Završni rad, alladin sadiković

Univerzitet u Bihaću

Biotehnički fakultet

Dodiplomski studij, Odsjek: Poljoprivredni

Alladin Sadiković

0915– B/10

FENOTIPSKA VARIJABILNOST PRIRODNIH GENOTIPOVA

BIJELOG DUDA (MORUS ALBA) NA PODRUČJU OPŠTINE

CAZIN

ZAVRŠNI RAD

Mentor: Dr. sc. Azra Skender, docent

Bihać, 2014.




Alladin Sadiković

0915– B/10

FENOTIPSKA VARIJABILNOST PRIRODNIH GENOTIPOVA

BIJELOG DUDA (MORUS ALBA) NA PODRUČJU OPŠTINE

CAZIN

ZAVRŠNI RAD

Mentor: Dr. sc. Azra Skender, docent

Bihać, 2014.

DOKUMENTACIJSKA KARTICA

Završni rad




Smjer: Organska poljoprivreda

Predmet: Oplemenjivanje biljaka

FENOTIPSKA VARIJABILNOST PRIRODNIH GENOTIPOVA BIJELOG DUDA

(MORUS ALBA) NA PODRUĈJU OPŠTINE CAZIN

Alladin Sadiković, 0915 – B/10

Mentor rada: Dr. sc. Azra Skender, docent

Rad sadrži:

Broj stranica: 46

Broj slika: 30

Broj tablica: 13

Broj literaturnih referenci: 20

Broj priloga: 11

Jezik: bosanski

Datum odbrane:

Rad je pohranjen u: Biblioteci Biotehničkog fakulteta Univerztiteta u Bihaću

Pomoć pri izradi: doc. dr. Azra Skender

BASIC DOCUMENTATION CARD

Final work

University of Bihać

Biotechnical faculty

Undergraduate studies Agriculture

Department of: Organic farming

Subject: Plant Breeding

PHENOTYPIC VARIABILITY OF NATURAL BLACK MULBERRY GENOTYPES

(MORUS NIGRA) IN THE MUNICIPALITY OF CAZIN

Alladin Sadiković, 0915 – B/10

Mentor: Dr. sc. Azra Skender, docent.

Final work conteins:

Number of pages: 46

Number of figures: 30

Number of tables: 13

Number of references: 20

Number of annexes: 11

Original in: Bosnian

Date of thesis defence:

Final work in printed version is deposited in: Library of the Biotechnical faculty,

University in Bihać

Technical support and assistance: doc. dr. Azra Skender

SAŽETAK

Dud, nekada poznat i vrlo prisutan u našim krajevima, a danas gotovo zaboravljen. Iako je u

samom vrhu nutricionističkih zdravih namirnica i sadrži dvostruko više antioksidansa od

narandže i brusnice, dud je minimalno zastupljen u ishrani. S toga, cilj ovog završnog rada je

da se upoznamo sa biološkim osobinama genotipova samoniklog bijelog duda na području

opštine Cazin, te o upotrebnim vrijednostima ove vrste kako bi se nastavilo i proširilo

istraživanje. U ovom istraživanju, obavljenom na području opštine Cazin, MZ Stijena,područj

Vilenjača, pronađeno je i evidentirano sedam genotipova samoniklog bijelog duda. Izvršena je

analiza morfometrijskih svojstava listova i plodova i hemijskog sastava plodova. Sa svakog

od sedam stabala uzeto je po trideset uzoraka listova i sa četiri stabla uzeto je po trideset

plodova i vršena je analiza morfometrijskih svojstava. U hemijskoj analizi ispitivani su

sljedeći parametri: voda, suha tvar, kiseline i šećeri. Rezultati hemijske analize su pokazali da

plodovi duda koji su bili predmet ovog istraživanja imaju sadržaj vode u rasponu od 85,90 %

do 87,64 %, a sadržaj suhe tvari u rasponu 12,61 % do 13,56 %. Sadržaj kiselina je bio u

rasponu od 0,14 do 0,9 g/100ml, a sadržaj šećera u rasponu od 4,2 do 8,27 mg/100ml.

Potrebno je nastaviti i proširiti istraživanja prirodnih populacija kako bijelog tako i crnog

duda kod nas, kako bi se izdvojili vrijedni genotipovi i vršila selekcija i oplemenjivanje ove

vrste.

SUMMARY

Mulberry, formerly known and very present in our country, and now almost forgotten.

Although at the top nutritional healthy foods and contains twice as many antioxidants of

orange and cranberry, mulberry is minimally represented in the diet. Therefore, the goal of

this final work is to get acquainted with the biological properties of genotypes of wild white

mulberry in the municipality of Cazin, and on the use-values of this kind in order to continue

and expand the research. In this study, conducted in the municipality of Cazin, LC

Stijena,area Vilenjaca was found and identified seven genotypes of wild white mulberry. The

analysis of morphometric properties of leaves and fruit, and chemical composition of fruit.

From each of the seven trees were taken after thirty samples of leaves with four trees were

taken after thirty fruits and performed the analysis of morphometric traits. The chemical

analysis examined the following parameters: water, solids, acids and sugars. The results of

chemical analysis showed that the fruits of mulberry which were the subject of this study have

a water content ranging from 85,90 % do 87,64 %, and the dry matter content ranged from

12,61 % do 13,56 %. Acid content was in the range from 0,14 do 0,9 g/100ml, and the sugar

content in the range from 4,2 do 8,27 mg/100ml. It is necessary to continue and expand the

research of natural populations of both white and black mulberry with us, in order to extract

valuable genotypes and performed selection and breeding of this species.

SADRŽAJ:

1. UVOD ................................................................................................................................................. 9

2. TAKSONOMSKI POLOŽAJ, BIOLOŠKE I HEMIJSKE ........................................................ 10

2. 1. Taksonomija............................................................................................................................... 10

2. 1. 1. Geografsko porijeklo i rasprostranjenost .......................................................................... 11

2. 1. 2. Opis biljke ......................................................................................................................... 12

2. 1 .3. Razmnožavanje duda ........................................................................................................ 13

2. 2. Hemijski sastav ploda .............................................................................................................. 14

2. 3. Iskorištavanje duda................................................................................................................... 14

2. 3. 1 Voćni sok od duda protiv pretilosti ................................................................................... 15

2. 3. 2. Prah ploda duda................................................................................................................. 15

2. 3. 3. Vino od duda...................................................................................................................... 16

2. 3. 4. Boja za hranu ................................................................................................................... 16

2. 3. 5. Plodovi duda u farmaceutskoj industriji............................................................................ 16

2. 4 Uloga dudovog svilca (Bombyx mori) i bijelog duda (Morus alba) svilarstvu ......................... 17

2.4.1. Dudov svilac (Bombyx mori).............................................................................................. 17

3. HEMIJSKA ANALIZA................................................................................................................... 18

3.1 Materijal i metode rada............................................................................................................... 18

3.1..1 Metode hemijskih analiza.................................................................................................... 18

3.1.2. Određivanje šećera volumetrijski po Luff-Schoorl-u.......................................................... 18

3.1.3. Određivanje nereduciranog Cu2+-iona................................................................................ 19

3.1.5. Određivanje ukupnog iverta................................................................................................. 20

3.1.6. Određivanje suhe tvari refraktometrijski............................................................................. 21

3.1.7. Određivanje ukupne kiselosti............................................................................................... 21

4. REZULTATI ISTRAŽIVANJA SA DISKUSIJOM .................................................................. 23

4.1. Rezultati istraživanja.................................................................................................................. 23

4.2. Diskusija.................................................................................................................................... 30

5. ZAKLJUČAK.................................................................................................................................. 33

6. LITERATURA ................................................................................................................................ 34

7. PRILOZI .......................................................................................................................................... 36

Nastavno-naučno vijeće Biotehničkog fakulteta je na svojoj VII redovnoj sjednici, održanoj

20.06.2014. godine, broj protokola 03-1441/2014, prihvatilo temu završnog rada pod nazivom

„Fenotipska varijabilnost prirodnih genotipova bijelog duda (Morus alba) na području opštine

Cazin“, studenta Alladina Sadikovića, Poljoprivrednog odsjeka, smjera Organska

poljoprivreda.

1. UVOD

Povezanost čovjeka i biljaka datira još od davnina. Čovjek je biljke prvenstveno koristio u

ishrani, a kasnije i u lječenju. Kroz historiju čovječanstva, biljke su dobijale sve veći značaj

kao izvor biološki aktivnih supstanci i lijekova. Broj cvjetnica koje su do danas hemijski

ispitane čini samo 10%, od ukupno 250.000 vrsta na planeti, zbog čega se može zaključiti da

biljni svijet i dalje predstavlja nepresušan i još nedovoljno istražen resurs biološki i

farmakološki aktivnih jedinjenja. (Veličković, 2013).

Drvo duda potječe iz srednje i istočne Azije, domovine dudovog svilca (Bombyx mori).

Dud je u drevnoj Kini “stablo istoka“ , drvo je brzog godišnjeg prirasta i u relativno kratko

vrijeme daje obilnu drvnu masu. Gotovo je neshvatljivo da ga ni danas šumari ne uzgajaju kao

brzorastuću vrstu s kvalitetnim tehničkim i tehnološkim svojstvima drva. Uzgaju se kao

parkovna vrsta s mnogo formi, varijeteta i kultivara.

Dud je rasprostranjen sve od umjerenih do suptropskih područja sjeverne hemisfere, do

tropskih područja južne hemisphere i može rasti u različitim klimatskim i topografskim

uslovima i tlu. Široko je rasprostranjen kroz sva područja, od tropskih do subarktičkih, i na

nadmorskim visinama od 0 do čak 4000 metara (Tutin, 1996).

Turska ima dugu tradiciju uzgoja duda, i dud je voće koje turski poljoprivrednici najviše

uzgajaju. Četiri vrste duda (Morus alba, Morus nigra, Moris rubra, Morus laevigata) u Turskoj

se mogu susresti u različitim agroklimatskim područjima. U Turskoj ne postoji registrirana

sorta duda nego svako područje ima svoj lokalni genotip koji se, tokom dugo vremena,

prenosio pupanjem ili kalemljenjem (Ercisli i Orhan, 2008).

Na teritoriji Balkanskog poluostrva rastu dvije vrste roda Morus: Morus alba i Morus nigra,

koji su u narodu poznatije pod imenom bijeli i crni dud. Biljke ovog roda su djelimično

poznate u tradicionalnoj medicini u kojoj su našle primjenu u liječenju dijareje, sniženju

krvnog pritiska, zarastanju rana i dr. Na našem podneblju plod duda je minimalno zastupljen u

ishrani, a još manje je istražen u pogledu hemijskog sastava i ljekovitog djelovanja. Da plod,

list, kora i korijen drveta duda imaju veoma blagotvorna dejstva poznato je iz iskustava

tradicionalnih istočnjačkih medicina. U zemljama poput Kine, Indije i Japana dud se koristi

svakodnevno u obliku čajeva, tinktura, u svježem ili suhom stanju, ili u obliku raznih

preparata na bazi ekstrakata. Fitopreparati dobijeni od različitih vrsta duda u pomenutim

zemljama poznati su kao dobri analgetici, diuretici, antiseptici, antidijabetici, sedativi,

hipoglikemici, kao i antiinflamatorni i hipotenzivni agensi, odnosno sredstva protiv crijevnih

parazita i nesanice (Radojković, 2012).

Evidentno je da Bosna i Hercegovina raspolaže velikim bogatstvom genetičkih resursa bijelog

duda, ali po dosadašnjim saznanjima, niko se nije bavio njegovim istraživanjem. Zato je cilj

ovog rada da se istraži varijabilnost bijelog duda na području sjeverozapadne Bosne, tačnije

na području Opštine Cazin, prvenstveno s naglaskom na njegove najvažnije fenotipske odlike.

2. TAKSONOMSKI POLOŽAJ, BIOLOŠKE I HEMIJSKE KARAKTERISTIKE

BIJELOG DUDA

2. 1. Taksonomija

Taksonomija duda je vrlo složena i komplikovana zbog postojanja velikog broja vrsta i

podvrsta roda Morus. Do sada su registrovane 24 vrste roda Morus i jedna podvrsta sa

najmanje 100 poznatih varijeteta (Hojjatpanah i sar., 2011). Uopšteno dud pripada rodu

Morus, familiji Moraceae i taksonomija se ogleda u sljedećoj podjeli:

Carstvo: Plantae

Odjeljak: Magnoliophyta

Klasa: Magnoliopsida

Red: Rosales

Porodica: Moraceae

Rod: Morus

Sl.br.1. Morus alba Sl.br.2. Bijeli dud

Složenost taksonomije je intenziviran postojanjem sve većeg broja hibridnih vrsta usljed

popularnosti uzgajanja ove biljne vrste. Vrste koje su opšte prihvaćene su:

- Morus alba L. – eng. white mulberry

- Morus australis Poir. – eng. chinese mulberry

- Morus celtidifolia Kunth.

- Morus insignis

- Morus mesozygia Stapf. – eng. african mulberry

- Morus microphylla – eng. texas mulberry

- Morus nigra L. – eng. black mulberry

- Morus rubra L. – eng. red mulberry.

2. 1. 1. Geografsko porijeklo i rasprostranjenost

Vrste roda Morus pronađene su u različitim klimatskim zonama, od umjerenih do subtropskih

na Sjevernoj hemisferi i tropskih na Južnoj, a mogu i da rastu u širokom intervalu klimatskih i

topografskih uslova, kao i na različitim tipovima zemljišta. Dud se koristi hiljadama godina i

gaji se intenzivno širom svijeta, prilagođen je širokom prostoru od Azije, Evrope, Sjeverne i

Južne Amerike do Afrike. Historijski je poznat još iz radova velikog broja grčkih i rimskih

pisaca (Ovidija, Plinija i Vergilija). Smatra se da riječ „Morus”, potiče od latinske riječi

„Mora” (kašnjenje), zbog zakašnjelog širenja pupoljaka, a drugo objašnjenje je da dolazi od

keltske riječi „mor'' (crno) koja se odnosi na boju ploda.

Danas je raširen po cijeloj Evropi. U zemljama u kojima se najviše uzgaja, naročito u

azijskim, Indiji i Kini, dud se koristi zbog listova koji služe kao hrana svilenim bubama. U

jednom broju evropskih zemalja dud se uzgaja više zbog ploda nego zbog lista. Danas je

Turska lider po organizovanom uzgajanju duda, gdje se najviše uzgaja M. alba (95%), zatim

M. rubra (3%) i najmanje M. nigra (2%) (Ercisli i Orhan, 2007). Sve veća popularnost ove

biljke pokazuju i liste „biljaka za budućnost“ koje rod Morus svrstavaju u jednu od 20 biljaka

koje će doživjeti ekspanziju i veću zastupljenost u ishrani i fitonutrijentima (www.pfaf.org). U

prilog govori i činjenica da je 160.000 tona soka od duda i koncentrata duda proizvedeno u

Iranu tokom 2008. godine (Hojjatpanah i sar., 2011).

Iako je uzgoj duda u Bosni i Hercegovini poznat od davnina danas je on sveden na minimum.

To se najzornije očituje u našim voćnim rasadnicima gdje se mogu pronaći samo njegove

ukrasne, mini pendula (obarajuće) forme, a gotovo nikako sadnice za normalan uzgoj.

Možemo slobodno reci da je uzgoju duda na našem terenu odzvonilo. Slično je i sa ostalim

podnebljima gdje se tradicija njegovog uzgoja itekako poštivala i cijenila. Međutim nema

logičkog objašnjenja za što je i kako je tako brzo iščezla cijenjena voćna vrsta koja se nalazila

u svakom seoskom gospodarstvu, bilo oko kuće u dvorištu oko staja.

Značaj duda u prošlosti, dud je slavio za vrlo cijenjenu i korisnu gospodarsku voćku bijelog ili

obojenog ploda. Čini se da su bijele forme bile ipak više zastupljennje i to prevenstveno zbog

svojstava stabla i ploda. Pa, možemo tvrditi kako nije bilo niti jednog dijela stabla koje se nije

koristilo u zananstvu, kucanstvu, gospodarstvu i sl. Tako su svi organi, počevši od ploda, lista

pa do drva, koristili za jelo, izrada bačvi, u brodogradnji i dr. ( Doko, 2013)

2. 1 .2. Opis biljke

Bijeli dud (Morus alba L.) raste u visinu i do 20 metara. Krošnja mu je okrugla, kora u

početku žućkastosiva i glatka, kasnije sivosmeđa i duboko ispucana. Pupoljci su jajoliki, oko

6 mm veliki, smeđesivi. Listovi su naizmjenični od 4 do 14 cm dugi i od 4 do 10 cm široki.

Sl.br.3. Anizofilija lista Sl. br.4. Muški cvijet

Sl. br.5. Ženski cvijet

Plodovi su složeni, tipa zbirne koštunice, sočni, mesnati, 2-8,5 cm dugački, cilindričnog ili

ovalnog oblika, bijele do krem boje, slatki i jestivi. Uzgaja se u drvoredima, živim ogradama,

parkovima i baštama. U prve dve godine raste veoma sporo, a kasnije znatno brže. Ima

razvijen korijen, pa je pogodan za vezivanje erozivnih zemljišta (Katsube i sar., 2006).

Originalno je uzgajan u Kini i imao je široku primenu kako u poljoprivredi, tako i u oblasti

medicine.

Sl. br .6. Plod bijelog duda

Dud se sadi duž puteva, po parkovima, ivicama parcela, oko vinograda, po dvorištima. Drvo

duda živi i do 250 godina. Voli toplo, dobro isušeno zemljište i ilovaču, a crni dud je

pogotovo vredan gajenja, zbog raskošnog lišća i živopisnog oblika (Chevallier, 1996).

2. 1. 3. Razmnožavanje duda

Zanimljivo je da voćarsku tehniku cijepljenja (okuliranje), uzgajivači prenose na dudove

sadnice. Očito je da se biraju sam muške forme duda, one koje ne formiraju plod. Manjak na

plodu nadoknađuju se na lisnoj masi.

Ova tehnika okuliranja na sjemenjacima koristi se i danas u zemljama koje se jos bave

svilogojstvom i proizvodnjom prirodne svile. Uzgoj dudovih nasada je plantaznog oblika.

Koriste se voćarske tehnike uzgajanja pa su plantaže prilagođene za strojnu obradu,

orezivanja grana i branje lišća.

Posebno je popularan hibridni dud Japanskog porijekla ,“kokuzo“ br.21. i br.22.

Okuliranje jednogodišnji sjemenaka vrši se u proljeće ili ljeto, sadnica se druge godine

presađuje i ostaje u rastilištu rasadnika jos 1-2 godine. Cijepljenje se obavlja i drugim

tehnikama (kosi rez, u proscjep, pod koru, omega spoj i slično). Presađuje se u plantaže u

razmaku 4x4 ili 4x3 m. Stabla se formiraju u 3 najčešća oblika, niska (0,30-0,60 m), srednja

(0,60-1,50m) i visoki (1,5-2,0m). Oblik krošnje formira se u mladosti. Mlado lišće, odnosno

izbojci beru se redovito u maju i junu ručno ili strojno.

2. 2. Hemijski sastav ploda duda

Zreli plod ima sladak okus i ugodan miris. Dud je dobar izvor šećera, kiselina i antocijanina,

koji su također zaslužni za njegovu boju, okus i antioksidativna svojstva. Zbog visoke

nutritivne vrijednosti, plodovi duda koriste se zbog povoljnih učinaka na ljudsko zdravlje.

Štoviše, plodovi sadrže nutritivne elemente od bitne važnosti za ljudski metabolizam

(Akbulut i Musazcan, 2009). U crnom dudu (M. nigra) nalazi se jabučna kiselina (Koyuncu

,2004) u rasponu od 35.4 – 198.5 mg/g, nakon koje slijedi limunska kiselina od 5.5 – 23.4

mg/g. Vinska, oksalna i mravlja kiselina bile su na nivoima od 4.16, 0.62 i 0.019 mg/g.

2. 3. Iskorištavanje duda

Dud se uzgaja širom svijeta. Listovi duda koriste se za prehranu svilene bube koja zauzvrat

proizvodi svilena vlakna. Svilarstvo se obično prakticira u Kini, Indiji i Japanu. U ostatku

svijeta dud se uglavnom koristi kao stočna hrana u stočarskoj proizvodnji ili u druge svrhe.

Osim listova, također se koristi i slatki plod duda. Puni okus ovog voća balans je slatkoće i

kiselosti a također sadrži i hranjive elemente od bitne važnosti za ljudski organizam. Ukoliko

se njegovi plodovi budu koristili za komercijalno vrijedne proizvode, dud bi mogao postati

važna kultura diljem svijeta. Dud se koristi za pravljenje džema, želea, voćnih sokova,

pekmeza, kolača, čajeva, voća u prahu, vina, boja za hranu, agensa za kontroliranje dijabetesa

i kao stočna hrana za preživare. Također se može koristiti u farmaceutskoj industriji. Ovo

otvara nove vidike za industrijsku upotrebu plodova duda širom svijeta. Ovakva upotreba

duda zanemarena je korištenjem duda samo u svilarskoj industriji.

Sl. br.7. Čaj od lista bijelog duda Sl. br.8. Suplement dodatak prehrani od duda

2. 3. 1. Voćni sok od duda protiv pretilosti

Nova kompanija u Ujedinjenom Kraljevstvu pod nazivom “Fairjuice” koja se bavi

prozvodnjom voćnih sokova, pokrenula je super-napitak pun antioksidansa od svježih

iscijeđenih plodova duda. Ovaj napitak također je izvor resveratrola koji se smatra korisnim

za zdravlje srca, a i potiskuje apetit pa se i zato smatra korisnim napitkom protiv pretilosti.

Sl. br.9. Sok protiv pretilosti

2. 3. 2. Prah ploda duda

Plod duda može se osušiti i skladištiti kao prah. Oko 10 g sušenog ploda daje oko 100 mg

antocijanina. Pošto sadrži resveratrol, prah služi kao anti-mutacijsko sredstvo koje može

spriječiti mutaciju zdravih ćelija u kancerogene ćelije (Hou, 2003). Vjeruje se da sprječava

bolesti srca, rak i ostale bolesti povezane s hroničnim upalama. Ovaj prah usporava starenje

ćelija jer se bori protiv štete nastale od slobodnih radikala. Također, prah podiže nivo zdravog

holesterola i kontrolira probavljanje ugljikohidrata u ljudskom tijelu.

Sl. br.10. Prah ploda duda

2. 3. 3. Vino od duda

Prezreli i kiseli plodovi mogu se iskoristiti za pravljenje vina od duda (Ehow, 2009). Vino je

slatkasto-kiselog okusa. Čaša vina od duda na dan pomaže u rješavanju nečistoća i koprostaze

(fekalnih ostataka u crijevima) u tijelu, što može pomoći u mršavljenju. Vino napravljeno

potapanjem duda u vino od riže ili grožđa služi kao lijek poslije slabosti nakon bolesti, a

također se može koristiti za poboljšanje muške vitalnosti i vitalnosti općenito. U

Azerbejdžanu, Džordžiji i Armeniji veoma je popularan liker “Tut araghi”.

Vjeruje se da samo mala količina štiti od bolesti stomaka i srca (Alakbarov i Aliyev, 2000).

Vino od duda u Evropi je popularno kao žensko piće.

Slika br.11. Vino od duda

2. 3. 4. Boja za hranu

Plodovi duda bogati su antocijaninom i treba ih koristiti u industrijskoj proizvodnji prirodnih

boja za hranu. Poznato je da sadrže cijanin, koji doprinosi crvenom pigmentu koji daje plodu

crvenu do ljubičastu boju. Glavni antocijanini koji se nalaze u dudu su cijanidin-3-glukozid i

cijanidin-3-rutinozid. Ovi pigmenti imaju potencijal da budu iskorišteni za modulatore u

prehrani, u mehanizmima za razne bolesti, i kao prirodna boja za hranu (Wrolstad, 2001).

Pošto sintetički pigmenti nisu sigurni, u prehrambenoj industriji postoji potražnja za

prirodnim bojama za hranu. Pošto su ovi pigmenti rastvorljivi u vodi, lako se mogu izdvojiti i

ukorporirati u prehrambene sisteme na bazi vode.

2. 3. 5. Plodovi duda u farmaceutskoj industriji

Jedina upotreba duda u modernoj medicini je za pripremu sirupa; za dodavanje okusa i

prirodne boje lijekovima. Plod duda koristi se za mnoge medicinske svrhe kao što je

balansiranje unutrašnjih izlučevina i jačanje imuniteta (Kim i Bonchohak, 1991, Venktesh

Kumar i Chauhan, 2008). Koristi se za liječenje urinarne inkontinencije, zujanja u ušima,

vrtoglavice, zatvora, upale grla, depresije i groznice. Ohlađeni sok duda koristi se za liječenje

bolesti groznice jer gasi žeđ i hladi krv. Sok se obično koristi kao sredstvo protiv groznice i

ovo je prvo što se radi u liječenju pacijenata sa simptomima groznice (Shivakumar i sar.,

1995).

Sirupi i recepti pripremljeni od plodova duda koriste protiv hiperlipemije, zatvora i nesanice,

protiv starenja i apopleksije.

Nadalje, navodi se da se pripravci od soka duda koriste protiv arteroskleroze, hroničnog

nefritisa, astenije bubrega, centralnog retinitisa i karcinoma gornjih dišnih puteva. Zreli

plodovi dobri su kao predjelo i djeluju protiv nadimanja. Plodovi se također koriste za

liječenje gubitka apetita, nadutosti i za kontroliranje crijevnih parazita poput trakavice.

Plodovi duda hrane tijelo i potiču proizvodnju tjelesne tečnosti. Sok duda ima blagi miris i

sladak okus i pogodan je za ljude svih dobi

2. 4. Uloga dudovog svilca (Bombyx mori) i bijelog duda (Morus alba) u svilogojstvu i

svilarstvu

Svilogojstvo i svilarstvo je gospodarska djelatnost važna u životu čovjeka, više u prošlosti

nego danas. Proizvodnja svile je bila dugo čuvana tajna drevne Kine. U Evropi proizvodnja se

obavlja od 6 stoljeća do polovice dvadesetog stoljeća. Za uspješnu proizvodnju sirove svile

nužno je poznavati biologiju dudovog svilca, insekta koji ispreda dudovu nit, i uzgajanje

drveta bijelog duda, čijim se lišćem hrani gusjenica dudovog svilca.

Ekonomska učinkovitost proizvodnje svile bila je pod različitim gospodarskim, drustvenim i

kulturnim utjecajima, te se s vremenom pogoršala. Osobito negativan utjecaj na proizvodnju

imala je bolest dudovog svilca i uspjesan početak proizvodnje sintetičke, umjetne svile.

Pokušaj ponovnog oživljavanja svilarenja aktuelni su i danas. Primjena svile u svakodnevnom

životu čovjeka, njegovom stvaralaštvu i kulturi se očituje se kao poseban kulturološki

fenomen.

2. 4. 1. Dudov svilac (Bombyx mori)

Dudov svilac potječe iz Kine, jedan je od najraširenijih kukaca na Zemlji. Gusjenice se hrane

lišćem duda. Uzgaja se već 5 000 godina zbog svilenih čahura. Svila je životinjsko vlakno

koje proizvodi svilac (dudov prelac, svilena buba, lat. Bombyx mori). Oko uzgajanja dudova,

čije se lišće koristi kao hrana svilcima, nastala je cijela znanstvena studija. Najbolje lišće duda

dolazi od biljaka koje su nastale kombiniranjem visokog i patuljastog stabla duda.

-Svake se godine proizvede najmanje 35 hiljada tona sirove svile. Za to je potrebno 20

milijuna tona dudova lišća. -Pola kilograma svile sadrži oko 1600 kilometara vlakna.

-Godišnja proizvodnja dužinski iznosi oko 110 milijardi kilometara svilenog vlakna.

Sl. br.12. Bombyx mori-dudov svilac

3. HEMIJSKA ANALIZA

3. 1. Materijal i metode rada

Istraživački program koji tretira ovaj rad proveden je u 2014. godini, na području Opštine

Cazin, MZ Stijena, područje Vilenjača. U radu je pronađeno i ispitivano 7 stabala bijelog

duda. Anketiranjem su evidentirane osnovne informacije o svakom stablu kao što je: tačna

lokacija stabla, adresa, starost. Na kraju vegetacije prikupljeni su zreli plodovi koji su

analizirani u laboratoriji Biotehničkog fakulteta u Bihaću. Izvršena je analiza morfometrijskih

svojstava listova i plodova i hemijskog sastava plodova. Sa svakog od 7 stabala uzeto je po

trideset uzoraka listova i sa četiri stabla uzeto je po trideset plodova i vršena je analiza

morfometrijskih svojstava. U analizi listova je izvšeno mjerenje dužine i širine lista i dužine

lisne drške (izraženo u milimetrima). U analizi plodova je izvršeno mjerenje dužine i širine

ploda i dužine peteljke (izraženo u milimetrima) i mase ploda (vaganje tehničkom vagom,

izraženo u gramima).

3. 1. 1. Metode hemijskih analiza

Utvrđivanje tehnoloških odlika ispitivanog asortimenta:

- Sadržaj šećera u plodu (mg/100ml),

- Sadržaj ukupnih kiselina (g/100ml),

- Sadržaj vode u plodovima (%),

- Sadržaj suhe materije (%)

3. 1. 2. Određivanje šećera volumetrijski po Luff-Schoorl-u

Mnoge metode određivanja šećera zasnivaju se i na sposobnosti šećera da reduciraju ione

bakra iz njihovih kompleksnih spojeva (s kalij-natrij tartaratom, citratom ili kompleksonom).

Kao proizvodi oksidacije šećera nastaju uglavnom različite aldonske kiseline (sa 6, 5, 4, 3 i

ispod 3 C-atoma), te kupro-oksid (Cu2O). Kupro-oksid i šećer ne stoje u linearnom odnosu, te

se za izračunavanje količine šećera koriste empirijske tablice.

Direktnu sposobnost redukcije imaju šećeri sa slobodnom aldehidnom ili keto skupinom, od

kojih su u hrani najčešći glukoza i fruktoza (monosaharidi), maltoza i laktoza (disaharidi).

Nazivaju se još i reducirajućim šećerima, direktnim ili prirodnim invertom.

Neki šećeri, u prvom redu dobivaju sposobnost redukcije nakon hidrolize, jer pri tome puca

veza između glukoze i fruktoze koje su povezane u saharozu upravo preko svojih

poluacetalnih skupina koje imaju reducirajuća svojstva. Hidroliza se provodi kiselinama ili

enzimima. Ukoliko su eventualno prisutni drugi nereducirajući disaharidi, odnosno

oligosaharidi, njihov je udio u odnosu na saharozu kod većine namirnica zanemariv.

Osim toga, saharoza kao fruktofuranozid znatno brže hidrolizira od ostalih nereducirajućih

šećera koji (sa izuzetkom rafinoze) ne sadrže fruktozu.

Drugi poznati reagens za određivanje šećera je Luffova otopina koja sadrži Na2CO3 umjesto

NaOH i Na-citrat umjesto K, Na–tartarata, te je manje alkalna i sa njom reagiraju aldoze

ketoze, ali ne i aldehidi (kao kod metode po Fehlingu), pa je metoda specifičnija.

Ova je metoda pogodna, jer pri produženom kuhanju glukoza i fruktoza pokazuju istu

redukcijsku sposobnost, pa se može koristiti ista tablica za izračunavanje za glukozu i

fruktozu, a ujedno i za invertni šećer.

Nakon kuhanja tikvica se odmah ohladi (pod mlazom hladne vode) i nakon 5 minuta vrši se

određivanje šećera, i to:

-titracijom viška nereduciranog Cu2+ ili

-titracijom istaloţenog i otopljenog Cu2O

Ovo ispitivanje je bazirano na postupku koji određuje nereducirani Cu2+

3. 1. 3. Određivanje nereduciranog Cu2+-iona

Ioni Cu (višak Cu2+

) se određuju dodatkom KI, u kiseloj sredini (dodatkom KI u suvišku

reakcija je pomjerena ka produktu):

2 Cu2+

+ 4 I- ↔ Cu

2I2

+ I2

Izdvojeni se jod titrira otopinom Na-tiosulfata.

Pribor:

- Plamenik i tronožac s azbestnom mrežicom,

- Erlenmeyer tikvica s brušenim čepom od 300 ml,

- Povratno hladilo,

- Odmjerne tikvice od 100 ml i 250 ml

- Pipete od 5, 10 i 25 ml,

- Vodena kupelj,

- Kuglice za vrenje i

- Ostalo laboratorijsko posuđe.

Reagensi:

- Reagens za bistrenje po Carrezu (R2),

- Otopina kompleksa bakra po Luff-Schoorlu (R3)

- 30 %-tna otopina KI (R4)

- 6 mol/L otopina H2SO4 (R5)

- 0,1 M otopina natrijevog tiosulfata (R6)

- 2 %-tna otopina škroba (R7)

- 0,1 mol/L otopina NaOH (R8)

- 0,1 mol/L otopina HCl (R9)

- 1 %-tna otopina fenolftaleina u etanolu (R10)

- Konc. HCl (R11)

- 1 mol/L otopina NaOH (R12)

3. 1. 4. Priprema osnovnog filtrata

Odvaže se 5 – 10 g (± 0,001 g) uzorka za analizu (ovisno o količini šećera), u čašu od 100

cm3 i otopi u toploj destiliranoj vodi, te kvantitativno prenese u odmjernu tikvicu od 250 cm3.

Zatim se dodaje po 5 cm3 otopina Carrez I i Carrez II, kako bi se odstranile balastne tvari.

Nakon svakog dodavanja sadržaj se dobro promiješa. Tikvica se dopuni destiliranom vodom

do oznake, promiješa i filtrira, i to je tzv. „filtrat I“.

3. 1. 5. Određivanje ukupnog iverta

U odmjernu tikvicu od 100 cm3, otpipetira se 10 cm3 filtrata I, razrijedi s približno 30 cm3

vode i doda 0,5 cm3 koncentrirane HCl. Odmjerna tikvica sa sadržajem se stavi u vrelu

vodenu kupelj i zagrijava 30 min, a zatim neutralizira s 1 mol/L otopinom NaOH, te se dopuni

vodom do oznake. Daljnji postupak je isti kao i pri određivanju prirodnog inverta.

IZRAČUNAVANJE:

% ŠEĆERA (prirodnog/ukupnog inverta) = 100ba

gdje je:

a – količina šećera očitana iz tablice prema utrošku 0,1 M Na2S

2O

3

b – odvaga uzorka u alikvotnom dijelu otopine

Utrošak 0,1 M Na2S

2O

3 = cm3 Na

2S

2O

3 za slijepu probu – cm3 Na

2S

2O

3 za probu

% SAHAROZE = (% ukupnog inverta – % prirodnog inverta)· 0,95

3. 1. 6. Određivanje suhe tvari refraktometrijski

Na udubljenu plohu refraktometra stavite nekoliko kapi filtrata, očitajte refrakciju na dijelu

skale koja pokazuje postotak ekstrakta u filtratu i pomnožite s faktorom razrjeđenja.

Postupak: Staklenim štapićem se kap destilirane vode pažljivo nanese na donju prizmu ali

tako da štapić ne dodirne njenu površinu. Okularom se podesi oštra granica između tamne i

svijetle polovine vidnog polja. Pomoću zavrtnja sa strane skala se namjesti na nultu tačku,

čime je završeno baždarenje destiliranom vodom zamućenih proizvoda. Ukoliko se readi o

proizvodima koji sadrže grublje ili sitno dispergovane čestice (koncentrat paradajza,

marmelada, kašasti sokovi), tada se nekoliko grama uzorka stavi na gustu i suhu krpu kroz

koju se pritiskom prstiju iscijedi sok. Prve se kapi odbace, a zatim se 1-2 kapi nanesu na donju

nepokretnu prizmu i sprovede opisani postupak. Suha materija gustih i želiranih proizvoda se

određuje razblaživanjem sa destiliranom vodom. U čašu od 150 cm3 sa staklenim štapićem se

odmjeri tačno 20 g uzorka i pipetom doda 40 cm3 destilirane vode. Čaša se postavi na

ključalo vodeno kupatilo i intenzivnim miješanjem uzorak potpuno homogenizuje. Poslije

zagrijavanja 15-20 minuta čaša se dobro obriše i izmjeri. Nakon hlađenja, isparena voda se

nadoknadi tako da ukupna masa bude 60 g.

Poslije ponovnog intenzivnog miješanja, rastvoru se mjeri indeks prelamanja. Množenje

sadržaja sa 3 dobiva se procentualni sadržaj suhe materije u ispitivanom uzorku. (Vračar,

2001).

3. 1. 7. Određivanje ukupne kiselosti

Metoda se zasniva na titraciji rastvorom natrijum – hidroksida u prisustvu indikatora

fenolftaleina. Primjenjuje se za određivanje ukupne kiselosti kod voća i povrća i proizvoda od

voća i povrća. Koristi se sljedeći pribor:

- Homogenizator ili tarionik;

- Graduisane pipete zapremine 22 ml i 100 ml;

- Konična posuda sa povratnim hladnjakom;

- Odmjerna tikvica zapremine 250 ml;

- Bireta, zapremine 100 ml;

- Analitička vaga;

- Čaša odgovarajuće zapremine;

Reagensi:

- Natrijum – hidroksid, rastvor c (NaOH) = 0,1 mol/1;

- Fenolftalein, rastvor 10 g/l u 95 % etanolu (V/V).

Pripremanje uzorka:

Tečni proizvodi i proizvodi koji se lako filtriraju (voćni sokovi, voćni sirupi, slani nalivi,

fermentisani proizvodi). Laboratorijski uzorak se dobro izmješa i profiltrira kroz vatu ili

filtrir-papir. Otpipetira se 25 ml filtrata, prenese u odmjernu tikvicu zapremine 250 ml, dopuni

do oznake i dobro promućka.

Napomena: Kod gaziranih proizvoda prethodno se mora odstraniti CO2 mućkanjem pod

sniženim pritiskom, u trajanju 2 do 3 minuta. Uzorak se može uzeti i po masi, mjerenjem oko

25 g pripremljenog uzorka, sa tačnošću od 0,01 g.

Iz laboratorijskog uzorka se izdvoje peteljke, koštice, sjemene lože, a po mogućnosti i

sjemenke. Ako je proizvod smrznut, mora se prethodno odmrznuti, a tečnost obrazovana pri

odmrzavanju mora se dodati proizvodu prije homogenizacije. Sušeni i dehidrisani proizvodi

isjeku se na komadiće. Zatim se laboratorijski uzorak izmješa u homogenizatoru ili tarioniku.

Odmjeri se 25 g laboratorijskog uzorka, sa tačnošću od 0,01 g, i pomoću 50 ml vode

kvantitativno prenese u koničnu posudu. Sadržaj se miješa dok tečnost ne bude homogena.

Zatim se konična posuda spoji s povratnim hladnjakom i sadržaj zagrijava na vodenom

kupatilu oko 30 minuta.

Poslije hlađenja, sadržaj konične posude se kvantitativno prenese u odmjernu tikvicu

zapremine 250 ml i dopuni do oznake svježe prokuhanom i ohlađenom destilovanom vodom,

a zatim filtrira.

Količina uzorka za ispitivanje: Otpipetira se, zavisno od očekivane kiselosti, od 25 ml do 50

ml ili 100 ml uzorka za ispitivanje i prenese u čašu odgovarajuće zapremine.

Postupak određivanja ukupne kiselosti: U odmjerenu količinu uzorka za ispitivanje doda se od

0,25 ml do 0,5 ml rastvora fenolftaleina i uz mućkanje, titrira rastvorom natrijum-hidroksida

do pojave svijetloružičaste boje, u trajanju od najmanje 30 sekundi. Na istom uzorku za

ispitivanje izvrše se najmanje dva određivanja (Vračar, 2001).

4. REZULTATI ISTRAŽIVANJA SA DISKUSIJOM

4. 1. Rezultati istraživanja

U ovom istraživanju, obavljenom u toku 2014. godine na populaciji samoniklog bijelog duda

na području opštine Cazin, MZ Stijena, područje Vilenjača, pronađeno je i evidentirano

sedam stabala.

MA1(starost oko 25 godina, lokacija dojnji Sadikovići)

Sl.14. List bijelog duda (Sadiković,A.2014)

Sl.13. Stablo bijelog duda (Sadiković.2014) Sl.15. Plod bijelog duda (Sadiković.A.)

Tabela 1: Rezultati analize morfometrijskih svojstava lista i ploda i hemijskih svojstava ploda

Morfometrija listova i plodova Hemijska analiza ploda Dužina lista (mm) 57,6 Voda(%) 86,97

Širina lista(mm) 42,5 Suha tvar(%) 13,09

Dužina lisne drške(mm) 26,03 Kiseline(%) 0,47

Dužina ploda(mm) 15,8 Šećeri(%) 7,69

Širina ploda(mm) 10,24

Dužina peteljke ploda(mm) 12,27

Masa ploda(g) 0,527

MA2(starost oko 8 godina,lokacija Halkići)

Sl.17. List duda (Sadiković.A.2014)

Sl.16. Stablo duda (Sadiković.A.2014) Sl.18. Plod duda (Sadikovic.A.2014)


Morfometrija listova i plodova Hemijska analiza ploda Dužina lista(mm) 64,4 Voda(%) 86,87


Dužina lisne držke(mm) 29,37 Kiseline(%) 0,56




Masa ploda (g) 0,83

MA3(starost 15 godina,lokacija Nuhići)


Sl.19. Stablo duda (Sadiković.A. 2014) Sl.21. Plod duda (Sadiković.A.2014)




Dužina lisne držke(mm) 32,17 Kiseline(%) 0,43


Širina ploda(mm) 9


Masa ploda(g) 0,425



Sl.22. Stablo duda (Sadiković.A.2014) Sl.24. Plod duda (Sadiković.A.2014)




Dužina lisne držke(mm) 38 Kiseline(%) 0,48




Masa ploda(g) 0,64



Sl.25. Stablo duda (Sadiković.A.2014)

Tabela 5: Rezultati analize morfometrijskih svojstava lista

Morfometrija lista Dužina lista(mm) 84,3

Širina lista(mm) 65,37

Dužina lisne držke(mm) 40,63

MA6(starost 10-ak godina,lokacija Nuhići)


Sl.27. Stablo duda (Sadiković.A.2014)





MA7(starost do 5 godina,lokacija Sadikovići)

Sl.30. List duda(Sadiković.A.2014)

Sl.29. Stablo duda(Sadiković.A.2014)





4. 2. Diskusija

U toku istraživanja obavljenog u 2014 godini na populaciji samoniklog bijelog duda na

području Opštine Cazin, MZ Stijena, područje Vilenjača evidentirano je sedam stabala. Sa

svih sedam stabala uzeto je po 30 listova i izvršena je morfometrija, odnosno mjerenje dužine

i širine lista te dužine lisne drške. Rezultati morfometrije listova su prikazani u prethodnim

tabelama pored svakog od sedam stabala. Dobiveni rezultati pokazuju da listovi sa stabla

„MA4“ imaju najveću dužinu lista,a listovi sa stabla „MA5“ imaju najveću širinu lista i

dužinu lisne drške.

Rezultati su prikazani i u sljedećoj tabeli:

Tabela 8: Rezultati morfometrije listova

Dužina lista(mm) Širina lista(mm) Dužina peteljke(mm)

MA1 57,6 42,5 26,03

MA2 64,4 40,47 29,37

MA3 91,37 60,2 32,4

MA4 94,54 62,7 38

MA5 84,3 65,37 40,63

MA6 92,1 62,3 33,4

MA7 82,71 36,87 36,5

U porođenju sa istraživanjem morfometrije lista koje je rađeno u Poljskoj na genotipu naziva

„Zolwinska cultivar“, na tom istraživanju radila je Małgorzata Łochyńska, dolazimo do

zaključka da istraženi genotipovi na našem području imaju znatno manju dužinu, širinu i

dužinu lisne petljke u odnosu na „Zolwinska cultivar“.

Tabela 9: Rezultati porođenja morfometrija lista

Dužina lista(mm) Širina lista(mm) Dužina peteljke(mm)

Małgorzata Łochyńska Zolwinska cultivar

194,5 123,4 44,9

Kokuzo cultivar 104,5 82,5 20,6 China cultivar 105,5 77 23,8

Sadiković (2014) 81 52,91 38,59

Zbog nepovoljnih vremenskih uslova u toku 2014 godine, samo sa četiri od sedam pronađenih

stabala je prikupljen plod (MA1, MA2, MA3 i MA4). Sa navedena četiri stabla uzeto je po 30

uzoraka plodova i izvršena je morfometrija, odnosno mjerenje dužine i širine ploda, dužine

peteljke i mase ploda. Dobiveni rezultati pokazuju da plodovi sa stabla „MA2“ imaju najveću

dužinu,širinu ploda i masu ploda,stablo „MA1“ ima najveću dužinu peteljke.

Rezultati morfometrije plodova su prikazani u sljedećoj tabeli:

Tabela 10: Rezultati morfometrije plodova

Dužina ploda(mm) Širina ploda(mm) Dužina peteljke(mm) Masa(g)

MA1 15,8 10,24 12,27 0,527

MA2 17,1 11,17 7,6 0,83

MA3 12,67 9 7,24 0,425

MA4 15,1 10,16 10,16 0,64

U poređenju sa istraživanjem koje je Emine Orhan i Sezai Ercisli od 2004-2006. godine radili.

Utvrđeno je da genotipovi koji su bili predmet ovog istraživanja na ovom diplomskom radu

imaju plodove znatno manje dužine, težine i mase ploda,u odnosu istraživanja Orhan i Ercisli.

Rezultati su prikazani u sljedećoj tabeli:

Tabela 11: Rezultati poređenja morfometrije plodova

Dužina ploda(mm) Širina ploda(mm) Dužina peteljke(mm) Masa(g) Orhan i Ercisli

(2004-2006) 25,85 14,89 8,75 2,95

Sadiković.A

(2014)

15,14 10,14 9,31 0,61

Nakon morfometrije plodova izvršena je hemijska analiza plodova sa sljedećim parametrima:

voda, suha tvar, kiseline i šećeri. Analiza je vršena u tri ponavljanja a rezultati analize su

prikazani u sljedećoj tabeli:

Tabela 12: Rezultati hemijske analize plodova

Voda(%) Suha tvar(%) Kiseline

(g/100ml)

Šećeri

(mg/100ml)

MA1

1 ponavljanje 86,77 13,43 0,7 7,2

2 ponavljanje 86,81 13,19 0,56 7,65

3 ponavljanje 87,35 12,65 0,14 8,27

86,97 13,09 0,47 7,69

MA2

1 ponavljanje 86,71 13,21 0,9 4,2

2 ponavljanje 86,57 13,56 0,59 4,6

3 ponavljanje 87,35 12,61 0,19 4,4

86,87 13,12 0,56 4,4

MA3

1 ponavljanje 86,57 13,23 0,6 5,6

2 ponavljanje 87,64 12,85 0,55 5,2

3 ponavljanje 86,81 13,25 0,16 6,2

87,01 13,11 0,43 5,67

MA4

1 ponavljanje 86,36 13,30 0,55 6,6

2 ponavljanje 86,51 13,52 0,19 6,1

3 ponavljanje 85,90 12,85 0,7 6,1

86,26 13,54 0,48 6,27

U poređenju sa istraživanjem hemijske analize ploda koje je Emine Orhan i Sezai Ercisli od

2004-2006. godine radili. Utvrđeno je hemijskom analizom ploda da genotipovi koji su bili

predmet ovog istraživanja na ovom diplomskom radu imaju približnu vrijednost kiselina,a

znatno manju količinu šećera,u odnosu na rezultate Orhan i Ercisli.

Tabela 13:Rezultati poređenja hemijske analize(kiseline i šećera) ploda

Kiseline

(g/100ml)

Šećeri

(ml/100ml) Orhan i Ercisli

(2004-2006) 0,39 11,90

Sadiković

(2014) 0,485 6,0075

5. ZAKLJUČAK

Nakon ovog istraživanja utvrđeno je da područje Opštine Cazin raspolaže velikim genetičkim

resursima samoniklog bijelog duda, ali isto tako se skoro ništa ne poduzima da se to i očuva.

Na našem podneblju dud je minimalno zastupljen u ishrani, što nikako nije dobro s obzirom

na njegova ljekovita svojstva. Ništa se ne ulaže u istraživanja ove populacije biljaka, pa tako

dud polako postaje zaboravljeno voće. U toku ovog istraživanja, prilikom anketiranja vlasnika

pronađenih stabala, utvrđeno je da su to starija stabla (10-25 god.) koja će zbog svoje starosti i

i nevođenje brige biti uništena. Prilikom anketiranja pronđeno je i stablo starosti do 5 god, to

je znak da ima još svjesnog stanovništa, koji žele da imaju u svom voćnjaku i ovu voćkaricu.

Ali, to je sve mizerno, nedovoljno da bih došlo do ekspanzije ovog voća na našem prostoru,

postoje realne pretpostavke da bi opstanak ovog genetičkog resursa mogao biti ugrožen.

Spasimo dragocjeni dud

Danas je ipak neshvatljivo da možemo zamijetiti samo ukrasne forme duda, dok klasična

stabla eventualno zapazimo zahvaljujući činjenici da su ona ipak dugovječna. Poznato je da

stablo duda može dosegnuti starosnu dob i preko 100 godina. Jasno je da više nema i da nikad

više neće biti plantaže duda, što potkrepljuje i činjenica da nema ni sadnica u voćnim

rasadnicima ali i da je dud iščeznuo iz stručni knjiga o voćarstvu. Ali nije jasno zašto se bar

malo ne potakne njegov uzgoj. Svojevrsna akcija na poticanje njegovog uzgoja imala bih

odjeka. Ali, kao da je svatko digao ruke od duda koju su naši preci itekako cijenili i koristili.

Uostalom, brodice se sad prave od plastike, svila se dobija umjetnim putem a možda i mi

skoro budemo udisali umjetni zrak. Netko ce govoriti kako dud privlači kukce, prvensteveno

muhe, te kako prlja dvorište. Ali, barem se zapitajmo kakvo je to djetinstvo bez majčinog

ukora uzrokovano prljavom majicom, upravo zarađenom na drvetu s ovim slasnim i mirisnim

plodovima.

6. LITERATURA

1. Akbulut M., Musazcan, M. (2009): Comparison of mineral contents of mulberry (Morus

spp.) fruits and their pekmez (boiled mulberry juice) samples. INT. J. FOOD SCI. AND

NUTRI. 60: 231-239.

2. Alakbarov, F., Aliyev, I. (2000): Silk Road The origin of the mulberry trees.

AZERBAIJAN INTERNATIONAL 8: 3.

3.Bösedorfer Josip, Agrarni odnosi u Slavoniji, Jugoslavenska akademija znanosti i

umjetnosti, Zagreb, 1950.

4.Bezeredj Pavao, Izvještaj preuzvišenom gospodinu Teodoru Pejcsevichu banu Hrvatske

Slavonije i Dalmacije o stanju svilogojstva u kraljevini Hrvatskoj, Slavoniji i Dalmaciji u

godini 1906. S osobitim osvrtom na Požešku županiju, Budimpešta, 1907.

5.Bösedorfer Josip, Agrarni odnosi u Slavoniji, Jugoslavenska akademija znanosti i

umjetnosti, Zagreb, 1950.

6. Chevallier, A. (1996): The Encyclopedia of Medicinal Plants. London: Dorling Kindersley

Limited.

7. Ehow (2009): How to make mulberry wine. Food and Drink.

8. Ercisli, S., Orhan, E. (2007). Some physico-chemical characteristics of black mulberry

(Morus nigra L.) genotipes from Northeast Anatolia region of Turkey. Scientia Horticulturae,

116, 41-46.

9. Ercisli, S., Tosun M., Duralija, B., Voća, S., Sengul, M., Turan, M. (2009): Phytochemical

Content of Some Black (Morus nigra L.) and Purple (Morus rubra L.) Mulberry Genotypes.

Department of Horticulture, Faculty of Agriculture, Ataturk University, Erzurum, Turkey.

10. Hojjatpanah, G., M. Fazaeli and Z. Emam-Djomeh. (2011): Effects of heating method and

conditions on the quality attributes of black mulberry (Morus nigra) juice concentrate. Int. J.

Food Sci. Technol., 46: 956-962.

11. Hou, D.X. (2003): Potential mechanisms of cancer chemoprevention by anthocyanins.

CURR. MOL. MED. 3:149-159

12. Kim, S.K. (1991): Bonchohak Younglimsa, Seoul, pp. 598

13. Koyuncu, F. (2004): Morphological and agronomical characterization of native black

mulberry (Morus nigra L.) in Sutculer, Turkey. IPGRI News Lett. 138, 32–35.

14. Koyuncu, F., Koyuncu M.A., Vural, E. (2004): Evaluation of Black Mulberry (Morus

nigra L.) Genotypes from Lakes Region, Turkey. Süleyman Demirel University, Faculty of

Agriculture, Department of Horticulture, Isparta, Turkey.

15. Koyuncu, F., Senel, E. (2003): Rooting of black mulberry (Morus nigra L.) Hardwood

cuttings. J. Fruit Ornamental Plant Research 11,53-57.

38

16. Lee, C.Y., Sim, S.M., Cheng, H.M. (2008). Phenylacetic acids were detected in the

plasma and urine of rats administered with low-dose mulberry leaf extract. Nutrition Research

28,555-563

17. Poljoprivredna enciklopedija, knjiga 3 Zagreb, 1973.

18. Radojković, M. (2012): Ekstrakti duda (Morus spp., Moraceae), sastav, delovanje i

primena. Doktorska disertacija. Tehnološki fakultet, Novi Sad.

19. Shivakumar, G.R., Anantha Raman, K.V., Magadum, S.B., Datta R.K. (1995): Medicinal

values of mulberry. INDIAN SILK 34: 15-16

20. Singhal, B. K., Khan, M. A., Dhar, A., Baqual, F. M., Bindroo, B. B. (2009): Approaches

to industrial exploitation of Mulberry (Mulberry sp.) Fruits. Regional Sericultural Research

Station, Miransahib Jammu - 181 101, India.

21. Veličković, J.M. (2013): Hemijska analiza i antioksidativna aktivnost ekstrakata

odabranih biljnih vrsta bogatih fenolnim jedinjenjima. Doktorska disertacija. Prirodno-

matematički fakultet, Niš.

22. Venkatesh, Kumar, R., Chauhan, S. (2008): Mulberry : Life enhancer. J. MED. PL. RES.

2: 271-278.

23. Vračar, Lj. (2001): Priručnik za kontrolu kvaliteta sveţeg i preraĎenog voda, povrda i

pečurki i osveţavajudih bezalkoholnih pića. Tehnološki fakultet, Novi Sad.

24. Wrolstad, R.E. (2001): The possible health benefits of anthocyanin pigments and

polyphenolics, Linus Pauling Institute, Oregon State University.

25. Yilmaz, K.U., Zengin, Y., Ercisli, S., Demirtas, M.N., Kan, T., Nazli, A.R. (2012):

Morphological diversity on fruit characteristics among some selected Mulberry genotypes

from Turkey. Erciyes University, Faculty of Agriculture, Department of Horticulture, Kayseri,

Turkey.

26. Yiğit, D., Mavi, A., Aktaş M. (2008): Antioxidant activities of black mulberry (Morus

nigra). Department of Science Education, Education Faculty, Erzincan University, Erzincan,

Turkey.

27. Elektronski izvori:

- http://www.agroklub.com/ - http://www.pfaf.org/ - http://www.bacsa-silk.org/

- http://www.herbateka.eu/ - http://www.fairjuice.uk/

- http://www.biovrt.com/ - http://www.cris.uns.ac.rs/

7. PRILOZI

Prilog broj 1.

MA1 (morfometrija listova)

Dužina (mm) Širina (mm) Dužina peteljke (mm)

1 50 38 22

2 56 32 25

3 64 40 31

4 52 42 36

5 54 38 24

6 62 50 51

7 70 52 29

8 72 53 28

9 42 36 20

10 49 40 27

11 51 42 28

12 62 40 25

13 68 39 22

14 50 43 20

15 44 33 18

16 63 52 30

17 57 48 27

18 50 45 26

19 56 36 20

20 63 49 32

21 68 50 30

22 45 30 19

23 55 38 22

24 60 50 24

25 71 52 30

26 66 48 32

27 64 46 31

28 54 38 21

29 50 36 23

30 60 41 28

Prilog broj 2.



1 60 33 20

2 62 35 21

3 61 45 25

4 59 41 31

5 50 32 26

6 51 38 33

7 62 40 30

8 71 45 26

9 75 50 39

10 65 38 38

11 71 36 34

12 62 30 25

13 59 40 29

14 75 44 30

15 80 50 25

16 81 54 28

17 62 47 22

18 69 40 20

19 62 38 30

20 80 40 31

21 72 42 33

22 68 44 35

23 69 31 40

24 52 33 25

25 56 40 28

26 61 44 30

27 68 40 34

28 72 41 36

29 75 42 27

30 77 40 30

Prilog broj 3.



1 82 55 23

2 85 57 25

3 90 62 30

4 96 64 32

5 89 60 29

6 83 58 25

7 93 61 30

8 97 66 32

9 101 72 40

10 90 70 36

11 85 55 25

12 103 71 42

13 108 73 43

14 90 65 38

15 82 57 25

16 93 63 32

17 97 64 39

18 91 59 35

19 90 60 30

20 85 56 28

21 89 57 31

22 92 61 30

23 103 73 41

24 94 68 38

25 99 69 37

26 100 71 40

27 85 56 28

28 88 55 29

29 81 53 27

30 80 50 25

Prilog broj 4.



1 85 52 32

2 88 55 35

3 90 62 40

4 95 63 41

5 86 70 35

6 97 62 38

7 101 54 45

8 106 57 43

9 90 65 38

10 107 70 41

11 87 60 37

12 92 63 39

13 95 61 38

14 103 71 42

15 85 56 33

16 89 57 34

17 93 62 36

18 101 71 40

19 98 65 38

20 88 62 33

21 90 58 35

22 92 59 37

23 96 62 39

24 106 72 41

25 91 63 37

26 93 60 35

27 99 66 39

28 102 71 40

29 103 72 41

30 90 60 38

Prilog broj 5.



1 72 55 36

2 80 58 40

3 83 60 42

4 87 62 45

5 89 65 43

6 90 70 41

7 85 66 39

8 86 60 37

9 91 69 39

10 77 53 35

11 92 70 42

12 77 56 38

13 80 62 39

14 85 63 35

15 90 69 41

16 86 67 39

17 94 65 50

18 77 56 37

19 79 68 36

20 80 62 40

21 82 60 45

22 85 63 44

23 88 65 46

24 89 70 47

25 85 68 45

26 87 68 46

27 89 69 40

28 86 65 39

29 79 57 38

30 89 60 35

Prilog broj 6.



1 81 54 23

2 88 56 25

3 85 55 24

4 100 71 38

5 91 65 35

6 95 64 30

7 85 57 32

8 88 58 36

9 90 60 35

10 92 62 40

11 101 72 42

12 105 73 41

13 91 65 38

14 97 67 36

15 85 56 39

16 86 57 29

17 85 55 27

18 90 60 28

19 102 71 30

20 92 67 39

21 95 63 35

22 97 66 36

23 95 65 35

24 88 55 34

25 85 54 25

26 87 57 27

27 92 62 31

28 95 63 35

29 99 69 36

30 101 70 41

Prilog broj 7.



1 70 35 30

2 75 37 32

3 80 41 36

4 85 42 37

5 88 40 35

6 80 39 37

7 90 45 40

8 91 44 42

9 75 35 31

10 78 36 30

11 90 40 39

12 92 39 37

13 90 41 41

14 77 34 37

15 79 35 37

16 82 38 35

17 85 37 30

18 77 30 30

19 85 39 35

20 87 36 38

21 82 37 39

22 83 33 38

23 80 30 40

24 88 39 42

25 85 35 41

26 80 36 39

27 79 29 30

28 83 34 40

29 77 30 35

30 90 41 42

Prilog broj 8.

MA1 (morfometrija plodova)

Dužina (mm)

Širina (mm) Dužina peteljke (mm) Masa (g)

1 18 11 11 0,61

2 19 11 13 0,62

3 14 10 13 0,32

4 16 8 14 0,27

5 15 11 13 0,44

6 18 11 12 0,53

7 16 11 14 0,74

8 19 11 16 0,63

9 18 11 19 0,74

10 16 10 9 0,43

11 16 9 13 0,41

12 16 9 12 0,38

13 12 9 13 0,44

14 19 11 13 0,81

15 15 9 11 0,42

16 11 9 15 0,24

17 16 11 10 0,50

18 16 11 10 0,64

19 16 11 12 0,41

20 17 10 11 0,61

21 15 10 13 0,55

22 15 11 11 0,63

23 14 11 10 0,73

24 18 10 13 0,59

25 15 10 12 0,60

26 14 11 10 0,58

27 16 10 11 0,42

28 13 9 10 0,48

29 16 11 13 0,55

30 15 10 11 0,50

Prilog broj 9.


Dužina (mm) Širina (mm) Dužina peteljke (mm) Masa (g)

1 15 11 10 0,57

2 16 11 7 0,80

3 25 13 7 1,48

4 22 13 8 1,36

5 19 11 6 0,75

6 19 12 8 1,05

7 17 11 10 1,00

8 18 12 7 0,82

9 17 11 7 0,76

10 20 10 10 0,98

11 15 12 10 0,96

12 20 12 9 0,84

13 17 11 5 0,78

14 18 12 9 0,98

15 13 10 7 0,51

16 11 10 7 0,33

17 15 12 5 0,74

18 14 11 8 0,69

19 17 10 6 0,74

20 13 11 8 0,77

21 12 9 6 0,46

22 14 11 6 0,60

23 20 12 7 1,40

24 19 10 7 0,69

25 14 10 7 0,56

26 15 11 8 0,60

27 20 13 9 1,10

28 18 11 8 0,80

29 19 12 7 1,05

30 16 10 9 0,70

Prilog broj 10.



1 13 9 4 0,37

2 13 9 7 0,31

3 12 9 7 0,37

4 16 10 8 0,49

5 11 9 7 0,35

6 14 9 7 0,62

7 13 9 8 0,35

8 14 9 9 0,48

9 13 8 4 0,27

10 11 11 6 0,50

11 12 9 6 0,42

12 12 9 6 0,37

13 13 9 6 0,34

14 11 8 8 0,26

15 11 9 10 0,42

16 11 9 5 0,28

17 13 9 6 0,37

18 12 9 4 0,36

19 12 9 9 0,43

20 13 10 10 0,59

21 12 9 9 0,40

22 14 9 8 0,41

23 14 9 9 0,49

24 13 10 9 0,56

25 12 9 9 0,34

26 13 8 6 0,40

27 11 8 7 0,35

28 13 7 8 0,55

29 15 10 7 0,70

30 13 9 8 0,60

Prilog broj 11.



1 14 11 9 0,47

2 16 12 11 0,95

3 15 11 11 0,66

4 15 10 5 0,72

5 14 9 8 0,52

6 13 11 7 0,65

7 15 11 12 0,69

8 14 9 5 0,52

9 17 8 16 0,52

10 17 11 16 0,63

11 16 10 10 0,48

12 13 10 6 0,48

13 15 10 12 0,64

14 15 10 10 0,64

15 17 10 15 0,72

16 13 9 7 0,48

17 15 9 11 0,49

18 16 11 9 0,63

19 14 10 10 0,55

20 16 11 11 0,67

21 16 10 10 0,81

22 15 10 9 0,68

23 15 10 15 0,48

24 15 10 10 0,60

25 16 10 13 0,69

26 15 11 12 0,80

27 16 10 11 0,78

28 13 10 8 0,60

29 15 11 9 0,82

030 16 10 7 0,76

Documents

Završni rad, alladin sadiković