

1. Višnjičica rod rodila 2. O Jusufe 3. Ded’ poigraj medo

ZAUSTAVLJENI PROCES

72

Preporučene kompzicije za slušanje

Himne1. Državna himna2. Himna Evrope

Narodne pjesme i igre Izbor sandžačkih narodnih pjesama u izvdebi tamburaških i drugih orkestara, vokalnih i vokalno instrumentalnih sastava

Ostale kompozicije i kompozitori J. Jovičić – Vojvođanska svita, Bora Dugić – Čarobna frula, Avdo Smailović –Uz jutranju šetnju, S. Mokranjac – V rukovet, Marko Tajčević – Balkanske igre –izbor, Stevan Hristic – igra iz baleta Ohridska legenda – Grlica, A. Vivalidi – Godišnja doba, A. Dvoržak – Humoreska, Grig - Proljeće , B. Smetana – Proljeće; Sulejman Ćatović – izbor iz Zbirke muzički obrađenih sandžačkih pjesama;


Od ukupno 72 školska časa, sa koliko je muzička kultura zastupljena u petom razredu, nacionalnim muzičkim sadržajima Bošnjaka trebalo bi posvetiti 18 do 20 časova, s tim što nastavnik pored ponuđenih sadržaja, može napraviti i svoj izbor pjesama za slušanje ili za pjevanje.


73


LIKOVNA KULTURA

(peti razred osnovne škole)

ZAUSTAVLJENI PROCES

74

Cilj i zadaci:

Cilj vaspitno-obrazovnog rada u nastavi likovne kulture jeste da podstiče i razvija učenikovo stvaralačko mišljenje i djelovanje u skladu sa demokratskim opredjeljenjem društva i karakterom ovog nastavnog predmeta.

Nastava likovne kulture ima zadatak da:- razvija sposobnost učenika za opažanje oblika, veličina, svjetlina, boja, položaja

oblika u prirodi; - razvija pamćenje, povezivanje opaženih informacija, što čini osnovu za uvođenje

u vizuelno mišljenje; - stvara uslove za razumijevanje prirodnih zakonitosti i društvenih pojava; - stvara uslove da učenici na svakom času u procesu realizacije sadržaja koriste

tehnike i sredstva likovnog - vizuelnog izražavanja; - razvija sposobnosti za prepoznavanje tradicionalne, moderne i savremene

umjetnosti; - razvija učenikove potencijale u oblasti likovnosti i vizuelnosti, te pomaže u

samostalnom izražavanju korišćenjem primjerenih tehnika i sredstava; - razvija ljubav prema vrijednostima izraženim u djelima svih oblika umjetnosti; - razvija kod učenika svijest o potrebi čuvanja i njegovanja likovne kulturne

baštine svoga naroda, kao dijela sopstvenog nacionalnog identiteta;- stvara interesovanja i potrebe za posjećivanjem izložbi, galerija, muzeja i čuvanje

kulturnih dobara; - osjetljivost za likovne i vizuelne vrednosti koje stiču u nastavi, učenici primjenjuju

u radu i životu; - razvija senzibilnosti za lijepo pisanje; - razvija motoričke sposobnosti učenika.

Operativni zadaci:- postupno osposobljavanje za likovno izražavanje upoznavanjem slobodnog

ritmičkog komponovanja, linije, oblika ornamenta, luminoobjekata i kolaža, vizuelnog sporazumijevanja projektovanjem upotrebnih predmeta;

- razvijanje kod učenika sposobnosti oblikovanja, konstruisanja i kombinatorike; - postupno razvijanje psiholoških sposobnosti učenika za vizuelno memorisanje

i predočavanje; - proširivanje saznanja i iskustva učenika u korišćenju sredstava i materijala

likovnog izražavanja i oblikovanja; - upoznavanje osnova arhitekture, urbanizma, dizajna i vizuelnih komunikacija; - omogućavanje učenicima da se lakše uključuju u rad i uticanje na razvijanje

njihovog aktivnog odnosa prema aktuelnim pitanjima zaštite i unaprjeđenja čovjekove prirodne i kulturne sredine.

STRUKTURA:1. Sadržaji programa 2. Kreativnost 3. Mediji


75

SADRŽAJI PROGRAMA

1. SLOBODNO RITMIČKO KOMPONOVANJE (12 časova 6+6) Ritam u strukturama prirodnih i veštačkih materijala (2)Opažanje ritma linija, boja, oblika .Crtanje, slikanje, vajanje; crtački, slikarski, vajarski i ostali potrebni materijali;

didaktička i druga sredstva.

Slobodni ritam linija, boja, mrlja, oblika (2) Apercepcija Crtanje, slikanje, vajanje; crtački, slikarski, vajarski i drugi materijali, didaktička i

druga očigledna sredstva

Spontani ritam bojenih mrlja, linija, oblika (2) Maštovito povezivanje slučajno dobijenih mrlja Slikanje; tempera boje, papiri i drugi slikarski materijali, didaktička i ostala

očigledna sredstva Slobodno ritmičko komponovanje (6 časova vježbanja)

2. LINIJA (20 časova 10+8+2) Automatski način izvlačenja linija i kolažiranje (2) Stvaranje različitih vrijednosti linija Crtanje, kolaž, grafi ka; olovke s mekim grafi tnim uloškom, papiri, pakpapir...

didaktička i ostala očigledna sredstva

Karakter i vrste linija (2) Razvijanje opažanja različitih linija Crtanje; razni crtački materijali i papiri; didaktička i druga očigledna sredstva

Linije u prirodi (2) Razvoj opažanja linija u prirodi Crtanje - olovke, papiri; didaktička sredstva

Linija kao sredstvo za stvaranje različitih modeliteta površina (2) Percepcija Slikanje - tempera boje (crna i bijela), četke, papiri, ostala didaktička i očigledna

sredstva

Linija kao ivica trodimenzionalnog tijela (2) Percepcija Vajanje - glina, glinamol, plastelin i ostala didaktička sredstva

Linija - vježbanje (6) Linija - estetska analiza (2)

ZAUSTAVLJENI PROCES

76

3. OBLIK (22 časa 12+8+2) Priroda i njeni oblici (2) Percepcija Crtanje, slikanje, vajanje, kombinovano; odgovarajuća sredstva i materijali

Karakter i vrsta oblika (2) Percepcija Crtanje, slikanje, vajanje; didaktička i očigledna sredstva

Osnovni površinski oblici (2) Percepcija Crtanje, slikanje, vajanje, kombinovano; odgovarajuća sredstva i materijali

Grupisanje oblika u ravni ili prostoru (2) Percepcija Crtanje, slikanje, vajanje, kombinovano; odgovarajuća sredstva i materijali

Dodirivanje, mimoilaženje, preklapanje, prožimanje, usijecanje (2) Percepcija Crtanje, slikanje, vajanje, grafi ka; odgovarajuća sredstva i materijali

Veličina oblika i međusobni odnos veličina (2) Percepcija Crtanje, slikanje, vajanje; odgovarajuća sredstva i materijali

Oblik (6 časova vježbanja) Estetska analiza (2)

4. ORNAMENT (8 časova 4+4)

Preplet i gustina, preciznost (2) Igra linijama, površinama i oblicima... Slobodan izbor; odgovarajuća sredstva i materijali

Ornament (2) Igra linijama, površinama i oblicima... Slobodan izbor; odgovarajuća sredstva i materijali

Ornament (4 časa vježbanje)

5. SVJETLINSKI OBJEKTI I KOLAŽ (4 časa 2+2) Svjetlinski objekti i kolaž (2) Razvoj mašte Slobodan izbor. Razne providne obojene i neobojene folije Svjetlinski objekti i kolaž. (2 časa vježbanja)


77

6. VIZUELNO SPORAZUMIJEVANJE (4 časa 2+2)

Vizuelno sporazumijevanje (2) Uvođenje učenika u načine vizuelnog sporazumijevanja Fotografi ja, fi lm, televizija, video; odgovarajuća sredstva i materijali

Vizuelno sporazumijevanje (2 časa vježbanja)

7. PREOBLIKOVANJE UPOTREBNIH PREDMETA (6 časova 3+3) Preoblikovanje upotrebnih predmeta (3)Apercepcija i percepcija Crtanje, slikanje, vajanje; odgovarajuća didaktička sredstva Preoblikovanje upotrebnih predmeta (3 časa vježbanja)

ORIJENTACIONI IZBOR LIKOVNIH DJELA I SPOMENIKA KULTURE

I CJELINA: SLOBODNO RITMIČKO KOMPONOVANJE - Predeo, 1961, Stojan Ćelić (1925) - Gravira na stijeni u Vlakomonici - Akrobatkinja, XII vijek prije nove ere - Ranjena lavica iz Ninive, 650. godina prije nove ere - Vaza Dimeni - Niobida na umoru, oko 450-440. godine prije nove ere - Minijatura iz bugarskog rukopisa, VII vijek - Balčak iz Snartemoa, VI vijek - Žena I, 1950-52, Viljem de Kuning (1904)

II CJELINA: LINIJA - Dama u plavom, 1937. Anri Matis (1869-1954) - Uspenje Bogorodice, Sopoćani, oko 1260. godine - Gravira na ploči, X-XII vijek, Kina - Tri mala crnca, Antoan Vato (1684-1721) - Melingen, 1919, Lajonel Gajninger (1871-1956) - Zavesa se diže, 1923, Maks Bekman (1884-1950) - Opsada Jerusalima, XIII vijek - Glava obredne sjekire, IX-X vijek- Kora, arhajski period - Kvočka s pilićima, početak VII vijeka - Proces u svemiru, 1951, Mata Ečauren (1912) - Kompozicija V, 1946, Vols (Alfred Oto Volgang Šule 1913-1951)

III CJELINA: OBLIK - Sjećanje, 1906, Ivan Meštrović (1883-1962)- Novopazarska tvrđava - Stari hamam Isa bega Ishakovića XVI vijek

ZAUSTAVLJENI PROCES

78

- Gazi Husrev-begova medresa u Sarajevu, 1573. godina - Sultan Valide džamija u Sjenici (kupola)- Slikarka sa strelcem, Milena Pavlović-Barili (1909-1945) - Opera u Parizu, 1862-75, Šarl Garnije (1825-1898) - Mikerinos i njegova žena, 2600-2480.godina prije nove ere - Fibula iz Vitaslingena, VII vijek - Šlem iz Vendela, VII vijek - Znak, 1962, Adolf Gotlib (1903) - Diptih sv. Grgura - Epidaurus, oko 350. godine prije nove ere - Dva stražara V, 1960, Lin Čedvik (1914) - Panel 3, 1914, Vasilij Kandinski (1866-1944) - Velika Odaliska, Dominik Engr (1780-1867) - Portret ofi cira, Konstantin Danil (1798-1873) - Konji na pašnjaku, 1649, Pol Poter (1625-1654)

IV CJELINA - Kalež iz Iraka 9. stoljeće - Mozaik s česme u palači El-Hedine - Inicijal iz “Keltskog jevanđelja”, VIII vijek - Krčag iz Hubija u Danskoj - Sv. Pantelejmon, Nerezi, 1164.godina - Husein pašina džamija u Pljevljima

V CJELINA - Vibracija, 1965, Jezus Rafael Soto (1923) - Silberoto, 1967, Hajne Mak (1931) - Spacio-dinamičke skulpture, Nikolas Šefer (1912)

VI CJELINA - Ohola greška, pjesma Vaska Pope (1922) - Ilustracija, Toni Randel - Soko i gepard, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd

VII CJELINA - Pribor za jelo - Kese - Fotografski aparati - Enterijer

NAPOMENA: Prilikom izrade nastavnih planova i za uspješnu realizaciju nastavnih sadržaja, pogotovo onih vezanih za bošnjačku nacionalnu zajednicu, preporučuje se da se koristi LISTA NEPOKRETNIH KULTURNIH DOBARA I SPOMENIKA KULTURE SANDŽAČKIH BOŠNJAKA sačinjena od strane Odbora za kulturu BOŠNJAČKOG NACIONALNOG VIJEĆA 2008. godine, koju nastavnici mogu koristiti i kao izbor motiva za obradu većeg broja nastavnih cjelina.


79


BOSANSKI JEZIK

(prvi razred srednjeg obrazovanja)

ZAUSTAVLJENI PROCES

80

Ciljevi i zadaci

Cilj nastave maternjeg jezika je da kod učenika razvije estetski kriterij za sve ono što je univerzalno vrijedno i dobro i sposobnost za razumijevanje književnih pojava u svetskoj književnoj riznici bez zapostavljanja ili forsiranja pojedinih književnih sadržaja.

Zadaci nastave maternjeg jezika su da:- Učenici razviju sposobnost za samostalnu interpretaciju i istraživanje

književnih djela i nauče da pristupaju stručnoj literaturi o književnosti.- učenici razlikuju književne pravce, epohe, stilska razdoblja, kao i specifi čne

književne pojave. U oblasti književne hronologije učenici treba da znaju vrijeme, stilske osobine, centre, predstavnike, djela i vrste karakteristične za pojedino razdoblje. - učenici upoznaju pravila sastavljanja i stiliziranja tekstova.

- da se kod učenika razvije ljubav prema maternjem jeziku i narodu koji se tim jezikom izražava i ostvaruje svoja kulturna dobra;

- da se kod učenika podstakne želja za spoznavanjem, učenjem i što sigurnijom upotrebom svog jezika, ali i volju da se vlastitim naporima i mogućnostima ta želja ostvaruje kao pozitivan, tolerantan i kulturan odnos prema drugim jezicima i narodima.

SADRŽAJI PROGRAMA

I Knjževnost i lektiraTeorija književnosti Pojam i naziv književnosti; književnost kao umjetnost; književnost i druge umjetnosti; usmena i pisana književnost; uloga književne umjetnosti u društvu; književnost i proučavanja književnosti: teorija, istorija i književna kritika. 1. Vrste umjetnosti 2. Književnost kao umjetnost riječi

3. Nauka i književnost4. Književni rodovi i vrste (osnovni pojmovi)5. Književnoumjetnički tekst, Musa Ćazim Ćatić (izbor) 6. Struktura umjetničkog teksta (izbor)7. Pripovjedački umjetnički tekst (izbor)8. Poezija i stvarnost (izbor)9. Pjesnik, njegov svijet i jezik (izbor) 10.Pripovjedač i pripovijedanje (izbor)11. Svete knjige: Kur’an, Biblija...


81

Književnostilske formacije

Antička književnost

Osnovne informacije o razvoju, vrstama, tematici, predstavnicima i osobenostima antičke grčke i rimske književnosti

1.Uvod u antičku književnost2. Mitska osnova antičke književnosti – najpoznatiji grčki mitovi3. Odlike i podjela epske poezije4. Homer: „Ilijada“ (odlomak)5. Homer: „Odiseja“ (odlomak“6. Odlike i podjela lirike7. Sapfo (izbor)8. Alkej (izbor)9. Pindar (izbor)10. Anakreont (izbor)11. Odlike i vrste drame12. Sofokle: „Antigona“13. Eshil: „Okovani Prometej“ (izbor)14. Aristofan: „Ptice“ (odlomak)15. Odlike i predstavnici rimske književnosti16. Vergilije: „Eneida“ (odlomak)17. Ovidije (izbor)18. Katul (izbor)19. Tibul (izbor)20. Horacije (izbor)21. Plaut: „Tvrdica“ (odlomak)

Stara književnost istočnih naroda

Osnovne informacije o razvoju, vrstama, tematici, predstavnicima i osobenostima književnosti starog vijeka i arapskoj i persijskoj književnosti

1. „Ep o Gilgamešu“2. Firdusi: „Šahnama“, (odlomak „Rustem i Surhab“)3. „Hiljadu i jedna noć“ (izbor)4. Klasici arapske i persijske književnosti (uvod)5. Hajjam: „Rubaije“6. Rumi: „Mesnevija“7. Hafi z: „Divan“8. Sadi: „Đulistan“

ZAUSTAVLJENI PROCES

82

Narodna (usmena) književnost

Poetika usmene književnosti, intenzivnost kolektivnih osjećanja i mišljenja. Proces oblikovanja usmenih tvorevina. Usmeni stvaralac kao predstavnik svoje sredine. Odnos: stvaralac – djelo – slušaoci; identifi kovanje slušaoca sa kazivačem; odgoj usmenim putem, pjevač kao čuvar društvenog, moralnog i nacionalnog identiteta. Istorijsko predanje. Tipologija jednostavnih usmenih oblika. Trajnost vrsta usmene književnosti, njihova osnovna obilježja i razlike u funkciji. Tematski krugovi epske poezije. Junaci kao vaspitni uzori svoje sredine. Narodna poezija kao usmena historija višeg reda u formiranju i trajanju historijske svijesti – sa širim izborom usmene poezije i proze.

1. Podjela i odlike usmene književnosti 2. Epske narodne pjesme – ciklusi3. Banović Strahinja – narodna pjesma4. Bošnjačke epske pjesme 5. Epska pjesma: „Budalina Tale“6. Epska pjesma, Avdo Međedović: „Ženidba Smailagić Mehe“7. Epska pjesma: „Đerzelez Alija, carev mejdandžija“8. Lirska pjesma: iz antologije Saita Orahovca: „Stare narodne pjesme Bošnjaka“

(izbor) 9. Lirske pjesme,(izbor) 10. Sevdalinka (izbor)11. Lirsko-epske vrste12. „Hasanaginica“13. „Smrt Omera i Merime“14. Romansa (izbor)15. Usmena proza (narodna pripovjetka, bajka i basna) - Aiša Soft ić: „Usmena

proza Bošnjaka“, (basne, bajke, novele, šaljive ptiče i anegdote)16. Poslovice i izreke - Ismet Rebronja, Medisa Kolaković: „Budi nešto, da ne

budeš ništa“, (antologija bošnjačkih izrečica iz Sandžaka)

Srednjovjekovna književnost

Počeci slavenske pismenosti. Najstarija slavenska pisma; najstariji spomenici južnoslavenske kulture.

1. Odlike i vrste srednjovjekovne evropske književnosti2. Počeci slavenske pismenosti, južnoslavenska srednjovjekovna literatura3. Bosanska srednjovjekovna književnost4. Zapisi sa stećaka5. Povelja Kulina-bana6. Ostale književne vrste


83

II Jezik

Standardizacija jezika

Jezička standardizacija. Bosanski književni jezik. Književnojezičke varijante. Nestandardni jezički varijeteti. - Zavičajni govor i književni jezik- Riječi iz mog zavičaja ( lokalna leksika – sakupljanje i pravljenje rječnika lokalne leksike) 1. Jezik kao sredstvo sporazumijevanja2. Jezici u svijetu3. Jezička norma i standardizacija4. Jezik i njegova struktura

Fonetika i fonologija

Jezik kao sistem znakova. Fonetika i fonologija. Glasovi i foneme. Slog. Morfologija. Riječi i morfeme. Vrste morfema. Tvorba morfema. Morfofonološke alternacije i njihova uloga u promjeni i tvorbi riječi.1. Fonetsko – fonološki nivo2. Nastanak i dioba glasova3. Jednačenje suglasnika po zvučnosti i mjestu tvorbe4. Gubljenje suglasnika i palatalizacije5. Jotovanje6. Alternacije ije/ je/ i/e

Ortoepija i ortografi ja

Akcenatski sistem bosanskog književnog jezika ( i njegovo obilježavanje). Služenje riječnikom za utvrđivanje pravilnog akcenta. 1. Ortoepija i ortografi ja2. Akcenat i postakcenatske dužine3. Akcenatske vježbe

Pravopis

Osnovni principi pravopisa bosanskog književnog jezika. Pravopisi i pravopisni priručnici.1. Pravopisne odredbe pisanja h i j2. Pravopisne odredbe pisanja č,ć,dž i đ3. Pravopisni znaci

ZAUSTAVLJENI PROCES

84

4. Tačka5. Zarez6. Tačka – zarez7. Upitnik8. Uzvičnik9. Tri tačke10. Pisanje velikog i malog slova11. Sastavljeno i rastavljeno pisanje12. Apostrof, crta, crtica13. Dvotačka, geminacija i kosa crta14. Navodnici i polunavodnici

Historija jezika 1. Historija jezika do kraja 15. stoljeća

Jezik u upotrebi

Artikulacija glasova, jačina, visina, boja glasa. Izražajno kazivanje napamet naučenih kraćih proznih i dijaloških tekstova. Korišćenje zvučnih zapisa u podsticanju, procjeni i snimanju izražajnog čitanja, kazivanja i recitovanja. Stilske vježbe. Domaći pismeni zadaci.

1. Tipovi vezanog teksta2. Domaće pismene vježbe 3. Izrada pismenog zadatka 4. Govorne vježbe 5. Izražajno kazivanje napamet naučenih kraćih proznih i dijaloških

tekstova 6. Rečenica kao komunikaciona i gramatička jedinica7. Lančana i paralelna veza rečenica u tekstu8. Morfemsko – morfološki nivo


Budući da u odgojno – obrazovnom sistemu jezik i književnost imaju primarnu ulogu, njegovanje jezika je od najvećeg značaja u razvoju kulture jednog naroda. Kao nastavni predmet jezik se, s toga, ne proučava da bi sam sebi bio svrha, nego kao predmet koji pomaže u cjelokupnom razvoju i obrazovnom procesu učenika. Nastavom bosanskog jezika i književnosti učenike osposobljavamo za komunikaciju bez koje ne mogu spoznati ni sebe, ni svijet oko sebe. Ta im komunikacija opet, omogućava da pristupe nacionalnoj i svjetskoj kulturi putem govorne i pisane riječi. Potpunije ovladavanje tim komunikacijskim sredstvom čini učenike sigurnijim primaocima odgojnih poruka. Istovremeno kod učenika razvijamo ljubav prema


85

jeziku i narodu koji se tim jezikom izražava i ostvaruje svoja kulturna dobra; podstičemo želju za spoznavanjem, učenjem i što sigurnijom upotrebom tog jezika, ali i volju da se vlastitim naporima i mogućnostima ta želja ostvaruje kao pozitivan, tolerantan i kulturan odnos prema drugim jezicima i narodima. Nastava jezika treba da se izvodi u najužoj povezanosti s književnim tekstom. Ona ima svoj sadržaj, svoje metode i svoj cilj, spaja misaone, osećajne, funkcionalne i estetske momente jer je jezik, kao najsavršenije sredstvo sporazumijevanja, vezan za misao, pa su mišljenje i jezik u stalnom jedinstvu. Promatranjem tekstova u pismenom ili usmenom emitiranju, učenici zapažaju jezičke činjenice i njihova obilježja, razvijaju logičko zaključivanje i apstraktno mišljenje, nužno za spoznaju jezičkih zakona i pravila, odnosno lingvističko mišljenje, koje učeniku omogućava razlikovanje nelingvističkih od lingvističkih pojava u upotrebi jezika (npr. prepoznavanje logičkog sadržajnog, semantičkog, sintaksičkog, obavještajnog plana rečenice). Sve to nužno uključuje stjecanje znanja o jeziku uopće, odnosno osnove opće lingvistike i osnove znanosti o našem jeziku, tj. fonetiku, fonologiju, morfologiju, tvorbu riječi, sintaksu, leksiku, stilistiku, ortografi ju, ortoepiju, dijalekte i historiju jezika. Usmeno i pismeno izražavanje u okviru našeg standardnog jezika zauzima, nesumnjivo, važnu ulogu. Konkretan doprinos jednog i drugog vida izraza, koji stoje u neraskidivoj vezi, ogleda se u osposobljavanju učenika za pravilnu usmenu i pismenu komunikaciju standardnim jezikom, u razvijanju kulture njihovog izražavanja, jezičkog mišljenja i svijesti o višestrukom značaju i ulozi jezika. Iako je na prvom mjestu osposobljavanje učenika za pravilnu upotrebu standardnog jezika, među zadacima nastave našeg predmeta je i to da se učenici, u određenoj mjeri, upoznaju sa svim oblicima našeg jezika. Učenike valja upoznati sa pravilima sastavljanja i stiliziranja tekstova, tj. opskrbiti ih znanjem o teoriji sastavljanja (vrste tekstova), tekstovnoj lingvistici (nadrečenično jedinstvo teksta), stlistici (poetska i lingvistička stilistika, funkcionalni stilovi) i retorici (osnove govorništva). Sve vrste govornih i pismenih vježbi su u funkciji pouzdanog jezičkog ispoljavanja. Zato punu praktičnu prikladnost imaju gramatičke, akcenatske, ortoepske, dikcijske, leksičke, semantičke, pravopisne i stilske vježbe; opisivanje, pripovijedanje, raspravljanje itd. Programskim sadržajima iz područja jezika u upotrebi, omogućeno je da se integrirano pristupi jezičkim i književnim sadržajima, da se uspostavi korelacija. Osnov ove korelacije je vezani tekst. Ove vježbe i oblici rada osposobljavaju učenike da se uspješno koriste svim komunikacionim ulogama, da izgrađuju svijest o jeziku, njegovoj funkciji i ljepoti, te da budu govornici, slušaoci, čitaoci i kreativci na polju pisane riječi. S obzirom na mnoštvo autora i naslova, u želji da se učenicima olakša stjecanje znanja, predlažemo jezgrovite panoramne preglede pojedinih književnih razdoblja i njihovih predstavnika, gdje god je to opravdano, da bi ostalo vremena za velike pisce i značajne teme općenito. Nastavnik se mora truditi da kod učenika izgradi čitalačke navike i da ih motivira da kao aktivni čitaoci pročitaju bar glavninu planiranog književnog fonda.

ZAUSTAVLJENI PROCES

86


HISTORIJA



87

Cilj i zadaci:

Cilj nastave historije je da učenici ovladaju znanjima o razvoju ljudskog društva od najstarijih vremena do savremenog doba, kako bi u sklopu nastave ostalih predmeta to doprinijelo razvoju njihove stvralačke ličnosti. Takođe su ciljevi izučavanja ovog nastavnog predmeta kulturni napredak i humanistički razvoj učenikove ličnosti, da doprinese razumijevanju historijskog prostora i vremena, historijskih procesa i tokova, kao i razvijanju nacionalnog identiteta i duha tolerancije kod učenika.

Zаdаci nаstаve historije su dа učenici:

- ovlаdаju znаnjimа o historijskim pojаvаmа i procesimа nа sаdržаjimа o prošlosti ljudskog društvа i prošlosti naših naroda;

- rаzvijаju kritičku historijsku svijest i historijsko mišljenje kаo osnovu nаučnog shvаtаnjа rаzvojа ljudskog društvа;

- njeguju pаtriotsko osjećаnje nа slobodаrskim trаdicijаmа naših naroda, vаspitаvаjući se u duhu tolerancije i međusobnog uvаžаvаnjа;

- uočavajući uzročno-posljedične veze, razumiju historijske procese i tokove, ulogu istaknutih ličnosti u razvoju ljudskog društva i da poznaju nacionalnu i opštu historiju (političku, ekonomsku, društvenu, kulturnu...) kao i historiju susjednih naroda i država.

- uz pomoć istinitog tumačenja historijskih događaja, usvoje etičke norme i poglede na život, te pri tome izgrade duh otvoren za razumijevanje različitih kultura i načina života.

Operativni zadaci:

-razumijevanje pojma prošlosti; -upoznavanje načina i značaja proučavanja prošlosti; -razumijevanje osnovnih odlika predhistorije i starog vijeka; -razumijevanje osnovnih vremenskih odrednica (decenija, vijek, milenijum) -osposobljavanje za korišćenje historijske karte; -sticanje znanja o događajima i ličnostima koje su obilježile epohu starog vijeka; -upoznavanje sa osnovnim odlikama antičke kulture.

ZAUSTAVLJENI PROCES

88

SADRŽAJI PROGRAMA

(Za gimnazije)

UVOD U HISTORIJU

- HISTORIJA – NAUKA O PROŠLOSTI LJUDSKOG DRUŠTVA Defi nicija historije

Zadatak historije kao nauke i kao nastavnog predmeta Historijski izvori Historijske institucije Odnos historije prema drugim društvenim naukama Historijska nauka i pomoćne historijske nauke Računanje vremena Periodizacija historije

PRETHISTORIJA

- DUGO PUTOVANJE KROZ PRETHISTORIJUPostanak i razvoj čovjekaStarije kameno doba – paleolitSrednje kameno doba – mezolit Mlađe kameno doba – neolitMetalno doba – bakarno, brončano i željezno dobaDruštveni odnosi u predhistorijiVjerske predstave prvobitnih ljudiUmjetničko stvaralaštvoIndoevropske seobe

- PRETHISTORIJA NA TLU SRBIJE I BOSNE I HERCEGOVINEPaleolit i mezolit na tlu Srbije i Bosne i HercegovineNeolit ili mlađe kameno dobaEneolit – bakarno doba ili kasni neolit

- PRETHISTORIJA NA TLU SANDŽAKAPaleolit i mezolit na tlu SandžakaNeolit ili mlađe kameno dobaMetalno dobaArheološka nalazišta u Sandžaku


89

CIVILIZACIJE STAROG ISTOKA- MESOPOTAMIJA (Geografski položaj, Sumer, Akad, Novosumersko

razdoblje – treća dinastije iz Ura, Babilonsko razdoblje)- ASIRSKO CARSTVO- EGIPAT (Zemlja, ujedinjenje Egipta. život po pravilima rijeke, Staro

Carstvo, Srednje Carstvo, Novo Carstvo, državno uređenje i društvene prilike, Kasno ili Saitsko Carstvo i konačan pad Egipta, religija i mitologija, kulturna dostignuća)

- HETITI- PERSIJA- JEVREJI I NJIHOVE DRŽAVE- FENIKIJA- INDIJA- KINA

STARA GRČKA- KRITSKO-MINOJSKA KULTURA (Minojska civilizacija, palača-dvorac u

Knososu, minojska religija)- MIKENSKI PERIOD I TROJANSKI RAT- HISTORIJA HELADE OD XII DO VIII STOLJEĆA PRIJE N.E.

(Doseljavanje Doraca, homersko doba, nastajanje polisa, grčka kolonizacija (750-550), Grci na Jadranu)

- SPARTA (društveno i državno uređenje, spartanski odgoj, širenje spartanske države)

- ATENA (ujedinjenje Atike, društveno i državno uređenje, Drakonovi zakoni, Solonove reforme, Pizistratova tiranija, Klistenove reforme)

- GRČKO-PERSIJSKI RATOVI (Jonski ustanak, sukobi u Evropi, atenska hegemonija, Periklovo doba i procvat atenske demokratije)

- PELOPONESKI RAT (uzrok Peloponeskog rata, Arhidamov rat, sicilijska ekspedicija, završetak rata)

- RELIGIJA, KULTURA I UMJETNOST ANTIČKIH GRKA (grčka božanstva, heroji i fantastična bića, proročišta, vjerske svečanosti, Olimpijske igre, književnost i naučna dostignuća, fi lozofi ja, grčka historiografi ja, umjetnost – arhitektura, vajarstvo i slikarstvo)

- MAKEDONIJA (spartanska hegemonija, tebanska hegemonija, uspon Makedonije, osvajanja Aleksandra Velikog, Aleksandrovi nasljednici)

- HELENISTIČKI SVIJET (pojam helinizma, religija, umjetnost, društvene i prirodne nauke)

STARI RIM

- RIM U DOBA KRALJEVA (narodi Apeninskog poluostrva, osnivanje Rima, doba Kraljevstva, Rimljani i Etrurci)

- DOBA REPUBLIKE (borba patricija i plebejaca, državno uređenje Rimske Republike, osvajanje Apeninskog poluotoka – Italije, Rim – gospodar

ZAUSTAVLJENI PROCES

90

Italije, kultura i religija)- ŠIRENJE RIMA VAN ITALIJE (Punski ratovi, Makedonski ratovi, Sirijski

rat, provincije)- KRIZA RIMSKE REPUBLIKE (agrarna kriza, reforme braće Grah,

građanski ratovi – borba optimata i populara, rimski robovi i njihovi ustanci, Spartakov ustanak)

- PRVI I DRUGI TRIJUMVIRAT (Prvi trijumvirat – nastavak građanskog rata, Drugi trijumvirat – propast republike)

- RIMSKA KULTURA U DOBA REPUBLIKE (religija, književnost, besjedništvo, historiografi ja, likovne umjetnosti)

- AVGUSTOV PRINCIPAT (osnivanje principata, Avgustova spoljna politika, kultura Avgustovog doba)

- DOBA PRINCIPATA (spoljna politika Rima u I vijeku n.e., Trajanovi ratovi, odbrana granica, država i društvo u doba principata, unutrašnji nemiri u doba principata,

- DOBA DOMINATA ( dominat, kolonat, tetrarhija, poreska reforma, edikt o cijenama, nova prijestolnica)

- RIMSKA KULTURA U DOBA CARSTVA (religija, historiografi ja, prirodne nauke, društvene nauke: književnost, fi lozofi ja, pravo, likovne umjetnosti: arhitektura, vajarstvo i slikarstvo)

- HRIŠĆANSTVO (pojava hrišćanstva, progoni hrišćana, pobjeda hrišćanstva)

- KRAJ ANTIČKOG SVIJETA (seoba naroda - Goti, podjela Carstva, Huni, pad Zapadnog Rimskog Carstva, Justinijanova obnova Rimskog Carstva)

- PROSTOR BOSNE I HERCEGOVINE U ANTICI (Ilirski narodi i Rimska osvajanja, Ustanci – Panonski ustanak ili ustanak Batona, romanizacija i urbanizacija, religija i kultovi, kršćanstvo provincije Dalmacije)

- SANDŽAČKO PODRUČJE U ANTICI (stanovništvo, rimska osvajanja, religija i kulturna baština, arheološka nalazišta u Sandžaku)


91

PRVI RAZRED SREDNJIH STRUCNIH SKOLA(2 časa nedjeljno, ukupno 72 časa)

SADRZAJ PROGRAMA(nastavne teme)

UVOD :

-HISTORIJA KAO NAUKA

-PRETHISTORIJA

-PRETHISTORIJA NA TLU DANASNJE BIH

-PRETHISTORIJA NA TLU DANASNJEG SANDZAKA

-STARI VIJEK I ISTOCNE CIVILIZACIJE

-STARI VIJEK I ANTICKE DRZAVE

-SREDNJI VIJEK

-NASI NARODI U SREDNJEM VIJEKU

-NASI NARODI I SUSJEDI POD OSMANLIJSKOM VLASCU (XVI –XVIII)

-NOVI VIJEK

-JUZNOSLOVENSKE ZEMLJE POD VLASCU HABZBURGA I MLECANA

Napomena: Za srednje sručne skole ponuđene su samo nastavne teme jer su ciljevi i zadaci kao i način ostvarivanja programa isti kao za gimnazije. Nastavnici ih mogu upotrebiti za izradu svog nastavnog plana.


Preporučeni sadržaji korišćenjem različitih pedagoško-didaktičkih metoda i savremenih nastavnih pomagala i učila, daju mogućnost da se učenik uvode u historiju kao nauku, prateći razvojnu liniju civilizacije kroz kulturne, privredne i političke djelatnosti ljudi u najstarijim epohama prošlosti. Ako se racionalno izvrši izbor bitnih činjenica, postavljeni ciljevi u nastavi ovog predmeta dovešće do željenih ishoda.

ZAUSTAVLJENI PROCES

92


MUZIČKA KULTURA



93

Cilj i zadaci:

Cilj nastave predmeta muzička kultura (umjetnost) je da podsticanjem, stvaranjem i daljim njegovanjem interesovanja, navika i potreba za slušanjem vrijednih muzičkih ostvarenja razvija kod učenika ljubav prema muzičkoj umjetnosti, doprinese njihovom estetskom i humanom razvoju i podizanju nivoa njihove muzičke i opšte kulture.

Zadaci nastave muzičke umjetnosti su da:

- upozna učenike sa izražajnim sredstvima muzičke umjetnosti i osobenostima osnovnih muzičkih stilova i žanrova;

-upozna učenike, kroz slušanje muzike, sa najvrjednijim djelima razliitih stilova i oblika;

- omogući učenicima da usvoje i prošire osnovne muzičko-teorijske pojmove historijskim redom;

- stvori i razvije navike kod učenika da slušaju vrijedna muzička djela, prate muzički život i izgrađuju pozitivan stav prema muzičkoj umjetnosti;

- bogati i oplemenjuje emocionalni život učenika i razvije sposobnosti za procjenu umjetničke vrijednosti;

- njeguje horsko i orkestarsko muziciranje u školi kroz različie muzičke sekcije;- prezntiranjem muzičkih tradicija različitih naroda, s posebnim naglaskom na

sopstvenu nacionalnu muzičku tradiciju, doprinese da se kod učenika formiraju stavovi, uvjerenja i sistem vrijdnosti koji će doprinijeti razvoju ličnog i nacionalnog identiteta;

- slušanjem, pjevanjem i sviranjem poznatih primjera bošnjačke muzičke tradicije (sevdalinki, ilahija i kasida) razvije svijest kod učenika o potrebi njegovanja, očuvanja i unaprjeđivanja sopstvene nacionalne muzičke tradicije kao dijela opšte kulturne tradicije i svjetske kulturne baštine;

Sadrdržaji programa

- Muzika u doba prvobitne društvene zajednice (1 čas) Korijeni muzike i njena prvobitna uloga;

- Muzička umjetnost starog vijeka (1 čas) Muzika starih civilizacija: Grčke, Rima, Egipta, Indijska muzika…

- Muzika srednjeg vijeka (1+1čas) Srednjovjekovna muzika, gregorijanski koral, vizantijsko i višeglasno pjevanje (duhovna i svjetovna muzika)

- Muzika renesanse (3+1 čas) Odlike muzike renesanse: svjetovna, duhovna i višeglasna-motet i misa –

ZAUSTAVLJENI PROCES

94

Orlando di Laso i DJ.P. Palestrina; instrumentalna muzika renesanse;

- Duhovna muzika Bošnjaka: ilahije i kaside, slušanje (1 čas). - Narodna muzička tradicija Bošnjaka u Sandžaku u doba renesanse (selo-grad) vokalna tehnika, dugi i kratki napjev u gradu; karakteristični oblici dјеčijeg stvaralaštva: brojalice, uspavanke; svatovske pjesme (selo i grad); koledarske pjesme (selo)…

- Muzika baroka i rokokoa (3+1 čas)

- Pojava opere, njen razvoj i predstavnici u 17-tom vijeku. Razvoj instrumentalne i vokalnoinstrumentalne muzike i oblika. Predstavnici: Koreli, Vivaldi; oblici: fuga, sonata, koncert, svita; Kasni Barok -Hendl i Bah.

- Razvoj opera u 18-tom vijeku (1čas) Komična i ozbiljna opera - rađanje коmične opera (Pergolezi: “Služavka gospodarica”), K.W.Gluk i reforma opera.

- Muzika predklasike i klasike (6+2 časa)Razvoj sonate i simfonije. Najistaknutiji predstavnici klasike - Hajdn, Mocart

i Betoven. Primjeri za slušanje:- Hajdn - simfonija sa udarcem timpana II-stav; Londonska simfonija D-dur

br.104 I-stav;- Mocart - “Mala noćna muzika”, neka od arija iz Figarove ženidbe;- Betoven – “Mjesečeva sonata” - cis-moll, 9.simf IV-stav, Oda radosti;

- Tradicionalni instrumenti bošnjaka u Sandzaku i Bosni u periodu klasicizma: idiofoni i membranofoni instrumenti: drombilje, bubanj, bubnjić, talambas, bubanj na đerdinu; aerofoni instrumenti: jednojka, dvojnice, diple, zurna; kordofoni (lirica, karaduzen, šargija, saz). Opisi instrumenata i zastupljenost.

- Romantizam u muzici (6+2 časa) Opštе obilježje romantizma u muzici. Solo pјesma, klavirska minijatura, programska muzika. Slušanje pojedinih djela romantičara: Šubert, Šuman, Mendelson, Berlioz, List, Brams, Šopen, Grig i dr.

- Opera, opereta i balet u 19. vijeku (5+1 čas) Razvoj opere u Italiji: Rosini, Belini, Doniceti, Verdi; u Njemačkoj: Veber, Vagner i u Francuskoj: Guno, Bize, Delib. Razvoj operete: Ofenbah, Štraus. Primjeri za slušanje: Rosini uvertira i arija Figara iz opera “Seviljski berberin”; Verdi: hor jevreja iz opere ”Nabuko”; Veber: uvertira za operu “Čarobni strijelac”; Bize: Habanera i arija toreadora iz opere “Karmen”.

- Narodna muzička tradicija - Bošnjaka (2 čas)


95

Sevdalinka kao deo kulturne baštine Bošnjaka, porijeklo, razvoj i karakteristike sevdalinke (ljubav,emocije,); muzička pratnja uz pjevanje sevdalinki: saz - kasnije harmonika i orkestar. Najznačajniji izvodjači: Hamdija Šahinpašić – sakupljač i izvođač sandžačkih sevdalinki, Himzo Polovina, Safet Isović, Nedžаd Salković, Zehra Deović i dr; primjeri za slušanje: S. Isović: Srebren ibrik, N.Salković: Mujo Đoga po mejdanu voda, Zaplakala Šećer Đula, Po Taslidži pala magla, izbor iz antologije Hamdije Šahinpašića.


U programu nastave muzičke kulture za prvi razred srednjih škola, pogotovo gimnazija, istaknuto mjesto ima sticanje znanja o muzici, koje se ostvaruje praćenjem njenog razvoja u različitim epohama. Predviđeni cilj ostvaruje se obradom tema značajnih za razumijevanje uloge muzike u društvu, upoznavanjem muzičkih izražajnih sredstava, žanrova i oblika, kao i istaknutih stvaralaca i izvodjača na reprezentativnim primjerima uz slušanje i kad god je to moguće aktivno muziciranje (pjevanje i sviranje) muzičkih djela.

Osnovni princip u ostvarivanju ciljeva i zadataka nastave muzičke kulture jeste aktivno učešće učenika na času. U tom procesu neophodno je na jednom času obuhvatiti različita područja iz programa predviđenog za taj razred i kombinovati različite metode i oblike rada u nastavi.

Za učenike koji su posebno dodatno motivisani za saznavanje, učenje i proširivanje znanja u oblasti muzičke umjetnosti, kao i za sviranje na pojedinim instrumentima, preporučuje se dodatni rad kroz organizovanje muzičkih sekcija, pri čemu se mogu oformiti posebne grupe za njegovanje tradicionalne nacionalne muzike ( za Bošnjake naprimjer, za njegovanje sevdalinke, posebno one nastale na tlu nekadašnjeg Sandžaka, pri čemu treba iskoristiti bogatu muzičku ostavštinu Hamdije šahinpašića), ili za izvođenje ilahija, ili formiranje grupe za sviranje na sazu, itd)

ZAUSTAVLJENI PROCES

96


LIKOVNA KULTURA



97

LIKOVNA KULTURA(za gimnazije i srednje stručne škole)

Cilj i zadaci

Cilj obrazovanja u likovnoj umjetnosti je otkrivanje svih raspoloživih mogućnosti kod učenika za likovno izražavanje, osposobljavanje za razumijevanje likovnih djela, kao i oplemenjivanje ličnosti učenika u skladu s društvenom, humanističkom i stručnom orijentacijom.

Zadaci nastave likovne umjetnosti su da:- uvodi učenika u svijet vijrednosti stvaralačkog mišljenja kroz problemske

zadatke u praktičnom i teoretskom radu;- uputi učenika da shvati umjetničko djelo u okviru društveno-historijskih

uslova;- osposobi učenika da stečena praktična i teoretska znanja primijeni u budućim

zanimanjima;- upozna učenika s likovnim zakonitostima kroz samostalna likovna ostvarenja;- uvede učenika u svijet opažanja i doživljavanja likovnih djela i uputi ga da se

kritički odnosi prema vlastitim i tuđim likovnim djelima;- razvija lični odnos učenika prema slikarskim, grafi čkim, vajarskim i

arhitektonskim ostvarenjima, kao i ostvarenjima primijenjenih umjetnosti i dizajna;- upozna učenika s osnovnim odlikama i razvojem umjetnosti u društveno-

historijskim razdobljima u nas i u svetu;- omogući svestrani razvoj učenikove ličnosti, kako emocionalno-doživljajnih

tako i intelektualno-kreativnih sposobnosti;- razvija potrebe i smisao za samostalno stvaranje obrazovanja i doživljavanja

umjetničkih djela u uslovima slobodnog izražavanja stvaralačkih mogućnosti pojedinca u našem društvu;

- uputi učenika da tumači umjetnost na naučnim osnovama kako bi doprinosio oplemenjivanju međuljudskih odnosa;

- izgradi shvatanje kod učenika da isticanje univerzalnosti likovnog jezika utiče na ukidanje jezičkih, nacionalnih i rasnih razdvajanja;

- upozna učenika s likovnim naslijeđem svoje zemlje, svoga grada (mjesta) i svoga zavičaja, kako bi se razvijala svijest o potrebi negovanja kulturnih tekovina kao jednog od činilaca sopstvenog nacionalnog identiteta;

- izgradi shvatanja kod učenika da bavljenje likovnim umjetnostima treba da postane navika neophodna za razvoj cjelovite ličnosti.

ZAUSTAVLJENI PROCES

98

I razred (društveno-jezički tip)

(1 čas nedjeljno, 36 časova godišnje)

SADRŽAJI PROGRAMA

I CJELINA (12 časova)

1. OPŠTI DIODefi nicija umjetnosti. Umjetnost u prostoru i vremenu. Umjetnost i društvo.

1.1. SAMOSTALNO LIKOVNO IZRAŽAVANJEOblik: Konstrukcija i proporcija. Komponovanje slobodno obrazovanim

uprošćenim oblicima na zadatim formatima. Utvrđivanje (vizitiranjem) i predstavljanje proporcija posmatranog predmeta u različitim položajima, komponovanje u iste formate. Predstavljanje predmeta posmatranog iz istog ugla, komponovanje u različite formate.

Trodimenzionalno oblikovanje (vajanje). Slobodno komponovanje. Predstavljanje osnovnih karakteristika (mjere, pokret) posmatranog ili slobodno odabranog motiva.

1.2. LIKOVNA DJELA I SPOMENICI KULTUREPojava umjetničkog stvaranja. Epohe u umjetnosti prahistorije. Karakter

prahistorijske umjetnosti. Tipična ostvarenja arhitekture, skulpture, slikarstva (Stounhendž, Vilendorska Venera, Altamira). Prahistorijska umjetnost: Paleolit (Badanj), Mezolit (Lepenski vir), Neolit (Vinča, Predionica, Butmir). Metalno doba.

2. OPAŽANJA I PREDSTAVLJANJE

3. MEDIJI: Crtanje, slikanje, vajanje, grafi ka i umjetnička djela i spomenici kulture

4. SREDSTVA: likovno-tehnička i didaktičko-metodička

II CJELINA (23 časa)

1. OPŠTI DIOVrste likovnih i primijenjenih umjetnosti. Prostor. Perspektiva (inverzna,

linearna, vazdušna).


99

1.1. SAMOSTALNO LIKOVNO IZRAŽAVANJEOblik. Rad po prirodi (crtanje). Prostor. Linearna perspektiva. Predstavljanje

jednostavnih pravougaonih predmeta. Predstavljanje djela unutrašnjeg ili spoljašnjeg prostora. Vazdušna perspektiva. Prostor. Rad po prirodi (crtanje). Linija, šrafura (grafi ka - priprema, izvođenje, štampanje).

1.2. LIKOVNA DJELA I SPOMENICI KULTUREIdejne osnove grčke civilizacije i umjetnosti. Utjecaji prethodnih civilizacija

(Egipat, Krit, Mikena). Tri razdoblja u razvitku. Najznačajniji spomenici i umjetnici. Slikarstvo vaza. Historijski značaj grčke umjetnosti.

Grčki spomenici. Arhitektura (Herakleja, Linkestis, Stobi). Skulptura i djela primijenjenih umjetnosti u muzejima naše zemlje i regiona.

Umjetnost starog Rima. Nove pojave u arhitekturi i skulpturi (Panteon, bazilike; portreti, historijski reljefi . Slikarstvo (Pompeji). Značaj rimske civilizacije za kasniju umjetnost Zapada. Rimske urbane cjeline (Emona, Salona, Sirmijum, Viminacijum). Arhitektura (Dioklecijanova palata, Romulijana, Gamzigrad). Skulptura (portreti Konstantina, sarkofazi iz Salone). Mozaici (Risan, Romulijana). Slikarstvo grobnica (Bečka, Viminacijum).

2. OPAŽANJE I PREDSTAVLJANJE

3. MEDIJI: Crtanje, slikanje, vajanje, grafi ka, umjetnička djela, power-point (prezentacije), fi lm i dr.

4. SREDSTVA: likovno-tehnička i didaktičko-metodička.

ZAUSTAVLJENI PROCES

100

I razred(za opšti i prirodno-matematički tip gimnazije)

(1 čas nedjeljno, 36 časova godišnje)

SADRŽAJI PROGRAMA

I CJELINA (12 časova)

1. OPŠTI DIODefi nicija umjetnosti. Umjetnost u prostoru i vremenu. Umjetnost i društvo.

1.1. SAMOSTALNO LIKOVNO IZRAŽAVANJEOblik: Konstrukcija i proporcija. Komponovanje slobodno obrazovanim

uprošćenim oblicima na zadatim formatima. Utvrđivanje (viziranjem) i predstavljanje proporcija posmatranog predmeta u različitim položajima, komponovanje u iste formate. Predstavljanje predmeta posmatranog iz istog ugla, komponovanje u različite formate.

Trodimenzionalno oblikovanje (vajanje). Slobodno komponovanje. Predstavljanje osnovnih karakteristika (mjere, pokret) posmatranog ili slobodno odabranog motiva.

1.2. LIKOVNA DJELA I SPOMENICI KULTUREPojava umjetničkog stvaranja. Epohe u umjetnosti prahistorije. Karakter

prahistorijske umjetnosti. Tipična ostvarenja arhitekture, skulpture, slikarstva (Stounhendž, Vilendorfska Venera, Altamira). Prahistorijska umjetnost: paleolit (Badanj), mezolit (Lepenski vir), neolit (Vinča, Butmir).

Civilizacija starog Egipta. Arhitektura: mastabe, piramide, hramovi. Osobenosti skulpture: portret. Bojeni narativni reljef. Primijenjena umjetnost.

Civilizacije u predjelu Tigra i Eufrata. Umjetnost Sumera, Babilonaca, Asiraca i Persijanaca.

Idejne osnove grčke civilizacije i umjetnosti i njihov značaj. Utjecaji prethodnih civilizacija (Egipat, Krit, Mikena).

Počeci grčke umjetnosti. Arhajsko razdoblje. Grčka umjetnost klasičnog razdoblja. Dorski, jonski i korintski stil u arhitekturi. Helenističko razdoblje - glavni spomenici i umjetnici.

Grčki spomenici. Arhitektura (Herakleja, Linkestis, Stobi).Umjetnost starog Rima i njen značaj za kasniju umjetnost. Nove pojave u

arhitekturi i skulpturi (Panteon) bazilike; portreti, historijski reljefi . Slikarstvo (Pompeji). Rimske urbane cjeline na prostoru naše zemlje i regiona (Salona, Sirmijum). Arhitektura (Dioklecijanova palata, Romulijana). Skulptura (portret Konstantina, sarkofazi iz Salone). Mozaici (Risan, Romulijana).


101

2. OPAŽANJE I PREDSTAVLJANJE I UOPŠTAVANJE

3. MEDIJI: crtanje, slikanje, vajanje, historija umjetnosti.

4. SREDSTVA: likovno-tehnička i didaktička.

II CJELINA (23 časa)

1. OPŠTI DIOVrste likovnih i primijenjenih umjetnosti, prostor. Perspektiva (inverzna,

linearna, vazdušna).

1.1. SAMOSTALNO LIKOVNO IZRAŽAVANJEOblik. Rad po prirodi (crtanje). Prostor. Linearna perspektiva. Predstavljanje

jednostavnih pravougaonih predmeta. Predstavljanje djela unutrašnjeg ili spoljašnjeg prostora. Vazdušna perspektiva. Prostor. Rad po prirodi (crtanje). Linija, šrafura (grafi ka - priprema, izvođenje, štampanje).

1.2. LIKOVNA DJELA I SPOMENICI KULTUREOsobenosti starohrišćanske umjetnosti. Umjetnost u doba seobe naroda.

Umjetničko stvaranje u razdoblju preromantike.Spomenici starohrišćanske umjetnosti. Odlike romantičke umjetnosti. Novine u arhitekturi i glavni spomenici (Sv.

Sernen, Piza). Skulptura i njena vezanost za arhitekturu (Vezlej).Glavna obilježja gotičke umjetnosti. Novine u arhitekturi i glavni spomenici

(Šartr, Solzberi). Obilježja skulpture (spomenici Rems, Amijen). Vitraži.Odlike islamske umjetnosti. Glavni spomenici arhitekture. Minijatura. Arabeska,

kaligrafi ja, ornamentika.Bošnjačko kulturno naslijeđe. Arhitektura džamija na prostorima regiona.

Džamije: Altun-alem i Lejlek džamija u Novom Pazaru, Sultan Valide džamija u Sjenici, Husein pašina džamija u Pljevljima, Hamam u Novom Pazaru, Stara banja u Novom Pazaru, Gradska tvrđava sa kulom motriljom (Novi Pazar), mostovi, stara gradska stambena arhitektura (kuće, kule, hanovi, čardaci). Sahat kula u Prijepolju, musale, mezarja, nišantaši, turbeta, banje. [Za obradu ove oblasti na raspolaganju nastavnicima je Lista nepokretnih kulturnih dobara i spomenika kulture sandžačkih Bošnjaka koju je sačinio Odbor za kulturu Bošnjačkog nacionalnog vijeća ].

Primijenjena umjetnost kod Bošnjaka: ćilimarstvo, vez, kujundžiluk - izrada nakita, posuđa i slično.

Kultura odijevanja Bošnjaka ( dizajn odjeće, dizajn obuće, elementi veza, tkanja). Odlike vizantijske umjetnosti. Glavni spomenici arhitekture (Sv. Luka u Fokidi)

i slikarstva (Kahrije Džamija). Vizantijski uticaj na umjetnost drugih zemalja (Rusija, Rubljov-Gruzija).

Preteče renesanse (Đoto). Idejne osnove nastanka renesansne umjetnosti.

ZAUSTAVLJENI PROCES

102

Glavne osobenosti. Renesansa u Italiji (Donatelo, Leonardo da Vinči, Mikelanđelo, Rafael, Ticijan).

Renesansa na sjeveru Evrope: Nizozemska (braća Van Ajk, Brojgel), Njemačka (Direr, Holbajn).

Manirizam: odlike i glavni predstavnici. Renesansa na prostorima naše i susjednih zemalja (prostor nekadašnje

Jugoslavije) i njene osobenosti. Arhitektonsko-skulptoralno djelo Nikole Firentinca (katedrala u Šibeniku).

Dubrovački slikari (Nikola Božidarević).

2. OPAŽANJE I PREDSTAVLJANJE3. MEDIJI: Crtanje, slikanje, vajanje, grafi ka, umjetnička dela i spomenici

kulture.4. SREDSTVA: likovno-tehnička i didaktičko-metodička.


103

ZAUSTAVLJENI PROCES

104


105

ZAUSTAVLJENI PROCES

106

R.br.2 0 0 2011

Poštovani,

Pozivamo Vas na I konsultativni sastanak na temu: Strategijarazvoja obrazovanja na bosanskom jeziku u Republici Srbiji

Sastanak e se održati u utorak, 16.0 .2011.godine u 1 :30h,prostorije lavnog ureda Vije a, ul. 2 . novembra bb, 36300 Novi Pazar.

Nakon sastanka bi e uprili en iftar u hotelu adž.

S poštovanjem,

U Novom Pazaru Predsjednik Izvršnog odbora Vije a12.0 .2011.godine i narodni poslanik

Esad Džudževi , dipl. sociolog


107


I konsultativni sastanak na temu: Strategija razvoja obrazovanja na bosanskom jeziku u Republici Srbiji

Utorak, 16.0 .2011.godine, 1 :30 prostorije Vije a

1. odo atal 2. Sead emsovi3. doc. dr Emir orovi4. Belkisa Beka krijelj 5. erima ingi6. Esad Rahi. Farisa Fetahovi. Indira adžisalihovi

9. mer odži10. Sanela e edovi11. dela elajac 12. Rešad Prtinac 13. Nataša Prtinac 14. Dinheta Puli15. Resmija ora16. mor Rožajac 1 . Sabahudin Selmanovi1 . Nermina alovi19. Sadeta ahirovi20. Vedžiha e ovi21. Elijas Rebronja 22. lida Ramovi23. inka Smailovi24. hmedin erlek

25. Nevresa Skarep 26. hmet Bihorac 2 . Ramo oca 2 . Nusret ukovi29. Naser urtagi30. Sead jaji31. ersala Daca 32. Nermin ehovi33. Nihad Uki34. usuf ekpek 35. ehmed Preljevi36. aida Fazli3 . Nazlija ajdaragi3 . Prof. dr aban uratovi39. Selim a irovi40. bdulah ušovi41. ensur ukorli42. lmir amzi43. unir aboti44. Emira Batilovi45. urat odži46. ejra Daci4 . aso vdovi4 . Fikret ot

lanovi Izvršnog odbora Vije a: 1. Esad Džudževi , predsjednik IO 2. uhedin Fijuljanin, šef resora za kulturu i informisanje 3. Dr Redžep krijelj, šef resora za obrazovanje 4. evluda elajac, šef resora za službenu upotrebu jezika i pisma 5. uratka Fetahovi , predsjednica Odbora za obrazovanje

ZAUSTAVLJENI PROCES

108


S EN E N S

Izvršni odbor Bošnja kog nacionalnog vije a zapo eo je seriju konsultativnih razgovora radi utvr ivanja osnova strategije obrazovanja na bosanskom jeziku na svim nivoima obrazovanja u opštinama u kojima je bosanski jezik u službenoj upotrebi.

Predsjednik Izvršnog odbora Vije a, narodni poslanik Esad Džudževi je rekao da Bošnjaci time nastoje i žele da ostvare sva Ustavom i zakonom zajem ena prava na na in kako to ine druge manjine u Srbiji.

Džudževi je ukazao da je proces ostvarivanja bošnja kih prava u Srbiji zaustavlen prije gotovo dvije i po godine što, kako je rekao, zaslužuje ne samo krivi ne prijave koje su vepodnijete protiv nadležnih ve i više od toga tužbu e unarodnom sudu u Strazburu.

Džudževi je podsjetio da je Resor za obrazovanje BNV izradio i dostavio inistarstvu prosvjete i avodu za unapre ivanje obrazovanja i vaspitanja planove i programe nastave bosanskog jezika i književnosti za sve razrede osnovne škole, kao i nastavne planove i programe za sadržaje koji izražavaju posebnost bošnja ke nacionalne zajednice iz oblasti historije, muzi kog vaspitanja i likovne umjetnosti.

Džudževi je pozvao sve predstavnike obrazovnih ustanova na podru ju Sandžaka da se uklju e u proces izrade strategije obrazovanja na bosanskom jeziku za sandža ke Bošnjake u Republci Srbiji i preduzmu sve potrebne radnje na implementaciji prava na obrazovanje sandža kih Bošnjaka na svom maternjem bosanskom jeziku, u skladu sa Ustavom, zakonom i standardima Evropske Unije.

ef Resora za obrazovanje Izvršnog odbora Bošnja kog nacionalnog vije a Dr Redžep krijelj upoznao je prisutne sa modalitetima implemantacije nastave na bosanskom jeziku u

skladu sa odelom obrazovanja, koji je inistarstvu prosvjete dostavljen još prije skoro pune dvije godine. On je posebno istakao neophodnost uklju enja svih u taj proces.

Na prvom konsultativnom sastanku u vezi sa izradom strategije obrazovanja na bosanskom jeziku za sandža ke Bošnjake u Republici Srbiji, koji je održan u lavnom uredu Bošnja kog nacionalnog vije a, u Novom Pazaru 16. 0 . 2011. godine, u estvovali su predstavnici školskih ustanova na svim nivoima obrazovanja iz svih opština u Sandžaku u kojima je bosanski jezik u službenoj upotrebi.

Osnov za izradu strategije obrazovanja na bosanskom jeziku je odel obrazovanja za sandža ke Bošnjake u Republici Srbiji.

U Novom Pazaru, ef lavnog ureda Vije a1 .0 .2011.godine lma usi , dipl.pravnik


109

ZAUSTAVLJENI PROCES

110


Br.2 1-4b-2011 Datum: 29. 0 . 2011. NOVI P R

RE B I SRBI inistarstvo nauke i provsjete

inistar pro . dr arko bradovi

Poštovani g-dine inistre,

Vašim dopisom, br. 6-00-00001/2011-06, od 15. 0 . 2011. godine, dostavljeno nam je mišljenje avoda za unapre ivanje obrazovanja i vaspitanja - entar za razvoj programa i udžbenika, br. 540/11, od 0 . 0 . 2011. godine, u vezi sa obezbje enjem nastave na bosanskom jeziku, kroz implementaciju odela obrazovanja za sandža keBošnjake u Republici Srbiji u nastavi, u skladu sa zakonom.

Postupaju i po preporukama avoda, iznijetim u navedenom mišljenju, Resor za obrazovanje Bošnja kog nacionalnog vije a (Nacionalni savet bošnja ke nacionalne manjine) izradio je nastavne programe za nastavni predmet Bosanski jezik, i to za pripremni predškolski program, kao i za sve razrede na nivou osnovnog i srednješkolskog obrazovanja. Na taj na in stekli su se svi neophodni uslovi za realizaciju obrazovanja na bosanskom jeziku za pripadnike bošnja ke nacionalne zajednice u Republici Srbiji, u opštinama u kojima je bosanski jezik u službenoj upotrebi, u skladu sa zakonom.

Po pitanju obezbje enja odgovaraju ih kadrova za izvo enje nastave na bosanskom jeziku, smatramo da predložene izmjene i dopune Pravilnika o vrsti stru nespreme nastavnika i saradnika, br. 1 3-4b-2009, od 0 . 09. 2009. godine i br. 112-02/2011 od 04.05.2011. godine u potpunosti obezbje uju zadovoljenje i tog uslova.

U skladu sa pomenutim, molimo Vas da preduzmete neophodne radnje kako bi se, shodno ustavom i zakonom zajem enom pravu nacionalnih manjina na obrazovanje na maternjem jeziku, ve od ove školske - 2011/2012. godine, obezbjedila nastava na bosanskom jeziku za sandža ke Bošnjake u Republici Srbiji, u opštinama u kojima je bosanski jezik u službenoj upotrebi, u skladu sa zakonom. U prilogu Vam dostavljamo nastavne programe za nastavni predmet Bosanski jezik, i to:

- za I, II, III, IV, V, VI, VII i VIII razred osnovnog obrazovanja, - za I, II, III i IV razred srednješkolskog obrazovanja. Iskreno vjerujemo da emo na ovaj na in, zajedni kim naporom, obezbjediti

efikasnu i prakti nu primjenu zakonom zagarantovanih prava bošnja ke nacionalne zajednice na obrazovanje na maternjem jeziku, u skladu sa zakonom.

S poštovanjem,

ef resora za obrazovanje Predsjednik Izvršnog odbora Dr Redžep krijelj Esad Džudževi , dipl. soc.


111


BOSANSKI JEZIK

( I ciklus osnovnog obrazovanja I - IV razreda)

ZAUSTAVLJENI PROCES

112

Cilj i zadaci

Cilj nastave bosanskog jezika je da osposobi učenika za jezičku komunikaciju koja će mu omogućiti ovladavanje sadržajima svih nastavnih predmeta i uključivanje u cjeloživotno učenje. Ostvarivanje svrhe nastave bosanskog jezika uključuje ovladavanje standardnim jezikom, a doprinosi:-razvoju jezičko-komunikacijskih sposobnosti pri govornoj i pisanoj upotrebi jezika u svim funkcionalnim stilovima;-razvoju literarnih sposobnosti, čitateljskih interesa i kulture;-razvijanju svijesti o važnosti znanja i njegovanja maternjeg jezika,-stvaranju zanimanja i potrebe za sadržajima medijske kulture.

Zadaci nastave maternjeg jezika u prvom razredu su formiranje pozitivnog odnosa prema maternjem jeziku i usvajanje osnovnih segmenata elementarne pismenosti što podrazumijeva:

- pravilan govor, mogućnost analitičko-sintetičkog pristupa riječima i rečenicama; - poznavanje štampanih i pisanih slova latinice, ščitavanje i čitanje riječi i

rečenica, razumijevanje pročitanog i mogućnost reprodukcije;- usvajanje osnovnih elemenata pisanja; uočavanje značaja praktične upotrebe

pisanoga teksta; - razvijanje sposobnosti artikulacije i ukupnog kvaliteta govora (u međusobnoj komunikaciji i u vježbama reprodukcije, odnosno produkcije sadržaja). - stvaranje navika upotrebe pravogovornih (ortoepskih) i pravopisnih (ortografskih) normi; - razvoj sposobnosti izražavanja doživljaja, osjećaja, misli i stavova; - razvijanje spontanosti govora;- razvijanje, njegovanje i vježbanje osjećaja za umjetničke dimenzije jezika;- bogaćenje rječnika, razvoj jezičkog stvaralaštva;- ostvarivanje uspješne usmene i pisane komunikacije;- spoznavanje i doživljavanje, tj. primanje (recepcija) književnih djela;- osposobljivanje za samostalno čitanje i primanje (recepciju) književnih djela;- razvijanje interesovanja za umjetničko stvaralaštvo;- razvijanje osjetljivosti za književnu riječ;- osposobljavanje učenika za korišćenje štampane riječi u praktičnom životu;- razvijanje čitalačkih potreba i stvaranje čitalačkih navika;- osposobljivanje za komunikaciju s medijima: pozorištem, fi lmom, radijem, štampom, stripom, računarom.


113

Programski sadržaji u prvom razredu

Operativni zadaci

- Razvijanje govorne sposobnosti i pravilan izgovor glasova, glasovnih skupova, riječi i rečenica; - upoznavanje i usvajanje tehnike početnog čitanja na latiničnom pismu;- razvijanje sposobnosti tečnog i pravilnog, glasnog i tihog čitanja tekstova ;- upoznavanje i usvajanje početnog pisanja. - osposobljavanje učenika da glasove zapisuje malim i velikim slovom; - osposobljavanje učenika da razlikuje štampana i pisana slova; - osposobljavanje učenika da imenuje latinicu kao pismo kojim piše; - da slovima označava glasove, a povezivanjem glasova zapisuje riječi; - da razlikuje pisanje riječi štampanim i pisanim slovima; - poštuje zahteve pravilnog pisanja;- uočava različite mogućnosti sporazumijevanja u okruženju (jezička sredina); razumijevanje i korišćenje pojmova maternji jezik i strani jezik.- upozna i primjenjuje osnovna pravopisah pravila avila;. - da se osposobi se za usmeno i pismeno prepričavanje, pričanje i opisivanje.- da razvija sposobnost slušanja, doživljavanja i razgovora o umjetničkim tekstovima.


Prethodna ispitivanja:- Ispitivanje individualnih sposobnosti učenika;- uočavanje govornih sposobnosti i razvijenosti govora djeteta;- poznavanje slova latinice, tehnika čitanja (sricanje, ščitavanje, ili tečno čitanje);- logička struktura čitanja (razumijevanje poruka kraćeg teksta); - vještina pisanja štampanih slova latinice;- pripremljenost za glasovnu analizu, dijalekatske i druge osobine govora, nivoa

usmenog izražavanja.


Vježbe u posmatranju (vizuelne vježbe): - Razvijanje analitičkog načina posmatranja; - tematski organizovane vježbe u posmatranju, zapažanju i opisivanju (ljudi,

predmeta, životinja, slika, ilustraija, položaj nečeg ili nekog, pokreti, dinamika, mimička aktivnost, gestikulacija.).

Akustičke vježbe:- Organizovano opažanje zvukova, šumova i tonova; - razlikovanje govornih karakteristika govora, nastavnika, druga, spikera i glumca.- izgrađivanje kulture slušanja sagovornika (razvijanje stila slušanja, pažnje i

koncentracije u toku slušanja, uvažavanje sagovornika, podražavaje pravilnog

ZAUSTAVLJENI PROCES

114

govora).

Vježbe u usmenom izražavanju: - prepričavanje,- slobodno pričanje, - pričanje na osnovu posmatranja predmeta, slika, događaja;- pričanje na osnovu pročitanih i ispričanih književnih tekstova.- formiranje pojmova: glas, slovo, riječ;

Vježbe artikulacije: - čist, jasan i pravilan izgovor svih glasovaAnalitička, sintetička i analitičko-sintetička vježbanja.

Motoričke vježbe: - vježbanje pokreta ruke, šake i prstiju, pisanje različitih crta i linija kao osnovnih

elemenata slova;

Početno čitanje i pisanje - Usavršavanje tehnike i logike čitanja u okviru latiničnog pisma. - Vježbe čitanja (pravilnost,razumijevanje,brzina),uvođenje elemenata izražajnosti;- Usavršavanje tehnike pisanja.

Upoznavanje učenika sa zahtjevima pravilnog pisanja (higijenski i tehnički zahtjevi, sredstva za pisanje, kordinacija pokreta,cjelovito pisanje slova i riječi, povezivanje slova, oblik i položaj slova); usavršavanje grafi čki pravilnog i lijepog pisanja.

Usavršavanje čitanja i pisanja- pravilnosti čitanja;- čitanje brzinom koja odgovara brzini govora uvažavanjem individualnih osobenosti učenika):- vježbe vizuelne i akustičke identifi kacije glasova-slova, riječi i zvukova - čitanje prirodnom jačinom glasa uz vježbe disanja, razvijanje osjećaja za tempo i samostalnosti u čitanju;- čitanje naglas i čitanje u sebi, individualno i horsko/zborno čitanje.

Razumijevanje pročitanog sadržaja* Rješavanje jednostavnijih zadataka radi provjere razumijevanja pročitanog;* vježbe reproduktivnog tipa (odgovori na detaljna i uopćena pitanja );* vježbe koje podrazumijevaju rješavanje problemske situacije;* stvaralačka reprodukcija (dodavanje, izostavljanje pojedinosti);* vježbe koje zahtijevaju uočavanje uzroka i posljedice;* razumijevanje poruke teksta posredstvom analize ponašanja likova;


115

* čitanje dramskog teksta, čitanje po ulogama, identifi kacija s likom i preuzimanje uloge lika;* ilustriranje pročitanog;* Uvođenje elemenata izražajnosti u čitanje.

Jezik

Gramatika

Rečenica; riječ, glas, slovo – Uočavanje uloge glasa u razlikovanju značenja riječi; odrediti početak i kraj rečenice na usmenoj i pisanoj razini; razlikovanje rečenica po značenju ( obavještajna, upitna, uzvična i prepoznavanje (intonacijom) u tekstu.-Skupovi je/ije u učestalim riječima;-Glasovi-slova č, ć dž, đ, h, r ako učenicima pričinjavaju teškoće u izgovorenim, napisanim riječima.

Pravopis

* Pisanje velikog slova na početku rečenice;* pisanje interpunkcijskih znakova tačke, upitnika i uzvičnika;* pisanje imena, nadimaka i prezimena ljudi velikim početnim slovom;* pisanje imena naseljenih mjesta i ulica u svom naselju; * pisanje naziva praznika.

Jezička kultura


Prepričavanje - slobodno i usmjereno; prepričavanje kraćih i jednostavnijih tekstova iz bukvara, čitanke, časopisa za decu, lutkarskih pozorišnih predstava, crtanih fi lmova, radijskih i televizijskih emisija za djecu.

Pričanje o događajima i doživljajima - slobodno i usmjereno: teme koje se odnose na bliže i šire okruženje (neposredna okolina, roditeljski dom, škola, igra, izleti; posete, susreti); pričanje na osnovu stvaralačke mašte; pričanje prema nizu slika - postupno otkrivanje slika, po logičnom redosledu.

Opisivanje predmeta - slobodno i podsticanjem: uočavanje i imenovanje izrazitih obelježja jednostavnih predmeta i omiljenih igračaka; opisivanje biljaka i životinja: opisivanje biljaka na osnovu zajedničkog posmatranja; slobodno opisivanje životinje ljubimca i opisivanje životinja pa osnovu zajedničkog posmatranja. Opisivanje predmeta, biljaka i životinja na osnovu ličnog iskustva/sjećanja i znanja iz predmeta Svijet oko nas.


Ortoepske vježbe: pravilan izgovor glasova, suglasničkih grupa, riječi, onomatopeja,

ZAUSTAVLJENI PROCES

116

brzalica.Ortografske vježbe: prepisivanje riječi i kratkih rečenica sa datim zadatkom; provjeravanje i vrjednovanje urednosti i čitkosti pisanja.

Diktat za primjenu pravopisnih pravila. Autodiktat.Leksičke vježbe: građenje riječi; sinonimi; antonimi; riječi sa umanjenim i uvećanim značenjem i sl.Sintaksičke vježbe: usmjereno i samostalno sastavljanje rečenica; rečenice sa dopunjavanjem; rečenice od zadatih riječi i sl.- Odgonetanje i rešavanje rebusa.- Kazivanje napamet naučenih tekstova (lirskih i epskih).- Scensko improvizovanje dramskog/dramatizovanog teksta.- Služenje rječnikom i pisanje/stvaranje sopstvenog rječnika.- Konvencionalni jezički standardi u usmenom opštenju (sa nepoznatim i odraslim

sagovornikom - upotreba riječi Vi iz poštovanja i učtivosti); pisanje čestitke.- Izrada domaćih pismenih zadataka (do pet) i njihova analiza na času - u drugom

polugodištu.

Književnost

Uzair Ajradini: LopteHalid Kadrić: Prije prvog školskog sataAhmet Hromadžić: MedeniEnisa Osmančević-Ćurić: Za sretan put po dukat žutBela Džogović: Imena staraNarona priča: Nasrudin hodža i dijeteKemal Coco: Kpi mi mamiceBisera Alikadić: Štipaljke Grigor Vitez: ZubićLav Tolstoj: Dva drugaDragan Kulidžan: Dva zečića - dva prvakaNasiha Kapidžic-Hadžic: SjeniceNarodna priča: Djed i repaOmer Turković: TorbetinaDušan Radović Tužibaba Šimo Ešić: Zašto volim svoju bakuNarodna priča: Vrana i vrč s vodomGustav Krklec Prvi snijegŠukrija Pandžo: Dvije pahuljeSejma Birdaini: Oči moje majkeGrigor Vitez: ZubićMuharem Omerović: Kada djeca vožnju učeNarodna basna, Lisica i rodaKasim Deraković: Teče rijeka Branko Ćopić: Zemlja bajki


117

Nasiha Kapidžic-Hadžic: PoštarIndijsk nartodna priča: Koliko je pet i jedanRizo Džafi ć: ProljećeNedžati Zekerija: U bibioteciAvidja Avdić: Šta to šuška bez oduškaZlata Vidaček: Prvi leptirErnest Hemingvej: Starac i ptičicaBela Džogović. PotočićEnes Kahvić: Mamina kosaFrance Filipić: Patuljak dremuljakMirsad Bećirbašić: Naušnice od trešanjaEla Peroci: Papučica macaLa Lafonten: Cvrcak i mravi

Lektira

Nasiha Kapidžic – Hadžic: Maskembal u šumiIsmet Bekrić: Otac s kišobranomIzbor iz poezije Jovana Jovanovića ZmajaZehra Hubijar: Medin rođendanAhmet Hromadžic: Zlatorun Jacob i Wilhelm Grim: Bajke

U toku školske godine obavezno obraditi četiri djela

Književni pojmoviPoezija - Učenici koriste i razumiju pojam pjesnik/pjesnikinja; - razlikuju pojmove pjesma, strofa, stih.

Proza - prepoznaju bajku na osnovu njenih osobina: ustaljeni početak i osobeni ton

pripovijedanja („nekada davno...“); - Književni lik - uočavaju razliku između likova koji su nosioci pozitivnih i

negativnih osobina. Određuju događaj, mjesto i vrijeme zbivanja.

Drama Učenici prepoznaju dramu kao književni rod:- gledaju pozorišne i lutkarske predstave,- prepoznaju glavne likove,- doživljavaju prostor u kome se događa radnja,- razumiju tok događaja i upoređuju ga sa iskustvom iz života,- slušaju radio-drame,- pokušavaju da ilustruju događaje iz gledane predstave,- gledaju fi lm i upoznaju se sa značajem medija i upoznaju razliku između crtanog i igranog fi lma.

ZAUSTAVLJENI PROCES

118

Medijska kultura- Animirani fi lm-crtani, lutkarski (crtež ili lutka u funkciji pričanja; oživljavanje

neživog).- Televizijski programi za djecu (televizija je moćna jer može pratiti i prenositi

dešavanja u momentu kada se zbivaju, može emitovati različite vrste programa…)- Biblioteka (školska biblioteka ima nezamjenjivo bogatstvo knjiga, u njima je

znanje i odgovori na ono što ne znamo)


Osnove čitanja i pisanja, priprema za čitanje i pisanje

Nakon ispitivanja sposobnosti svakoga djeteta za govorno opštenje, ispitivanje predznanja iz čitanja i pisanja (poznavanje slova, čitanje i pisanje), slijedi formiranje individualnih tabela sa rezultatima ispitivanja radi ujednačavanja odeljenja, izbora metoda i postupaka i praćenja napredovanja učenika. Od tih rezultata zavisi organizovanje i relaizacija vježbi, odnosno, priprema za čitanje i pisanje. Te vježbe su:- vizuelne vježbe ili vježbe posmatranja (u učionici, širem prostoru, slike i fotografi je; prvo cjeline, pa pojedinosti (oblici, boje položaj, pokreti). Slike-skrivalice;- akustičke vježbe ili vježbe u slušanju. Razvija se slušanje, pažnja, koncentracija (govor nastavnika, glumca, spikera). Razumijevanje. Onomatopeje, raspoloženja (smijeh, tuga, radost, plač). Korelacija-Muzičko vaspitanje. - prepričavanje (bajki, crtanih fi lmova, priča -doslovno ili slobodno) i pričanje (putem pitanja i potpitanja, a zatim samostalno). Slobodno pričanje, djeci zanimljive dogodovštine. Važno! - konvencionalne fraze: molim, izvinite, načini obraćanja-porodica.- opisivanje (postupno, šta da posmatraju, kako - bitno i nebitno). Neposredno opisivanje i posredno opisivanje (pamćenje).- vježbe artikulacije (r, afrikati, frikativi)- razumijevanje i usvajanje pojma rečenice (globalni – cjelovito čitanje sa tačkom na kraju, bez ulaženja u karakteristike) i sintetički metod (slaganje riječi na slovarici). - Usvojiti granice rečenice - početak i kraj. - Razumijevanje i usvajanje pojma riječi. Sintetički put (od glasova ka riječi); razumijevanje i usvajanje pojma glasa (onomatopeje zzzz, ššššš, pa uočavanje u riječima u raznim pozicijama) riječi nosioci značenja.- analitička vježbanja (uočavanje glasova na početku riječi, u sredini, na kraju) pa rastavljanje riječi na glasove (dva glasa, tri, četiri...)- sintetička vježbanja (najefi kasnije analitičko-sintetička)- globalno čitanje (najprije se mehanički prate slike u bukvarima, a zatim se pamte pa prepoznaju. Globalno čitanje zadovoljava radoznalost.- motoričke vježbe (priprema za pisanje). Vježbe za razvijanje ruke, šake, crtanje jednostavnih likova, slobodno crtanje, vježbe za oslobađanje ruke


119

Početno čitanje i pisanje – usavršavanje početnog čitanja i pisanja

U ovom periodu učenici usvajaju slova - štampana i pisana, uče da ščitavaju, čitaju, kao i da pišu štampanim i pisanim slovima latinice. Prema rezultatima prethodnog ispitivanja poznavanja slova i čitanja i prema individualnom napredovanju učenika u odeljenju, nastavu početnog čitanja i pisanja treba izvoditi na više nivoa, uz primjenu principa individualizacije bez obzira na postupak (monografski, grupni, kompleksni) za koji se opredijelio učitelj.Posebnu pažnju u čitanju treba usmjeriti na:- pravilnosti čitanja;- čitanje brzinom koja odgovara brzini govora (uvažavati individualne osobenosti

učenika);- vježbe vizuelne i akustičke identifi kacije glasova-slova, riječi, zvukova i

usavršavanje preciznosti u diferencijaciji i imenovanju sadržaja koje su vidjeli i čuli;

- čitanje prirodnom jačinom glasa, vježbe disanja, razvijanje osjećaja za tempo i samostalnosti u čitanju;

- čitanje naglas i čitanje u sebi, individualno i horsko/zborno čitanje.Razumijevanje pročitanog sadržaja- Rješavanje jednostavnijih zadataka radi provjere razumijevanja pročitanog;- vježbe reproduktivnog tipa (odgovori na detaljna i uopćena pitanja);- vježbe koje podrazumijevaju rješavanje problemske situacije;- stvaralačka reprodukcija (dodavanje, izostavljanje pojedinosti);- vježbe koje zahtijevaju uočavanje uzroka i posljedice;- razumijevanje poruke teksta posredstvom analize ponašanja likova;

U ovom periodu još uvijek je u prvom planu p r a v i l n o s t čitanja i razumijevanje. Brzina čitanja ovisi od brzine razumijevanja. Postepeno navikavati učenike na čitanje u sebi i kombinovati te vježbe s vježbama glasnog čitanja.Čitati s razumijevanjem znači: razumjeti riječi, izraze i rečenice, sadržaj teksta, uočiti likove i njihove osobine (na osnovu njihovih postupaka), moći reprodukovati, ispričati suštinu pročitanog, odnosno uočiti besmislenost u nonsensnom sadržaju i moći uspostaviti logički slijed riječi i rečenica .

Od početka prvog polugodišta treba, paralelno s ostalim programskim zahtjevima, u kontinuitetu realizirati predvježbe za pisanje. Štampana slova su jednostavnija, ne povezujemo ih. Pisana slova imaju složeniju grafi čku strukturu i mnogo specifi čnosti u povezivanju. Vježbe čitanja i predvježbe za pisanje idu paralelno.

Pretpostavljamo da će učenici na kraju prvog polugodišta prvog razreda čitati korektno (pravilno i s razumijevanjem ). Razlike će biti uočljive od učenika do učenika. To je sasvim u skladu s razlikama u samom startu i dinamici napredovanja u usvajanju znanja i vještina tokom razreda.

Posebnu pažnju u pisanju treba usmjeriti na:- usvajanje pisanih i štampanih slova latiničnog pisma;

ZAUSTAVLJENI PROCES

120

- pisanje pojedinačnih slova;- povezivanje slova u strukture riječi;- pisanje po uzoru;- rečenice napisane štampanim slovima prepisujemo pisanim slovima;- rečenice napisane pisanim slovima prepisujemo pisanim slovima;

- prepisivanje niza rečenica - nteksta;- pisanje riječi i rečenica uz ilustrirani sadržaj;- pisanje rečenica uz ilustracije;- vježbe dopunjavanja rečenica;- slušam – pamtim - pišem;- jezične igre: igre rasutim slovima, riječi s poremećenim slijedom slogova;- leksički nizovi riječi (odaberi riječi koje voliš, protumači zašto si odabrao tu

riječ, stvaraj rečenicu);- igre zajedničkog sastavljanja rečenica;- vježbe pisanja primjenom diktata s komentarom i stvaralačkih diktata;- vježbe usmjerene na estetsku stranu rukopisa;- usavršavanje tehnike i logike čitanja, usavršavanje tehnike pisanja;- uvođenje u čitanje elemenata izražajnosti;

Usvajanje pisanih slova latiničnog pisma: razlikovanje grafi čke strukture pojedinih slova, mogućnost pisanja i pravilnog povezivanja slova u strukture riječi.

Manje zanimljive sadržaje, pomalo apstraktne, približićemo učenicima pomoću elemenata igre, igre sa svrhom, povezivanjem tih sadržaja sa sadržajima drugih nastavnih predmeta i sa iskustvenim elementima. U igri kao ugodnom situacionom kontekstu moguće je ostvariti uspješnu komunikaciju, a i istovremeno motivirati učenike da prezentiraju ideje, stavove i ispolje kreativne crte. Nastavnik je samo posrednik koji dobro razumije sve aspekte organizacije i realizacije sadržaja nastavnih programa.

Jezik* Rječnik* Gramatika* Pravogovor ( ortoepija)* Pravopis ( ortografi ja)

Ove sadržaje dijete usvaja na sadržajima drugih područja nastave maternjeg jezika, pa i na sadržajima drugih nastavnih predmeta. Još uvijek učenici nisu spremni za usvajanje apstraktnih sadržaja, pa i elementarne pojmove treba zasnivati na komunikaciji, situacionom govornom kontekstu, komunikacijskim tekstovima i zadržati se na razini prepoznavanja jezičnih sadržaja.

Raznovrsnim vježbama koje mogu imati identičnu polaznu osnovu (sliku, tekst, rečenice, govornu situaciju, fi lm), ali različito usmjerenje: jezično, stilsko, gramatičko, raditi dalje na poboljšanju kvaliteta govora. Još uvijek ima vremena za ublažavanje ili otklanjanje eventualnih teškoća u govoru čitanju i pisanju.


121

Sadržaji gramatike su apstraktnog karaktera i kao takvi daleki razumijevanju učeniku prvog razred, s obzirom na konkretnost kao osnovno obilježje njegovog mišljenja.

Uz to, dijete još uvijek ima problema s čitanjem. To će biti tako sve do trenutka kada proces čitanja postane automatiziran.

KnjiževnostKnjiževnost kao područje u nastavnom predmetu ima umjetničke i

književnoznanstvene aspekte.U razrednoj je nastavi težište na umjetničkoj, doživljajnoj komponenti.

Ovo je područje u funkciji usavršavanja tehnike čitanja, razumijevanja sadržaja i ostalih segmenata, a u skladu sa zahtjevima programa. Ne treba zaboraviti da stupanj razvijenosti pamćenja, mišljenja, emocionalna zrelost, kao i stupanj lingvističkog razvoja utiču na percepciju i recepciju književnog djela, a književno djelo ukupnim bogatstvom i ljepotom djeluje poticajno na sve navedene aspekte, posebno na rječnik, jezičke i kulturološke aspekte, senzibilitet i doživljajno spoznajni intenzitet u procesu komunikacije s književnim tekstom.

Književnoznanstvene aspekte čine osnovni pojmovi o sadržaju teksta, događaju ili događajima, toku događaja, likovima i njihovim osobinama. Nastavnikovo posredovanje je još uvijek veoma važno u uspostavljanju komunikacije s tekstom.

Tematska i žanrovska raznovrsnostU prvom razredu još uvijek ne uvodimo lektiru u klasičnom smislu. Ukupne

napore treba usmjeriti na čitanje u razredu, na korekcije i uvođenje učenika u pravilno čitanje. Posebni (kratki, smisleni, zanimljivi tekstovi sa zadacima koji su primjereni učenicima ) mogu biti u funkciji osamostaljivanja učenika u druženju s tekstom.

Duga je staza koju treba s učenicima preći kako bi svako u njemu dostupnom trenutku i obimu shvatio smisao rečenog. Ali, i to je shvatanje strogo individualno. Tu individualnost treba poštovati, kako s obzirom na potrebno vrijeme, tako i s obzirom na mogućnost izražavanja smisla pročitanog.

Sadržaje medijske kulture treba posmatrati u kontekstu sadržaja drugih područja nastave maternjeg jezika i sadržaja drugih nastavnih predmeta i u kontekstu života. Imaju funkciju pravovremenog preveniranja negativnog djelovanja sadržaja malih i velikih ekrana i postepenog osposobljavanja učenika za selektivan pristup sadržajima fi lma i televizije. Posebno je važno učenicima objasniti da ono što je moguće u crtanom fi lmu nije moguće i u životu ( da kišobran nemože zamijeniti padobran i da nije moguće pomoću kišobrana spustiti se s balkona, ili da lik umire, pa oživljava). Nije naglasak na pojmovima i njihovom defi niranju, nego na razumijevanju komunikacije i poruke, odnosno snalaženju u toj komunikaciji.

Sadržaji kulture usmenog i pismenog izražavanja su u funkciji razvoja jezičkih sposobnosti, kulture komunikacije na usmenoj i pisanoj razini. Ovi su sadržaji i u sadržajima svih drugih posdručja. Valja znati da vježbama pismenog izražavanja uvijek prethodi vježba usmenog izražavanja. Samo kod uvođenja u situacioni razgovor i kod upoznavanja pravila telefonskog razgovora ostajemo na razini usmene

ZAUSTAVLJENI PROCES

122

komunikacije. Treba koristiti one oblike pismenih vježbi koji su primjereni učenicima prvog razreda: prepisivanje riječi, rečenica, kraćeg teksta, odgovore na pitanja, dopunjavanje rečenica, sastavljanje rečenica prema slici, pisati čestitku, razglednicu pismo. Radi uvježbavanja tehnike pisanja, praćenja i provjeravanje nivoa postignuća u gramatici i pravopisu koristiti diktate (diktat s komentarom, izborni diktat, diktat s predusretanjem pogrešaka, objašnjeni diktat, izborni,stvaralačke diktate). Metodički dobro osmišljenom primjenom diktata u prvom je razredu moguće razvijati pažnju, sposobnost pamćenja, samostalnost i istrajnost u radu.

Ukupan broj nastavnih časova ovog nastavnog predmeta podijelili smo po pojedinim područjima u skladu s postavljenim ciljevima i obimom programskih zahtjeva. Ta je podjela samo jedan od parametara u procjeni vremena potrebnog za usvajanje sadržaja određenog područja. Sadržaji svih područja čine cjelinu spoznaje o jeziku, književnim djelima, zakonitostima u jeziku. Moguće ih je izučavati u međusobnoj povezanosti, kao i u značajnoj povezanosti sa sadržajima drugih nastavnih predmeta.

Očekivani rezultati (ishodi učenja)

Učenik će posjedovati kvalitete određene odgojno-obrazovnim ciljevima za svako pojedino područje. Realizacija programskih sadržaja nastavnog predmeta u cjelini treba rezultirati sljedećim ishodima :- Učenik će poznavati prvo pismo (latinicu), čitaće pravilno tekstove koji su njemu primjereni i brzinom koja odgovara običnom svakodnevnom usmenom govoru ;- Učenik će razumjeti sadržaj pročitanog: moći će ispričati sadržaj pročitanog samostalno, ili uz neznatnu nastavnikovu pomoć;- Poznavaće pisana slova latinice (moći će napisati slova, povezivati ih pravilno u strukture riječi i rečenica );- Moći će odrediti početak i kraj rečenice na usmenoj i pisanoj razini;- Moći će na kraju drugog razreda samostalno prepisati tekst obima 15-20 riječi (do 4 riječi u rečenici ) ili napisati riječi, rečenice, tekst u formi diktata (objašnjenog i diktata s komentarom, stvaralačkog diktata, izbornog diktata);- Uvažavaće pravopisne zahtjeve o pisanju velikog slova na početku rečenice, u pisanju vlastitih imena ljudi. Pisanje imena gradova i sela treba zasnivati na prepoznatljivim imenima u pojedinim sredinama (kriterij blizine i poznatosti);- Moći će procijeniti šta je posebno važno u tekstu, a šta manje važno i kazati razloge za takav stav, uočiti uzrok i posljedicu ;- Prepoznavaće uspješno glavne i sporedne likove i njihove osobine, imenovaće te osobine na razini dobrog i lošeg, prihvatljivog-neprihvatljivog, poželjnog-nepoželjnog ponašanja; -Uočavanje karakteristika likova pomoći će učeniku u uočavanju poželjnih i nepoželjnih vidova ponašanja ljudi u njegovom okruženju, a razvijanje opreza u komunikaciji je mjera prevencije eventualnih negativnih iskustava;- Može govoriti u kontinuitetu i služiti se programom predviđenim oblicima izražavanja;


123

- Znaće razgovarati s drugom osobom ili osobama direktno ili telefonom uz uvažavanje pravila lijepog ponašanja;- Može ispričati priču predstavljenu nizom slika ili jednom slikom ( kao običan slijed događaja);- Može prepričati tekst pomoću detaljnih pitanja;- Može precizno odgovoriti na postavljena pitanja i tako prepričati tekst;- Može tačno prenijeti informaciju;- Može napisati priču ispričanu nizom slika ili jednom slikom ;- Može napisati pisanim slovima riječi i rečenice napisane štampanim slovima;- Može prepričati priču u pisanoj formi ( po nizu slika, jednoj slici, po detaljnim pitanjima );- Zna napisati čestitku - poruku, sadržaj razglednice, kratko pismo-poruku;- Posjedovaće svijest o štetnosti djelovanja sadržaja TV ekrana, neće mnogo vremena provoditi pred TV ekranom, posjedovaće informacije o štetnosti pretjerane identifi kacije s likovima iz crtanog fi lma, odnosno TV likovima kako bi se izbjegle eventualne nezgode;-Moći će usredsrediti pažnju na sadržaj ili aktivnost ;- Znatno će napredovati u sposobnosti praćenja i slušanja tuđeg govora;- Potpunije će razumijevati značaj kulture čitanja i rado će čitati, ispoljavaće ekspresivnu kreativnost u govoru i pisanju.

Programski sadržaji u drugom razredu

Cilj i zadaci

Cilj – razvijanje jezičke i književne sposobnosti, kulture čitanja i njegovanja bosanskog jezika i književnosti. Osposobljavanje učenika za upotrebu bosanskog standardnog jezika.

Zadaci – osposobiti učenike za slušanje i čitanje ( pisanje), za govornu i pisanu komunikaciju. Usvojiti i primjeniti bosanski standardni jezik. Upoznati, obogatiti i usvojiti rječnik pravopisne i pravogovorne norme bosanskog standardnog jezika. Upoznavanje djela bosanske i svjetske književnosti.

Operativni zadaci: - upoznavanje sa fonetskim i morfološkim pojmovima prema programskim zahtjevima;- identifi ciranje rečenice, riječi, slogova i glasova u bosanskom jeziku;- prepoznjavanje i razumijevanje glavnih rečeničnih dijelova;- ovladavanje tehnikom čitanja i pisanja ćirilicom;- usvajanje novih programskih zahtjeva iz pravopisa;- čitanje kratkih tekstova različitih vrsta primjerenih uzrastu;- osposobljavanje za uočavanje i razumijevanje bitnog u tekstu;- motiviranje, potsticanje i usmjeravanje na čitanje lektire;- uvježbavanje čitanja naglas, usavršavanje čitanja u sebi radi tumačenja teksta;

ZAUSTAVLJENI PROCES

124

- ovladavanje osnovnim oblicima jezičkog izražavanja i dalje usavršavanje i negovanje jezičke kulture.

JEZIK

Gramatika

Razlikovanje izjavne, upitne i uzvične rečenice. Uočavanje glavnih dijelova rečenice – subjekat i predikat. Obilježavanje rečenice u tekstu (veliko početno slovo i znaci interpunkcije: tačka, upitnik i uzvičnik). Razlikovanje potvrdne i odrične rečenice. Prepoznavanje i razlikovanje imenica i glagola. Razlikovanje osnovnih glagolskih oblika za iskazivanje sadašnjeg, prošlog i budućeg vrijemena, razlikovanje potvrdnih i odričnih glagolskih oblika. Razlikovanje roda i broja imenica: Uočavanje riječi istog značenja, riječi suprotnog značenja, riječi koje označavaju nešto umanjeno/uvećano. Glas i slog, samoglasnici i suglasnici, slogotvorno r. Podjela riječi na slogove u izgovoru.

PravopisUpotreba velikog slova u pisanju vlastitih imenica: ličnih imena i prezimena,

nadimaka, imena životinja, imena ulica, trgova, ustanova, praznika, višečlanih geografskih imena. Pisanje odrične rječce ne uz glagole u odričnim rečenicama i upitne rječce li u upitnim rečenicama. Pisanje skraćenica. Rastavljanje riječi na kraju reda (osnovna pravila).

Pisanje adrese. Tačka. Upitnik. Uzvičnik. Dvije tačke i zapeta u nabrajanju. Glasovi i glasovni skupovi: č, ć, dž, đ, h, je i ije u izgovorenim i napisanim

riječima.Pravilan izgovor i pisanje glasova č, ć, dž i đ Usvajanje ćirilice – čitanje i pisanje.

KNJIŽEVNOST

Lektira- Trčimo za Suncem – Nasaiha Hadžić Kapidžić- Nasrudin i car – Narodna priča- Djedov voćnjak - Džemaludin Latić- Bosna je vječna – Hasan Kikić- Dva druga – L. N. Tolstoj


125

- Pada kiša – Šukrija Pandžo- Uspavanka – Avdija Avdić- Šeft elija – Bela Džogović- Nena, Sena i čekmedže – Bisera Alikadić- Nasrudin- hodža i dijete – Narodna priča- Jesen u gradu – Ismet Bekrić- Pahulja – Zejćir Hasić- Koza i pastir – Ezop- Lisica i roda – La Fonten- Dva dječaka – dva čudaka i plus jedan mačak – Zehra Hubijar- Vuk i koza – Narodna basna- Mejrin ćilim – Omer Turković- Dječak i ptica – Ahmet Hromadžić- Bistrica – Ibrahim Šahman- Vezeni most – N. K. Hadžić - Brojalica- biralica – Ibrahim Kajan- Red – Rabija Šaronjić- Divlja ruža – Enisa Osmančević Ćurić- Jedna pčela i mašnica – Kasim Deraković- Legenda o Aliji Đerzelezu – Narodna priča- Zemlja Bosna – Ahmet Gurbi- Djeca kriju sunce – Ivica Vanja Rorić- Brif, bruf, braf – Đani Rodari- Šta radi pjesma – Alija Dubočanin - Đače – Vladimir Nazor- Dječak s praznom Saksijom – Narodna priča- Nebo – Šukrija Pandžo- Kornjačina kuća - Šefi k Dautović- Pekara Mišmaš – Svetlana Makarović- Bijeli svijet, šareni svijet – Šimo Ešić- Tri leptira – Njemačka narodna priča- Izgubljeno stado – Jevrejska narodna pjesma- Sunce mati – Fikreta Kenović Salihović- Pijevac i lisica – Oldržih Sirovatka- Jedna je mačka glasovir svirala – Luko Paljetak- Maslačak i šipurak – Redžep Hodža- Iz proljeća u ljeto – Ešref Berbić- Štuka – Slavko Mićanović- Lastavice – Azra Mulalić- Čemu se pčela smijala – Mirsad Bećirbašić- Dva jarca – Narodna priča- Šta sanjaju kišobrani – Zejćir Hasić- Đerzelez Alija i aždaha (odlomak) – Epska narodna pjesma- Mujo ženi brata Halila (odlomak) – Epska narodna pjesma- Rijeka Bosna – Ajša Džemila Zahirović

ZAUSTAVLJENI PROCES

126

Čitanje teksta

Uvježbavanje i usavršavanje tehnike izražajnog čitanja naglas i u sebi s razumijevanjem pročitanog. Čitanje različitih vrsta tekstova sa uskladjivanjem intonacije i tempa čitanja u zavisnosti od prirode teksta. Uočavanje naslova, podnaslova, odlomaka, imena autora. Čitanje dijaloškog teksta po ulogama. Čitanje u sebi kao priprema za samostalno čitanje i učenje. Pravilno intoniranje znaka interpunkcije pri čitanju. Uočavanje nepoznatih riječi i pronalaženje objašnjenja.

Tumačenje teksta

Samostalno iznošenje i saopštavanje ličnih utisaka o pročitanom tekstu. Razumijevanje pročitanog teksta. Uočavanje hronološkog slijeda događaja u pripovijedanju. Uočavanje mjesta i vremena događanja. Uočavanje likova (glavnih i sporednih), njihovih osobina (pozitivnih i negativnih) i postupaka. Razumijevanje i otkrivanje namjera i osjećanja sadržanih u tekstu. Otkrivanje i tumačenje poruka u tekstu. Uočavanje različitih značenja riječi u tekstu i tumačenje njihove izražajne funkcije.

Sistematično usvajanje književnih i funkcionalnih pojmova.

Književni pojmovi

LirikaPjesma, osjećanja; stih, strofa – na nivou prepoznavanja i imenovanja.

EpikaFabula, redoslijed događaja (prepoznavanje).Glavni i sporedni likovi, njihove osobine i postupci.Poruke.Epska pjesma, bajka, basna – prepoznavanje.

DramaDramski junak, dramska radnja, dramski sukob, dijalog, pozornica, scijena, glumac.

JEZIČKA KULTURA


Prepričavanje na osnovu uopštenih i detaljnih pitanja i na osnovu


127

zajednički sastavljenog plana (u uslovima frontalnog rada, u grupi, u paru). Prepričavanje s promjenom toka događaja, kraja priče, unošenjem elemenata deskripcije (proširivanje teksta) Pričanje događaja i doživljaja predstavljenog slikom (individualno i po zajedničkom planu). Sadržaji nastave kulture izražavanja su u direktnoj stvarnosti i iskustvu (događaji i doživljaji, predmeti, biljni i životinjski svijet, igra, druženje, rad i stvaralaštvo), slike i nizovi slika; književni tekstovi; sadržaji fi lma, radija, televizije; sadržaji mašte. Opisivanje predmeta sa kojima se učenik prvi put sreće, bilo vlastitim izborom ili po ranije utvrđenom planu. Opisivanje biljaka i životinja na osnovu neposrednog posmatranja – osobine koje se najuočljivije nameću u trenutku posmatranja. Usvajanje osnovnih elemenata pristupa opisivanju – stvaranje zajedničkog i individualnog plana opisa.


Ortoepske vježbe: pravilan izgovor riječi, kraćih rečenica, poslovica. Ortografske vježbe: prepisivanje odlomaka i kraćih tekstova i rečenica radi usavršavanja tehnike i brzine pisanja, uvježbavanje čitkog i urednog rukopisa. Autodiktat i kontrolni diktat: provjera tačnosti zapamćivanja i usvojenosti pravopisnih pravila. Leksičke i semantičke vježbe: osnovno i preneseno značenje riječi, sinonimi i homonimi, građenje riječi, i dr. Sintaksičke vježbe: samostalno i podsticajno sastavljanje rečenica, proširivanje zadatih rečenica. Zagonetanje i odgonetanje, rješavanje i sastavljanje rebusa i ukrštenih riječi. Kazivanje napamet naučenih tekstova. Scensko prikazivanje dramskog teksta. Slušanje i vrednovanje / kritično procjenjivanje govora u emisijama za djecu na radiju i televiziji. Njegovanje kulture slušanja sagovornika, pisanje razglednica, čestitki i kraćeg pisma. Izrada domaćih pismenih zadataka (do osam) i njihova analiza na času.

MEDIJSKA KULTURA

Film

Usvajanje znanja o fi lmu.Razumijevanje igranoga fi lma (uočlavanje toka događaja, mjesta i vrijemena

radnje, likovi);Razlikovanje fi lma za odrasle i fi lma za djecu;Izražajna sredstva fi lmske umjetnosti: fi lmska slika, zvuk, tišina, muzika.Književno djelo – fi lm, poređenje

ZAUSTAVLJENI PROCES

128

Glumac, uloga, gluma


Nastava bosanskog jezika i književnosti može se uspješno realizovati primjenom i kombinovanjem više nastavnih metoda. Učenje drugog pisma

Priprema za početno čitanje i pisanje na ćiriličnom pismu zahtijeva sličan postupak i način ostvarivanja programa onom u prvom razredu. Preporučuje se odvojeno učenje čitanja i pisanja, što pruža mogućnost da se drugo pismo kvalitetnije savlada. Slova drugog pisma obrađuju se po grupama, a ne monografski kako se radilo kod obrade prvog pisma. Pošto su učenici ovladali izvesnim operacijama usvajajući prvo pismo lakše će poimati oblike slova drugog pisma. Tekstove pisane ćirilicom i latinicom treba upoređivati tek kad potpuno savladaju i drugo pismo. Tada treba prepisivati tekstove s jednog na drugo pismo. Nastava čitanja i pisanja u drugom razredu obuhvata i rad na književnom tekstu, artikulacione, govorne i pismene vježbe, te savladavanje elementarnih pojmova iz gramatike i pravopisa. Savladavanje štampanih i pisanih slova ćirilice načelno se ostvaruje do kraja prvog polugodišta. Čitanje i pisanje uvježbavati u drugom polugodištu do stepena automatizovanih radnji. Za usavršavanje čitanja i pisanja koriste se sistematska vježbanja: glasno čitanje teksta iz čitanke ili šire lektire, uz analitičku i kritičku procjenu takvog čitanja. Usavršavanje pisanja postiže se dosljednim zahtjevima koji se odnose na grafi čku uzornost slova i njihovo valjano povezivanje. Ovi zahtjevi ostvaruju se sistematskim vježabama: prepisivanjem, diktatom, autodiktatom, samostalnim pisanjem rečenica i kraćih sastava. Neophodno je primjereno i potsticajno vrjednovanje rukopisa svakog učenika. Organizuju se aktivnosti najmanje na tri nivoa po težini.

Jezik (gramatika i pravopis)

Zahtjevi u ovom programu nisu usmjereni samo na jezička pravila i gramatičke norme već prvenstveno na njihovu funkciju. Rečenica se ne upoznaje samo kao gramatička jedinica već i kao komunikativna jedinica. Osnovni programski zahtjev u nastavi gramatike jeste da se učenicima jezik predstavi i tumači kao sistem. Ni jedna jezička pojava ne bi trebalo da se izučava izolovano, van konteksta u kojem se ostvaruje njena funkcija. U drugom razredu u okviru vježbi slušanja, govorenja, čitanja i pisanja, učenici zapažaju jezičke pojave bez njihovog imenovanja. Kod načina ostvarenja programa mora se obezbjediti:- postupnost (izbor i raspored nastavnih sadržaja i konkretizacija nivoa programskih zahtjeva)- selektivnost (ostvaruje se izborom najosnovnijih jezičkih zakonitosti i informacija o njima) Davanje elementarnih informacija iz morfologije.


129

Akcentologiju ne treba obrađivati kao posebne nastavne jedinice, već treba učenike na ovom uzrastu navikavati da čuju pravilno akcentovanu riječ i da razlikuju standardni akcenat od svoga lokalnog akcenta.

Pravopis:

Savladavanje putem sistematskih vježbanja elementarnih i složenih koje se organizuju različitim oblicima pismenih vježbi.U nastavi gramatike treba primjenjivati sljedeće postupke: - podsticanje svjesne aktivnosti, - zasnivanje težišta nastave na suštinskim vrijednostima, - uvažavanje situacione uslovljenosti jezičkih pojava. - otkrivanje stilske funkcije, - sistematska osmišljena vježbanja u govoru i pisanju, - njegovanje primjenjenog znanja i umjenja, - povezivanje znanja o jeziku sa neposrednom govornom praksom, - njegovanje kontinuiteta u sistemu pravopisnih i stilskih vježbanja, - posmatrati jezičke pojave u životnim i jezičkim okolnostima - uočavanje suštine jezičke pojave do koje se dolazi doživljavanjem i shvatanjem umjetničkog teksta. - vježbanja moraju biti sastavni činilac obrade nastavnog gradiva, primjene obnavljanja i utvrđivanja znanja, - prevazilazilaženje nivoa prepoznavanja i reprodukcije, a strpljivo i uporno njegovanje višeg oblika znanja i umjenja: primjenljivost i stvaralaštvo. To se postiže njegovanjem pravopisnih i stilskih vježbi. - saznajni krugovi započinju motivacijom, a završavaju saznavanjem, rezimiranjem i primjenom određenog gradiva. - u saznajnom procesu zastupiti: indukciju, dedukciju, analizu i sintezu, konkretizaciju i apstrakciju.

Književnost

Uvođenje najmlađih učenika u svijet književnih i neknjiževnih tekstova (popularnih, informativnih). Tekstovi iz lektire utiču na odgovarajuća metodička rješenja (prilagođavanje čitanja vrste teksta, opseg tumačenja i grupisanje sa odgovarajućim sadržajima iz drugih predmetnih područja – gramatike, pravopisa, jezičke kulture i slično.

Lektira

Učitelj ima mogućnost da ponuđene tekstove prilagođava konkretnim nastavnim potrebama.Čitanje i tumačenje teksta

- čitanje naglas (izgovor, jačina glasa, pauziranje, intonaciono prilagođavanje, naglašavanje, emocionalno podešavanje, tempo)

ZAUSTAVLJENI PROCES

130

- osmišljeno kritički i dobronamjerno vrjednovanje čitanja svakog učenika,

- osposobljavanje učenika za čitanje u sebi,- tumačenje teksta ima svoje zahtjeve koji se nadovezuju na

zahtjeve u prvom razredu (samostalno saopštavanje utisaka o pročitanom tekstu, zauzimanje vlastitih stavova i rječito obrazlaganje i odbrana takvih shvatanja, otkrivanje i shvatanje poruke u tekstu, prepoznavanje odjeljka)

- sistematski i valjano podsticati na učlanjenje u biblioteku.

Jezička kultura

Usmeno i pismeno izražavanje- opisivanje životnih pojava koje deskripcijom postaju

najprepoznatljivije (predmeti, biljke, životinje, ljudi, pejzaž, enterijer i dr.) To je najsloženiji oblik jezičkog izražavanja na nivou najmlađeg uzrasta. Treba ih navikavati da lokalizuju ono što opisuju ( vremenski, rostorno, uzročno), da uoče, izdvoje i zaokruže bitna svojstva (spoljašnja i uslovno rečeno unutrašnja) i da se odrede prema posmatranoj predmetnosti. Pošto je za opisivanje potreban veći misaoni napor i duže vrijeme za ostvarenje zamisli – valja prednost dati pismenoj formi opisivanja nad usmenim.

- prepričavanje i pričanje predstavljaju temeljne programske sadržaje za sticanje, usavršavanje i njegovanje valjane i pouzdane jezičke kulture najmlađih učenika. Za prepričavanje ne treba obuhvatiti samo tekstove iz čitanke već i iz drugih medijskih oblasti ( štampa, pozorište, fi lm, radio, televizija),

- Pismena vježbanja zamišljena su kao dopuna osnovnih oblika jezičkog izražavanja. Jezička kultura u najvećoj mjeri doprinosi jedinstvu cjelovitosti nastave bosanskog jezika i čini da se ona realizira u funkcionalnom povezivanju naizgled različitih programskih sadržaja ali koji se najbolje ostvaruju upravo u takvoj metodičkoj sprezi.

Programski sadržaji u trećem razredu

Cilj i zadaci:

Cilj – razvijanje jezičke i književne sposobnosti, kulture čitanja i njegovanja bosanskog jezika i književnosti. Osposobljavanje učenika za upotrebu bosanskog standardnog jezika. Zadaci – osposobiti učenike za slušanje i čitanje i pisanje, za govornu i pisanu komunicaciju. Upoznati, obogatiti i usvojiti rječnik pravopisne i pravogovorne norme bosanskog standardnog jezika. Upoznati djela bosanske i svjetske književnosti.


131

Operativni zadaci- ovladavanje tehnikom čitanja i pisanja na oba pisma;- savladavanje proste rečenice (pojam, glavni dijelovi);- sticanje osnovnih pojmova o imenicama, pridjevima i glagolima; - postupno uvođenje u tumačenje osnovne predmetnosti književnog djela (osjećaji, događaji, radnje, likovi, poruke, jezično-stilske karakteristike); - ovladavanje usmenim i pismenim izražavanjem prema zahtjevima programa (prepričavanje, pričanje, opisivanje, izvještavanje);- postupno upoznavanje metodologije izrade pismenog sastavka.

JEZIK

Gramatika

Imenice: zajedničke i vlastite, rod i broj; Glagoli: radnja, stanje i zbivanje; razlikovanje oblika kojima se označava prošlost, sadašnjost i budućnost (perfekat, prezent i futur); Razlikovanje lica i broja glagola; Potvrdni i odrični oblik; Pridjevi: rod i broj pridjeva, opisni i prisvojni pridjevi; Rečenica: pojam rečenice, pojam i razumijevanje obavještajnih, upitnih i zapovjednih rečenica s glagolom u potvrdnom ili odričnom obliku;- Pojam i prepoznavanje glavnih članova (dijelova) rečenice: predikat, subjekat;- Zapažanje članova rečenice koji uz glagol označavaju vrijeme, mjesto, način;Slogovi: uočavanje naglašenih i nenaglašenih slogova;Uočavanje upravnog govora u tekstu;Riječi koje označavaju nešto umanjeno ili uvećano;Riječi istog oblika, a različitog značenja;Riječi različitog oblika, a istog ili sličnog značenja.

Pravopis

- Upotreba velikog slova u pisanju imena naroda, višečlanih geografskih imena, praznika, naslova knjiga, časopisa i novina, naziva ulica;

- Skupovi ije/je u umanjenicama, uvećanicama i imenicama za zanimanja;- Pisanje brojeva slovima;- Pisanje datuma;- Pisanje kratica (skraćenica) tipa: br., uč., god., str., i jedinica za mjere;- Pisanje rječce NE uz glagole, pridjeve i imenice;- Pisanje upitne rječce LI;- Interpunkcijski znak na kraju obavještajnih, upitnih i zapovjednih rečenica;- Pisanje suglasnika j u riječima (otklanjanje grešaka ako ih učenici čine) između

samoglasnika i-o / o-i.- Pravilno rastavljanje riječi na kraju retka.

ZAUSTAVLJENI PROCES

132

Ortoepija

- Pravilan izgovor glasova Č, Ć, DŽ, Đ i H;- Intonacija rečenice: ton i jačina glasa u izgovaranju rečenice, isticanje

riječi u rečenici (rečenični akcenat),- Intonaciono podešavanje glasa u izgovaranju obavještajne, upitne, uzvične

i zapovjedne rečenice;- Izgovaranje potvrdnog i odričnog oblika rečenice;- Značaj brzine i pauze u govoru.

KNJIŽEVNOST

Za sretan put po dukat žut – Enisa Osmančević ĆurićJesen u Sandžaku – Redžep NurovićKako je otišlo ljeto – Ešref BerbićLjudi koji su grlili voćke – Indijska narodna pričaSvijetu se ne može ugoditi – Narodna pričaTvrdica – Bošnjačka narodna anegdotaRastanak – Ahmet HromadžićUspavanka – Refi k LičinaPitanja – Avdija KajevićLičina – Narodna pričaSandžački pejzaž – Enver Muratović EnisinMjesto za jabuku – Bošnjačka narodna pričaJečam žnjela za gorom djevojka – narodna pjesmaLuckasta pjesma – Federiko Garsija LorkaPrisluškivanje – Šukrija PandžoBajka – Fikreta Kenović SalihovićBostandžijina kći – Narodna pričaPriča o Pink Panteru – Alija IsakovićRodni Sandžak – Elifa KriještoracNikome ne kaži – Zejćir HasićCesta – Skender KulenovićMajmun i lisica – Mehmed-beg Ljubušak KapetanovićVeče silazi u kotlinu – Hamza HumoSnježna kraljica – Husein DerviševićU proljeće otključajte oko – Enisa O. ĆurićProljeće – Bela DžogovićLijepo ti je cvijeće u proljeće – Lirska narodna pjesmaLastavica – Azra MulalićLjudska rijeka - Avdija AvdićTrešnja – Džemaludin LatićČovjek i lav – Mehmed-beg Kapetanović Ljubušak


133

Šarko – Alija DubočaninSmreka iz zavičaja - Ibrahim HadžićAbdijev san se ostvario – Priča iz SomalijeTajanstvena planeta – Ferenc FeherNasrudin hodža i kadija – Narodna pričaZagrljeni vidik – Alija DubočaninTrešnja na drugoj obali – Alija MusićKladnice, vodo studena – narodna pjesmaMelisin Dan – Esery MondesirBajramske cipele – Hadžem HajdarevićPasi, Riđo – Romska narodna pjesmaDraga laž – Šukrija PandžoBrod Života – Rabija ŠaronjićŽenidba Smailagić Meha (odlomak) – Avdo MeđedovićNebeska čuda – Pajo KanižajPjesma o cvijetu – Branko MiljkovićVrapčić – Maksim GorkiSebični Džin – Oskar VajldSvitac traži prijatelje –Sun Ju ĐinZaljubljene cipele –Pjer GripariStaklareva ljubav – Grozdana OlujićZvezdani taliri – Braća GrimMaca papučarka – Ela PerociKrila – Miroslav AntićBiševci i župljanin – Narodna pričaKornjača i zec – EzopHalil izbavlja brata Muja (odlomak)- Epska narodna pjesma

Čitanje tekstaVježbanje tehnike čitanja s razumjevanjem i doživljavanjem pročitanog

teksta; vježbanje brzine u čitanju i kazivanju (promjena intonacije, jačine i visine glasa, pauza) radi navikavanja učenika za valjano tumačenje na času (sa odgovarajućim i primjerenim podsticanjem);

Čitanje u sebi s posebnim zadatkom (razumijevanje pročitanog teksta kao priprema za glasno čitanje, obradu i prepričavanje teksta);

Čitanje dramskog i dramatizovanog teksta po ulogama radi učenja napamet i scenskog improvizranja.

ZAUSTAVLJENI PROCES

134

Tumačenje teksta Slobodno i spontano iznošenje ličnih doživljaja i utisaka o pročitanom tekstu. Uočavanje i tumačenje nepoznatih riječi i pojmova. Opažanje i tumačenje književnog teksta (osjećanja u lirskoj pjesmi, fabula u prozi, tumačenje književnih likova, poruke djela, uzročno-posljedično povezivanje dijelova teksta). Postjepeno uvođenje u razumijevanje stilogene funkcije jezika kao sredstva izražavanja u književnoumjetničkom tekstu. Obrazlaganje stavova pojedinostima iz teksta.

Sistematično usvajanje književnih i funkcionalnih pojmova.

Književni pojmoviLirika Ritam, rima, naglašeni i nenaglašeni slogovi, pjesnička slika kao dio kompozicija lirske pjesme;Porodične narodne lirske pjesme, šaljive pjesme, rodoljubive pjesme – osnovna obilježja.Poređenje – prepoznavanje stilskog sredstva.

EpikaTok događaja u vremenskom slijedu (na obimnijem tekstu), uočavanje i povezivanje događaja s mjestom, vremenom i likovima.Književni likovi - njihov izgled, postupci i osobine; uočavanje i upoređivanje postupaka glavnih likova (likova čiji su postupci izrazito suprostavljeni); uspostavljanje analogije: književni lik – likovi iz svakodnevnih životnih situacija;Piščev govor i govor likova.Narodna i autorska bajka.DramaRadnja u drami; dramski sukob; dramski lik i glumac; scenski prostor – na nivou prepoznavanja i spontanog uvođenja u svijet dramske/scenske umjetnosti.

JEZIČKA KULTURA


Prepričavanje tekstova, crtanih i igranih fi lmova, pozorišnih predstava, pročitanih knjiga, televizijskih i radijskih emisija za djecu; Detaljno (opširno) po zajedničkom i individualnom planu; sažeto prepričavanje. Pričanje na osnovu datog početka (slike, teksta); Pričanje na osnovu datih tematskih riječi; Pričanje o doživljajima i događajima, stvarnim i izmišljenim. Opisivanje poznatog predmeta, ljudi i prirode; samostalno biranje motiva i izdvajanje detalja koji učenika posebno zaokupljuju i podstiču na opisivanje; uvježbavanje planskog pristupa u opisivanju. Izvještavanje o sebi (kratka autobiografi ja).


135

Usmena i pismena vježbanja Ortoepske vježbe - uvježbavanje pravilnog izgovora riječi, iskaza, rečenica, poslovica; slušanje zvučnih zapisa; snimanje čitanja i analiza snimljenog. Ortografske vježbe - prepisivanje teksta sa jednog pisma na drugo; uvježbavanje čitkog i urednog rukopisa, uz primjenu pravopisnih pravila. Diktati s komentarom, objašnjeni diktat, diktat s predusretanjem pogrešaka, izborni diktat, kontrolni diktat, autodiktat. Leksičke i semantičke vježbe - iznalaženje sinonima i homonima; građenje riječi; osnovno i preneseno značenje; neknjiževne riječi i iznalaženje zamjena jezičkim standardom. Sintaksičke i stilske vježbe - proširivanje rečenica unošenjem ličnog tona, sažimanjem rečenice radi pojačanja njene informativne moći. Zagonetanje i odgonetanje, rješavanje i sastavljanje rebusa i ukrštenih riječi. Kazivanje napamet naučenih tekstova. Scensko prikazivanje dramskog teksta. Slušanje i vrjednovanje - kritičko procjenjivanje govora u emisijama za djecu na radiju i televiziji. Njegovanje kulture slušanja sagovornika, pisanje razglednica, čestitki i kraćeg pisma. Sistematsko uvođenje u način planiranja i pisanja tzv. slobodnih pismenih sastava.

Dva pismena zadatka – jedan u prvom i jedan u drugom polugodištu.

MEDIJSKA KULTURA

Filmske vrsteŠta je igrani, a šta dokumentarni fi lm;Napredak u razvoju fi lma – tehnički aspekti: fi lm u crno-bijeloj tehnici, fi lm u boji; Nijemi i zvučni fi lm.

Radio – emisije Radio kao medij i radio-emisija u funkciji popularizacije znanja, kulture i zabave primjerene djeci; Radio, emisija.

Dječiji listovi časopisiList kao komunikacija i izraz stvaralaštva odraslih za djecu i djece za djecu.


Jezik (gramatika i pravopis)

Učenici se osposobljavaju za usmenu i pismenu komunikaciju. Rečenica kao

ZAUSTAVLJENI PROCES

136

komunikativna jedinica sa stanovišta njene funkcije je neodvojiva od njene gramatičke funkcije. Sadržaji se u koncentričnim krugovima i kontinuiranim nizovima izučavaju postupno.

Postupnost se obezbjeđuje izborom i rasporedom nastavnih sadržaja. Ukazuje se na nivo programskih zahtjeva da se učenici ne opterete obimom i dubinom obrade jezičke građe.

Selektivnost se ostvaruje izborom najosnovnijih jezičkih zakonitosti i informacija o njima. Elementarne informacije iz morfologije se u trećem razredu proširuju i pored uočavanja riječi koje imenuju predmete i bića uvodi se i razlikovanje roda i broja, te lica kod glagola. Tim putem će se učenici postupno i logički uvoditi ne samo u morfološke već i u sintaksičke zakonitosti (razlikovanje lica kod glagola, lični glagolski oblik, predikta u rečenici). Riječi treba uvijek uočavatai i obrađivati u okviru rečenice. Ni u trećem razredu akcentacija ne smije biti posebna nastavna jedinica, već stalnim vježbanjem uz korišćenje audio snimaka učenike treba navikavati da čuju pravilno akcentovanu riječ.

U nastavi gramatike treba primjenjivati sledeće postupke koji su se u praksi potvrdili svojom funkcionalnošću: - podsticanje svjesne aktivnosti i misaonog osamostaljivanja učenika - suzbijanje misaone inercije - uvažavanje situacione uslovljenosti jezičkih pojava - povezivanje nastave jezika sa doživljavanjem umjetničkog teksta - otkrivanje stilske funkcije, - korišćenje umjetničkih doživljaja kao podsticaja za učenje maternjeg jezika - sistematska i osmišljena vježbanja u govoru i pisanju - njegovanje primjenjenog znanja i umjenja - kontinuirano povezivanje znanja o jeziku - ukazivanje na gramatičku sačinjenost stilskih i izražajnih sredstava - korišćenje prikladnih ilustracija određenih jezičkih pojava.

Savremena metodika nastave gramatike zalaže se da težište obrade određenih jezičkih pojava bude zasnovano na suštinskim osobenostima , a to znači na njihovim bitnim svojstvima.Nužno je da nastavnik uvijek ima na umu presudnu ulogu umesnih i sistematskih vežbanja. Vežbanja moraju biti sastavni dio obrade nastavnog gradiva. Strpljivo i uporno negovati više oblike znanja i umenja kroz primenljivost i stvaralaštvo, a što se postiže negovanjem pravopisnih i stilskih vježbi. Celoviti saznajni krugovi započinju motivacijom, a završavaju saznavanjem, rezimiranjem i primjenom određenog gradiva. Savremena metodika nastave ističe niz metodičkih radnji koje valja primjeniti u nastavnoj obradi programskih jedinica iz jezika i koje omogućuje da svaki celovit saznajni put dobije svoju posebnu strukturu.Obrada novih nastavnih jedinica podrazumjeva:- korišćenje pogodnog polaznog jezičkog predloška( kraći umetnički tekst ili

primjeri iz pismenih dječjih radova),- korišćenje iskaza govornih situacija- podsticanje učenika da polazni tekst dožive i shvate u cjelosti i pojedinostima,


137

- utvrđivanje i obnavljanje znanja o poznatim jezičkim pojavama koji neposredno doprinose boljem i lakšem shvatanju novog gradiva

- saglrdavanje jezičkih činjenica- ilustrovanje i grafi čko predstavljanje jezičkih pojmova

Književnost

Na ovom stupnju školovanja stiču se osnovna i ne malo značajna znanja, umjenja i navike od kojih će u dobroj mjeri zavisiti ne samo učenička književna kultura već i njihova opšta kultura na kojoj se temelji ukupno obrazovanje svakog školovanog čovjeka.

Lektira

Ukinuta je neprirodna i nepotrebna podjela na domaću i školsku lektiru. Data je lektira za treći razred razvrstana po književnim rodovima: lirika, epika, drama. Učitelju je data i mogućnost dopunskog izbora tekstova.

Čitanje i tumačenje teksta

Tumačenje teksta zasniva se na njegovom čitanju. Postupnost, sistematičnost i dosljednost posebno dolazi do izražaja u osposobljavanju učenika za čitanje u sebi. Ovaj vid čitanja u nižim razredima predstavlja složeniji nastavni zahtjev iako za formiranog čitača to ne izgleda tako. Izražajno čitanje neguje se sistematski uz stalno povećavanje zahtjeva i nastojanje da se što potpunije iskoriste sposobnosti učenika za postizanje visokog kvaliteta u vještini čitanja. U okviru svoje pripreme, nastavnik blagovremeno odabira pogodan tekst i studiozno proučava one njegove osobenosti koje utiču na prirodu izražajnog čitanja. Izražajno čitanje se uvježbava na prethodno obrađenom i uvježbanom tekstu i učitelj zauzima odgovarajući stav i određuje situacionu uslovljenost jačine glasa, ritma, tempa, intonacije, pauze, rečeničnog akcenta i glasovnih transformacija. U odjeljenju treba obezbjediti dobru slušalačku publiku. Pri obradi teksta primjenjivaće se u većoj mjeri jedinstvo analitičkih i sintetičkih postupaka i gledišta. Tumačenje književnog djela u trećem razredu je predteorijsko i ne treba da je uslovljeno poznavanjem stručne terminologije. Metodika nastave književnosti se teorijski i praktično stalno usavršava zahtjevajući istraživački, stvaralački odnos prema književnoumjetničkom djelu. Književnost se u školi ne uči, ne predaje, već čita, usvaja, u njoj se uživa i o njoj raspravlja.

ZAUSTAVLJENI PROCES

138

Programski sadržaji u četvrtom razredu

Cilj i zadaci

Cilj nastave bosanskog jezika je da učenici savladaju osnovne zakonitosti bosanskog književnog jezika na kojem će se usmeno i pismeno ispravno izražavati. Učenici treba da upoznaju, dožive i da umiju da tumače odabrana književna djela, pozorišna, fi lmska i druga umjetnička ostvarenja.

Zadaci nastave bosanskog jezika:- razvijanje ljubavi prema maternjem jeziku i potrebe za njegovim njegovanjem

i unaprjeđivanjem; - osnovno opismenjavanje najmlađih učenika na temeljima ortoepskih i

ortografskih standarda bosanskog književnog jezika;- postupno upoznavanje gramatike i pravopisa bosanskog jezika;- upoznavanje jezičkih pojava i pojmova, ovladavanje normativnom gramatikom

i stilskim mogućnostima,- osposobljavanje za uspješno služenje književnim jezikom u različitim vidovima

njgove usmene i pismene upotrebe i u različitim komunikacijskim situacijama;- razvijanje osjećanja za autentične estetske vrijednosti u književnoj umjetnosti;

razvijanje smisla i sposobnosti za pravilno, tečno, ekonomično i uvjerljivo usmeno i pismeno izražavanje; bogaćenje rječnika, jezičnog i stilskog izraza;

- čitanje u funkciji razumjevanja sadržaja, doživljaja estetskih i etičkih vrijednosti teksta (tekstovi štampani latinicom i ćirilicom);

- usavršavanje svih aspekata čitanja (pravilnost, brzina, izražajnost)- samostalno čitanje nepoznatih tekstova, brzo pronalaženje važnih informacija;- izdvajanje glavnih likova, vremena i mjesta radnje i slijed događaja;- razlikovanje pozitivnih od negativnih junaka, razlikovanje stvarnog od

imaginarnog;- doživljavanje i vrjednovanje scenskih ostvarenja – pozorište, fi lm;- savladavanje osnovnih teorijskih i funkcionalnih pojmova pozorišne i fi lmske

umjetnosti, kao i drugih umjetničkih ostvarenja; - razvijanje poštovanja prema književnoj kulturnoj baštini i razvijanje svijesti o

potrebi njenog njegovanja, unaprjeđivanja i čuvanja;- navikavanje na redovito praćenje i kritičko procenjivanje progama za djecu na

radiju i televiziji;- potsticanje učenika na samostalno jezično, literarno i scensko stvaralaštvo;- potsticanje, njegovanje i vrjednovanje učeničkih vannastavnih aktivnosti;- razvijanje patriotizma i odgoja u duhu mira, kulturnih odnosa i suradnje među

ljudima.


139

Operativni zadaci

- osposobljavanje za izražajno čitanje i kazivanje;- proširivanje znanja o jednostavnoj rečenici i njenim dijelovima;- savladavanje osnovnih pojmova o promjenljivim riječima; - upoznavanje pojmova promjenjivosti i nepromjenjivosti riječi;- savlađivanje osnovnih metodologija izrade pismenih sastava;- postupno osposobljavanje učenika za tumačenje književnog teksta;- recepcija sadržaja fi lma, pozorišne predstave, radio-emisije, sadržaja štampe,- razvijanje sposobnosti upotrebe i selekcije sadržaja medija s obzirom na

vrijednost (poučno, manje poučno, djela umjetničkih kvaliteta i nekvaliteta - kiča);

- ovladavanje terminologijom važnom za snalaženje u svijetu fi lma, radija, televizije, štampe.

JEZIK

Gramatika

Obnavljanje i utvrđivanje sadržaja iz prijašnjih razreda.Rečenica: pojam glagolskog predikata (lični glagolski oblik); uočavanje riječi

u funkciji dopune glagola (objekta) i priložkih oznaka za vrijeme, mjesto i način. Pojam subjekta; uočavanje riječi u funkciji atributa uz imenicu i imeničkog skupa riječi (imenička sintagma). Upravni i neupravni govor;

Imenice: zbirne i gradivne; rod i broj – pojam i prepoznavanje;Pridjevi: prisvojni i gradivni; rod i broj – pojam i prepoznavanje;Zamjenice: lične– rod i broj: osobina zamjenica u funkciji subjekta u rečenici

– pojam i prepoznavanje;Brojevi: glavni i redni – pojam i prepoznavanje u rečenici;Glagoli: pojam i osnovna značenja prezenta, perfekta i futura; vježbe u

rečenici zamjenom glagolskih oblika u vremenu, licu i broju.Uočavanje riječi koje u govoru i pisanju mijenjaju svoj oblik (promjenjive

riječi), bez defi nicija i zahtjeva za promjenom po padežima i vremenima. Uočavanje riječi koje zadržavaju svoj osnovni oblik u svim situacijama (nepromjenjive riječi), bez imenovanja tih riječi.

Smjenjivanje ije/je/e/i, prilikom izgovaranja dugog ili kratkog sloga (mlijeko – mljekar, bijelo – bjelina, dogorjeti –dogorijevati, vrijeme – vremena, donijeti – donio, i dr.)

Utvrđivanje i sistematizacija sadržaja obrađenih od 1. do 4. razreda.

ZAUSTAVLJENI PROCES

140

Pravopis

Upotreba velikog slova u imenima država i pokrajina; pisanje imena stanovnika i naroda; naziva knjiga, listova i časopisa; Pisanje upravnog i neupravnog govora, sva tri modela; Pisanje prisvojnih pridjeva izvedenih od ličnih imena (-ov/ -ev, -in / -ski).Pisanje suglasnika j u pridjevskim oblicima na –ski, i u ličnim imenima i prezimenima. Pisanje skraćenica tipa: itd., sl., npr. i skraćenica koje označuju imena država. Navodnici. Zagrade. Ponavljanje, uvježbavanje i provjeravanje osposobljenosti učenika za primjenu obrađenih pravopisnih zahtjeva.

Ortoepija

Izgovaranje svih suglasnika i glasovnih grupa u skladu sa književno-jezičnom normo, č, ć, dž, đ, h; -ds- (ljudskih), -io, -ao i dr. Vježbe za otklanjanje grešaka koje se javljaju u govoru i pisanju učenika. Uočavanje naglašenih i nenaglašenih riječi: vježbe u izgovaranju akcenatskih cjelina. Vježbe za otklanjanje grešaka koje se javljaju u govoru učenika. Intoniranje rečenice: ton i jačina glasa u izgovaranju rečenice: isticanje riječi u rečenici (rečenični akcent) intonacijska podešavanja glasa u izgovaranju izjavne, upitne, uzvične i zapovjedne rečenice; izgovaranje potvrdnog i odričnog oblika rečenice; važnost brzine i pauze u govoru.

KNJIŽEVNOST

Lektira

Jesenji pastel – Sait OrahovacČuvar parka – Enes KiševićProvalija u pozadini – Hasan KikićGolub – Salih AlićMlin na rijeci Uni – Rizo Džafi ćSlovo A – Irfan HorozovićVjetrovi koji duvaju iznad mog rodnog mjesta – Ibrahim HadžićSan – Bisera SuljićPrvi snijeg – Hamza HumoBajram – Ethem MulabdićMećava – Šukrija PandžoŠarenka – Skender KulenovićOkamenjeni vukovi – Ahmet HromadžićDomovina nije riječ iz spomenara – Ismet BekrićPenddžeri – Redžep Nurović


141

April – Nasiha K. HadžićPapirnati brodovi – Rabindranat TagoraŠumareva Zorka – Nafi ja SarajlićKosač – Murat BaltićIzlazak na sunce – Husein BašićHiljadu konja – Rabija ŠaronjićSehara – Mustafa SmailovićKoza – Ćamil SijarićJabuka pazarka – Maruf FetahovićSamo još kosovi zvižduću – Šukrija PandžoMoji zemljaci – Zaim AzemovićČudo od djeteta – Advan HozićBivolica – Refi k LičinaGlas dobre duše – Azra AlićPjetlić, Skaro i proljeće – Zejćir HasićO književnosti – Irfan HorozovićKako je postalo drago kamenje – Indijska narodna pričaGovor drveća – Estonska narodna bajkaNijesam baš iz Sarajeva – Narodna pričaDijete sa devet čiraka – Narodna bajkaVukovi i psi – basnaŽenidba Čengić Ali-bega – Epska narodna pjesmaBoluje Ajka Pribojka – Lirska narodna pjesmaBulbul mi poje – Lirska narodna pjesmaDjevojka pita slavića – Lirska narodna pjesmaSunčana obala – Aleksa MikićNajveća kuća – Mate LovrakŠetnja po morskom dnu – Žil VernLeptir – Luko PaljetakŠkoljke bjegunci – Branko ĆopićSjajno nadahnuće – Mark TvenDječak Aron – Isak SamokovlijaAlisa u zemlji čuda – Luis KerolMala princeza – Ljerka AnićVeliki val, mali val – Donald BisetBajka o labudu – Desanka MaksimovićKredenac – Bajruzin Hajro PlanjacČamac – Enes KahvićTumačenje snova – Jermenska bajkaMrav – Sabina Bakija

Čitanje teksta

Uvježbavanje samostalnog čitanja pomoću uputstva tipa: (pronalaženje nepoznatih i manje poznatih riječi), otkrivanje karakteristika likova, radnje i događaja, prirodnih pojava i opisa, uočavanje jezičko-stilskih slika.

ZAUSTAVLJENI PROCES

142

Usavršavanje čitanja u sebi radi bržeg razumijevanja, bržeg savladavanja sadržine, traženje odgovarajućih podataka o liku, stanju, osjećanjima i načinu njihovog prikazivanja. Razvijanje tehnike čitanja, razumijevanje i reprodukcija pročitanog sa ili bez elemenata stvaralaštva. Čitanjem do novih informacija i novih znanja. Čitanje usklađeno vrsti i prirodi teksta (lirski, epski, dramski, novinski,...).

Tumačenje teksta Doživljaj književnog djela u cjelini i sposobnost izražavanja dojma. Formiranje i usvajanje temeljnih pojmova iz teorije književnosti. Zapažanje i formulacija teme književnog djela (o čemu tekst govori). Razumjevanje riječi fabula, kompozicija. Uočavanje i karakterizacija likova u djelu: zaključivanje o osjećanjima likova na osnovu dijaloga i njihovih postupaka. Uočavanje karakterističnih dijelova teksta, rečenica, riječi kojima su direktno izraženi osnovna misao, piščev stav i stavovi lica. Izbor karakterističnih mjesta u tekstu: opis lika, pejzaža, dijalog, mjesto i vrijeme radnje, pojačavanje dinamičnosti, humor Razlikovanje govora pisca i govora lica. Zapažanje logičkih cjelina u kompoziciji teksta.

Književni pojmovi

LirikaOsnovni motiv i sporedni motivi u lirskoj pjesmi.Vizuelni i auditivni elementi u pjesničkoj slici. Pjesnička slika kao činilac kompozicije lirske pjesme.Dužina stiha prema broju slogova – prepoznavanje. Ponavljanje u stihu, strofi , pjesmi – funkcija.Personifi kacija kao stilsko sredstvo. Slikovitost kao obilježje pjesničkog jezika. Običajne narodne lirske pjesme – osnovna obilježja. Lirska pjesma – osnovna obilježja.

EpikaTema i ideja u epskom djelu.Fabula: hronološki slijed događaja, elementi fabule (uvod, zaplet, rasplet).Odnos među likovima; osnovni tipovi (vrste) karakterizacije. Pripovjedač, pripovjedanje; dijalog, monolog, opis u epskom dijelu. Priča i roman – razlike. Romani za djecu – osnovna obilježja.

DramaLikovi u dramskom djelu. Remarke (didaskalije). Dramska radnja – način razvijanja radnje. Dramski tekstovi za djecu. Scenski prostor.


143

JEZIČKA KULTURA

Osnovni oblici usmenog i pismenog izražavanja Prepričavanje sadržine tekstova, fi lmova, pozorišnih predstava, radijskih i televizijskih emisija za djecu – slobodno detaljno prepričavanje, prepričavanje sadržaja u cjelini i po dijelovima; sažeto prepričavanje po zajedničkom i samostalno sačinjenom planu za prepričavanje. Izmjena gramatičkog lica pri prepričavanju, sa izmjenom završetka fabule. Pričanje o događajima i doživljajima, stvarnim i izmišljenim. Pričanje na osnovu datih tematskih riječi. Pričanje prema samostalno odabranoj temi. Pričanje u dijaloškoj formi; unošenje dijaloga, upravnog govora u strukturu kazivanja. Opisivanje slika koje prikazuju pejzaže, enterijere, portrete. Opisivanje složenih odnosa među predmetima, bićima i pojavama.Lični izbor predmeta za opisivanje – slobodno ili po utvrđenom planu. Izvještavanje sažeto informiranje o sebi, kratak životopis. Izvještaj o obavljenom ili neobavljenom zadatku u školi ili kod kuće – u obliku odgovora na pitanja. Vježbe u građenju izvedenih i složenih riječi. Vježbe u iznalaženju i zamjeni sinonima. Uočavanje semantičke funkcije akcenta u riječima istog glasovnog sastava i različitog akcenta.

Usmena i pismena vježbanja Ortoepske vježbe: uvježbati pravilan izgovor riječi, iskaza, rečenica, poslovica; slušanje zvučnih zapisa; snimanje čitanja i analiza snimljenog.

Ortografske vježbe: prepisivanje teksta sa jednog pisma na drugo; uvježbavanje čitkog i urednog rukopisa uz primjenu pravopisnih pravila; prepisivanje teksta sa datim zadatkom.

Diktati s komentarom, objašnjeni diktat, diktat s predusretanjem pogrešaka, izborni diktat, kontrolni diktat, autodiktat.

Leksičke i semantičke vježbe: iznalaženje sinonima, homonima i antonima; građenje riječi; osnovno i preneseno značenje; neknjiževne riječi i iznalaženje zamjena jezičkim standardom, riječi s umanjenim i uvećanim značenjem, uočavanje semantičke funkcije akcenta.

Sintaksičke i stilske vježbe: proširivanje rečenica unošenjem ličnog tona, sažimanjem rečenice radi pojačanja njene informativne moći, dopuna iskaza različitim mogućnostima u skladu s ponuđenom govornom situacijom. Zagonetanje i odgonetanje, rješavanje i sastavljanje rebusa i ukrštenih riječi. Kazivanje napamet naučenih tekstova. Uvježbavanje tehnike izrade pismenog sastava: analiza teme, određivanje njenog težišta; posmatranje, uočavanje i izbor građe, raspoređivanje pojedinosti; elementi kompozicije.

ZAUSTAVLJENI PROCES

144

Osam domaćih pismenih zadataka i njihova analiza na času. Četiri školska pismena zadatka – po dva u prvom i drugom polugodištu. Jedan čas za izradu i dva časa za analizu zadataka i pisanje poboljšane verzije sastava.

MEDIJSKA KULTURA

Televizija, radio, fi lm, pozorište, medijska periodika (novine i časopisi)Izražajna sredstva dijela ekrana (kadar, montaža, muzika) dijalog u fi lmu i pozorišnoj predstavi - razumijevanje dijela ekrana (fi lma i televizije);- povezivanje kadrova po sjećanju;- razumijevanje redoslijeda kauzaliteta događaja, odnosa među akterima radnje;Film, književno dijelo, pozorište (poređenje izražajnih mogućnosti;- razumijevanje poruka;- razumijevanje složenosti fi lmskog dijela i izražajnih mogućnosti fi lma;

- razvijanje senzibiliteta za prepoznavanje i doživljavanje snage riječi i slike, govora, zvuka i tišine.


Čitanje

Tumačenje teksta zasniva se na njegovom čitanju, doživljavanju i razumijevanju. Kvalitet shvatanja poruke je neposredno uslovljen kvalitetom čitanja. Razni oblici usmjerenog čitanja osnovni su preduslovi za uspješno uvođenje u svijet književnog djela.

- Izražajno čitanje se uvježbava na tekstovima različite sadržine i oblika, koriste se lirski, epski i dramski tekstovi u prozi i stihu u narativnom, deskriptivnom, dijaloškom i monološkom obliku.

- Čitanje u sebi je najproduktivniji oblik sticanja znanja pa mu se u nastavi poklanja posebna pažnja. Ono je uvijek usmjereno i istraživačko, pomoću njega se učenici osposobljavaju za svakodnevno sticanje informacija i učenje.

- Primjena tekst metode u nastavi podrazumijeva efi kasne vježbe za savladavanje brzog čitanja u sebi s razumijevanjem i doprinosi razvijanju sposobnosti učenika da čitaju fl eksibilno, da usklađuju brzinu čitanja s ciljem čitanja i karakteristikama teksta koji čitaju.

- U četvrtom razredu započinje letimično čitanje koje je uslovljeno brzinom i stvarno pročitanom tekstu. Ono se sastoji od brzog traženja informacija i značenja u tekstu.

- Izražajno kazivanje napamet naučenih tekstova i odlomaka u prozi i stihu značajan je oblik rada u razvijanju govorne kulture učenika. Uspjeh izražajnog kazivanja znatno zavisi od načina učenja i logičkog usvajanja teksta. Tokom vježbanja treba stvoriti atmosferu uspostavljanja kontakta recitatora sa slušaocima.


145

Tumačenje teksta

- Književnoumjetnički tekst se čita po potrebi više puta sve dok ne izazove odgovarajuće doživljaje.

- Učenike treba navikavati da svoje utiske, stavove i sudove o književnom djelu podrobnije dokazuju činjenicama iz samog teksta i tako ih osposobljavati za samostalni iskaz, istraživačku djelatnost i zauzimanje kritičkog stava prema proizvoljnim ocjenama i zaključcima.

- U četvrtom razredu obrada književnog djela treba da bude protkana rješavanjem problemskog pitanja koje je podstaknuto tekstom i umjetničkim doživljavanjem.

- Moderna i savremena organizacija nastave maternjeg jezika i književnosti podrazumijeva aktivnu ulogu učenika u nastavnom procesu. U savremenoj nastavi učenik ne smije biti pasivni slušalac koji će u određenom trenutku samo reprodukovati nastavnikova predavanja.

- Proučavanje književnoumjetničkog djela u nastavi je složen proces koji se odvija u etapama: motivisanje učenika za čitanje, doživljavanje i proučavanje umjetničkog teksta, čitanje, lokalizovanje umjetničkog teksta, istraživački pripremni zadaci.

Jezička kultura

Bogaćenje učeničke jezičke kulture jedna je od primarnih metodičkih obaveza. Praćenje svakog djeteta za govorno komuniciranje od prvog razreda, pa preko različitih vježbi u govoru i pisanju do učeničkog samostalnog izlaganja misli i osjećanja u toku nastave, ali i u svim ostalim životnim okolnostima u školi i van nje, gdje je valjano jezičko komuniciranje uslov za potpuno sporazumjevanje. Napuštanje lokalnog govora i navikavanje na standardni književni jezik u govoru, čitanju i pisanju, osposobljavanje za slobodno prepričavanje, pričanje i opisivanje, osnovni su nastavni zadaci u ostvarivanju programskih sadržaja iz jezičke kulture. Način ostvarivanja vodi preko usmenih i pismenih vježbi, jezičkih igara, zadataka i testova:

- Pričanje, odnosno prepričavanje je složeniji oblik jezičkog izražavanja i predstavlja vid stvaralaštva. Metodički pristup ovom značajnom obliku usavršavanja i njegovanja učeničke jezičke kulture u osnovi je isti kao i kod prepričavanja (valjano funkcionalno lokalizovanje u planovima rada, osmišljeno povezivanje sa srodnim sadržajima iz ostalih predmetnih područja, a naročito sa čitanjem i tumačenjem teksta, osmišljeno motivisanje, usmjeravanje i podsticanje učenika da u pričanju ostvare što svestraniju misaonu i jezičku perspektivu, umješno vrjednovanje učeničkih domašaja u pričanju.)

- Opisivanje je najsloženiji oblik jezičkog izražavanja. Ono je zastupljeno u svakodnevnom govoru, jer je neophodno za jasno predstavljanje suštinskih odnosa između predmeta stvari, bića i drugih pojmova i pojava u svakoj životnoj situaciji. U radu s učenicima ovog uzrasta, ovoj vrsti jezičkog komuniciranja valja pristupiti posebno odgovorno i uz naročito poštovanje

ZAUSTAVLJENI PROCES

146

principa nastavne uslovljenosti i postupnosti u zahtjevima: osposobljavanje učenika da pažljivo posmatraju, uočavaju, otkrivaju, zapažaju, upoređuju, pa tek onda datu predmetnost da misaono zaokruže i jezički uobliče. Učenike ovog uzrasta valja podsticati i usmjeravati da iz složenog procesa opisivanja najprije usvoje nekolika opšta mjesta kojima se mogu služiti sve dotle dok se ne osposobe za samostalni i individualni pristup ovom zahtjevnom jezičkom obliku.


Zamišljeni su kao dopuna osnovnih oblika jezičkog izražavanja počev od najjednostavnijih (izgovor glasova i prepisivanje riječi) preko složenijih (vježbe uzornog govora i pisanja), do najsloženijih (domaći pismeni zadaci i njihovo čitanje i svestrano vrjednovanje). Jezička kultura u najvećoj mjeri doprinosi jedinstvu cjelovitosti nastave bosanskog jezika i čini da se ona realizuje u funkcionalnom povezivanju naizgled različitih programskih sadržaja ali koji se najbolje ostvaruju upravo u takvoj metodičkoj sprezi.


147


BOSANSKI JEZIK

( II ciklus osnovnog obrazovanja V - VIII razreda)

ZAUSTAVLJENI PROCES

148

CILJ I ZADACI

Cilj nastave Bosanskog jezika i književnosti je ovladavanje bosanskim standardnim jezikom, razvijanje jezičkih sposobnosti u govornoj i pisanoj upotrebi, primjena znanja stečenih iz ovog predmeta za ovladavanje sadržajima iz drugih nastavnih oblasti, ali i u svakodnevnom životnom iskustvu, u porodici i društvu. S obzirom da su bosanski jezik i književnost kao prirodni i historijski afi rmativ nacionalnog identiteta Bošnjaka, važni isto toliko koliko su važni i drugi jezici i literature u svijetu za ostale nacionalne kulture, to oni u ovom diskursu čine temeljnu civilizacijsku tekovinu multikulturalnosti. Nastavni plan i program bosanskog jezika i književnosti ima, kao opšti cilj, osmišljavanje uzajamnosti književno-jezičkih kultura kao vrijednost duhovne nadgradnje svjetske zajednice naroda.

Zadaci nastave bosanskog jezika su mnogobrojni i ostvaruju se u trima nastavnim područjima: bosanski jezik, kultura izražavanja i književnost. Zadaci tih triju nastavnih područja međusobno se prožimaju i dopunjuju i funkcionalno se povezuju sa ostalim nastavnim predmetima. Učenici treba da: - razumiju nastanak jezika i njegov značaj u komunikaciji, kao i upotrebu jezika u umjetnosti, njegovu slikovitost, metaforičnost, ritmičnost, simboliku; - razumiju razvoj bosanskog jezika, u okviru balkanske jezičke zajednice, od njegove narodne do književnoumjetničke norme i savremenih standarda; - nauče princip izgovaranja i pisanja riječi i rečeničnih struktura, da poznaju gramatičke kategorije riječi, da razumiju tvorbu riječi, da shvate odnos riječi u sintaksičkom diskursu, da razumiju metaforička značenja riječi, da njeguju kulturu čitanja i pisanja; - u kontekstu upotrebe jezika, odnosno kulture izražavanja, upoznaju načine pripovijedanja, kao i analizu teksta; - razviju kulturu pisanog izražavanja i da se kroz forme pisanih domaćih zadataka osposobljavaju za pisanje svih vrsta tekstova po standardima pravopisa i pravopisnih pravila; - upoznaju književnu tradiciju i baštinu Bošnjaka, književne tokove i stvaraoce Srbije, zatim najvažnije stvaraoce u okruženju, Evropi i svijetu. - upoznaju književno - teorijske pojmove i stilsko - jezičke aspekte na primjerima školske i domaće lektire i njihov značaj za kulturu uopšte; - kroz obradu predviđene lektire razviju smisao za samostalan rad, za samostalno čitanje i proširivanje znanja, razviju kulturu govora, slušanja i književno-jezičke interpretacije.


149

Programski sadržaji u petom razredu osnovnog obrazovanja( 5 časova nedjeljno; 180 časova godišnje )

JEZIK, GRAMATIKA

Morfeme i riječi kao morfološke jedinice- odnos između morfeme i riječi- riječ kao složena jedinicaKriteriji za klasifi kaciju riječi- Samostalne riječi i nesamostalne riječi- Jednoznačnost i višeznačnost (riječi u prvobitnom i prenesenom značenju) Vrste riječi: - Promjenljive i nepromjenljive riječi (osnova riječi, nastavak); - Nepromjenljive riječi( na razini prepoznavanja)- pojam priloga (prilozi mjesta, vremena, načina) - pojam prijedloga - veznici - usklici- rječceGlagoli:- Osnovna karakteristika i klasifi kacija glagola- Stilistička svojstva konjugacije- Glagolski oblici: infi nitiv, prezent, radni glagolski pridjev, perfekat, futur I- Infi nitivna i prezentska osnova- Pomoćni glagoli Imenice: - Vrste imenica prema značenju- Tvorba imenica- Deklinacija imenica;Padežni sistemnominativ, genitiv, dativ, akuzativ, vokativ, instrumental, lokativ (osnovna značenja padeža i njihova funkcija u rečenici )- Glasovne promjene u deklinaciji imenica; nepostojano a, palatalizacija, sibilarizacija ( samo uocavanje ) Pridjevi: - Značenje i vrsta pridjeva- Stepenovanje pridjeva- Određeni i neodređeni oblik pridjeva u nominativu; - Deklinacija pridjeva. Zamjenice:- Lične zamjenice ( kraći oblici ličnih zamjenica)- Upitne, odnosne, neodređene, povratna, povratno–posvojna; - Deklinacija zamjenica

ZAUSTAVLJENI PROCES

150

Brojevi: - Glavni i redni brojevi; - Deklinacija brojeva. Rečenica:- Prosta rečenica;- Predikat – imenski i glagolski; - Subjekt – više subjekata, neizrečeni subjekt; - Priloške oznake u rečenici; - Pojam složene rečenice; (mjesto, vrijeme, način);- Pravi i nepravi objekat; atribut i apozicija;- Rečenica s izrečenim i neizrečenim subjektom; rečenica s više subjekata; - Pojam složene rečenice - Vježbe u izgovaranju dugih i kratkih akcenata

Pravogovor i pravopis - Zavičajni govor i književni jezik- Riječi iz mog zavičaja ( lokalna leksika – sakupljanje i pravljenje rječnika lokalnih riječi )- Književna leksika- Veliko slovo u jednočlanim i višečlanim nazivima planeta, kontinenata, okeana, država, naroda i naseljenih mjesta; - Upravni i neupravni govor;

- Pisanje i izgovor superlativa pridjeva;- Veliko i malo slovo u pridjevima izvedenim od vlastitih imena; - Izgovor i pisanje riječi s glasovima ije, je - (umanjenice i komparativ); - Izgovor i pisanje č i ć u deklinaciji imenica i stepenovanju pridjeva; - Rečenični i pravopisni znakovi: trotačka, crtica, zagrade

KNJIŽEVNOST

Bošnjačka književna tradicijaPrvi pisani spomjenici (Blagajski zapis, povelje bosanskih vladara, Hvalov

zbornik, Humačka ploča,Epigrafski zapisi: (zapisi na stećcima, natpis sudije Gradiše, Slovo za Grda, Slovo o čovjeku... Veliki sudija, Zapisi na mostovima, česmama, džamijama)Narodna književnostLirske pjesme: Djevojka i behar, Djevojka je ružu brala, Po Taslidži pala magla, Uspavanka, Epske pjesme: Mujo ženi brata Halila, Tale dolazi u Liku, Đerzelez Alija i vila, Ženidba Smailagić Meha (odlomak).Narodna proza: Bajka o prstenu, Lisica i gavran, Putnik i gostioničar; poslovice, izreke, pitalice;

- Neka nam oproste trave – Izet Sarajlić,


151

- Prvi snijeg – Osman Đikić,- Srebrena česma – Džemaludin Latić,- Otac s kišobranom – Ismet Bekrić,- San – Bisera Alikadić- Različak – Enisa O. Ćurić,- Staza proljeća – Nikola Martić- Pesma – Miroslav Antić- Da je meni drvo biti – Oton Župančić,- Himna cvijeta – Halil Džubran,- Vrelo ljepote (izbor) – Šimo Ešić,- Svici – Kasim Derakovic- Kuću kućom čine djeca – Muhidin Šarić

- Narodna proza- Majka – Zija Dizdarević,- Zemlja – Husein Bašić,- O pero – Nerkezi - Selmanova kruška – Ismet Rebronja,- Hrt – Ćamil Sijarić,- Sijelo mudraca - Nedžad Ibrišimović,- Tri lica moga oca – Rizo Džafi ć,- Niko i ništa – Alija Isaković,- Lađarski put – Alija Dubočanin,- Roman o novčiću (odlomak) – Kemal Mahmutefendić,- Veliki pljusak – Hasan Kikić- Majstorije – Advan Hozić,- Odijelo - Ibrahim Kajan,- Za obraz – Alija Nametak,- Vodeni cvijet – Ahmet Hromadžić,- Vučja gora (odlomak) – Safet Sijarić,- Đaci pješaci – Vefi k Hadžisalihović ,- Slika Isfahana – Zuko Džumhur,- Bašta sljezove boje (odlomak)– Branko Ćopić,- Knjiga – Ivo Andrić,- Ulica divljih kestenova – Danilo Kiš,- Morski talas – Luko Paljetak,- Bijeli ljudi u blizini – Danijel Defo,- Dvadeset hiljada milja pod morem – Žil Vern- Pet zrelih krušaka – Viljem Sarojan,- Lesi se vraća kući – Erih Najt,- Vrelo ljepote (izbor) – Šimo Ešić,- Dok se dvoje svađaju treći se koristi ( poučni skeč)- Abdulah Sidran,- Tvrdica (odlomak) - J. S. Popović,- Kapetan Džon Piplfoks – Dušan Radović,

ZAUSTAVLJENI PROCES

152

Domaća lektiraTajne djedovog mlina – Bajruzin H. Planjac,Onaj koga nema – Mehmed Đedović,Moja nevidljiva drugarica – Zekerija Tamir,Priče iz Daljine – Refi k Ličina,Pešter – Bisera Suljić,Pjesme iz provincije – Safet Hadrović Vrbički,Pisma sinu Samiru – Rasim Ćelahmetović,Darovi (izbor) – Zaim Azemović

Rad na tekstu

Tumačenjem književnih tekstova učenici se uvode u analizu lirskih, epskih i dramskih djela pri čemu se usvajaju književnoteorijski pojmovi:- Usmena književnost: stalni epitet, epski deseterac, epska i lirska pjesma u usmenoj književnosti, fantastični motivi, likovi i motivi u bajci;-Lirsko pjesništvo: čulni elementi pjesničke slike; motiv kao najmanja tematska jedinica lirske pjesme; stih, strofa, vrsta stiha, rima(srok), ritam; usvajanje osnovnih pojmova na razini stilskih fi gura: epitet, personifi kacija, onomatopeja, poredjenje, inverzija; vrsta lirskih pjesama: ljubavne, deskriptivne, patriotske, šaljive pjesme;- Umjetnička proza: novela, pripovijetka( fabula, kompozicija, tematsko- idejna osnova, likovi (glavni i sporedni), karakterizacija likova: etička, socijalna, govorna, portretiranje; načini pripovijedanja; roman (vrste: avanturistički, humoristički, naučno-fantastični, romaneskni pripovjedač; kompozicija romana, likovi, tematsko - idejna osnova, jezik i stil; dramski igrokaz - kompozicija, prizor, čin, afi s (na osnovu glavnih značajki književne vrste objašnjava razliku priče, romana i igrokaza).

Napomena:

Prilikom izrade Nastavnoga programa iz književnosti vodilo se računa o estetskim, etičkim i nacionalnim kriterijima u izboru književnih djela i pisaca, pa je zbog toga ponuđen relativno veliki broj tekstova, tako da prilikom izrade globalnih i operativnih nastavnih planova i programa sami nastavnici mogu vršiti određenu selekciju obaveznih književnih tekstova, ali bi bilo poželjno da svi tekstovi budu zastupljeni u čitankama.

KULTURA IZRAŽAVANJA

Prepričavanje -stvaralačko prepričavanje, -prepričavanje sažimanjem fabuleRazgovor - Privatni i službeni razgovorČitanje i slušanje ( Izražajno čitanje književnoumjetničkog teksta; govorne vrednote


153

izražajnog čitanja, jačina, boja glasa, dikcija, pauze, logička, gramatička i stilistička interpunkcija u kontekstu izražajnog čitanja); Ostale vrsta čitanja u nastavi: naglas, u sebi, usmjereno, s bilješkama, čitalačke tehnike i stilovi (vježbe čitanja na konkretnim tekstovima –književnoumjetničkim, naučnim, administrativnim, publicističkim i dr.). Čitanje teksta s razumijevanjem; slušati druge učenike i zapažati obilježja dobroga čitanja.Pričanje kao pripovjedačka (narativna) vrsta izražavanja u nastavi ili doživljajuPričanje stvarnog događaja (hronološko i retrospektivno) Pričanje izmišljenog događaja ili doživljaja (hronološko i retrospektivno) Pričanje prema zadanoj slici ili muzici Opisivanje prema predmetu, biću ili pojavi kao osnovici opisa: opis osobe (portret); opis raja (pejzaž); opis zatvorenog prostora (enterijer); opis otvorenog prostora (eksterijer); opis bića ili grupe bića unutar prostora ili pojave. Pravilna primjena deskripcije u vježbama usmenoga i pismenoga izražavanja .Pisanje vlastitih deskriptivnih tekstova i primjena pravilnih opisivačkih postupaka. Pisanje diktata (s obzirom na pravopisne pojave obrađene u 5. razredu). Prepričati tekst poštujući hronološki slijed, jasno i logično povezivanje rečenica izdvajajući važnije dijelove, izraziti vlastiti komentar. Osnovna pravila službenog pismenog obraćanja, razlika između službene i privatne komunikacije; načini oslovljavanja,Savladavanje osnovnih pravopisnih pravila Pravilno pisanje diktiranih tekstova i uočavanje odgovarajućih pravila ili poteškoća u pisanju, kontrolni diktat, diktat sa predusretanjem grešaka, proučeni dikatat, slobodni diktat); Pisanje školskih pismenih zadaća (četiri u toku školske godine)Bogacenje rjecnika-deminutivi i augmentativi.

MEDIJSKA KULTURA

Pojmovi:Osnovne vrste medija: štampani i elektronski; Novine, časopisi, strip, radio, televizija, internet (postanak i razvoj) Film (postanak, historijat, fi lmski rodovi i vrste) Teatar - pozorište kao književno-scenska umjetnost: scena, kulisa, pozorišni prostor; Osnovne vrste radijskih i televizijskih emisija, Uloga školske biblioteke u nastavi bosanskog jezika i književnosti Principi katalogizacije knjiga (s posebnim osvrtom na internet) Nastavni sat lektire u školskoj biblioteci

ZAUSTAVLJENI PROCES

154

Programski sadržaji u šestom razredu osnovnog obrazovanja(4 časa nedjeljno; 148 časova godišnje )

JEZIK, GRAMATIKA

-Obnavljanje i utvrđivanje gradiva koje se u ovom razredu proširuje i produbljuje.- Obrada novog gradiva:Riječi i njihovo značenje:- odnos između morfeme i riječi- morfemska analiza riječi (korijeni, tvorba riječi...)- onomatopejske riječiNačini tvorbe riječi:- izvođenje-sufi ksalna tvorba- prefi ksalna tvorba, prosto srastanje (kompozicija) Glagoli- osnovna karakteristika glagola (glagolski vid i glagolski rod )- promjena glagola (lice, vrijeme, način, stanje)- glagolski oblici: glagolski pridjev trpni, glagolski prilozi, futur II, aorist,

zapovjedni način (imperativ), potencijal I, potencijal II; Pridjevske zamjenice: -prisvojne, pokazne, upitno-odnosne, neodređene, odrične, opšte, prisvojna zamjenica; Fonetika:

- glas, govorni organi, samoglasnici i suglasnici;- podjela suglasnika po zvučnosti i mjestu tvorbe;- glasovne promjene: palatalizacija, sibilarizacija, nepostojano a,- prelazak l u o, jotacija, gubljenje suglasnika, jednačenje suglasnika po

zvučnosti i mjestu tvorbe;Rečenica (osnovni pojmovi)- rečenice po sastavu (složena rečenica );- granice prostih rečenica u složenoj; zavisan i nezavisan odnos; funkcija

veznika;- odnos komunikativnih i predikatskih rečenica;- služba riječi u rečenici: imenice i pridjevi u službi atributa i imenskog dijela

predikta;Riječi kao leksičke jedinice:- osnovni vidovi leksičkog značenja- sinonimi i homonimiLeksički sastav jezika:- aktivna i pasivna leksika – arhaizmi i neologizmi- lokalna leksika (vrijednost)- književna leksika (kultura dijaloga)- vježbe u izgovaranju dugih i kratkih akcenataPravogovor i pravopis:- upotreba velikog slova,


155

- pisanje zareza, upitnika, uzvičnika- pisanje upravnog govora i rječce NE uz glagole, imenice i pridjeve,- pisanje rječce LI uz glagole.

KULTURA IZRAZAVANJA

Pripovjedanje kao tip vezanog teksta (tipovi pripovijedanja)- pričanje- pričanje zamišljenog događaja- pričanje po samostalno napravljenom planu- portret- pejzaž- opisivanje eksterijera- opisivanje interijera- različit raspored riječi u rečenici ( sintaksičko-stilske vježbe )- pisanje izvještaja

Četiri školska pisana zadatka Domaći pismeni zadaci

KNJIŽEVNOST

Prvi pisani spomjenici: Povelje bosanskih vladara, Epigrafski zapisi: (zapisi na stećcima, mostovima, česmama, džamijama),

Narodna književnost (lirske pjesme): Ne čudim se šipu u planini, Telal vika nasred Seljanika,

Epske pjesme: Đerzelez Alija i Kraljević Marko, Ženidba Smailagić Meha (odlomak iz epa Avda Međedovića),

Narodna proza: Iskušavanje pameti, Starac i mladić – albanska narodna priča,

Bekri Mujo – narodna priča,Ostala književna djela: Kazivar – Ismet Rebronja, Sandžak – Rasim Ćelahmetović, Bihor - Alija Džogović, Kad Sandžaklija putuje u svijet – Ilijas Dobardžić, Bosna žubori – Musa Ć. Ćatić, Zvuci u srcu – Hamza Humo, Dažd – Mak Dizdar, Bašeskija – Abdulah Sidran, Noć – Zehnija Bulić,

ZAUSTAVLJENI PROCES

156

Srebreni konjanik – Kasim Deraković, Dvije pahuljice – Šukrija Pandžo, Francuski pamuk – Ćamil Sijarić, Prosanjane jeseni – Zija Dizdarević, Kuća na čamcu – Alija Dubočanin, Murat – Zaim Azemović, Pendžeri – Redžep Nurović, Prodavac osmijeha – Husein Dervišević, Tuđe gnijezdo (odlomak) – Husein Bašić, Gusinjska godina (odlomak) – Zuvdija Hodžić, Ali-baba i četrdeset razbojnika – arapska narodna priča, Ljetopis – Mula Mustafa Bašeskija, Ramiza (drama) – Muhamed Abdagić, Sve moje cipele – Kemal Mahmutefendić, Mali princ – Antoan de Sent Egziperi, Sindbad Moreplovac – Hiljadu i jedna noć, Mostarske kiše – Pero Zubac, Saper 5 – Majo Topolovac, Inspektor vrtnih patuljaka – Irfan Horozović, Sa djecom – Svetozar Ćorović, Zlatorun – Ahmet Hromadžić, Gromovo đule – Skender Kulenović, Taj top – Ilija Ladin, Ajvanho – Valter Skot, Put u Munćen – Željko Ivanković, Kola vozi kolovoz – Anto Gardeš,

Kroz pustinju i prašumu – Henrik Sjenkjevič, Moj put u stvarnost - Ogden Neš, Petak i još trinaesti – Ivan Kušan, Dva sapuna – Milovan Danojlić, Balada iz predgrađa – Dobriša Cesarić, Junaci Pavlove ulice – Ferenc Molnar, Čisti zrak – Duško Trifunović, Breza – Slavko Kolar, Ugljari – Aleksa Šantić, Knjiga – Ivo Andrić, Prvi snijeg – Gustav Krklec, Moj deka je bio trešnja – Anđela Naneti, Kolo – Pol For, Leto lepog belca – Viljam Sarojan, Februar u stepi – Mihail Šolohov, To lice ljubavi opasno i nežno – Žak Prever, Bekstvo – Radu Flora,


157

Rad na tekstu

Prilikom obrade književnih djela učenici se upoznaju sa novim književnoteorijskim pojmovima:

- Lirika: ritam – intonacija, stanka, opkoračenje, stanka u opkoračenju, naglašavanje riječi i ritma; stilska sredstva – metafora, inverzija, kontrast; vrste – pejzažna, šaljiva, deskriptivna i patriotska pjesma;

- Epika: fabula- pokretači fabule, zaustavljanje fabule; lik – psihološko-etička karakterizacija; portret – vanjski i unutrašnji; forme pripovjedanja; pozicija pripovjedača u priči; pustolovni i historijski roman; fantastična pripovijest; granične književne vrste – ljetopis, putopis, dnevnik; drama – komedija, dramski igrokaz

MEDIJSKA KULTURA

Pozorište, melodrama, opera, balet (razvoj i vrsta pozorišta, ostale pozorišne vrste, pozorišna tehnika, nastanak i vrsta fi lma)Elektronski mediji: televizija, radio, internet (upotreba i značaj, jezici savremene komunikacije)Štampani mediji: periodika (novine, časopisi, listovi, godišnjaci, zbornici), monografska izdanja.

ZAUSTAVLJENI PROCES

158

Programski sadržaji u sedmom razredu osnovnog obrazovanja(4 časa nedjeljno; 148 časova godisnje)

JEZIK, GRAMATIKA

Morfologija (riječi i njihovo značenje)- odnos među riječima- riječ kao složena jedinica- morfemska analiza riječi (korijeni, tvorba rječi...)Način tvorbe riječi- prepoznavanje spojnih vokala u složenicama- kombinovana tvorba, preobrazbaGlagolski oblici: imperfekat i pluskvamperfekatRečenica:- subjekatski i predikatski skup riječi (sintagma)- vrste zavisnih sintagmi: imeničke, pridjevske, priloške, glagolske - nezavisne naporedne sintagme,- atribut, atributiv, apozitiv,- predikat – predikativ,

Nezavisne rečenice: obavještajne, upitne, zapovjedne, željne, uzvične; - bezlične, nepotpune, specijalne rečenice; - aktivne i pasivne recenice;

Složene rečenice (vrste nezavisnosloženih rečenica)- sastavne rečenice- suprotne rečenice- rastavne rečenice- isključne rečenice- zaključne rečenice

Slaganje rečeničnih dijelova (kongruencija)- slaganje atributa sa imenicom- slaganje glagolskih predikata sa subjektom- prilagođavanje imenskog predikata- predikati višečlanih subjekata- slaganje uz imenice muškog roda na A- vježbe u akcentovanju riječi

Pravogovor i pravopis:- pisanje zareza u složenoj rečenici, inverzija,- pisanje zareza ispred veznika a i ali,- upotreba velikog slova, - pisanje zareza, crte i zagrade,- pisanje upravnog govora,


159

KULTURA IZRAŽAVANJA

Jezik i doživljaji - slikovito kazivanje- podešavanje reda izlaganja - stil (osnovne odlike stila)- pežorativi i hipokoristici- tipovi pripovijedanja- red riječi u rečenici- funkcionalni stilovi (novinarski, književnoumjetnički, naučni,

administrativni, razgovorni)- Četiri školska pisana zadatka- Domaći pismeni zadaci

KNJIŽEVNOST

Bošnjačka književna tradicija- Prvi pisani spomenici- Blagajski zapis, Povelje bana Kulina- Humačka ploča,

Epigrafski zapisi: - zapisi na stećcima, - natpis sudije Gradiše, - Slovo za Grda, - Slovo o čovjeku...- Zapisi na mostovima, zapisi na česmama, zapisi na džamijama

Narodna književnost Lirske pjesme(sevdalinke):

- Ašikovah tri godine dana,- Moj pendžere, moj grki čemere, - Večerala dilber Umihana, - Ali-beg se s ljubom zavadio,- Razbolje se gondže Mehmedaga,

Balade i romanse:- Omer i Merima,- Mujo gleda Ajkunu djevojku ,- Tambur bije Čelebija Mujo,

Epske pjesme:- Kako je Mehmed đumruk ukinuo, - Ženidba Smailagić Meha (odlomak iz epa) – Avdo Međedović,- Đerzelez Alija i Arapin,- Ljuboviću Mujo,

Narodna proza: - Od koga će se kriti,- Mudri derviš,

ZAUSTAVLJENI PROCES

160

- Po pola,Ostala književna djela:

Blago – Mak Dizdar,Ime – Nedžad Ibrišimović,Istočni divan (odlomak)– Dževad Karahasan,Tvrđava –(odlomak)- Meša Selimović,Na pravi put sam ti, majko, izišo – Skender Kulenović,Koza – Ćamil Sijarić,Čekanje odijela – Fehim Kajević,Rafet spava – Ismet Rebronja,Za obraz – Alija Nametak,Kost – Husein Bašić,Stambol kapija – Refi k Ličina,Majka Umihana – Iso Kalač,Očeve jeseni – Safet Hadrović Vrbički,Bečki kolosijek – Enes Dazdarević,Sat – Hasnija Muratagić,Bistra krv – Sinan Gudžević,Očevi amaneti – Zaim Azemović,Ruža – Nura Bazdulj Hubijar,U Orašju – Hamza Humo,Vauvan – Irfan Horozović,Legenda o Ali-paši – Enver Čalaković,Rađanje pjesme – Mustafa Grabčanović,Smijač – Hajnrih Bel,Isposnik i lisica – indijska priča,Lahor – Munib Delalić,Likovi Bosne – Frano Alfi rević,Tajnoviti ponor – Stjepan Ćuić,Knjiga o stablima – Nikola Martić,Veliki talas – Perl Bak,Deca – Ivo Andrić,Mirjamina kosa – Isak Samokovlija,Prolećna kiša – Dobriša Cesarić,Leteći razred – Erih Kestner,Pjesma konjanika – Federiko Garsija Lorka,Ejub – Ranko Risojević,U aleji – Musa Ć. Ćatić,Priča o pečurkama – Danilo Kiš,Bakine naočari – Nikola Šop,Ostrvo s blagom – Robert Luis Stivenson,Iz Gitandžalija 35. – Rabindrant Tagora,U pohode Siriji – Alija Isaković,Na grobu Hafi zovom – Zuko Džumhur,Hasanaginica (drama) – Alija Isaković,Katarina Kosača (iz desete slike) – Radovan Marušić,


161

Rad na tekstu Pri obradi navedenih književnih djela treba obratiti pažnju na sljedeće književnoteorijske pojmove: - Narodna knjizevnost: motivi, slike, muzički elementi stiha, stilska obilježja lirske narodne pjesme; kompozicija, likovi, idejno-tematska svojstva, stilski postupci; jezik, odlike epskog i lirskog. -Umjetnička poezija: misaona (refl eksivna) pjesma, misaoni motivi; ljubavna pjesma; podjela pjesama prema obliku: oda, himna, elegija, idila; rima i njena uloga u oblikovanju stiha -vrste rime; pjesnička sredstva: alegorija, gradacija, hiperbola; balade i romanse – lirsko-epske vrste; Prozni tekstovi: fabula – razvijena u romanu i pripovjetki; sažeto u basni i anegdoti; glavni dijelovi epskog teksta (funkcija preokreta); kompozicija fabule; lik – unutrasnji monolog kao sredstvo slikanja lika; uloga opisa u pripovijedanju; humor, ironija i satira u proznom djelu; kompozicija i značajka drame; protagonist i antagonist; dramatizacija.

MEDIJSKA KULTURA

Pozorište, melodrama, opera, balet (razvoj i vrste pozorišta, pozorišna tehnika, nastanak i vrste fi lma).

Elektronski mediji: televizija, radio, internet (upotreba i značaj, jezici savremene komunikacije)Štampani mediji: Periodika (novine, časopisi, listovi, godišnjaci, zbornici), monografska izdanja.

ZAUSTAVLJENI PROCES

162

Programski sadržaji u osmom razredu osnovnog obrazovanja( nedjeljni fond časova 4; godišnji fond časova 140 )

JEZIK, GRAMATIKA

Južnoslovenski jezici ( podjela )- štokavski dijalekt- ekavsko narečje- ijekavsko narečje,- ikavsko narečje- sandžačko- zetski govor (odlike)Fonetika

Akcenat: kvalitet i kvantitet akcenta; akcenatske cjeline, enklitike i proklitike, postakcenatska dužina;

Morfologija riječi (njihova značenja i oblici)- Padeži i padežna sinonimija; kvalitativni genitiv i instrumental;

Glagolski oblici- vrste, oblici i prava značenja glagolskih oblika- relativna značenja glagolskih oblika- pripovjedačko značenje- futursko značenje- kvalifi kativno značenje- poslovička upotreba- modelno značenje- glagolska sinonomija

Sintaksa Složena rečenica

- zavisne rečenice (izrične, atributske, subjekatske; priloške rečenice: vremenske, mesne, nacinske, namjerne, uzročne, posledične, uslovne, dopusne;

- naporedni odnosi među zavisnim rečenicama;- iskazivanje rečeničnih članova rečju, sintegmom i zavisnom rečenicom;

Pravopis i interpukcija- pravopisna pravila- pravopisni znaci i interpukcija- odnos između morfeme i riječi- riječi kao složena jedinica- pisanje skraćenica (kratica) poznatijih višečlanih naziva


163

KULTURA IZRAZAVANJA

- Razlikovanje zavičajne leksike i književnog jezika;- Bogaćenje rječnika (lokalizmi, tuđice, arhaizmi, neologizmi, frazeologizmi,

polisemija) Pripovjedanje kao tip vezanog teksta

- tipovi pripovijedanja Kritika

- književna kritika (prikaz)- pozorišna i fi lmska kritika- jezička kritika i esejistička kritika Osnovne karakteristike umjetničkog djela - vježba na primjeru teksta u prozi- Recenzija (oblikovanje recenzije i postupci)- Rasprava- Oblici novinskog izražavanja - reportaža- Četiri školska pisana zadatka- Domaći pismeni zadaci:- pisanje eseja, - pisanje kritike,- pisanje recenzija

KNJIŽEVNOST

Bošnjačka književna tradicija- Prvi pisani spomjenici (natpisi na stećcima)- Isi leži Hrelja- U novi čas- Mnogi zemlje obidoh- Povelje bosanskih kraljeva (Ninoslavljeva povelja, povelja Jelene Kotromanić)

Epigrafski zapisi:- Zapisi na mostovima, česmama ,džamijama,

Narodna književnost Lirske pjesme:

- Nit’ ja jedem, nit’ ja pijem,- Sarajevo, divno mjesto, - Otkako je Banjaluka nastala, - Tešanj grade, moj veliki jade,

Balade- Hasanaginica,

Epske pjesme: - Svatovsko groblje na Moranima,- Mujov Omer i Filip Madžarim,

ZAUSTAVLJENI PROCES

164

- Đerzelez Alija i aždaha, - Ženidba Smailagić Meha (odlomak iz epa – Avdo Međedović)

Narodna proza: - Od smrti se ne može pobjeći, - Bošnjo u Stambolu, - Dram jezika,

Ostala književna djela:- Modra rijeka – Mak Dizdar- Zemlja – Redžep Nurović- Hronika jednog odžaka – Meho Ćorović- Pod Kun planinom – Faiz Soft ić- Žena sa tromeđe – Safet Sijarić- Zelen prsten na vodi – Ćamil Sijarić- Bukvica (odlomak) – Šaban Šarenkapić- Efendija u tajnom gradu – Nusret Idrizović- Zlatna i gladna brda – Zaim Azemović- Gusinjska godina (odlomak) – Zuvdija Hodžić- Dečja svirala – Meša Selimović- Bio jedan – Nedžad Ibrišimović- Sebi stećak podigoh – Avdija Avdić

- Grozdanin kikot – Hamza Humo- Zekum i nesanica – Murat Baltić- Duša jedne ptice – Vladimir Pavlović- Čistač obuće – Ranko Pavlović- Veranda prema moru – Ivan Kordić- Na majčinom grobu – Marko Vešović- U predvečerje – Miroslav Krleža- Berlinski led – Hodo Katal- Ručak siromaha – Antun B. Šimić- Stećak – Skender Kulenović- Priča o mom prijatelju ovlaku – Izet Sarajlić- Zamak osvetljen suncem – Danilo Kiš- Zlatni jelenak – Edgar Alan Po- Kašalj na koncertu – Hajnrih Bel- Duga – Dinko Šimunović- Miholjsko ljeto – Nenad Ešpek- Hadži Murat (odlomak ) – Lav Nikolajevic Tolstoj- Lovac u raži – Džerom Dejvid Selindžer- Ćeif – Vladimir Pištalo- Životinjska farma – Džordž Orvel- Veliki vezir (drama) – Derviš Sušić- Sjećaš li se Doli Bel (iz scenarija) – Abdulah Sidran- Mala noćna konferencija (iz scenarija Sjećaš li se Doli Bel) – Abdulah Sidran- Jedan pogled na Sarajevo – Ivo Andrić


165

Rad na tekstu

Učenici se u ovom razredu, osposobljavaju da samostalno analiziraju književna djela, istražuju određene vrijednosti, dokazuju svoja zapažanja, utiske i tvrdnje, izvode zaključke.

- Epska djela: uočavanje odlika fabule i kompozicije; složena analiza likova kroz dijalog, monolog, karakterne osobine, psihološka stanja, krizne situacije;

- Lirska djela: povezivanje pjesničkih motiva u poetske slike; lirski subjekat, veza između pesnikovih osjećanja i stila; versifi kacija pjesme;

- Dramsko djelo: dramska radnja, likovi, dijalog, monolog; dramatizacija

MEDIJSKA KULTURA

Televizija, radio, telefon, (upotreba i značaj)Jezici savremene komunikacije (internet)Pozorište, melodrama, opera, balet (razvoj i vrsta pozorišta) Film - tehnika, nastanak i vrsta fi lma,Periodika (novine, časopisi, listovi, almanasi, zbornici – funkcija i značaj).


Nastava bosanskog jezika i književnosti može se uspješno realizovati primjenom i kombinovanjem više nastavnih metoda. Radna praksa je pokazala da su dobri rezultati i dostignuća postizani primjenom različitih nastavnih metoda, gdje svaka ima svoju specifi čnu funkciju i kreativnu vrijednost. Tokom nastavnog procesa učenicima treba prezentirati one sadržajne jezičko-literarne vrijednosti koje će im biti potrebne za dalje nivoe školovanja, za sticanje opšte kulture.

Treba motivisati učenike da sami rasuđuju i donose zaključke pri obradi nastavnih jedinica u kontekstu širih programskih sadržaja. Nastavnik treba da upozna i uvažava pedagoško-psihološke sposobnosti učenika i da u radnom procesu upotrebljava odgovarajuće didaktičko-metodičke principe. Osobito je značajna didaktička formula da je učenik uvijek u centru obrazovno-radne kreacije, koju nastavnici i ostali pedagoški radnici uspostavljaju primjenjujući afi rmisane metodološke standarde. Tok jezičko-literarne didaktičke komunikacije treba da ima metodički smjer: nastavnik – tekst – učenik ili učenik – tekst – nastavnik. U metodičko-kreativnom kontekstu je i individualna komunikacija: učenik – tekst. Takođe je produktivna i posredna i neposredna komunikacija: izvor, prenosilac, kanal, primalac – cilj. Sem opštih metoda, savremena nastava jezika i književnosti ima i svoje posebne metode. Od mnogih metoda koje se mogu primjenjivati u nastavi bosanskog jezika i književnosti, primjenljive su sljedeće: - metoda čitanja i rada na tekstu (tekst-metoda);

ZAUSTAVLJENI PROCES

166

- metoda razgovora (dijaloška); - metoda izlaganja i objašnjavanja (monološka); - metoda rada u grupama (učenje, timsko istraživanje, timsko prezentiranje istraživačkih rezultata, kultura diskusije i dijaloga); - kombinovana metoda (čitanje teksta, razgovor o tekstu, objašnjenje i pokazivanje).

Resurs nastavnih metoda u savrenmenim pedagoško-obrazovnim standardima pruža mogućnosti za širi izbor i primjenu novijih i savremenijih metodoloških varijanata. U realizaciji operativnih sadržaja nastavnik će primjenjivati najproduktivnije metode kojima se stvaraju uslovi za postizanje dostignuća najvišeg stepena.

Oblici (forme) rada Sem ovdje izloženih metoda, u nastavi bosanskog jezika i književnosti mogu se primjenjivati i razni oblici rada, kao što su:

- individualni rad učenika (formiranje navika za samostalni rad); - rad u grupama (timski rad) i saradnja među grupama (rad na široj temi ili književno-jezičkom projektu);

- rad u parovima i saradnja među parovima (tandem rad); - rad sa svim učenicima (čitanje, slušanje, govor, pisanje); - diferencirani rad (dopunski i dodatni); - specijalni rad sa učenicima posebnih potreba (manja oštećenja vida, sluha, manje govorne smetnje); - debatne forme rada (tribine, okrugli stolovi, rasprave, diskusije, takmičenja u vještini govora, afi rmacija demokratije sa konkretnim primjerima;

- naučno-istraživačke forme rada (tematika, kompozicija, sadržaj, citati i fusnote, razlika između rezimea i recenzije).

- medijske forme rada (TV i radio spiker, konferansije, fotoreporter, izvještavač-dopisnik, sportski izvještač, telefonski razgovor, čitanje internet-tekstova);

- učenje putem raznih igara (kviz, recitali kao kolektivne igre, vještine glume kroz igru, imitacije i komične scenske sekvence, učenje na izletima – skupljanje bionimske leksike, sportske igre).

Svaka didaktička inovacija i inicijativa u nastavnom procesu je korisna, osvježavajuća i privlačna za učenike, a nastavnik treba da ih upućuje na kontinuitet i aktivnosti u učionici, školi i van škole – da čitaju, zapisuju, prikupljaju i sistematizuju leksiku, da opažaju i upoznaju sredinu u kojoj žive, da misle na nezavisan način i da argumentovano afi rmišu svoja mišljenja. Poznati didaktički principi moraju biti cilj svakog oblika nastavne prakse i postizanja dostignuća predviđenih ovim programom.


167

JEZIK, GRAMATIKA

Kroz ovu nastavnu temu učenici se osposobljavaju za pravilnu usmenu i pismenu komunikaciju standardnim bosanskim jezikom. Postupnošću i selektivnošću učenicima se jezik predstavlja kao sistem gdje se nijedna pojava ne izučava izolovano. Postupnost se obezbjeđuje samim izborom i rasporedom nastavnih sadržaja, a konkretizacija nivoa obrade kroz zahtjeve, zapažanja, uočavanja i dr. Selektivnost se postiže izborom najosnovnijih jezičkih zakonitosti i informacije o njima.

Akcenat se obrađuje kroz stalne vježbe, uz korišćenje audio snimaka.Vježbe za usvajanje znanja iz gramatike do njihove praktične primjene u

novim govornim situacijama proističu iz programskih zahtjeva. Nastava gramatike počinje motivacijom, a završava se saznavanjem i

primjenom određenog gradiva i to uvijek na interesantnim tekstovima i primjerima. Tu veliku ulogu igra učestalo spajanje indukcije i dedukcije, analize i sinteze, prihvatanje teorijskih objašnjenja i praktične primjene.

Pravopis se savlađuje putem vježbanja, elementarnih i složenih, koja se organizuju često i različitim oblicima pismenih vježbi. Ortoepske vježbe treba da budu kraće i češće, da se izvode ne samo u okviru nastave jezika već i kroz nastavu čitanja i jezičke kulture.

KNJIŽEVNOST

Kroz ovu nastavnu temu učenici se uvode u svijet književnosti; razvijaju se literarne i jezičke sposobnosti, ali se upoznaju i sa ostalim neknjiževnim tekstovima. Lektira je razvrstana na liriku, epiku i dramu kako bi proporcija književnih djela bila odgovarajuća i razložna. Pri obradi tekstova treba primijeniti jedinstvo analitičkih i sintetičkih postupaka. Značajne pojedinosti, elementarne slike, ekspresivna mjesta i stilsko-jezički postupci će se posmatrati i obrađivati u prirodnom sadejstvu sa drugim umjetničkim činiocima. Tumačenje književnog djela treba da bude povezano s rješavanjem problemskih pitanja podstaknutim tekstom i umjetničkim doživljajem. Jezičkostilskim sredstvima treba prići sa doživljajnog stanovišta. Funkcionalni pojmovi se objašnjavaju u toku nastave, a učenici ih spontano usvajaju.

Nastavnikove informacije su vrlo značajne, a moraju biti potpune, sadržajne, konkretne i prilagođene toku i tipu časa. Kako školska lektira, tako i djela koja su predviđena za domaću lektiru interpretiraju se po istoj metodologiji, na osnovu predhodnog čitanja i pripreme učenika na samoradnju. Interpretaciju djela, kao diskusija može biti individualna i u grupama – razvrstana po temama ili drugim književnoumjetničkim kriterijima.

Za uspješanu obradu nastavnih sadržaja iz predmeta Bosanski jezik i književnost najproduktivni je postupak rada na tekstu književnog djela, prilaženje djelu sa umjetničko-jezičkog aspekta. Principom čitanja djela i pripremom za čas, uz asistenciju nastavnika, učenik stiče pravilnu sliku o piscu i vremenu, nastanku djela i društvenim prilikama o kojima pisac govori.

ZAUSTAVLJENI PROCES

168

JEZIČKA KULTURA ( usmeno i pismeno izražavanje )

U ovom segmentu jezika treba neprestano imati u vidu osnovni cilj: razvijanje jezičkog mišljenja i jezičke svijesti uočavanjem jezičkih zakonitosti. Nastava će biti očiglednija ako se koriste audio snimci i ako se sluša i analizira snimljeni govor. To se može postići kroz leksičke i morfološke vježbe, semantičke vježbe i na taj način podstaći učenike na literarno stvaralaštvo.

U proučavanju jezika i jezičkih sadržaja (jezika u upotrebi i jezika u književnom djelu) posebna pažnja se posvjećuje osposobljavanju učenika da razumiju fonološke, morfološke, leksičke, sintaksičke i stilske karakteristike, tvorbene modele kao i jezčku polifoniju i slikovitost, jezičku kreaciju, kao i razliku narodnog i standardnog književnog jezika i njegove norme.

MEDIJSKA KULTURA

Očiglednim sredstvima upoznati učenike sa osnovnim vrstama medija; Osnovne aktivnosti su slušanje, zapažanje, upoređivanje, improvizacija.


169


BOSANSKI JEZIK

( III ciklus srednjeg obrazovanja I - IV razreda)

ZAUSTAVLJENI PROCES

170

Ciljevi i zadaci

Cilj nastave maternjeg jezika je da kod učenika razvije estetski kriterij za sve ono što je univerzalno vrijedno i dobro i sposobnost za razumijevanje književnih pojava u svetskoj književnoj riznici bez zapostavljanja ili forsiranja pojedinih književnih sadržaja. Zadaci nastave maternjeg jezika su da:

- Učenici razviju sposobnost za samostalnu interpretaciju i istraživanje književnih djela i nauče da pristupaju stručnoj literaturi o književnosti.

- učenici razlikuju književne pravce, epohe, stilska razdoblja, kao i specifi čne književne pojave. U oblasti književne hronologije učenici treba da znaju vrijeme, stilske osobine, centre, predstavnike, djela i vrste karakteristične za pojedino razdoblje. - učenici upoznaju pravila sastavljanja i stiliziranja tekstova.

- da se kod učenika razvije ljubav prema maternjem jeziku i narodu koji se tim jezikom izražava i ostvaruje svoja kulturna dobra;

- da se kod učenika podstakne želja za spoznavanjem, učenjem i što sigurnijom upotrebom svog jezika, ali i volju da se vlastitim naporima i mogućnostima ta želja ostvaruje kao pozitivan, tolerantan i kulturan odnos prema drugim jezicima i narodima.

Programski sadržaji u prvom razredu srednjeg obrazovanja

KATEGORIJA: JEZIK (27 čas)

Fonetika i fonologija- glas i fonema,- građenje (tvorba) morfema- glasovne promjene (jednačenje i gubljenje suglasnika)- alternacija i palatalizacija- jotovanje i pokretno A Morfologija (sistem morfema)- riječi i morfeme- morfologija i njen odnos prema fonologiji- odnos između morfeme i lekseme- morfologija u užem smislu- građenje riječi, slog - prozodija- promjena riječi- vrste riječi i njihove osobine- riječi kao leksičke i gramatičke jedinice- analiza riječi (korijeni, nastavci riječi)- izvođenje i slaganje riječi.Sintaksa:- rečenica kao jezička komunikativna jedinica,- zavisna rečenica u složenoj rečenici- nezavisne rečenice u složenoj rečenici- kordinacija i subordinacija zavisno nezavisnih rečenica


171

- eliptične rečenice i njihova funkcija- uloga subjekta i predikta u složenoj rečenici

Lingvistika: - osnovne karekteristike lingvistike,- moderna dijalektologija- psihološko-sociološka ispitivanja jezika,- lingvistička semantika- lingvistička sintaksa- kvalifi kativna lingvistika

KATEGORIJA: JEZIK U UPOTREBI (21 čas)

Jezik u komunikaciji- jezik u književnosti i govorni jezik- jezička analiza književnog djela- raslojavanje jezika (dijalekt, sociolekt)

Pravopis: - upotreba velikog slova, - pravopisni znaci: tačka, zarez, pisanje upravnog govora, upitnik i uzvičnik...- lektorski i korektorski znaci- pisanje skraćenica i brojeva

Historija jezika:- historija bosanskoga književnog jezika- dijalekti južnoslavenskog dijasistema- štokavski dijalekat (osnovne odlike i podjela)- književni jezik i standardi u knj. djelu- standardi i norme gramatike i pravopisa- rečnici i priručnici za proučavanje bosanskog jezika

KATEGORIJA: KNJIŽEVNOST (100 časova)

Pojam i naziv književnosti; - književnost kao umjetnost

- umjetničko djelo, stvaralac i čitalac,- književnost kao umjetnički doživljaj svijeta,- odnos književnosti i drugih umjetnosti (komparacija)- književnost i stvarnost, uloga književne umjetnosti u društvu,- proučavanja književnosti: teorija, istorija i književna kritika, - književnostilske formacije – teorija književnosti, - Stilska sredstava – stilske fi gure

Književni rodovi i vrste (osnovni pojmovi)

Proučavanje književnoumjetničkog djelaStruktura umjetničkog teksta: - struktura lirske pjesme (Majka Fatu kroz tri gore zvala, Lijepa ti je Alagića

ljuba, Konj i mladoženja, M.Ć. Ćatić - Breza),

ZAUSTAVLJENI PROCES

172

- struktura i epsko pravilo u eposkoj pjesmi (Banović Strahinja)- metodologija proučavanje književnog djela (Hasanaginica)- proučavanje proznog književnog djela - (Čudotvorni prsten (bajka), Ćelo

(bajka), Ćamil sijarić – Noć, A.P. Čehov – Činovnikova smrt, Danilo Kiš – Rani jadi (kao domaća lektira)

Drama, sruktura drame i njene vrste- Sofokle – Antigona, - uloga književnosti kao jezičke tvorevine u društvu

Književnost starog vijeka:- Sumero- vavilonska književnost (Ep o Gilgamešu), Firdusi – Rustem i

Suhrab, Hiljdu i jedna noć (Izbor)- Književnost dalekog istoka (indijska – Pančatatra, Ramajana, japanska –

poezija, kineska – poezija, presjek)- Hebrejska književnost: Talmud (odlomak), Biblija: Stari zavjet – Legenda o

potopu, Novi zavjet – Pjesma nad pjesmama. Arapska književnost:

- Poezija starog Egipta (izbor), - Kur’an (izbor),- arapska poezija: Hajam, Rumi, Hafi s, (izbor)

Helenska književnost:- Homer – Ilijada, Odiseja (odlomci),- Izbor iz grčke poezije (Sapfa)- Antička drama: Sofokle – Kralj Edip,

Književnost starog Rima:- Vergilije – Eneida (odlomak)- izbor iz rimske poezije( Ovidije, Katul, Horacije,...)

Narodna književnost.Bošnjačka srednjovekovna književnost: - prvi pisani tragovi: Povelje bosanskih vladara: (Kulina bana, Ninoslava, kralja Tvrtka, Humačka ploča, Blagajski zapis, Hvalov zbornik)

- Bošnjačka epigrafi ka na narodnom jeziku - stameni na baštini: - zapisi na stećcima: Veliki sudija, Slovo za Grda, Ban bosanski, Pribislav,

Hrelja, Slovo o vlasti, Kulinov zapis (izbor). Književnost Bošnjaka na orijentalnim jezicima( Istočni Parnas):

- Adni - Gazel, - Nihadi - Gazel, - Derviš-paša Bajezidagić – Gazel o Mostaru,- Medžazi – Opis mostarskog mosta- Lamekani - Pjesma zaljubljenih, - Nerkezi - O, pero

Narodna književnostLirske pjesme (podjela):

- Djevojka je suncu govorila- A što mi se Travnik zamaglio,- Ne čudim se mraku ni oblaku,- Gnjijezdo vila ptica lastavica,


173

- Gdje si draga živa željo moja- Ali-paša na Hercegovini,- Knjigu pišu gusinjke djevojke,- Sejdefu majka budila- Falila se Šarića kaduna,

Lirsko-epske pjesme:- Čelebija Mujo i njegova draga- Ali-paša i Bišćanka Fata

Epske pjesme.- Đerzelez Alija,- Smrt braće Morića- Udadba Ajke Sinanbegove- Mujo ženi brata Halila- Tale od Orašja- Ženidba Smailagić Meha (ep) – Avdo Međedović,

Usmena proza.- Hvaljeni sluga,- Titiz i džomet- Bekri Mujo,- narodne umotvorine (poslovice, zagonetke, pitalice).

Srednjovjekovna književnost renesansna književnost u Evropi

- Dante Aligijeri – Pakao, - Frančesko Petrarka – Kanconijer, - Bokačo – Dekameron, - Servantes – Don Kihot, - Šekspir – Romeo i Đulijeta,

Renesansa na južnoslavenskom poluotoku:- Marin Držić – Dundo Maroje, Novela od Stanca, - Šiško Menčetić – poezija, - Džore Držić – poezija,

Ivan Gundulić – Osman (izbor)

ZAUSTAVLJENI PROCES

174

Programski sadržaji u drugom razredu srednjeg obrazovanja

KATEGORIJA: JEZIK (21 čas)

Morfologija (sistem morfema)- morfologija i njen odnos prema fonologiji- odnos između morfeme i leksemeMorfem:- riječ kao složena jedinica: leksička, gramatička- morfemska analiza riječi (korijeni, prefi ksi, sufi ksi, infi ksi)- izvođenje (sufi ksalna, prefi ksalna tvorba riječi)- prosto slaganje; derivacijski, relacioni morfemi- supletivni oblici morfema (morf i alomorf)- morfem i riječ: konstituent i integrant- stilističke mogućnosti morfemaGramatičke kategorije- Pojam gramatičke kategorije- kategorija riječi (vrsta i oblici riječi, položaj i konstrukcija riječi)- podjela riječi (promenljive i nepromenljive, deklinacija i konjugacija)Imenice- odlika imenica (semantički i gramatički oblici)- prirodni i gramatički rod, broj i padež imenica- podjela imenica- sistem padežnih oblika kod imenicaZamjenice- semantički i gramatički oblici zamjenica i njihova tvorba- klasifi kacija zamjenica po značenju i njihova promjena (rod, broj, padež)Pridjevi- karakteristike pridjeva (semantički i gramatički oblik, građenje)- klasifi kacija i komparacija pridjeva Brojevi- značenje i vrste brojeva, gramatički i semantički oblik, brojevi kao imeničke,

pridevske i priloške riječi i promjenaGlagoli- osnovna karekteristika glagola, njihovo značenje, i stilske osobine- semantički oblik glagola, glagolski vid, način, stanje,- klasifi kacija glagola, lični i nelični glagolski oblici- osnovni glagolski oblici, prelazni i neprelazni glagoli- stilistička svojstva konjugacije, glagolske osnoveNepromenljive riječi ( predlozi, veznici, uzvici, rječce)- osnovne semantičke i gramatičke osobine i njihova funkcijaPrilozi- klasifi kacija priloga po značenju, funkciji i semantičke karakteristike,Leksikostilistika

- riječi kao leksičke jedinice (osnovni vidovi leksičkog značenja), leksički sastav jezika (aktivna i pasivna leksika – arhaizmi i neologizmi,


175

historizmi, vulgarizmi, žargonizmi, eufonizmi, metaforizmi, sarkazmi... )


Pripovijedanje - pripovjedanje kao tip vezanog teksta (red riječi u rečenici)

- tipovi pripovijedanja ( dijalog i monolog)Četiri školska pisana zadatka

Pravopis: - upotreba velikog slova, pisanje zareza, pisanje upravnog govora, upitnik i

uzvičnik).- Sastavljeno i rastavljeno pisanje riječi.

Historija jezika:- historija bosanskoga književnog jezika- dijalekti južnoslavenskog dijasistema- književni i razgovorni stilovi- normativna gramatika i pravopis


Bošnjačka književna tradicija: - prvi pisani tragovi

- Povelje srednjovjekovnih bosanskih vladara- Epigrafski zapisi na stećcima,

Pisana književnost Bošnjaka na orijentalnim jezicima- Hasan Zijaia -Poezija - Muhamed Nerkesija - Pjesma o Sarajevu ( ili izbor) - Dervi-paša Bajazidagić - Gazel o Mostaru ( ili izbor)- Fadil-paša Šerifović - Divan,- Umihana Čuvidina – Čamdži Mujo i lijepa Uma, - Adni – gazel po izboru, - Nihadi gazel po izboru, - Lamakani - Pjesma zaljubljenih, - Nerkezi - O, pero - Habiba Stočević Rizvanbegović (izbor)- Fevzija Mostarac „Bulbulistan“ (izbor)-

Alhamijado književnost:- Mehmed Prušćanin - Divanski arzunal,- Ahmet Gurbi - Divan,- Sulejman Tabaković - Divan,- Fejzo Soft a - Ašiklijski elif be

ZAUSTAVLJENI PROCES

176

Srednji vijek u Evropi Renesansna književnost u Evropi, odlike kasnog srednjeg vijeka

- Dante Aligijeri – Pakao, - Frančesko Petrarka – Kanconijer, (izbor)- Bokačo – Dekameron, (izbor)- Servantes – Don Kihot, - Šekspir - Hamlet,

Književnost baroka:- Reformacija i protivreformacija - Manirizam i barok u književnosti i drugim umjetnostima (odlike i predstavnici)

- Ivan Gundulić – Osman (odlomak)Klasicizam

- Rasin – Fedra- Molijer – Tvrdica,- Gete – Faust,- Alaudin Sabit Užičanin – Ciča zima,

Proisvjetiteljstvo i racionalizam- Ruso, Dekart, Lajbnic, ( mislioci i prosvjetitelji)- Volter – Kandid, - Dositej Obradović – Basne, - J.S. Popović – Kir Janja,

Književnost racionalizma u BiH:- Matija Difk ović – Besjede- Nikola Lašvanin – Ljetopis, - Šejh Muhamed Užičanin – Poslanice,

Romantizam u Evropi:- J. Fridrih Šiler - (izbor)- Novalis – Čežnja za smrću- Jan Kolar – Kćeri Slavije- Šeli – Oda zapadnom vetru,- Edgar Alan Po – Anabel Li - Dž. G. Bajron – (izbor)- A. S. Puškin – Evgenije Onjegin, - Mihail Ljermontov - Izbor iz poezije - Viktor Igo – Zvonar bogorodične crkve u Parizu- H. Hajne – Izbor iz lirike,

Romantizam kod južnih Slavena- V. S. Karadžić – Sakupljač umotvorina,- P.P. Njegoš – Poezija, Luča mikrokozma, - Branko Radičević - Izbor - Jovan Jovanović Zmaj - Izbor - L. Kostić – Izbor- Franc Prešern – Sonetni vijenac, - M. Ljubušak Kapetanović – Narodno blago, - Safet-beg Bašagić – Izbor iz poezije, - A. K. Hasanbegov – Izbor iz poezije,


177

Programski sadržaji u trećem razredu srednjeg obrazovanja

KATEGORIJA: JEZIK (24 časa)Sintaksa:- odnos sintakse prema morfologiji,- odnosi između riječi, sintaksema, sintagmi u rečeniciSintaksema- sintetičke i analitičke sintakseme (pojam valentnosti)- pretvaranje sintakseme u sintagmu i njena funkcijaRečenica kao kategorija- rečenica kao sintaksička i komukativna jedinica,- klasifi kacija rečenice po sastavu, sadržaju i usmjerenosti,- samostalni i nesamostalni dijelovi rečenice- modalnost rečenice- glagolski i imenski predikati u rečenici i njihova funkcija- gramatička svojstva subjekta i njegovo ispuštanje u rečenici- adverbijalne oznake objekta u rečenici,- funkcija atributa i apozicije u rečeniciProsta rečenica- strukturnosemantički tipovi prostih rečenica i njihova kategorija,Složena rečlenica- podela i vrste složenih rečenica,- sklapanje rečenica, (red riječi u rečenici)- analize složenih rečečenica: osnovni postupci i shematski prikaz,- intonacija i stilistička vrijednost složene rečenice,- kondezacija rečenice i njene vrsteNezavisno složene rečenice- tipovi, kategorije, kriteriji klasifi kacije i principi ustrojstva,- semantičke i stilističke karakteristike strukture rečenicaZavisnosložene rečenice- tipovi, kriterij klasifi kacije i princip ustrojstva - semantičko stilističke karakteristike strukture rečeniceVezani tekst- struktura teksta i pojmovi lingvistike,

KATEGORIJA: JEZIK U UPOTREBI (16 časova)

Pripovjedanje kao tip vezanog teksta- tipovi pripovijedanja,- rasprave (dijalog)- pričanje (monolog)

Četiri školska pisana zadatka

Pravopis:

ZAUSTAVLJENI PROCES

178

- interpukcijski znaci u složenoj rečenici ( tačka, zarez, dvije tačke, crta, crtica,...)

- pisanje skraćenica,Historija jezika:

- Bosanski, hrvatski i srpski jezik u XIX vijeku,- standardizacija jezika i pravopisa,- standardizacija novoštokavštine.


Realizam:- historijske i misaone pretpostavke evropskog realizma i uslovi njegovog

nastanka- poezika realizma i tehnike realističkog oblikovanja,- naturalizam kao književna činjenica eksperimentalnih nauka

Evropski predstavnici realizma:- Onore de Balzak –Čiča Gorio,- Čarls Dikens – Velika očekivanja,- Emil Zola - Žerminal- Lav Tolstoj –Ana Karenjina- Gogolj – Šinjel,- Dostojevski – Zločin i kazna,

Realizam na južnoslavenskom poluotoku:- S.S.Kranjčević – Izbor iz poezije, - Simo Matavulj – Bakonja fra Brne, (lektira) - Laza Lazarević - izbor - Milovan Glišić - izbor - Stevan Sremac - Zona Zamfi rova - Radoje Domanović – Vođa, Stradija,- Ethem Mulabdić – Zeleno busenje

Moderna:- Bodler kao začetnik moderne lirike – simbolizam,- Parnas i procvat lirike – impresionizam,- hermetizam – magija riječi kao izvor čistih ideja,Predstavnici moderne:- Šarl Bodler –izbor- Artur Rembo –izbor- R.M. Rilke – Poezija - izbor- Volt Vitman – izbor- Henrik Ibzen – Nora,- Čehov – izbor novela- Halil Džubran – Izbor iz lirske proze,Moderna na balkanskom poluotoku:- Jovan Dučić – Izbor poezije,- Aleksa Šantić – Izbor poezije, - Bora Stanković – Nečista krv (lektira)


179

- Petar Kočić – Kroz mećavu,- M. Ć. Ćatić – Izbor poezije,- Osman Đikić – Izbor poezije,

Književnost između dva rata:Miroslav Krleža – izbor: drama, poezija, esej- Tin Ujević – Izbor iz poezije,- Miloš Crnjanski - Izbor iz poezije, Seobe,- Branislav Nušić - Gospođa ministarka- Risto Ratković – Izbor iz poezije- Hamza Humo – Grozdanin kikot, (lektira), poezija po izboru- Ahmet Muratbegović – Robijaš- Hasan Kikić – Provincija u pozadini,- Isak Samokovlija – Pripovjetke po izboru, Hanka, Plava Jevrejka,- Oskar Davičo – Hana,- Enver Čolaković - Legenda o Ali- paši- Abdurezak Bjelavac: - Minka

Svjetska književnost:- Marsel Prust – U traganju za izgubljenim vremenom,- Franc Kafk a – Proces,- Virdžinija Vulf – Izbor eseja- Taha Husein: - Dani- Vilijem Fokner: - Buka i bijes

ZAUSTAVLJENI PROCES

180

Programski sadržaji u četvrtom razredu srednjeg obrazovanja

KATEGORIJA: JEZIK (17 časova) Semantički nivo:

- semantika i njen odnos prema sintaksi,- značenjski odnos među riječima( sinonimi, antonimi, homonimi, hiponimi)- značenjski odnosi među rečenicama (kontradikcija, fraza tautologija,

dvosmislenost)- lingvistika i pojam značenja riječi- toponimija i lokalizmi, njihova funkcija i značenje

Sociolingvistika:- sociolingvistički pojmovi (osnovne odlike)- raslojavanje jezika (sociloško-teritorijalno)- jezički standardi i mjesto bosanskog jezika u njemu,- jezik u višenacionalnoj zajednici među balkanskim narodima- jezik i funkcija jezikaFunkcionalna stilistika:- funkcionalni stil (osnovni pojmovi)- tradicionalni funkcionalni stilovi: naučni, umjetnički, publicistički,- odlike stilova: administrativni, razgovorni, - novi stilovi: sakralni, retorički,- stil književne kritike, esejistički,- stilovi vezani za medije: reklamni, stripovni,- fi lmski stilovi i scenski stilovi


Retorika- osnovni principi retorike kao vještine govorenja- vrste retorike: govori, monolozi, posebne govorne vrste,- osnovne odlike razgovora,- osnovne odlike monologa i njihova funkcija- govori u medijima- odlike posebnih govornih vrsta,- pisani govori: eseji, članci,- govor kao vještina ovladavanja publikomPravopis,- pisanje riječi stranog porijekla,- transkripcija sa ćirilice i latinice stranih riječi,- pisanje velikog slova,- interpukcijski znaci u složenoj rečenici,

Četiri školska pisana zadatka

Bosanski, hrvatski i srpski jezik u XX vijeku:- razvoj standardne novoštokavštine,


181

- raslojavanje novoštokavštine- sandžačkozetski govor i njegovo raslojavanje


Savremena svetska književnost: T.S.Eliot - izbor

Herman Hese – Stepski vuk,Albert Kami – Stranac,Samuel Beket – Čekajući Godoa,Tarik Ali – Sjene narova drveta Ernest Hemingvej – Starac i more,Gabrijel Garsija Markez – Sto godina samoće, Umberto Eko – Ime ruža,Naib Mahfuz – Razgovor na Nilu, Prolaz među dva dvorca,Margarita Jurcenar – Hadrijanovi memoari,

Savremena kniževnost balkanskih naroda: Ivo Andrić – Prokleta avlija, pripovjetke,

Skender Kulenović – Soneti, Ponornica,Meša Selimović – Derviš i smrt,TvrđavaĆamil Sijarić – roman Bihorci, pripovjetk po izboruMak Dizdar – Kameni spavačDerviš Sušić – Pobune,Nedžad Ibrišimović – Ugursuz,Abdulah Sidran – Izbor iz poezije,Alija Isaković - Izbor iz pripovjedaka, putopisa,Ismail Kadare - TvrđavaIrfan Horozović – Talhe, ili šedrvanski vrt bolje je Dževad Karahasan – Šahrijarov prstenFehim Kajević – Izbor iz poezije,Husein Bašić – Crnoturci – san i jazija,Ismet Rebronja – Knjiga rabja,Zuvdija Hodžić – Davudova zvijezda,Muhamed Abdagić – Tvrdi grad,Vladan Desnica – Proljeće Ivana Galeba,Ranko Marinković – Ruke,Vesna Parun – poezija,Nikola Šop – poezija, Ivan G. Kovačić – JamaVitomir Lukić – Hodnici svijetlog prahaVeselko Koroman- poezija,Branko Ćopić – Bašta sljezove boje,Vasko Popa – poezija,Mirko Kovač – Ruganje dušom,Danilo Kiš – Grobnica za Borisa Davidoviča,

ZAUSTAVLJENI PROCES

182

Risto Trifk ović – pripovjetke,Nenad Radanović – pripovjetkeMarko Vešović – Pjesme Književnokritički eseji,Analiza književnog djela


Budući da u odgojno – obrazovnom sistemu jezik i književnost imaju primarnu ulogu, njegovanje jezika je od najvećeg značaja u razvoju kulture jednog naroda. Kao nastavni predmet jezik se, s toga, ne proučava da bi sam sebi bio svrha, nego kao predmet koji pomaže u cjelokupnom razvoju i obrazovnom procesu učenika. Nastava bosanskog jezika doprinosi boljoj i potpunijoj komunikaciji i olakšava da učenici spoznaju sebe i svijet oko sebe. Ta im komunikacija opet, omogućava da pristupe nacionalnoj i svjetskoj kulturi putem govorne i pisane riječi. Potpunije ovladavanje tim komunikacijskim sredstvom čini učenike sigurnijim primaocima odgojnih poruka. Istovremeno kod učenika razvijamo ljubav prema jeziku i narodu koji se tim jezikom izražava i ostvaruje svoja kulturna dobra; podstičemo želju za spoznavanjem, učenjem i što sigurnijom upotrebom tog jezika, ali i volju da se vlastitim naporima i mogućnostima ta želja ostvaruje kao pozitivan, tolerantan i kulturan odnos prema drugim jezicima i narodima. Nastava jezika treba da se izvodi u najužoj povezanosti s književnim tekstom. Ona ima svoj sadržaj, svoje metode i svoj cilj, spaja misaone, osećajne, funkcionalne i estetske momente jer je jezik, kao najsavršenije sredstvo sporazumijevanja, vezan za misao, pa su mišljenje i jezik u stalnom jedinstvu. Promatranjem tekstova u pismenom ili usmenom emitiranju, učenici zapažaju jezičke činjenice i njihova obilježja, razvijaju logičko zaključivanje i apstraktno mišljenje, nužno za spoznaju jezičkih zakona i pravila, odnosno lingvističko mišljenje, koje učeniku omogućava razlikovanje nelingvističkih od lingvističkih pojava u upotrebi jezika (npr. prepoznavanje logičkog sadržajnog, semantičkog, sintaksičkog, obavještajnog plana rečenice). Sve to nužno uključuje stjecanje znanja o jeziku uopće, odnosno osnove opće lingvistike i osnove znanosti o našem jeziku, tj. fonetiku, fonologiju, morfologiju, tvorbu riječi, sintaksu, leksiku, stilistiku, ortografi ju, ortoepiju, dijalekte i historiju jezika. Usmeno i pismeno izražavanje u okviru našeg standardnog jezika zauzima, nesumnjivo, važnu ulogu. Konkretan doprinos jednog i drugog vida izraza, koji stoje u neraskidivoj vezi, ogleda se u osposobljavanju učenika za pravilnu usmenu i pismenu komunikaciju standardnim jezikom, u razvijanju kulture njihovog izražavanja, jezičkog mišljenja i svijesti o višestrukom značaju i ulozi jezika. Iako je na prvom mjestu osposobljavanje učenika za pravilnu upotrebu standardnog jezika, među zadacima nastave našeg predmeta je i to da se učenici, u određenoj mjeri, upoznaju sa svim oblicima našeg jezika. Učenike valja upoznati sa pravilima sastavljanja i stiliziranja tekstova, tj. opskrbiti ih znanjem o teoriji sastavljanja (vrste tekstova), tekstovnoj lingvistici (nadrečenično jedinstvo teksta), stlistici (poetska i lingvistička stilistika, funkcionalni


183

stilovi) i retorici (osnove govorništva). Sve vrste govornih i pismenih vježbi su u funkciji pouzdanog jezičkog ispoljavanja. Zato punu praktičnu prikladnost imaju gramatičke, akcenatske, ortoepske, dikcijske, leksičke, semantičke, pravopisne i stilske vježbe; opisivanje, pripovijedanje, raspravljanje itd. Programskim sadržajima iz područja jezika u upotrebi, omogućeno je da se integrirano pristupi jezičkim i književnim sadržajima, da se uspostavi korelacija. Osnov ove korelacije je vezani tekst. Ove vježbe i oblici rada osposobljavaju učenike da se uspješno koriste svim komunikacionim ulogama, da izgrađuju svijest o jeziku, njegovoj funkciji i ljepoti, te da budu govornici, slušaoci, čitaoci i kreativci na polju pisane riječi. S obzirom na mnoštvo autora i naslova, u želji da se učenicima olakša stjecanje znanja, predlažemo jezgrovite panoramne preglede pojedinih književnih razdoblja i njihovih predstavnika, gdje god je to opravdano, da bi ostalo vremena za velike pisce i značajne teme općenito. Nastavnik se mora truditi da kod učenika izgradi čitalačke navike i da ih motivira da kao aktivni čitaoci pročitaju bar glavninu planiranog književnog fonda.

ZAUSTAVLJENI PROCES

184

R.br. 291 02 2011

RE B I SRBI inistarstvo za ljudska i manjinska prava, državnu upravu i lokalnu

samoupravug din ilan arkovi , ministar

Bir aninova br. 6 11000 Beograd

Poštovani ministre arkovi u,

Ustavom i zakonima Republike Srbije pripadnicima nacionalnih manjina garatnovano je pravo na obrazovanje na bosanskom jeziku, službenu upotrebu jezika i pisma, kulturu i informisanje.

Iako im Ustav i zakoni, kao i me unarodni obavezuju i dokumenti, garantuju gore navedena prava pripadnicima bošnja ke nacionalne zajednice do danas nije omogu eno koriš enje istih.

U cilju odblokiranja procesa ostvarivanja garantovanih individualnih i kolektivnih prava pripadnicima bošnja ke nacionalne zajednice u Republici Srbiji, Bošnja ko nacionalno vije e je u skladu sa svojim zakonskim ovlaš enjima pokrenulo postupak kod aštitnika gra ana i Povjerenice za zaštitu ravnopravnosti zbog povrede Ustavom i zakonom garantovanih prava.

Shodno odredbama akona o zaštiti prava o sloboda naciopnalnih manjina, akona o nacionalnim savjetima nacionalih manjina, akona o osnovama sistema

obrazovanja i vaspitanja, Bošnja ko nacionalno vije e, inistarstvu prosvjete i nauke uputilo je nastavne programe za bosanski jezik i grupu nacionalnih predmeta, za nivo osnovnog i srednjeg obrazovanja, kao i pripremni predškolski program na bosanskom jeziku, a sve u cilju implementacije prava pripadnika bošnja ke nacionalne manjine na obrazovanje na bosanskom jeziku u skladu sa Ustavom i zakonom.

Ovim putem Vas podsje am da je prije dvije godine, ta nije, 10.09.2009. godine formirana zajedni ka komisija sastavljena od predstavnika inistarstva prosvjete i Odbora za obrazovanja Bošnja kog nacionalnog vije a i da je shodno dogovoru Vije e uradilo Elaborat o modelu obrazovanja za sandža ke Bošnjake, koji je predate nadlježnom ministsarstvu 11.11.2009. godine i pomenute nastavne programe kao i da je postignut dogovor da se zajedni ki radi na implementaciji istih, do ega ni do danas nažalost nije došlo.

U želji da svoja prava ostvarujemo u institucijama sistema, molimo Vas da u okviru svojih nadlježnosti posredujete u organizovanju sastanka na kome e pored Vas prisustvovati predstavnici Izvršnog odbora BNV-a i ministar prosvjete i nauke dr

arko Obradovi .


185


Predlažemo da se pomenuti sastanak zbog po etka školske godine održi što hitnije i da tema sastanka bude: stvarivanje prava na obrazovanje na bosanskom jeziku pripadnika bošnja ke nacionalne zajednice.

Pored organizovanja pomenutog sastanka, obavještavam Vam da eBošnja ko nacionalno vije e, od Vas kao resornog ministra zaduženog za oblast manjinskih prava, tokom mjeseca septembra zatražiti posredovanje u organizovanju sastanaka sa ostalim ministrima u ijem djelokrugu rada spadaju ostale oblasti, kojima se jem e, obezbje uju i štite prava pripadnicima manjinskih zajednica u Republici Srbiji i to u oblastima informisanja, službene upotrebe jezika i pisma i kulture.

Iskreno vjerujem da emo na ovaj na in, zajedni kim naporom, putem razgovora i dogovora, obezbijediti efikasnu i prakti nu primjenu Ustavom i zakonom garantovanih prava pripadnicima bošnja ke nacionalne zajednice.

S poštovanjem ,

U Novom Pazaru, Predsjednik Izvršnog odbora Vije a02.09.2011.godine i narodni poslanik Esad Džudževi , dipl. sociolog

Informisanje nabosanskom jezikuII


189

ZAUSTAVLJENI PROCES

190


191

ZAUSTAVLJENI PROCES

192


193

ZAUSTAVLJENI PROCES

194


195

ZAUSTAVLJENI PROCES

1961

Br. 1 02 2011

MINISTARSTVU KULTURE, INFORMISANJA I INFORMACIONOG DRUŠTVA REPUBLIKE SRBIJE

RADNOJ GRUPI ZA IZRADU NACRTA MEDIJSKE STRATEGIJE

PREDMET: Zahtjev i preporuke izmjena i dopuna Nacrta Strategije razvoja javnog informisanja u Republici Srbiji do 2016. godine

Razmatraju i Nacrt Strategije razvoja javnog informisanja u Republici Srbiji do 2016. godine, Resor za kulturu i informisanje Bošnja kog nacionalnog vije aNacionalnog saveta bošnja ke nacionalne manjine u Republici Srbiji, utvrdio je

osnovne principe i prijedloge izmjena i dopuna Nacrta Strategije predloženog od strane Radne grupe

1. ŠTAMPANI MEDIJI

U oblasti štampanih medija obezbjediti primjenu evropskih standarda i preuzetih me unarodnih obaveza vropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima i dr. , kroz o uvanje bar po jednog štampanog medija na manjinskim jezicima i projektno finansiranje istraživa kog novinarstva na regionalnim ili manjinskim jezicima i programskih sadržaja koji imaju za cilj o uvanje i afirmaciju nacionalnog identiteta i kulture nacionalnih manjina u Republici Srbiji.

U budžetu Republike, nadležnih ministarstava i drugih institucija i ustanova obezbjediti finansiranje manjinskih štampanih medija uz poštovanje i primjenu mehanizma ste enih prava.

2. ELEKTRONSKI MEDIJI

2.1. Regionalni javni servisi

Reformom sistema javnog informisanja, pored Radio elevizije Srbije i Radio elevizije Vojvodine, predvidjeti postojanje i regionalnih radiodifuznih ustanova kao

javnih servisa. Regionalni javni servisi pokrivali bi odre eni region i njima bi se zadovoljavale

potrebe za informisanjem stanovništva tog regiona o svim temama i sadržajima od javnog interesa na regionalnom i lokalnom nivou, kao i posebno potrebe informisanja pripadnika manjina koje u pretežnom ili najve em broju žive na podru ju odre enog regiona.


197

2

Produkcija programa regionalnih javnih servisa treba posebno da odražava raznolikost kulture, životnih i drugih uslova u regionu, kao i podršku regionalnim kulturnim, sportskim i drugim aktivnostima i vrijednostima u regionu i lokalnih zajednica u njemu.

Regionalni javni servisi su posebni nezavisni emiteri, iji osniva i mogu biti najmanje 2 jedinice lokalne samouprave.

Odnos regionalnih javnih servisa i avnog radiodifuznog sistema Radio elevizija Srbije u pogledu emitovanja odre enih zajedni kih sadržaja bio bi regulisan posebnim sporazumom, na osnovu kojeg bi regionalni servisi imali slobodu u pogledu preuzimanja i emitovanja programa R S a, prema sopstvenoj želji.

Na status regionalnog javnog servisa na podru ju na kojem u pretežnom ili najve em broju žive pripadnici odre ene nacionalne manjine, saglasnost daje nacionalni savjet te nacionalne manjine.

Regionalni javni servisi se finansiraju iz jedinstvene radio televizijske pretplate koja se ostvaruje na državnom nivou, finansiranjem posebnih programa od strane države za potrebe informisanja na jezicima nacionalnih manjina, finansiranjem od strane jedinica lokalne samouprave, kao i od komercijalnih prihoda. Udio prihoda regionalnih javnih servisa u ukupnom iznosu radio televizijske pretplate na nivou cijele zemlje regulisao bi se posebnim aktom.

2.2. Radiodifuzne oblasti

U skladu sa ustavnim i zakonskim odredbama o zaštiti prava i sloboda pripadnika nacionalnih manjina, reformom sistema redefinisati postoje e radiodifuzne oblasti u Srbiji i na taj na in obezbjediti potpunije i sveobuhvatnije mehanizme zaštite i ostvarenja prava nacionalnih manjina, u skladu sa zakonom.

Reformisanim sistemom radiodifuzije podru je šest sandža kih opština u kojima u pretežnom ili najve em broju žive sandža ki Bošnjaci svrstati u jednu radiodifuznu oblast.

2.3. Redakcije na manjinskim jezicima pri RTS-u

Pri avnoj radiodifuznoj ustanovi Radio elevizija Srbije formirati posebne redakcije za programe na manjinskim jezicima manjina izvan pokrajine Vojvodine.

Redakcija na manjinskim jezicima pripremala bi poseban program na jezicima nacionalnih manjina, posve en posebno o uvanju nacionalnog identiteta i promociji kulturnih i sveukupnih nacionalnih vrijednosti manjina.

3. OPŠTE NAPOMENE

Resor za kulturu i informisanje Bošnja kog nacionalnog vije a Nacionalnog saveta bošnja ke nacionalne manjine u Republici Srbiji smatra da e pravovaljano formulisana Strategija razvoja javnog informisanja u Republici Srbiji zna ajno unaprijediti sistem javnog informisanja i rad medija, i podi i nivo ostvarivanja ljudskih i gra anskih prava i zaštite i ostvarivanja prava manjinskih nacionalnih zajednica u Republici Srbiji. U tom smislu, Resor za kulturu i informisanje Bošnja kog nacionalnog vije a Nacionalnog saveta bošnja ke nacionalne manjine u Republici Srbiji smatra neophodnim reformisanje postoje eg pravnog sistema, izmjenom ili donošenjem novih zakonskih i podzakonskih akata, kojim bi se omogu ila primjena modela i principa formulisanih u

ZAUSTAVLJENI PROCES

1983

Medijskoj strategiji, u skladu sa evropskim vrijednostima i prihva enim me unarodnim standardima.

U skladu sa iznijetim, pored u prvom dijelu ovoga akta definisanih principa, Resor za kulturu i informisanje Bošnja kog nacionalnog vije a Nacionalnog saveta bošnja ke nacionalne manjine u Republici Srbiji predlaže i sljede e izmjene i dopune Nacrta Strategije

1. od utvr ivanja javnog interesa, u uvodnom dijelu nacrta, u ta ki 1.1. Javni interes, na strani 2, stav 2, nakon alineje medijskih sadržaja od zna aja za o uvanje kulturne baštine i kojima se promoviše kulturno i umetni ko stvaralaštvo i rad ustanova kulture dodati novu alineju

medijskih sadržaja od zna aja za o uvanje kulturne baštine i sveukupnog nacionalnog identiteta manjinskih zajednica nacionalnih manjina i kojima se promoviše njihovo kulturno i umjetni ko stvaralaštvo

Navedeni stav je od posebne važnosti za pripadnike manjinskih nacionalnih zajednica u Republici Srbiji zbog toga što se iz formulisanog javnog interesa izvodi i uloga države ta ka 1.2 i uloga javnih glasila ta ka 1.3 u oblasti informisanja uopšte, a što je zagarantovano Ustavom i zakonima.

2. U ta ki 1.2. Uloga države, na strani 3, u stavu 2, nakon rije i Prihvataju inajviše me unarodne standarde me unarodne standarde i regulatorni okvir Saveta

vrope i vropske unije, Republika Srbija e usaglasiti svoje medijske zakone , dodati rije i podzakonska i druga akta u ovoj oblasti , sa neizmijenjenim tekstom u nastavku.

3. U ta ki 1.2. Uloga države, na strani 3, nakon stava , dodati novi stav 5 sa sljede im sadržajem

Republika Srbija e unapre ivati uslove za potpunije i sveobuhvatnije ostvarivanje prava nacionalnih manjina na informisanje na njihovim maternjim jezicima, u skladu sa Ustavom, zakonom i me unarodno prihva enim obavezama i standardima.

. U odjeljku 3. Javna glasila, ta ka 3.1. Štampana javna glasila i novinske agencije, na strani , nakon stava 2, dodati novi stav

Republika Srbija e, u skladu sa preuzetim me unarodnim obavezama, obezbjediti o uvanje bar po jednog štampanog medija na manjinskim jezicima i posebnim projektima podsticati istraživa ko novinarstvo na regionalnim ili manjinskim jezicima.

Pravni osnov za predloženi stav je vropska povelja o regionalnim ili manjinskim jezicima i Zakon o ratifikaciji vropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima.

5. U odjeljku 3. Javna glasila, ta ka 3.1. Štampana javna glasila i novinske agencije, na strani , stav , rije i razmotriti mogu nost zna ajnog smanjivanja P V zamijeniti rije ima u okviru mogu nosti, zna ajno smanjiti P V .

6. U odjeljku 3. Javna glasila izvršiti potrebne izmjene u skladu sa stavovima formulisanim u odjeljcima 1 i 2 ovoga akta.

. U odjeljku 6. Državna pomo ugraditi odredbe o finansiranju manjinskih medija i sadržaja u skladu sa predloženim rješenjima iz ovoga akta.


199

4


. U odjeljku 7. Akcioni plan za sprovo enje Strategije predvidjeti potrebne aktivnosti za realizaciju predloženih izmjena Nacrta Strategije prema ovome aktu.

Molim Ministarstvo kulture, informisanja i informacionog društva Republike Srbije da uvaži predložena rješenja i izmjene i dopune Nacrta i iste ugradi u kona an tekst Strategije razvoja javnog informisanja u Republici Srbiji do 2016. godine.

S poštovanjem,

zvršni odbor BNV U Novom Pazaru, ef resora za kulturu i informisanje, 2 .06.2011. godine Muhedin Fijuljanin, dipl. polit.

ostavljeno Ministarstvu kulture, informisanja i informacionog društva RS Radnoj grupi za izradu Nacrta Medijske strategije

ZAUSTAVLJENI PROCES

200

R.br.251 07/2011

Poštovani,

Pozivamo Vas na I konsultativni sastanak na temu: „Strategija razvojainformisanja na bosanskom jeziku u Republici Srbiji“

Sastanak e se održati u etvrtak, 18.08.2011.godine u 18:30h, prostorijeGlavnog ureda Vije a, ul. 28. novembra bb, 36300 Novi Pazar.

Nakon sastanka bi e uprili en iftar u hotelu Tadž.

S poštovanjem,

U Novom Pazaru Predsjednik Izvršnog odbora Vije a16.08.2011.godine i narodni poslanik



201


I konsultativni sastanak na temu: Strategija razvoja in ormisanja na bosanskom jeziku u Republici Srbiji

etvrtak, 1 .0 .2011.godine, 1 :30 prostorije Vije a

1. Esad Džudževi , predsjednik Izvršnog odbora 2. evluda elajac, šef resora za službenu upotrebu jezika i pisma 3. uhedin Fijuljanin, šef resora za kulturu i informisanje 4. uratka Fetahovi , preedsjednica Odbora za obrazovanje 5. Redžep krijelj - Bošnja ka rije6. Nazim i ina - Sandža ke novine

. Nedžad Smailagi - Sandža ke novine

. Sead Nausfovi - Vakat 9. Sead a irovi - las islama 10. ahja Ferhatovi - Revija Sandžak 11. Denis avri - Regionalna R V 12. Edo elebi - Regionalna R V 13. arif aruki - V edinstvo 14. Enes alilovi - V edinstvo 15. Sulejman atri - V Universa Sandža ka televizija 16. Ishak Slezovi - Radio Sto plus 1 . mela Bajrovi - Radio Sto plus 1 . mir Numanovi - V utin 19. lbin egi - V utin 20. uharem utabdžija - Polimlje 21. Indira adžagi - Polimlje 22. Džemail alilagi Priboj 23. ufik Sadovi V utin 24. ida orovi , URB N IN 25. ibija arenkapi , D D 26. Semiha a ar

ZAUSTAVLJENI PROCES

202


203

SAOPŠTENJE ZA JAVNOST

U skladu sa svojim zakonskim ovlaš enjima, Izvršni odbor Bošnja kog nacionalnog vije a održao je, u lavnom uredu BNV u Novom Pazaru, u etvrtak 1 . avgusta 2011. godine, prvi konsultativni sastanak posve en izradi Stretegije razvoja informisanja na bosanskom jeziku u Republici Srbiji. U eš u na sastanku uzeli su predstavnici skoro svih medijskih ku a na podru ju Sandžaka vezanih za oblast informisanja na bosanskom jeziku, kao i predstavnici nevladinog sektora iz Novog Pazara.

U uvodnoj rije i predsjednik Izvršnog odbora BNV Esad Džudževi rekao je da nova zakonska rješenja iz oblasti rada nacionalnih vije a propisuju da predstavnici manjinskih nacionalnih zajednica kroz svoje organe utvr uju smjernice, pravce i stretegije razvoja u svim oblastima u skladu sa zakonom, u vezi sa im je Izvršni odbor pokrenuo izradu strategija obrazovanja, informisanja i kulture sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji.

Džudževi je podsjetio na injenicu da je u posljednje dvije i po godine prakti no zaustavljen proces i onemogu eno ostvarivanje prava sandža kim Bošnjacima u Republici Srbiji, u vezi sa ime je Izvršni odbor Bošnja kog nacionalnog vije a u više navrata tražio od nadležnih organa pokretanje odgovaraju ih procesa i preduzimanje mjera za nastavak implementacije Ustavom, zakonima i me unarodnim dokumentima zajem enih prava.

Podsje aju i prisutne na sve ono što je Izvršni odbor u posljednjih nekoliko godina preduzimao na planu ostvarenja nacionalnih prava sandža kih Bošnjaka u oblasti informisanja, Džudževi je posebno istakao i neophodnost formiranja posebne bošnja ke televizije sa nacionalnom pokrivenoš u (na nivou cijele države).

ef Resora za kulturu i informisanje BNV uhedin Fijuljanin upoznao je prisutne sa osnovnim elementima bitnim za izradu strategije razvoja informisanja na bosanskom jeziku u Republici Srbiji. On je kazao da je u vezi sa tim neophodno sprovesti potrebna istraživanja i napraviti analizu situacije koja treba da da odgovor na klju na pitanja u oblasti i usmjeri rad tima na formulisanju glavnih prioriteta i opštih i pojedina nih ciljeva i aktivnosti u drugoj fazi rada na izradi strategije.

Fijuljanin je istakao da e u konsultativni proces biti uklju eni svi klju ni faktori važni za oblast informisanja i da e tokom izrade dokumenta biti održano više konsultativnih sastanaka i drugih oblika rada sa javnosti. On je prisutne upoznao i osnovnim ciljevima koje je u prethodnom periodu formulisao i na emu je radio Resor za informisanje Bošnja kog nacionalnog vije a.

ZAUSTAVLJENI PROCES

204


U eš e u raspravi na sastanku su uzeli i predsjednica Sandža kog odbora za zaštitu ljudskih prava i sloboda Samiha a ar, direktor Regionalne R V Novi Pazar Denis avri ,direktorka NVO DamaD ibija Dh. arenkapi , urednici prijepoljskog Polimlja uharem

utabdžija i Indira adžagi , novinar iz Priboja Džemail alilagi , glavni i odgovorni urednik asopisa Bošnja ka rije Dr. Redžep krijelj. Oni su istakli potrebu izrade strategije koja bi

odgovarala potrebama bošnja ke nacionalne zajednice i u iji proces izrade bi se uklju ili svi potrebni faktori.

U Novom Pazaru, šef lavnog ureda Vije a

1 .0 .2011.godine lma usi , dipl.pravnik


205

R.br. 25 -02/2011

S R E I R IN R IS N N B S NS E I RE B I I SRBI I D 2016. DINE

B N EDI S S R E I

NE SN E

I. IS S N

Prema rezultatima Popisa stanovništva iz 2002. godine, 1 ,50 posto od ukupnog broja stanovnika Srbije ine pripadnici nacionalnih manjina. Prema istim podacima, u Srbiji živi 136.0 Bošnjaka koji su se izjasnili pod tim nacionalnim imenom, kao i 19.503 Bošnjaka koji su se u nacionalnom smislu izjasnili kao

uslimani, što ukupno iznosi 155.590 stanovnika. Prema tom popisu sandža ki Bošnjaci su druga po brojnosti manjinska nacionalna zajednica (poslije a ara),odnosno, poslije Srba i a ara, tre a nacionalna zajednica u Srbiji uopšte. Procjenjuje se da Bošnjaci u ukupnom stanovništvu Srbije u estvuju sa oko 3 posto.

U Republici Srbiji ne postoji nijedno informativno štampano glasilo na bosanskom jeziku u dnevnoj dinamici izlaženja.

Od 2006. godine inistarstvo kulture Republike Srbije sufinansira Bošnja ku rije , asopis za kulturu i društveni život sandža kih Bošnjaka, koji

izlazi tromjese no i iji je cilj promocija kulturnih i drugih osobenosti pripadnika bošnja ke nacionalne zajednice.

Od 200 . godine resorno ministarstvo u oblasti informisanja ( inistarstvo kulture - inistarstvo kulture, informisanja i informacionog društva) sufinansira izdavanje nezavisnog hefti nika na bosanskom jeziku Sandža ke novine . Sufinansiranje se vrši na godišnjem nivou, na osnovu javnog konkursa za štampane medije na jezicima nacionalnih manjina, koje raspisuje resorno ministarstvo. Sufinansiranje obuhvata troškove štampanja i distribucije novina, kao i troškove honorara za 5 saradnika projektovane u iznosu prosje ne bruto zarade u Republici Srbiji. Ostale troškove (troškovi nabavke opreme, troškovi telekomunikacionih i drugih usluga, troškovi zakupnine poslovnog prostora, putni i drugi režijski troškovi) snosi izdava .

Na podru ju utonomne pokrajine Vojvodina pripadnici nacionalnih manjina svoje pravo na informisanje na maternjem jeziku ostvaruju u velikom dijelu kroz program Pokrajinskog radiodifuznog servisa R V Vojvodina.

Iako je Radio-televizija Srbije zakonom definisana i ure ena kao javni servis, u programu R S ne postoji nijedna informativna emisija na bosanskom jeziku, a zastupljenost sadržaja iz historije, kulture i tradicije sandža kih Bošnjaka je skoro zanemarljiva.

ZAUSTAVLJENI PROCES

206

Postoje im zakonskim rješenjima u oblasti radiodifuzije podru je šest sandža kh opština podijeljeno je na dvije radiodifuzne oblasti ime je onemogu enopokrivanje cjelokupnog podru ja u kojem u najve em broju žive sandža ki Bošnjaci jedinstvenim televizijskim ili radijskim programom na nivou regionalne pokrivenosti.

II. R NI IR

2.1. E NS E DREDBE

stavom Republike Srbije iz oktobra 2006. godine ( sl. glasnik RS , br. 3/06), Republika Srbija ure ena je kao država srpskog naroda i svih gra ana koji u

njoj žive, zasnovana na vladavini prava i socijalnoj pravdi, na elima gra anske demokratije, ljudskim i manjinskim pravima i slobodama i pripadnosti evropskim principima i vrijednostima . U odnosu na prethodni Ustav iz 1990. godine, kojim je Srbija bila definisana kao demokratska država svih gra ana koji u njoj žive, zasnovana na slobodama i pravima ovjeka i gra anina, na vladavini prava i na socijalnoj pravdi , sa aspekta zaštite i unaprje enja manjinskih prava, novo ustavno odre enje države u stru nim krugovima ozna eno je kao korak unazad.

aštiti prava nacionalnih manjina u Ustavu je posve eno posebno poglavlje. Odredbama tog poglavlja, posebno se zabranjuje nasilna asimilacija pripadnika nacionalnih manjina, kao i preduzimanje bilo kakvih mjera koje bi prouzrokovale vješta ko mijenjanje nacionalnog sastava stanovništva na podru jima gdje pripadnici nacionalnih manjina žive tradicionalno i u zna ajnom broju ( l. . Ustava).

Prema Ustavu, pripadnici nacionalnih manjina imaju pravo: na izražavanje, uvanje, njegovanje, razvijanje i javno izražavanje nacionalne, etni ke, kulturne i vjerske

posebnosti; na upotrebu svojih simbola na javnim mjestima; na koriš enje svog jezika i pisma; da u sredinama gdje ine zna ajnu populaciju, državni organi, organizacije kojima su povjerena javna ovlaš enja, organi autonomnih pokrajina i jedinica lokalne samouprave vode postupak i na njihovom jeziku; na školovanje na svom jeziku u državnim ustanovama i ustanovama autonomnih pokrajina; na osnivanje privatnih obrazovnih ustanova; da na svome jeziku koriste svoje ime i prezime; da u sredinama gdje ine zna ajnu populaciju, tradicionalni lokalni nazivi, imena ulica, naselja i topografske oznake budu ispisane i na njihovom jeziku; na potpuno, blagovremeno i nepristrasno obavještavanje na svom jeziku, uklju uju i i pravo na izražavanje, primanje, slanje i razmjenu obavještenja i ideja; na osnivanje sopstvenih sredstava javnog obavještavanja, u skladu sa zakonom ( l. 9. Ustava).

Ustavom se propisuje da pripadnici nacionalnih manjina mogu osnivati svoja prosvjetna i kulturna udruženja, kao i pravo pripadnika manjina na nesmetane veze i saradnju sa sunarodnicima izvan teritorije Republike Srbije ( l. 0. Ustava).

Prema Ustavu, država Srbija se obavezuje da, u oblastima obrazovanja, kulture i informisanja, podsti e duh tolerancije i me ukulturnog dijaloga i preduzima efikasne mjere za unaprje enje uzajamnog poštovanja, razumjevanja i saradnje me u svim ljudima koji žive na njenoj teritoriji, bez obzira na njihov etni ki, kulturni, jezi ki ili vjerski identitet ( l.1. Ustava).

akonom o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina, od 2 . februara 2002. godine, pravno je utvr en i regulisan sistem zaštite prava manjinskih nacionalnih zajednica u Saveznoj Republici ugoslaviji. im zakonom predvi eno je osnivanje nacionalnih vije a (nacionalnih savjeta) kao organa zaštite i ostvarivanja


207

prava pripadnika manjinskih nacionalnih zajednica na samoupravu u oblasti upotrebe jezika i pisma, obrazovanja, informisanja i kulture. ao pravna sljedbenica SR ugoslavije, Republika Srbija prihvatila je implementaciju prava nacionalnih manjina

iz ovog zakona. Ovim zakonom se reguliše na in ostvarivanja individualnih i kolektivnih prava nacionalnih manjina, ure uje njihova zaštita od svakog oblika diskriminacije i uspostavljaju instrumenti kojima se obezbje uju i štite posebna prava nacionalnih manjina na samoupravu u oblasti obrazovanja, upotrebe jezika, informisanja i kulture.

akonom se zabranjuju mjere koje mijenjaju odnos stanovništva u oblastima naseljenim nacionalnim manjinama i koje otežavaju uživanje i ostvarivanje prava pripadnika nacionalnih manjina ( lan 22. akona).

Nacionalna manjina u smislu ovog zakona pravno se definiše kao svaka grupa državljana Republike Srbije koja je po brojnosti dovoljno reprezentativna, iako predstavlja manjinu na njenoj teritoriji, koja pripada nekoj od grupa stanovništva koje su u dugotrajnoj i vrstoj vezi sa njenom teritorijom i posjeduje obilježja kao što su jezik, kultura, nacionalna ili etni ka pripadnost, porijeklo ili vjeroispovijest, po kojima se razlikuje od ve ine stanovništva, i iji se pripadnici odlikuju brigom da zajedno održavaju svoj zajedni ki identitet, uklju uju i kulturu, tradiciju, jezik ili religiju. Prema takvom odre enju, nacionalnim manjinama se smatraju sve grupe državljana koji se nazivaju ili odre uju kao narodi, nacionalne i etni ke zajednice, nacionalne i etni ke grupe, nacionalnosti i narodnosti, a koji ispunjavaju uslove iz definisanog odre enja manjine.

akonom o nacionalnim savjetima nacionalnih manjina, usvojenim u Skupštini Srbije 31. avgusta 2009. godine, definisane su i odre ene nadležnosti nacionalnih vije a u Republici Srbiji, kao i njihov odnos sa organima lokalne samouprave, državnim organima i drugim nosiocima javnih ovlaš enja.

Prema ovom zakonu, nacionalno vije e (savjet) predstavlja nacionalnu manjinu u oblasti obrazovanja, kulture, obavještavanja na jeziku nacionalne manjine i službene upotrebe jezika i pisma, u estvuje u procesu odlu ivanja ili odlu uje o pitanjima iz tih oblasti i osniva ustanove, privredna društva i druge organizacije iz ovih oblasti, u cilju o uvanja nacionalnog identiteta svoje nacionalne zajednice.

Nacionalna vije a, prema ovom zakonu, tako er, mogu inicirati donošenje i vršiti pra enje sprovo enja zakona i drugih propisa iz oblasti kulture, obavještavanja i službene upotrebe jezika i pisma, kao i u estvovati u pripremi propisa i predlagati izmjene i dopune propisa kojima se ure uju Ustavom zagarantovana prava nacionalnih manjina u navedenim oblastima.

2.2. NS RE EN E B S I IN R IS N

Pravo na informisanje na maternjem jeziku, pored prava na obrazovanje, o uvanje i razvoj kulture i službene upotrebe jezika i pisma, jedno je od klju nih manjinskih prava, u skladu sa zakonom. U Srbiji ovo pravo zagarantovano je ratifikovanim me unarodnim dokumentima (Okvirna konvencija o zaštiti nacionalnih manjina i Evropska povelja o regionalnim ili manjinskim jezicima) i doma imzakonodavstvom (Ustav Republike Srbije, akon o zaštiti sloboda i prava nacionalnih manjina, akon o nacionalnim savjetima nacionalnih manjina, akon o ratifikaciji

ZAUSTAVLJENI PROCES

208

Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima, akon o javnom informisanju, akon o radiodifuziji).

U stavu Republike Srbije, lanom 9, pripadnicima nacionalnih manjina se garantuje pravo ... na potpuno, blagovremeno i nepristrasno obavještavanje na svom jeziku, uklju uju i pravo na izražavanje, primanje, slanje i razmjenu obavještenja i ideja...

akonom o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina, lanom 1 , propisano je da pripadnici nacionalnih manjina imaju pravo na ... potpuno i nepristrasno obavještavanje...

akonom o javnom in ormisanju, lanom 5, utvr eno je da radi ostvarivanja prava nacionalnih manjina i etni kih zajednica u informisanju na sopstvenom jeziku i njegovanju sopstvene kulture i identiteta, Republika obezbje ujedio sredstava ili drugih uslova za rad javnih glasila na jezicima nacionalnih manjina i etni kih zajednica .

akonom o radiodi uziji, lanom , propisana je obaveza nosioca javnog radiodifuznog sevisa da u cilju ostvarivanja opšteg interesa u oblasti javnog radiodifuznog servisa :

1) proizvode i emituju programe namijenjene svim segmentima društva, bez diskriminacije, vode i pri tom ra una naro ito o specifi nim društvenim grupama kao što su djeca i omladina, manjinske i etni ke grupe, hendikepirani, socijalno i zdravstveno ugroženi, gluhonijemi (sa obavezom paralelnog emitovanja ispisanog teksta opisa zvu nog segmenta radnje i dijaloga), i dr.;

2) uvažavaju jezi ke i govorne standarde, kako ve inskog stanovništva, tako, u odgovaraju oj srazmjeri, i nacionalnih manjina, odnosno etni kih grupa, na podru ju na kome se program emituje;

3) obezbjede zadovoljenje potreba gra ana za programskim sadržajima koji izražavaju kulturni identitet, kako naroda, tako i nacionalnih manjina, odnosno etni kih grupa, kroz mogu nost da odre ene programe ili programske cjeline, na podru jima na kojima žive i rade, prate i na svom maternjem jeziku i pismu.

Odredbe utvr ene akonom o radiodifuziji ugra ene su i u StatutRadiodi uzne ustanove Radio televizija Srbije, lan 3.

akonom o rati ikaciji Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima, u lanu 3, me u deset manjinskih jezika u Srbiji, pominje se i bosanski kao maternji jezik sandža kih Bošnjaka. Istim lanom, država Srbija preuzela je obavezu na primjenu odredbi lana 11. Povelje.

Predstavnici avnog radiodifuznog servisa (Radio televizije Srbije) i predstavnici nacionalnih savjeta nacionalnih manjina potpisali su, 21. 09. 200 . godine, Sporazum o saradnji na proizvodnji i emitovanju programa koji se odnose na nacionalne manjine koje žive u Republici Srbiji.


209

2. . N NI I I DI I N

akon o nacionalnim savjetima nacionalnih manjina Sl. glasnik RS , br. 2 09

4. Nadležnosti u oblasti obaveštavanja sniva ka prava

lan 19. Nacionalni savet može, na na in utvr en zakonom, samostalno ili zajedno sa

drugim pravnim licem, osnivati ustanove i privredna društva za obavljanje novinsko-izdava ke i radio-televizijske delatnosti, štampanja i reprodukcije snimljenih medija i vršiti prava i obaveze osniva a.

Republika, autonomna pokrajina ili jedinica lokalne samouprave kao osnivajavnih preduze a i ustanova u oblasti javnog informisanja koje u celini ili pretežno vrše informisanje na jeziku nacionalne manjine mogu u sporazumu sa nacionalnim savetom u celini ili delimi no preneti osniva ka prava na nacionalni savet.

eš e u upravljanju ustanovama lan 20.

Nacionalni savet: 1) daje mišljenje u postupku imenovanja lanova upravnog odbora,

programskog odbora i generalnog direktora Radiodifuzne ustanove Srbije, ako ta ustanova emituje program na jeziku nacionalne manjine;

2) daje mišljenje u postupku imenovanja lanova upravnog odbora, programskog odbora i generalnog direktora Radiodifuzne ustanove Vojvodine, ako ta ustanova emituje program na jeziku nacionalne manjine;

3) utvr uje kriterijume za izbor odgovornog urednika programa na jeziku nacionalne manjine u ustanovi javnog servisa;

4) predlaže upravnom odboru radiodifuzne ustanove imenovanje odgovornog urednika programa na jeziku nacionalne manjine od kandidata koji se prijave i ispunjavaju uslove konkursa;

5) daje mišljenje o kandidatima za odgovornog urednika programa na jezicima nacionalnih manjina u radiodifuznoj ustanovi u kojoj se imenuje odgovorni urednik za više programa na jezicima nacionalnih manjina.

Druge nadležnosti u oblasti obaveštavanja lan 21.

Nacionalni savet: 1) usvaja strategiju razvoja informisanja na jeziku nacionalne manjine, u

skladu sa strategijom Republike Srbije; 2) daje predloge Republi koj radiodifuznoj agenciji prilikom izrade Strategije

razvoja radiodifuzije; 3) daje predlog za raspodelu sredstava koja se dodeljuju putem javnog

konkursa iz budžeta Republike, autonomne pokrajine ili jedinice lokalne samouprave pravnim i fizi kim licima koja obavljaju informisanje na jeziku nacionalne manjine;

4) razmatra izveštaje Upravnog i Programskog odbora Radiodifuzne ustanove Srbije i Radiodifuzne ustanove Vojvodine i daje predloge i preporuke o programima na jeziku nacionalne manjine;

ZAUSTAVLJENI PROCES

210

5) daje mišljenje i predloge Savetu Republi ke radiodifuzne agencije, u vezi sa informisanjem na jeziku nacionalne manjine;

6) odre uje predstavnika u Savetu Republi ke radiodifuzne agencije koji u estvuje u njegovom radu bez prava odlu ivanja, kada se razmatraju pitanja u vezi sa informisanjem na jeziku nacionalne manjine;

) obavlja i druge poslove iz ove oblasti utvr ene zakonom i drugim propisima.

akon o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina Sl. list SR , br. 11 2002

Deo drugi SN N N Eabrana diskriminacije

lan .abranjuje se svaki oblik diskriminacije, na nacionalnoj, etni koj, rasnoj,

jezi koj osnovi, prema licima koja pripadaju nacionalnim manjinama. Organi federacije, republike, autonomne pokrajine, grada i opštine ne mogu da

donose pravne akte, niti da preduzimaju mere koje su suprotne stavu 1. ovog lana.

ere za obezbe enje ravnopravnosti

lan 4.Organi vlasti u Saveznoj Republici ugoslaviji mogu u skladu sa Ustavom i

zakonom da donose propise, pojedina ne pravne akte i da preduzimaju mere u cilju obezbe enja pune i efektivne ravnopravnosti izme u pripadnika nacionalnih manjina i pripadnika ve inske nacije.

Organi vlasti e doneti pravne akte i preduzeti mere iz stava 1. ovog lana u cilju popravljanja položaja lica koja pripadaju romskoj nacionalnoj manjini.

Propisi, pojedina ni pravni akti i mere iz stava 1. ovog lana se ne mogu smatrati aktom diskriminacije.

avno obaveštavanje na jezicima nacionalnih manjina

lan 1 .Pripadnici nacionalnih manjina imaju pravo na potpuno i nepristrasno

obaveštenje na svom jeziku, uklju uju i pravo na izražavanje, primanje, slanje i razmenu informacija i ideja putem štampe i drugih sredstava javnog obaveštavanja.

Država e u programima radija i televizije javnog servisa obezbediti informativne, kulturne i obrazovne sadržaje na jeziku nacionalne manjine, a može da osniva i posebne radio i televizijske stanice koje bi emitovale programe na jezicima nacionalnih manjina.

Pripadnici nacionalnih manjina imaju pravo da osnivaju i održavaju medije na svom jeziku.


211

Deo peti I R I S B D N IN

abrana narušavanja prava manjina

lan 22.abranjuju se mere koje menjaju odnos stanovništva u oblastima naseljenim

nacionalnim manjinama i koje otežavaju uživanje i ostvarivanje prava pripadnika nacionalnih manjina.

akon o javnom in ormisanju Službeni glasnik RS , br. 4 200 , 61 0 , 1 09

stvarivanje prava posebnih kategorija lica lan .

Radi ostvarivanja prava nacionalnih manjina i etni kih zajednica u informisanju na sopstvenom jeziku i negovanju sopstvene kulture i identiteta, Republika obezbe uje deo sredstava ili drugih uslova za rad javnih glasila na jezicima nacionalnih manjina i etni kih zajednica.

Radi zaštite interesa invalida, hendikepiranih lica i drugih lica sa posebnim potrebama, Republika obezbe uje deo sredstava ili drugih uslova za nesmetano koriš enje prava ovih lica u javnom informisanju, a posebno slobode primanja ideja, informacija i mišljenja.

III. N SI ojam javnog glasila

lan 11.avna glasila su novine, radio programi, televizijski programi, servisi

novinskih agencija, Internet i druga elektronska izdanja navedenih javnih glasila, kao i druga sredstva javnog informisanja koja pomo u re i, slike ili zvuka objavljuju ideje, informacije i mišljenja namenjene javnoj distribuciju i neodre enom broju korisnika.

avno glasilo nema svojstvo pravnog lica.

lan 12.Ne smatraju se javnim glasilom, u smislu ovog zakona, periodi no izdanje iz

odre ene stru ne oblasti namenjeno isklju ivo informisanju ili obrazovanju odre ene profesionalne grupe, publikacije, katalozi i programi koji sadrže isklju ivo oglase, reklame i informacije namenjene tržištu, novine, bilteni i sli ne publikacije namenjene internom informisanju koje se ne distribuiraju javno, službena glasila države, jedinica teritorijalne autonomije i lokalne samouprave, kao ni druga službena glasila, a tako eni leci, plakat i isli ni oblici javnog obaveštavanja.

lan 1 .Svake novine sa posebnim nazivom smatraju se posebnim javnim glasilom. Sva izdanja jednih novina koja izlaze pod istim nazivom smatraju se jednim

javnim glasilom.

ZAUSTAVLJENI PROCES

212

Svaki pojedini program radija ili televizije smatra se jednim javnim glasilom i u slu aju kada se emitovanje vrši na više od jedne radiofrekvencije.

ko se na razli itim radiofrekvencijama emituju razli iti radio ili televizijski programi istog osniva a javnog glasila, svaki program smatra se posebnim javnim glasilom.

Svaki servis agencije koji se posebno distribuira smatra se posebnim javnim glasilom.

sniva javnog glasila

lan 14.avno glasilo može osnovati doma e pravno lice (osniva javnog glasila).

avno glasilo upisuje se u Registar javnih glasila. Osniva pravnog lica koje je osniva javnog glasila može biti svako doma e ili

strano pravno ili fizi ko lice, u skladu sa zakonom. Osniva javnog glasila ne mogu biti, ni posredno ni neposredno, država i

teritorijalna autonomija, kao ni ustanova, preduze e i drugo pravno lice koje je u pretežnom delu u državnoj svojini ili koje se u celini ili pretežnim delom finansira iz javnih prihoda, osim ukoliko je to predvi eno posebnim zakonom kojim se ure uje oblast radiodifuzije.

Izuzetno od stava 3. država može posebnim zakonom osnovati novinsku agenciju.

lan 14a.Osniva javnog glasila ne može preneti niti na drugi na in raspolagati pravom

na javno glasilo ili pravom na izdavanje javnog glasila. Ugovor ili drugi pravni posao koji za predmet ima prenos, odnosno drugo

raspolaganje pravima iz stava 1. ovog lana ništav je. U slu aju prestanka javnog glasila brisanjem iz registra javnih glasila ili na

drugi na in, odnosno prestanka štampanja ili izdavanja javnog glasila, nije dozvoljeno osnivanje javnog glasila pod istim ili sli nim imenom koje može izazvati zabunu u pogledu identiteta javnog glasila.

abrana iz stava 3. ovog lana važi godinu dana po ev od dana izdavanja poslednjeg primerka javnog glasila koje je prestalo da postoji, odnosno koje se ne štampa, odnosno ne izdaje.

U slu aju povrede zabrane iz stava 3. ovog lana, kao i u slu aju izdavanja javnog glasila koje nije upisano u Registar javnih glasila, nadležni javni tužilac dužan je da bez odlaganja pokrene postupak za privredni prestup pred nadležnim sudom i zatraži izricanje mere privremene obustave delatnosti izdavanja javnog glasila.

Sud e u roku od 12 sati od podnošenja predloga javnog tužioca, u skladu sa zakonom, izre i osniva u meru privremene obustave delatnosti izdavanja javnog glasila do pravosnažnog okon anja postupka iz stava 5. ovog lana.

U postupku za izricanje mere iz stava 6. ovog lana shodno se primenjuju odredbe lana 24. ovog zakona.

lan 14b.Registar javnih glasila vodi organizacija nadležna za vo enje registra

privrednih subjekata.


213

inistar nadležan za poslove javnog informisanja bliže ure uje na in vo enja registra javnih glasila.

lan 14v.Organizacija koja vodi registar javnih glasila jednom mese no, na zahtev

republi kog organa uprave nadležnog za poslove javnog informisanja, dostavlja izvod iz registra javnih glasila sa podacima o osniva ima javnih glasila.

Izvod iz registra javnih glasila iz stava 1. ovog lana sadrži naziv i mati nibroj za svakog osniva a javnog glasila, podatak o nov anom delu osnovnog kapitala, kao i pregled svih javnih glasila iji je osniva .

Organ uprave iz stava 1. ovog lana dostavlja izvod iz registra javnih glasila organizaciji koja sprovodi postupak prinudne naplate.

Organizacija koja sprovodi postupak prinudne naplate u roku od tri dana od dana prijema izvoda iz stava 1. ovog lana dostavlja organu uprave nadležnom za poslove javnog informisanja podatke o prinudnoj naplati za svakog od osniva ajavnih glasila koji su navedeni u tom izvodu, sa posebnom naznakom o periodu obustave svih pla anja.

I . DIS RIB I NI SI Sloboda distribucije javnih glasila

lan 1 .Distribucija doma ih i stranih javnih glasila slobodna je.

abrana diskriminacije na tržištu javnih glasila

lan 16.ice koje se bavi distribucijom javnih glasila ne sme da odbije da distribuira

ne ije javno glasilo bez opravdanog komercijalnog razloga, kao ni da za distribuciju javnog glasila postavlja uslove koji su suprotni tržišnim principima.

Osniva javnog glasila ija je distribucija obustavljena u celosti ili u zna ajnom delu povredom zabrane iz stava 1. ovog lana ima pravo da pred nadležnim sudom zahteva naknadu štete koju je usled toga pretrpeo.

U slu aju da u postupku iz stava 2. ovog lana utvrdi da je došlo do povrede zabrane iz stava 1. ovog lana, sud e naknadu za pretrpljenu štetu odmeriti najmanje prema vrednosti prodatog oglasnog prostora za sve brojeve javnog glasila koji nisu distribuirani povredom zabrane iz stava 1. ovog lana. U odsustvu dokaza o takvoj vrednosti za sve ili neke od brojeva javnog glasila smatra e se da je ta vrednost za svaki takav broj jednaka vrednosti prodatog oglasnog prostora u prvom broju javnog glasila koji nije distribuiran.

Postupak po zahtevu iz stava 2. ovog lana hitan je. U postupku iz stava 2. ovog lana nadležni sud e na predlog osniva a javnog

glasila odrediti privremenu meru kojom e obavezati lice koje se bavi distribucijom javnih glasila da do pravnosnažnog okon anja postupka nastavi da obavlja distribuciju predmetnog javnog glasila.

Po predlogu iz stava 5. ovog lana nadležni sud odlu uje u roku od osam dana od dana podnošenja predloga, i svoju odluku odmah dostavlja osniva u javnog glasila, odgovornom uredniku javnog glasila i licu koje se bavi distribucijom javnih glasila.

ZAUSTAVLJENI PROCES

214

akon o rati ikaciji Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima Sl. list S e unarodni ugovori , br. 1 od 2 . decembra 200

lan 11. 1. Države lanice preuzimaju obavezu da za one koji koriste regionalne ili

manjinske jezike na teritoriji na kojoj se ovi jezici govore, u skladu sa situacijom svakog od jezika, do stepena do kojeg javne vlasti, direktno ili indirektno, imaju nadležnost, mo ili igraju odgovaraju u ulogu u ovoj oblasti, i poštuju i princip nezavisnosti i autonomnosti sredstava javnog informisanja:

a) (iii) omogu e odgovaraju e odredbe zahvaljuju i kojima bi prikaziva iprograma ponudili sadržaje na regionalnim ili manjinskim jezicima;

b) (ii) ohrabre ili olakšaju redovno emitovanje radio programa na regionalnim ili manjinskim jezicima;

c) (ii) ohrabre ili olakšaju redovno emitovanje televizijskog programa na regionalnim ili manjinskim jezicima;

d) ohrabre ili olakšaju proizvodnju i distribuciju audio ili audiovizuelnih radova na regionalnim ili manjinskim jezicima;

e) (i) ohrabre ili olakšaju stvaranje i o uvanje makar jednih novina na regionalnim ilimanjinskim jezicima; ili

f) (ii) primjene postoje e mjere finansijske podrške i na audiovizuelnu produkciju naregionalnim ili manjinskim jezicima;

2. Države lanice preuzimaju obavezu da garantuju slobodu direktnog prijema radio i televizijskog programa iz susjednih zemalja, na jeziku koji je isti ili sli anregionalnom ili manjinskom jeziku, kao i da se ne suprostavljaju reemitovanju radio i televizijskih programa iz susjednih zemalja na ovom jeziku. Oni se, pored toga, zalažu da osiguraju da se ne e postavljati nikakva ograni enja pravu na slobodu izražavanja i slobodnu cirkulaciju informacija u okviru pisane štampe na jeziku koji je isti ili sli an regionalnom ili manjinskom jeziku. Uživanje ovih sloboda, pošto sobom nosi odgovaraju e dužnosti i odgovornosti, može da bude podvrgnuto takvim formalnostima, uslovljavanjima, ograni avanjima ili kaznama koje su propisane zakonom i koje su nužne u demokratskom društvu, u interesu nacionalne bezbjednosti, teritorijalnog integriteta ili javne sigurnosti, radi sprje avanja nereda ili zlo ina, radi zaštite zdravlja i morala, radi zaštite ugleda ili radi zaštite informacija koje su primljene u povjerenju, ili za održavanje autoriteta i nepristrasnosti sudstva.

3. Države lanice preuzimaju obavezu da obezbjede da interesi korisnika regionalnih ili manjinskih jezika budu predstavljeni i uzeti u obzir tako što se mogu stvarati odgovaraju a tijela koja bi bila u skladu sa zakonom i odgovornostima koje postoje kada se garantuje sloboda i pluralizam medija.


215

III. RI RI E I

.1. NI IN ERES

Reformom cjelokupnog sistema javnog informisanja obezbjediti status javnog interesa informisanje nacionalnih manjina (manjinskih nacionalnih zajednica) na njihovom manjinskom jeziku. U skladu sa tim, radi ostvarivanja javnog interesa u oblasti informisanja, država u svom budžetu obezbje uje neophodna budžetska za (su)finansiranje programa i projekata na jezicima nacionalnih manjina (manjinskih nacionalnih zajednica).

U budžetima lokalnih samouprava u kojima je bosanski jezik u službenoj upotrebi obezbjediti posebnu budžetsku liniju za obezbje enje prava na informisanje (obavještavanje) pripadnika bošnja ke nacionalne zajednice na bosanskom jeziku, finansiranjem projekata u oblasti štampanih i elektronskih medija, sufinansiranjem programa i radio i televizijske produkcije koji imaju za cilj o uvanje, zaštitu i unapre enje nacionalnog identiteta sandža kih Bošnjaka i unapre enje ostvarivanja prava pripadnika bošnja ke nacionalne zajednice na nivou lokalne samouprave.

.2. NI EDI I

U oblasti štampanih medija obezbjediti primjenu evropskih standarda i preuzetih me unarodnih obaveza (Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima i dr.), kroz o uvanje bar jednog štampanog medija na bosanskom jeziku i projektno finansiranje istraživa kog novinarstva na bosanskom jeziku i programskih sadržaja koji imaju za cilj o uvanje i afirmaciju nacionalnog identiteta i kulture sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji.

U budžetu Republike, nadležnih ministarstava i drugih institucija i ustanova obezbjediti finansiranje štampanih medija na bosanskom jeziku uz poštovanje i primjenu mehanizma ste enih prava.

. . E E R NS I EDI I

. .1. Regionalni javni servis

Reformom sistema javnog informisanja, pored Radio elevizije Srbije i Radio elevizije Vojvodine, predvidjeti postojanje i regionalnih radiodifuznih ustanova kao

javnih servisa, u okviru ega i Regionalnog javnog servisa Sandžaka. Regionalni javni servis Sandžaka pokrivao bi podru je šest sandža kih opština

u kojima u pretežnom i najve em broju žive pripadnici bošnja ke nacionalne zajednice u Republici Srbiji.

Uspostavljanjem Regionalnog javnog servisa Sandžaka obezbjedilo bi se efikasnije i djelotvornije zadovoljenje potrebe za informisanjem stanovništva sandža kog regiona o svim temama i sadržajima od javnog interesa na regionalnom i lokalnom nivou, kao i posebno potrebe informisanja sandža kih Bošnjaka, koji u pretežnom i najve em broju žive na podru ju Sandžaka.

ZAUSTAVLJENI PROCES

216

Produkcija programa Regionalnog javnog servisa Sandžaka treba posebno da odražava raznolikost kulture, životnih i drugih uslova u regionu, kao i podršku regionalnim kulturnim, sportskim i drugim aktivnostima i vrijednostima u regionu i lokalnih zajednica u njemu.

Regionalni javni servis Sandžaka je poseban nezavisni emiter, iji osnivamogu biti najmanje dvije jedinice lokalne samouprave.

Na status Regionalnog javnog servisa Sandžaka saglasnost daje Bošnja konacionalno vije e.

Regionalni javni servis Sandžaka se finansira iz jedinstvene radio televizijske pretplate koja se ostvaruje na državnom nivou, finansiranjem posebnih programa od strane države za potrebe ostvarenja prava na informisanje na maternjem bosanskom jeziku za pripadnike bošnja ke nacionalne zajednice koja u pretežnom i najve em broju živi na podru ju Sandžaka, finansiranjem od strane jedinica lokalne samouprave, kao i od komercijalnih prihoda.

. .2. Radiodi uzne oblasti

U skladu sa ustavnim i zakonskim odredbama o zaštiti prava i sloboda pripadnika nacionalnih manjina, reformom sistema radiodifuzije redefinisati postoje eradiodifuzne oblasti u Srbiji i na taj na in obezbjediti potpunije i sveobuhvatnije mehanizme zaštite i ostvarenja prava sandža kih Bošnjaka i ostalih manjinskih nacionalnih zajednica, u skladu sa Ustavom i zakonom.

Reformisanim sistemom radiodifuzije podru je šest sandža kih opština u kojima u pretežnom i najve em broju žive sandža ki Bošnjaci svrstati u jednu radiodifuznu oblast.

. . . Redakcija na bosanskom jeziku pri R S u

Pri avnoj radiodifuznoj ustanovi Radio elevizija Srbije formirati posebnu redakciju na bosanskom jeziku.

Redakcija na bosanskom jeziku pri R S-u priprema poseban program na bosanskom jeziku, posve en posebno o uvanju nacionalnog identiteta i promociji kulturnih i sveukupnih nacionalnih vrijednosti bošnja ke nacionalne zajednice.

Osnovni cilj formiranja Redakcije programa na bosanskom jeziku je nepristrasno, blagovremeno, potpunije i sveobuhvatnije informisanje pripadnika bošnja kenacionalne zajednice u Republici Srbiji, kao i afirmacija, njegovanje i dalje unaprje enje njihovih tradicionalnih nacionalnih vrijednosti, u skladu sa zakonom i me unarodnim standardima.

Program Redakcije na bosanskom jeziku usmjeren je ka ostvarivanju i afirmaciji nacionalnih prava pripadnika bošnja ke nacionalne zajednice, u smislu o uvanja,njegovanja i afirmacije njihovih nacionalnih vrijednosti, tradicije, kulture i cjelokupnog nacionalnog identiteta uopšte.

Program Redakcije na bosanskom jeziku je opšteg programskog opredjeljenja i sadrži priloge informativnog, kulturnog, vjerskog, nau nog, obrazovnog, dje ijeg,dokumentarnog, zabavnog, muzi kog i sportskog sadržaja i karaktera.


217


Pored ostalog, program Redakcije treba da doprinese i podizanju opšteg kulturnog i saznajnog nivoa gra ana uopšte. U pripremi i realizaciji programa primjenjiva e se svi zakonom i strukom propisani standardi. Posebno, program ne može imati nikakav sadržaj koji je na bilo koji na in protivan opšteprihva enim, univerzalnim ljudskim vrijednostima, odnosno sadržaj koji na bilo koji na in dovodi ili vrije a nacionalna i druga osje anja drugih.

Novi Pazar, 1 . avgust 2011. god.

Izvršni odbor BNV uhedin Fijuljanin,

šef Resora za kulturu i informisanje

ZAUSTAVLJENI PROCES

218

-

2016.

I.

II.

1.


219

ZAUSTAVLJENI PROCES

220

2.


221

2.1.

2.2. --

-

- -

ZAUSTAVLJENI PROCES

222

-

-

-

- -

--


223

2.3.

3.

-

ZAUSTAVLJENI PROCES

224

4.


225

5.

-

- -

-

-

ZAUSTAVLJENI PROCES

226

6.


227

7. ,

ZAUSTAVLJENI PROCES

228

8.

9.

10.


229

III.

1.

ZAUSTAVLJENI PROCES

230

-

-

- -

- -

-


231

2.

-

ZAUSTAVLJENI PROCES

232

-

3.

4.


233

-

5.

6.

7.

ZAUSTAVLJENI PROCES

234

IV.

1.

2.


235

3.

V.

1.

ZAUSTAVLJENI PROCES

236

-

2.

-

-


237

-

must carry

ZAUSTAVLJENI PROCES

238

3.

3.1.


239

3.2.

3.3.

-

ZAUSTAVLJENI PROCES

240

3.4.

3.5.

4.

-

-

-


241

5.

-

ZAUSTAVLJENI PROCES

242

6.

7.

.

-

VI.

1.


243

-

1.1.

-

-

-

1.2.

-

ZAUSTAVLJENI PROCES

244

1.3.

-

1.4. IPTV –

2.

-


245

-

- -

ZAUSTAVLJENI PROCES

246

-

3.

-

34, 39, 40, 43, 58, 62, 64 UHF DVB-T 29, 32, 51, 55, 59, 63, 69

29, 40, 43, 55, 58, 59, 69

25, 31, 37, 42, 49, 56, 60

24, 30, 41, 48, 54, 61, 66

22, 28, 33, 45, 57, 62, 64

43, 50, 51, 53, 59, 68

32, 34, 37, 42, 47, 49, 52

26, 29, 35, 40, 46, 67, 69

23, 36, 39, 50, 56, 59, 63

22, 24, 28, 32, 34, 41, 51, 61, 66

21, 31, 44, 46, 48, 58, 67

23, 24, 41, 43, 52, 59, 63, 66, 68

27, 33, 38, 42, 45, 55, 57, 60, 64

22, 25, 28, 31, 37, 44, 50, 5865

35, 39, 43, 49, 54, 59, 62, 63, 69


247

-

- -

-

Facilitatingthe release of the digital dividend in the European Union

-

-

ZAUSTAVLJENI PROCES

248

VII.

1.

-

1.1.

1.2.

-


249

-

1.3.

2.

VIII .

1.

ZAUSTAVLJENI PROCES

250

2.


251

8.3.

-

-

ZAUSTAVLJENI PROCES

252

IX.


253

-

254

X.

-

KulturaIII

257

R.br 139-02/2011 RE B I SRBI

inistarstvo kulture, in ormisanja i in ormacionog društva redrag arkovi , ministar

Vlajkovi eva 3 11000 Beograd

Poštovani gospodine arkovi u,

Povodom obrušavanja dijela bedema na lokalitetu Novopazarske gradske tvr ave, Bošnja ko nacionalno vije e traži od Vlade Republike Srbije, inistarstva kulture, informisanja i informacionog društva i ostalih nadležnih organa, institucija i ustanova, preduzimanje hitnih mjera na sanaciji nastale štete, kao i sprovo enje programa sveobuhvatne obnove i zaštite ovog izuzetno zna ajnog spomenika kulture sandža kihBošnjaka.

Novopazarska gradska tvr ava sa ulom otriljom je jedan od najzna ajnijih historijskih gra evinskih kompleksa u Novom Pazaru. Iako se kompleks tvr ave nalazi pod zaštitom države kao spomenik kulture od velikog zna aja i kao prvi na listi prioriteta koje je Bošnja ko nacionalno vije e u više navrata predalo zahtjev svim resornim ministrima u Vladama Republike Srbije po ev od 2003.godine i koje je ve decenijama prepušteno propadanju i nebrizi nadležnih organa i ustanova zaštite.

Bošnja ko kulturno naslije e na podru ju Novog Pazara, Sandžaka i cijele Srbije, zna ajan je dio sveukupnog kulturnog naslije a i historijskog bogatstva Republike Srbije i, u skladu sa tim, Bošnja ko nacionalno vije e traži od nadležnih državnih organa njegovu cjelokupnu sistemsku zaštitu i o uvanje.

Bošnja ko nacionalno vije e još jednom traži od Vlade Republike Srbije hitno formiranje avoda za kulturu sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji kao mehanizma za ostvarenje naprijed navedenog cilja i sprje avanje dalje devastacije i urušavanja kulturne baštine sandža kih Bošnjaka.

Samo nekoliko dana, nakon mog dramati nog obra anja u Narodnoj skupštini Republike Srbije, povodom visedecenijskog zapostavljanja ukupnog kulturnog naslje aBošnjaka u Srbiji desila se ova tragedija sa nesagledivim posljedicama.

ZAUSTAVLJENI PROCES

258


Pozivam Vas, da hitno posjetite Novi Pazar i preuzmete odgovornost, da ete kao resorni ministar u Vladi Repiblike Srbije na prvoj narednoj sjednici Vlade predložiti mjere za hitnu sanaciju i revitalizciju Novopazarske tvrdjave sa ulom otriljom, kao i da podržite usvajanje Odluke o formiranju avoda za kulturu sandža kih Bošnjaka u Republiki Srbiji o emu postoji Elaborat sa svom prate om dokumentacijom koja je predata dana 1 . februara 2011.godine u ministarstvu, kao i 23. maja ove godine li no Vama uru ena.

U Novom Pazaru, Predsjednik Izvršnog odbora 25.05.2011.godine i narodni poslanik



259

ZAUSTAVLJENI PROCES

260


R.br. 16 02 2011

RE B I SRBI inistarstvo kulture, in ormisanja i in ormacionog društva

redrag arkovi , ministar


Poštovani,

Na osnovu Vašeg dopisa broj 650-00-4/2011-06 od 13.juna 2011.godine, dostavljamo Vam spisak odabranih naslova, za potrebe javnih biblioteka na teritoriji Republike Srbije.

Spisak za otkup publikacija na jeziku bošnja ke nacionalne manjine:

R.br Ime autora Naslov publikacije odina izdanja

Prodajna knjižarska cijena

45/1 uhedin Fijuljanin Sandža ki Bošnjaci 2010 1. 00,00

45/2 Esad Džudževi Sandžak multietni ka regija 2010 1.000,00

R.br - sa D-a sa spiskom svih prijavljenih naslova koji je bio u prilogu Vašeg dokumenta.

S poštovanjem,

U Novom Pazaru, Izvršni odbor 21.06.2011.godine Bošnja kog nacionalnog vije a a lma usi , dipl.pravnik


261

ZAUSTAVLJENI PROCES

262

R.br 1 02 2011

RE B I SRBI inistarstvo kulture, in ormisanja i in ormacionog društva

redrag arkovi , ministar


Poštovani g-dine inistre,

Podsje am Vas da smo 06.aprila i 2 .juna 2011.godine održali sastanke u Vašem kabinetu u Beogradu, na kojim smo definisali nekoliko pitanja ijim rješavanjem bi sandža ki Bošnjaci u Republici Srbiji djelimi no po eli da ostvaruju svoja prava u oblasti kulture, zaštite kao i unaprje enja bošnja kog kulturnog naslje a. o prije svega zna i osnivanje avoda za kulturu sandža ki o njaka u Republi i Srbiji kao krovne kulturne institucije, a koju bi osnovala Vlada Republike Srbije. avod bi se bavio zaštitom i unaprje enjem materijalnog i nematerijalnog kulturnog naslje a sandža kih Bošnjaka. atim je bilo govora o finansiranju tradicionalnih kulturnih manifestacija, kao što su Smotra bošnja kih narodnih igara (SBONI), Festival sandža kih sevdalinki (FESS) i Sandža ki književni susreti (S S), zatim o nastavku finansiranja asopisa za društveni život i kulturu sandža kih Bošnjaka Bošnja ka rije , o daljem finansiranju nedjeljnika Sandža ke novine , o otkupu knjiga iz bošnja ke historije i kulture za potrebe javnih

biblioteka na teritoriji Republike Srbije, o mogu nostima podrške inistarstva kulture, informisanja i informacionaog društva u realizaciji projekta formiranja Redakcije na bosanskom jeziku i drugim manjinskim jezicima pri avnoj radiodifuznoj ustanovi (R S-u), kao i mnogim drugim otvorenim problemima u oblasti kulture.

Prilikom sastanka održanog 06.aprila 2011.godine u Vašem kabinetu, postignut je na elni dogovor o ideji da Vi, kao resorni ministar na osnovu Elaborata i odluke koju esa initi Odbor za kulturu BNV-a pokrenete inicijativu na Vladi Republike Srbije o osnivanju avoda za kulturu sandža ki o njaka u Republi i Srbiji. ako e je dogovoreno da date punu podršku projektima sa kojim je Bošnja ko nacionalno vije eampliciralo kod inistarstva kulture, informisanja i informacionog društva. Na sastanku od 2 .juna na kojem su u estvovali inistar bez portfelja u Vladi Republike Srbije dr Sulejman Ugljanin i Danijela Filipovi Vaša šefica kabineta, i tom prilikom dogovoreno je da se Odluka i Elaborat o avodu za kulturu sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji, u skladu sa zakonom, proslijede Predsjedniku Vlade Republike Srbije dr irku vetkovi u.


263


Osim toga, dogovoreno je da Vi, kao resorni ministar preuzmete inicijativu u proceduri formiranja ancelarije Republi kog zavoda za zaštitu spomenika kulture u Novom Pazaru, kao i da uz pomo me unarodnih organizacija iz ove oblasti u skladu sa Beogradskom deklaracijom o zaštiti kulturnog naslje a, uklju uju i UNES O i ursku razvojnu agenciju I , preduzmete odgovaraju e mjere o hitnoj sanaciji Novopazarske tvr ave i drugih spomenika kulture iz bošnja kog kulturnog naslje a, ija je hitna zaštita i revitalizacija neophodna. U razgovoru je konstatovano da se ministarstvo nije držalo preporuka BNV o nekoliko projekata koji su bili na onkursu za sufinansiranje od strane inistarstva kulture, informisanja i informacionog društva. ako e je dogovorena posjeta Novom Pazaru, delegacije inistarstva kulture, informisanja i informacionog društva na elu sa Vama, kao i šef misije OEBS-a u Srbiji, kojom prilikom biste se na licu mjestu upoznali sa situacijom na terenu.

Ovom prilikom je dogovoreno da zbog nedostatka sredstava u budžetu, a na zahtjev BNV-a, odobrite neophodna sredstva iz budžetske rezerve ministarstva za nastavak finansiranja Festivala sandža ke sevdalinke (FESS) i asopisa za društveni život i kulturu sandža kih Bošnjaka Bošnja ka rije .

Poštovani inistre, u toku ove nedjelje dobi ete zahtjeve Bošnja kog nacionalnog vije a za sufinansiranje Festivala sandža ke sevdalinke (FESS) i asopisa za društveni život i kulturu sandža kih Bošnjaka Bošnja ka rije , u skladu sa dogovorom.

Prijedlog odluke i Elaborat o avodu za kulturu sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji proslije en je Predsjedniku Vlade Republike Srbije dr irku vetkovi u.

S poštovanjem,

U Novom Pazaru, Predsjednik Izvršnog odbora 04.0 .2011.godine i narodni poslanik Esad Džudževi , dipl. sociolog

ZAUSTAVLJENI PROCES

264


R. br. 1 9 02 2011

RE B I SRBI D RE B I E SRBI E

redsjedniku lade i Savjeta Republike Srbije za nacionalne manjine Dr irku vetkovi u

RED E rijedlog za osnivanje avoda za kulturu sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji

Poštovani -dine Predsjedni e,

U skladu sa l. 25. akona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS , br. 2/09), a u cilju poboljšanja stanja u oblasti ostvarivanja Ustavom i zakonom zajem enih prava pripadnika bošnja ke nacionalne zajednice u Republici Srbiji, podnosimo prijedlog za osnivanje avoda za kulturu sandža ki

o njaka u Republi i Srbiji . Osnovni cilj osnivanja avoda za kulturu sandža kih Bošnjaka u Republici

Srbiji je zaštita i afirmacija kulturnog naslje a Bošnjaka u Republici Srbiji, u kom smislu bi avod bio jedinstvena institucija na nivou Republike Srbije koja se sistematski stara o cjelokupnom kulturnom naslje u sandža kih Bošnjaka u Srbiji. avod bi funkcionisao po principu rada istih institucija koje imaju skoro sve ostale manjinske zajednice u Republici Srbiji, kao posebno pravno lice.

olimo Vas da ovaj prijedlog razmotrite hitno i na Vladi Srbije predložite donošenje Odluke o osnivanju avoda za kulturu sandža kih Bošnjaka, prema priloženom prijedlogu.

U prilogu akta dostavljamo Vam:

- elaborat o osnivanju avoda; - prijedlog odluke o osnivanju avoda.

S poštovanjem,

U Novom Pazaru, Predsjednik Izvršnog odbora Vije a04. 0 . 2011.godine narodni poslanik Esad Džudževi , dipl. sociolog


265

R.br. 1 4 02 2011

INIS RS RE, IN R IS N I IN R I N DR RE B I E SRBI E inistru, dinu redragu arkovi u

lajkovi eva BE R D

RED E ahtjev za su inansiranje izdavanja asopisa za kulturu i društveni život sandža kih Bošnjaka Bošnja ka rije u 2011. godini

Poštovani -dine inistre,

U skladu sa dogovorom na sastanku u Vešem kabinetu dana 2 .06.2011.godine šaljem Vam ovaj zahtjev.

U saradnji sa inistarstvom kulture Republike Srbije, od 2006. godine Bošnja ko nacionalno vije e (Nacionalni savet bošnja ke nacionalne manjine) zapo elo je izdavanje asopisa za kulturu i društveni život sandža kih Bošnjaka Bošnja ka rije .

S obzirom na izuzetan zna aj koji asopis ima za pripadnike bošnja ke nacionalne zajednice u Republici Srbiji, njihov nacionalni identitet i, posebno, za unapre enje istraživa kog rada u oblasti kulture i izdava ke djelatnosti na bosanskom jeziku, molimo Vas da Vaše ministarstvo odobri potrebna sredstva za nastavak izdavanja asopisa i u 2011. godini.

I. IS R E

asopis Bošnja ka rije pokrenut je odlukom Izvršnog odbora Bošnja kognacionalnog vije a od 2 . 03. 2005. godine, kao asopis za kulturu i društveni život sandža kih Bošnjaka. Osnovni cilj osnivanja asopisa je njegovanje, afirmacija i promocija bošnja kih nacionalnih vrijednosti, kao i univerzalnih ljudskih vrijednosti uopšte.

asopis tretira teme iz društvenog života i kulture bošnja kog naroda u Republici Srbiji, kao i sva druga društvena pitanja, probleme i pojave koji su od zna aja za sandža ke Bošnjake u Republici Srbiji, kao i pitanja i pojave koje zna ajno uti u ili mogu uticati na bošnja ki nacionalni identitet. U tom smislu projekat je od nacionalnog i regionalnog zna aja.

ZAUSTAVLJENI PROCES

266

asopis, prema planu, izlazi tromjese no ( etiri puta u toku godine) na bosanskom jeziku, latini nim pismom. Realizacija projekta u 2011. godini odvijala bi se izdavanjem jednog dvobroja asopisa za period januar - jun 2011. godine i dva redovna broja: jul - seprembar i oktobar - decembar 2011. godine. asopis nije komercijalnog tipa.

Izdava i asopisa su Bošnja ko nacionalno vije e (Nacionalni savet bošnja kenacionalne manjine) sa sjedištem u Novom Pazaru i entar za bošnja ke studije sa sjedištem u utinu. U prethodnom periodu asopis je sufinansiralo inistarstvo kulture Republike Srbije.

II. I R E

Osnovni cilj asopisa je njegovanje, afirmacija i promocija nacionalnih vrijednosti i izdavaštva sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji.

III. E I NI RE I

- firmacija nacionalnog identiteta i kulture sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji; - Promocija kulturnog naslije a sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji; - Promocija nau nog, kulturnog i književnog stvaralaštva sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji; - Poboljšanje izdava ke djelatnosti na bosanskom jeziku u Republici Srbiji; - Podsticanje istraživa kog rada u oblasti kulture sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji.

I . RISNI I I N R

- Pripadnici bošnja ke nacionalne zajednice u Republici Srbiji; - Nau na i druga stru na javnost; - ladi istraživa i i stvaraoci.

. RE I N E I

Ure iva ka koncepcija asopisa zasniva se na rublikama. Osnovne rubrike u asopisu su:- ema broja (obra uje odre enu, u datom trenutku zna ajnu temu iz društvenog života Bošnjaka u Srbiji); - istorija (rubrika tretira pojedine teme iz historije bošnja kog naroda kroz feljtone i nau no-istraživa ke radove); - ultura (teme iz oblasti kulturnog stvaralaštva i tradicije bošnja kog naroda); - Nauka (razli ite nau ne teme i istraživanja); - Dokumenti (prikaz i obrazloženje dokumenata zna ajnih za bošnja ku nacionalnu zajednicu);


267

- Specijalni dodatak ktivnosti Bošnja kog nacionalnog vije a (aktivnosti odbora i radnih tijela nacionalnog savjeta.

I. SN NI E NI I D I

- Format: 4 - Obim: 0 - 100 strana - Vrsta papira: kunsdruk 115 g- Vrsta štampe: kombinacija kolor - crno-bijela - iraž: 00 primjeraka

II. RE I RI R E

asopis ure uje Redakcija na elu sa glavni i odgovornim urednikom (dr. Redžep krijelj). a potrebe pripreme asopisa angažuju se i tehni ki urednik, lektor i

korektor, sekretar redakcije, kao i potreban broj honorarnih saradnika. Izdava iasopisa su Bošnja ko nacionalno vije e (Nacionalni savet bošnja ke nacionalne

manjine) i entar za bošnja ke studije.

U svim fazama realizacije projekta na transparentan na in bi bila informisana javnost da je u sufinansiranju projekta u estvovalo inistarstvo kulture, informisanja i informacionog društva Republike Srbije.

III. B D E R E

R.br.

pis troškova kupan iznos raženi iznos od inistarstva

1. roškovi štampe (tri broja) 0.000,00 624.000,002. roškovi honorara za saradnike 1.21 .000,00 609.000,003. roškovi distribucije 46.500,00 46.500,004. elefonske i druge komunikacione

usluge 36.000,00 0

5. roškovi zakupa prostorija za redakciju

120.000,00 0

6. N 2.092. 00,00 1.2 9. 00,00

pis troškova

1. roškovi štampe odnose se na štampanje ukupno 3 broja (jednog dvobroja i dva redovna broja) po pojedina noj cijeni od 260.000 dinara, što je ukupno 0.000 dinara. Od inistarstva se traži u eš e u sufinansiranju u iznosu od 0% ili 624.000 dinara.

ZAUSTAVLJENI PROCES

268


2. roškovi honorara za saradnike odnosi se na angažovane lanove redakcije i honorarne saradnike asopisa u ukupnom iznosu za saradnika, po pojedina nomiznosu od 5 .000 dinara (sa uklju enim porezima i doprinosima), što je ukupno za 3 broja 1.21 .000 dinara. Od inistarstva se traži u eš e u sufinansiranju u iznosu od 50% ili 609.000 dinara.

3. roškovi distribucije se odnose na distribuciju asopisa na adrese ministarstava, ambasada, poslani kih grupa, ustanova, institucija i drugih organizacija. Po broju ti troškovi iznose 15.500 dinara, odnosno u ukupnom iznosu za 3 broja 46.500 dinara. Od inistarstva se traži u eš e u sufinansiranju od 46.500 dinara.

4. elefonske i druge komunikacione usluge se odnose na opisane troškove za pripremu asopisa i oni su projektovani na 6.000 dinara mjese no, odnosno u ukupnom iznosu za nazna eni period od 36.000 dinara. Od inistarstva se ne traži u eš e za ovu stavku.

5. roškovi zakupa prostorija za redakciju se odnose na zakup prostorija za potrebe redakcije asopisa, od po 20.000 mjese no, što za traženi period (6 mjeseci) iznosi 120.000 dinara. Od inistarstva se ne traži sufinansiranje ove stavke.

Sredstva za realizaciju projekta prebacila bi se na ra un izdava a a njihovo pravdanje vršilo bi se na osnovu relevantne knjigovodstvene dokumentacije.

I .

S obzirom na zna aj koji ima asopis sa aspekta ostvarenja nacionalnih prava pripadnika bošnja ke nacionalne zajednice, kao i sa aspekta kulturnog stvaralaštva u Republici Srbiji uopšte, molimo Vas da ovaj zahtjev razmotrite što hitnije i odobrite nam tražena sredstva, odnosno u estvujete u sufinansiranju izdavanja asopisa u 2011. godini.

S poštovanjem,

U Novom Pazaru, 0 . 0 . 2011. god.

ef resora za kulturu i informisanje BNV Predsjednik Izvršnog odbora BNV uhedin Fijuljanin, dipl. polit. Esad Džudževi , dipl. sociolog

lavni i odgovorni urednik asopisaDr Redžep krijelj


269

R.br. 1 02 2011

INIS RS RE, IN R IS N I IN R I N DR RE B I E SRBI E inistru, dinu redragu arkovi u

lajkovi eva BE R D

RED E ahtjev za su inansiranje održavanja estivala sandža kesevdalinke ESS 2011.

Poštovani -dine inistre,

U skladu sa dogovorom na sastanku u Vešem kabinetu dana 2 .06.2011.godine šaljem Vam ovaj zahtjev.

inistarstvo kulture Republike Srbije u prethodnih nekoliko godina finansijski je podržalo održavanje Festivala sandža ke sevdalinke (FESS) u Novom Pazaru. S obzirom na izuzetan zna aj koji ima ova manifestacija, molimo Vas da odobrite potrebna finansijska sredstva i u estvujete u sufinansiranju održavanja petog po redu festivala u 2011. godini.

I. IS R E

Festival sandža ke sevdalinke (FESS) je tradicionalna manifestacija koju realizuje Bošnja ko nacionalno vije e (Nacionalni savet bošnja ke nacionalne manjine), uz podršku i sufinansiranje inistarstva kulture Republike Srbije.

Festival sandža ke sevdalinke (FESS) je osnovan odlukom Bošnja kog nacionalnog vije a (Nacionalnog saveta bošnja ke nacionalne manjine), 23. jula. 2005. godine, kao centralna kulturna manifestacija sandža kih Bošnjaka u Srbiji.

ilj održavanja manifestacije je cilj zaštita i promocija sandža ke sevdalinke kao me unarodno priznate kulturne vrijednosti koju baštini bošnja ki narod.

Prvi Festival sandža ke sevdalinke (FESS) održan je u Novom Pazaru, 2 . septembra 2005. godine.

Festival je po svom karakteru me unarodni s obzirom da na njemu nastupaju izvo a iiz nekoliko zemalja regiona.

ZAUSTAVLJENI PROCES

270

U dosadašnjem periodu održana su etiri festivala i sve je sufinansiralo inistarstvo kulture Republike Srbije. bog nedostatka finansijskih sredstava u posljednje dvije godine izostalo je održavanje manifestacije.

II. I R E

O uvanje i njegovanje muzi kog narodnog stvaralaštva pripadnika bošnja kenacionalne zajednice - o uvanje i popularuzacija lirske narodne pjesme sevdalinke kao osobenog literarnog i muzi kog umjetni kog izraza Bošnjaka.

III. E I NI RE I

- Popularizacija narodne pjesme sevdalinke; - Podsticanje istraživa kog rada o muzi kom stvaralaštvu Bošnjaka; - Podsticanje muzi kog stvaralaštva mladih; - Podsticanje audio i video produkcije; - Podsticanje uspostavljanja saradnje u regionu.

I . RISNI I I N R

- Pripadnici bošnja ke nacionalne zajednice u Republici Srbiji; - ladi istraživa i i stvaraoci.

. RE I I R E

Peti Festival sandža ke sevdalinke realizovao bi se tako što bi se za odabrane materijale na predtakmi enjima i audicijama odredili u esnici završne manifestacije festivala, koji bi bio održan u Novom Pazaru, u zadnjem kvartalu 2011. godine.

avršna manifestacija realizovala bi se u dvije festivalske ve eri na kojima bi bile izvedene odabrane kompozicije i to:

- prve ve eri petnaest kompozicija, uz pratnju muzi ara na tradicionalnim narodnim instrumentima (saz i šargija) i tamburaških orkestara (tzv. Ve e saza); - druge ve eri petnaest kompozicija u interpretaciji vokalnih solista sa svih prostora bivše ugoslavije, u pratnji velikog Narodnog orkestra R S-a.

jesto održavanja završnih festivalskih koncerata je oncertna dvorana Doma kulture u Novom Pazaru.

Festival bi bio sniman sa najmanje etiri kamere i u saradnji sa regionalnim i lokalnim V stanicama iz Novog Pazara i susjednih gradova emitovan na programu na

podru ju koje one pokrivaju. Snimljeni materijal bi se naknadno obradio i izradio audio i video zapis.


271

Projektom je predvi eno je da u njegovoj realizaciji u estvuje 55 u esnika i to: - voditeljski par (2 lana); - Narodni orkestar ( lanova); - vokalni solisti (15 izvo a a);- tamburaški orkestri (5 orkestara sa ukupno 30 lanova).

U svim fazama realizacije projekta na transparentan na in bi bila informisana javnost da je u sufinansiranju manifestacije u estvovalo inistarstvo kulture, informisanja i informacionog društva Republike Srbije.

I. B D E R E

R.br.

pis troškova kupan iznos raženi iznos od inistarstva

1. Izrada i emitovanje reklamnog spota (30 sec. 3 puta dnevno, 15 dana)

90.000,00 45.000,00

2. Izrada plakata i flajera 60.000,00 609.000,00

3. Izrada scenografije i efekti 150.000,00 5.000,004. Iznajmljivanje ozvu enja i rasvjete 160.000,00 0.000,005. Smještaj i ishrana u esnika završne

manifestacije 440.000,00 220.000,00

6. Putni troškovi tamburaških orkestara (po priloženom ra unu)

225.000,00 125.000,00

. Putni troškovi solista (po putnom nalogu)

120.000,00 60.000,00

. onorar za lanove Narodnog orkestra ( 50.000 din.)

400.000,00 200.000,00

9. onorar za vokalne soliste (15 10.000 din.)

150.000,00 5.000,00

10. akup koncertne dvorane (dvije ve eri po 5.000 din.)

150.000,00 5.000,00

11. Snimanje i umnožavanja audio i video zapisa (2000 kom. 220 din.)

440.000,00 220.000,00

12. Organizacija predtakmi enja u gradovima regiona

550.000,00 300.000,00

1 . N 2.9 .000,00 1. 00.000,00

ZAUSTAVLJENI PROCES

272


pis troškova

Budžetom projekta se od inistarstva kulture, informisanja i informacionog društva Republike Srbije traži sufinansiranje 50% sveukupnih troškova potrebnih za realizaciju manifestacije. Ostatak troškova bio bi pokriven od strane drugih finansijera.

roškovi smještaja i ishrane u esnika završne manifestacije podrazumjevaju dva puna pansiona za 55 u esnika po cijeni od 4.000 din. za jedan pansion (no enje, doru ak, ru ak i ve era).

roškovi organizacije predtakmi enja podrazumjevaju organizaciju i održavanje audicije u utinu, Sjenici, Novoj Varoši, Prijepolju i Priboju.

II.

Sredstva za realizaciju projekta prebacila bi se na ra un izdava a a njihovo pravdanje vršilo bi se na osnovu relevantne knjigovodstvene dokumentacije.

S obzirom na zna aj koji Festival sandža ke sevdalinke (FESS) kao jedna od najvažnijih kulturnih manifestacija sandža kih Bošnjaka u Republici ima sa aspekta ostvarenja nacionalnih prava pripadnika bošnja ke nacionalne zajednice, kao i sa aspekta kulturnog stvaralaštva u Republici Srbiji uopšte, molimo Vas da ovaj zahtjev razmotrite što hitnije i odobrite nam tražena sredstva, odnosno u estvujete u sufinansiranju održavanja manifestacije.

S poštovanjem,

U Novom Pazaru, 0 . 0 . 2011. god.

ef resora za kulturu i informisanje BNV Predsjednik Izvršnog odbora BNV uhedin Fijuljanin, dipl. polit. Esad Džudževi , dipl. sociolog


273

ZAUSTAVLJENI PROCES

274

R.br.2 2 0 2011

Poštovani,

Pozivamo Vas na I konsultativni sastanak na temu: Strategija razvoja kulture sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji

Sastanak e se održati u petak, 19.0 .2011.godine u 1 :30h, prostorije lavnog ureda Vije a, ul. 2 . novembra bb, 36300 Novi Pazar.

Nakon sastanka bi e uprili en iftar u hotelu adž.

S poštovanjem,

U Novom Pazaru Predsjednik Izvršnog odbora Vije a1 .0 .2011.godine i narodni poslanik



275


I konsultativni sastanak na temu: Strategija razvoja kulture sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji

Petak, 19.0 .2011.godine, 1 :30 prostorije Vije a

1. Esad Džudževi2. Redžep krijelj 3. uhedin Fijuljanin 4. uratka Fetahovi5. evluda elajac 6. Ervin atovi

. Fuad Ba i anin

. Fahro atri9. Ruždo Serazli10. uradija ahrovi11. vdija Salkovi12. Elijas Rebronja 13. ustafa Balti14. Rifko Ramovi15. ehmed adžišehovi16. Ibrahim ata asanagi1 . Enver Ujkanovi1 . asna iljki19. mra ejna 20. ivzo ološ 21. Nazim i ina 22. lmira Suljovi23. Semiha a ar24. ida orovi25. ibija arenkapi

ZAUSTAVLJENI PROCES

276

S EN E N S

Izvršni odbor Bošnja kog nacionalnog vije a predstavio je, na konsultativnom sastanku u Novom Pazaru, u petak 19. avgusta, polazne osnove za izradu strategije razvoja kulture sandža kiih Bošnjaka u Republici Srbiji.

Isti u i da u okviru svojih zakonskih ovlaš enja Bošnja ko nacionalno vije e ima odre enenadležnosti u oblasti kulture bošnja ke zajednice, u okviru kojih spada i izrada strategije razvoja kulture, predsjednik Izvršnog odbora BNV Esad Džudžvei je podsjetio da j BNV u proteklom periodu od resornog ministarstva i Vlade Republike Srbije tražilo preduzimanje hitnih mjera na zaštiti bošnja kog kulturnog naslije a, ali da država nije adekvatno reagovala, zbog ega je došlo do dalje devastacije i urušenja mnogih bošnja kih kulturnih dobara u Sandžaku i drugim krajevima Srbije.

Predlaga polaznih osnova strategije razvoja kulture sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji, šef Resora za kulturu i informisanje i lan Nacionalnog savjeta za kulturu Republike Srbije,

uhedin Fijuljanin upoznao je prisutne sa osnovnim elementima koje bi trebala da sadrži budu astrategija, kao i o predvi enoj metodologiji i dinamici njene izrade.

On je kazao da u oblasti kulture u okviru postoje ih zavoda i institucija kulture nisu obezbje eni adekvatni mehanizmi zaštite kulturnog naslije a sandža kih Bošnjaka, koje je izloženo stalnom propadanju i devastaciji, naro ito u sandža kim opštinama u kojima sandža ki Bošnjaci na podru ju Republike Srbije žive u pretežnom ili najve em broju, te da je analizom stanja, angažmanom i u eš em svih relevantnih organizacija, institucija i pojedinaca iz ove oblasti neophodno najprije utvrditi stanje u oblasti kulture sandža kih Bošnjaka u svim segmentima.

Na osnovu takve analize , kazao je on, formulisali bi se osnovni prioriteti, ciljevi i aktivnosti koji bi trebalo da odslikavaju realne potrebe bošnja ke nacionalne zajednice u ovoj oblasti .

Isti u i da e se, kroz nekoliko konsultativnih sastanaka i drugih oblika rada sa posebnim ciljnim grupama (predstavnicima institucija i ustanova u oblasti kulture, zna ajnim kulturnim radnicima i stvaraocima, predstavnicima nevladinog sektora, vlasti, medija i drugih relevantnih faktora) sagledati sve potrebe i problemi, Fijuljanin je rekao da e se na taj na in posti i osnovni cilj donošenja strategije, a to je unapre enje ostvarivanja prava sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji u oblasti kulture, u skladu sa zakonom i standardima Evropske unije.


277

Profesor na Državnom univerzitetu u Novom Pazaru, akademski slikar mr. Ervin atovi istakao je veliki zna aj dokumenta ija je izrada zapo eta, ukazuju i na nužnost uklju enja svih u taj proces, kao i to da je kroz strategiju neophodno posti i konsenzus svih faktora u bošnja koj nacionalnoj zajednici o najbitnijim elementima u oblasti kulture Bošnjaka.

njiževnik aban arenkapi kriti ki se osvrnuo na izradu Strategije kulture Srbije, u kojoj nema mjesta za Bošnjake, što je dodatni motiv potrebe za izradom strategije koja bi bila orijentisana kulturnoj baštini bošnja kog naroda. On je potencirao neophodnost efikasnije afirmacije cjelokupnog kulturnog naslije a Bošnjaka i posebno stvaralaštva mladih. U tom smislu,

arenkapi je kao jedne od najneophodnijih mjera predložio formiranje dobre izdava ke ku e i osnivanje dobrog kulturnog asopisa, rastere enog dnevne politike.

rhiteka Fahro atri ukazao je na važnost trenutka i potrebe studioznijeg i odgovornijeg pristupa izradi jednog ovakvog dokumenta, isti u i da je, prema onome što se dešava sa bošnja kim kulturnim dobrima u Novom Pazaru i cijelom Sandžaku, od suštinske važnosti preduzeti odgovaraju e mjere kako ne bismo izgubili nešto što više nikada ne bismo mogli povratiti. U vezi sa zalaganjem za osnivanje avoda za kulturu sandža kih Bošnjaka, atri je istakao da je to od suštinskog zna aja i da iza te ustanove treba da stane država i Vlada Srbije, te da je neophodno što hitnije pristupiti zaštiti onoga što postoji a što se svakodnevno sve više uništava i urušava.

Publicista vdija Salkovi ukazao je da bi avod za kulturu sandža kih Bošnjaka trebao imati punu autonomiju u radu, te da je jedan od prvih zadataka u izradi strategije definisanje kulturne baštine u skladu sa njenom historijom i tradicijom.

rheolog ustafa Balti iz Sjenice naglasio je, izme u ostalog, da bi avod za kulturu trebao da se bavi kulturnom baštinom itavog Sandžaka, te da njegov osniva treba da bude Vlada Srbije. Na taj na in bi se, prema njegovom mišljenju, onemogu ila bilo kakva politizacija ove ustanove.

Profesor na Državnom univerzitetu u Novom Pazaru, glavni urednik Bošnja ke rije i i šef Resora za obrazovanje BNV, Dr. Redžep krijelj istakao je potrebu bavljenja autohtonom kulturnom baštinom bošnja kog naroda i njenom zaštitom, kao i hitnom rekonstrukcijom i revitalizacijom najzna ajnijih bošnja kih kulturnih dobara u Sandžaku izloženih konstantnom urušavanju i devastaciji.

ladi istraživa iz Rožaja Fatih adži podvukao je paralelu izme u onoga što postoji u Vojvodini sa stanjem u Sandžaku, ukazuju i na to da ono što je pokrajinska vlada dala svojim manjinama u Vojvodini treba dati i Vlada Srbije u centralnom dijelu zemlje.

U esnici prvog konsultativnog sastanka za izradu strategije razvoja kulture sandža kih Bošnjaka usaglasili su se da prvi zadatak koji treba uraditi u najskorijem vremenu treba da bude izrada plana i hitna zaštita, obnova i rekonstrukcija Novopazarske gradske tvr ave sa ulom otriljom. Na sastanku je dogovoreno i formiranje dva tima, jednog za nematerijalnu i drugog za materijalnu kulturnu baštinu, sprovo enje istraživanja za potrebe izrade što obuhvatnije analize situacije, kao i intenzivniji rad na strategiji u narednom periodu.

ZAUSTAVLJENI PROCES

278


Resor za kulturu i informisanje Bošnja kog nacionalonog vije a dostavljao je u nekoliko navrata inistarstvu kulture, informisanja i informacionog društva i Vladi Srbije elaborat o osnivanju

avoda za kulturu sandža kih Bošnjaka kao osnovnog mehanizma za brigu o zaštiti i o uvanju kulturne baštine sandža kih Bošnjaka, ali taj projekat još nije dobio zeleno svjetlo od strane nadležnih državnih organa. Elaboratom je predvi eno da osniva tog avoda bude Vlada Republike Srbije i da on bude centralna institucija u oblasti kulture sandža kih Bošnjaka.

Pravne osnove za stvaranje uslova koji su potrebni za održavanje i razvijanje kulture pripadnika nacionalnih manjina i o uvanje neophodnih elemenata njihovog identiteta u Republici Srbiji, obezbje ene su Ustavom i odredbama odre enih zakona, a izvor prava za istu oblast su i mnogobrojni me unarodni dokumenti.

U Novom Pazaru, šef lavnog ureda Vije a

19.0 .2011.godine lma usi , dipl.pravnik


279

ZAUSTAVLJENI PROCES

280


281

1

R.br. 25 -02/2011

S R E I R RE S ND I B N RE B I I SRBI I D 2016. DINE

B N RN S R E I

NE SN E

I. DNE N ENE

Prema rezultatima Popisa stanovništva iz 2002. godine, 1 ,50 posto od ukupnog broja stanovnika Srbije ine pripadnici nacionalnih manjina. Prema procjenama Bošnjaci u ukupnom stanovništvu Srbije u estvuju sa oko 3 posto.

Prema podacima Popisa stanovništva iz 2002. godine, u Srbiji živi 136.0 Bošnjaka koji su se izjasnili pod tim nacionalnim imenom, kao i 19.503 Bošnjaka koji su se u nacionalnom smislu izjasnili kao uslimani, što ukupno iznosi 155.590 stanovnika. Prema tom popisu sandža ki Bošnjaci su druga po brojnosti manjinska nacionalna zajednica (poslije a ara), odnosno, poslije Srba i a ara, tre a nacionalna zajednica u Srbiji uopšte.

U hiljadugodišnjoj tradiciji, u svojoj definisanoj kulturnoj matrici, sandža kiBošnjaci su stvarali osobenu materijalnu i nematerijalnu kulturnu baštinu, koja se tokom vremena razvijala u poseban kulturni supstrat koji egzistira na balkanskom prostoru u kontinuitetu i danas.

U stanju nedovoljno zašti ene ili barem definisane kulture te kulturne baštine, kao i nepostojanja sistemskog, odnosno institucionalnog programa njene zaštite i afirmacije, kao neophodnost se name e njeno zbrinjavanje na adekvatan na in.

U oblasti kulture u okviru postoje ih zavoda i institucija kulture nisu obezbje eniadekvatni mehanizmi zaštite kulturnog naslije a sandža kih Bošnjaka, koje je izloženo stalnom propadanju i devastaciji, naro ito u sandža kim opštinama - u kojima sandža kiBošnjaci na podru ju Republike Srbije žive u pretežnom ili najve em broju.

Prema zna aju, nepokretna kulturna dobra sandža kih Bošnjaka se razvrstavaju u: - nepokretna kulturna dobra od izuzetnog zna aja i - nepokretna kulturna dobra od velikog zna aja.

Prema svojstvima, nepokretna kulturna dobra sandža kih Bošnjaka se svrstavaju u:

ZAUSTAVLJENI PROCES

282

2

- spomenike kulture, - arheološka nalazišta, - prostorne kulturno-historijske i ambijentalne cjeline, - znamenita mjesta.

Od 2003. godine, inistarstvo kulture ( inistarstvo kulture, informisanja i informacionog društva) dodjeljuje sredstva na osnovu godišnjeg konkursa za sufinansiranje projekata/programa koji svojim kvalitetom doprinose razvoju kulture i umjetnosti nacionalnih manjina. Nacionalni savjeti nacionalnih manjina su, utvr ivanjem svoje liste prioriteta, aktivni u esnici u donošenju kona ne odluke o subvencioniranju u svakoj konkursnoj proceduri.

II. S I R DE S R E I E

nalizom stanja koja bi se sprovela kroz potrebna istraživanja u tom pravcu a uz u eš e relevantnih organizacija, institucija i pojedinaca iz ove oblasti utvrdilo bi se stanje u oblasti kulture sandža kih Bošnjaka na podru ju Republike Srbije, u svim segmetnima.

Postupak izrade analize situacije (opisa stanja) sproveo bi se kroz nekoliko konsultativnih sastanaka i drugih oblika rada sa posebnim ciljnim grupama (predstavnici institucija i ustanova u oblasti kulture i zna ajniji kulturni radnici, predstavnici nevladinog sektora, predstavnici vlasti, druge javnosti).

U okviru postupka analize situacije sprovela bi se i potrebna istraživanja kroz upitnike, koji bi trebali da daju odgovor na pojedina pitanja posebno iz lokalnih zajednica, izradila neophodna S O analiza i sagledale snage, slabosti, mogu nosti i prepreke na putu izrade i sprovo enja utvr ene i usvojene strategije. U postupak izrade nacrta analize i kona nog teksta analize situacije uklju iti nevladin sektor sa iskustvom u izradi strateških dokumenata.

U toku izrade analize situacije radnu grupu podijeliti na potreban broj timova - prijedlog:

- aterijalna kulturna baština, - Nematerijalna kulturna baština (knjige, rukopisi, oblasti: epska književnost,

ilahije i kaside, alhamijado književnost, poezija, putopisi, zavi ajne knjige, nau ni radovi i knjige i dr.),

- ulturno stvaralaštvo (izdavaštvo, manifestacije, filmska i druga produkcija), - Ustanove kulture, kulturne institucije i udruženja.

Nacrt analize situacije bio bi dat na javnu raspravu, nakon ega e se formulisati tekst analize situacije iz kojeg treba da proiza u potrebe za rješavanjem uo enihproblema i potreba zajednice (u ovom slu aju pripadnika bošnja ke nacionalne zajednice u Republici Srbiji).


283

3

nalizom stanja neohodno je obuhvatiti i sve klju ne faktore u zajednice, izdvojiti klju ne probleme, identifikovati partnere i utvrditi prioritete.

Na osnovu prioriteta u narednoj fazi izrade strategije formulisati osnovne opšte (strateške) i specifi ne (pojedina ne) ciljeve, aktivnosti, kao i vremenski rok za njihovo izvršenje - postizanje. Poseban dio strategije trebao bi biti plan aktivnosti sa neophodnim elementima (vremenskim okvirom, o ekivanim rezultatima, nosiocima aktivnosti, indikatorima, kao i izvorima finansiranja, odnosno projekcijom budžeta).

I . RI RI E I, I E I I I N S I

RI ER

S R E I I 1 Unaprijediti ostvarivanje prava sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji u oblasti kulture, u skladu sa zakonom i standardima Evropske unije

Speci i an cilj 1: Imenovanje cjelokupnog kulturnog naslije a sandža kih Bo-šnjaka - svih kulturnih dobara (i materijalnih i nematerijalnih) bošnja kim kulturnim naslije em

ktivnost 1: Organizovanje posebnih televizijskih emisija na R S-u, Regionalnoj R V Novi Pazar i drugim V ku ama o posebnosti i zna aju bošnja kog kulturnog naslije a

Speci i an cilj 2: edijska promocija kulturnog naslije a (baštine) sandža kihBošnjaka u Republici na državnom nivou

S R E I I 2 O uvati i zaštititi nematerijalnu kutlurnu baštinu sandža-kih Bošnjaka u Republci Srbiji

Speci i an cilj 1: Obnoviti i do 2016. godine rekonstruisati Novopazarsku tvr avu sa ulom otriljom.

ktivnosti:1. Utvrditi hitne mjere za zaštitu, rekonstrukciju i obnovu tvr ave. Vremenski

okvir: decembar 2012. godine. 1. Izraditi elaborat za rekonstrukciju i obnovu tvr ave (elaborat treba da sadrži

sve segmente potrebne za sprovo enje aktivnosti). Vremenski okvir: maj 2012. godine.

Speci i an cilj: Izrada ape kulture sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji

ktivnost: Izrada alendar doga aja - kulturnih manifestacija

ZAUSTAVLJENI PROCES

284

4

Speci i an cilj: aštititi i promovisati kulturno naslije e i podsta i sveukupno kulturno stvaralaštvo sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji kroz insitucije sistema

ktivnost: Osnovati avod za zaštitu kulture sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji. Vremenski okvir: Novembar 2011. godine.

S R E I I O uvati i zaštititi nematerijalnu kutlurnu baštinu sandža-kih Bošnjaka u Republci Srbiji

4.1. avod za kulturu sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji programski koncept i cilj osnivanja

avod za kulturu sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji (u daljem tekstu: avod) je osmišljen kao jedinstvena institucija na nivou Republike Srbije, koja se sitematski stara o cjelokupnom kulturnom naslije u (kulturnoj baštini) sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji. u spadaju sva pokretna i nepokretna materijalna kulturna dobra, ambijentalne cjeline, kao i nematerijalni oblici kulturnog stvaranja Bošnjaka tokom historije, kao i ono što su tokom niza vijekova sandža ki Bošnjaci baštinili kao svoje i sa im su se identifikovali.

Programski koncept avoda podrazumjeva nau na, stru na, razvojna i primjenjena istraživanja u oblasti kulture ali i stimulisanje savremene umjetni ke produkcije putem realizovanja projekata koji obuhvataju menadžment u kulturi, kulturnu produkciju, kul-turni turizam, organizovanje kulturno-umjetni kih doga anja, prezentacije, informacio-no-dokumentacione djelatnosti, nove medije, stru na usavršavanja i obrazovanje u kulturi i umjetnosti. U red programskih aktivnosti i sfera djelovanja avod prepoznaje istraživa ki rad kao i rad na zaštiti arheoloških lokaliteta, kulturno-historijskih cjelina, antropoloških i etnografskih dobara.

ao krovna institucija, avod okuplja na jednom mjestu u sistemsku mrežu sve institucije kulture koje su od zna aja za sandža ke Bošnjake, a u cilju realizacije svojih programskih avod e koristiti resurse i raspoloživu gra u strukovnih institucija, ustanova i organizacija u zemlji i inostranstvu. Institucije kulture od posebnog nacio-nalnog zna aja, odnosno ustanove i manifestacije u oblasti kulture od posebnog zna ajaza o uvanje, unaprje enje i razvoj posebnosti i nacionalnog identiteta sandža kih Bošnja-ka, definiše Bošnja ko nacionalno vije e / Nacionalni savet bošnja ke nacionalne manji-ne, u skladu sa zakonom i strategijom razvoja kulture.

Osniva avoda je Republika Srbija a osniva ka prava u ime Republike Srbije vrši Vlada Republike Srbije. U skladu sa zakonom, Vlada može prenijeti osniva ka prava na Bošnja ko nacionalno vije e (Nacionalni savet bošnja ke nacionalne manjine u Republici


285

5

Srbiji). Sredstva za osnivanje i rad avoda obezbje uje osniva , a avod može imati i drugih izvora finansiranja.

. R NI IR

Pravne osnove za stvaranje uslova koji su potrebni za održavanje i razvijanje kulture pripadnika nacionalnih manjina i o uvanje neophodnih elemenata njihovog identiteta u Republici Srbiji, obezbe ene su Ustavom i odredbama odre enih zakona. Izvor prava za istu oblast su i mnogobrojni me unarodni dokumenti.

kvirna konvencija za zaštitu nacionalnih manjina

l. 5. Okvirne konvencije, st. 1. ugovornice se obavezuju da unapre uju uslove potrebne za održavanje i razvijanje kulture pripadnika nacionalnih manjina i o uvanje neophodnih elemenata njihovog identiteta: vjere, jezika, tradicije i kulturnog naslije a.

Stav 2. istog lana propisuje da bez štete po mjere preduzete u okviru svoje opšte integracione politike, ugovornice e se uzdržati od politike i prakse asimilacije pripadnika nacionalnih manjina protivno njihovoj volji i štite i ih od svake akcije usmjerene ka takvoj asimilaciji .

stav Republike Srbije Sl. glasnik RS , br. 06

lanom 1. Ustava, Republika Srbija zasnovana je na vladavini prava i socijalnoj pravdi, na elima gra anske demokratije, ljudskim i manjinskim pravima i slobodama i pripadnosti evropskim principima i vrednostima .

lanom 3. propisano je da je vladavina prava osnovna pretpostavka Ustava i da po iva na neotu ivim ljudskim pravima , te da se vladavina prava ostvaruje, izme u

ostalog, i na ustavnim jemstvima ljudskih i manjinskih prava .

lanom 14. Ustava propisuje se da Republika Srbija štiti prava nacionalnih manjina (st. 1) i da Država jem i posebnu zaštitu nacionalnim manjinama radi ostvarivanja potpune ravnopravnosti i o uvanja njihovog identiteta (st. 2).

lan 1 . Ustava propisuje da se ljudska i manjinska prava zajem ena Ustavom neposredno primjenjuju. Istim lanom se isti e da se Ustavom jem e, i kao takva, neposredno primenjuju ljudska i manjinska prava zajem ena opšteprihva enim pravilima me unarodnog prava, potvr enim me unarodnim ugovorima i zakonima , kao i da se odredbe o ljudskim i manjinskim pravima tuma e u korist unapre enja vrednosti

demokratskog društva, saglasno važe im me unarodnim standardima ljudskih i

ZAUSTAVLJENI PROCES

286

6

manjinskih prava, kao i praksi me unarodnih institucija koje nadziru njihovo sprovo enje .

Ustavom se, tako e, l. 21. naglašava da su pred Ustavom i zakonom svi jednaki , da svako ima pravo na jednaku zakonsku zaštitu, bez diskriminacije i da je zabranjena svaka diskriminacija, neposredna ili posredna, po bilo kom osnovu, a naro ito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, ro enja, veroispovesti, politi kog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti i psihi kog ili fizi kog invaliditeta .

Ustavom se, u l. 4 , isti e da merama u obrazovanju, kulturi i javnom obaveštavanju, Republika Srbija podsti e razumevanje, uvažavanje i poštovanje razlika koje postoje zbog posebnosti etni kog, kulturnog, jezi kog ili verskog identiteta njenih gra ana

lan 5. Ustava propisuje da se pripadnicima nacionalnih manjina, pored prava koja su Ustavom zajem ena svim gra anima, jem e dodatna, individualna ili kolektivna prava . Istim lanom Ustava, stav 2, se isti e da se individualna prava ostvaruju pojedina no, a kolektivna u zajednici sa drugima, u skladu sa Ustavom, zakonom i me unarodnim ugovorima , kao i da putem kolektivnih prava pripadnici nacionalnih manjina, neposredno ili preko svojih predstavnika, u estvuju u odlu ivanju ili sami odlu uju o pojedinim pitanjima vezanim za svoju kulturu, obrazovanje, obaveštavanje i službenu upotrebu jezika i pisma, u skladu sa zakonom . U stavu 3. se kaže da radi ostvarivanja prava na samoupravu i u oblasti kulture, pripadnici nacionalnih manjina mogu izabrati svoje nacionalne savete.

Ustavom se, l. 6, pripadnicima nacionalnih manjina jem i ravnopravnost pred zakonom i jednaka zakonska zaštita i zabranjuje bilo kakva diskriminacija zbog pripadnosti nacionalnoj manjini.

l. . Ustava zabranjuje se nasilna asimilacija pripadnika nacionalnih manjina i utvr uje zaštita pripadnika nacionalnih manjina od svake radnje usmjerene ka njihovoj nasilnoj asimilaciji ure uje se zakonom.

U lanu 9. Ustav propisuje da pripadnici nacionalnih manjina imaju pravo na izražava-nje, uvanje, negovanje, razvijanje i javno izražavanje nacionalne, etni ke, kulturne i ver-ske posebnosti. Uslovi koji su potrebni za održavanje i razvijanje kulture pripadnika nacionalnih manjina i o uvanje neophodnih elemenata njihovog identiteta bliže su ure eni nizom relevantnih propisa.

l. 1. Ustava u oblasti obrazovanja, kulture i informisanja Srbija podsti e duh tolerancije i me ukulturnog dijaloga i preduzima efikasne mere za unapre enje uzajamnog poštovanja, razumevanja i saradnje me u svim ljudima koji žive na njenoj teritoriji, bez obzira na njihov etni ki, kulturni, jezi ki ili verski identitet .


287

akon o rati ikacije Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda

Sl. list S e unarodni ugovori , br. 9 200

akonom se utvr uje zabrana diskriminacije, tako što Uživanje prava i sloboda predvi enih u ovoj onvenciji obezbe uje se bez diskriminacije po bilo kom osnovu, kao što su pol, rasa, boja kože, jezik, veroispovest, politi ko ili drugo mišljenje, nacionalno ili socijalno poreklo, veza s nekom nacionalnom manjinom, imovno stanje, ro enje ili drugi status ( l. 14. akona).

akon o rati ikaciji Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima Sl. list S e unarodni ugovori , br. 1 od 2 . decembra 200

l. 3. akona, Republika Srbija prihvatila je odredbe l. 12. st. 1. ta ke a, b, c, f i stav 2. iz oblasti ulturnih aktivnosti i pogodnosti :

1. to se ti e kulturnih aktivnosti i olakšica, posebno biblioteka, videoteka, kulturnih centara, muzeja, arhiva, akademija, pozorišta ili bioskopa, kao i literarnih radova ili filmske produkcije, razli itih oblika kulturnog izražavanja, festivala i kulturne industrije, uklju uju i i upotrebu novih tehnologija, države lanice preuzimaju obavezu da unutar teritorije na kojoj se ovi jezici koriste, i do stepena do kog su javne vlasti za to nadležne, imaju ovlaš enja ili igraju odgovaraju u ulogu: a) da ohrabre vidove izražavanja i inicijative specifi ne za regionalne ili manjinske jezike i da omogu e razli ite na ine pristupa umetni kim delima proizvedenim na ovim jezicima; b) da podstaknu razli ita sredstva putem kojih bi dela sa injena na regionalnim ili manjinskim jezicima postala dostupna, pomaganjem i razvitkom prevo enja,nadsinhronizacije i titlovanih prevoda; c) da unaprede pristup regionalnih ili manjinskih jezika radovima proizvedenim na drugim jezicima, razvojem prevoda, nadsinhronizacije i titlovanih prevoda; f) da ohrabre direktno u eš e predstavnika onih koji koriste odgovaraju e regionalne ili manjinske jezike u obezbe ivanju uslova i planiranju kulturnih delatnosti; 2. to se ti e teritorija razli itih od onih na kojima su regionalni ili manjinski jezici tradicionalno u upotrebi, države preduzimaju, ukoliko broj njihovih korisnika to opravdava, da odobre, ohrabre i/ili omogu e odgovaraju e kulturne aktivnosti i olakšice u skladu sa prethodnim stavom.

akon o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina Sl. list SR , br. 11 02

lanom 12. propisuje: Izražavanje, uvanje, negovanje, razvijanje, prenošenje i javno ispoljavanje nacionalne i

etni ke, kulturne, verske i jezi ke posebnosti kao dela tradicije gra ana, nacionalnih manjina i njihovih pripadnika je njihovo neotu ivo individualno i kolektivno pravo.

ZAUSTAVLJENI PROCES

288

U cilju o uvanja i razvoja nacionalne i etni ke posebnosti, pripadnici nacionalnih manjina imaju pravo da osnivaju posebne kulturne, umetni ke i nau ne ustanove, društva i udruženja u svim oblastima kulturnog i umetni kog života. Ustanove, društva i udruženja iz prethodnog stava samostalni su u radu. Država eu estvovati u finansiranju tih društava i udruženja u skladu sa svojim mogu nostima.

a podsticanje i podršku ustanova, društava i udruženja iz stava 5. ovog lana mogu se osnivati posebne fondacije.

uzeji, arhivi i institucije za zaštitu spomenika kulture iji je osniva država, obezbedi epredstavljanje i zaštitu kulturno-istorijskog nasle a nacionalnih manjina sa svoje teritorije. Predstavnici nacionalnih saveta e u estvovati u odlu ivanju o na inu predstavljanja kulturno-istorijskog nasle a svoje zajednice.

akon o nacionalnim savetima nacionalnih manjina Sl. glasnik RS , br. 2 09

l. 10. st. 1. ta ka 9. akona propisuje da nacionalni savet, u skladu sa zakonom i svojim statutom, preko svojih organa samostalno inicira donošenje i prati sprovo enjezakona i drugih propisa iz oblasti kulture, obrazovanja, obaveštavanja i službene upotrebe jezika i pisma , kao i u estvuje u pripremi propisa i predlaže izmenu i dopunu propisa kojima se ure uju Ustavom garantovana prava nacionalnih manjina u oblasti kulture, obrazovanja, obaveštavanja i službene upotrebe jezika i pisma.

l. 16. akona propisuje da Nacionalni savet može, u skladu sa zakonom, osnivati ustanove kulture radi o uvanja, unapre enja i razvoja kulturne posebnosti i o uvanja nacionalnog identiteta nacionalne manjine i vršiti prava i obaveze osniva a , da Ustanove iz stava 1. ovog lana nacionalni savet osniva samostalno ili zajedno sa

Republikom, autonomnom pokrajinom, jedinicom lokalne samouprave ili drugim pravnim licem, u skladu sa zakonom , kao i da Republika, autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave kao osniva i ustanova iz stava 1. ovog lana mogu u celini ili delimi no preneti osniva ka prava na nacionalni savet .

l. 1 . akona propisuje da Nacionalni savet: 1) utvr uje koje su ustanove i manifestacije u oblasti kulture od posebnog zna aja za o uvanje, unaprje enje i razvoj posebnosti i nacionalnog identiteta odre ene nacionalne manjine; 3) utvr uje koja su pokretna i nepokretna kulturna dobra od posebnog zna aja za nacionalnu manjinu; 4) pokre e postupak pred nadležnim organom ili ustanovom za utvr ivanje statusa zakonom zašti enih pokretnih i nepokretnih kulturnih dobara od zna aja za nacionalnu manjinu; 5) predlaže preduzimanje mera zaštite, sanacije i rekonstrukcije kulturnih dobara iz stava 1. ta ka 4) ovog lana; 6) daje mišljenja i predloge u postupku izrade prostornih i urbanisti kih planova u jedinici lokalne samouprave u kojoj se nalaze kulturna dobra iz stava 1. ta ka 3) ovog lana;


289

9

) predlaže obustavljanje izvršenja prostornih i urbanisti kih planova ako smatra da se time ugrožavaju kulturna dobra iz stava 1. ta ka 3) ovog lana;) daje prethodno mišljenje nadležnom organu u postupku izdavanja dozvole za

premeštanje nepokretnog kulturnog dobra iz stava 1. ta ka 3) ovog lana na novu lokaciju; 9) daje mišljenje u postupku osnivanja ili ukidanja biblioteka ili organizacionih jedinica biblioteka koji imaju fond knjiga na jeziku nacionalne manjine; 13) odlu uje o drugim pitanjima koja su mu poverena zakonom, aktom autonomne pokrajine ili jedinice lokalne samouprave.

l. 25. akona propisuje se da Nacionalni savet može podneti Narodnoj skupštini, Vladi i drugim državnim organima i posebnim organizacijama predloge, inicijative i mišljenja o pitanjima iz svoje nadležnosti .

akon o kulturi Službeni glasnik RS , br. 2 2009

l. 3. propisano je: Republika Srbija stara se o ostvarivanju opšteg interesa u kulturi i o sprovo enju

kulturne politike kao skupa ciljeva i mera podsticanja kulturnog razvoja koji se zasniva na slede im na elima: 1) sloboda izražavanja u kulturnom i umetni kom stvaralaštvu; 2) autonomija subjekata u kulturi; 3) otvorenost i dostupnost kulturnih sadržaja javnosti i gra anima; 4) uvažavanje kulturnih i demokratskih vrednosti evropske i nacionalne tradicije i raznolikosti kulturnog izraza .

lanom 5. regulisano je da: Nacionalni saveti nacionalnih manjina staraju se o sprovo enju kulturne politike nacionalne manjine i, u skladu sa zakonom, u estvuju u procesu odlu ivanja ili sami odlu uju o pojedinim pitanjima vezanim za svoju kulturu, osnivaju ustanove kulture i druga pravna lica u kulturi.

l. 6. akona propisuje se da opšti interes u kulturi obuhvata: 1) stvaranje mogu nosti za intenzivan i uskla en kulturni razvoj; 2) stvaranje uslova za podsticanje kulturnog i umetni kog stvaralaštva; 3) istraživanje, zaštitu i koriš enje kulturnih dobara; 4) finansiranje teku ih rashoda i izdataka i ostvarivanje programa ustanova kulture iji je osniva Republika Srbija; 5) programe i projekte ustanova kulture, udruženja u kulturi i drugih subjekata u kulturi koji svojim kvalitetom doprinose razvoju kulture i umetnosti; 6) otkrivanje, stvaranje, prou avanje, o uvanje i predstavljanje srpske kulture i kulture nacionalnih manjina u Republici Srbiji;

) obezbe ivanje uslova za dostupnost kulturnog nasle a javnosti.

ZAUSTAVLJENI PROCES

290

10

U skladu sa l. . akona, ulturnom delatnoš u, u smislu ovog zakona, smatraju se poslovi naro ito u slede im oblastima: 1) istraživanje, zaštita i koriš enje kulturnog nasle a; 2) bibliote ko-informacione delatnosti; 3) knjiga i književnost (stvaralaštvo, izdavaštvo, knjižarstvo, prevodilaštvo); 4) muzika (stvaralaštvo, produkcija, interpretacija); 5) likovne i primenjene umetnosti, vizuelne umetnosti i arhitektura; 6) scensko stvaralaštvo i interpretacija (drama, opera, balet i ples);

) kinematografija i audio-vizuelno stvaralaštvo; ) umetni ka fotografija;

9) digitalno stvaralaštvo i multimediji; 10) nau noistraživa ke i edukativne delatnosti u kulturi; 11) ostala muzi ka, govorna, artisti ka i scenska izvo enja kulturnih programa. Umetni kom delatnoš u, u smislu ovog zakona, smatraju se poslovi u oblastima iz stava 1. ta . 3- . ovog lana.

l. 23. akona predvi a se da Ustanovu može osnovati Republika Srbija, autonomna pokrajina, jedinica lokalne samouprave, drugo pravno ili fizi ko lice, pod uslovima propisanim zakonom , da se ustanove mogu osnivati sredstvima u razli itim oblicima svojine , kao i da ako ustanovu osniva više osniva a, njihova me usobna prava, obaveze i odgovornosti ure uju se ugovorom .

l. 24. akona propisano je da Republika Srbija, autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave mogu osnivati ustanove radi o uvanja, unapre enja i razvoja kulturne posebnosti i o uvanja nacionalnog identiteta nacionalnih manjina, odnosno mogu, na predlog nacionalnog saveta nacionalne manjine, izmenom osniva kog akta za pojedine postoje e ustanove utvrditi da su od posebnog zna aja za o uvanje, unapre enje i razvoj kulturne posebnosti i o uvanje nacionalnog identiteta nacionalnih manjina . Istim lanom, stav 2. i 3. propisano je da u slu aju osnivanja ustanove iz stava 1. ovog lana, prethodno se pribavlja mišljenje odgovaraju eg nacionalnog saveta nacionalne

manjine , kao i da Republika Srbija, autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave, kao osniva i ustanova iz stava 1. ovog lana, mogu u celini ili delimi no preneti osniva ka prava na nacionalni savet nacionalne manjine .

lan 35, stav . propisuje da: U slu aju ustanove za koju se izmenom osniva kog akta utvrdi da je od posebnog zna aja za o uvanje, unapre enje i razvoj kulturne posebnosti i o uvanje nacionalnog identiteta nacionalne manjine, nacionalni savet nacionalne manjine daje mišljenje u postupku imenovanja direktora. Istim lanom, stav 10, propisuje se: U slu aju prenošenja osniva kih prava na nacionalni savet nacionalne manjine u skladu sa lanom 24. stav 3. ovog zakona, aktom o prenošenju osniva kih prava utvr uje se na in u eš a nacionalnog saveta u postupku imenovanja direktora.

lanom 42. stav 3. propisuje da U upravni odbor ustanove koja se osniva u skladu sa lanom 24. stav 1. ovog zakona, odnosno za koju se izmenom osniva kog akta utvrdi da

je od posebnog zna aja za o uvanje, unapre enje i razvoj kulturne posebnosti i o uvanje


291

11


nacionalnog identiteta nacionalne manjine, najmanje jedan lan upravnog odbora imenuje se na predlog odgovaraju eg nacionalnog saveta nacionalne manjine. ada više nacionalnih saveta nacionalnih manjina daje predlog za lana upravnog odbora, predlog zajedni ki podnose svi zainteresovani nacionalni saveti nacionalnih manjina.

lanom 46. stav 2 i 3 propisuju da: U nadzorni odbor ustanove koja se osniva u skladu sa lanom 24. stav 1. ovog zakona, odnosno za koju se izmenom osniva kog akta utvrdi da je od posebnog zna aja za o uvanje, unapre enje i razvoj kulturne posebnosti i o uvanje nacionalnog identiteta nacionalne manjine, najmanje jedan lan nadzornog odbora imenuje se na predlog odgovaraju eg nacionalnog saveta nacionalne manjine. ada više nacionalnih saveta nacionalnih manjina daje predlog za lana nadzornog odbora, predlog zajedni ki podnose svi zainteresovani nacionalni saveti nacionalnih manjina. U slu aju prenošenja osniva kih prava na nacionalni savet nacionalne manjine u skladu sa lanom 24. stav 3. ovog zakona, aktom o prenošenju osniva kih prava utvr uje se na in imenovanja lanova nadzornog odbora.

lan 6 . propisuje pojam istaknutog umjetnika i istaknutog stru njaka u kulturi i kaže: Umetnik, odnosno stru njak u kulturi koji je svojim radom u oblasti kulturne delatnosti

dao vrhunski doprinos nacionalnoj kulturi, odnosno kulturi nacionalnih manjina uRepublici Srbiji i koji ispunjava druge uslove pripisane ovim zakonom i propisima donetim za sprovo enje ovog zakona, može ste i status istaknutog umetnika, odnosno istaknutog stru njaka u kulturi. Status istaknutog umetnika, odnosno istaknutog stru njaka u kulturi utvr uje Savet, na predlog udruženja u kulturi, odnosno u slu aju pripadnika nacionalne manjine i na predlog nacionalnog saveta nacionalne manjine.

riterijume za sticanje statusa istaknutog umetnika, odnosno istaknutog stru njaka u kulturi, na predlog Saveta, propisuje ministar.

akon o zabrani diskriminacije Sl. glasnik RS , br. 22 09

l. 24. akona propisuje se zabrana diskriminacije nacionalnih manjina i njihovih pripadnika na osnovu nacionalne pripadnosti, etni kog porijekla, vjerskih uvjerenja i jezika.

Novi Pazar, 1 . avgust 2011. god.

Izvršni odbor BNV uhedin Fijuljanin,

šef Resora za kulturu i informisanje

ZAUSTAVLJENI PROCES

292

Na osnovu lana 3. i 4. akona o javnim službama ( Službeni glasnik RS , broj 42/91, 1/94 i 9/05 - i dr. zakon, 1/95 ispr. dr. zakona i 3/05 ispr. dr. zakona), lana 10. stava. 1. ta ke 6. i lana 16. akona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS , broj 2/09), lana 19. stava . akona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ( Službeni list SR , broj 11/02), lana 5. 23. i 26. akona o kulturi ( Službeni glasnik RS , broj 2/09), lana 16. stava 1. ta ke 11. Statuta Bošnja kog nacionalnog vije a, Nacionalni savjet bošnja kenacionalne manjine / Bošnja ko nacionalno vije e, na sjednici održanoj 20. septembra 2011. godine, donosi

D

SNI N D R S ND I B N RE B I I SRBI I

lan 1.

Nacionalni savjet bošnja ke nacionalne manjine / Bošnja ko nacionalno vije eosniva avod za kulturu sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji (u daljem tekstu

avod) radi o uvanja, unaprje enja i razvoja kulture pripadnika bošnja ke nacionalne zajednice u Republici Srbiji.

Prava i obaveze Nacionalnog savjeta bošnja ke nacionalne manjine/Bošnja kog nacionalnog vije a kao osniva a vrši Izvršni odbor Nacionalnog savjeta bošnja ke nacionalne manjine/Bošnja kog nacionalnog vije a.

lan 2.

Naziv avoda je: avod za kulturu sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji .

Sjedište avoda je u utinu, ul. 23. novembra broj 19.

lan .

ilj osnivanja avoda je ostvarivanje ravnopravnosti, o uvanje identiteta i razvijanje kulture bošnja ke nacionalne manjine u Republici Srbiji, u skladu sa Ustavom, zakonom i standardima Evropske unije.


293

2

lan 4.

Djelatnost avoda :

- 1 .11 štampanje novina;

- 1 .12 ostalo štampanje;

- 1 .13 usluge pripreme za štampu;

- 1 .14 knjigoveza ke i srodne usluge;

- 1 .20 umnožavanje snimljenih zapisa;

- 5 .11 izdavanje knjiga;

- 5 .12 izdavanje imenika i adresara;

- 5 .13 izdavanje novine;

- 5 .14 izdavanje asopisa i periodi nih izdanja;

- 5 .19 ostala izdava ka djelatnost;

- 59.11 Proizvodnja kinematografskih djela, audio-vizuelnih proizvoda i televizijskog programa;

- 59.12 Djelatnosti koje slijede nakon faze snimanja u proizvodnji kinematografskih djela i televizijskog programa;

- 59.13 Distribucija kinematografskih djela, audio-vizuelnih djela i televizijskog programa;

- 59.14 Djelatnost prikazivanja kinematografskih djela;

- 59.20 Snimanje i izdavanje zvu nih zapisa i muzike;

- 1.11 rhitektonska djelatnost;

- 2.20 Istraživanje i razvoj u društvenim i humanisti kim naukama;

- 3.20 Istraživanje tržišta i ispitivanje javnog mnjenja;

- 4.20 Fotografske usluge;

- 9.11 Djelatnost putni kih agencija;

- 9.12 Djelatnost tur-operatora;

- 9.90 Ostale usluge rezervacije i djelatnosti povezane s njima;

- 90.01 Izvo a ka umjetnost;

- 90.02 Druge umjetni ke djelatnosti u okviru izvo a ke;

- 90.03 Umjetni ko stvaralaštvo;

ZAUSTAVLJENI PROCES

294

3

- 90.04 Rad umjetni kih ustanova;

- 91.01 Djelatnosti biblioteka i arhiva;

- 91.02 Djelatnost muzeja i zbirki;

- 91.03 aštita i održavanje nepokretnih kulturnih dobara, kulturno-istorijskih lokacija, zgrada i sli nih turisti kih spomenika;

avod e obavljati i poslove spoljnotrgovinskog prometa iz oblasti usluga a iz okvira upisane djelatnosti za koju se osniva, u skladu sa zakonom.

lan .

avod e obavljati djelatnost na osnovu svojih programskih i planskih dokumenata, odluka i zaklju aka svih oblika djelovanja (organa, radnih tijela, odbora), forumskim i neposrednim radom i uklju ivanjem svih kompetentnih i zainteresovanih organizacija, ustanova, predstavnika republi kih organa, organa lokalnih samouprava i pojedinaca iz oblasti kulture, umjetnosti, nauke, prosvjete, obrazovanja i stvaralaštva.

avod e iz oblasti svojih djelatnosti davati mišljenja i preporuke Nacionalnom savjetu bošnja ke nacionalne manjine, na njegov zahtjev u skladu sa zakonom.

lan 6.

Sredstva za osnivanje i po etak rada avoda obezbe uje osniva .

Osniva ki ulog Nacionalnog savjeta bošnja ke nacionalne manjine/Bošnja kognacionalnog vije a iznosi 100.00 (sto hiljada) dinara.

Iznos sredstava potrebnih za rad i programsku djelatnost avoda regulisa e se posebnim ugovorima na osnovu finansijskog plana za svaku budžetsku godinu.

lan .

avod sredstva za rad obezbje uje iz:

1. budžeta osniva a;

2. budžeta Vlade Republike Srbije i budžeta jedinica lokalnih samouprava;

3. prihoda ostvarenih iz sopstvenih djelatnosti;

4. fondova, fondacija, donacija, priloga i sponzorstava doma ih i stranih fizi kihi pravnih lica;

5. drugih izvora, u skladu sa zakonom.

Sredstva iz stava 1. ovog lana koriste se u skladu sa zakonom, ovom odlukom, statutom avoda, programom rada i finansijskim planom avoda.


295

4

lan .

a svoje obaveze u pravnom prometu, avod odgovara cjelokupnom svojom imovinom.

lan 9.

Organi avoda su:

- direktor; - upravni odbor; - nadzorni odbor.

lan 10.

Direktor rukovodi avodom.

Direktora imenuje i razrješava Izvršni odbor Nacionalnog savjeta bošnja kenacionalne manjine /Bošnja kog nacionalnog vije a, na period od etiri godine, sa mogu noš u ponovnog imenovanja.

Uslovi koje mora ispunjavati kandidat za direktora utvr uju se statutom avoda..

lan 11.

Direktor:

- predstavlja i zastupa avod;

- organizuje i rukovodi radom avoda;

- izvršava odluke upravnog odbora i preuzima mjere za njihovo sprovo enje;

- stara se o zakonitosti rada i odgovoran je za zakonitost rada avoda;

- predlaže program rada;

- predlaže akte koje donosi upravni odbor;

- donosi akt o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta;

- vrši druge poslove utvr enje zakonom i statutom;

andat direktora avoda traje etiri godine, sa mogu noš u ponovnog izbora.

ZAUSTAVLJENI PROCES

296

5

lan 12.

Upravi odbor avoda ima predsjednika i etiri lana.Predsjednika i lanove upravnog odbora imenuje i razrješava Izvršni odbor

Nacionalnog savjeta bošnja ke nacionalne manjine / Bošnja kog nacionalnog vije a.

andat predsjednika i lanova Upravnog odbora je etiri godine, sa mogu noš u ponovnog imenovanja.

lan 1 .

Upravni odbor:

- donosi statut avoda;

- donosi godišnji program rada;

- usvaja finansijski plan;

- usvaja izvještaj o poslovanju;

- usvaja završni ra un;

- odlu uje o koriš enju sredstava, u skladu sa zakonom;

- donosi odluke o statusnim promjenama, u skladu sa zakonom;

- obavlja i druge poslove utvr enje zakonom i statutom.

lan 14.

Nadzorni odbor avoda ima predsjednika i dva lana.

Predsjednika i lanove nadzornog odbora imenuje i razrješava Izvršni odbor Nacionalnog saveta bošnja ke nacionalne manjine / Bošnja kog nacionalnog vije a.

andat predsjednika i lanova nadzornog odbora je etiri godine, sa mogu noš u ponovnog imenovanja.

lan 1 .

Nadzorni odbor:

- vrši nadzor nad zakonitoš u rada avoda;

- pregleda završni ra un i izvještaje o poslovanju i utvr uje da li su sa injeni u skladu sa propisima;

- obavlja i druge poslove utvr ene zakonom i statutom.


297

6

O rezultatima izvršenog nadzora Nadzorni odbor izvještava Izvršni odbor Nacionalnog saveta bošnja ke nacionalne manjine / Bošnja kog nacionalnog vije a.

lan 16.

Izvršni odbor Nacionalng savjeta bošnja ke nacionalne manjine / Bošnja kognacionalnog vije a ima pravo da direktoru i upravnom odboru avoda predlaže mjere radi nesmetanog funkcionisanja avoda i obavljanja djelatnosti za koje je avod osnovan i da traži podnošenje drugih izvještaja koji se odnose na rad i poslovanje

avoda, a koji nisu predvi eni ovm aktom, kao i da preduzima druge mjere kojima se obezbje uju uslovi za obavljanje djelatnosti avoda.

lan 1 .

Radi efikasnijeg rada i bolje organizacije posla, posebnom odlukom, Izvršni odbor Nacionalnog savjeta bošnja ke nacionalne manjine / Bošnja kog nacionalnog vije a može dio osniva kih prava nad avodom prenijeti na Republiku Srbiju.

e usobna prava, obaveze i odgovornosti izme u Nacionalnog saveta bošnja ke nacionalne manjine / Bošnja kog nacionalnog vije a i Republike Srbije uredili bi se posebnim ugovorom izme u Nacionalnog savjeta bošnja ke nacionalne manjine / Bošnja kog nacionalnog vije a i Vlade Republike Srbije.

lan 1 .

avod aktivno u estvuje u sprovo enju politike Nacionalnog savjeta bošnja ke nacionalne manjine / Bošnja kog nacionalnog vije a, odnosno Izvršnog odbora i drugih organa i odbora Nacionalnog savjeta bošnja ke nacionalne manjine / Bošnja kog nacionalnog vije a, kao i republi kih organa uprave nadležnih za oblasti kulture i ostvarivanja prava nacionalnih manjina.

lan 19.

Izvršni odbor Nacionalnog savjeta bošnja ke nacionalne manjine / Bošnja kognacionalnog vije a daje saglasnost na statut, program rada, finansijski plan, završni ra un, akt o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta avoda, po pribavljenom mišljenju Resora za kulturu i nadležnih stru nih službi Nacionalnog saveta bošnja ke nacionalne manjine / Bošnja kog nacionalnog vije a

lan 20.

avod podnosi izvještaj o svom poslovanju Izvršnom odboru Nacionalnog savjeta bošnja ke nacionalne manjine / Bošnja kog nacionalnog vije a, najmanje jedanput godišnje.

ZAUSTAVLJENI PROCES

298

7


lan 21.

a vršioca dužnosti direktora avoda, do imenovanja direktora avoda, imenuje se Nazim i ina, dipl. producent, iz Novog Pazara.

lan 22.

Izvršni odbor Nacionalnog savjeta bošnja ke nacionalne manjine / Bošnja kognacionalnog vije a imenova e organe avoda, direktora, predsjednike i lanove upravnog i nadzornog odbora, u roku od 90 dana od dana upisa avoda u odgovaraju i registar, u skladu sa zakonom.

Upravni odbor avoda dužan je da u roku od 30 dana od imenovanja imenovanja donese statut avoda.

lan 2 .

avod sti e svojstvo pravnog lica upisom u odgovaraju i registar, u skladu sa zakonom.

lan 24.

Ova Odluka stupa na danom donošenja.

Broj 332-09/2011 u Novom Pazaru, 20. septembra. 2011. godine

N I N NI S E B N E N I N NE N INE B N N I N N I E E

v.d. PREDS EDNI Esad Džudževi , dipl. sociolog


299


Na osnovu lana 16. Statuta Bošnja kog nacionalnog vije a, Nacionalni savjet bošnja kenacionalne manjine/Bošnja ko nacionalno vije e, na sjednici održanoj dana 20. septembra donosi slede i

adužuje se Izvršni odbor Nacionalnog savjeta bošnja ke nacionalne manjine/Bošnja kog nacionalnog vije a, da u skladu sa lanovima 12. i 14. Odluke o osnivanja avoda za kulturu sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji, hitno i bez odlaganja imenuje Predsjednike i lanove Upravnog i Nadzornog odbora avoda.

Novi Pazar, 20. septembra 2011. godine

Broj: 332-1-09/2011

N I N NI S E B N E N I N NE N INE

B N N I N N I E E

v.d. PREDS EDNI


ZAUSTAVLJENI PROCES

300


Na osnovu lana 34. akona o kulturi ( Službeni glasnik RS , broj 2/09), lana 16. stava 1. ta ke 11. Statuta Bošnja kog nacionalnog vije a, i lana 21. Odluke o osnivanju avoda za kulturu sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji, Nacionalni savjet bošnja ke nacionalne manjine / Bošnja ko nacionalno vije e, na sjednici održanoj 20. septembra 2011. godine, donosi

D I EN N R I D N S I DIRE R

D R S ND I B N RE B I I SRBI I

I

a vršioca dužnosti direktora avoda, do imenovanja direktora avoda, imenuje se Nazim i ina, dipl. producent iz Novog Pazara.

II

Imenovani se postavlja do izbora, odnosno do stupanja na dužnost direktora avoda, a najduže godinu dana od dana postavljanja na dužnost.

III Odluka stupa na snagu danom donošenja.

Novi Pazar, 20. septembra 2011. godine

Broj: 333-09/2011

N I N NI S E B N E N I N NE N INE B N N I N N I E E

v.d. PREDS EDNI Esad Džudževi , dipl. sociolog


301


Na osnovu lana 41. akona o kulturi ( Službeni glasnik RS , broj 2/09), lana 12. Odluke o osnivanju avoda za kulturu sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji od 20. septembra 2011. godine broj 332-09/2011 i lana 16. stava 1. ta ke 11. Statuta Bošnja kog nacionalnog vije a, Izvršni odbor Nacionalng savjeta bošnja ke nacionalne manjine / Bošnja kog nacionalnog vije a, na sjednici održanoj 23. septembra 2011. godine, donosi

D I EN N REDS EDNI I N R N DB R


Ia predsjednika Upravnog odbora avoda za kulturu sandža kih Bošnjaka u

Republici Srbiji imenuje se, Ervin atovi , redovni profesor Fakulteta umjetnosti Univerziteta u Prištini i vanredni profesor Državnog Univerziteta u Novom Pazaru, šef departmana za umjetnost.

IIa lanove Upravnog odbora avoda za kulturu sandža kih Bošnjaka u Republici

Srbiji imenuju se:

1. dr Redžep krijelj,

2. uhedin Fijuljanin dipl. politikolog,

3. ersiha Pruševi , diplomirani-master umjetnosti,

4. ustafa Balti , arheolog.


Novi Pazar, 23. septembra 2011. odine Broj: 334-09/2011

I R NI DB R N I N N S E B N E N I N NE N INE

B N N I N N I E

PREDS EDNI Esad Džudževi , dipl. sociolog

ZAUSTAVLJENI PROCES

302


Na osnovu lana 45. akona o kulturi ( Službeni glasnik RS , broj 2/09), lana 14. Odluke o osnivanju avoda za kulturu sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji br. od 20. septembra 2011. godine broj 332-09/2011 i lana 16. stava 1. ta ke 11. Statuta Bošnja kog nacionalnog vije a, Izvršni odbor Nacionalng savjeta bošnja ke nacionalne manjine / Bošnja kog nacionalnog vije a, na sjednici održanoj 23. septembra 2011. godine, donosi

D I EN N REDS EDNI I N N D RN DB R


Ia predsjednika Nadzornog odbora avoda za kulturu sandža kih Bošnjaka u Republici

Srbiji imenuje se, ef et atri dipl. ing. rhitekture.

II a lanove Nadzornog odbora avoda za kulturu sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji

imenuju se:

1. Senad ahmutovi , dipl. ekonomista i 2. Nihad usinac, dipl. ekonomista


Novi Pazar, 23. septembra 2011. godine Broj: 335-09/2011


B N N I N N I E



303

-

-

STATUTZAVODA ZA KULTURU SANDŽA KIH BOŠNJAKA

U REPUBLICI SRBIJI

I OSNOVNE ODREDBE

lan 1.

lan 2.

II NAZIV, SJEDIŠTE I PE AT ZAVODA

lan 3.

Zavod za kulturu sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji

ZAUSTAVLJENI PROCES

304

lan 4.

lan 5.

Zavod za kulturu

sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji Tutin

III ZASTUPANJE I PREDSTAVLJANJE ZAVODA

lan 6.

lan 7.

IV DJELATNOST ZAVODA

lan 8.


305

-

-

-

-

ZAUSTAVLJENI PROCES

306

lan 9.

lan 10.

fi

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

- -

-

- -

-


307

-

-

-

-

-

-

- -

-

-

-

-

-

-

-

- -

fi

V UNUTRAŠNJA ORGANIZACIJA ZAVODA

lan 11.

ZAUSTAVLJENI PROCES

308

fi -

fi -

Odjeljenje opštih i poslovalan 12.

Odjeljenje za istraživanje, zaštitu i dokumentaciju

lan 13.

-

-

Sektor za graditeljsko naslije e


309

- -

- - - - -

-

Sektor za kulturni menadžment, izdavaštvo i informaciono-komunikacione poslove

-

fi

fi

- -

ZAUSTAVLJENI PROCES

310

fi

-

Odjeljenje za arhitekturu, slikarstvo i fi zi ko-hemijska laboratorija

lan14.

fi -

-

-

-

-

- -

fi -


311

fi

fi - -

Knjigovodstveno-ra unovodstveni poslovi

lan 15.

fi

fi

lan 16.

me unarodnu saradnju

-

VI ORGANI ZAVODAlan 17.

- - -

ZAUSTAVLJENI PROCES

312

lan 18.

lan 19.


313

lan 20.

lan 21.

fi

lan 22.

ZAUSTAVLJENI PROCES

314

lan 23.

lan 24.

lan 25.

fi

lan 26.


315

lan 27.

fi

lan 28.

lan 29.

fi

lan 30.

VII PLANIRANJE

lan 31.

lan 32.

ZAUSTAVLJENI PROCES

316

VII SREDSTVA

lan 33.

fi

lan 34.

fi

lan 35.

lan 36.

IX ODBRANA

lan 37.


317

-

X JAVNOST RADA

lan 38.

XI OPŠTI AKTI ZAVODA

lan 39.

lan 40.

XII PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE

lan 41.

ZAUSTAVLJENI PROCES

318

(Saglasnost na Statut Zavoda data Odlukom Izvršnog odbora Nacionalnog savjeta bošnja ke nacionalne manjine / Bošnja kog nacionalnog vije a, broj 342-09/2011 od 10. oktobra 2011. godine)

Novi Pazar, 03. oktobra 2011. godine

Broj: 1-03-10/2011

PREDS EDNI UPR VNO ODBOR VOD

Prof. dr Ervin atovi ,

OSNIV ES D D UD EVI , dipl. sociolog


319


Na osnovu lana 19. Odluke o osnivanju avoda za kulturu sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji (broj 332-09/2011 od 20. septembra 2011. godine) i lana 16. stava 1. ta ke 11. Statuta Bošnja kog nacionalnog vije a, Izvršni odbor Nacionalnog savjeta bošnja ke nacionalne manjine / Bošnja kog nacionalnog vije a, na sjednici održanoj dana 10. oktobra 2011. godine u Novom Pazaru, donio je

D D N S SN S I N S D R S ND I B N

RE B I I SRIB I

I

Ovom Odlukom daje se saglasnost na Statut avoda za kulturu sandža kihBošnjaka, broj 1-03-10/2011, usvojen na sjednici Upravnog odbora avoda od 03. oktobra 2011. godine.

II

Odluka stupa na snagu danom donošenja.

Broj: 342-09/2011 u Novom Pazaru, 10. oktobra 2011. godine


B N N I N N I E


Službena upotreba jezika i pismaIV

323

ZAUSTAVLJENI PROCES

324


325

R.Br 1 2 02 2011

Na osnovu lana 22. stav 1. ta ka 5. akona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS broj 2/09), Izvršni odbor Bošnja kog nacionalnog vije a na sjednici održanoj dana 06.06.2011. godine, postupaju i po zahtjevu Odjeljenja za stambeno komunalne poslove i zaštitu životne sredine radske uprave za izvorne i povjerene poslove rada Novog Pazara, daje sljede e

I E N E

IBošnja ko nacionalno vije e/Nacionalni savet bošnja ke nacionalne manjine daje

pozitivno mišljenje na Odluku Skupštine grada Novog Pazara broj 352-326/11 od 30.05. 2011. godine o prijedlogu naziva radskom trgu u Novom Pazaru R I IS -BE IS OVI i pokretanju postupka za davanje naziva radskom trgu u Novom Pazaru.

II Ovo mišljenje dostaviti Odjeljenju za stambeno komunalne poslove i zaštitu

životne sredine radske uprave za izvorne i povjerene poslove rada Novog Pazara.

B R E N E

Pravni osnov za davanje mišljenja na Odluku Skupštine grada o prijedlogu naziva radskom trgu u Novom Pazaru i pokretanju postupka za davanje naziva radskom trgu

u Novom Pazaru,. sadržan je u lanu 93. stav 2. akona o lokalnoj samoupravi ( Službeni glasnik RS broj 129/0 ) i lanu 22. stav 1. ta ka 5. akona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS broj 2/09 kao i lanovima 5 i 11. Statuta

rada Novog Pazara ( Službeni list opštine Novi Pazar , broj 14/0 i Službeni list rada Novog Pazara , broj /09).

Odlukom Skupštine rada Novog Pazara broj 352-326/11 od 30.05. 2011. godine utvr en prijedlog naziva radskog tga u Novom Pazaru je: R I IS BE IS OVI . lanom 4. iste Odluke propisano je da Bošnja ko nacionalno vije e/Nacionalni savet bošnja ke nacionalne manjine da svoje mišljenje na pomenutu Odluku.

lanom 93. stav 2. akona o lokalnoj samoupravi ( Službeni glasnik RS broj 129/0 ) propisano je da ako je na podrucju jedinice lokalne samouprave jezik nacionalne manjine u službenoj upotrebi, u postupku promjene naziva ulica, trgova, gradskih etvrti, zaselaka i drugih dijelova naseljenih mjesta, pribavice se mišljenje

ZAUSTAVLJENI PROCES

326


nacionalnog savjeta. Ista obaveza organa lokalne samouprave prilikom promjene naziva ulica, trgova, etvri, zaselaka i drugih dijelova naseljenih mjesta propisana je i lanom 11. Statuta rada Novog Pazara ( Službeni list opštine Novi Pazar , broj 14/0 i Službeni list rada Novog Pazara , broj /09).

azi Isa-beg Ishakovi (oko 1414-14 2. godine) osniva je Novog Pazara i jedna je od najznamenitijih li nosti iz bošnja ke hitorije i kulture. Izgradnjom palisadnog utvr enja na mjestu današnjeg gradskog parka, 1456. godine, Isa beg Ishakovi utemeljio je još jedan zna ajan šeher tog vremena, Novi Pazar u kome je izgradio hamam (javno kupatilo), karavan-saraj, džamiju sa mektebom i druge gra evine. azi Isa-beg Ishakovi poznat je i kao veliki dobrotvor i zadužbinar, a pored Novog Pazara smatra se osniva em Sarajeva i apca i dao je ogroman doprinos razvoju Skoplja, Prizrena i mnogij drugih gradova na Balkanu. Odlukom Skupštine rada Novog Pazara da se pokrene postupak za davanje imena gradskom trgu po osniva u Novog Pazara azi Isa-begu Ishakovi u doprinosi se, promovisanju pozitivnih kulturnih i historijskih vrijednosti Novog Pazara, kao i približavanju i shvatanju nacionalnih i kulturnih vrijednosti me u narodima koji žive na ovom prostoru. Shodno ovlaš enjima propisanim zakonom i Statutom grada Novog Pazara a vode i se pravom pripadnika bošnja ke nacionalne manjine na promovisanje svojih kulturnih i historijskih vrijednosti kao i ravnopravnosti sa ostalim nacionalnim zajednicama u Republici Srbiji, Bošnja ko nacionalno vije e/Nacionalni savet bošnja kenacionalne manjine donelo je mišljenje kao u izreci I.

U Novom Pazaru, 06.06.2011. godine

I R NI DB R B N N I N N I E

REDS EDNI Esad Džudževi , dipl. sociolog


327

ZAUSTAVLJENI PROCES

328

Poštovani gospodine Džudževi u,, U prilogu Vam dostavljamo nacrt preporuke koju e Zaštitnik gra ana uputiti nadležnim državnim organima radi otklanjanja uo enih nedostataka u Zakonu o službenoj upotrebi jezika i pisama, a u cilju delotvornog ostvarivanja prava pripadnika nacionalnih manjina na ravnopravnu službenu upotrebu svog jezika i pisma. Imaju i u vidu našu dosadašnju saradnju i ovom prilikom o ekujemo da nam dostavite mišljenje na nacrt preporuke i eventualne sugestije ili primedbe. Molimo Vas da to uradite najkasnije do etvrtka 3. novembra 2011. godine. Ukoliko su Vam potrebne dodatne informacije, možete me kontaktirati putem mejla ([email protected]) i na broj telefona 011/ 2068 – 142.

S poštovanjem,

Violeta ori

Na elnica


329

REPUBLIKA SRBIJA ZAŠTITNIK GRA ANA

16-1977 / 10 B e o g r a d

del.br. datum

eligradska 16, 11000 Beograd elefon 011 206 100 .ombudsman.rs e mail zastitnik zastitnik.rs

Shodno lanu 1. st. 2. Zakona o Zaštitniku gra ana („Sl. glasnik RS“ br. 79/05 i 54/07), staraju i se o zaštiti i unapre enju ljudskih i manjinskih sloboda i prava, na osnovu injenica i podataka poznatih javnosti i prikupljenih istraživanjem o službenoj upotrebi jezika i pisama nacionalnih manjina u Srbiji, u skladu sa lanom 24. st. 2. Zakona, Zaštitnik gra ana daje mišljenje sa preporukom:

MIŠLJENJE

Postoje i nedostaci u Zakonu o službenoj upotrebi jezika i pisama ("Sl. glasnik RS", br. 30/2010, u daljem tekstu: Zakon) spre avaju ostvarivanje prava pripadnika nacionalnih manjina na ravnopravnu službenu upotrebu njihovih jezika i pisama. Zakonom nije obezbe eno da se u jedinici lokalne samouprave, u ravnopravnu službenu upotrebu, obavezno uvede jezik i pismo nacionalne manjine u slu aju kada je ispunjen Zakonom utvr en uslov da je na njenom podru ju nastanjeno više od 15% stanovništva pripadnika iste nacionalne manjine. Suprotnost lana 11. stav 4. i lana 19. Zakona koja se sastoji u tome da imaju isti predmet ure enja - ispisivanja imena organa, naziva jedinica lokalne samouprave, naseljenih mesta, trgova i ulica i drugih toponima na podru jima na kojima su u službenoj upotrebi i jezici nacionalnih manjina, a da razli ito propisuju na ine ostvarivanja ove obaveze, stvara zabunu i otežava efikasno i potpuno ostvarivanje prava na ravnopravnu službenu upotrebu jezika i pisama nacionalnih manjina. Odredbama l. 21. i l. 22. Zakona nije obezbe en ni efikasan nadzor nad primenom Zakona, niti finansijska sredstva potrebna za primenu i zaštitu prava na službenu upotrebu jezika i pisama nacionalnih manjina. Imaju i u vidu zna aj jezika i pisama za o uvanje identiteta etni kih i jezi kih manjina i teže i unapre enju ostvarivanja prava na ravnopravnu službenu upotrebu jezika i pisama pripadnika nacionalnih manjina, Zaštitnik gra ana u smislu odredbi l. 24. st. 2. Zakona o Zaštitniku gra ana, upu uje Ministarstvu za ljudska i manjinska prava, državnu upravu i lokalnu samoupravu i Republi kom sekretarijatu za zakonodavstvo slede u preporuku.

ZAUSTAVLJENI PROCES

330

2


PREPORUKA U cilju ostvarivanja i unapre enja ravnopravne službene upotrebe jezika i pisama nacionalnih manjina potrebno je da nadležni državni organi: 1. Preduzmu mere kako bi se u Zakonu na jasan i nedvosmislen na in uredilo:

- bavezno uvo enje u ravnopravnu službenu upotrebu jezika i pisma nacionalne manjina na teritoriji jedinice lokalne samouprave kada procenat pripadnika te nacionalne manjine u ukupnom broju stanovnika na njenoj teritoriji dostiže 15% prema rezultatima poslednjeg popisa stanovništva;

- bavezno ispisivanje imena organa koja vrše javna ovlaš enja, naziv jedinica lokalne samouprave, naseljenih mesta, trgova i ulica i drugih toponima prema tradiciji i pravopisu jezika nacionalne manjina koji je u službenoj upotrebi na teritoriji jedinice lokalne samouprave;

- Neophodna finansijska sredstva za ostvarivanje službene upotrebe jezika i pisama.

2. Obezbede sve potrebne na ine, mere i finansijska sredstva za primenu Zakona o službenoj upotrebi jezika i pisama i efikasno vršenje nadzora nad njegovom primenom.

3. Radi ostvarivanja zakonom utvr enih nadležnosti nacionalnih saveta nacionalnih manjina,

potrebno je da im se, shodno lanu 10. Zakona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina, omogu i da u estvuju u pripremi Zakona i drugih akata kojima se ure uje službena upotreba jezika i pisama nacionalnih manjina.

Ministarstvo za ljudska i manjinska prava, državnu upravu i lokalnu samoupravu i Republi ki sekretarijat za zakonodavstvo obavesti e Zaštitnika gra ana, u skladu sa l. 31. st. 3. Zakona o Zaštitniku gra ana, o preduzetim merama neophodnim za sprovo enje preporuke najkasnije u roku od 60 dana.

RAZLOZI

Ustavom Republike Srbije ("Sl. glasnik RS", br. 98/2006), propisano je da je u Republici Srbiji u službenoj upotrebi srpski jezik i irili ko pismo, a da se službena upotreba drugih jezika i pisama ure uje posebnim zakonom, na osnovu Ustava. Kako bi se ovo Ustavom garantovao pravo ostvarilo i omogu ila ravnopravna službena upotreba jezika i pisama nacionalnih manjina donet je Zakon o izmenama i dopunama Zakona o službenoj upotrebi jezika i pisama, na osnovu kojeg je trebalo da se usklade ustavne odredbe sa Zakonom o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ("Sl. list SRJ", br. 11/2002, "Sl. list SCG", br. 1/2003 - Ustavna povelja i "Sl. glasnik RS", br. 72/2009 - dr. zakon) i sa potvr enom Okvirnom konvencijom za zaštitu prava nacionalnih manjina ("Sl. list SRJ - Me unarodni ugovori", br. 6/98). Zakon o službenoj upotrebi jezika i pisama je osnovni zakon iz oblasti službene upotrebe jezika i pisma. lanom 1. Zakona propisano je da je u Republici Srbiji u službenoj upotrebi srpski jezik i irili ko pismo, kao i latini no pismo na na in utvr en Zakonom, a da su, na podru jima na kojima

žive pripadnici nacionalnih manjina u službenoj upotrebi, istovremeno sa srpskim jezikom, i jezici i pisma nacionalnih manjina, na na in utvr en Zakonom.


331

3


Me utim, uprkos tome što je u pravnom poretku Republike Srbije pravo na službenu upotrebu jezika i pisama, ure eno Zakonom, Zaštitniku gra ana se obra aju gra ani ukazuju i na teško e u vezi s ostvarivanjem ovog prava.

I

U vezi s tim, karakteristi an je primer opštine Priboj u kojoj pripadnicima bošnja ke nacionalne manjine nije omogu ena ravnopravna službena upotreba bosanskog jezika i latini nog pisma u skladu s lanom 11. stav 2. Zakona. Naime, Statutom opštine Priboj predvi eno je da je na njenoj teritoriji u službenoj upotrebi srpski i irili ko pismo, a uvo enje bosanskog jezika i njegovog pisma mogu e je isklju ivo ukoliko Skupština opštine usvoji promenu njenog Statuta u skladu s lanovima 20, 32 i 33 Zakona o lokanoj saamoupravi (Sl. glasnik RS br. 129). Me utim, odbornici

Skupštine opštne u više skupštinskih saziva nisu prihvatili inicijativu za promenu Statuta i nisu usvojili rešenje na osnovu kojeg bi bilo mogu e da bosanski jezik bude u službenoj upotrebi. S obzirom na to da je na teritoriji opštine Priboj, prema rezultatima Popisa stanovništva iz 2002. godine 18,33% Bošnjaka, uvo enje bosanskog jezika je, prema lanu 11. Stav 2. Zakona, kojim je predvi eno da jedinica lokalne samouprave obavezno statutom uvodi u ravnopravnu službenu upotrebu jezik i pismo nacionalne manjine ukoliko procenat pripadnika te nacionalne manjine u ukupnom broju stanovnika na njenoj teritoriji dostiže 15% prema rezultatima poslednjeg popisa stanovništva, imperativna obaveza. Obavezu opštine Priboj da uvede bosanski jezik u ravnopranu službenu upotrebu osnažuje i injenica da je ratifikacijom Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima (Sl. list SCG - Me unarodni ugovori br. 18/05), Republika Srbija prihvatila da, u skladu sa svojim zakonima, obezbedi primenu odredaba Povelje za albanski, bosanski, bugarski, ma arski, romski, rumunski, rusinski, slova ki, ukrajinski i hrvatski. Zaštitnik gra ana je 31. marta 2010. godine uputio Preporuku Skupštini opštine Priboj o ekuju i da e nadležni opštinski organi preduzeti sve neophodne mere kako bi se pomenuti nedostatak

otklonio i omogu ila primena Ustavom i Zakonom priznatog prava nacionalnih manjina. Me utim, kako to nije u injeno Zaštitnik gra ana je o propustima u radu Skupštine opštine Priboj obavestio Ministarstvo za ljudska i manjinska prava, državnu upravu i lokalnu samoupravu kao nadležnog organa za vršenje nadzora nad zakonitoš u rada i akata jedinica lokalne samouprave. Ministarstvo je Skupštini opštine Priboj ukazao na neophodnost da se na prvoj narednoj sednici pokrene postupak za izmenu Statuta opštine Priboj i omogu i uvo enje u službenu upotrebu jezik i pismo bošnja ke nacionalne manjine. Kako nije uvažen nalog Ministarstva i nije izmenjen Statut, Ministarstvo je, po etkom marta 2011. godine podneo predlog Ustavnom sudu, za ocenu ustavnosti i zakonitosti Statuta opštine Priboj, po kome još nije odlu ivano. Postupak koji je vodio Zaštitnika gra ana i mere koje je preduzelo Ministarstvo za ljudska i manjinska prava, državnu upravu i lokalnu samoupravu ukazuju na to da postoje i pravni propisi ne predvi aju efikasnu pravnu zaštitu koja bi obezbedila ostvarivanje i zaštitu prava pripadnika nacionalne manjine na ravnopravnu službenu upotrebu jezika i pisma.

II

Zaštitnik gra ana je 2009/2010. godine sproveo istraživanje o primeni prava nacionalnih manjina na službenu upotrebu jezika i pisma na osnovu kojeg je uo io suprotnosti lana 11. stav 4. i lana 19. Zakona o službenoj upotrebi jezika i pisama jer uprkos tome što imaju isti predmet ure enja - ispisivanje imena organa, naziva jedinica lokalne samouprave, naseljenih mesta, trgova i ulica i drugi toponima, na podru jima na kojima su u službenoj upotrebi i jezici nacionalnih manjina razli ito propisuju na ine ostvarivanja ove obaveze. Naime, prema lanu 11. stav 4. Zakona, predvi eno je da se na teritoriji jedinica lokalne samouprave u kojoj je uveden u ravnopravnu službenu upotrebu jezik i pismo nacionalne manjine, nazivi jedinica lokalne samouprave, naseljenih mesta, trgova i ulica i drugi toponimi ispisuju na jeziku nacionalne manjine, prema njenoj tradiciji i pravopisu. Istovremeno, lanom 19. Zakona, predvi eno je da se na podru jima na

ZAUSTAVLJENI PROCES

332

4


kojima su u službenoj upotrebi i jezici nacionalnih manjina, nazivi mesta i drugi geografski nazivi, nazivi ulica i trgova, nazivi organa i organizacija, saobra ajni znaci, obaveštenja i upozorenja za javnost i drugi javni natpisi ispisuju se i na jezicima nacionalnih manjina. Naizgled identi ne, navedene zakonske odredbe sadrže suštinsku razliku jer je lanom 11. stav 4. Zakona predvi eno da se geografski nazivi moraju ispisivati na jeziku nacionalne manjine tako da iskazuju tradicionalne nazive koje koriste pripadnici nacionalne manjine (npr. tradicionalni naziv Srbobrana je Szenttamas), a s druge strane i suprotno tome, takva mogu nost nije predvi ena, lanom 19. istog Zakona, kojim je predvi eno da se ispisivanje geografskih naziva na jezicima

nacionalnih manjina može ostvariti i bez poštovanja njihovih tradicija i pravopisa. lan 19. Zakona omogu ava da se geografski naziv ispisuje na jeziku i prema pravopisu jezika nacionalne manjine, ali ne i da bude ispisan prema tradiciji i pravopisu te nacionalne manjine. Istovremeno postojanje lana 19. izigrava svrhu koja se želi posti i odredbom lana 11. stav 4., odnosno onemogu ava efikasno i potpuno ostvarivanje prava na ravnopravnu službenu upotrebu jezika i pisama nacionalnih manjina. Pravo da se prilikom ispisivanja naziva jedinice lokalne samouprave i naseljenog mesta koriste tradicionalni nazivi na jeziku i pravopisu nacionalne manjine i kada se razlikuju od srpskog naziva je utvr eno kako odredbom lana 79. Ustava Republike Srbije, tako i aktima me unarodnog prava i to – Okvirnom konvencijom za zaštitu nacionalnih manjina Sveta Evrope, odnosno bilateralnim sporazumima sa drugim državama (npr. sa Republikom Ma arskom).

III

Zakonom o ministarstvima ("Sl. glasnik RS", br. 16/2011), propisano je da službena upotreba jezika i pisama u nadležnosti Ministarstva za ljudska i manjinska prava, državnu upravu i lokalnu samoupravu ( lan 11) i Republi kog sekretarijata za zakonodavstvo ( lana 24). Istovremeno, Zakonom o službenoj upotrebi jezika i pisama odredbom lana 22. nadzor nad sprovo enjem Zakona je dat u nadležnost odre enom broju ministarstava koja su nadležna za poslove u oblasti uprave, saobra aja, urbanizma i stambeno-komunalnih poslova, prosvete, kulture i zdravstva. Na osnovu postupka koji je vodio i obaveštenja nadležnih ministarstava o nadzoru nad sprovo enjem odredaba Zakona, Zaštitnik gra ana je utvrdio da pojedina ministarstva nemaju potrebne kapacitete i ne vrše nadzor nad sprovo enjem odredaba Zakona o službenoj upotrebi jezika i pisama. Imaju i u vidu navedeno, te da nadzor nad primenom Zakona nije u nadležnosti jednog ministarstva, a da ne postoji pravno obavezuju a koordinacija svih nadležnih državnih organa u vezi s nadzorom, proizilazi to da nije obezbe eno kontinuirano pra enje njegove primene. Zbog toga, Zaštitnik gra ana sm tra da mere potrebne za doslednu primenu zakona nisu obezbe ene i mišljenja je da bi zakonom trebalo utvrditi nadležnost jednog organa za sprovo enje nadzora nad primenom Zakona o službenoj upotrebi jezika i pisama. Utvr ivanjem jednog nadležnog organa obezbedilo bi se kako pra enje stanja i celovito sagledavanje problema koji prate službenu upotrebu jezika i pisama, tako i primena mera neophodnih za otklanjanje nedostataka, kaznenih odredbi za nepostupanje u skladu sa zakonom, a stvorili bi se i uslovi za planiranje mera unapre enje službene upotrebe jezika i pisama, posebno u vezi s planiranjem i dodeljivanjem neophodnih budžetskih sredstava.

IV

lanom 21. Zakona, propisano je da sredstva za ostvarivanje službene upotrebe jezika i pisama obezbe uju organi, odnosno organizacije u kojima se ostvaruju prava i obaveze utvr ene Zakonom. Imaju i u vidu da zakonska odredba ne precizira obavezu organa odnosno organizacija u pogledu preduzimanja mera za ostvarivanje prava na službenu upotrebu jezika i pisama, Zaštitnik gra ana ukazuje na potrebu da se zakonom uredi materija postoje eg lana 21. Zakona u


333

5


smislu utvr ivanja obaveze planiranja i dodeljivanja sredstava iz Republi kog budžeta organima odnosno organizacijama u kojima se ostvaruje službena upotreba jezika i pisama. Zna ajno je napomenuti, da je na osnovu lana 76. Zakona o utvr ivanju nadležnosti Autonomne Pokrajine Vojvodine utvr eno da autonomna pokrajina preko svojih organa, u skladu sa zakonom kojim se ure uje službena upotreba jezika i pisama, bliže ure uje službenu upotrebu jezika i pisama nacionalnih manjina na teritoriji autonomne pokrajine i vrši inspekcijski nadzor u skladu sa zakonom kojim se ure uje službena upotreba jezika i pisama, kao poveren posao. Ovi poslovi spadaju u delokrug Pokrajinskog sekretarijata za obrazovanje, upravu i nacionalne zajednice, koji vrši nadzor nad primenom zakonskih odredbi, prati stanje i dodeljuje sredstva pokrajinskog budžeta, putem konkursa. Na taj na in su postignuti zna ajni rezultati u vezi sa doslednom primenom zakonskih odredbi službene upotrebe jezika i pisama. Pokrajinski sekretarijat za obrazovanje, upravu i nacionalne zajednice svake godine predstavlja Izveštaj o izvršenom nadzoru nad primenom propisa kojima se ure uje službena upotreba jezika i pisama.

V

Zaštitnik gra ana ukazuje da je neophodno da se prilikom ure enja prava na službenu upotrebu jezika i pisama nacionalnih manjina, a naro ito prilikom donošenja zakona i drugih propisa kojim se bliže ure uju ova pitanja ima u vidu i odredba lana 10. stav 1. ta ka 10. Zakona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina, kojom je propisano da nacionalni savet, u skladu sa zakonom i svojim statutom, preko svojih organa samostalno u estvuje u pripremi propisa i predlaže izmenu i dopunu propisa kojima se ure uju Ustavom garantovana prava nacionalnih manjina u oblasti kulture, obrazovanja, obaveštavanja i službene upotrebe jezika i pisama. Na osnovu svih prethodnih navoda, Zaštitnik gra ana smatra uputnim i neophodnim da Ministarstvo za državnu upravu i lokalnu samoupravu i Republi ki sekretarijat za zakonodavstvo, u skladu sa utvr enim nadležnostima, preduzmu mere i aktivnosti radi otklanjanja uo enih nedostataka u Zakonu o službenoj upotrebi jezika i pisama, u cilju delotvornog ostvarivanja prava pripadnicima nacionalne manjine na ravnopravnu službenu upotrebu svog jezika i pisma.

ZAMENIK ZAŠTITNIKA GRA ANA

dr Goran Baši

Povjerenica za zaštitu ravnopravnostiV

337

R.br.229 02 2011RE B I SRBI

E R E N I I R N R N S I

DR NE EN E R I

Beogradska br. 0 11000 BE R D

Poštovana,

Obra am Vam se ovim pismom da u skladu sa zakonom i Vašim ovlaš enjima a na osnovu usmenog razgovora obavljenog 20.0 .2011.godine u Beogradu, pokrenete postupak i nakon utvr ivanja injeni nog stanja preduzmete zakonom predvi ene mjere kako bi se otklonilo diskriminatorsko postupanje ime bi se obezbijedilo nastavljanje i omogu avanjeostvarivanja Ustavom i zakonom garantovanih prava pripadnicima bošnja ke nacionalne manjine u Republici Srbiji.

stavom Republike Srbije ( Službeni glasnik RS , broj 9 /2006), izme u ostalog, propisano je da Republika Srbija štiti prava nacionalnih manjina i jem i posebnu zaštitu nacionalnim manjinama radi ostvarivanja potpune ravnopravnosti i o uvanju njihovog identiteta, kao i da pored prava koja su Ustavom zajem ena svim gra anima, jem e se dodatna individualna ili kolektivna prava. Individualna prava ostvaruju se pojedina no, a kolektivna u zajednici sa drugima, u skladu sa Ustavom, zakonom i me unarodnim ugovorima. Putem kolektivnih prava pripadnici nacionalnih manjina, neposredno ili preko svojih predstavnika, u estvuju u odlu ivanju ili sami odlu uju o pojedinim pitanjima vezanim za svoju kulturu, obrazovanje, obavještavanje i službenu upotrebu jezika i pisma u skladu sa zakonom.

akonom o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ( Službeni list SR , broj 11/02), regulisan je na in ostvarivanja individualnih i kolektivnih prava koja su, doma im zakonodavstvom i me unarodnim obavezuju im dokumentima, garantovana pripadnicima nacionalnih manjina. Odredbama tog zakona, Bošnjacima, kao i ostalim pripadnicima nacionalnih manjina u Republici Srbiji, garantovana je i zaštita od svakog oblika diskriminacije u ostvarivanju prava i sloboda i uspostavljeni su instrumenti kojima se obezbje uju i štite posebna prava nacionalnih manjina, posebno u oblastima obrazovanja, službene upotrebe jezika i pisma, in ormisanja i kulture.

akonom o zabrani diskriminacije ( Službeni glasnik RS , broj 22/2009), ure ena je opšta zabrana diskriminacije, njeni oblici i slu ajevi kao i postupci zaštite od diskriminacije.

akonom o nacionalnim savetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS , broj 2/09), ure ene su i propisane nadlježnosti Nacionalnih savjeta nacionalnih manjina radi ostvarivanja prava na samoupravu u kulturi, obrazovanju, obavještavanju i službenoj upotrebi jezika i pisma.

Shodno Ustavu Republike Srbije, gore navedenim zakonima i injenici da je, na osnovu rezultata Popisa stanovništva održanog od 1. do 15. aprila 2002. godine, bosanski jezik u službenoj upotrebi u gradu Novom Pazaru, opštinama utin, Sjenica i Prijepolje, te

akona o rati ikaciji Evropske povelje o regionalnim i manjinskim jezicima ( Sl. list

ZAUSTAVLJENI PROCES

338


S broj 1 /2005 od 23.12.2005.godine), Bošnja ko nacionalno vije e se, u cilju implementacije zakonskih odredbi u navedene etiri oblasti, u nekoliko navrata, a nakon usvajanja akona o nacionalnim savjetima nacionalnih manjina 31.0 .2009.godine, obra alo predsjedniku Vlade Republike Srbije, koji je ujedno i predsjednik Savjeta Republike Srbije za nacionalne manjine, i nadlježnim ministarstvima, radi preduzimanja neophodnih mjera za nastavak ostvarivanja nacionalnih prava pripadnika bošnja kognaroda u Republici Srbiji. Predsjednik Vlade i Savjeta, kao i nadlježni ministri i ministarstva, me utim, nisu preduzeli nikakve radnje kojim bi se Bošnjacima u Republici Srbiji omogu ilo ostvarivanje nacionalnih prava, u skladu sa Ustavom i zakonima.

U odvojenim pismima koja su šefovi resora u Izvršnom odboru BNV uputili ministrima nadlježnim za poslove državne uprave i lokalne samouprave, unutrašnjih poslova, prosvjete i nauke, kulture, informisanja i informacionog društva zatraženo je:

1. obezbje enje službene upotrebe bosanskog jezika i pisma u javnim ispravama i jedinicama lokalne samouprave, u skladu sa zakonom i me unarodnim standardima,

2. obezbje enje obrazovanja na bosanskom jeziku za pripadnike bošnja ke nacionalne manjine, u skladu sa zakonom, primjenom odela obrazovanja za sandža keBošnjake u Republici Srbiji,

3. formiranje Redakcije na manjinskim jezicima pri R S-u, 4. osnivanje avoda za kulturu sandža kih Bošnjaka.

Pored zahtjeva iz etiri oblasti koje su definisane Ustavom i zakonom, Bošnja konacionalno vije e je zahtjevalo od državnih organa/Saveta Republike Srbije za nacionalne manjine da se ukine Uredba o upravnim okruzima, kao i da se finansiranja Bošnja kognacionalog vije a/ Nacionalnog saveta bošnja ke nacionalne manjine odvija u skladu sa zakonom odnosno da lokalne samuoprave u svojim budžetima predvide sredstva sa finansiranje BNV-a/ NSBN , na šta ih zakon obavezuje. I pored injenice da je Republika Srbija uložila zna ajne napore u posljednjih nekoliko godina na planu unaprje enja položaja manjina u njoj, evidentno je da je, usljed ne injenja državnih organa, u posljednje tri godine zaustavljen proces ostvarivanja nacionalnih prava pripadnika bošnja ke nacionalne zajednice u Republici Srbiji.

Diskriminatorskim postupanjem, iji je pojam definisan lanom 2. stav 1. ta ka 1. akona o zabrani diskriminacije ( Službeni glasnik RS , broj 22/2009), državni organi

Republike Srbije kao i organi jedinica lokalne samouprave u Sandžaku, doveli su do zastoja u ostvarivanju nacionalnih prava sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji u svim oblastima definisanim Ustavom i zakonom, ime su Bošnjaci postali jedna od nacionalnih zajednica sa najnižim stepenom ostvarenosti svojih nacionalnih prava u Republici Srbiji.

S poštovanjem,

U Novom Pazaru, Predsjednik Izvršnog odbora Vije a 26.0 .2011. godine Narodni poslanik

Esad Džudževi , dipl.sociolog


339

R.br.2 0 02 2011 RE B I SRBI


DR NE EN E R I

Beogradska br. 0 11000 B e o g r a d

Na osnovu lana 10. stav 1. ta ka 12. akona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS , broj 2/09), a u vezi sa lanom 24. stav 2. akona o zabrani diskriminacije ( Službeni glasnik RS , broj 22/2009), i lana 15.

oslovnika o radu ovjerenika za zaštitu ravnopravnosti del.br.5 4/2011 od 16.05.2011.godine, u svojstvu predsjednika Izvršnog odbora Nacionalnog saveta bošnja ke nacionalne manjine /Bošnja kog nacionalnog vije a, podnosim

R I B

R I inistarsva za kulturu, informisanje i informaciono društvo Republike

Srbije, 11000 Beograd, Vlajkovi eva broj 3, odgovorno lice Predrag arkovi - ministar

B diskriminatorskog postupanja, kršenjem odredaba stava Republike Srbije( Službeni glasnik RS , broj 9 /06) nesprovo enjem akona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ( Službeni list SR , broj 11/2002), akona o nacionalnim savjetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS , broj 2/2009) i akona o kulturi ( Službeni glasnik RS , broj 2/2009), ime je pripadnicima bošnja kenacionalne manjine u Republici Srbiji neopravdano onemogu eno i uskra eno koriš enje Ustavom i zakonom garantovanih prava i isti su suprotno odredbama

akona o zabrani diskriminacije ( Službeni glasnik RS , broj 22/2009), stavljeni u nepovoljan položaj i postali nacionalna manjina sa najnižim stepenom ostvarenosti svojih nacionalnih prava u oblasti o uvanja, unaprje enja i razvoja kulture.

B R E N E

stavom Republike Srbije ( Službeni glasnik RS , broj 9 /06) je izme uostalog propisano da Republika Srbija štiti prava nacionalnih manjina i jem i posebnu zaštitu nacionalnim manjinama radi ostvarivanja potpune ravnopravnosti i o uvanjunjihovog identiteta, kao i da pored prava koja su Ustavom zajem ena svim gra anima, jem e se dodatna individualna ili kolektivna prava. Individualna prava ostvaruju se pojedina no, a kolektivna u zajednici sa drugima, u skladu sa Ustavom, zakonom i me unarodnim ugovorima. Putem kolektivnih prava pripadnici nacionalnih manjina,

ZAUSTAVLJENI PROCES

340

neposredno ili preko svojih predstavnika, u estvuju u odlu ivanju ili sami odlu uju o pojedinim pitanjima vezanim za svoju kulturu, obrazovanje, obavještavanje i službenu upotrebu jezika i pisma u skladu sa zakonom.

akonom o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ( Službeni list SR , broj 11/02), regulisan je na in ostvarivanja individualnih i kolektivnih prava koja su, doma im zakonodavstvom i me unarodnim obavezuju im dokumentima, garantovana pripadnicima nacionalnih manjina. Odredbama tog zakona, Bošnjacima, kao i ostalim pripadnicima nacionalnih manjina u Republici Srbiji, garantovana je i zaštita od svakog oblika diskriminacije u ostvarivanju prava i sloboda i uspostavljeni instrumenti kojima se obezbje uju i štite posebna prava nacionalnih manjina, posebno u oblastima obrazovanja, službene upotrebe jezika i pisma, informisanja i kulture.

akonom o nacionalnim savetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS , broj 2/09), ure ene su i propisane nadlježnosti Nacionalnih savjeta nacionalnih manjina radi ostvarivanja prava na samoupravu u kulturi, obrazovanju, obavještavanju islužbenoj upotrebi jezika i pisma, kao i na in finansiranja nacionalnih savjeta nacionalnih manjina.


akonom o kulturi ( Službeni glasnik RS , broj 2/2009), utvr en je, izme uostalog, opšti interes u kulturi koji obuhvata i otkrivanje, stvaranje, prou avanje, o uvanje i predstavljanje srpske kulture i kulture nacionalnih manjina, na inostvarivanja tog interesa kao i prava, obaveze i odgovornosti Republike Srbije.

U oblasti kulture u okviru postoje ih zavoda i institucija kulture nisu obezbije eni adekvatni mehanizmi zaštite kulturnog naslje a sandža kih Bošnjaka, koje je izloženo stalnom propadanju i devastaciji, naro ito u sandža kim opštinama - u kojima sandža ki Bošnjaci žive u najve em broju. U cilju obezbje enja adekvatnije zaštite, njegovanja i afirmacije kulturno-historijskog naslje a Bošnjaka u Srbiji, kao jedna od najvažnijih mjera koju je neophodno sprovesti u djelo je osnivanje avoda za kulturu sandža kih Bošnjaka, kao krovne institucije za zaštitu i afirmaciju kulturne baštine sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji, u skladu sa lanom 12. akona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina i lanom 16. akona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina, te pozitivnom iskustvu nacionalnih manjina u Vojvodini. Ono što je zabrinjavaju e je to da, ovu instituciju imaju sve ostale nacionalne manjine sem Bošnjaka.

Bošnja ko nacionalno vije e zahtjevom za osnivanje avoda za kulturu sandža kih Bošnjaka obratilo se inistarstvu kulture Republike Srbije dana 1 .02.2011. godine.

U svom odgovoru, od 04.03.2011. godine, broj 633-00-39/2011-01 inistarstvo kulture se proglašava nenadlježnim i zahtjev proslje uje inistarstvu za ljudska i manjinska prava koje nije preduzelo nikakve mjere u smislu postupanja po zahtjevu BNV-a.

vrdnje ministarstva kulture, u svom odgovoru broj 633-00-39/2011-01 od 04.03.2011. godine, da ministarstvo nije nadlježno da postupa po zahtjevu za osnivanje

avoda za kulturu sandža kih Bošnjaka nije osnovano iz razloga jer je lanom 24. akona o kulturi propisano da Republika Sbija, autonomna pokrajina, odnosno jedinica

lokalne samouprave mogu osnivati ustanove radi o uvanja, unprje enja i razvoja kulturne posebnosti i o uvanja nacionalnog identiteta nacionalnih manjina.


341

Nakon izvršene rekonstrukcije Vlade Republike Srbije, promjene ministra nadlježnog za poslove kulture kao i spajanja odre enih ministarstava, Bošnja konacionalno vije e uputilo je dana 23.05.2011. godine, ministru kulture, informisanja i informacionog društva Predragu arkovi u prijedlog za osnivanje avoda za kulturu sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji sa prijedlogom Odluke o osnivanju. U prilogu ovog dokumenta ministru arkovi u proslije eni su i raniji dopisi upu eni ministarstvu kulture, odgovori ministarstva, elaborat o osnivanju avoda i prijedlog odluke o osnivanju avoda. Odgovor nadlježnog ministra i ministarstva je izostao a nisu preduzete bilo kakve radnje u cilju ispunjenja zahtjeva Bošnja kog nacionalnog vije a/Nacionalnog saveta bošnja ke nacionalne manjine kao Ustavom i akonom ustanovljenog organa manjinske samouprave a ime bi se Bošnjacima u Republici Srbiji omogu ilo o uvanje, unaprje enje i razvoj kulture i obezbijedilo ostvarivanje ravnopravnosti i o uvanje identiteta u skladu sa Ustavom, zakonom i standardima Evropske unije.

RI- ahtjev inistarstvu kulture, br. 02 2011, od 1 .02.2011. godine, za osnivanje avoda za kulturu sandža kih Bošnjaka, sa odgovorom

inistarstva broj 6 00 9 2011 01 od 04.0 .2011. godine- rijedlog za osnivanje avoda za kulturu sandža kih Bošnjaka sa prijedlogom odluke o osnivanju i ostalom prate om dokumentacijom. br. 1 6 02 2011 od 2 .0 .2011. godine.

lanom 4. akona o zabrani diskriminacije ( Službeni glasnik RS , broj 22/2009), propisano je da su svi jednaki i uživaju jednak položaj i jednaku pravnu zaštitu, bez obzira na li na svojstva i da je svako dužan da poštuje na elo jednakosti, odnosno zabranu diskriminacije.

Poštuju i ovu zakonsku odredbu kao i zakonske odredbe propisane lanom 12. akona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ( Službeni glasnik SR , broj

11/02) i lanovima 16 i 1 . akona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS , broj 2/2009), ministrarstvo Republike Srbije nadlježno za poslove kulture bilo je dužno pripadnicima bošnja ke nacionalne manjine obezbijediti zaštitu i afirmaciju kulturnog naslje a, uslove za o uvanje, unaprje enje i razvoj kulture, o uvanje identiteta i obezbje ivanje ravnopravnosti osnivanjem avoda za kulturu sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji .

ako su Bošnjaci jedina manjinska zajednica, u Republici Srbiji, koja nema svoj avod za kulturu, inistarstvo kulture, informisanja i informacionog društva Republike Srbije svojim propuštanjem postupanja po osnovu zakona i zahtjeva zasnovanih na Ustavu i zakonu i kršenjem na ela jednakosti, onemogu ilo je pripadnicima bošnja ke nacionalne manjine koriš enje Ustavom i zakonom zajem enihi garantovanih prava.

ime je, od inistarstva kulture, informisanja i informacionog društva, kršenjem i nesprovo enjem Ustava i zakona, a suprotno lanu 6. Ustava Republike Srbije ( Službeni glasnik RS , broj 9 /2006), lanu 3. akona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ( Službeni list SR , broj 11/2002 ) i lanu 24. akona o zabrani diskriminacije ( Službeni glasnik RS , broj 22/2009), izvršen akt neposredne diskriminacije bliže opisan u lanu 6. akona o zabrani diskriminacije Službeni glasnik RS , broj 22 2009 , a od strane ministra redraga arkovi a i povreda

ZAUSTAVLJENI PROCES

342


na ela jednakih prava i obaveza bliže opisana u lanu . akona o zabrani diskriminacije Službeni glasnik RS , broj 22 2009 .

S toga predlažem da nakon sprovedenog postupka po ovoj Pritužbi i utvr ivanjainjeni nog stanja, u skladu sa Vašim zakonskim ovlaš enjima, koja su propisana akonom o zabrani diskriminacije ( Službeni glasnik RS, , broj 22/09) i

Poslovnikom o radu Povjerenika za zaštitu ravnopravnosti del.br.5 4/2011 od 16.05.2011. godine, reagujete i preduzmete zakonom predvi ene mjere kako bi se otklonilo diskriminatorsko postupanje ime bi se obezbijedilo nastavljanje i omogu avanje ostvarivanja Ustavom i zakonom garantovanih prava pripadnicima bošnja ke nacionalne manjine u Republici Srbiji.

S poštovanjem,

u Novom Pazaru, Predsjednik Izvršnog odbora Vije a26.0 .2011. godine Narodni poslanik



343

R.br. 2 1 02 2011 RE B I SRBI


DR NE EN E R I


Na osnovu lana 10. stav 1. ta ka 12. akona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS , broj 2/09), a u vezi sa lanom 24. stav 2. akona o zabrani diskriminacije ( Službeni glasnik RS , broj 22/2009), i lana 15. oslovnika o radu ovjerenika za zaštitu ravnopravnosti del.br.5 4/2011 od 16.05.2011.godine, u svojstvu predsjednika Izvršnog odbora Nacionalnog saveta bošnja ke nacionalne manjine /Bošnja kog nacionalnog vije a, podnosim

R I B

R I irka vetkovi a, predsjednika Vlade Republike Srbije i Savjeta Republike Srbije za nacionalne manjine, 11000 Beograd, Nemanjina 11.

B diskriminatorskog postupanja, kršenjem odredaba stava Republike Srbije ( Službeni glasnik RS , broj 9 /06), kršenjem i nesprovo enjem akona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ( Službeni list SR , broj 11/2002),

akona o ladi ( Službeni glasnik RS broj 55/2005 i 1/2005-ispravka i 101/0 ),akona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS , broj 2/2009), akona o službenoj upotrebi jezika i pisma ( Službeni glasnik RS , broj

45/91, 53/93, 6 /93, 101/2005 i 30/2010), akona o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja ( Službeni glasnik RS , broj 2/2009), akona o kulturi ( Službeniglasnik RS , broj 2/2009), akona o rati ikaciji Okrvirne konvencije za zaštitu nacionalnih manjina ( Službeni list SR e unarodni ugovori , broj 6/9 ),

akona o rati ikaciji Evropske povelje o regionalnim i manjinskim jezicima ( Službeni list S broj 1 /2005) akona o radiodi uziji ( Službeni glasnik RS , br. 42/2002, 9 /2004, 6/2005, 9/2005 - dr. zakon, 62/2006, 5/2006 i 6/2006 - ispr.), akona o javnom in ormisanju ( Službeni glasnik RS , broj 43/2003, 61/2005 i 1/2009), redbe o savetu Republike Srbije za nacionalne manjine( Službeni glasnik RS , br. 50/09) i Statuta Radiodi uzne ustanove Radio

elevizija Srbije , ime je pripadnicima bošnja ke nacionalne manjine u Srbiji neopravdano onemogu eno i uskra eno koriš enje Ustavom i zakonom garantovanih prava i isti su suprotno odredbama akona o zabrani diskriminacije ( Službeniglasnik RS , broj 22/2009), stavljeni u nepovoljan položaj i postali nacionalna manjina sa najnižim stepenom ostvarenosti svojih nacionalnih prava u Republici Srbiji.

ZAUSTAVLJENI PROCES

344

B R E N E

Shodno Ustavu Republike Srbije, gore navedenim zakonima i injenici da je, na osnovu rezultata Popisa stanovništva održanog od 1. do 15. aprila 2002. godine, bosanski jezik u službenoj upotrebi u gradu Novom Pazaru, opštinama utin, Sjenica i Prijepolje, Bošnja ko nacionalno vije e se, u cilju implementacije zakonskih odredbi u etiri oblasti definisane Ustavom i zakonom, u nekoliko navrata, a nakon usvajanja

akona o nacionalnim savjetima nacionalnim manjina 31.0 .2009.godine, obra alopredsjedniku Vlade Republike Srbije, koji je ujedno i predsjednik Savjeta Republike Srbije za nacionalne manjine, i nadlježnim ministarstvima, radi preduzimanja neophodnih mjera za nastavak ostvarivanja nacionalnih prava pripadnika bošnja kog naroda u Republici Srbiji. Predsjednik Vlade i Savjeta, kao i nadlježni ministri i ministarstva, me utim, nisu preduzeli nikakve radnje kojim bi se Bošnjacima u Republici Srbiji omogu ilo ostvarivanje nacionalnih prava, u skladu sa Ustavom i zakonima.

U odvojenim pismima koja su šefovi resora u Izvršnom odboru BNV uputili ministrima nadlježnim za poslove državne uprave i lokalne samouprave, unutrašnjih poslova, prosvjete i nauke, kulture, informisanja i informacionog društva zatraženo je:

1. obezbje enje službene upotrebe bosanskog jezika i pisma u javnim ispravama i jedinicama lokalne samouprave, u skladu sa zakonom i me unarodnim standardima,

2. obezbje enje obrazovanja na bosanskom jeziku za pripadnike bošnja kenacionalne manjine, u skladu sa zakonom, primjenom odela obrazovanja za sandža ke Bošnjake u Republici Srbiji,

3. formiranje Redakcije na manjiskim jezicima pri R S-u, 4. osnivanje avoda za kulturu sandža kih Bošnjaka.

Pored zahtjeva iz etiri oblasti koje su definisane Ustavom i zakonom, Bošnja ko nacionalno vije e je zahtjevalo od državnih organa Vlade i Savjeta Republike Srbije za nacionalne manjine da se ukine Uredba o upravnim okruzima.

I pored injenice da je Republika Srbija uložila zna ajne napore u posljednjih nekoliko godina na planu unaprje enja položaja manjina u njoj, evidentno je da je, usljed ne injenja državnih organa, u posljednje tri godine zaustavljen proces ostvarivanja nacionalnih prava pripadnika bošnja ke nacionalne zajednice u Republici Srbiji.

stavom Republike Srbije ( Službeni glasnik RS , broj 9 /06), akonom o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ( Službeni list SR , broj 11/2002),

akonom o nacionalnim savetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS , broj 2/2009), akonon o službenoj upotrebi jezika i pisma ( Službeni glasnik RS , broj 45/91, 53/93, 6 /93, 101/2005 i 30/2010), akonom o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja ( Službeni glasnik RS , broj 2/2009), akonom o kulturi ( Službeni glasnik RS , broj 2/2009), akonom o rati ikaciji Okrvirnekonvencije za zaštitu nacionalnih manjina ( Službeni list SR e unarodniugovori , broj 6/9 ), akonom o rati ikaciji Evropske povelje o regionalnim i manjinskim jezicima ( Službeni list S broj 1 /2005) akonom o radiodi uziji( Službeni glasnik RS , br. 42/2002, 9 /2004, 6/2005, 9/2005 - dr. zakon, 62/2006,


345

5/2006 i 6/2006 - ispr.), akonom o javnom in ormisanju ( Službeni glasnik RS , broj 43/2003, 61/2005 i 1/2009), redbom o savetu Republike Srbije za nacionalne manjine ( Službeni glasnik RS , br. 50/09) i Statutom Radiodi uzne ustanove Radio elevizija Srbije , propisana su, individualna i kolektivna prava pripadnicima nacionalnih manjina koje im država jem i, garantuje i štiti u oblastima kulture, informisanja, službene upotrebe jezika i pisma i obrazovanja.

Ustavom Republike Srbije i gore nevedenim zakonima kao i akonom o zabrani diskriminacije ure ena je i zaštita nacionalnih manjina od svakog oblika diskriminacije u ostvarivanju prava i sloboda.

U oblasti službene upotrebe jezika i pisma Bošnja ko nacionalno vije e, 3. oktobra 2009. godine, je usvojilo Odluku o utvr ivanju tradicionalnih naziva jedinica lokalne samouprave, naseljenih mjesta i drugih geografskih naziva na bosanskom jeziku na podru ju Novog Pazara, utina, Sjenice i Prijepolja. Na osnovu te odluke, mnogim naseljenim mjestima i geografskim pojmovima na podru ju ovih opština vra eni su njihovi tradicionalni nazivi na bosanskom jeziku (Odluka objavljena u Službenom glasniku RS , br. 5/2010, od 5. februara 2010. godine). Iako je

Bošnja ko nacionalno vije e u više navrata zahtijevalo od nadležnih državnih organa dosljednu primjenu zakonskih odredbi i ravnopravnu upotrebu bosanskog jezika u radu državnih organa i institucija i ustanova sa javnim ovlaš enjima, ona nije izvršena tako da je njegova službena upotreba još uvijek na deklarativnom nivou. U vezi sa tim izostala je i pravovaljana reakcija i angažman inistarstva za državnu upravu i lokalnu samoupravu, koje preko nadležnih inspekcijskih organa i drugih raspoloživih mehanizama nije obezbjedilo primjenu zakonskih normi u vezi sa dvojezi nimnatpisima na zgradama državnih organa i drugih javnih institucija, naseljenim mjestima, ulicama u gradu, geografskim i drugim nazivima, kao ni ravnopravnu primjenu bosanskog jezika u upravnom, prekršajnom ili krivi nom postupku. Osim toga, i pored postojanja zakonom predvi enih uslova i više intervencija Bošnja kognacionalnog vije a, u opštini Priboj bosanski jezik još uvijek nije uveden u zvani nuslužbenu upotrebu, a u praksi nije obezbje eno ni izdavanje li nih dokumenata za pripadnike bošnja ke nacionalne zajednice na bosanskom jeziku.

U oblasti obrazovanja, i pored postojanja adekvatnih mehanizama, ni na jednom nivou obrazovanja, nije ostvareno zakonom zagarantovano pravo na obrazovanje na bosanskom kao maternjem jeziku sandža kih Bošnjaka. Implementacija tog prava u praksi svedena je na nastavni predmet Bosanski jezik sa elementima nacionalne kulture u osnovnim školama u Novom Pazaru, Sjenici,

utinu i samo u jednoj školi u Prijepolju, i to u rangu izbornog nastavnog predmeta. I pored injenice da je došlo do formiranja zajedni ke radne grupe predstavnika Bošnja kog nacionalnog vije a i inistarstva prosvjete Republike Srbijie i izrade

odela obrazovanja na bosanskom jeziku za sandža ke Bošnjake u Republici Srbiji , kao stru nog elaborata na osnovu kojeg bi se u praksi ostvarilo pravo na obrazovanje na maternjem jeziku Bošnjaka u Srbiji, njegova primjena je izostala od strane inistarstva prosvjete, kojem je elaborat dostavljen još 11. novembra 2009. godine. dekvatna primjena prava na obrazovanje u skladu sa zakonom izostala je i kada je u pitanju izdavanje udžbenika maternjeg jezika ( Bosanski jezik sa elementima nacionalne kulture ), s obzirom da su Bošnjaci jedina manjinska nacionalna zajednica u Republici Srbiji za koju nije obezbje ena njegova priprema i štampanje.

U oblasti in ormisanja na bosanskom jeziku, pored finansiranja izdavanja jednog štampanog glasila ( Sandža ke novine ), Bošnjacima kao zajednici, njihovim nacionalnim predstavnicima, kao i bošnja koj kulturi i tradiciji uopšte, nije

ZAUSTAVLJENI PROCES

346

obezbje ena adekvatna zastupljenost u programskoj šemi na avnom servisu Radioteleviziji Srbije (R S), kao ni u djelo sproveden zaklju ak Programskog odbora R S-a o formiranju zajedni ke redakcije na manjinskim jezicima koja bi, pored programa na jezicima drugih manjinskih nacionalnih zajednica, emitovala i program na bosanskom jeziku, u vezi sa ime je nadležnim organima proslije en i potreban prijedlog sa obrazloženjem.

U oblasti kulture u okviru postoje ih zavoda i institucija kulture nisu obezbje eni adekvatni mehanizmi zaštite kulturnog naslije a sandža kih Bošnjaka, koje je izloženo stalnom propadanju i devastaciji, naro ito u sandža kim opštinama - u kojima sandža ki Bošnjaci žive u najve em broju. U cilju obezbje enja adekvatnije zaštite, njegovanja i afirmacije kulturno-historijskog naslje a Bošnjaka u Srbiji, kao jedna od najvažnijih mjera koju je neophodno sprovesti u djelo je osnivanje avoda za kulturu sandža kih Bošnjaka, kao krovne institucije za zaštitu i afirmaciju kulturne baštine sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji. Napominjem da ovu instituciju imaju sve ostale nacionalne manjine.

O onemogu avanju i uskra ivanju u ostvarivanju nacionalnih prava sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji u svim oblastima definisanim Ustavom i zakonom, Bošnja ko nacionalno vije e upoznalo je Predsjednika Vlade Republike Srbije i Predsjednika Savjeta Republike Srbije za nacionalne manjine irka

vetkovi a zahtjevom broj 02-02/2011 od 13.01.2011.godine i od istog tražilo da posreduje u procesu daljeg ostvarenja prava i nacionalne ravnopravnosti pripadnika nacionalne zajednice u Republici Srbiji. ako e je istim zahtjevom traženo da se organizuje sastanak na kojem bi u estvovali predstavnici Vije a kao i ministri za ljudska i manjinska prava, državnu upravu i lokalnu samoupravu, unutrašnjih poslova, kulture i informisanja kao i predstavnici drugih relevantnih institucija i organizacija u zemlji.

Po zahtjevu Bošnja kog nacionalnog vije a nije bilo nikakvog odgovora niti su bilo kakve radnje preduzete.

lanom . stav 1. akona o ladi ( Službeni glasnik RS broj 55/2005 i 1/2005-ispravka i 101/0 ), propisano je da Vlada nadzire rad organa državne uprave,

usmjerava organe državne uprave u sprovo enju politike i izvršavanju zakona i drugih opštih akata i uskla uje njihov rad.

lanom 12. akona o ladi ( Službeni glasnik RS broj 55/2005 i 1/2005-ispravka i 101/0 ), izme u ostalog propisano je da Predsjednik Vlade vodi i usmjerava Vladu, stara se o jedinstvu politi kog djelovanja Vlade, uskla uje rad lanova Vlade, predstavlja Vladu i saziva njene sjednice, kao i da Predsjendik Vlade

može ostalim lanovima Vlade davati obavezna uputstva i posebna zaduženja, shodno programu i politici Vlade.

Iz ovlaš enja kako Vlade Republike Srbije tako i Predsjednika Vlade jasno proizilazi da je irko vetkovi u svojstvu predsjednika Vlade bio dužan da po zahtjevima Bošnja kog nacionalnog vije a naloži nadlježnim ministrima da donijete zakone sprovode u praksi a time pripadnicima bošnja ke nacionalne manjine obezbjede ravnopravnost sa drugima i koriš enje Ustavom i zakonom zajem enih i garantovanih prava.

Uredbom o Savjetu Republike Srbije za nacionalne manjine ( Službeni glasnik RS , br. 50/09), propisano je da Savjet, izme u ostalog, prati i razmatra stanje ostvarivanja prava nacionalnih manjina u Republici Srbiji kao i da predlaže mjere za


347

unaprje enje pune i djelotvorne ravnopravnosti pripadnika nacionalnih manjina i da razmatra mjere koje u te svrhe predlože drugi organi i tijela. Predsjednik Vlade je ujedno i predsjednik Savjeta a lanovi Savjeta su ministri za ljudska i manjinska prava, državnu upravu i lokalnu samoupravu, unutrašnjih poslova, kulture i informisanja, omladine i sporta, pravde kao predstavnici Vlade i predsjednici nacionanih savjeta nacionalnih manjina.

irko vetkovi , vrše i funkciju predsjednika Savjeta nije preduzeo nijednu mjeru ili radnju kojom bi pripadnicima bošnja ke nacionalne manjine bilo omogu enoda koriste Ustavom i zakonom zajem ena i garantovana prava.

redbom lade Republike Srbije o upravnim okruzima ( Službeni glasnik RS broj 3/92, 36/92, 52/92, 60/93, 5/95 i 15/06), dio Sandžaka (grad Novi Pazar i opštine utin, Sjenica, Prijepolje, Priboj i Nova Varoš) u Republici Srbiji podijeljen je u dvije administrativne cjeline, odnosno u dva uprava okruga. Navedena Uredba, donijeta od strane Vlade Republike Srbije, u suprotnosti je sa lanom . stavaRepublike Srbije ( Službeni glasnik RS broj 9 /06), kao i sa lanom 22. akona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ( Službeni list SR , broj 11/02).

Pomenuta Uredba je u suprotnosti sa dva najzna ajnija dokumenta iz oblasti me unarodnog prava, kojim se ure uje oblast zaštite i unaprje enja prava nacionalnih manjina, kvirnom konvencijom za zaštitu nacionalnih manjina ( lan 16.) i Evropskom poveljom o regionalnim i manjinskih jezicima ( lan .). Ovi dokumenti zabranjuju otežavanje konzumiranja nacionalnih prava manjina postoje imili novim administrativnim podjelama u okviru država lanica Savjeta Evrope.

Bošnja ko nacionalno vije e je u nekoliko navrata tražilo od Vlade Republike Srbije i Savjeta Republike Srbije za nacionalne manjine da redbu o upravnim okruzima stavi van snage. e utim, po zahtjevima BNV-a nikakve radnje nisu preduzete u smislu otklanjanja prepreka u implementaciji Ustavom i zakonom garantovanih prava pripadnicima bošnja ke nacionalne manjine, jer neukidanje ove Uredbe dodatno otežava ostvarivanje prava Bošnjaka u Republici Srbiji koja su im garantovana Ustavom i zakonima Republike Srbije, kao i obavezuju imme unarodnim dokumentima.

RI- ismo redsjedniku lade Republike Srbije, br. 0 02 2010 od 04. 01. 2010. godine - ismo redsjedniku lade Republike Srbije i redsjedniku Savjeta Republike Srbije za nacionalne manjine irku vetkovi u, br. 0202 2011 od 1 .01.2011.godine- ahtjev za urgenciju i prijem delegacije BN a upu en redsjedniku

lade Republike Srbije i redsjedniku Savjeta Republike Srbije za nacionalne manjine irku vetkovi u, br. 29 02 2010 od 01. 02. 2010. godine- ahtjev redsjedniku lade Republike Srbije i Savjeta Republike Srbije dr. irku vetkovi u za stavljanje van snage redbe lade Republike Srbije o upravnim okruzima broj 02 2010 od 1 . 0 . 2010.godine

ZAUSTAVLJENI PROCES

348


ime je, od strane Predsjednika Vlade Republike Srbije i Savjeta Republike Srbije za nacionalne manjine, kršenjem i nesprovo enjem Ustava, zakona i drugih opštih akata, a suprotno lanu 6. Ustava Republike Srbije ( Službeni glasnik RS , broj 9 /2006), lanu 3. akona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ( Službeni list SR , broj 11/2002 ) i lanu 24. akona o zabrani diskriminacije ( Službeni glasnik RS , broj 22/2009), u injen akt teškog oblika diskriminacije bliže opisan u lanu 1 . stav 1. ta ka 2. akona o zabrani diskriminacije, akt diskriminacije u postupcima pred organima javne vlasti bliže opisan lanom 1 .

akona o zabrani diskriminacije Službeni glasnik RS , broj 22 2009 , i povreda na ela jednakih prava i obaveza bliže opisan lanom . akona o zabrani diskriminacije Službeni glasnik RS , broj 22 2009 .

S toga predlažem da nakon sprovedenog postupka po ovoj Pritužbi i utvr ivanja injeni nog stanja, u skladu sa Vašim zakonskim ovlaš enjima, koja su propisana akonom o zabrani diskriminacije ( Službeni glasnik RS, , broj 22/09) i

oslovnikom o radu ovjerenika za zaštitu ravnopravnosti del.br.5 4/2011 od 16.05.2011. godine, reagujete i preduzmete zakonom predvi ene mjere kako bi se otklonilo diskriminatorsko postupanje ime bi se obezbjedilo nastavljanje i omogu avanje ostvarivanja Ustavom i zakonom garantovanih prava pripadnicima bošnja ke nacionalne manjine u Republici Srbiji.

S poštovanjem,

U Novom Pazaru, Predsjednik Izvršnog odbora Vije a26.0 ..2011. godine Narodni poslanik Esad Džudževi , dipl.sociolog


349

R.br.2 2 02 2011RE B I SRBI


DR NE EN E R I

dresa Beogradska br. 0 11000 B e o g r a d


R I B R I

inistarstva unutrašnjih poslova Republike Srbije, 11000 Beograd, Nemanjina 11, odgovorno lice Ivica Da i - ministar

B diskriminatorskog postupanja, kršenjem odredaba stava Republike Srbije

( Službeni glasnik RS , broj 9 /06), nesprovo enjem akona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ( Službeni list SR , broj 11/2002), akona o nacionalnim savjetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS , broj 2/2009), akona o službenoj upotrebi jezika i pisma ( Službeni glasnik RS , broj 45/91, 53/93, 6 /93, 101/2005 i 30/2010) i akona o državljanstvu Republike Srbije ( Službeni glasnik RS , broj 135/2004 i 90/200 ), ime je pripadnicima bošnja ke nacionalne manjine u Srbiji neopravdano onemogu eno i uskra eno koriš enje Ustavom i zakonom garantovanih prava i isti su suprotno odredbama akona o zabrani diskriminacije ( Službeni glasnik RS , broj 22/2009), stavljeni u nepovoljan položaj i postali nacionalna manjina sa najnižim stepenom ostvarenosti svojih nacionalnih prava u oblasti službene upotrebe jezika i pisma.

B R E N E

Istavom Republike Srbije ( Službeni glasnik RS , broj 9 /06), izme u ostalog, je

propisano da Republika Srbija štiti prava nacionalnih manjina i jem i posebnu zaštitu nacionalnim manjinama radi ostvarivanja potpune ravnopravnosti i o uvanju njihovog identiteta, kao i da pored prava koja su Ustavom zajem ena svim gra anima, jem e se dodatna individualna ili kolektivna prava. Individualna prava ostvaruju se pojedina no, a kolektivna u zajednici sa drugima, u skladu sa Ustavom, zakonom i me unarodnimugovorima. Putem kolektivnih prava pripadnici nacionalnih manjina, neposredno ili preko svojih predstavnika, u estvuju u odlu ivanju ili sami odlu uju o pojedinim pitanjima vezanim za svoju kulturu, obrazovanje, obavještavanje i službenu upotrebu jezika i pisma u skladu sa zakonom.

ZAUSTAVLJENI PROCES

350

akonom o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ( Službeni list SR , broj 11/02), regulisan je na in ostvarivanja individualnih i kolektivnih prava koja su, doma im zakonodavstvom i me unarodnim obavezuju im dokumentima, garantovana pripadnicima nacionalnih manjina. Odredbama tog zakona, Bošnjacima, kao i ostalim pripadnicima nacionalnih manjina u Republici Srbiji, garantovana je i zaštita od svakog oblika diskriminacije u ostvarivanju prava i sloboda i uspostavljeni instrumenti kojima se obezbje uju i štite posebna prava nacionalnih manjina, posebno u oblastima obrazovanja,službene upotrebe jezika i pisma, informisanja i kulture.

akonom o nacionalnim savetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS , broj 2/09), ure ene su i propisane nadlježnosti Nacionalnih savjeta nacionalnih manjina radi ostvarivanja prava na samoupravu u kulturi, obrazovanju, obavještavanju i službenojupotrebi jezika i pisma, kao i na in finansiranja nacionalnih savjeta nacionalnih manjina.


akonom o službenoj upotrebi jezika i pisma ( Službeni glasnik RS , broj 45/91, 53/93, 6 /93, 101/2005 i 30/2010), izme u ostalog ure ena je i propisana službena upotreba jezika i pisma pripadnicima nacionalnih manjina, njeno podrazumijevanje u smislu zakona, uslovi pod kojim se jezik i pismo odre ene nacionalne manjine uvodi u službenu upotrebu kao i nadležnost organa javne vlasti nad sprovo enjem ovog zakona.

akonom o zaštiti prava i sloboda nacionanih manjina kao i akonom o službenoj upotrebi jezika i pisma, službena upotreba jezika i pisma nacionanih manjina podrazumijeva koriš enje jezika nacionalnih manjina u upravnom i sudskom postupku i vo enje upravnog postupka i sudskog postupka na jeziku nacionalne manjine; upotrebu jezika nacionalne manjine u komunikaciji organa sa javnim ovlaš enjima sa gra anima; izdavanje javnih isprava i vo enje službenih evidencija i zbirki li nih podataka na jezicima nacionalnih manjina i prihvatanje tih isprava na tim jezicima kao punovažnih; upotrebu jezika nacionalnih manjina na glasa kim listi ima i bira kom materijalu; upotrebu jezika nacionalnih manjina u radu predstavni kih tijela.

U jedinicama lokalne samouprave u kojima je jezik nacionalne manjine u službenoj upotrebi imena organa koji vrše javna ovlaš enja, nazivi jedinica lokalne samouprave, naseljenih mjesta, trgova i ulica i drugi toponimi ispisuju se i na jeziku nacionalne manjine, prema njenoj tradiciji i pravopisu.

Shodno zakonskim odredbama i rezultatima Popisa stanovništva održanog od 1. do 15. aprila 2002. godine, Statutima jedinica lokalnih samouprava u Novom Pazaru, utinu, Sjenici i Prijepolju propisano je da su u službenoj upotrebi ravnopravno srpski i bosanski jezik i irili no i latini no pismo.

U skladu s tim, jedinice lokalne samouprave Novi Pazar, Sjenica, utin i Prijepolje obavezale su se na upotrebu bosanskog jezika i latini nog pisma, ravnopravno sa srpskim jezikom i irili nim pismom

U oblasti službene upotrebe jezika i pisma, koja je definisana lanom 5. i 9. Ustava Republike Srbije, akonom o službenoj upotreni jezika i pisma ( Službeni glasnik RS , broj 45/91, 53/93, 6 /93, 101/2005 i 30/2010) koji u lanu 11. stav 3. propisuje da službena upotreba jezika i pisma nacionalnih manjina izme u ostalog podrazumijeva i izdavanje javnih isprava i vo enje službenih evidencija i zbirki li nih podataka na jezicima nacionalnih manjina i prihvatanje tih isprava na tim jezicima kao punovažnih, akonom o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ( Službeni list SR , broj 11/2002) koji u lanu 11. stav 4. tako e, izme u ostalog, propisuje da službena upotreba jezika i pisma

nacionalnih manjina podrazumijeva i izdavanje javnih isprava i vo enje službenih evidencija i zbirki li nih podataka na jezicima nacionalnih manjina i prihvatanje tih isprava na tim jezicima kao punovažnih. Bošnja ko nacionalno vije e, shodno lanu 22. akona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS , broj 2/09), 3. oktobra 2009. godine,


351

usvojilo je dluku o utvr ivanju tradi ionalni naziva jedini a lokalne samouprave, naseljeni mjesta i drugi geografski naziva na bosanskom jeziku na podru ju Novog Pazara, utina, Sjeni e i Prijepolja .

Odluka je objavljena u Službenom glasniku RS , br. 5/2010, od 5. februara 2010. godine).

Nakon stupanja na snagu pomenute odluke, Bošnja ko nacionalno vije e je, dana 01.03. 2010. godine, zatražilo od lokalnih samouprava, u kojima je bosanski jezik u službenoj upotrebi, da istaknu nazive jedinica lokalne samouprave, naseljenih mjesta i drugih geografskih naziva i na bosanskom jeziku i latini nom pismu. Osim djelimi noopštine utin, nijedna od lokalnih samouprava u kojima su bosanski jezik i latini no pismo u službenoj upotrebi nije ispoštovala zakonsku obavezu i postupila po zahtjevu BNV-a.

Izdavanja li nih dokumenata za pripadnike bošnja ke nacionalne zajednice na bosanskom jeziku i latini nom pismu, nije obezbije eno iako je Bošnja ko nacionalno vije e od ministra unutrašnjih poslova, dana 2 .01.2011.godine, zatražilo da u okviru svojih nadlježnosti preduzme odgovaraju e mjere kojim bi se omogu ilo izdavanje li nihdokumenata na bosanskom jeziku i sprovo enje Ustava i zakona u praksi, a pripadnicima bošnja ke nacionalne manjine ostvarivanje Ustavom, zakonom i me unarodnimstandardima garantovanih prava. Dana 1 .02.2011.godine Bošnja ko nacionalno vije e ponovo šalje identi an zahtjev ministru unutrašnjih poslova. Ni na jedan zahtjev upu en inistarstvu i ministru unutrašnjih poslova od strane Bošnja kog nacionalnog vije a do dana podnošenja ovog podneska nije stigao nikakav odgovor niti su preduzete bilo kakve mjere ili radnje u cilju ispunjenja pomenutih zahtjeva. ompjuterskim programima koji se koriste u policijskim stanicama u sandža kim opštinama, u kojima se upisuju podaci o gra anima u klasifikaciji nacionalnost ne postoji odrednica Bošnjak, iako se na posljednjem Popisu stanovništva održanom od 1. do 15. aprla 2002. godine, 136.0 gra ana izjasnilo kao Bošnjaci, ime je prekršen lan 9. stavaRepublike Srbije, lan 1. akona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina, lan 11.

kvirne konvencije Savjeta Evrope. Nova li na karta u sandža kim opštinama se izdaje samo na irili nom pismu, iako je u radu Novom Pazaru, Optštinama Sjenica, Prijepolje i utin u ravnopravnoj službenoj upotrebi bosanski jezik i latini no pismo, ime su prekršeni lanovi 1 . i 9. stava Republike Srbije, lanovi 9. i 11. akona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina i lan 11. kvirne konvencije za zaštitu nacionalnih manjina a pripoadnicima bošnja kenacionalne manjine uskra eno pravo na koriš enje li nog imena i upisivanju istog u sve javne isprave na bosanskom jeziku i latini nim pismom.

U putnim ispravama u rubrici državljanstvo ispisuje srpsko umjesto državljanstvo Republike Srbije , ime je prekršen lan 3 . stava Republike Srbije i lan

1. akona o državljanstvu koji propisuje da gra ani Republike Srbije imaju državljanstvo Republike Srbije a ne srpsko državljanstvo. Pravni poredak Republike Srbije garantuje Bošnjacima, kao njenim gra anima i kao pripadnicima manjinske nacionalne zajednice punu ravnopravnost i zaštitu i zabranjuje svaki vid asimilacije i diskriminacije. Upisivanjem u rubruci državljanstvo rije i srpsko a ne državljanstvo Republike Srbije predstvalja in diskriminacije i prikrivene asimilacije koji za cilj ima da se putem navedene radnje a

suprotno Ustavu i zakonu pripadnicima bošnja ke nacionalne manjine nametne pripadnost ve inskoj naciji, jer rije srpsko nije odrednica kojom se izražava državljanstvo venacionalna pripadnost. Prilikom upisivanja podataka o adresi gra anina ne poštuju se odluke organa jedinica lokalne samouprave o promjeni naziva ulica, ime je prekršen lan 9. stavaRepublike Srbije, lan 11. akona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina, lan22. akona o nacionalnim savjetima nacionalnih manjina i lan 11. kvirne konvencije Savjeta Evrope.

ZAUSTAVLJENI PROCES

352


RI

- ahtjevi ministru unutrašnjih poslova i od 2 . 01. 2010. godine - ahtjev ministru unutrašnjih poslova od 1 . 02. 2011. godine- dluka o utvr ivanju tradicionalnih naziva jedinica lokalne samouprave, naseljenih mjesta i drugih geogra skih naziva na bosanskom jeziku na podru juNovog azara, utina, Sjenice i rijepolja Službeni glasnik RS , br. 2010, od . ebruara 2010. godine- Statut opštine Novi azar Službeni glasnik opštine Novi azar broj 02 - Statut grada Novog azara Službeni list grada Novog azara broj 14 0 i

09- Statut opšine utin Službeni glasnik opštine utin broj 4 9 - Statut opštine Sjenica Službeni glasnik opštine Sjenica broj 02 - Statut opštine rijepolje Službeni glasnik opštne rijepolje , broj 4 09

ime je, od strane inistarstva unutrašnjih poslova Republike Srbije, kršenjem i nesprovo enjem Ustava i zakona, a suprotno lanu 6. Ustava Republike Srbije ( Službeni glasnik RS , broj 9 /2006), lanu 3. akona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ( Službeni list SR , broj 11/2002 ) i lanu 24. akona o zabrani diskriminacije ( Službeni glasnik RS , broj 22/2009), u injen akt teškog oblika diskriminacije bliže opisan u lanu1 . stav 2. akona o zabrani diskriminacije Službeni glasnik RS , broj 22 2009 , a od strane ministra Ivice Da i a i akt diskriminacije u postupcima pred organima javne vlasti bliže opisan u lanu 1 . akona o zabrani diskriminacije Službeni glasnik RS , broj 22 2009 .

S toga predlažem da nakon sprovedenog postupka po ovoj Pritužbi i utvr ivanja injeni nog stanja, u skladu sa Vašim zakonskim ovlaš enjima, koja su propisana akonom

o zabrani diskriminacije ( Službeni glasnik RS, , broj 22/09) i Poslovnikom o radu Povjerenika za zaštitu ravnopravnosti del.br.5 4/2011 od 16.05.2011. godine, reagujete i preduzmete zakonom predvi ene mjere kako bi se otklonilo diskriminatorsko postupanje ime bi se obezbijedilo nastavljanje i omogu avanje ostvarivanja Ustavom i zakonom

garantovanih prava pripadnicima bošnja ke nacionalne manjine u Republici Srbiji.

S poštovanjem,




353

R.br. 2 02 2011 RE B I SRBI


DR NE EN E R I



R I B R I

1. rada Novog Pazara, 36300 Novi Pazar, Stevana Nemanje broj 2 odgovorno lice eho ahmutovi gradona elnik;

2. Opštne Sjenica, 36310 Sjenica, ralja Petra I broj 1 odgovorno lice uriz urkovi predsjednik opštine;

3. Opštine Prijepolje, 31300 Prijepolje, rg Bratstva i jedinstva broj 1 odgovorno lice Dragoljub indovi predsjednik opštine;

4. Opštine utin, 36320 utin, usein bega radaš evi a broj odgovorno lice Bajro egi predsjednik opštine i

5. Opštne Priboj, 31330 Priboj, 12. anura broj 10 odgovorno lice azar Rvovi predsjednik opštine,

B - diskriminatorskog postupanja, kršenjem odredaba stava Republike Srbije

( Službeni glasnik RS , broj 9 /06) nesprovo enjem akona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ( Službeni list SR , broj 11/2002), akona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS , broj

2/2009) i akona o službenoj upotrebi jezika i pisma ( Službeni glasnik RS , broj 45/91, 53/93, 6 /93, 101/2005 i 30/2010) i akona o lokalnoj samoupravi( Službeni glasnik RS , broj 129/200 ), ime je pripadnicima bošnja kenacionalne manjine u Srbiji neopravdano onemogu eno i uskra eno koriš enje Ustavom i zakonom garantovanih prava i isti su suprotno odredbama akona o zabrani diskriminacije ( Službeni glasnik RS , broj 22/2009), stavljeni u nepovoljan položaj i postali nacionalna manjina sa najnižim stepenom ostvarenosti svojih nacionalnih prava u oblasti službene upotrebe jezika i pisma, i

ZAUSTAVLJENI PROCES

354

- kršenja lanova 114. i 115. akona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS , broj 2/2009)

B R E N E

Istavom Republike Srbije ( Službeni glasnik RS , broj 9 /06), izme u ostalog,

propisano je da Republika Srbija štiti prava nacionalnih manjina i jem i posebnu zaštitu nacionalnim manjinama radi ostvarivanja potpune ravnopravnosti i o uvanju njihovog identiteta, kao i da pored prava koja su Ustavom zajem ena svim gra anima, jem e se dodatna individualna ili kolektivna prava. Individualna prava ostvaruju se pojedina no, a kolektivna u zajednici sa drugima, u skladu sa Ustavom, zakonom i me unarodnimugovorima. Putem kolektivnih prava pripadnici nacionalnih manjina, neposredno ili preko svojih predstavnika, u estvuju u odlu ivanju ili sami odlu uju o pojedinim pitanjima vezanim za svoju kulturu, obrazovanje, obavještavanje i službenu upotrebu jezika i pisma u skladu sa zakonom.

akonom o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ( Službeni list SR , broj 11/02), je regulisan na in ostvarivanja individualnih i kolektivnih prava koja su, doma im zakonodavstvom i me unarodnim obavezuju im dokumentima, garantovana pripadnicima nacionalnih manjina. Odredbama tog zakona, Bošnjacima, kao i ostalim pripadnicima nacionalnih manjina u Republici Srbiji, garantovana je i zaštita od svakog oblika diskriminacije u ostvarivanju prava i sloboda i uspostavljeni instrumenti kojima se obezbje uju i štite posebna prava nacionalnih manjina, posebno u oblastima obrazovanja,službene upotrebe jezika i pisma, informisanja i kulture.

akonom o nacionalnim savetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS , broj 2/09), ure ene su i propisane nadlježnosti Nacionalnih savjeta nacionalnih manjina radi ostvarivanja prava na samoupravu u kulturi, obrazovanju, obavještavanju i službenojupotrebi jezika i pisma, kao i na in finansiranja nacionalnih savjeta nacionalnih manjina.


akonom o službenoj upotrebi jezika i pisma ( Službeni glasnik RS , broj 45/91, 53/93, 6 /93, 101/2005 i 30/2010), izme u ostalog ure ena i propisana službena upotreba jezika i pisma pripadnicima nacionalnih manjina, njeno podrazumijevanje u smislu zakona, uslovi pod kojim se jezik i pismo odre ene nacionalne manjine uvodi u službenu upotrebu kao i nadležnost organa javne vlasti nad sprovo enjem ovog zakona.

akonom o lokalnoj samoupravi ( Službeni glasnik RS , broj 129/0 ), izme uostalog propisana je nadležnost lokalnih samouprava o ostvarivanju, zaštiti i unaprje enjuljudskih prava i individualnih i kolektivnih prava pripadnika nacionalnih manjina i etni kihgrupa.

akonom o zaštiti prava i sloboda nacionanih manjina kao i akonom o službenoj upotrebi jezika i pisma, službena upotreba jezika i pisma nacionanih manjina podrazumijeva koriš enje jezika nacionalnih manjina u upravnom i sudskom postupku i vo enje upravnog postupka i sudskog postupka na jeziku nacionalne manjine; upotrebu jezika nacionalne manjine u komunikaciji organa sa javnim ovlaš enjima sa gra anima; izdavanje javnih isprava i vo enje službenih evidencija i zbirki li nih podataka na jezicima nacionalnih manjina i prihvatanje tih isprava na tim jezicima kao punovažnih; upotrebu jezika nacionalnih manjina na glasa kim listi ima i bira kom materijalu; upotrebu jezika nacionalnih manjina u radu predstavni kih tijela.


355




U oblasti službene upotrebe jezika i pisma, koja je definisana lanom 5. i 9. Ustava Republike Srbije, lanovima 1, 11-22 akona o službenoj upotrebi jezika i pisma( Službeni glasnik RS , broj 45/91, 53/93, 6 /93, 101/2005 i 30/2010); lanom 11. akona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ( Sl. list SR broj 11/2002), Bošnja konacionalno vije e, shodno lanu 22. akona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS , broj 2/09), 3. oktobra 2009. godine, usvojilo je dlukuo utvr ivanju tradi ionalni naziva jedini a lokalne samouprave, naseljeni mjesta i drugi geografski naziva na bosanskom jeziku na podru ju Novog Pazara, utina, Sjeni e i Prijepolja .


Nakon stupanja na snagu pomenute odluke, Bošnja ko nacionalno vije e je, dana 01.03. 2010. godine, zatražilo od lokalnih samouprava, u kojima je bosanski jezik u službenoj upotrebi, da istaknu nazive jedinica lokalne samouprave, naseljenih mjesta i drugih geografskih naziva i na bosanskom jeziku i latini nom pismu. Osim djelimi noopštine utin, nijedna od lokalnih samouprava u kojima su bosanski jezik i latini no pismo u službenoj upotrebi nije ispoštovala zakonsku obavezu i postupila po zahtjevu BNV-a.

lanom 20. stav 1. ta ka 32. akona o lokalnoj samoupravi ( Službeni glasnik RS , broj 129/0 ), propisana nadležnost lokalne samouprave je staranje o ostvarivanju, zaštiti i unapre enju ljudskih prava i individualnih i kolektivnih prava pripadnika nacionalnih manjina i etni kih grupa.

Iako ih Ustav, zakoni i statuti na to obavezuju, nijedan od organa jedinica lokalnih samouprava u kojoj je bosanski jezik u službenoj upotrebi, nije preduzeo niti jednu radnju kojom bi se obezbijedila ravnopravnost bosanskog jezika u službenoj upotrebi, a samim tim i zakonitost i funkcionisanje uspostavljenog pravnog poretka Republike Srbije u smislu ostvarivanja individualnih i kolektivnih prava koja su garantovana pripadnicima nacionalnih manjina.

Osim toga, i pored postojanja zakonom predvi enih uslova i više intervencija Bošnja kog nacionalnog vije a, u opštini Priboj bosanski jezik još uvijek nije uveden u zvani nu službenu upotrebu, iako postoje uslovi propisani zakonom kao i obaveza jedinice lokalne samouprave da bosanski jezik i latini no pismo uvede u ravnopravnu službenu upotrebu.

RI- dluka o utvr ivanju tradicionalnih naziva jedinica lokalne samouprave, naseljenih mjesta i drugih geogra skih naziva na bosanskom jeziku na podru juNovog azara, utina, Sjenice i rijepolja Službeni glasnik RS , br. 2010, od . ebruara 2010. godine

ZAUSTAVLJENI PROCES

356

- ahtjevi gradona elniku rada Novog azara, predsjednicima opština Sjenica, utin i rijepolje o isticanju naziva jedinica lokalne samouprave, naseljenih mjesta i drugih geogra skih naziva i na bosanskom jeziku i latini nom pismu, od 01. 0 . 2010. godine

- ismo predsjedniku opštine riboj ilenku ili evi u od 0 .01.200 . godine - ismo predsjedniku opštine riboj azaru Rvovi u od 10.02.2010. godine sa

preporukom aštitnika gra ana od 1.0 .2010. godine - Statut opštine Novi azar Službeni glasnik opštine Novi azar broj 02 - Statut grada Novog azara Službeni list grada Novog azara broj 14 0 i

09- Statut opšine utin Službeni glasnik opštine utin broj 4 9 - Statut opštine Sjenica Službeni glasnik opštine Sjenica broj 02 - Statut opštine rijepolje Službeni glasnik opštne rijepolje , broj 4 09

ime je, od strane gore navedenih jedinica lokalne samouprave, kršenjem i nesprovo enjem Ustava i zakona, a suprotno lanu 6. Ustava Republike Srbije ( Službeni glasnik RS , broj 9 /2006), lanu 3. akona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ( Službeni list SR , broj 11/2002 ) i lanu 24. akona o zabrani diskriminacije ( Službeni glasnik RS , broj 22/2009), u injen akt neposredne diskriminacije bliže opisan u lanu6. akona o zabrani diskriminacije Službeni glasnik RS , broj 22 2009 , a od opštine

riboj i predsjednika opštine azara Rvovi a i akt teškog oblika diskriminacije bliže opisan u lanu 1 . stav 1. ta ka 2 i 6. akona o zabrani diskriminacije Službeni glasnik RS , broj 22 2009 .

IIlanovima 114. i 11 . akona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina

( Službeni glasnik RS , broj 2/09 , koji propisuju na in finansiranja Nacionalnih vije a/Nacionalnih savjeta, izme u ostalog, propisana je i obaveza lokalnih samouprava da obezbijede sredstva iz svojih budžeta namijenjena za finansiranje rada Nacionalnih vije a/Nacionalnih saveta nacionalnih manjina.

Sredstva koja se obezbje uju u budžetu jedinice lokalne samouprave raspore uju se, u skladu sa odlukom nadlježnog organa jedinice lokalne samouprave, nacionalnim vije ima/savetima koji predstavljaju nacionalne manjine koje u stanovništvu jedinice lolakne samouprave dostižu najmanje 10% od ukupnog stanovništva ili nacionalnih manjina iji je jezik u službenoj upotrebi na teritoriji jedinice lokalne samouprave.

akon jasno nalaže obavezu jedinica lokalne samuoprave da pod uslovima propisanim lanom 11 . akona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina ( Službeniglasnik RS , broj 2/09), obezbijedi sredstva za finansiranje rada nacionalnih vije a/saveta.

Bošnja ko nacionalno vije e je u nekoliko navrata zahtijevalo od lokalnih samuoprava u Novom Pazaru, Sjenici, utinu, Prijepolju i Priboju da u skladu sa zakonom u svojim budžetima predvide sredstva za finansiranje rada Bošnja kog nacionalnog vije a u skladu sa zakonom. Na zahtjeve upu ene od strane BNV-a nije bilo odgovora niti su navedene lokalne samouprave u svojim budžetima predvidjele sredstava za finansiranje rada BNV-a.


357


RI- ismo gradona elniku grada Novog azara, broj 19 02 2011 od 04.02.2011.g. - ismo predsjedniku pštine Sjenica, broj 20 02 2011 od 04.02.2011.g. - ismo predsjedniku pštine utin, broj 21 02 2011 od 04.02.2011.g. - ismo predsjedniku pštine rijepolje, broj 22 02 2011 od 04.02.2011.g. - ismo predsjedniku pštine riboj, Broj 2 02 2011 od 04.02.2011.g.

ako je Bošnja ko nacionalno vije e/Nacionalni savet bošnja ke nacionalne manjine, kao organ manjinske samouprave uspostavljem Ustavom Republike Srbije ( Službeni glasnik RS, broj 9 /06), akonom o nacionalnim savetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS , broj 2/09) i akonom o zaštiti prava sloboda nacionalnih manjina ( Službeni glasnik SR , broj 11/02), otuda proizilazi i zakonom utvr ena obaveza državnih organa, organa autonomne pokrajine i jedinica lokalne samouprave da iz javnih izvora finansiraju rad nacionalnih savjeta nacionalnih manjina kakvo je i Bošnja ko nacionalno vije e/Nacionalni savet bošnja ke nacionalne manjine.

ime su, rad Novi Pazar, Opština Sjenica, Opština Prijepolje, Opština utin i Opština Priboj, ne ispunjavanjem svoje zakonske obaveze u pogledu izdvajanja budžetskih sredstava za finansiranje rada Bošnja kog nacionalnog vije a, protiv kojih je ova pritužba i podnijeta, prekršili lanove 114. i 115. akona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS , broj 2/09) i time u ve oj mjeri onemogu ilifunkcionisanje Bošnja kog nacionalnog vije a/Nacionalnog saveta bošnja ke nacionalne manjine u Republici Srbiji, kao organa manjinske samouprave u skladu sa nadlježnostima utvr enim Ustavom i zakonom.

S toga predlažem da nakon sprovedenog postupka po ovoj Pritužbi i utvr ivanja injeni nog stanja, u skladu sa Vašim zakonskim ovlaš enjima, koja su propisana akonom

o zabrani diskriminacije ( Službeni glasnik RS, , broj 22/09) i Poslovnikom o radu Povjerenika za zaštitu ravnopravnosti del.br.5 4/2011 od 16.05.2011.godine, reagujete i preduzmete zakonom predvi ene mjere kako bi se otklonilo diskriminatorsko postupanje ime bi se obezbijedilo nastavljanje i omogu avanje ostvarivanja Ustavom i zakonom

garantovanih prava pripadnicima bošnja ke nacionalne manjine u Republici Srbiji. ao i obezbjedilo poštovanje zakona u smislu finansiranja rada Bošnja kog nacionalnog vije a/Nacionalnog saveta bošnja ke nacionalne manjine.

S poštovanjem,



ZAUSTAVLJENI PROCES

358

R.br. 2 4 02 2011 RE B I SRBI


DR NE EN E R I



R I B

R I inistarstva za ljudska i manjinska prava, državnu upravu i lokalnu

samoupravu Republike Srbije, 11000 Beograd, Bir aninova br.6, odgovorno lice - ilan arkovi ministar


( Službeni glasnik RS , broj 9 /06), nesprovo enjem akona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ( Službeni list SR , broj 11/2002), akona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS , broj 2/2009) i

akona o službenoj upotrebi jezika i pisma ( Službeni glasnik RS , broj 45/91, 53/93, 6 /93, 101/2005 i 30/2010), ime je pripadnicima bošnja ke nacionalne manjine u Srbiji neopravdano onemogu eno i uskra eno koriš enje Ustavom i zakonom garantovanih prava i isti su suprotno odredbama akona o zabrani diskriminacije ( Službeni glasnik RS , broj 22/2009), stavljeni u nepovoljan položaj i postali nacionalna manjina sa najnižim stepenom ostvarenosti svojih nacionalnih prava u oblasti službene upotrebe jezika i pisma.

B R E N E

stavom Republike Srbije ( Službeni glasnik RS , broj 9 /06), izme uostalog, propisano je da Republika Srbija štiti prava nacionalnih manjina i jem iposebnu zaštitu nacionalnim manjinama radi ostvarivanja potpune ravnopravnosti i o uvanju njihovog identiteta, kao i da pored prava koja su Ustavom zajem ena svim gra anima, jem e se dodatna individualna ili kolektivna prava. Individualna prava ostvaruju se pojedina no, a kolektivna u zajednici sa drugima, u skladu sa Ustavom, zakonom i me unarodnim ugovorima. Putem kolektivnih prava pripadnici


359

nacionalnih manjina, neposredno ili preko svojih predstavnika, u estvuju u odlu ivanju ili sami odlu uju o pojedinim pitanjima vezanim za svoju kulturu, obrazovanje, obavještavanje i službenu upotrebu jezika i pisma u skladu sa zakonom.


akonom o nacionalnim savetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS , broj 2/09), ure ene su i propisane nadlježnosti Nacionalnih savjeta nacionalnih manjina radi ostvarivanja prava na samoupravu u kulturi, obrazovanju, obavještavanjui službenoj upotrebi jezika i pisma.


akonom o službenoj upotrebi jezika i pisma ( Službeni glasnik RS , broj 45/91, 53/93, 6 /93, 101/2005 i 30/2010), izme u ostalog, je ure ena i propisana službena upotreba jezika i pisma pripadnicima nacionalnih manjina, njeno podrazumijevanje u smislu zakona, uslovi pod kojim se jezik i pismo odre enenacionalne manjine uvodi u službenu upotrebu kao i nadležnost organa javne vlasti nad sprovo enjem ovog zakona.

akonom o zaštiti prava i sloboda nacionanih manjina kao i akonom o službenoj upotrebi jezika i pisma, službena upotreba jezika i pisma nacionalnih manjina podrazumijeva koriš enje jezika nacionalnih manjina u upravnom i sudskom postupku i vo enje upravnog postupka i sudskog postupka na jeziku nacionalne manjine; upotrebu jezika nacionalne manjine u komunikaciji organa sa javnim ovlaš enjima sa gra anima; izdavanje javnih isprava i vo enje službenih evidencija i zbirki li nih podataka na jezicima nacionalnih manjina i prihvatanje tih isprava na tim jezicima kao punovažnih; upotrebu jezika nacionalnih manjina na glasa kim listi imai bira kom materijalu; upotrebu jezika nacionalnih manjina u radu predstavni kih tijela.




U oblasti službene upotrebe jezika i pisma, koja je definisana lanom 5. i 9. Ustava Republike Srbije, lanovima 1, 11-22 akona o službenoj upotrebi jezika i pisma ( Službeni glasnik RS , broj 45/91, 53/93, 6 /93, 101/2005 i 30/2010), lanom11. akona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ( Sl. list SR broj 11/2002), Bošnja ko nacionalno vije e, shodno lanu 22. akona o nacionalnim

ZAUSTAVLJENI PROCES

360

savetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS , broj 2/09), 3. oktobra 2009. godine, usvojilo je dluku o utvr ivanju tradi ionalni naziva jedini a lokalne samouprave, naseljeni mjesta i drugi geografski naziva na bosanskom jeziku na podru ju Novog Pazara, utina, Sjeni e i Prijepolja .


Nakon stupanja na snagu pomenute odluke, Bošnja ko nacionalno vije e je, dana 01.03.2010.godine, zatražilo od lokalnih samouprava, u kojima je bosanski jezik u službenoj upotrebi, da istaknu nazive jedinica lokalne samouprave, naseljenih mjesta i drugih geografskih naziva i na bosanskom jeziku i latini nom pismu. Osim djelimi no opštine utin, nijedna od lokalnih samouprava u kojima su bosanski jezik i latini no pismo u službenoj upotrebi nije ispoštovala zakonsku obavezu i postupila po zahtjevu BNV-a.

Iako ih Ustav, zakoni i statuti na to obavezuju, nijedan od organa jedinica lokalnih samouprava u kojoj je bosanski jezik u službenoj upotrebi, nije preduzeo niti jednu radnju kojom bi se obezbijedila ravnopravnost bosanskog jezika u službenoj upotrebi, a samim tim i zakonitost i funkcionisanje uspostavljenog pravnog poretka Republike Srbije u smislu ostvarivanja individualnih i kolektivnih prava koja su garantovana pripadnicima nacionalnih manjina.

U vezi sa tim izostala je reakcija i angažman, inistarstva za državnu upravu i lokalnu samoupravu, ina e lanom 22. akona o službenoj upotrebi jezika i pisma je ovlaš enje organa da sprovodi nadzor nad primjenom tog zakona, pa izme u ostalog, i službene upotrebe jezika i pisma nacionalnih manjina, koje preko nadlježnih inspekcijskih organa i drugih raspoloživih mehanizama nije obezbijedilo primjenu zakonskih normi u vezi sa dvojezi nim natpisima na zgradama državnih organa i drugih javnih institucija, naseljenim mjestima, ulicama u gradu, geografskim i drugim nazivima, kao ni ravnopravnu primjenu bosanskog jezika u upravnom, prekršajnom ili krivi nom postupku.

Osim toga, i pored postojanja zakonom predvi enih uslova i više intervencija Bošnja kog nacionalnog vije a, u opštini Priboj bosanski jezik još uvijek nije uveden u zvani nu službenu upotrebu, iako postoje uslovi propisani zakonom kao i obaveza jedinice lokalne samouprave da bosanski jezik i latini no pismo uvede u ravnopravnu službenu upotrebu.

ako e, u praksi nije obezbje eno ni izdavanje li nih dokumenata za pripadnike bošnja ke nacionalne zajednice na bosanskom jeziku i latini nom pismu, iako je od ministra za državnu upravu i lokalnu samoupravu, dana 2 .01. 2010. godine, zatraženo da u okviru svojih nadlježnosti preduzme odgovaraju e mjere kojim bi se omogu ilo izdavanje li nih dokumenata na bosanskom jeziku i sprovo enje Ustava i zakona u praksi, a pripadnicima bošnja ke nacionalne manjine ostvarivanje Ustavom, zakonom i me unarodnim standardima garantovanih prava.

ef Resora za službenu upotrenu jezika i pisma Bošnja kog nacionalnog vije a evluda elajac, dana 1 . 02. 2011. godine, obratila se inistru nadlježnom za poslove državne uprave i lokalne samouprave zahtjevom za obezbje enje primjene službene upotrebe bosanskog jezika i pisma u nazivima mjesta.

inistarstvo nadlježno za poslove državne uprave i lokalne samouprave nije preduzelo nikakve radnje u cilju ispunjenja gore opisanih zahtjeva Bošnja kognacionalnog vije a a kako bi se pripadnicima bošnja ke nacionalne manjine omogu ilo koriš enje Ustavom i zakonom garantovanih prava. Predsjednik Izvršnog odbora Bošnja kog nacionalnog vije a koji je ujedno i narodni poslanik u Narodnoj skupštini Republike Srbije, dana 2 .02.2011. godine


361

putem poslani kog pitanja obratio se inistru za državnu upravu i lokalnu samoupravu, traže i odgovor, šta je ura eno po zahtjevu Bošnja kog nacionalnog vije a koji je u ime Vije a uputila šef Resora za službenu upotrebu jezika i pisma g- a

evluda elajac dana 1 .02.2011. godine. U svom odgovoru, na poslani ko pitanje, broj 130-9-00-00005/2011-01 od 0 .03.2011. godine, inistar za državnu upravu i lokalnu samoupravu se oglašava nenadležnim tvrde i da postavljena pitanja ne spadaju u nadležnost tog ministarstva shodno odredbama akona o ministarstvima ( Službeni glasnik RS , broj 65/0 , 36/09 dr. zakon i 3/10 dr. zakon). vrdnje, ministra arkovi a u svom odgovoru na poslani ko pitanje, kojim se oglašava nenadležnim po zahtjevima Vije a su neosnovane jer je lanom 22. akona o službenoj upotrebi jezika i pisma ( Službeni glasnik RS , broj 45/91, 53/93, 6 /93, 101/2005 i 30/2010), propisano da ad or nad s rovodenje odredaba ovog a ona vr e u o viru svog delo ruga inis ars va nadle na a oslove u oblas i

u rave, saobra aja, urbanizma i stambeno komunalni poslova, prosvete, kulture i zdravstva. lanom 12. akona o ministarstvima ( Službeni glasnik RS , broj 65/0 , 36/09 dr. zakon i 3/10 dr. zakon), izme u ostalog, propisano je da inistrstvo za državnu upravu i lokalnu samoupravu obavlja poslove državne uprave koji se odnose i na sistem lokalne samouprave i upravnu inspekciju. Imaju i u vidu naprijed navedeno inistarstvo za državnu upravu i lokalnu samoupravu bilo je dužno postupiti po zahtjevima Bošnja kog nacionalnog vije a i u skladu sa zakonom obijezbijediti primjenu službene upotrebe bosanskog jezika i latini nog pisma kao jezika i pisma pripadnika bošnja ke nacionalne manjine.

RI- ahtjev ministru za državnu upravu i lokalnu samuopravu od 2 . 01. 2010. godine - ahtjev ministru za državnu upravu i lokalnu samoupravu od 1 . 02. 2011. godine- oslani ko pitanje Narodnog poslanika i redsjednika Izvršnog odbora BN a od 2 .02.2011. godine - dgovor na poslani ko pitanje broj 1 0 9 00 0000 2011 01 od 0 .0 .2011. godine - dluka o utvr ivanju tradicionalnih naziva jedinica lokalne samouprave, naseljenih mjesta i drugih geogra skih naziva na bosanskom jeziku na podru ju Novog azara, utina, Sjenice i rijepolja Službeni glasnik RS , br. 2010, od . ebruara 2010. godine- ahtjevi gradona elniku rada Novog azara, predsjednicima opština Sjenica, utin i rijepolje o isticanju naziva jedinica lokalne samouprave, naseljenih mjesta i drugih geogra skih naziva i na bosanskom jeziku i latini nom pismu, od 01. 0 . 2010. godine- Statut opštine Novi azar Službeni glasnik opštine Novi azar broj

02- Statut grada Novog azara Službeni list grada Novog azara broj 14 0 i 09- Statut opšine utin Službeni glasnik opštine utin broj 4 9 - Statut opštine Sjenica Službeni glasnik opštine Sjenica broj 02 - Statut opštine rijepolje Službeni glasnik opštne rijepolje , broj 4 09

ZAUSTAVLJENI PROCES

362


ime je, od strane inistarstva za ljudska i manjinska prava, državnu upravu i lokalnu samoupravu Republike Srbije, kršenjem i nesprovo enjem Ustava i zakona, a suprotno lanu 6. Ustava Republike Srbije ( Službeni glasnik RS , broj 9 /2006), lanu 3. akona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ( Službeni list SR ,

broj 11/2002 ) i lanu 24. akona o zabrani diskriminacije ( Službeni glasnik RS , broj 22/2009), u injen akt neposredne diskriminacije bliže opisan u lanu 6.

akona o zabrani diskriminacije Službeni glasnik RS , broj 22 2009 , a od strane ministra ilana arkovi a i akt diskriminacije u postupcima pred organima javne vlasti bliže opisan u lanu 1 . akona o zabrani diskriminacije

Službeni glasnik RS , broj 22 2009 .

S toga predlažem da nakon sprovedenog postupka po ovoj Pritužbi i utvr ivanja injeni nog stanja, u skladu sa Vašim zakonskim ovlaš enjima, koja su propisana akonom o zabrani diskriminacije ( Službeni glasnik RS, , broj 22/09) i Poslovnikom o radu Povjerenika za zaštitu ravnopravnosti del.br.5 4/2011 od 16.05.2011.godine, reagujete i preduzmete zakonom predvi ene mjere kako bi se otklonilo diskriminatorsko postupanje ime bi se obezbijedilo nastavljanje i omogu avanje ostvarivanja Ustavom i zakonom garantovanih prava pripadnicima bošnja ke nacionalne manjine u Republici Srbiji.

S poštovanjem,

U Novom Pazaru, Predsjednik Izvršnog odbora Vije a26.0 .2011. godine Narodni poslanik Esad Džudževi , dipl.sociolog


363

R.br.2 02 2011 RE B I SRBI


DR NE EN E R I


Na osnovu lana 10. stav 1. ta ka 12. akona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS , broj 2/09), a u vezi sa lanom 24. stav 2. akona o zabrani diskriminacije ( Službeni glasnik RS , broj 22/2009), i lana 15. oslovnika o radu ovjerenika za zaštitu ravnopravnosti del.br.5 4/2011 od 16.05.2011. godine, u svojstvu predsjednika Izvršnog odbora Nacionalnog saveta bošnja ke nacionalne manjine /Bošnja kog nacionalnog vije a, podnosim

R I B

R I inistarstva prosvjete i nauke Republike Srbije, 11000 Beograd, Nemanjina 24, odgovorno lice arko Obradovi ministar


( Službeni glasnik RS , broj 9 /06) nesprovo enjem akona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ( Službeni list SR , broj 11/2002), akona o nacionalnim savjetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS , broj 2/2009) i akona o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja ( Službeni glasnik RS , broj 2/2009), ime je pripadnicima bošnja ke nacionalne manjine u Srbiji neopravdano onemogu eno i uskra eno koriš enje Ustavom i zakonom garantovanih prava i isti su suprotno odredbama akona o zabrani diskriminacije ( Službeniglasnik RS , broj 22/2009), stavljeni u nepovoljan položaj i postali nacionalna manjina sa najnižim stepenom ostvarenosti svojih nacionalnih prava u oblasti obrazovanja na maternjem jeziku.

B R E N E

stavom Republike Srbije ( Službeni glasnik RS , broj 9 /2006), izme uostalog, propisano je da Republika Srbija štiti prava nacionalnih manjina i jem iposebnu zaštitu nacionalnim manjinama radi ostvarivanja potpune ravnopravnosti i o uvanju njihovog identiteta, kao i da pored prava koja su Ustavom zajem ena svim gra anima, jem e se dodatna individualna ili kolektivna prava. Individualna prava ostvaruju se pojedina no, a kolektivna u zajednici sa drugima, u skladu sa Ustavom, zakonom i me unarodnim ugovorima. Putem kolektivnih prava pripadnici nacionalnih manjina, neposredno ili preko svojih predstavnika, u estvuju u

ZAUSTAVLJENI PROCES

364

odlu ivanju ili sami odlu uju o pojedinim pitanjima vezanim za svoju kulturu, obrazovanje, obaveštavanje i službenu upotrebu jezika i pisma u skladu sa zakonom.


akonom o nacionalnim savetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS , broj 2/2009), ure ene su i propisane nadlježnosti Nacionalnih savjeta nacionalnih manjina radi ostvarivanja prava na samoupravu u kulturi, obrazovanju, obavještavanju i službenoj upotrebi jezika i pisma.


akonom o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja ( Službeni glasnik RS, broj 2/2009), ure ene su osnove sistema predškolskog, osnovnog i srednjeg obrazovanja i vaspitanja kao i izme u ostalog i pravo pripadnika nacionalnih manjina da se vaspitno-obrazovni rad ostvaruje na njihovom maternjem jeziku.

Iako, Ustav Republike Srbije lanovima 5. i 9. akon o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina lanom 13. i akon o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja lanom 9. pripadnicima nacionalnih manjina, u oblasti obrazovanja, jem ei garantuju pravo na obrazovanje na maternjem jeziku, kao i obavezu države da stvori adekvatne uslove za organizovanje obrazovanja na jeziku nacionalne manjine, pripadnici bošnja ke nacionalne manjine ni na jednom nivou obrazovanja ne ostvaruju pravo na obrazovanje na bosankom jeziku kao svom maternjem jeziku, ime im se onemogu ava koriš enje Ustavom i zakonom zajem enog i garantovanog prava.

Implementacija tog prava u praksi svedena je na nastavni predmet osanskijezik sa elementima na ionalne kulture u osnovnim školama u Novom Pazaru, Sjenici, utinu i samo u jednoj školi u Prijepolju, i to u rangu izbornog nastavnog predmeta.

I pored injenice da je došlo do formiranja zajedni ke radne grupe predstavnika Bošnja kog nacionalnog vije a i inistarstva prosvjete Republike Srbije i izrade odela obrazovanja na bosanskom jeziku za sandža ke o njake u Republi i Srbiji , kao stru nog elaborata na osnovu kojeg bi se u praksi ostvarilo pravo na obrazovanje na maternjem jeziku Bošnjaka u Srbiji, njegova primjena je izostala od strane inistarstva prosvjete, kojem je elaborat dostavljen još 11. novembra 2009. godine. Uz elaborat, inistarstvu prosvjete dostavljene su i odluke Izvršnog odbora BNV-a o usvajanju odela obrazovanja za sandža ke Bošnjake u Republici Srbiji, od 21.09.2009.godine, i usvajanju Elaborata o prijedlogu odela obrazovanja za sandža ke Bošnjake, od 31. 10. 2009. godine.

dekvatna primjena prava na obrazovanje, u skladu sa zakonom, izostala je i kada je u pitanju izdavanje udžbenika maternjeg jezika ( Bosanski jezik sa elementima nacionalne kulture ), s obzirom da su Bošnjaci jedina manjinska nacionalna zajednica u Republici Srbiji za koju nije obezbje ena njegova priprema i štampanje.

Bošnja ko nacionalno vije e je inistru prosvjete obnovilo zahtjev za obezbje enje nastave na maternjem bosanskom jeziku, dana 1 .02.2011.godine. Uz pomenuti zahtjev inistru prosvjete je ponovo, dakle po drugi put, dostavljen odel


365

obrazovanja za sandža ke o njake u Republi i Srbiji . U svom ranijem odgovoru broj 6-00-00001/2011-06, od 0 . 03. 2010. godine, inistarstvo prosvjete je obavijestilo Bošnja ko nacionalno vije e da je odel obrazovanja za sandža ke

o njake u Republi i Srbiji proslije en avodu za unapre ivanje obrazovanja i vaspitanja, radi davanja stru nog mišljenja na osnovu kojeg e inistrastvo prosvjete u narednom periodu preduzimati dalje aktivnosti.

U svom odgovoru, odnosno mišljenju, avod za unapre enje obrazovanja i vaspitanja, izme u ostalog, kaže: Po na em mi ljenju, me utim, uvo enjem nastavnog predmeta bosanski jezik sa elementima na ionalne kulture, kao izbornog predmeta koji omogu ava izu avanje posebnosti bosanskog jezika, istorije, kulture i tradi ije sandža ki o njaka, obezbe eno je uvanje nji ovog na ionalnog identiteta . Ovakvo mišljenje avoda za unapre enje obrazovanja i vaspitanja je u direktnoj suprotnosti sa lanom 13. akona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ( Službeni list SR , broj 11/02), i lanom 9. akona o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja ( Službeni glasnik Republike Srbije , broj 2/09), i pripadnike bošnja ke nacionalne zajednice stavlja u neravnopravan položaj, ne samo sa ve inskim srpskim narodom, ve i sa pripadnicima ostalih nacionalnih manjina kojima ne spori pravo na izvo enje nastave na maternjem jeziku, dok, kada su Bošnjaci u pitanju to nije slu aj.

Obaveza države je da Bošnjacima stvori uslove za organizovanje obrazovanja na maternjem bosanskom jeziku.

Iako je bilo dužno da postupi po zahtjevu Vije a i da po istom dostavi odgovor, inistarstvo prosvjete je Vije u samo proslijedilo mišljenje avoda za unapre ivanje obrazovanja i vaspitanja, bez bilo kakvog odgovora, pa se postavlja logi no pitanje da li inistarstvo prosvjete i nauke, odnosno ministar arko Obradovi , dijeli mišljenje avoda za unpre ivanje obrazovanja i vaspitanja, kojim Bošnjake u Republici Srbiji diskriminiše i želi im uskratiti koriš enje Ustavom i zakonima garantovana prava.

U prilog ovoj tvrdnji govori i injenica da je u okviru priprema za polaganje završnog ispita male mature u osnovnom obrazovanju i vaspitanju za školsku 2010/2011 godinu, ministarstvo prosvjete i nauke izdalo predvi ene zbirke zadataka iz srpskog, odnosno maternjeg jezika i iz matematike. brike su štampane na srpskom jeziku kao i na jezicima sedam nacionalnih manjina hrvatskom, ma arskom,albanskom, rumunskom, rusinskom, slova kom i bugarskom jeziku. U istom obliku, zbirke su postavljenje na zvani nom eb-sajtu inistarstva prosvjete. Obzirom da zbirke zadataka, u skladu sa zakonom i obavezuju im me unarodnim dokumentima, nisu štampane i na bosanskom jeziku, kao maternjem jeziku pripadnika bošnja ke nacionalne manjine u Republici Srbiji, ministarstvo prosvjete je suprotno na elujednakosti diskriminisalo Bošnjake u Republici Srbiji i stavilo ih u neravnopravan položaj a suprotno Ustavu i zakonu.

akon o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ( Službeni glasnik SR , broj 11/02) lanom 3. zabranjuje svaki oblik diskriminacije na nacionalnoj, etni koj, rasnoj, jezi koj osnovi, prema licima koja pripadaju nacionalnim manjinama, istim lanom propisano je da državni organi, organi autonomne pokrajine i jedinica lokalne samouprave ne mogu da donose pravne akte niti da preduzimaju mjere koje su suprotne naprijed navedenoj zabrani diskriminacije.

Preduzimanjem konkretnih radnji ili njihovim propuštanjem, donošenjem akata i mišljenja od strane inistra i ministarstva nadlježnog za poslove prosvjete i nauke, pripadnici bošnja ke nacionalne manjine dovedeni su u neravnopravan položaj ili je isti podstican (mišljenje avoda za unaprije enje obrazovanja i vaspitanja) ime su Bošnjacima uskra ena Ustavom i zakonom garantovana prava.

ZAUSTAVLJENI PROCES

366


RI- dluka o usvajanju odela obrazovanja za sandža ke Bošnjake, broj 194 09 2009 od 21. 09. 2009. godine- dluka o usvajanju elaborata o prijedlogu obrazovanja za sandža keBošnjake u Republici Srbiji, broj 2 09 2009 od 1. 10. 2009. godine - Elaborat o odelu obrazovanja za sandža ke Bošnjake u Republici Srbiji, od 0 .11.2009.godine - Dopis ministru prosvjete od 11.11.2009. godine - dgovor inistra prosvjete broj 6 00 00001 2011 06 od 0 . 0 . 2010. godine- ahtjev ministru prosvjete broj 4 02 2011 od 1 . 02. 2011. godine- dgovor inistra prosvjete broj 6 0 00 00691 2009 06 od 01. 04. 2010. godine sa mišljenjem avoda za unapre enje obrazovanja i vaspitanja.

ime je, od strane inistarstva prosvjete i nauke Republike Srbije, kršenjem i nesprovo enjem Ustava i zakona, a suprotno lanu 6. Ustava Republike Srbije ( Službeni glasnik RS , broj 9 /2006), lanu 3. akona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ( Službeni list SR , broj 11/2002 ) i lanu 24. akona o zabrani diskriminacije ( Službeni glasnik RS , broj 22/2009), u injen akt teškog oblika diskriminacije bliže opisan u lanu 1 . stav 1. ta ka 2. akona o zabrani diskriminacije i akt diskriminacije u oblasti obrazovanja i stru nog osposobljavanja bliže opisan lanom 19. akona o zabrani diskriminacije

Službeni glasnik RS , broj 22 2009 , a od strane ministra arka bradovi a i akt diskriminacije u postupcima pred organima javne vlasti bliže opisan u lanu 1 . akona o zabrani diskriminacije Službeni glasnik RS , broj 22 2009 .

S toga predlažem da nakon sprovedenog postupka po ovoj Pritužbi i utvr ivanja injeni nog stanja, u skladu sa Vašim zakonskim ovlaš enjima, koja su propisana akonom o zabrani diskriminacije ( Službeni glasnik RS, , broj 22/09) i

oslovnikom o radu ovjerenika za zaštitu ravnopravnosti del.br.5 4/2011 od 16.05.2011. godine, reagujete i preduzmete zakonom predvi ene mjere kako bi se otklonilo diskriminatorsko postupanje ime bi se obezbijedilo nastavljanje i omogu avanje ostvarivanja Ustavom i zakonom garantovanih prava pripadnicima bošnja ke nacionalne manjine u Republici Srbiji.

S poštovanjem,

U Novom Pazaru, Predsjednik Izvršnog odbora Vije a26.0 .2011. godine Narodni poslanik



367

R.br. 2 6 02 2011 RE B I SRBI


DR NE EN E R I



R I B

R I Radiodifuzne ustanove Radio televizija Srbije, 11000 Beograd, akovska broj

10, odgovorno lice leksandar ijani generalni direktor


( Službeni glasnik RS , broj 9 /06) nesprovo enjem akona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ( Službeni list SR , broj 11/2002), akona o nacionalnim savjetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS , broj 2/2009),

akona o službenoj upotrebi jezika i pisma ( Službeni glasnik RS , broj 45/91, 53/93, 6 /93, 101/2005 i 30/2010), akona o radiodi uziji ( Službeni glasnik RS , br. 42/2002, 9 /2004, 6/2005, 9/2005 - dr. zakon, 62/2006, 5/2006 i 6/2006 - ispr. ) i Statuta Radiodifuzne ustanove Radio elevizija Srbije , ime je pripadnicima bošnja ke nacionalne manjine u Srbiji neopravdano onemogu eno/uskra eno koriš enje Ustavom i zakonom garantovanih prava i isti su suprotno odredbama akona o zabrani diskriminacije ( Službeni glasnik RS , broj 22/2009), stavljeni u nepovoljan položaj i postali nacionalna manjina sa najnižim stepenom ostvarenosti svojih nacionalnih prava u oblasti informisanja na maternjem jeziku.

B R E N E

stavom Republike Srbije ( Službeni glasnik RS , broj 9 /06), izme uostalog, propisano je da Republika Srbija štiti prava nacionalnih manjina i jem iposebnu zaštitu nacionalnim manjinama radi ostvarivanja potpune ravnopravnosti i o uvanju njihovog identiteta, kao i da pored prava koja su Ustavom zajem ena svim gra anima, jem e se dodatna individualna ili kolektivna prava. Individualna prava ostvaruju se pojedina no, a kolektivna u zajednici sa drugima, u skladu sa Ustavom, zakonom i me unarodnim ugovorima. Putem kolektivnih prava pripadnici

ZAUSTAVLJENI PROCES

368

nacionalnih manjina, neposredno ili preko svojih predstavnika, u estvuju u odlu ivanju ili sami odlu uju o pojedinim pitanjima vezanim za svoju kulturu, obrazovanje, obaveštavanje i službenu upotrebu jezika i pisma u skladu sa zakonom.


akonom o nacionalnim savetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS , broj 2/09), ure ene su i propisane nadlježnosti Nacionalnih savjeta nacionalnih manjina radi ostvarivanja prava na samoupravu u kulturi, obrazovanju, obavještavanjui službenoj upotrebi jezika i pisma.


akonom o radiodi uziji ( Službeni glasnik RS , br. 42/2002, 9 /2004, 6/2005, 9/2005 - dr. zakon, 62/2006, 5/2006 i 6/2006 - ispr.), izme u ostalog,

propisana je obaveza Radiodifuznog servisa da proizvodi i emituje programe namijenjene svim segmentima društva, bez diskriminacije, vode i pri tom ra unanaro ito o specifi nim društvenim grupama kao što su djeca i omladina, manjinske i etni ke grupe, hendikepirani, socijalno i zdravstveno ugroženi, uvažava jezi ke i govorne standarde, kako ve inskog stanovništva, tako, u odgovaraju oj srazmjeri, i nacionalnih manjina, odnosno etni kih grupa, na podru ju na kome se program emituje i obezbjede zadovoljavanje potreba gra ana za programskim sadržajima koji izražavaju kulturni identitet, kako naroda, tako i nacionalnih manjina, odnosno etni kih grupa, kroz mogu nost da odre ene programe ili programske cjeline, na podru jima na kojima žive i rade, prate i na svom maternjem jeziku i pismu.

Statutom Radiodi uzne ustanove Radio elevizija Srbije propisana jeobaveza R S-a da Programima koji se proizvode i emituju u okviru RDU R S-a mora se obezbjediti raznovrsnost i izbalansiranost sadržaja kojima se podržavaju demokratske vrijednosti savremenog društva, a naro ito poštovanje ljudskih prava i kulturnog, nacionalnog, etni kog i politi kog pluralizma ideja i mišljenja, kao i dužnost da, izme u ostalog:

proizvodi i emituje programe namijenjene svim segmentima društva, bez diskriminacije, vode i pri tom ra una, naro ito o specifi nim društvenim grupama kao što su djeca i omladina, manjinske i etni ke grupe, hendikepirani, socijalno i zdravstveno ugroženi, gluvonijemi (sa obavezom paralelnog emitovanja i ispisanog teksta opisa zvu nog segmenta radnji i dijaloga) gdje je to mogu e i dr;uvažava jezi ke i govorne standarde, kako ve inskog stanovništva, tako, u odgovaraju oj srazmjeri, i nacionalnih manjina, odnosno etni kih grupa, na podru ju na kome se program emituje;obezbjedi zadovoljavanje potreba gra ana za programskim sadržajima koji izražavaju kulturni identitet, kako naroda, tako i nacionalnih manjina, odnosno etni kih grupa, kroz mogu nost da odre ene programe i programske cjeline, na podru jima na kojima žive i rade, prate na svom maternjem jeziku i pismu.


369

U oblasti informisanja na bosanskom jeziku, maternjem jeziku Bošnjaka u Republici Srbiji, pored finansiranja i izdavanja jednog štampanog glasila ( Sandža ke novine ), Bošnjacima kao zajednici, njihovim nacionalnim predstavnicima, kao i bošnja koj kulturi i tradiciji uopšte, nije obezbje ena adekvatna zastupljenost u programskoj šemi na avnom servisu Radio-televizije Srbije (R S).

lanom 1 . stav 2. akona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ( Službeni list SR , broj 11/02), propisano je ržava e u programima radija i telezivije javnog servisa obezbediti informativne, kluturne i obrazovne sadržaje na jeziku na ionalne manjine a može da osniva i posebne radio i televizijske stani e koje bi emitovale programe na jezi ima na ionalni manjina .

lanom 22. stav 1. ta ka . akona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS , broj 2/09), izme u ostalog, propisano je da nacionalno vije e/nacionalni savet daje mi ljenje i predloge Savetu Republi ke radiodifuzne agen ije, u vezi sa infromisanjem na jeziku na ionalne manjine .

Shodno zakonskim odredbama, te Statutu Radio-difuzne ustanove R S, predsjednik Izvršnog odbora BNV-a, narodni poslanik i lan Programskog odbora R S-a Esad Džudževi je na sjednici odbora 16.04.2010. godine pokrenuo Inicijativu o formiranju zajedni ke redakcije na manjinskim jezicima. Inicijativa je dobila jednoglasnu podršku u formi zaklju ka Programskog odbora R S-a. Programaski odbor R S-a na osnovu pomenute Inicijative na svojoj sjednici održanoj 22.09.2010. godine donosi zaklju ak o formiranju Redakcije na manjinskim jezicima koja bi pored programa na jezicima drugih manjiskih nacionalnih zajednica emitovala i program na bosanskom jeziku.

Usljed nepoštovanja zakonskih odredbi koje definišu obaveze državnih organa kada je u pitanju informisanje manjina na maternjem jeziku, Bošnja ko nacionalno vije e se obratilo zahtjevom broj 32-02/2011 od 1 .02.2011. godine inistarstvu kulture radi formiranja redakcije na bosanskom jeziku. U svom odgovoru broj 345-00-5/2011-01 od 04.03.2011.godine inistarstvo kulture se proglašava nenadlježnim za postupanje po zahtjevu BNV-a.

Po istom osnovu i sa istim zahtjevom Bošnja ko nacionalni vije e obratilo se i direktoru R S-a leksandru ijani u, Predsjedniku Upravnog odbora R S-a Nikši Stip evi u i Predsjedniku Savjeta RR episkopu jegarskom Porfiriju. Do danas Bošnja ko nacionalno vije e nije dobilo nikakav odgovor na upu ene zahtjeve.

Savjet RR je na sjednici održanoj 1 .04.2011.godine imenovao nove lanove Upravnog odbora Radiodifuzne ustanove Srbije Radio televizije Srbije.

Novoizabrani lanovi Upravnog odbora R S-a na konstitutivnoj sjednici za predsjednika Upravnog odbora izabrali su dr Slobodana arkovi a.

Nakon izbora dr Slobodana arkovi a za novog Predsjednika Upravnog odbora R S-a, Bošnja ko nacionalno vije e uputilo je 24.05.2011. godine ponovni zahtjev Upravnom odboru za formiranje redakcije na bosanskom i drugim manjinskim jezicima pri R S-u, do dana podnošenja ovog podneska R S niti njeni organi nisu odgovorili ni na ovaj zahtjev.

RI- ahtjev ministru kulture br. 2 02 2011, od 1 .02.2011. godine sa odgovorom- Inicijativa za ormiranje redakcije za programe na jezicima nacionalnih manjina u Republici Srbiji- ahtjev direktoru R S a, broj 2 02 2011 od 1 . 02. 2011. godine

370


- ahtjev pravnom odboru R S a broj 1 02 2011- ahtjev za redsjedniku Savjeta RR za podršku za ormiranje redakcije na manjinskim jezicima broj 0 02 2011. - ahtjev pravnom odboru R S a broj 1 02 2011 od 24.0 .2011. godine.

Propuštanjem preduzimanja konkretnih zakonom obavezuju ih radnji od strane Radio-televizije Srbije i njenih organa pripadnici bošnja ke nacionalne manjine dovedeni su u neravnopravan položaj uskra ivanjem Ustavom i zakonom garantovanih prava na javno obavještavanje na maternjem jeziku kako je to propisano lanom 1 . akona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ( Službeni

glasnik SR , broj 11/02). ime je, od strane Radiodifuzne ustanove Radio elevizije Srbije, kršenjem i

nesprovo enjem Ustava i zakona i Statuta R S-a, a suprotno lanu 6. Ustava Republike Srbije ( Službeni glasnik RS , broj 9 /2006), lanu 3. akona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ( Službeni list SR , broj 11/2002 ) i lanu 24.

akona o zabrani diskriminacije ( Službeni glasnik RS , broj 22/2009), u injen akt teškog oblika diskriminacije bliže opisan u lanu 1 . stav 1. ta ka 2. akona o zabrani diskriminacije Službeni glasnik RS , broj 22 2009 , a od strane generalnog direktora R S a leksandra ijani a i akt teškog oblika diskriminacije bliže opisan u lanu 1 . stav 1. ta ka 1. bliže opisan akona o zabrani diskriminacije Službeni glasnik RS , broj 22 2009 .

S toga predlažem da nakon sprovedenog postupka po ovoj Pritužbi i utvr ivanja injeni nog stanja, u skladu sa Vašim zakonskim ovlaš enjima, koja su propisana akonom o zabrani diskriminacije ( Službeni glasnik RS, , broj 22/09) i Poslovnikom o radu Povjerenika za zaštitu ravnopravnosti del.br.5 4/2011 od 16.05.2011.godine, reagujete i preduzmete zakonom predvi ene mjere kako bi se otklonilo diskriminatorsko postupanje ime bi se obezbijedilo nastavljanje i omogu avanje ostvarivanja Ustavom i zakonom garantovanih prava pripadnicima bošnja ke nacionalne manjine u Republici Srbiji.

S poštovanjem,



Pritužbe kod Povjerenice za zaštitu

ravnopravnosti i Zaštitnika građana

VI

373

ZAUSTAVLJENI PROCES

374


375

R.br. 0 02 2011

RE B I SRBI E R E N I

I R N R N S I DR NE EN E R I


RED E Odgovor na dopis broj 169/2011 od 12.0 .2011.godine.

Poštovana g- o Petruši ,

Prije svega želim da Vam se izvinim što usled objektivnih razloga (mjesec Ramazan, vjerski praznik Bajram) i manjka zapošljenih, nisam bio u mogu nosti da Vam u nazna enom roku od 15 dana od prijema Vašeg dopisa broj 169/2011- 3 od 12.0 .2011. godine dostavim tražena dokumenta u postupku koji je pokrenut kod Vaše Službe, protiv premijera irka vetkovi a, molim Vas da uvažite razloge zbog kojih su rokovi propušteni i postupanje u ovoj pravnoj stvari vratite u pre ašnje stanje i time uzmete u razmatranje ovaj podnesak a koji je od zna aja za odlu ivanje u ovom predmetu.

Vašim dopisom broj 169/2011 od 12.0 .2011. godine, zatražili ste od Bošnja kog nacionalnog vije a da dopuni pritužbu podnijetu protiv irka vetkovi a, predsjednika Vlade Republike Srbije i predsjednika Savjeta Republike Srbije za nacionalne manjine, da se dostave dokazi koji potkrepljuju navode iz pritužbe kao i da se preciznije odredi kada i na koji na in je irko vetkovi diskriminatorno postupao u odnosu na Bošnja ko nacionalno vije e.

Pritužba podnijeta protiv irka vetkovi a zbog diskriminatorskog postupanja ne odnosi se na njegov odnos prema Bošnja kom nacionalnom vije u ve prema pripadnicima bošnja ke nacionalne manjine u Republici Srbiji.

Nadležnosti Vlade, propisane lanom 123. Ustava Republike Srbije ( Službeni glasnik RS , broj 9 /06) su:

lada:1. utvr uje i vodi politiku, 2. i vr ava a one i druge o e a e arodne s u ine,3. donosi uredbe i druge op te akte radi izvr enja zakona,

ZAUSTAVLJENI PROCES

376

4. predlaže Narodnoj skup tini zakone i druge op te akte i daje o njima mi ljenje kad i podnese drugi predlaga ,5. us erava i us la uje rad organa dr avne u rave i vr i nad or nad nji ovi rado6. vr i i druge poslove odre ene stavom i zakonom.

lanom 125. Ustava Republike Srbije ( Službeni glasnik RS , broj 9 /06) propisano je da: ladu ine predsednik lade, jedan ili vi e potpredsednika i ministri.

redsedni Vlade vodi i us erava rad Vlade, stara se o ujedna enom politi kom delovanju lade, uskla uje rad lanova lade i predstavlja ladu.

inis ri su a svoj rad i s anje u oblas delo ruga inis ars va odgovorni redsedni u Vlade, ladi i Narodnoj skup tini .

ako e, lanom . stav 1. akona o ladi ( Službeni glasnik RS broj 55/2005 i 1/2005-ispravka i 101/0 ), propisano je da Vlada nadzire rad organa državne uprave,

usmjerava organe državne uprave u sprovo enju politike i izvršavanju zakona i drugih opštih akata i uskla uje njihov rad.

lanom 12. akona o ladi ( Službeni glasnik RS broj 55/2005 i 1/2005-ispravka i 101/0 ), izme u ostalog propisano je da Predsjednik Vlade vodi i usmjerava Vladu, stara se o jedinstvu politi kog djelovanja Vlade, uskla uje rad lanova Vlade, predstavlja Vladu i saziva njene sjednice, kao i da Predsjendik Vlade može ostalim lanovima Vlade davati obavezna uputstva i posebna zaduženja, shodno programu i

politici Vlade.

Iz citiranih odredbi Ustava i zakona kojima su definisani ovlaš enja Vlade i predsjednika Vlade, proizilazi jasno utvr ena dužnost i obaveza, Vlade Republike Srbije i njenog predsjednika irka vetkovi a da preduzme konkretne mjere u cilju sprovo enjaUstava i zakona Republike Srbije, na šta mu je Bošnja ko nacionalno vije e ukazivalo u više navrata i to:

- Izvještajem o stanju ostvarivanja prava, kao i mjere za unapre enje pune i djelotvorne ravnopravnosti sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji, br. 0202 2009 od 0 .12.2009.godine

- ismom redsjedniku lade Republike Srbije, br. 0 02 2010 od 04. 01. 2010. godine

- Dopisom redsjedniku lade i Savjeta Republike Srbije za nacionalne manjine br. 20 02 2010 od 2 .01.2010. godine

- ahtjevom za urgenciju i prijem delegacije BN a upu en redsjedniku lade Republike Srbije i redsjedniku Savjeta Republike Srbije za

nacionalne manjine irku vetkovi u, br. 29 02 2010 od 01. 02. 2010. godine

- ahtjevom redsjedniku lade Republike Srbije i Savjeta Republike Srbije dr. irku vetkovi u za stavljanje van snage redbe lade Republike Srbije o upravnim okruzima, br. 02 2010 od 1 . 0 . 2010.godine.


377

- ismom redsjedniku lade Republike Srbije i redsjedniku Savjeta Republike Srbije za nacionalne manjine irku vetkovi u, br. 02 02 2011 od 1 .01.2011.godine

- oslani kim pitanjem od 2 .02.2011.godine transkript poslani kog pitanja Narodnog poslanika i predsjednika Izvršnog odbora ije a od 0 . maja 2011.godine u prilogu ovog dokumenta

Navedeni dopisi i zahtjevi predsjedniku Vlade, koje Vam dostavljam u prilogu, usmjereni su na sprovo enje i poštovanje Ustava i zakona Republike Srbije koji pripadnicima bošnja ke nacionalne zajednice u Republici Srbiji garantuju zaštitu i unaprje enje individualnih i kolektivnih prava u oblastima službene upotrebe jezika i pisma, obrazovanja, kulture i informisanja na maternjem jeziku.

Odgovornost irka vetkovi a, predsjednika Vlade Republike Srbije ogleda se u tome što i pored Ustavom i zakonom raspoloživih mehanizama nije preduzeo niti jednu radnju kojom bi pripadnicima bošnja ke nacionalne manjine omogu io koriš enjezajem enih prava.

Iako je od strane Bošnja kog nacionalnog vije a u više navrata upoznat o diskriminatorskom odnosu odre enih državnih organa prema Bošnjacima u Republici Srbiji i njihovom nesprovo enju Ustava i zakona, predsjednik Vlade irko vetkovinije preduzeo nijednu radnju, u skladu sa svojim zakonskim ovlaš enjima, kojom bi obavezao nadlježne ministre i ministarstva da pripadnicima bošnja ke nacionalne manjine omogu e ravnopravnost u koriš enju prava koja im pripadaju u skladu sa Ustavom i zakonom.

Uredbom o Savjetu Republike Srbije za nacionalne manjine ( Službeni glasnik RS , br. 50/09), koju je donijela Vlada Rebulike Srbije, propisano je da Savjet izme uostalog prati i razmatra stanje ostvarivanja prava nacionalnih manjina u Republici Srbiji kao i da predlaže mjere za unapre enje pune i djelotvorne ravnopravnosti pripadnika nacionalnih manjina i da razmatra mjere koje u te svrhe predlože drugi organi i tijela. Predsjednik Vlade je ujedno i predsjednik Savjeta a lanovi Savjeta, izme u ostalih, su ministar za državnu upravu i lokalnu samoupravu, ministar kulture, ministar prosvjete, ministar za omladinu i sport, ministar vjera, ministar pravde i ministar unutrašnjih poslova.

Dakle, obrazovan je Savjet kome je dužnost da izme u ostalog prati i razmatra ostvarivanje prava nacionalnih manjina, Savjetom, u funkciji predsjednika, rukovodi predsjednik Vlade vetkovi a kao predstavnici Vlade lanovi Savjeta su gore pobrojani ministri. e utim, ni predsjednik Savjeta kao ni lanovi istog, odnosno, ministri nepreduzimaju zakonom propisane radnje kako bi Bošnjacima u Republici Srbiji omogu ili ostvarivanje zajem enih prava.

Vrše i funkcije predsjednika Vlade i Savjeta za nacionalne manjine irko vetkovi je, iako upoznat o stanju ostvarivanja prava pripadnika bošnja ke nacionalne

manjine i ne injenu nadlježnih državnih organa u pogledu sprovo enja Ustava i zakona a

ZAUSTAVLJENI PROCES

378


kojima je neposredni rukovodilac, propuštanjem postupanja po zahtjevima Bošnja kog nacionalnog vije a, onemogu io Bošnjake u Republici Srbiji da koriste svoja Ustavom i zakonom garantovana prava, kako je to podrobnije obrazloženo u ranije podnijetoj pritužbi.

S poštovanjem,



379

ZAUSTAVLJENI PROCES

380


381

ZAUSTAVLJENI PROCES

382


383

R.br. 0 02 2011




RED E Odgovor na dopis broj: 1 3/2011- 3 od 12.0 .2011. godine


Prije svega želim da Vam se izvinim što usled objektivnih razloga (mjesec Ramazan, vjerski praznik Bajram) i manjka zapošljenih, nisam bio u mogu nosti da Vam u nazna enom roku od 15 dana od prijema Vašeg dopisa broj 1 3/2011- 3 od 12.0 .2011. godine dostavim tražena dokumenta u postupku koji je pokrenut kod Vaše službe protiv R S-a, molim Vas da uvažite razloge zbog kojih su rokovi propušteni i postupanje u ovoj pravnoj stvari vratite u pre ašnje stanje i time uzmete u razmatranje ovaj podnesak a koji je od zna aja za odlu ivanje u ovom predmetu.

Vašim dopisom broj: 1 3/2011- 3 od 12.0 .2011. godine, zatražili ste od Bošnja kog nacionalog vije a, kao podnosioca pritužbe protiv R S-a, da Vam dostavi

aklju ak programskog odbora R S-a sa sjednice od 22.09.2010. godine o formiranju redakcije na manjinskim jezicima, kao i sve druge dokaze kojima Vije e raspolaže a koji su od zna aja za pravilno i potpuno utvr ivanje injeni nog stanja i od zna aja su za odlu ivanje u ovom predmetu.

Shodno Vašem zahtjevu molim Vas da navedeni aklju ak pribavite službenim putem, jer i pored nekoliko zahtjeva upu enih R S-u, da nam isti dostavi kako bi Vam bio proslije en, odgovor nismo dobili.

U prilogu ovog dopisa dostavljam Vam: - Dopis br. 0 02 2011 ponovo upu en rogramskom odboru R S a- V V

G V .

ako e Vas još jednom podsje am na odredbe lana 1 . stav 2. akona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ( Službeni list SR , broj 11/02) u kom se kaže:

r ava e u rogra i a radija i ele ivije javnog servisa obe bedi i in or a ivne ul urne i obra ovne sadr aje na je i u na ionalne anjine, a može da osniva i

ZAUSTAVLJENI PROCES

384

posebne radio i televizijske stani e koje bi emitovale programe na jezi ima na ionalni manjina .

lanom 22. stav 1. ta ka . akona o nacionalnim savjetima nacionalnih manjina ( Službeni glasnik RS , broj 2/09), izme u ostalog propisano je da nacionalno vije e/nacionalni savet daje i ljenje i redloge ave u e ubli e radiodi u ne agen ije u ve i sa in ro isanje na je i u na ionalne anjine .

lanom 2. stav 1 i 2. akona o radiodi uziji ( Službeni glasnik RS , br. 42/2002, 9 /2004, 6/2005, 9/2005 - dr. zakon, 62/2006, 5/2006 i 6/2006 - ispr.), propisano je

miter je obavezan da proizvodi i emituje program na srpskom jeziku, ili da obezbedi da programi koji su proizvedeni na stranim jezi ima budu emitovani prevedeni na srpski jezik.

baveza iz stava 1. ovog lana ne odnosi se na emitere koji proizvode i emituju program namenjen na ionalnim manjinama kao i na delove rogra a us anova javnog radiodi u nog servisa oji a se adovoljavaju o rebe na ionalni anjina u in or isanju na so s veno je i u.

lanom . stav 3. akona o radiodi uziji ( Službeni glasnik RS , br. 42/2002, 9 /2004, 6/2005, 9/2005 - dr. zakon, 62/2006, 5/2006 i 6/2006 - ispr.), propisano je

rogra i a oji se roi vode i e i uju u o viru javnog radiodi u nog servisa ora da se obe bedi ra novrsnos i i balansiranos me usobna uskla enost ili usagla enost sadržaja kojima se podržavaju demokratske vrednosti savremenog dru tva, a naro i o

o ovanje ljuds i rava i ul urnog na ionalnog e ni og i oli i og lurali a ideja i i ljenja.

lanom . stav 1. ta ka 2, 3i 4, akona o radiodi uziji ( Službeni glasnik RS , br. 42/2002, 9 /2004, 6/2005, 9/2005 - dr. zakon, 62/2006, 5/2006 i 6/2006 - ispr.), propisano je da u cilju ostvarivanja opšteg interesa u oblasti javnog radiodifuznog servisa, utvr enog ovim zakonom, pored opštih obaveza emitera u odnosu na programske sadržaje iz lana 6 . ovog zakona, nosioci javnog radiodifuznog servisa dužni su da:

proizvode i emituju programe namenjene svim segmentima dru tva, bez diskrimina ije, vode i pri tom ra una naro ito o spe ifi nim dru tvenim grupama kao to su de a i omladina, manjinske i etni ke grupe, endikepirani, so ijalno i zdravstveno ugro eni, gluvonemi sa obavezom paralelnog emitovanja ispisanog teksta opisa zvu nog segmenta radnje i dijaloga , i dr.; uvažavaju jezi ke i govorne standarde, kako ve inskog stanovni tva, tako, u odgovaraju oj srazmeri, i na ionalni manjina, odnosno etni ki grupa, na podru ju na kome se program emituje; obezbede zadovoljavanje potreba gra ana za programskim sadržajima koji izražavaju kulturni identitet, kako naroda, tako i na ionalni manjina, odnosno etni ki grupa, kroz mogu nost da odre ene programe ili programske eline, na podru jima na kojima žive i rade, prate i na svom maternjem jeziku i pismu.

Identi na obaveza javnog radiodifuznog servisa R S-a propisana je i lanom 3. Statuta Radiodifuzne ustanove Radio elevizije Srbije.


385


Iz naprijed navedenog jasno proizilazi akonom utvr ena obaveza R S-a da proizvodi i emituje programe namijenjene pripadnicima nacionalnih manjina na njihovom maternjem jeziku.

aklju ak programskog odbora, koji prilikom podnošenja pritužbe nismo dostavili iz razloga jer isti ne posjedujemo a koji se nalazi kod R S-a, jeste obaveza Radio televizije Srbije, proistekla iz Ustava Republike Srbije, gore navedenih zakona i Statuta Radiodifuzne ustanove Radio televizije Srbije, da pripadnicima bošnja ke nacionalne manjine obezbijedi i omogu i informisanje na maternjem bosanskom jeziku.

R S i njen generalni direktor i pored više zahtjeva Bošnja kog nacionalnog vije aonemogu avaju pripadnike bošnja ke nacionalne manjine u koriš enju Ustavom i zakonom zajem enih prava.

S poštovanjem,


ZAUSTAVLJENI PROCES

386


R.Br 1 02 2011




1 11 24 0 20 1 11 24 64 64 1 11 24 1 4

RED E Dostava zaklju ka Programskog odbora R S-a


ako smo Vas u ranijem dopisu od 12.09.2011. godine obavijestili da ne posjedujemo zaklju ak programog odbora jer nam isti i pored nekoliko zahtjeva upu enih R S-u nije dostavljen a na koji se pozivamo u pritužbi a koja je pokrenuta pred Vašom službom protiv Radio-telezvije Srbije.

Ovim putem Vas obavještavam da smo danas, dakle, 14.09.2011.godine dobili traženi zaklju ak te Vam isti dostavljamo putem faksa, e-maila i putem pošte.

Nadamo se da e dostavljanje ovog dokumenta biti od zna aja za pravilno i potpuno utvr ivanje injeni nog stanja i odlu ivanje u ovom predmetu.

S poštovanjem,

U Novom Pazaru Pravni savjetnik Vije a14.09.2011.godine hmedin krijelj, dipl. pravnik


387

ZAUSTAVLJENI PROCES

388


389

ZAUSTAVLJENI PROCES

390


391

ZAUSTAVLJENI PROCES

392


393

ZAUSTAVLJENI PROCES

394


395

ZAUSTAVLJENI PROCES

396


397

ZAUSTAVLJENI PROCES

398


399

ZAUSTAVLJENI PROCES

400


401

ZAUSTAVLJENI PROCES

402


403

ZAUSTAVLJENI PROCES

404


405

ZAUSTAVLJENI PROCES

406


407

408


R.br. 12 02 2011 RE B I SRBI

I NI R N S N I

Deligradska br. 16 11000 B e o g r a d

RED E Dopuna pritužbe

Poštovani g-dine ankovi ,

Bošnja ko nacionalno vije e je 04.05.2011. godine kod Vaše službe pokrenulo postupak protiv odre enih državnih organa kao i ustanova sa javnim ovlaš enjima zbog zaustavljanja i onemogu avanja koriš enja Ustavom i zakonom garantovanih prava pripadnicima bošnja ke nacionalne manjie u Republici Srbiji. Pritužba je, izme u ostalog, podnijeta i protiv Radiodifuzne ustanove Radio

elevizije Srbija U cilju pravilnog i potpunog utvr ivanja injeni nog stanja po pritužbi podnijetoj protiv R S-a u prilogu ovog dopisa dostavljam Vam:

- Sporazum o saradnji na proizvodnji i emitovanju programa koji se odnosi na nacionalne manjine koje žive u Srbiji

Dopis br. 0 02 2011 od 2 .0 .2011 primljen 24.0 .2011.

U nadi da e priloženi dokument biti od zna aja za odlu ivanje u ovom predmetu, srda no Vas pozdravljam.

Napomena po dogovoru, dostavljamo Vam i odel obrazovanja za sandža ke Bošnjake u Republici Srbiji Nastavni programi za bosanski jezik i grupu nacionalnih predmeta .

S poštovanjem,


Prijedlog smjernica za rad Nacionalnog

savjeta bošnjačke nacionalne manjine

VII

411


SAOPŠTENJE ZA JAVNOST

Bošnja ka nacionalna zajednica u Srbiji za rješavanje problema u oblasti kulture traba da izradi strategiju za unapre enje svog identiteta, da izvrši identifikaciju svojih institucija i manifestacija, utvrdi u kojim oblastima je potrebno uklju ivanje stru nog kadra i da se formira

avod za kulturnu baštinu, navodi se u Prijedlogu smernica za rad Nacionalnog savjeta bošnja ke nacionalne manjine, koji je uradila isija OEBS u Srbiji.

ako se isti e u dokumentu, problemi u obrazovanju treba da se rješavaju sistematskim stvaranjem uslova za izradu standarda, kriterijuma i akreditaciju nastavnog kadra na bosanskom jeziku, da se nastavi izrada udžbenika na tom jeziku, da se bosanski jezik sa elementima nacionalne kulture uvede u redovnu nastavu, da se izrade modeli obrazovanja i nastavnih programa na bosanskom jeziku i da se pokrenu procesi za dobijanje akreditacija fakulteta u Sandžaku i nostrifikacija diploma iz regiona.

I za rješavanje problema u informisanju na bosanskom jeziku potrebna je medijska strategija u saradnji sa lokalnim medijima, da se utvrde teme i sadržaji važni za o uvanje i razvoj bošnja ke nacionalne manjine, da se obezbijedi transparentnost u dobijanju finansijskih sredstava za finansiranje programa u lokalnim medijima i da se unaprje uje znanje novinara u lokalnim medijima.

a službenu upotrebu bosanskog jezika i pisma treba da se definiše strategija radi unaprje ivanja službene upotrebe bosanskog jezika, da Nacionalni savjet Bošnjaka uradi plan za službenu upotrebu jezika i da se pokrene dijalog sa nadlježnim institucijama o rješavanju nedoumica nastalih u vezi sa razli itim imenovanjem jezika (bosanski ili bošnja ki) u razli itim dokumentima i kontekstima. Sve ove aktivnosti treba da prati kontinuirana medijska kampanja i da njihova realizacija bude u zakonskim okvirima.

Dokument je rezultat etiri panel diskusije koje su u aprilu i maju, u organizaciji isije OEBS u Srbiji, održane u Novom Pazaru sa aktuelnim akterima bošnja kog naroda. Preporuke su namenjene Nacionalnom savjetu Bošnjaka (Bošnja kom nacionalnom vije u), iji je cilj unaprje enje položaja bošnja ke nacionalne manjine. Novi razgovori o ovim prijedlozima planirani su za septembar 2011.

U Novom Pazaru, šef lavnog ureda Vije a1 .0 .2011.godine lma usi , dipl.pravnik

ZAUSTAVLJENI PROCES

412

PR O SM RN C Z R N C ON NO S V BO N N C ON N M N N


413

2

S A D R A JOdeljak 1 KONTEKST

Odeljak 2 KULTURA 2.1 Pravni okvir

2.2 Zakonske nadležnosti Nacionalnog saveta 2.3 dentifikovani problemi u oblasti kulture 2. . Predlog aktivnosti za rešavanje problema

Odeljak 3 OBRAZOVANJE 3.1 Pravni okvir

3.2 Zakonske nadležnosti Nacionalnog saveta 3.3 dentifikovani problemi u oblasti obrazovanja 3. . Predlog aktivnosti za rešavanje problema

Odeljak INFORMISANJE .1 Pravni okvir

.2 Zakonske nadležnosti Nacionalnog saveta .3 dentifikovani problemi u oblasti informisanja . . Predlog aktivnosti za rešavanje problema

Odeljak SLU BENA UPOTREBA JEZIKA I PISMA 5.1 Pravni okvir

5.2 Zakonske nadležnosti Nacionalnog saveta 5.3 dentifikovani problemi u oblasti službene upotrebe jezika i pisma 5. . Predlog aktivnosti za rešavanje problema

Odeljak 6 STRATEŠKE SMERNICE I SPECIFI NI CILJEVI 6.1 Oblast obrazovanja

6.2 Oblast informisanja 6.3 Oblast kulture 6. . Oblast službene upotrebe jezika i pisma

ZAUSTAVLJENI PROCES

414

3

U V O D

Predlog smernica za rad Saveta bošnja ke nacionalne manjine je nastao, kao rezultat rada OSC tima i sadrži sistematizovane informacije dobijene od strane klju nih loklanih aktera bošnja ke nacionalne manjiine iskazane kroz panel diskusije koje su organizovane u Novom Pazaru u periodu april maja 2011 godine.

Sagledavaju i i uvažavaju i važnost sprovo enja državnih strategija u obezbe ivanju prava nacionalnih manjina, projektni tim, podržan od strane Misije O BS u Srbiji i mbasade Velike Britanije u Beogradu, ovim dokumentom želi da pruži podršku ne samo nacionalnom savetu i bošnja koj nacionalnoj manjini vei resornom Ministarstvu, kako bi dalje mere podrške Nacionalnom savetu bile adekvatne i u skaldu sa iskazanim potrebama..

okument je namenjen Nacionalnom savetu bošnja ke nacionalne manjine ali i svim drugim relavantnim akterima organizacijama, institucijama i pojedincima, koji e imati odredjene uloge u primeni smernica, odnosno realizaciji aktivnosti koje imaju za cilj unapre enje položaja bošnja ke nacionalne manjine.


415

4

ODELJAK 1 KONTEKST

Bošnjaci su nacionalna zajednica koja naseljava centralnu Srbiju, naro ito region Sandžak. Nemali broj Bošnjaka živi u Vojvodini, Beogradu i u vecini opština u Srbiji. Prema podacima popisa stanovništva iz 2002. godine, u Srbiji živi 136.087 Bošnjaka, a ve ina od tog broja živi u opštinama Novi Pazar, Sjenica, Tutin, Prijepolje, Priboj i Nova Varoš. Podru je u kojem su u najve em procentu skoncetrisani sandža ki Bošnjaci, u svim državnim zajednicama spadalo je u najnerazvijenija podru ja, što je dodatno poja ano trenutnom ekonomskom krizom.

Ratifikovanjem Evopske povelje o regionalnim i manjinskim jezima u parlamentu Državne zajednice, 21. decembra 2005. godine, bosanski jezik je verifikovan kao jedan od 10 manjinskih jezika u Srbiji. Maternji jezik sandža kih Bošnjaka, bosanski jezik i pismo u službenoj su upotrebi u opštinama Novi Pazar, Tutin, Sjenica i Prijepolje. Pri Mešihatu islamske zajednice u Novom Pazaru radi predškolska ustanova na bosanskom jeziku kojom je obuhva eno 140 dece. Obrazovno- vaspitni rad organizovan je u 6 grupa. U Sjenici postoji jedna predškolska ustanova koju poha a 350 dece u tri smene. U opštini Tutin postoji jedna predškolska ustanova na dve lokacije koju poha a oko 680 dece u 45 grupa, a situacija sa jezikom je identi na kao i u Sjenici. U Republici Srbiji se ni u jednoj školi ne izvodi celokupna nastava na bosanskom jeziku. Izu avanje predmeta Bosanski jezik sa elementima nacionalne kulture uveden je u školama opština Novi Pazar, Sjenica, Tutin i Prijepolje. U Novom Pazaru radi srednja verska škola islamske veroispovesti, Medresa „Gazi Isa-beg“. Kompletna nastava se odvija na bosanskom jeziku. Bosanski jezik izu ava se u okviru dve visokoškolske ustanove u Novom Pazaru. Na Državnom univerzitetu, Departman za filozofsko-filološke nauke, u okviru Odeljenja za srpski jezik i književnost, postoji mogu nost izu avanja bosanskog jezika kao izbornog predmeta. Na Univerzitetu u Novom Pazaru, na smeru nastavnik srpskog/bosanskog jezika, mogu e je prou avanje bosanskog jezika kao izbornog predmeta. Kada su pitanju mediji koji koriste bošnja ki jezik mogu se izdvojiti:

Višejezi no emitovanje programa / javna preduze a - Regionalna TV Novi Pazar, Novi Pazar,

Emitovanje samo na bosanskom jeziku / javna preduze a emiteri - TV Tutin, Tutin

Višejezi no emitovanje programa / ostali emiteri, TV Forum, PrijepoljeKada su pitanju novine, Ministarstvo kulture podržava štamanje nedeljnika –

Sandžak novine.1

1 VROPS POV O R ON N M M Nj NS M Z C M , rugi periodi ni izveštaj dostavljen eneralnom sekretaru Saveta vropeu skladu sa lanom 15 Povelje,. M N N PR 2010 , Odeljak 5 Prilozi .1. Prilog Nacionalnog saveta bo nja ke nacionalne manjine, Beograd, septembar 2010

ZAUSTAVLJENI PROCES

416

5

ODELJAK 2. KULTURA

2.1. Pravni okvir Prema lanu Ustava Republike Srbije pripadnici nacionalnih manjina

imaju pravo da izraze, o uvaju, neguju, razvijanje i javno izražavanje nacionalne, etni ke, kulturne i religijske specifi nosti.

Okvirne konvencije obavezuju države u lanu 5.1 do unapre uju uslove potrebne za pripadnike nacionalnih manjina da održe i razvijaju svoju kulturu, kao i o uvanje neophodnih elemenata njihovog identiteta, odnosno veroispovesti, jezika, tradicije i kulturnog nasle a. Povelja reguliše pitanje kulture u lanu 12.

ulturne aktivnosti uklju uju zaštitu kulturnih dobara, razvoj kulturnih delatnosti i objekte od zna aja za razvoj kulture posebno biblioteke, videoteke, kulturne centre, muzeje, arhive, akademije, pozorišta i bioskope, kao i književno stvaralašto i filmska produkcija, kolokvijalni oblici kulturnog izražavanja, festivali i kulturna industrija, uklju uju i izme uostalog koriš enje novih tehnologija.

2.2. Zakonske nadležnosti Nacionalnog saveta

Zakon o savetima manjina reguliše u lanovima 16 1 nadležnosti saveta nacionalnih manjina u oblasti kulture. lan 16 daje savetima nacionalnih manjina osniva ka prava u vezi sa osnivanjem kulturnih institucija. lan 1 predvi a instrumente u eš a saveta nacionalnih manjina u upravljanju ustanovama kulture.

lan 1 obuhvata 12 razli itih nadležnosti saveta nacionalnih manjina koje se odnose na institucije, manifestacije, i predmete od posebnog interesa za nacionalne manjine lan 1 .1, 1 .3, 1 . , kulturne strategije nacionalnih manjina lan 1 .2 , zaštitu i obnovu kulturne robe lan 1 .5 , prostorne i urbanisti ke planove lan 1 ,6 i 1 , , kretanje i zaštita pokretnih i nepokretnih kulturnih dobara lan 1 . , biblioteke lan 1 . , distribuciju javnih budžetskih sredstava institucijama, manifestacijama i udruženjima kulture lan 1 .10 , lanove u Nacionalnom savetu za kulturu lan 1 .11 i 1 .12 .

Nacionalni savet razvija strategiju razvoja kulture nacionalne manjine, bavi se pitanjima ustanova i manifestacija u oblasti kulture, utvrdjivanjem i zaštitom kulturnih dobara, biblioteka, ima mogu nost da uti e na raspodelu sredstava iz budžeta usmerenih na ovu oblast i u estvuje u radu Nacionalnog saveta za kulturu.

Preciznije, Nacionalni savet


417

6

o utvr uje strategiju razvoja kulture nacionalne manjine

o utvr uje koje su ustanove i manifestacije u oblasti kulture od posebnog zna aja za o uvanje, unapre enje i razvoj posebnosti i nacionalnog identiteta odre ene nacionalne manjine

o daje predlog za raspodelu sredstava koja se dodeljuju putem javnog konkursa iz budžeta Republike ili jedinice lokalne samouprave ustanovama, manifestacijama i udruženjima nacionalne manjine u oblasti kulture

o utvr uje koja su pokretna i nepokretna kulturna dobra od posebnog zna aja za nacionalnu manjinu pokre e postupak pred nadležnim organom ili ustanovom za utvr ivanje statusa zakonom zašti enih pokretnih i nepokretnih kulturnih dobara od zna aja za nacionalnu manjinu predlaže preduzimanje mera zaštite, sanacije i rekonstrukcije kulturnih dobara iz stava 1. ta ka ovog lana daje mišljenja i predloge u postupku izrade prostornih i urbanisti kihplanova u jedinici lokalne samouprave u kojoj se nalaze kulturna dobra iz stava 1. ta ka 3 ovog lana predlaže obustavljanje izvršenja prostornih i urbanisti kih planova ako smatra da se time ugrožavaju kulturna dobra iz stava 1. ta ka 3 ovog lana daje prethodno mišljenje nadležnom organu u postupku izdavanja dozvole za premeštanje nepokretnog kulturnog dobra iz stava 1. ta ka 3 ovog lana na novu lokaciju

o daje mišljenje u postupku osnivanja ili ukidanja biblioteka ili organizacionih jedinica biblioteka koji imaju fond knjiga na jeziku nacionalne manjine

o predlaže najmanje jednog kandidata za zajedni ku listu kandidata za izbor Nacionalnog saveta za kulturu odre uje svog predstavnika u Nacionalnom savetu za kulturu koji, bez prava odlu ivanja, u estvuje u njegovom radu kada se razmatraju pitanja od zna aja za kulturu nacionalne manjine odlu uje o drugim pitanjima koja su mu poverena zakonom ili jedinice lokalne samouprave.

2.3. Identifikovani problemi u oblasti kulture Nedostatak strategije razvoja nacionalne kulturne politike bošnja ke

zajednice Nedostatak kulturnih institucija bošnja ke nacionalne manjine u Sandžaku Neravnomerna nacionalna zastupljenost u postoje im institucijama kulture Nedostatak adekvatno kvalifikovanog kadra

ZAUSTAVLJENI PROCES

418

Potreba za formiranjem Zavoda za kulturu bošnja ke nacionalne manjine oši ekonomski preduslovi za negovanje kulture Nedostatak kulturno inkluzivne politike Neinformisanost gra ana o nadležnostima Nacionalnog saveta u oblasti

kulture.

2. . Aktivnosti za re avanje problema zrada strategije unapre enja i promocije kulturnog identiteta bošnja ke

nacionalne manjine lan 1 .2 Zakona o savetima nacionalnih manjina . U skladu sa strategijom, izvršiti identifikaciju potreba institucija i manifestacija

koje su od posebnog interesa za zaštitu nacionalnog identiteta nacionalne manjine lan 1 .1 Zakona o savetima nacionalnih manjina .

zraditi analizu rada ve postoje ih institucija kulture i utvrditi u kojim oblastima je neophodno uklju enje stru nog kadra bošnja ke nacionalne manjine

Formiranje Zavoda za kulturu bošnja ke nacionalne manjine, kako bi se obezbedilo stru no i profesionalno koordinisanje, promovisanje i unapre enje kulturnog nasle a bošnja ke nacionalne manjine

ontinuirana i sistemska medijska kampanja za promociju kulturnog nasle abošnja ke nacionalne manjine


419

ODELJAK 3. OBRAZOVANJE

3.1 Pravni okvir

Prema Ustavu Srbije svako ima pravo na obrazovanje lan 1.1 . Pored opšteg pristupa obrazovnom sistemu Srbije, pripadnici nacionalnih manjina imaju pravo na obrazovanje na svom jeziku u državnim i pokrajinskim institucijama i pravo na osnivanje privatnih obrazovnih institucija lan .1 . Me unarodne obaveze Srbije u pogledu obrazovanja manjina proisti u iz Okvirne konvencije lan 12 1 i Povelje lan . Okvirna konvencija reguliše pravo na obrazovanje na jeziku manjina u lanu 1 . Ona garantuje pripadnicima nacionalnih manjina pravo da u e sopstveni jezik..

Zakon o nacionalnim manjinama reguliše pitanje obrazovanja u lanovima 1315. Zakon garantuje pravo pripadnicima nacionalnih manjina na obrazovanje na jeziku manjina u ustanovi predškolskog, osnovnog školskog i srednjeg obrazovanja lan 13.1 . Obrazovanje na jeziku manjine ne isklju uje obavezu da nau e srpski jezik lan 13. .

Zakon o obrazovanju reguliše razli ita pitanja o obrazovanju manjina. Prema lanu .1 ta ka 1 jedan od ciljeva obrazovanja, izme u ostalog, je razvoj

li nog i nacionalnog identiteta, razvoj ose aja pripadnosti Srbiji, poštovanje i negovanje srpskog jezika i sopstvenog jezika, tradicije i kulture naroda Srbije, nacionalnih manjina i etni kih zajednica, razvoj multikulturalizma, poštovanje i o uvanje nacionalne i svetske kulturne baštine. Cilj je naveden u ta ki 15, izme u ostalog obuhvata razvoj i poštovanje nacionalne, kulturne, jezi ke i verske jednakosti, tolerancije i poštovanja razli itosti.

U skladu sa lanom 5 Zakona o osnovnom obrazovanju za pripadnike nacionalnih manjina nastava je tako e u ponudi na njihovom maternjem jeziku, ili dvojezi no, ako se najmanje 15 u enika prijavi za upis u prvi razred. Me utim, uz saglasnost ministra prosvete škola može da ponudi nastavu na manjinskom jeziku i ako je broj u enika manji od 15. ko se nastava nudi na manjinskom jeziku, predmet srpski jezik mora da bude obezbe en. ko je nastava data na srpskom jeziku, u enici pripadnici nacionalnih manjina u epredmet maternjeg jezika sa elementima nacionalne kulture. Zakonom je propisao neka organizaciona pitanja u lanu 25.5. i 25.6, kao i u lanu 26.2, i lanu 6 .2. ko je nastava data na manjinskom jeziku, škola vodi evidenciju

na oba jezika, srpskom i jezicima manjina lan 12 .2 . sto važi i za školski sertifikat lan 13 . . kvivalentne norme se mogu na i u Zakonu o srednješkolskom obrazovanju .

Prema lanu 0.2 Zakona o visokom obrazovanju visokoškolske ustanove mogu da organizuju ispitivanje ili da sprovedu studije ili otvore odeljenja studija na manjinskom jeziku u skladu sa njenim statutom. On tako e može da ponudi program na manjinskom jeziku, ako je za to ovlaš en lan 0.3 . Zakon predvi a da ako se nudi obrazovanje na jeziku manjine predstavnik

ZAUSTAVLJENI PROCES

420

9

nacionalne manjine može u estvovati u radu Nacionalnog saveta za visoko obrazovanje sa pravom glasa lan 10.3 . U visokoškolske ustanove koje su osnovane od strane države i u kojima je data nastava na manjinskom jeziku Savet nacionalnih manjina, daje mišljenje o kandidatima za Savet ustanove

lan 52.2 . sto važi i za izvršne organe ustanove lan 5 . . Registari i uverenja su dvojezi ni lan .3 i lan . .

3.2 - Zakonske nadležnosti Saveta nacionalnih manjina Zakon o nacionalnim savetima manjina reguliše nadležnosti saveta nacionalnih manjina u oblasti obrazovanja u lanovima 11 15. Oni imaju pravo na

osnivanje obrazovnih ustanova lan 11 . U onim obrazovnim ustanovama koje osniva država, pokrajina ili opština, a u kojima se koristi manjinski jezik ili su instrukcije date na manjinskom jeziku Savet nacionalnih manjina ima razli ite instrumente da u estvuje u školskom upravljanju . Savet nacionalnih manjina ima pravo da uti e na nastavni program i udžbenike preko razli itihinstrumenata iz lana 13 i lana 1 . lan 15 predvi a još 13 nadležnosti saveta nacionalnih manjina u vezi sa razli itim pitanjima.

Saveti nacionalnih manjina u estvuju u upravljanju obrazovnim institucijama koje realizuju nastavu na maternjem jeziku ili u kojima se manjinski jezik i kultura u e kao poseban predmet. Savet nacionalnih manjina daje mišljenje ili imenuje lanove uprave i školskih odbora lan 12.1 ta ka 1 i 2 . On tako edaje mišljenje ili prethodnu saglasnost za izbor kandidata za direktora škole

lan 12.1 ta ka 3 i 5 . On tako e daje mišljenje u postupku razrešenja dužnosti direktora škole i lanova upravnih odbora lan 12.1 ta ka .

Savet nacionalnih manjina ima pravo da imenuje lana Upravnog odbora institucija koje pružaju posebne usluge za u enike i studente ustanove studentskog i u eni kog standarda i daje mišljenje o ostalim kandidata za Upravni odbor lan 12.2 ta ka 1 i 2 . Oni tako e daju mišljenje u postupku izbora direktora ove institucije lan 12.2 ta ka 3 i u procesu razrešenja dužnosti direktora i lanova Upravnog odbora te institucije lan 12.2 ta ka .

U oblasti visokog obrazovanja nacionalnih manjina Savet daje mišljenje o kandidatima za upravljanje institucijama koje nude nastavu na manjinskom jeziku l. 12. .

Zakon o savetima nacionalnih manjina daje pravo savetima nacionalnih manjina da preporu e programe za predškolsko vaspitanje i obrazovanje, osnovno i srednješkolsko obrazovanje u oblastima koje su od zna aja za izražavanje posebnosti nacionalnih manjina, a posebno u vezi sa istorijom, muzikom i umetnoš u lan 13.1 . sto važi i za programe na jeziku nacionalnih manjina lan 13.2 .


421

10

Savet nacionalnih manjina ima pravo da preporu i mere i nastavu za programe institucija koje pružaju posebne usluge za u enike ustanove u eni kog standarda , koje se staraju o me uetni koj toleranciji i multikulturalizmu lan 13. .

U dve oblasti saveti nacionalnih manjina daju mišljenja što se ti e programa za srpski jezik kao drugi jezik lan 13.3 i nastavnih planova i programa za institucije od posebnog zna aja za nacionalne manjine lan 13.5 .

Saveti nacionalnih manjina u estvuju u procesu ovlaš enja udžbenika na dva na ina. Ukoliko Nacionalni prosvetni savet predlaže Ministru prosvete odobrenje udžbenika ili edukativnog materijala koji izražava specifi nosti nacionalnih manjina, savet nacionalnih manjina mora prethodno da da saglasnost za takve preporuke lan 1 .1 . Savet nacionalnih manjina ima pravo da predloži Ministru prosvete da da dozvolu za koriš enje doma ih ili uvezenih udžbenika na jeziku manjine lan 1 .2 .

3. . Identifikovani problemi u oblasti obrazovanja

oši materijalno tehni ki uslovi u školama u Sandžaku Nedostatak adekvatno kvalifikovanog kadra za nastavu na bosanskom jeziku Nedostatak užbenika na bosanskom jeziku Neadekvatan status bosanskog jezika u obrazovnom sistemu Bosanski jezik

sa elementima nacionalne kulture se izu ava kao izborni predmet Ne prepoznavanje potrebe za obrazovanjem na bosanskom jeziku od strane

svih lokalnih samouprava u Sandžaku Nepriznavanje visokoškolskih kvalifikacija ste enih kroz institucije na

bosanskom jeziku nternacionalni univerzitet u Novom Pazaru nije dobio akreditaciju od Ministarstva prosvete, Problemi sa nostrifikacijom diploma iz Bi

Neinformisanost gra ana o nadležnostima Nacionalnog saveta u oblasti obrazovanja.

3. Predložene aktivnosti za re avanje problema

Sistemski pristupiti stvaranju uslova za izradu standarda, kriterijuma i akreditaciju nastavnog kadra za nastavu na bosanskom jeziku

ZAUSTAVLJENI PROCES

422

11

Nastaviti zapo et proces izrade udžbenika na bosanskom jeziku skoristiti zakonske okvire za institucionalne i vaninstitucionalne aktivnosti za

ostvarivanje prava uvodjenja bosanskog jezika sa elementima nacionalne kulture u redovnu nastavu, a ne kao izborni predmet

Pristupiti izradi elaborata i modela obrazovanja i nastavnih programa na bosanskom jeziku, kao preduslov za pronalazenje kona nog rešenja koje ese primeniti u praksi

Pokrenuti procese sa nadležnim organima, koji bi rešili pitanja oko dobijanje akreditacija fakuleta u Sandžaku, a tako i pitanje nostrifikacije diploma iz regiona

ontinuirana i sistemska medijska kampanja o nadležnostima nacionalnog saveta u oblasti obrazovanja, aktivnostima koje su preduzete i rezultatima istih


423

12

ODELJAK INFORMISANJE

.1. Pravni okvir Ustav Srbije garantuje slobodu štampe u lanu 50, a u lanu .1

garantuje pripadnicima nacionalnih manjina pravo na potpuno, blagovremeno i nepristrasno obaveštavanje na svom jeziku, uklju uju i pravo na izražavanje, primanje, slanje i razmenu informacija i ideja. Oni tako e imaju pravo na osnivanje sopstvenih javnog servisa, u skladu sa zakonom. Okvirna konvencija reguliše pitanje manjinskih medija u lanu . Prema ovom lanu manjinsko pravo na medije obuhvata slobodu uverenja i primanja i saopštavanja informacija i ideja na jeziku manjine, da se diskriminacijski slobodan pristup medijima, stvaranje i koriš enje štampanih medija, i mogu e preduslove stvaranja i koriš enja radio i elektronskih medija televizije.

Zakon o nacionalnim manjinama garantuje pravo na informisanje na manjinskom jeziku u lanu 1 . Norma je podjednako norma u Okvirnoj konvenciji, ona obuhvata pravo na potpuno i objektivno informisanje, pravo na izražavanje, primanje, širenje, i razmenu informacija od strane štampanih i drugih medija lan1 .1 . U programima javnih radio i V servisa država obezbe uje informativne, kulturne i obrazovne emisije na manjinskim jezicima. On tako e može da uspostavi specijalne radio i V stanice, kako bi se emitovao program na jezicima manjina lan 1 .2 . Pravo na medije obuhvata i pravo na uspostavljanje i održavanje sopstvenih medija na jezicima manjina lan 1 .3 .

Zakon o medijima u lanu 5.1 propisuje da e Republika, utonomna pokrajina, opštine da pružaju neke fondove i druga potrebna sredstva za rad javnih servisa nacionalnih manjina i etni kih zajednica. Zakon sadrži i opšte norme o zabrani diskriminacije i govora mržnje koji su važni za me uetni ku toleranciju i razvoj pluralisti kog društva lan 1 i lan 3 .

Zakon o Radiodifuziji uglavnom obavezuje emitera da proizvodi i emituje program na srpskom jeziku ili ako je na stranom jeziku da obezbedi prevod na srpski lan 2.1 . Me utim, ova norma se ne odnosi na manjinske medije ili javni radio difuzni servis kada se emituje program na jezicima manjina lan 2.2 . Zakon reguliše stope obavezne proizvodnje programa i predvi a da emiteri manjinskih programa moraju da emituju najmanje 50 programa sopstvene proizvodnje lan 3.2 .

Zakon reguliše neke obaveze javnih radio difuznih servisa koji se odnose na proizvodnju programa namenjenih svim društvenim grupama, poštovanje jezi kihstandarda ve ine i nacionalnih manjina, kao i programe koji izražavaju kulturni identitet nacionalnih manjina sa mogu noš u da ponudi neke programe na manjinskom jeziku lan .2, .3, . .

ZAUSTAVLJENI PROCES

424

13

.2. Zakonske nadležnosti Nacionalnog saveta Savet nacionalnih manjina ima osniva ka prava lan 1 . Savet nacionalnih manjina ima razli ite instrumente na raspolaganju preko

kojih može da u estvuje u upravljanju medijskim ku ama ili manjinskim programom.

Savet daje mišljenje u postupku imenovanja lanova upravnog odbora, programskog odbora i generalnog direktor R S i R V lan 20.1 i 20.2 .

Savet tako e u estvuje u imenovanju glavnog i odgovornog urednika za program na jezicima manjina lan 20.3, 20. i 20.5 . lan 21 propisuje šest dodatnih nadležnosti Saveta nacionalnih manjina u odnosu na pravo na informisanje manjina.

.3. Identifikovani problemi u oblasti informisanja

Neadekvatno nije promotivno izveštavanje avnog servisa R S o potrebama i problemima bošnja ke nacionalne manjine

Nepostojanje programa na bosanskom jeziku avnog servisa R S Nedovoljno kvalitetnih sadržaja lokalnih medija na bosanskom jeziku Neadekvatna i nedovoljna upotreba bosanskog jezika u lokalnim i regionalnim

medijima Nekoriš enje održivih alternativnih izvora finansiranja lokalnih medija na

bosanskom jeziku Nedostatak transparentnih mehanizama javnih tendera i finansiranje na

osnovu projekata za raspodelu sredstava budžeta opštine lokalnim medijima, Nedostatak objektivnog informisanja koje e biti u funkciji gra ana, a ne

politi kih, verskih ili finansijskih interesa

. . Predložene aktivnosti za re avanje problema zrada medijske strategije u cilju aktivnije uloge medija, kako bi se ostvarila

zakonom garantovana manjinska prava u oblasti informisanja na bosanskom jeziku preko avnog servisa broj emisija, vremensko trajanje i sadržaj

Pokrenuti inicijative u saradnji sa lokalnim medijima, kojima bi se utvrdili koje su teme i sadržaji važni za o uvanje i razvoj bošnja ke nacionalne manjine

Pokrenuti procese koji bi za rezultat imali transparentne mehanizme za dodelu finansijskih sredstava za projektno finansiranje programa u lokalnim medijima

ontinuirano i sistemsko unapre enje znanja i veština novinara u cilju kvalitetnog i objektivnog informisanja bošnja ke manjine kroz lokalne medije


425

14

ODELJAK SLU BENA UPOTREBA JEZIKA I PISMA

.1. Pravni okvir Službena upotreba manjinskih jezika je jedan od centralnih prava koja

pripadnici nacionalnih manjina uživaju. Ovo pravo sa razli itih aspekata postao ustavno pravo. Pravo na upotrebu jezika manjina je i me unarodnistandard i obavezuje Republiku Srbiju na me unarodnom planu, zbog obavezuju eg karakter Okvirne konvencije za zaštitu nacionalnih manjina u daljem tekstu Okvirna konvencija i vropske povelje o regionalnim i manjinskim pravima u daljem tekstu povelja . Ovo pravo je tako eregulisano razli itim zakonima, me u kojima su dva klju na Zakon o nacionalnim manjinama i Zakon o službenoj upotrebi jezika i pisma.

Centralna norma Ustava Republike Srbije u pogledu prava na službenu upotrebu jezika manjina je zapisan u lanu . Prema lanu .1 Ustava pripadnici nacionalnih manjina imaju pravo na upotrebu svog jezika i pisma u onim sredinama gde ine zna ajnu ve inu stanovništva pripadnika nacionalnih manjina imaju pravo da se postupak pred javnim vlastima državni organi, organizacije kojima su poverena javna ovlaš enja, organi

autonomnih pokrajina i jedinica lokalne samouprave tako e sprovode na njihovim jezicima da koriste svoje ime i prezime na svom jeziku u onim sredinama gde ine zna ajnu ve inu stanovništva, pravo da tradicionalni lokalni nazivi, imena ulica, naselja i topografske oznake budu ispisane i na njihovom jeziku.

Prema lanu 1 .1 svako lice ima pravo da koristi svoj sopstveni jezik u postupku pred sudom, drugim institucijama države ili organizacijama sa javnim ovlaš enjima, ako se odlu uje o njegovim njenim pravima ili obavezama. injenica da osoba ne zna jezik postupka ne mogu da ometaju ostvarivanje i zaštitu ljudskih i manjinskih prava lan 1 .2 . Ustav garantuje opšta jezi ka prava u slu aju hapšenje lan 2 .2 i podnošenja krivi neprijave lan 33.1 , ali tako e garantuje svakoj osobi pravo na besplatnog tuma a, ako on ona ne govori ili ne razume jezik koji je u službenoj upotrebi u sudu lan 32.2 .

Centralni akt koji reguliše službenu upotrebu jezika u Republici Srbiji je Zakon o službenoj upotrebi jezika i pisma. Ovaj zakon generalno reguliše službenu upotrebu jezika i pisma u Republici Srbiji, i u elu , posebno reguliše službenu upotrebu manjinskih jezika. Prema Zakonu službena upotreba jezika podrazumeva upotrebu jezika pred državnim institucijama, pokrajinskim institucijama, opštinskim institucijama, kao i institucijama i organizacijama sa javnim ovlaš enjima. o naro ito obuhvata usmenu i pismenu komunikaciju me u institucijama i izme u njih i gra ana, postupak za ostvarivanje i zaštitu prava gra ana i obaveze evidencije, izdavanje javnih sertifikata koji su od interesa za sprovo enje prava gra ana sprovo enje prava, obaveza i dužnosti radnika. Upotreba jezika u upisu topografskih oznaka, naziva institucija, organa i preduze a, kao i objavljivanje javnog poziva, informacija i

ZAUSTAVLJENI PROCES

426

15

upozorenja treba da se smatra pod službenom upotrebom jezika.

.2. Zakonske nadležnosti Saveta nacionalnih manjina U pogledu službene upotrebe manjinskih jezika nadležnosti Saveta

nacionalnih manjina regulisane su u lanu 22 Zakona o Savetima nacionalnih manjina. e nadležnosti možemo svrstati u dve grupe. U prvu grupi se mogu uklju iti nadležnosti koje se uglavnom odnose na službenu upotrebu manjinskih jezika, nadležnosti grupisane u drugoj grupi su direktno povezane sa pitanjem topografskih indikacija. Savet nacionalne manjine ima pravo da predloži da se manjinski jezik koristi u službenoj upotrebi u opštini lan 22.3 , da predloži odgovaraju e telo za nadzor nad službenom upotrebom manjinskih jezika lan 22.6 , da predloži odgovaraju im organima mere i aktivnosti u vezi sa prevo enjem propisa na manjinski jezik u službenoj upotrebi lan 22. , da preduzeme mere i aktivnosti za unapre enje službene upotrebe jezika manjina lan 22. .

Nadležnosti Saveta nacionalnih manjina u odnosu na topografske oznake su vezane za pravo definisanja tradicionalnih geografskih naziva, ako je doti nimanjinski jezik u službenoj upotrebi u opštini lan 22.1 i na pravo da predloži odgovaraju em opštinskom telu da ukazuje na ova imena lan 22.2 .

Savet nacionalne manjine ima pravo da predloži promenu imena ulica, trgova, gradskih etvrti, itd lan 22. i da se izjasne po pitanju naziva ulica, trgova, etvrti, itd, ako je doti ni manjinski jezik u službenoj upotrebi u opštini lan

22.5 .

.3 Identifikovani problemi u oblasti službene upotrebe jezika to se ti e službene upotrebe jezika manjina mogu se identifikovati slede i

problemi kao centralni

Nedovoljna primena zakona i propisa u oblasti službene upotrebe jezika Nepostojanje jasnih normi i standarda bosanskog jezika Ne postojanje zvani nih prevodilaca za bosanski jezik Ne primenjivanje odluke o tradicionalnim nazivima predela, mesta i ulica, kao

ni dvojezi nih natpisa istih, te nedostatak i dvojezi nih naziva na institucijama Odbijanje pojedinih lokalnih samouprava da uvedu u službenu upotrebu

bosanski jezik Nedostatak inicijativa i zajedni kih napora na definisanju prioriteta u oblasti

službene upotrebe bosanskog jezika, unutar same bošnja ke zajednice Problemi sa upotrebom bosanskog jezika prilikom dobijanja izvoda iz mati nih

knjiga, li nih karata, pasoša i drugih dokumenata i obrazaca


427

16

. . Predložene aktivnosti za re avanje problema

zrada plana aktivnosti Nacionalnog saveta bošnja ke nacionalne, u oblasti službene upotrebe jezika Pokretanje dijaloga sa nadležnim institucijama o rešenju nedoumica nastalih u

vezi sa razli itim imenovanjem jezika bosanski v. Bošnja ki u razli itim dokumentima i kontekstima efinisanje strategije sa ciljem unapredjivanja službene upotrebe bosanskog

jezika

ZAUSTAVLJENI PROCES

428

1

ODELJAK 6. STRATEŠKE SMERNICE


429

1

SPECIFI NI CILJEVI

OBLAST OBRAZOVANJA

Problemi ktivnosti Specifi ni ciljevi Nedostatak adekvatno

kvalifikovanog kadra za nastavu na bosanskom jeziku, Nedostatak užbenika na

bosanskom jeziku

Nastaviti zapo et proces izrade udžbenika na bosanskom jeziku Formiranje radnih grupa za izradu udžbenika na bosanskom jezik

Podizanje kvaliteta obrazovanja na bošnja kom jeziku kroz izradu standarda, kriterijuma i akreditaciju nastavnog kadra za nastavu na bosanskom jeziku

Neadekvatan status bosanskog jezika u obrazovnom sistemu Bosanski jezik sa

elementima nacionalne kulture se izu ava kao izborni predmet Ne prepoznavanje potrebe

za obrazovanje na bosanskom jeziku od strane svih lokalnih samouprava u Sandžaku

Pristupiti izradi elaborata i modela obrazovanja i nastavnih programa na bosanskom jeziku, kao preduslov za pronalazenje kona nog rešenja koje ese primeniti u praksi Uvodjenja bosanskog jezika sa elementima nacionalne kulture u redovnu nastavu, a ne kao izborni predmet

fikasna primena zakonskig okvira u cilju unapre enja obrazovanja na bosanskom jeziku

Nepriznavanje visokoškolskih kvalifikacija ste enih kroz institucije na bosanskom jeziku

nternacionalni univerzitet u Novom Pazaru nije dobio akreditaciju od Ministarstva prosvete Problemi sa nostrifikacijom

diploma iz Bi

Pokrenuti procese sa nadležnim organima, koji bi rešili pitanja oko dobijanje akreditacija fakuleta u Sandžaku, a tako i pitanje nostrifikacije diploma iz regiona

ontinuirana i sistemska medijska kampanja o ingerencijama nacionalnog saveta u oblasti obrazovanja, aktivnostima koje su preduzete i rezultatima istih

Obezbe ivanje adekvanog statusa ustanova za visoko obrazovanje na bosanskom jeziku

ZAUSTAVLJENI PROCES

430

19

OBLAST INFORMISANJA

Problemi ktivnosti Specifi ni ciljevi Neadekvatno i

nedovoljno nije promotivno izveštavanje avnog servisa R S o potrebama i problemima Bošnja ke nacionalne manjine

Nepostojanje programa na bosanskom jeziku avnog servisa R S

Neadekvatno informisanje javnosti o situaciji u Sandžaku

zrada komunikacione strategija u cilju aktivnije uloge medija, kako bi se ostvarila zakonom garantovana manjinska prava u oblasti informisanja na bosanskom jeziku preko javnog servisa broj emisija, vremensko trajanje i sadržaj Pokrenuti inicijative i aktivnosti

za formiranje Regionalnog javnog servisa

Ostvarivanje prava na kvalitetno i objektivno izveštavanje bošnja kemanjine kroz nacionalne, regionalne i lokalne medije, u okviru zakonom propisanih prava

Nedovoljno kvalitetnih sadržaja lokalnih medija na bosanskom jeziku

Nedostatak objektivnog informisanja koje e biti u funkciji gra ana, a ne politi kih, verskih ili finansijskih interesa

Pokrenuti inicijative u saradnji sa lokalnim medijima, kojima bi se utvrdili koje su teme i sadržaji važni za o uvanje i razvoj bošnja ke nacionalne manjine ontinuirano i sistemsko

unapre enje znanja i veština novinara u cilju kvalitetnog i objektivnog informisanja bošnja ke manjine kroz lokalne medije

Unapre enje kvaliteta sistema informisanja gra ana, kako u domenu sadržaja ponu enih programa, tako i u pogledu znanja i veština sru nog kadra koji u estvuje u kreiranju info politike Bošnja ke nacionalne manjine

Nekoriš enje održivih alternativnih izvora finansiranja lokalnih medija na bosanskom jeziku

Nedostatak transparentnih mehanizama javnih tendera i finansiranje na osnovu projekata za raspodelu sredstava budžeta opštine lokalnim medijima,

Pokrenuti procese koji bi za rezultat imali transparentne mehanizme za dodelu finansijskih sredstava za projektno finansiranje programa u lokalnim medijima

Umrežavanje i razmena iskustava sa drugim medijima iz šireg regiona radi pronalaska primenljivog rešenja održivog finansiranja.

fikasnije koriš enjebudžetskih sredstava i razvoj kapaciteta za prepoznavanje, apliciranje i dobijanje sredstava iz alternativnih izvora finansiranja projektno programskih aktivnosti.


431

20

OBLAST KULTURE

Problemi ktivnosti Specifi ni ciljevi Nedostatak strategije u promociji nacionalne kulturne baštine bošnja ke zajednice Neinformisanost šireg gra anstva o kulturnim tekovinama bošnja kog nacionalnog identiteta

zrada strategije unapre enja i promocije kulturnog identiteta bošnja ke nacionalne manjine

dekvatna promocija kulturnog nase abošnja ke nacionalne manjine

Nedostatak kulturnih institucija bošnja ke nacionalne manjine u Sandžaku Potreba za formiranjem Zavoda za kulturu Bošnja ke nacionalne manjine

U skladu sa strategijom, izvršiti identifikaciju potreba institucija i manifestacija koje su od posebnog interesa za zaštitu nacionalnog identiteta nacionalne manjine

Stvaranje efikasnog institucionalnog okvira za o uvanje bošnja ke kulturne baštine

OBLAST SLU BENA UPOTREBA JEZIKA I SIMBOLA

Problemi ktivnosti Specifi ni ciljevi Nepostojanje jasnih normi i standarda bosanskog jezika Nedostaje inicijativa na definisanju prioriteta u oblasti službene upotrebe Bosanskog jezika unutar same Bošnja ke zajednice

saradnja sa stru njacima iz regiona i šire koji se bave standardima i normama bosanskog jezika pokrenuti dijalog sa

nadležnim institucijama o formalnom nazivu bosanskog jezika

Standardizacija službene uporebe bosankog jezika

Nedovoljna primena zakona i propisa u oblasti službene upotrebe jezika Odbijanje pojedinih lokalnih

samouprava da uvedu u službenu upotrebu Bosanski jezik Ne primenjuje se odluka o

tradicionalnim nazivima predela, mesta i ulica, kao ni dvojezi nih natpisa istih, a tako i dvojezi nimnazivima institucija Problemi sa upotrebom Bosanskog

jezika prilikom dobijanja izvoda iz mati nih knjiga, li nih karata, pasoša i drugih dokumenata i obrazaca

izraditi plan aktivnosti SBNM iz svojih nadležnosti u okviru zakonskih okvira u primeni zakona i propisa u oblasti službene upotrebe jezika

utvrditi pravila u oblasti upisa u mati ne knjige, izdavanja dokumenata i drugih obrazaca na bosanskom jeziku, kao i dvojezi nim nazivima predela, mesta i ulica

Obezbe ivanjepreduslova za poštovanje i primenu zakonske regulative u oblasti službene upotrebe jezka

Aktivnosti BNVVIII

435

ZAUSTAVLJENI PROCES

436


R.br.1 10 2011

S EN E N S

Bošnja ko nacionalno vije e na elu sa predsjednikom Izvršnog odbora i narodnim poslanikom Esadom Džudževi em, primili su danas visoku državnu delegaciju Republike urske predvo enu uratom arag zom, zamjenikom generalnog direktora

inistarstva inostranih poslova Republike urske i njegovom ekselencijom li R za olakom ambasadorom Republike urske u Srbiji.

U visokoj državnoj delegaciji Republike urske bili su i predstavnici kabineta predsjednika vlade Republike urske, E, Instituta unus Emre iz nkare, Direkcije za vjerske poslove Republike urske, Direkcije za dijasporu i srodne zajednice Republike urske kao i predstavnike ambasade Republike urske u Srbiji.

okom razgovora predsjednik Izvršnog odbora Esad Džudževi istakao je da su sandža kim Bošnjacima danas, više nego ikad, u svojoj historiji potrebni ekonomski razvoj, mir i politi ka stabilnost. Džudževi je tako e istakao da je za položaj i ostvarivanje nacionalnih prava sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji neophodna dobra saradnja Srbije, Bosne i ercegovine i Republike urske, kao i da Bošnja ko nacionalno vije e u tom procesu želi da bude aktivan i konstruktivan partner.

Predsjednik Izvršnog odbora posebno je naglasio ulogu i autoritet Republike urske prilikom postizanja minimuma nacionalnog konsenzusa svih strana unutar

bošnja kog nacionalnog korpusa u Sandžaku.

U Novom Pazaru Sekretar 16.06.2011.godine lma usi


437


R.br. 190-10/2011

S OP EN E VNOS

Danas je u Domu Narodne skupštine održana konstitutivna sjednica Nacionalnog savjeta za kulturu Republike Srbije. Prvom konstitutivnom sjednicom predsjedavali su Predsjednica Narodne skupštine Republike Srbije Slavica uki Dajanovi i inistar kulture Predrag

arkovi .Izabrani lanovi Nacionalnog savjeta za kulturu Republike Srbije su: 1. oran Paskaljevi2. Isidora ebeljan 3. ileta Prodanovi4. iroslav ogorovi5. Vesna Injac albaša 6. ilica odorovi. Dušan ova evi. arina Neškovi

9. Duško Paunkovi10. leksandar Deni11. Ivana Stefanovi12. arko Dragojevi13. Slobodan Vujovi14. kademik Dušan Otaševi15. Dopisni lan S NU iro Vuksanovi16. Egon Savin 1 . ordana omad rsenijevi1 . arolj Vi ek19. i prvi put kao predstavnik sandža kih Bošnjaka uhedin Fijuljanin, šef resora

za kulturu i informisanje u Bošnja kom nacionalnom vije u.

om prilikom uhedin Fijuljanin je, u estvuju i u raspravi istakao da e se zalagati, u radu Nacionalnog savjeta za kulturu, za zaštitu i unaprje enje bošnja kogkulturnog naslje a, kreiranju multietni ke strategije razvoja kulture u našoj zemlji, posebno je istakao zna aj skorog formiranja avoda za kulturu sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji kao krovne nacionalne kulturne institucije koja e brinuti o ukupnoj nematerijalnoj i materijalnoj kulturnoj baštini sandža kih Bošnjaka u Srbiji.

Obzirom da, predsjednik Nacionalnog savjeta za kulturu Republike Srbije, nije izabran, nastavak konstitutivne sjednice zakazan je za 0 . Septembar 2011.godine.

U Novom Pazaru, sekretar 12.0 .2011.godine lma usi

ZAUSTAVLJENI PROCES

438


R.br. 245-02/2011

S BEN BI E

Sa sastanka delegacije Bošnja kog nacionalnog vije ai bošnja kog lana redsjedništva Republike Bosne i ercegovine

Sastanak održan 29.0 .2011.godine u 10h u Sarajevu, u zgradi Predsjedništva Republike Bosne i ercegovine, abinet bošnja kog lana Predsjedništva Bakira Izetbegovi a

Delegaciju BNV predvodio predsjednik Izvršnog odbora BNV Esad Džudževi . U sastavu delegacije bili i: uhedin Fijuljanin, šef resora za kulturu i informisanje, Dr. Redžep

krijelj, šef resora za obrazovanje i lma usi , šef lavnog ureda BNV.

Doma in sastanka bošnja ki lan Predsjedništva Republike Bosne i ercegovine, Bakir Izetbegovi . Sastanku, sa bosanske strane, prisustvovao i Edin Rami , savjetnik za povratak i dijasporu lana Predsjedništva Bi Bakira Izetbegovi a, kao i Dženan Selimbegovi , saradnik za odnose s javnoš u.

ema razgovora bila je: Položaj i ostvarivanje prava sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji i saradnja institucija Bosne i ercegovine sa bošnja kim institucijama van matice .

okom razgovora sa bošnja kim lanom Predsjedništva Bosne i ercegovine, Bakirom Izetbegovi em posebno je istaknuto da je za poboljšanje ukupnog položaja pripadnika bošnja kenacionalne zajednice u Republici Srbiji od izuzetne važnosti saradnja i dobri odnosi Bosne i

ercegovine i Srbije, emu je g-din Izetbegovi dao izuzetno veliki doprinos.

U otvorenom i iskrenom razgovoru sa g-dinom Izetbegovi em, tako e je data podrška procesu umrežavanja bošnja kih institucija Bi i Sandžaka, te naglašena potreba stalne komunikacije i institucionalizacije tih odnosa.

Na sastanku je podržana ideja otvaranja onzulata Bosne i ercegovine u Novom Pazaru.

Delegacija Bošnja kog nacionalnog vije a zatražila je podršku od g-dina Izetbegovi ainstitucionalnom modelu i nastavku ostvarivanja prava sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji, u svim oblastima u skladu sa me unarodnim standardima, kao i podršku u procesu postizanja nacionalnog konsenzusa unutar bošnja kog nacionalnog korpusa u Sandžaku.

U Novom Pazaru, šef lavnog ureda Vije a30.0 .2011.godine lma usi , dipl. pravnik


439

ZAUSTAVLJENI PROCES

440


SLUŽBENA BILJEŠKA

Sastanak održan 01.09.2011.godine u 10h u Novom Pazaru, u zgradi Glavnog ureda Bošnja kognacionalnog vije a.

Delegaciju ispred Zaštitnika gra ana u Republici Srbiji predvodio zamjenik Zaštitnika gra ana g dinGoran Baši .

Doma in sastanka Esad Džudževi , predsjednik Izvršnog odbora Bošnja kog nacionalnog vije a sa svojimsaradnicima, Muhedin Fijuljanin, šef resora za kulturu i informisanje, Muratka Fetahovi , predsjednica Odbora zaobrazovanje, Ahmedin Škrijelj, pravnik u Vije u i Alma Husi , šef Glavnog ureda.

Tema sastanka bila je ostvarivanje prava pripadnika bošnja ke nacionalne zajednice u Republici Srbiji saposebnim osvrtom na pritužbu koju je Bošnja ko nacionalno vije e pokrenulo kod Zaštitnika gra ana zbogzaustavljanja i onemogu avanja koriš enja Ustavom i zakonom garantovanih prava pripadnicima bošnja kenacionalne zajednice u Republici Srbiji.

Esad Džudževi , predsjednik Izvršnog odbora Bošnja kog nacionalnog vije a

Nama je pravo zadovoljstvo da danas budemo doma ini zamjeniku Zaštitnika gra ana g dinu Goranu Baši u,upravo zbog Pritužbe koju je Bošnja ko nacionalno vije e, u ovom sazivu, pokrenulo 04.maja ove godine, ti e senaravno ostvarivanja kolektivnih prava takozvanih identitetskih prava Bošnjaka u Srbiji, zna i pitanje službeneupotrebe jezika i pisma, pravo na obrazovanje i informisanje na bosanskom jeziku kao i pravo na zaštitu kulturnognaslje a.

Danas smo imali zadovoljstvo da nas je prof. Baši upoznao sa tokom postupka koji je pokrenut i o ekujemonaravno od ove nezavisne institucije da da svoje mišljenje i preporuke u skladu sa svojim nadlježnostima,o ekujemo naravno u tom smislu i pomo pripadnicima bošnja ke nacionalne zajednice da putem jednekompetentne nezavisne institucije lakše i do javnosti i do organa javnih nastupa u ovoj zemlji do u do svojihprava.

Goran Baši , zamjenik Zaštitnika gra ana

Zaštitnik gra ana vodi postupak na osnovu Pritužbe koju je dobio u maju ove godine i koja se odnosi naostvarivanje kolektivnih prava bošnja ke nacionalne manjine a koja su priznata Ustavom i zakonom. Postoje stvariu postupku o kojima ne možemo govoriti detaljnije, pošto vo enje samog postupka prosto zahtjeva odre enudiskrecionu tajnost ali uvidjeli smo neke propuste i eto kada bude cijo postupak okon an nadam se da e bitimjesta Preporukama Zaštitnika gra ana koje bi trebalo da primjene zakon i da prosto omogu e da se pravaslužbene upotrebe jezika i pisma, pravo na obrazovanje i informisanje na bosanskom jeziku kao i pravo na kulturniidentitet primjeni onako kako se primjenjuje i na druge nacionalne manjine, me utim ono što problem imajuBošnjaci u ovom dijelu Srbije i u drugim dijelovima Srbije da se školuju na svom jeziku, da se obrazuju imaju ipripadnici drugih nacionalnih manjina u Centralnoj Srbiji i Zaštitnik gra ana pokušava da u okviru svojih ovlaš enjapreporu i i insistira da se ona prava kako se primjenjuju u Autonomnoj pokrajini Vojvodini razvijajuju kroz sistemda se razviju resursi da se razvijaju mehanizmi i sistemi na nivou države kako bi svi gra ani i pripadnici nacionalnihmanjina dobili jednake mogu nosti da ostvaruju prava na zaštitu svog kulturnog identiteta.

U Novom Pazaru Sekretar01.09.2011.godine Alma Husi


441


R.br. 2 10 2011

S EN E N S

Predstavnici Izvršnog odbora Bošnja kog nacionalnog vije a na elu sa Esadom Džudževi em održali su danas sastanak, u prostorijama lavnog ureda Vije a u Novom Pazaru, sa direktorom Uprave za ljudska i manjinska prava pri inistarstvu za ljudska i manjinska prava, državnu upravu i lokalnu samoupravu Nenadom ur evi em i njegovom zamjenicom jerkom E imovi .

vani nici ministarstva za ljudska i manjinska prava upoznati su o stepenu ostvarenosti nacionalnih prava Bošnjaka u Republici Srbiji kao i mjerama koje je Bošnja konacionalno vije e preduzelo radi deblokiranja Ustavom i zakonom garantovanih prava pripadnicima bošnja ke nacionalne zajednice sa posebnim osvrtom na pokrenute postupke kod aštitnika gra ana i Povjerenice za zaštitu ravnopravnosti koje je Bošnja ko nacionalno vije e pokrenulo. Na sastanku je dogovoreno da inistarstvo za ljudska i manjinska prava, državnu upravu i lokalnu samoupravu preuzme ulogu posrednika izme u Bošnja kog nacionalnog vije ai državnih organa koji svojim nesprovo enjem Ustava i zakona onemogu ujupripadnicima bošnja ke nacionalne zajednice ostvarivanje kolektivnih nacionalnih prava i sloboda koja su im garantovana kako Ustavom i zakonima Republike Srbije tako i obavezuju im me unarodnim dokumentima iji je Republika Srbija potpisnik i koji su ratifikovani u Parlamentu.

U Novom Pazaru, ef lavnog ureda Vije a01.09.2011.godine lma usi , dipl. pravnik

ZAUSTAVLJENI PROCES

442


R.br. 62 02 2011 REDS EDNI RE B I E SRBI E

Boris adi

ndri ev venac 1 11000 Beograd

Poštovani Predsjedni e adi u,

Ovim pismom želim skrenuti vašu pažnju na nedopustiv položaj i na proces zaustavljanja i onemogu avanja koriš enja Ustavom i zakonom garantovanih prava sandža kih Bošnjaka u Republici Srbiji.

Pod Vašim vo stvom, Republika Srbija u posljednjih nekoliko godina ostvarila je zna ajne rezultate na izgradnji demokratskih institucija u zemlji, kao i veoma bitne pomake na planu unapre enja ljudskih i manjinskih prava i približavanja standardima Evropske unije. e utim, po pitanju položaja pripadnika bošnja ke nacionalne zajednice u našoj zemlji, u posljednje dvije godine došlo je do zaustavljanja i onemogu avanja koriš enja Ustavom i zakonom garantovanih prava, o emu svjedo e i relevantna dokumenta i projekti, u vezi sa im je Bošnja ko nacionalno vije e pokrenulo, u skladu sa zakonom, odgovaraju e postupke kod aštitnika gra ana i Povjerenice za zaštitu ravnopravnosti.

Pozdravljamo proces pozitivnih kretanja na planu eurointegracija Srbije, dobijanjem pozitivnog mišljenja od strane Evropske komisije, za sticanje statusa kandidata naše zemlje za lanstvo u Evropskoj uniji, kao i ostalim pozitivnim doga anjima, kao što je rješavanje nekih problema u samoj bošnja koj nacionalnoj zajednici, u emu vidimo i Vašu zna ajnu ulogu.

U svjetlu prethodno iznijetih injenica, pozivam Vas da u inite sve što je u Vašoj ustavnoj i zakonskoj nadlježnosti na deblokadi procesa ostvarivanja prava sandža kihBošnjaka u Republici Srbiji i implementaciji projekata u oblasti službene upotrebe bosanskog jezika i pisma, zaštite i unapre enja bošnja kog kulturnog naslje a, te obrazovanja i informisanja na bosanskom jeziku, ije je ostvarivanje uskra enopripadnicima bošnja ke nacionalne zajednice u Srbiji. ime su sandža ki Bošnjaci postali manjinski narod sa najnižim stepenom ostvarenosti nacionalnih prava u Republici Srbiji.

ospodine predsjedni e, podsje am Vas, da sam zbog ovih i drugih injenica, poznatih politi koj i stru nojjavnosti, a nakon i fizi kog ugrožavanja moje sigurnosti i integriteta u Beogradu, ve 3 mjeseca zamrznuo svoj status narodnog poslanika u Skupštini Srbije.

S poštovanjem,

Esad Džudževi , narodni poslanikU Novom Pazaru, 23.10.2011. Predsjednik Vije a


443


R.br. 6 02 2011

elegram sau eš a povodom zemljotresa u urskoj

Poštovani predsjedni e Vlade Republike urske,

Sa velikom tugom smo primili vijest o žrtavama u zemljotresu koji je zadesio Vašu zemlju. Dijelimo i saosje amo bol sa vama. Izjavljujemo sau eš e (glava da je zdrava) Vama i turskom narodu.

Vjerujemo da ete, i pored bola koji nosite, nastaviti putem napretka i prosperiteta. Neka llah podari rahmet poginulim.

S poštovanjem,

U Novom Pazaru, Predsjednik Bošnja kog nacionalnog vije a24.10.2011.godine i narodni poslanik Esad Džudževi , dipl. sociolog

ZAUSTAVLJENI PROCES

444


R.br. 66 02 2011

RE B I SRBI inistarstvo za ljudska i manjinska prava, državnu upravu i lokalnu samoupravu

g din ilan arkovi , ministar

Bir aninova br. 6 11000 Beograd

Poštovani,

Shodno Vašem dopisu broj 291-90-00-00034/2011-04 od 0 .10. 2011. godine, obavještavam Vas da je Bošnja ko nacionalno vije e održalo vanrednu sjednicu 20. oktobra 2011. godine u Novom Pazaru sa slede im dnevnim redom:

1. Utvr ivanje prestanka mandata predsjedniku Bošnja kog nacionalnog vije a;2. Izbor predsjednika Bošnja kog nacionalnog vije a3. eku a pitanja.

Na toj sjednici, a na osnovu podnijete ostavke, konstatovan je prestanak mandata dosadašnjem predsjedniku Vije a, dr Sulejmanu Ugljaninu i izvršen je izbor novog predsjednika Vije a.

a predsjednika Bošnja kog nacionalnog vije a izabran je Esad Džudževi , iz utina.

S tim u vezi zahtjevamo da izvršite promjenu podataka u Registru nacionalnih savjeta i da kao ovlaš eno lice, predsjednika Bošnja kog nacionalnog vije a, umjesto dr Sulejmana Ugljanina upišete Esada Džudževi a.

U prilogu ovog dopisa dostavljamo Vam:

- saziv vanredne sjednice BNV-a, sa prijedlogom dnevnog reda, - zapisnik sa vanredne sjednice BNV-a, - odluku o utvr ivanju prestanka mandata predsjedniku BNV-a, - odluku o izboru predsjednika Vije a,- Poslovnik Bošnja kog nacionalnog vije a,-ostala dokumenta bitna za odlu ivanje po ovom zahtjevu a ti u se izbora predsjednika

Vije a (prijedlog kanditata za predsjednika Vije a, glasa ki liti i za izbor predsjednika Vije a,biografija Esada Džudževi a). U Novom Pazaru, ef lavnog ureda Vije a24.10.2011.godine lma usi , dipl. pravnik


445

Medija centar Beograd, 06.07.2011. godinePredsjednik Bošnjačkog nacionalnog vijeća Esad Džudžević izjavio je danas da se Zakon o manjinama u praksi ne primenjuje u mjeri u kojoj bi trebalo, a da bez toga nema stabilizacije u Sandžaku i ocijenio da je posjeta predsjednika Srbije Borisa Tadića Sarajevu, početak dobrih odnosa sa Bosnom.Stanje u Sandžaku je od velikog značaja za stanje u cijeloj državi, rekao je Esad Džudžević.“Mi smo od polovine 2009. godine u procesu onemogućavanja korišćenja zakona o nacionalnim manjinama” rekao je Džudžević i ocijenio da je vlast često izbjegavala da riješi pitanje Sandžaka.Bošnjaci nemaju jasno defi nisana svoja prava, a jedno od njih i bolji pristup medi-jima, ocijenio je on.“Želimo da manjine imaju zaposlenje u vojsci ili policiji, ali i lakši pristup medijima, poručio je Džudžević.Vrijeme je da država ispuni svoja obećanja, istakao je Džudžević i ocijenio da je pos-jeta predsjednika Srbije Borisa Tadića Sarajevu, početak dobrih odnosa sa Bosnom.Džudžević je na konferenciji za novinare u Beogradu rekao i da je Bošnjačka lista u kontaktima sa predstavnicima druge dvije liste koje su učestvovale na izborima za Bošnjačko nacionalno vijeće “spremna na svaku vrstu kompromisa”.“Nudimo i tajno i javno različite modele da se postigne racionalan dogovor”, rekao je Džudžević i naveo da je konsenzus oko najvažnijih pitanja u interesu Bošnjaka, države u kojoj žive, ali i za dolazak stranih investitora u Sandžak.

PROMOCIJE PUBLIKACIJE “ZAUSTAVLJENI PROCES”

ZAUSTAVLJENI PROCES

446

Šef resora za kulturu i informisanje Muhedin Fijuljanin rekao je da Srbija dobija priznanja za usaglašavanje zakonodavstva sa evropskim standardima, ali da je očigledno da se nova pravna regulativa ne primjenjuje u praksi, jer Bošnjaci ne mogu u potpunosti da ostvare prava.“Pitanje je da li Srbija želi samo deklarativno da se približi zakonima Evropske unije, ili da to zakonodavstvo uvede u sve institucije sistema”, rekao je Fijuljanin.On je naveo da Bošnjačko nacionalno vijeće traži da Radio-televizija Srbije uvrsti u program jednu polučasovnu emisiju nedjeljno na bošnjačkom jeziku, navodeći da će takav program obuhvatiti 0,155 odsto ukupnog programskog sadržaja javnog servisa.

Prijepolje i Sjenica, 29,08.2011. godineU organizaciji Bošnjačkog nacionalnog vijeća, prošle nedjelje, u Prijepolju i Sjenici, promovisana je knjiga “Zaustavljeni proces ostvarivanja prava sandžačkih Bošnjaka u Srbiji”.Na promocijama su govorili narodni poslanik i predsjednik Izvršnog odbora Bošnjačkog nacionalnog vijeća Esad Džudžević, Muhedin Fijuljanin, šef resora za kulturu i informisanje i član Nacionalnog savjeta za kulturu Republike Srbije, i dr. Redžep Škrijelj, šef resora za obrazovanje BNV.


447

Publikacija “Zaustavljeni proces” govori o nedopustivom odnosu vlasti Republike Srbije u ispunjavanju ustavnih i zakonom garantovanih prava pripadnika bošnjačke nacionalne zajednice.Predsjednik Izvršnog odbora BNV, narodni poslanik Esad Džudžević istakao je da je u posljednjih dvije i po godine došlo do zaustavljanja procesa ostvarivanja, ustavom, zakonom i međunarodnim dokumentima, zajemčenih prava sandžačkih Bošnjaka u našoj zemlji.“Tim povodom u više navrata u posljednje dvije godine upozoravao sam javnost, re-sorne ministre, predsjednika Vlade i druge relevantne faktore i organe, kako putem medija, mnogobrojnih dopisa i drugih dokumenata, tako i sa govornice Narodne skupštine Republike Srbije. Dokumenta koja su objavljena u knjizi “Zaustavljeni proces ostvarivanja prava sandžačkih Bošnjaka u Srbiji” rječito govore o tome, više od bilo kakve analize”, kazao je Džudžević.Ističući da bi Bošnjaci u Sandžaku trebalo da imaju sve ono što imaju manjine u Vojvodini, predsjednik Izvršnog odbora BNV i narodni poslanik Esad Džudžević je rekao da će vrijeme koje je pred nama, pokazati: „Da li sandžački Bošnjaci mogu u institucijama sistema da ostvare svoja ustavna i zakonom garantovana prava u Republici Srbiji”.

ZAUSTAVLJENI PROCES

448

Džudžević je ponovio potrebu uspostavljanja bošnjačkog nacionalnog konsenzusa u vezi sa ključnim stvarima od interesa za sve Bošnjake u Sandžaku, ističući da to treba da bude prioritet svih faktora unutar bošnjačke nacionalne zajednice.Šef resora za obrazovanje, Dr. Redžep Škrijelj govorio je o borbi za ostvarenje prava na obrazovanje na bosanskom jeziku u obrazovnom sistemu Srbije, ističući da je Izvršni odbor Bošnjačkog nacionalnog vijeća još 2009. godine izradio poseban dokument u vezi sa tim, te Ministarstvu prosvjete dostavio potrebne nastavne pro-grame za njegovu implementaciju.Šef resora za kulturu i informisanje i član Nacionalnog savjeta za kulturu Repub-like Srbije, Muhedin Fijuljanin ocijenio je da je, zbog nebrige nadležnih organa i institucija, bošnjačko kulturno naslijeđe u Republici Srbiji izloženo stalnom propadanju i devastaciji. Kao dokaz te tvrdnje on je istakao urušavanje dijela be-dema Novopazarske gradske tvrđave, posljednja oštećenja na Amir-aginom hanu u Novom Pazaru, kao i zapuštenost i loše stanje drugih bošnjačkih kulturnih dobara u Sandžaku i na nivou cijele zemlje.U vezi sa tim, Fijuljanin je naglasio nužnost osnivanja Zavoda za kulturu sandžačkih Bošnjaka, kao krovne institucije u oblasti kulture Bošnjaka u Republici Srbiji.Kada se tiče oblasti informisanja, na prezentacijama je ukazano da država treba da obezbijedi neophodne mehanizme za efi kasnije informisanje na bosanskom jeziku, kroz osnivanje redakcije na bosanskom jeziku pri Radio-televiziji Srbije, postojanje regionalnih javnih servisa i posebne Bošnjačke televizije sa nacionalnom frekvenci-jom (na nivou cijele države), kao i redefi nisanje postojećih radiodifuznih oblasti na


449

taj način da područje šest sandžačkih opština u Republici Srbiji bude jedna radiodi-fuzna oblast.Publikacija “Zaustavljeni proces ostvarivanja prava sandžačkih Bošnjaka u Srbiji” predstavlja zbirku dokumenata o zaustavljanju i onemogućavanju ostvarivanja prava sandžačkih Bošnjaka u Republici Srbiji, u skladu sa ustavom i zakonom. Knjigu čine projekti, programi, druga akta i dopisi, u periodu od 2009. do 2011. godine, kojima je Bošnjačko nacionalno vijeće od Vlade Republike Srbije, resornih ministarstava i drugih nadležnih ustanova i institucija tražilo ostvarivanje prava bošnjačke nacion-alne zajednice u Republici Srbiji.

Tutin 17.09.2011. godineU organizaciji Bošnjačkog nacionalnog vijeća i Centra za bošnjačke studije, večeras je u Tutinu promovisana knjiga “Zaustavljeni proces ostvarivanja prava sandžačkih Bošnjaka u Srbiji”.Na promociji su govorili narodni poslanik i predsjednik Izvršnog odbora Bošnjačkog nacionalnog vijeća Esad Džudžević, Muhedin Fijuljanin, šef resora za kulturu i informisanje i član Nacionalnog savjeta za kulturu Republike Srbije, dr. Redžep Škrijelj, šef resora za obrazovanje BNV i Mevluda Melajac, šefi ca resora za službenu upotrebu bosanskog jezika i pisma BNV.Publikacija “Zaustavljeni proces” govori o nedopustivom odnosu vlasti Republike Srbije u ispunjavanju ustavnih i zakonom garantovanih prava pripadnika bošnjačke

ZAUSTAVLJENI PROCES

450

nacionalne zajednice.Riječ je o zbirci dokumenata o zaustavljanju i onemogućavanju ostvarivanja prava sandžačkih Bošnjaka u Republici Srbiji, u skladu sa ustavom i zakonom. Knjigu čine projekti, programi, druga akta i dopisi, u periodu od 2009. do 2011. godine, kojima je Bošnjačko nacionalno vijeće od Vlade Republike Srbije, resornih ministarstava i drugih nadležnih ustanova i institucija tražilo ostvarivanje prava bošnjačke nacion-alne zajednice u Republici Srbiji.Predsjednik Izvršnog odbora BNV, narodni poslanik Esad Džudžević istakao je da je u posljednjih dvije i po godine došlo do zaustavljanja procesa ostvarivanja, ustavom, zakonom i međunarodnim dokumentima, zajemčenih prava sandžačkih Bošnjaka u našoj zemlji.“Tim povodom u više navrata u posljednje dvije godine upozoravao sam javnost, re-sorne ministre, predsjednika Vlade i druge relevantne faktore i organe, kako putem medija, mnogobrojnih dopisa i drugih dokumenata, tako i sa govornice Narodne skupštine Republike Srbije. Dokumenta koja su objavljena u knjizi “Zaustavljeni proces ostvarivanja prava sandžačkih Bošnjaka u Srbiji” rječito govore o tome, više od bilo kakve analize”, kazao je Džudžević.Džudžević je ponovio potrebu uspostavljanja bošnjačkog nacionalnog konsenzusa u vezi sa ključnim stvarima od interesa za sve Bošnjake u Sandžaku, ističući da to treba da bude prioritet svih faktora unutar bošnjačke nacionalne zajednice.


451

Šef resora za obrazovanje, Dr. Redžep Škrijelj govorio je o borbi za ostvarenje prava na obrazovanje na bosanskom jeziku u obrazovnom sistemu Srbije, ističući da je Izvršni odbor Bošnjačkog nacionalnog vijeća još 2009. godine izradio poseban dokument u vezi sa tim, te Ministarstvu prosvjete dostavio potrebne nastavne pro-grame za njegovu implementaciju.Šef resora za kulturu i informisanje i član Nacionalnog savjeta za kulturu Repub-like Srbije, Muhedin Fijuljanin ocijenio je da je, zbog nebrige nadležnih organa i institucija, bošnjačko kulturno naslijeđe u Republici Srbiji izloženo stalnom propadanju i devastaciji. Kao dokaz te tvrdnje on je istakao urušavanje dijela be-dema Novopazarske gradske tvrđave, posljednja oštećenja na Amir-aginom hanu u Novom Pazaru, kao i zapuštenost i loše stanje drugih bošnjačkih kulturnih dobara u Sandžaku i na nivou cijele zemlje.U vezi sa tim, Fijuljanin je naglasio nužnost osnivanja Zavoda za kulturu sandžačkih Bošnjaka, kao krovne institucije u oblasti kulture Bošnjaka u Republici Srbiji.Književnica Mevluda Melajac, šef resora za službenu upotrebu bosanskog jezika i pisma govorila je o različitim aspektima i problemima u implementaciji prava na službenu upotrebu bosanskog jezika i pisma u sandžačkim opštinama.

Novi Pazar, 24.09.2011. godineU subotu 24. septembra 2011. godine, u organizaciji Bošnjačkog nacionalnog vijeća, u multimedijalnom centru u Novom Pazaru održana je promocija knjige „ZAUSTAVLJENI PROCES“.Na promociji su govorili: vršilac dužnosti predsjednika Bošnjačkog nacionalnog vijeća i narodni poslanik Esad Džudžević, šef resora za kulturu i informisanje u BNV-u i član Nacionalnog savjeta za kulturu Republike Srbije Muhedin Fijuljanin, šef resora za obrazovanje u BNV-u dr. Redžep Škrijelj i šefi ca resora za službenu upotrebu bosanskog jezika i pisma u BNV-u Mevluda Melajac.Na promociji u svojstvu gosta govorila je i Jelena Ivanović, viši stručni saradnk u službi Zaštitnika građana.Promociji su prisustvovali predstavnici, političkog, vjerskog i društvenog života u Novom Pazaru.Publikacija “Zaustavljeni proces” govori o ignorantskom odnosu vlasti Republike Srbije prema pripadnicima bošnjačke nacionalne zajednice i ispunjavanju njihovih Ustavom i zakonom garantovanih prava.Riječ je o zbirci dokumenata o zaustavljanju i onemogućavanju ostvarivanja prava sandžačkih Bošnjaka u Republici Srbiji, u skladu sa Ustavom i zakonom. Knjigu čine projekti, programi, druga akta i dopisi, u periodu od 2009. do 2011. godine, kojima je Bošnjačko nacionalno vijeće od Vlade Republike Srbije, resornih ministarstava i drugih nadležnih ustanova i institucija tražilo ostvarivanje prava bošnjačke nacion-alne zajednice u Republici Srbiji.Vršilac dužnosti predsjednika BNV, narodni poslanik Esad Džudžević istakao je

ZAUSTAVLJENI PROCES

452

da je u posljednjih dvije i po godine došlo do zaustavljanja procesa ostvarivanja, ustavom, zakonom i međunarodnim dokumentima, zajemčenih prava sandžačkih Bošnjaka u našoj zemlji.„Čvrsto opredjeljenje Bošnjačkog nacionalnog vijeća i mene lično, da Bošnjaci svoja prava u Republici Srbiji ostvaruju i unaprjeđuju u okvirima institucija sistema ove države, nažalost ostalo je jednostrano iz razloga što je izostala spremnost države da Bošnjacima omogući ostvarivanje i unaprjeđenje Ustavom i zakonom garantovanih prava, ta nespremnost dovela je do situacije da Bošnjaci postanu nacionalna zajed-nica sa najnižim stepenom ostvarenosti svojih prava. Nebriga države za položaj i ostvarivanje prava sandžačkih Bošnjaka u Republici Srbiji vrlo često poprima oblike otvorene diskriminacije kao što je to slučaj sa pravom na obrazovanjem tj. odnosom Zavoda za unapređivanje obrazovanja i vaspitanja. Tim povodom u više navrata u posljednje dvije godine upozoravao sam javnost, resorne ministre, predsjednika Vlade i druge relevantne faktore i organe, kako putem medija, mnogobrojnih dopisa i drugih dokumenata, tako i sa govornice Narodne skupštine Republike Srbije. Dokumenta koja su objavljena u knjizi Zaustavljeni proces ostvarivanja prava sandžačkih Bošnjaka u Srbiji” rječito govore o tome, više od bilo kakve analize”, kazao je Džudžević.Džudžević je takođe naglasio da je u skladu za zakonom pokrenut postupak kod Zaštitnika građana i Povjerenice za ravnopravnost radi utvrđivanja odgovornosti nadležnih državnih organa zbog, onemogućavanja i zaustavljanja korišćenja Usta-


453

vom i zakonom garantovanih prava pripadnicima bošnjačke nacionalne zajednice u Republici Srbiji, kao i diskriminacije. Nakon ćega će, po riječima Džudževića, poslanički klub manjina pokrenuti raspravu u Narodnoj skupštini. Viši saradnik u službi Zaštitnika građana g-đica Jelena Ivanović, govorila je o toku postupka koji je Vijeće pokrenulo kod Zaštitnika građana kao i o preporukama koje je Zaštitnik građana uputio nadležnim državnim organima, prevashodno MUP-u Srbije, radi izmjene nacionlne strukture zapošljenih u vidu zapošljenja većeg broja Bošnjaka, kako bi se obezbijedila ravnopravna zastupljenost Bošnjaka u skladu sa Ustavom Republike Srbije kao i razultatima sa posljednjeg popisa stanovništva.Šef resora za obrazovanje, dr. Redžep Škrijelj govorio je o borbi za ostvarenje prava na obrazovanje na bosanskom jeziku u obrazovnom sistemu Srbije, ističući da je Izvršni odbor Bošnjačkog nacionalnog vijeća još 2009. godine izradio Elaborat, Model obrazovanja za sandžake Bošnjake u Republici Srbiji, kao poseban doku-ment i vezi sa tim, Ministarstvu prosvjete dostavio potrebne nastavne programe za njegovu implementaciju.Šef resora za kulturu i informisanje i član Nacionalnog savjeta za kulturu Repub-like Srbije, Muhedin Fijuljanin ocijenio je da je, zbog nebrige nadležnih organa i institucija, bošnjačko kulturno naslijeđe u Republici Srbiji izloženo stalnom propadanju i devastaciji. Kao dokaz te tvrdnje on je istakao urušavanje dijela be-dema Novopazarske gradske tvrđave, posljednja oštećenja na Amir-aginom hanu u Novom Pazaru, kao i zapuštenost i loše stanje drugih bošnjačkih kulturnih dobara u Sandžaku i na nivou cijele zemlje.U vezi sa tim, Fijuljanin je naglasio nužnost osnivanja Zavoda za kulturu sandžačkih Bošnjaka, kao krovne institucije u oblasti kulture Bošnjaka u Republici Srbiji.Književnica Mevluda Melajac, šef resora za službenu upotrebu bosanskog jezika i pisma govorila je o različitim aspektima i problemima u implementaciji prava na službenu upotrebu bosanskog jezika i pisma u sandžačkim opštinama.

ZAUSTAVLJENI PROCES

454

Poziv manjinama da se odazovu na popisVećina predstavnika nacionalnih savjeta nacionalnih manjina u Srbiji pozvala

sunarodnike da se odazovu na popis stanovništva i izjasne o svojoj nacionalnoj, jezičkoj i vjerskoj pripadnosti. Popis prilika za podizanje kapaciteta za ostvari-vanje prava svih manjina u državi, izjavio poslanik kluba manjina u Skupštini Esad Džudžević.

Predstavnici većine nacionalnih saveta nacionalnih manjina u Srbiji pozvali su svoje sunarodnike da se odazovu na popis stanovništva koji će trajati do 15. oktobra i da se izjasne o svojoj nacionalnoj, jezičkoj i vjerskoj pripadnosti.

Okupljeni u Skupštini Srbije, predstavnici 14 od ukupno 19 nacionalnih savjeta, poručili su da su zadovoljni dosadašnjim tokom popisa.

Odsutan je bio Riza Haljimi, jedini poslanik iz reda albanske nacionalne manjine koja je pozvana na bojkot popisa stanovništva.

Predstavnik Bošnjačkog nacionalnog savjeta i poslanik kluba manjina u Skupštini Srbije Esad Džudžević pozvao je pripadnike svih nacionalnih zajednica i svoje sunarodnike da se izjasne o nacionalnoj, jezičkoj i vjerskoj pripadnosti, jer je, kako je rekao, popis stanovništva prilika za podizanje ukupnog kapaciteta za ostvarivanje nacionalnih prava svih manjina u državi.

“Zadovoljan sam što možemo da kažemo da su se svi naši sunarodnici masovno odazvali na popis – to važi za Bošnjake u Sandžaku i celoj Srbiji. Za našu nacion-alnu zajednicu to je prilika za demonstraciju nacionalnog jedinstva i konsenzusa i poruka da isključivo u institucijama sistema mogu i treba da ostvaruju sva prava”, naglasio je Džudžević.


455

On je dodao da, ukoliko bi se na popis isključivo gledalo kao na akt građanske lojalnosti, Bošnjaci u Srbiji ne bi imali razlog da izađu na popis.

Džudžević je upitao i “ko će popisati stotine nestalih, kidnapovanih i prognanih Bošnjaka, posebno u zapadnom dijelu Sandžaka i u opštini Priboj”.

Predsjednik Nacionalnog savjeta makedonske nacionalne manjine Borče Veličkovski ispred svih savjeta nacionalnih manjina pozvao je sve građane Srbije, a posebno sve pripadnike nacionalnih manjina, da se slobodno, bez bilo kakve bojazni, izjasne na popisu onako kako se osjećaju.

“Strpljivo pratimo kako se popis odvija i pozivamo sve građane da se slobodno izjašnjavaju, a posebno da se izjasne o svojoj nacionalnoj pripadnosti, vjeroispovesti i maternjem jeziku, jer smatramo da je Srbija dosegla nivo demokratičnosti da možemo da se izjašnjavamo bez straha da ćemo trpeti bilo kakve posledice”, nagla-sio je Veličkovski.

Bošnjačko nacionalno vijeće uputilo je poziv Bošnjacima da se odazovu Popisu 2011.

“Zaustavljeni proces” u štampiIX

459

BLIC, 14.07.2011. str.14

PR

AV

DA

, 1

4.0

7.2

01

1.

str.

3

ZAUSTAVLJENI PROCES

460PRESS, 15.07.2011. str. 6


461

DANAS, 15.07.2011. str.14

GRAĐANSKI LIST, 15.07.2011. str. 06

ZAUSTAVLJENI PROCES

462



463

PRAVDA, 19.07.2011. str. 3

PRAVDA, 20.07.2011. str. 2

ZAUSTAVLJENI PROCES

464

NOVOSTI, 19.07.2011. str. 3


465

AKTER, 25.07.2011. str. 22

ZAUSTAVLJENI PROCES

466


467

ZAUSTAVLJENI PROCES

468


469

DANAS, 27.07.2011. str. 5

DANAS, 06.08.2011. str. 3

ZAUSTAVLJENI PROCES

470

DANAS, 09.08.2011. str. 4


471

Esad Džudžević od oca Šabana i majke Hanife Gusinac, rođen je 5. jula 1958. godine u Mitrovi kraj Tutina.

Diplomirao je sociologiju na Filozofskom fakultetu u Beogradu 1986. godine. Jedan je od osnivača Kulturnog Društva Bošnjaka Sandžaka „Preporod“, osnovanog 09. marta 1991. godine u Sjenici. Osnivač je i direktor Nacionalne biblioteke Sandžaka „Vehbija Hodžić“, os-novane 13.08.1994. godine u Tutinu, sada Centra za bošnjačke studije. Bio je novinar i glavni i odgovorni urednik „Sandžačkih novina“, obnovljenih 18.01.1996. godine u Novom Pazaru.

Predsjednik je Bošnjačke demokratske stranke Sandžaka, osnovane 15. juna 1996. godine u Novom Pazaru. Bio je predsjednik Izvršnog odbora Skupštine opštine Tutin od 27.11.1996. godine, kada je konstituisana prva demokratska vlast u Tutinu do 2004. godine. Priređivač je publikacija „Sandžak multietnička regija“, „Bosanski jezik ili pravo na identitet“, utemeljivač „Tutinskog zbornika“ i autor mnogih članaka i tekstova iz oblasti historije bošnjačkog naroda u Sandžaku.

Autor je publikacije „Bošnjaci Tutina kroz historiju“.Radio je kao novinar Radio Novog Pazara i bio novinar i glavni i odgovorni urednik revije

„Sanždžak“.Inicijator je osnivanja Udruzenja novinara Sandžaka.Bio je saradnik sarajevskog nedjeljnika „Svijet“ i zagrebačkog dnevnog lista „Vjesnik“.Osnivač je Regionalne televizije iz Novog Pazara kao i Tutinske televizije koja je počela sa

radom 2002. godine.Pokretač je časopisa za društveni život i kulturu sandžačkih Bošnjaka Bošnjačka riječ“ čiji

je prvi broj izašao 2006. godine.U okviru Centra za bošnjačke studuije u Tutinu, čije je direktor, osnovao je 2007. godine

„Bošnjački radio“.Izdavač je udžbenika za osnovnu školu za nastavni predmet „Bosanski jezik sa elemen-

tima nacionalne kulture“.Učestvovao je u radu Kongresa lokalnih i regionalnih vlasti Savjeta Evrope, kao i mnogih

domaćih i međunarodnih konferencija i okruglih stolova posvjećenih pitanjima prava na-cionalnih manjina.

Esad Džudžević

(biografi ja)

ZAUSTAVLJENI PROCES

472

Bio je učesnik samita Pakta za stabilnost Jugoistočne Evrope održanog u Sarajevu tokom 1998. godine zajedno sa Dragoslavom Avramovićem kao jedini predstavnici

demokratske opozicije Srbije (DOS).Učestvovao je i predvodio parlamentarne delegacije Saveznog Parlamenta u pos-

jetama stranim drža vama.Zbog svojih političkih uvjerenja, zalaganja za prava bošnjačkog naroda i rješavanjastatusa Sandža ka više puta je hapšen, zatvaran i protiv njega je pokrenuto na

desetine montiranih sudskih procesa u vrijeme Miloševićevog režima. Bio je savez-ni poslanik od 24.09.2000. godine u Vijeću Republika i član Ustavne komisije od 26.06.2002. godine na čije je članstvo dao ostavku nezadovoljan rješenjima u Ustavnoj povelji.

Narodni poslanik u Narodnoj skupštini Republike Srbije od januara 2004. godine i predsjednik Odbora za medjunacionalne odnose do 08.04.2005. kada je smijenjen na inicijativu SRS i SPS zbog „…podsticanja nacionalnih manjina da koriste svoja prava…”, kako je obrazloženo.

Predsjednik Izvršnog odbora Bošnjačkog Nacionalnog Vijeća u Srbiji od 13.09.2003. godine.

Bio je potpredsjednik Skupštine Republike Srbije od maja 2007. godine.Predsjednik Bošnjačkog Nacionalnog Vijeća u Srbiji od 06.09.2011. godine.

473

SADRŽAJ

I OBRAZOVANJE

(prilog PPP, I i V razred osnovnog

i I razred srednjeg obrazovanja maternji – bosanski jezik, historija, svijet oko nas, muzi ka i likovna kultura, 18.07.2011.godine I dio nastavnih programa)

komplet nastavni programi II dio)

II IN OR ISANJE

-

-

III KULTURA

-

fi -

474

IV SLUŽBENA UPOTREBA JEZIKA I PIS A

-

V POVJERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI U REPUBLICI SRBIJI

VI PRITUŽBE KOD ZAŠTITNIKA GRA ANA I POVJERENICE ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI

- -

VII PRIJEDLOG S JERNICA ZA RAD NACIONALNOG SAVJETA BOŠNJA KE NACIONALNE ANJINE

-

475

VIII AKTIVNOSTI BNV

-

IX ZAUSTVLJENI PROCES U ŠTA PI

fi

476

BOŠNJAČKO NACIONALNO VIJEĆE

Bošnjačko nacionalno vijeće je najviše predstavničko tijelo sandžačkih Bošnjaka u Republici Srbiji. Osnovano je 11. maja 1991. godine, pod imenom Muslimansko nacionalno vijeće Sandžaka (MNVS). Za predsjednika Vijeća izabran je dr. Sulejman Ugljanin. Do 2003. godine Vijeće djeluje i radi pod nazivom Bošnjačko nacionalno vijeće Sandžaka (BNVS), a nakon 2003. godine kao Bošnjačko nacionalno vijeće (BNV).

Statutom Bošnjačkog nacionalnog vijeća, koji je usvojen na konstitutivnoj sjednici održanoj 13. septembra 2003. godine, Bošnjačko nacionalno vijeće određeno je kao najviše zastupničko tijelo bošnjačke nacionalne zajednice u Srbiji, u područjima službene upotrebe jezika i pisma, obrazovanja, kulture i informisanja na bosanskom jeziku.

U skladu sa Statutom, i Zakonom određenim nadležnostima, Bošnjačko nacionalno vijeće je, u periodu od 2003. do kraja 2009. godine, donijelo niz značajnih dokumenata – deklaracija, odluka, rješenja i drugih akata, u cilju ostvarivanja prava pripadnika bošnjačkog naroda u Republici Srbiji, njihovog daljeg razvoja i unaprjeđenja. Predstavnici Bošnjačkog nacionalnog vijeća učestvovali su u radu mnogih domaćih i međunarodnih konferencija o položaju i pravima manjina kod nas i u svijetu, a u tom periodu Bošnjačko nacionalno vijeće donijelo je i svoje najznačajnije odluke: o nacionalnim simbolima (grbu i zastavi), nacion-alnim praznicima, nacionalnim nagradama i priznanjima i nacionalnim manifestacijama sandžačkih Bošnjaka.

477

CENTAR ZA BOŠNJAČKE STUDIJE

Ustanova u oblasti kulture, Centar za bošnjačke studije (CBS), osnovana je 2004. godine transformacijom nacionalne biblioteke Sandžaka “Vehbija Hodžić” . Sedište CBS-a je u Tutinu.

Misija Centra za bošnjačke studije je zadovoljenje potreba bošnjačke nacionalne manjine u Srbiji u oblasti kulture, informisanja i obrazovanja na maternjem (bosanskom) jeziku.

Ciljna grupa kojoj se Centar za bošnjačke studije obraća su pripadnici bošnjačke na-cionalne manjine u Republici Srbiji. To su prije svega učenici, studenti, profesori i drugo nastavno osoblje.

Centar se bavi knjižarskom i bibliotečkom djelatnošću, naučno istraživačkim radom, sakupljanjem arhivske i dukumentarne građe, video i foto zapisa vezanih za kulturu i tradiciju Bošnjaka u Srbiji iz dalje i bliže prošlosti.

CBS se bavi edukacijom, prije svega učitelja i drugih prosvjetnih radnika, kao i sti-pendiranjem na osnovnim i postdiplomskim studijama studenata na fakultetima u oblasti tzv. grupe nacionalnih predmeta.

Centar za bošnjačke studije je jedini izdavač na bosanskom jeziku u Republici Srbiji. U okviru izdavačke djelatnosti pokrenuto je više edicija.

478

SANDŽAČKE NOVINE

Nezavisni heft ičnik (nedjeljnik) „Sandžačke novine“ su jedini informativni štampani medij na bosanskom jeziku na području Republike Srbije.

„Sandžačke novine“ nastavljaju tradiciju štampanog novinarstva na području Sandžaka od 1932. godine. Pod različitim imenima, novine su sa prekidima izlazile prije, u toku i poslije Drugog svjetskog rata, a u periodu od 1. januara 1996. godine izlaze kao nezavisni heft ičnik i jedan od najoštrijih protivnika režima Slobodana Miloševića.

Sredinom 2005. godine novine prestaju izlaziti zbog nedostatka fi nansijskih sredstava, da bi 13. februara 2008. godine bile ponovo pokrenute u izdanju Novinsko-izdavačkog društva CBS-PRESS iz Novog Pazara, kao nezavisni heft ičnik na bosanskom jeziku.

Zbog posebnog doprinosa i rada na ostvarenju, promociji u unapređenju manjinskih prava pripadnika bošnjačke nacionalne zajednice u Republici Srbiji u oblasti informisanja na maternjem bosanskom jeziku i sveukupnoj implementaciji međunarodnih standarda u oblasti zaštite i ostvarenja prava manjina, odlukom Bošnjačkog nacionalnog vijeća od 9. februara 2009. godine, Nezavisni heft ičnik „Sandžačke novine“ proglašen je institucijom od posebnog nacionalnog značaja za bošnjački narod u Republici Srbiji.

Posebnom odlukom Bošnjačkog nacionalnog vijeća, od 9. februara 2009. godine, „Sandžačkim novinama“ dodijeljena je i nacionalna nagrada „Medalja Rifat Burdžović – Tršo“ – nagrada koja se dodjeljuje pojedincima ili nacionalnim institucijama za doprinos u oblastima javnih djelatnosti, politike, ljudskih prava i za doprinos ideji multietničkog i multikulturnog društva.

479

Documents

Zaustavljeni Proces 2 Small 2