T.C.
MLL ETM BAKANLII
DENZCLK
TEMEL SEYR
Ankara, 2016
Bu modl, Mesleki ve Teknik Eitim Okul/Kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.
i
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 2 1. HARTAYI KULLANMAK ................................................................................................ 2
1.1. Dnyann Biimi ........................................................................................................... 2 1.2. Dnya Koordinat Sistemi .............................................................................................. 3
1.2.1. Enlem ve Boylam .................................................................................................. 3 1.2.2. Koordinat Sisteminde Derecelendirme .................................................................. 4
1.3. Deniz Seyir Haritalar ................................................................................................... 6 1.3.1. Projeksiyon z Dm Sistemleri .......................................................................... 6 1.3.2. Silindirik z Dm................................................................................................ 6 1.3.3.Seyir Haritalarnn zellikleri ve Unsurlar............................................................ 7 1.3.4. Harita Kitabesi ....................................................................................................... 8
1.4. Yeryzndeki Bir Yerin Mevkisi .................................................................................. 9 1.5. Koordinat Mevkisi ........................................................................................................ 9 1.6. Seyirde Kullanlan Ara Gereler ............................................................................... 12
1.6.1. Paralel Cetvel ....................................................................................................... 12 1.6.2. Minkale ................................................................................................................ 12
1.7. Haritadan Enlem ve Boylam Deerlerinin Okunmas................................................. 13 1.8. Yn lm ................................................................................................................ 14 1.9. Mesafe lm ........................................................................................................... 15 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 16 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 17
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 20 2. MANYETK PUSULA VE CAYRO (GYRO) PUSULA LE YN LMEK ............... 20
2.1. Standart Manyetik Pusula ........................................................................................... 20 2.1.1 Manyetik Kuzey ................................................................................................... 22 2.1.2. Manyetik Meridyen ............................................................................................. 23
2.2. Cayro (Gyro) Pusula ................................................................................................... 23 2.2.1. Cayro Pusula Hatas ve Dzeltilmesi .................................................................. 24 2.2.2. Cayro Pusula Hatasnn Bulunmas ..................................................................... 24
2.3 Yn ............................................................................................................................... 25 2.3.1. Yn Tayini ........................................................................................................... 26 2.3.2. Pusula ile Yn Tarifi ............................................................................................ 26
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 28 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 29
RENME FAALYET3 .................................................................................................. 30 3.MANYETK PUSULA DEERN HAKK DEERNE EVRMEK ......................... 30
3.1.Manyetik Pusula Deerinde Dzeltme......................................................................... 30 3.1.1. Doal Sapma ( Varation) ..................................................................................... 30 3.1.2. Arzi Sapma (Deviation) ...................................................................................... 33
3.3. Manyetik - Hakiki Yn evrimi ................................................................................. 35 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 40 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 41
RENME FAALYET4 .................................................................................................. 44 4.KERTERZ .......................................................................................................................... 44
NDEKLER
ii
4.1.Kerteriz Almak ............................................................................................................. 44 4.2. Nisbi Kerteriz .............................................................................................................. 45 4.3. Hakiki Kerteriz ............................................................................................................ 46 4.4. Nisbi Kerteriz le Hakiki Kerteriz evrimleri ............................................................ 46
4.4.1.Nispi Kerterizin Hakiki Kerterize evrilmesi ...................................................... 46 4.4.2. Hakiki Kerterizin Nispi Kerterize evrilmesi ..................................................... 47 4.4.3. Bir Unsurun Bilinen Hakiki ve Nispi Kerterizi ile Gzlemcinin Pruva Deerini
Hesaplamak ................................................................................................................... 49 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 51 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 52
RENME FAALYET5 .................................................................................................. 53 5. SEYR YARDIMCILARINI (FENER, AMANDIRA VS.) KULLANMAK ................. 53
5.1. Fener eitleri ............................................................................................................. 53 5.1.1. Deniz Fenerleri .................................................................................................... 54 5.1.2. Fenerlerin zellikleri ........................................................................................... 55 5.1.3. Fener zelliklerinin Haritada Belirtilmesi .......................................................... 57 5.1.4. Sektrl Fenerler ................................................................................................. 59 5.1.5. Fenerlerden Yararlanma ...................................................................................... 59
5.2. amandra eitleri ..................................................................................................... 60 5.2.1. Lateral ( Yanla) amandralar ............................................................................ 60 5.2.2. Kardinal amadralar ........................................................................................... 60
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 63 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 64
RENME FAALYET6 .................................................................................................. 65 6.SEYR YARDIMCI AYGITLARINI (GPS, OTOPLOT, VB. ) KULLANMAK ............. 65
6.1.Kprst Seyir Yardmclar ...................................................................................... 65 6.1.1. Otopilot ................................................................................................................ 66 6.1.2. GPS ...................................................................................................................... 67 6.1.3. Otomatik Tanmlama Sistemi (AIS) .................................................................... 67 6.1.4. ECDIS ( Electronic Chart Display& Information System).................................. 68
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 70 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 71
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 72 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 73 KAYNAKA ......................................................................................................................... 75
iii
AIKLAMALAR ALAN Denizcilik
DAL Alan Ortak
MODLN ADI Temel Seyir
SRE 40/35
MODLN AMACI Bireye / renciye seyir gerelerini kullanarak seyir yapma
bilgi ve becerileri kazandrmaktr.
MODLN
RENME
KAZANIMLARI
1. Uygun haritay seerek seyir ekipmanlarn kullanabileceksiniz.
2. Manyetik pusula ve gyro (cayro) pusula ile ynleri belirleyebileceksiniz.
3. Manyetik pusula deerini gerekli hesaplamalar yaparak hakiki deerine evirebileceksiniz.
4. Harita yardm ile denizde bulunduu noktann kerterizini alabileceksiniz.
5. Seyir yardmclarn (fener, amandra vb.) kullanabileceksiniz.
6. Kpr stnde bulunan seyir yardmc aygtlarn (GPS, otopilot vb.) kullanabileceksiniz.
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Ortam: Gemi veya simlasyon programl laboratuvar
Donanm: Seyir haritas, standart pusula, radar, drbn,
paralel cetvel, pergel, kalem, silgi, hesap kd
LME VE
DEERLENDRME
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra
verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)
kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve
becerileri lerek sizi deerlendirecektir.
AIKLAMALAR
1
GR Sevgili renci,
Temel Seyir modllerinde, seyrin esas unsurunun mevki koymak olduunu ve bunun
iin gereken verilerin esaslarn reneceksiniz. Uygun haritay semeyi, seyir ekipmanlarn
doru bir ekilde kullanmay renecek ve kprstne aina olacaksnz. Pusula deerlerini
okunmay, dzeltmeyi ve ynleri belirlenmeyi baaracaksnz ayrca deniz fenerleri ve
amadralar gibi seyir yardmclarn tanyacak, daha verimli ve gvenli seyir yapmanza
yardmc olacak bilgiler edineceksiniz.
Bu modln sonunda, kprstn ve ekipmanlarn ok iyi tanyor ve kullanabiliyor
olacaksnz. nnzde uzanan uzun alma hayatnzda bu modlde rendiiniz bilgileri
her daim kullanacak ve bu bilgilerin eskimediini greceksiniz.
GR
2
RENME FAALYET1
Uygun haritay seerek seyir ekipmanlarn kullanabileceksiniz.
Kaptandan izin alarak bir gemiyi geziniz. Gezerken gemi personelinden;
Konulan bir mevkinin yerinin jurnalde nasl belirttildiini,
Yeri ifade eden deerlerin nereden ltn,
lm srasnda nasl bir alet kullandn,
lm aletinin nasl kullandn reniniz.
Edindiiniz bilgileri kaydederek bu bilgileri retmeniniz ve/veya
arkadalarnzla paylanz.
1. HARTAYI KULLANMAK
1.1. Dnyann Biimi
Dnyann ekli geoiddir. Geoid, dalgal yzey yaps gsteren bir formdur. Aadaki
resimde Dnyann yzeyini rten su tabakasnn kaldrldktan sonraki hli grlmektedir.
Resim 1.1: Geoid
Yeryz su ile kaplandnda Dnya elipsoit biim alr. Elipsoit, kutuplardan bask bir
kre eklidir. Dnyann ap Ekvatorda 6888 nm1, kutuplarda ise 6865 nm
(nanometre)dir. Aradaki 23 nmlik fark, Dnyay kutuplardan bask elipsoit ekle sokar.
RENME FAALYET1
ARATIRMA
RENME KAZANIMI
3
ekil 1.1: Elipsoit
Dnyann Kutuplardan baskl denizcilik asndan ihmal edilebilir nk gemi
seyri ile ilgili almalarda Dnya tam bir kre olarak ele alnmaktadr.
1.2. Dnya Koordinat Sistemi
1.2.1. Enlem ve Boylam
Yeryznde bulunduumuz yeri belirleyebilmemiz iin enlem ve boylam dediimiz
referans izgilere ihtiyacmz vardr. Bu referans izgiler, yeryzndeki koordinat sistemini
oluturur.
ekil 1.2: Koordinat sistemi
4
ekil 1.3: Koordinat sistemindeki referanslar
Yeryzndeki her iki kutuptan eit uzaklktaki noktalarn geometrik yeri ekvator ad
verilen ve Dnyay evreleyen emberdir.
Ekvatordan kuzey veya gney kutbuna doru eit uzaklktaki noktalarn birleitii
geometrik yere de enlem (paralel) denir.
Dnyann kutuplarn yeryznden en ksa yoldan birletiren hatlara ise boylam
(meridyen) denir.
1.2.2. Koordinat Sisteminde Derecelendirme
ekil 1.4: Enlem ve boylam dereceleri
5
Ekvator, enlemlerin isimlendirilmesinde referans alnr. Bir noktann enlemi o
noktann Dnya merkezine gre ekvator ile arasndaki asal uzakla gre isimlendirilir. Bu
isimlendirme a deeri ve sonuna konulan yakn kutup simgesi ile yaplr. Ekvatorun
kuzeyinde ve gneyinde 90 tane tam derecelik enlem vardr.
rnek:
Ekvatorun kuzeyinde, ekvator ile arasnda Dnya merkezinden 42 derecelik asal fark
olan X noktasnn enlemi, 42 0N eklinde isimlendirilir ve gsterilir. (
0) derece ifadesini,
(N) kuzey kelimesinin ngilizce karl olan North kelimesini ifade eder.
rnek:
Ekvatorun gneyinde, ekvator ile arasnda Dnya merkezinden 5 derecelik asal fark
olan enlem 05 S eklinde isimlendirilir ve gsterilir. Enlem, tam dereceleri en fazla 90
olduundan bildirimlerde yanl anlalmay engellemek maksad ile iki haneli olarak yazlr
ve 10un altndaki enlem dereceleri yazlrken bana 0 konur. (S); gney kelimesinin
ngilizce karl olan South kelimesini ifade eder. Boylamlarn llmesinde ve
isimlendirilmesinde ngilterenin Greenwich rasathanesinden geen boylam referans olarak
alnmtr. Bu boylam sfr derece (000) boylamdr. Dier boylamlar ekvator zerinde sfr
derece boylam ile Dnya merkezinden aralarndaki asal farka gre llr ve
isimlendirilir. Bu isimlendirme a deeri ve sonuna konulan taraf dou veya bat simgesi
ile yaplr. Sfr derece boylamnn dousunda ve batsnda 180 tane tam derece boylam
vardr.
rnek:
Sfr derece boylamnn batsnda bu boylam ile zerinde bulunduu boylam arasnda
Dnya ekseninden 71 derecelik asal fark olan X noktasnn boylam (071 W) olarak
isimlendirilir ve gsterilir. W; bat kelimesinin ngilizce karl olan West
kelimesini ifade eder.
rnek:
Sfr derece boylamnn dousunda bu boylam ile zerinde bulunduu boylam
arasnda Dnya ekseninden 5 derece asal fark olan boylam (005 E) olarak isimlendirilir ve
gsterilir. E; dou kelimesinin ngilizce karl olan East kelimesini ifade eder.
Enlem dereceleri en fazla 180 olduundan enlem haneli olarak yazlr ve 10un altndaki
enlem dereceleri yazlrken bana (00); 10-100 arasndaki boylamlar yazlrken bana (0)
konur.
6
1.3. Deniz Seyir Haritalar
Denizde seyir yaparken bir Dnya kresini kullanma imknmz yoktur. Yeryz
zerindeki grntnn kullanlabilir olabilmesi iin iki boyutlu bir hle getirilmesi ve
leklendirilmesi gerekir. Harita zerindeki gerekli unsurlarla birlikte yeryznn belirli bir
blmnn iz dm yntemiyle oluturulan iki boyutlu izimidir. Kullanm yerine gre
bilgi ve zellikler tar ve isimlendirilir. Denizciler iin izilen haritalara Deniz Seyir
Haritas denir.
1.3.1. Projeksiyon z Dm Sistemleri
Harita iziminde kullanlan projeksiyon iz dm yntemini Dnya kresinin
merkezinde bulunan bir k kaynandan kan nlarn yerkrenin dndaki bir dzlem
zerinde oluturduu izlere benzetebiliriz. Bylece yerkre zerindeki ekillerin iki boyutlu
izimi alnr.
z dm yntemleri kullanlan dzlemlerin biimine gre isimlendirilir. Bu farkl
yntemlerle oluturulan haritalarn kullanm yeri, izim yntemin zelliklerini de belirler.
Tm iz dm yntemlerinde teet noktas yaknlarnda iz dmler geree yakn
llerdeyken uzaklatka ekilleri byr ve deiir.
1.3.2. Silindirik z Dm
Silindirik iz dm ynteminde zerinde harita oluturulacak dzlem bklerek
silindir hline getirilir. Kre teet ekilde bu silindirin iindeyken iz dm alnr ve silindir
tekrar dzeltilerek dzlem hline getirilir. Bu yntem ile yaplan haritalara Mercator
haritalar denir.
Ekvatordan teetle alnan silindirik iz dmde;
Enlem ve boylamlar birbirini dik kesen paralel dorular eklindedir.
Gerekte boylamlar kutuplara gittike bir birine yaklamakta olmasna ramen alnan iz dmde boylamlar birlemez ve bir birine paralel
durumda kalr.
Gerekte enlemlerin aras eit olmasna ramen iz dmde kutuplara gittike paralellerin aras alr.
Seyir haritas zerinde mevki konabilen ve rota hatlarnn izilebildii haritalardr.
Enlem ve boylamlarn birbirini dik kesen paralel dorular eklinde olma zelliinden dolay
ekvatordan teet merkator haritalar, denizcilikte seyir haritalar olarak kullanlr. Bizim
denizcilikte kullandmz tm seyir haritalar bu ynteme gre izilen haritalardr.
7
ekil 1.5: Silindirik iz dm
Yeryzndeki tm yerlerin enlem ve boylam koordinatlarnn llmesi sonra bunun
bir kreye ilenerek iz dm yntemi ile haritann oluturulmas bugn iin ok basit ve
ilkel gibi grlebilir ancak haritalarn ilk izildii zamanlardan kalma bu yntem, gerekte
sadece kavramn retilebilmesi amac ile kullanlmaktadr. Haritalarn nasl izildiini
bilmek, zellikleri anlamak ve onlar en doru ekilde kullanabilmek iin gereklidir.
zellikle gnmz haritalarnn iziminde uydulardan alnan resimlerden
yararlanlmakta ve bu ekilde ok salkl haritalar kartlmaktadr.
1.3.3.Seyir Haritalarnn zellikleri ve Unsurlar
Deniz seyir haritalar, zerlerinde izim almalarnn yaplabilecei byklkte olur.
Kd; defalarca izilip silinmeye dayankl, rutubetten veya scaktan deforme olmayan
cinstendir.
Haritalarda kdn kenarndan 3 cm geniliinde bir ereve bota braklr. Harita
bu erevenin 1 cm iinden enlem ve boylam cetvelleri ile snrlanm ekilde baslr. Harita
ister kuzey yarmkreye ister gney yarmkreye ait olsun haritann daima st kenar,
kuzey; alt kenar, gney; sa kenar, dou; sol kenar, bat tarafdr. Harita merkator
sistemine gre birbirine paralel enlem ve boylamlara sahip olup bu enlem ve boylamlar
uygun aralklarla izgi ile belirtilmitir. Harita kitabesi, harita ile ilgili bilgilerin verildii
ksmdr ve haritann uygun bir yerine genellikle sa veya sol st tarafna konur ancak
haritann kitabe koymaya uygun olmamas hlinde kitabe bilgisi harita erevesine ve
haritadaki bo yerlere dank olarak konabilir.
8
ekil 1.6: Seyir haritasnn genel hatlar
Haritann iinde uygun yerlere yn lmnde kullanlmak zere bir veya daha
fazla pusula gl, mesafe lm iin grafik lekler konur.
Harita ky hatlarn, kylardaki yaplar, kylarda ve karann daha i
ksmlarnda denizden grlebilecek olan unsurlar, deniz ve karadaki seyir yardmclarn,
denizdeki kayalklar, batk ve derinlikleri, akntlar, dip yapsn ve dier birok, gvenli
seyir iin gerekli unsurlar belirtir. Kullanlan sembol ve iaretler yaymc kuruluun
Sembol ve aretler kitapklarnda tanmlanr.
1.3.4. Harita Kitabesi
Harita balnda ( kitabesinde) oklukla u bilgiler gsterilir:
Haritann hangi denize ait olduu (rnein, TheSea of Marmara - Marmara Denizi gibi),
Su derinliinin birimi (Metre, kula ya da kadem olarak gsterilir. rnein, "soundings infathoms" deyiminin, iskandilin kula olarak verildiini gstermesi
gibi),
Haritann srvey tarihi, Haritann lei (rnein l : 50.000 gibi), Haritada gsterilen btn kerterizlerin corafi meridyenden lldne ve
denizden verildiine dair bir hatrlatma (rnein, Admiralty haritalarnn
balnda grlen "allbearingsgiven on
9
thechartrefertothetruemeridianandaregivenfromsea-ward" deyimi, haritada
gsterilen kerterizlerin denizden doru alndn ve hakiki meridyenden
lldn belirtmektedir.) bulunur.
1.4. Yeryzndeki Bir Yerin Mevkisi
Yeryzndeki bir yerin mevkisi iki ekilde belirtilebilir:
Koordinatlarna gre; enlem ve boylamlarn belirtilerek. Belirli bir yere gre; yeryzndeki yeri belirli olan bir referans noktasna gre
uzaklk ve yn belirtilerek.
rnek: Ahrkap Fenerinden 1800, 5 nm mesafede
Aada koordinat mevki anlatlm olup bir yere gre mevki belirleme konusu ise
ileri seviye modllerde ele alnacaktr.
1.5. Koordinat Mevkisi
Yeryzndeki bir noktann koordinat sistemine gre mevkisi zerinden geen enlem
ve boylam deerleri ile ifade edilir. Belirli enlem ve boylamlar yeryznde sadece tek bir
noktada kesiir. Bu zellikleri yeryzndeki bir noktann yerinin tanmlanmasnda yani
mevkisinin belirlenmesinde kullanlr.
rnek
40 derece kuzey enlemi ile 26 derece bat boylam yeryznde sadece tek bir
noktada kesiir ve bu nokta; 40 N 025 W eklinde gsterilir. Bir mevki
tanmlanrken nce enlem sonra boylam belirtilir ve yazarken araya tire - iareti konur
ancak yeryzndeki noktalarn mevkilerinin belirtilmesinde sadece derece olarak enlem ve
boylamlarn belirtilmesi yeterli olmaz. Bir noktann mevkisinin belirtilmesinde kullanlan
ekvator ve Greenwichten asal farkn tam derece olmad durumlarda bunu ifade
edebilmek iin derecenin alt birimlerine de ihtiya duyulur. Haritalarn enlem ve boylam
cetvelleri sadece dereceleri deil; taksimatl olarak aradaki dakikalar ve saniyeleri de
gsterir. Dakikalarn yanlarna haritann byklne gre dakika deerleri de yazlr. Yazl
olmayan dakika ve saniyeler, taksimat izgilerine gre belirlenir. Burada dikkatli olunmas
gereken birdurum dakika aralarnn on eit paraya m yoksa alt eit paraya m
blnddr. Baz haritalarda bunlar on, baz haritalarda da alt eit para hlinde bulunur.
Saniyeleri belirlerken buna gre belirleriz.
10
Koordinat sisteminde, derecenin alt birimleri dakika ve saniye olup bunlar
karlkl eitlii aada olduu gibidir;
1 derece = 60 dakika
1 dakika = 60 saniye
ekil 1.7: Dereceler ile koordinat mevki
ekil 1.8: Derece, dakika ve saniye ile koordinat mevki
Derece rakamn zerine ( 0 ), dakika rakamn zerine ( ), saniye rakamn zerine ( )
iareti konulur. Yazlrken nce derece, sonra dakika ve en son saniye yazlr.
11
rnek: Ekvatorun 40 derece, 30 dakika, 30 saniyede kuzeyinde ve sfr derece
boylamnn 54 derece, 30 dakika, 30 saniye dousundaki bir mevki: 40 30 30 N 0 5430
30 E eklinde gsterilir.
Koordinat sistemine gre yeryzndeki noktalarn yerleri 31 m hassasiyete kadar
belirlenebilir. Eer daha hassas olarak belirtilmek istenirse, ondalk ifade
kullanlabilir.
rnek: 40 45 30,5 N 055 18 25,2 E
Bu ifade eklinin uzunluundan dolay baz elektronik cihazlar saniye deerlerini
belirtmez, dorudan dakika zerinde ondalk ifade kullanr.
rnek: 40 45,5N 055 18,41E
Burada unutulmamas gereken, ondalk ifade sonuna getirilen derece veya
saniyenin,
tam 60 olan deerin ondal olmasdr.
rnek: 40,5 = 40 30 , 1 = 60 ise 0,5 = 30 dir. Ksaca 0,5 x 60 = 30
40 24 = 40,4, 60 = 1 ise 24 = 0,4 dr. Ksaca 24/60 = 0,4
ekil 1.9: New York ehrinin yeryzndeki koordinat mevki
ekil 1.9da Amerika Birleik Devletlerinin New York ehrinin yeryzndeki yerini
iaret etmekte ve koordinat mevkisini gstermektedir.
New York; 42 21 30 N 071 03 37 W
12
1.6. Seyirde Kullanlan Ara Gereler
1.6.1. Paralel Cetvel
Paralel cetvel deniz seyir haritalarnda bir izginin paralel olarak kaydrlmas amac
ile kullanlan ve bu maksada gre zel olarak imal edilmi bir izim ve lm aletidir.
ekil 1.10: Paralel cetvel
1.6.1.1. Kullanm ekli
Paralel cetvel birbirine eit uzunlukta atklar ile balanm iki dz cetvelden oluur.
Cetvellerden biri bastrlarak sabit tutulur, dieri ileri kaydrlr. Atklarn durumundan
dolay st para ile cetvele gre hem ileri hem de saa doru ilerlenebilir. Alt para ile de
hem aa hem de sola ilerlenebilir. Bu ekilde devam edilerek bir dorultu paralel olarak
haritada istenilen yere kaydrlabilir.
Altrma
Bir deniz haritasnda, paralel cetvelinizi haritann bir kenarna yapk olarak
yerletiriniz ve kar kenara kadar kaydrnz. Cetvelin kar kenara paralel olarak kayp
kaymadn kontrol ediniz. Bu kaydrma srasnda enlem veya boylam izgilerinden ara
kontroller yapnz. Ara kontrollerde paralellikte bozulma varsa ileme tekrar balaynz. Bu
kontrol drt bir kenardan yaparak el becerisi kazanncaya kadar altrmay tekrar ediniz.
1.6.2. Minkale
Bir ay lmeye ve baka bir yerde ayn ay izmeye yarayan, yarm ember ya da
ikizkenar gen biimindeki ara, aler, mastaradr.
13
1.6.3 Kr Pergel
Seyir haritas zerinde ilem yapmak iin kullanlr. Rota bacann uzunluunu ve iki
nokta arasndaki mesafeyi lmede kullanlan iki bacakl, iki ucu da kr olan pergeldir. ki
baca, lm yaplacak noktalar arasnda alarak bu akln ne kadar olduu lm
yaplan noktalarn hizasndaki enlemden okunur ayrca paralel cetvelle enlem boylam
bulunduu gibi kr pergel ile de enlem boylam bulunabilir. Enlem ya da boylam izgisine
yaknlna gre lm yaplr.
Resim 1.2: Kr pergel
1.7. Haritadan Enlem ve Boylam Deerlerinin Okunmas
Yukarda da belirtildii gibi seyir haritalar zerinde haritann byklne gre
uygun aralklarla izilmi enlemler bulunur. Bu enlemlerin derecesi ayn zamanda birer
boylam olan haritann yan kenarlarna yazldr. Yine ayn ekilde haritann byklne
gre uygun aralklar ile izilmi olan boylamlarn dereceleri de ayn zamanda birer enlem
olan alt ve st kenarlarnda yazldr. Bir noktann enlemi, o noktann yan kenar hizasna
gelen deerin, boylam da alt ve st kenar hizasna gelen deerin okunmasyla bulunur.
Bir noktann koordinat deerlerini okumak iin paralel cetvel, yakn enlem veya
boylam izgisi zerine teet olarak yerletirilir ve paralel olarak lm yaplacak yerin
zerine getirilir. Cetvel bu nokta zerindeyken cetvelin kestii kenar zerinden enlem veya
boylam deeri okunur. Eer cetvel ayn anda hem lm yaplacak yer zerinde hem de
kenar keser ekilde deilse hiza bozulmadan yukarda aklanan usule gre kaydrlarak
lm yaplr. Okuma hassas -derece, dakika ve saniye- olarak yaplr. Koordinat deeri
yazlrken nce enlem sonra boylam hassas olarak yazlr ve iaretlerinin konulmas
unutulmamaldr.
14
Aadaki rnekte harita zerinde grlen bir batn koordinat mevkisi llmektedir.
ekil 1.11: Koordinat mevkisini lmek
ekil1.11e gre paralel cetvelimizi bata en yakn enlem izgisi zerine getirip bu
hatt, paralel cetvel ile batn zerinden geecek ekilde kaydrnz, hattn haritann yan
kenarndaki enlem leini kestii nokta, bize batn enlemini verecektir ( 40 04 00 N ).
Ayn ekilde (ekil 1.11) batn zerinden geen boylam tespit etmek zere paralel
cetvelimizi en yakn boylam olan 025 40 00 E zerine getirip bu hatt batk zerine
tarz. Batk zerinden geen boylamn deerini haritann altndaki boylam leinden
okuruz. 024 52 00 E ayrca bu lmleri kr pergel ile de yapabiliriz.
1.8. Yn lm
Bir kerte hattnn yeryz zerinde btn boylamlar ayn a ile kesen doru olduu
belirtilmitir. Buradan kerte hattnn Markator haritasnda dz bir doru hlinde
izildii anlalmaktadr. Bu dorunun yn, lmn yaplaca noktadan geen boylam ile
yapld a olacaktr. Bylece bu ay eitli biimlerde lmemiz salanmtr.
Kerte hattnn ynn lmek iin Markator haritasnda uygun yerlerde pusula gl
(Compassrose) resimlendirilmitir. 360 derecelik lmler hlinde gsterilen ve blnebilen
pusula gl sayesinde kerte hattnn yn kolayca llebilir.
Kerte hattna konulan cetvelin zerinde, minkale enlem skalasna kaydrlarak da yn
lm yaplabilir.
15
1.9. Mesafe lm
Haritada mesafe hep enlem kenarndan llr. Enlem kenar haritann yan
kenarlardr.
llecek mesafe ksaysa pergelin ayaklar bu mesafe kadar alr ve pergel,
haritann mesafe hizasndaki yakn kenarna tanr. Pergelin ald mil, mesafeyi verir.
Mesafe uzunsa pergelin ayaklar belli bir mesafe kadar alr. 5 mil, 10 mil, 20 mil, 50
mil gibi. Bu mesafe, haritadaki llecek uzaklk dorultusunda tanr bylece mesafe
bulunmu olur. rnein, pergelin llecek mesafesinin orta ksmndan alnan ayak akl,
5 mil ve mesafenin iki ucu aras 4 pergel akl ise haritadaki mesafe 20 mil olacaktr.
16
UYGULAMA FAALYET Uygun bir seyir haritas seip zerindeki bir noktann enlem ve boylamn aadaki
admlar takip ederek bulunuz.
lem Basamaklar neriler
Paralel cetvelin kenarn haritada koordinat mevkisi llecek yerin
yaknndaki bir enlem izgisi zerine
bitiik koyunuz.
Paralel cetveli paralelliini bozmadan koordinat mevkisi llecek yerin
zerine kaydrnz.
Paralel cetveli pozisyonunu bozmadan haritann sa veya sol snrlarn
belirleyen boylam zerindeki hizasn
bulacak ekilde kaydrnz.
Enlem cetveli zerinde belirtilen derecelerden llen yerin enlemini tam
olarak derece, dakika ve saniye veya
dakikann ondal olarak okuyunuz.
Paralel cetvelin kenarn haritada koordinat mevkisi llecek yerin
yaknndaki bir boylam izgisi zerine
bitiik koyunuz.
Paralel cetveli paralelliini bozmadan koordinat mevkisi llecek yerin
zerine kaydrnz.
Paralel cetveli hizasn bozmadan haritann alt veya st snrlarn belirleyen
enlem izgisi zerine kaydrnz.
Boylam cetveli zerinde belirtilen derecelerden tam olarak derece, dakika,
saniye veya dakikann ondal olarak
boylam deerini okuyunuz.
Okunan deerlerin iaretlerini koyarak nce enlem sonra boylam eklinde
yaznz.
Paralel cetvellerin atklarn cetvele balayan vida gbeklerinde meydana
gelen anmalar cetvelin salkl
almasn engeller.
Bu nedenle bir paralel cetveli kullanmadan nce mutlaka kontrol
etmeli, bozukluk varsa kullanmamal,
kullanmak zorundaysanz paralel cetveli
tek enlem ve boylam izgisinden
kaydrmakla yetinmemelisiniz.
Biri alt, biri st enlem; biri sa, biri sol boylam olacak ekilde iki farkl enlem ve
boylamdan kaydrarak salamasn
yapmalsnz.
UYGULAMA FAALYET
17
LME VE DEERLENDRME Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1. Aadakilerden hangisi enlemin tanmdr? A) Bir kutba eit uzaklklardaki noktalarn geometrik yeridir. B) Her iki kutba birden eit uzaklktaki noktalarn geometrik yeridir. C) Dnyann kutuplarn yeryznden en ksa yoldan birletiren hatlardr. D) Dnyann dn ekseninin yeryzn kestii noktalardr. E) Koordinat sistemidir.
2. Aadakilerden hangisi boylamn tanmdr? A) Her bir kutba eit uzaklklardaki noktalarn geometrik yeridir. B) Her iki kutba birden eit uzaklktaki noktalarn geometrik yeridir. C) Dnyann kutuplarn yeryznden en ksa yoldan birletiren hatlardr. D) Dnyann dn ekseninin yeryzn kestii noktalardr. E) Koordinat sistemidir.
3. Aadakilerden hangisi ekvatorun tanmdr? A) Bir kutba eit uzaklklardaki noktalarn geometrik yeridir. B) Her iki kutba birden eit uzaklktaki noktalarn geometrik yeridir. C) Dnyann kutuplarn yeryznden en ksa yoldan birletiren hatlardr. D) Dnyann dn ekseninin yeryzn kestii noktalardr. E) Koordinat sistemidir.
4. Enlem derecelerinin belirtilmesinde kullanlan 0 derece referans aadakilerden hangisidir?
A) Greenwich B) Kuzey Kutbu C) Koordinat D) Ekvator E) Gney Kutbu
5. Trkiye Dnyann hangi tarafndadr? A) Ekvatorun kuzeyi, Greenwichin batsndadr. B) Ekvatorun kuzeyi, Greenwichin dousundadr. C) Ekvatorun gneyi, Greenwichin batsndadr. D) Ekvatorun gneyi, Greenwichin dousundadr. E) Ekvatorun bats, Greenwichin kuzeyindedir.
6. Yeryznde ka tam derece boylam olduunu aadaki saylardan hangisi gsterir? A) 90 B) 100 C) 180 D) 240 E) 360
LME VE DEERLENDRME
18
7. Aadakilerden hangisi; 30 derece, 30 dakika, 30 saniye kuzey enleminin doru yazmdr?
A) 030 30 30 E B) 30 30,3 N C) 30 30 30 S D) 030 30,3 E E) 30 30 30 N
8. Aadakilerden hangisi; 30 derece, 30 dakika, 30 saniye dou boylamnn doru yazmdr?
A) 030 30 30 E B) 30 30,3 N C) 030 30 30 W D) 030 30,3 E E) 30 30 30 N
9. Aadakilerden hangisi; 30 derece, 30 dakika, 30 saniye bat boylamnn doru yazmdr?
A) 030 30,5 E B) 30 30,3 S C) 030 30,5 W D) 030 30,3 W E) 30 30,5 S
10. Aadakilerden hangisi; 30 derece, 30 dakika, 18 saniye gney enleminin doru yazmdr?
A) 030 30,5 E B) 30 30,3 S C) 030 30,5 W D) 030 30,3 W E) 30 30,5 S
11. Aadakilerden hangisi deniz seyir haritalarnn zellii deildir? A) Enlemlerin paralel olmas B) Enlemlerin kutuplara gittike aralarnn almas C) Boylamlarn paralel olmas D) Enlem ve boylamlarn birbirine dik olmas E) Boylamlarn kutuplara yaklatka birbirlerine yaklamalar
12. Bir yerin enlem derecesi aadakilerin hangisinden okunur? A) Haritann alt veya st kenarlarndan okunur. B) Haritann kitabesinden okunur. C) Haritann pusula glnden okunur. D) Haritadaki grafik leinden okunur. E) Haritann yan kenarlarndan okunur.
19
13. Bir yerin boylam derecesi aadakilerin hangisinden okunur? A) Haritann alt veya st kenarlarndan okunur. B) Haritann kitabesinden okunur. C) Haritann pusula glnden okunur. D) Haritadaki grafik leinden okunur. E) Haritann yan kenarlarndan okunur.
14. Boylam derecelerinin belirtilmesinde kullanlan 0 derece referans aadakilerden hangisidir?
A) Greenwich B) Kuzey kutbu C) Koordinat D) Ekvator E) Gney kutbu
15. Yeryznde ka tam derece enlem olduunu aadaki saylardan hangisi gsterir? A) 90 B) 100 C) 180 D) 240 E) 360
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
20
RENME FAALYET2
Manyetik pusula ve gyro (cayro) pusula ile ynleri belirleyebileceksiniz.
Kaptandan izin alarak bir gemiyi geziniz. Gezerken; Geminin manyetik pusulasn inceleyiniz, Geminin cayro pusulasn inceleyiniz, Arzi sapma (Daviation) cetvelini ve haritadaki pusula glnde bulunan doal
sapma deerlerini inceleyiniz,
Edindiiniz bilgileri kaydederek retmeniniz ve/veya arkadalarnzla paylanz.
2. MANYETK PUSULA VE CAYRO (GYRO)
PUSULA LE YN LMEK
2.1. Standart Manyetik Pusula
Manyetik pusula yerkrenin manyetik etkisinden yararlanarak yn bulmaya yardmc
olan pusuladr. Yeryznn manyetik kuzeyini gsterir.
Dnyamz byk miktarda demir madeni iermektedir. Bu demirin ok byk bir
ksm yerkrenin erimi madenlerden oluan Magma ad verilen ksmndadr. Yerkrenin
dn ile burada bulunan demir atomlar Dnyann dn eksenine gre kuzey-gney
dorusunda sralanmtr. Bu nedenle yerkrede belirli bir manyetik alan olumutur. Bu
manyetik alan yeryzndeki demir atomlarn etkiler ve onlar da kuzey-gney dorusunda
sralamaya alr ancak bu manyetik alan, kat durumdaki demirleri etkileyemez fakat
atomlar boylarna sralanm hafif demir paralarn (mknatslar) -srtnmesiz serbest
harekette olmalar hlinde- evirerek yeryznn manyetik kuzey-gney istikametinde
tutabilir. Bu manyetik pusulann alma prensibidir.
Gemilerde kullanlan manyetik pusulalar ana ksmdan oluur. Bunlar:
Tas, Kart, Sehpadr.
RENME FAALYET2
ARATIRMA
RENME KAZANIMI
21
Manyetik pusulann tas, pusula kartna serbest hareket edebilmesi iin gereken
srtnmesiz ortam salar. Manyetik pusula tasnn iinde gliserin-saf su karm bir sv
bulunur. Kart bu sv zerinde serbest yzerek hareket edebilir. Gliserinin amac suyun
donma ssn drmektir.
Manyetik pusulann kart mika veya plastikten yaplm, altnda balantl 2 adet
mknats ubuu tayan, stnde yn isimleri, kerte ve dereceleri iaretlenmi yazl bir
karttr. Tam ortasndan tasn kart tayc miline oturtulmutur. Karta bal mknatslar kartn
zerinde iaretlenmi olan kuzey-gney ynnde yerletirilmitir. Bu ekilde serbest olarak
sv zerinde dnebilen kart yerkrenin manyetik alan etkisi ile daima manyetik kuzey
gney istikametinde durur. Bir ekilde baka tarafa dnse bile tekrar sabit ynne geri
dner. Tasn kenarndaki geminin pruvasn gsteren iaretin hizasna gelen kart
zerindeki yn ad veya derecesi gemimizin ynmz verir.
Manyetik pusulann sehpas, pusula tas ile dzeltme kre ve ubuklarn tayan
ksmdr. Gemiler -zellikle sacdan yaplanlar- tadklar demir aksam nedeni ile
pusulann kartndaki mknatslar etkiler. Dnyann manyetik alan gcnden daha kuvvetli
olan bu etki nedeni ile pusula, doruluunu kaybeder ve gstermesi gereken yn gstermez.
Bu nedenle geminin sahip olduu manyetik alann pusula zerindeki etkisini en aza indirmek
iin pusula sehpasna, belirli dzen ve ayarda yumuak demirden ubuk ve krelerle
mknats ubuklar konur.
Gemilerde kullanlan bu manyetik pusulalar standart pusula olarak belirtilir.
Sacdan yaplmadndan manyetik alan etkisinin ok dk ve seyir alan itibaryla
pusuladaki hatann ihmal edilebilir derecede olduu gezi ve spor teknelerinde (yatlarda) bu
tip standart pusulalar yerine ok daha basit manyetik alan dzeltmesinin yapld pusulalar
bulunur.
Resim 2.1: Manyetik pusula Resim 2.2: Yat pusulas
22
ekil 2.1: Standart manyetik pusulann ksmlar
2.1.1 Manyetik Kuzey
Herhangi bir manyetik pusulann kuzey ucu Kuzey Kutbu'nu (gerek kuzeyi) deil,
Manyeti Kuzey Kutbu'nu (manyetik kuzeyi)gsterir.
Manyetik Kuzey Kutbu, Kuzey Yarmkre'de, Dnya'nn manyetik alannn
yaylmaya balad noktadr. Gerek (corafi) Kuzey Kutbu'na yakn bir
konumdadr. Benzer ekilde, Dnya'nn corafi Gney Kutbu'na yakn konumda
bir Manyetik Gney Kutbu vardr.
https://tr.wikipedia.org/wiki/Manyetik_pusulahttps://tr.wikipedia.org/wiki/Kuzey_Kutbuhttps://tr.wikipedia.org/wiki/Ger%C3%A7ek_kuzeyhttps://tr.wikipedia.org/wiki/Kuzey_Yar%C4%B1mk%C3%BCrehttps://tr.wikipedia.org/wiki/D%C3%BCnyahttps://tr.wikipedia.org/wiki/Manyetikhttps://tr.wikipedia.org/wiki/Kuzey_Kutbuhttps://tr.wikipedia.org/wiki/G%C3%BCney_Kutbuhttps://tr.wikipedia.org/wiki/Manyetik_G%C3%BCney_Kutbu
23
Dnyann manyetik kutuplar srekli hareket hlindedir ve bazen senede 40 km
hareket ettikleri dahi grlmektedir.
ekil 2.2: Gerek (Corafi) Kuzey ve gney Manyetik Kuzey ve Gney
2.1.2. Manyetik Meridyen
Manyetik meridyen, bir noktann manyetik kuzeye olan asal mesafesidir. Pusula
hatas hesplamalarnda M harfi ile sembollendirilir.
2.2. Cayro (Gyro) Pusula
Cayro pusula Dnyann dn hareketleri ve cayro prensibinden yararlanarak
manyetik kuzey yerine gerek kuzeyi bulmaya yarayan bir alettir. Cayro pusulann
manyetik pusulalara gre salad iki temel avantaj vardr. Dnyann dn eksenine
bal kalarak gerek kuzeyin bulunmasn salamas, -Manyetik kuzeye karn- geminin
metal aksamndan etkilenmemesidir.
Arlk merkezinden aslan ve elektrik yardmyla byk hzla dndrlen bir
cayroskoptan meydana gelir. Baka bir dzenek olmakszn, ekseni dnmeye balad
anda yneltildii bir yldzn hareketini izler. Bir kar arlk sistemi bu yatay ekseni
yerinde tutar ve bir snmleme sistemi bu eksenin corafi kuzey dorultusundan ayrlmasn
nler. Dzelticiler, geminin enlemini, hzn ve eitli hareketlerden kaynaklanan ivmeleri
gz nnde bulundurmay salar. Yineleyiciler, dmen kamarasna, kpr stnn iki yanna
yerletirilir ve radyogonyometre, radar vb. ile donatlr.
24
ekil 2.3: Cayro pusula alma ekli
2.2.1. Cayro Pusula Hatas ve Dzeltilmesi
Bu gn modern gemilerde bilgisayar ile alan cayrolar mevcuttur. Bunlar enlem
boylam tatbik edilerek alr ancak aada belirtilen enlem, srat ve sabit hatalarnn
dzeltmeleri mekanik elektrikli sistemle alan cayrolara uygulanr.
Enlem dzeltmesi: Enlem dzeltmesi gstergesine bulunduunuz Enlem kymeti doru olarak uygulanmal ve her 3 derece enlem deimesinde yeni
enlem cayroya uygulanmaldr.
Srat dzeltmesi: Bu dzeltme birok cayrolarda dorudan doruya gemi paraketesinden intikal eder. Byle olmayan gemilerde srat dzeltmesi el ile
uygulanr.
Sabit hatann dzeltilmesi: Cayronun bilinen sabit bir hatas olduu takdirde pruva kaydrlmak suretiyle hata dzeltilebilir.
2.2.2. Cayro Pusula Hatasnn Bulunmas
Transitler Yardmyla Hatann Bulunmas:
rnek: Bir cayrorepiterinden iki maddenin alnan transit kerterizi 136,5 derecedir. Bu
maddenin haritadan alnan transit kerteriz deeri ise 138 derecedir.
stenen: (GE) Cayro hatasn bulunuz.
zm: Hakiki Kerteriz 138
Pusula Kerterizi -136,50
GE = 1.50 E olur.
25
Gemi demirli veya aborda iken mevki Fix ise bir maddeden tek kerteriz ile hata bulmak
rnek: Sahildeki bir fenerin cayrorepiterinden alnan kerterizi 310 derecedir.
Geminin hakiki mevkisinden bu fenerin haritadan llen kerterizi ise 308.5 derecedir.
stenen: (GE) Cayro hatasn bulunuz.
zm: Pusula kerterizi 310.0
Hakiki kerterizi - 308.50
GE = 1.50 W olur.
kerterizdeki mevki yardmyla hata bulmak
rnek: Aada belirlenen maddenin cayro pusula kerterizleri Kule 058, Fenerler
183.0, Beacon 310.0 dur. Bu kerterizleri haritaya izdiimizde bir mevki geni
olumaktadr. genin ortas kesin mevki olduundan haritadan Fenerin hakiki kerterizini
185 derece buluduumuza gre;
STENEN: (GE) Cayro hatasn bulunuz.
ZM: Hakiki Kerteriz 185 0
Pusula Kerterizi - 183 0
GE = 2 E olur.
Sia ve gk cisimlerinin semti ile cayro hatas bulunabilir. Rhtma balyken bal olunan rhtmn haritadaki yn llp cayro ile
karlatrlarak da cayro hatas bulunabilir.
2.3 Yn
Corafi ynler, Dnya zerindeki yer ve varlklarn konumunu tanmlamak,
Dnyann kutuplar baz alnarak oluturulmu terimlerdir.
Balca drt corafi yn vardr: Kuzey, gney, dou ve batdr. Bunlara ana ynler
denir. Bir kii yzn kuzeye dnerse arkas gney, sa taraf dou ve sol taraf bat
olur.
Ana ynler arasnda kalan ynleri tanmlamak iin ara ynler oluturulmutur.
Bunlar, kuzeydou, gneydou, kuzeybat ve gneybatdr. Daha hassas bir tanm
gerektiinde ara ynlerin ana ynlere yaknlna bal olarak ikincil ara ynler de
kullanlabilir. Bunlar kuzeyden balayarak saat ynnde; kuzey-kuzeydou, dou-
kuzeydou, dou-gneydou, gney-gneydou, gney-gneybat, bat-gneybat, bat-
kuzeybat ve kuzey-kuzeybatdr.
26
ekil 2.4: Ynler
2.3.1. Yn Tayini
Pusula ve uydu navigasyonu gibi aralarla ynler hassas bir ekilde tespit edilebilir.
Bunlarn olmad durumlarda ynler u basit yntemlerle bulunabilir:
Yn tahmininde kullanlan en basit yntem gnein dou ve bat istikametleridir.
Gnein doduu istikamet dou, batt istikamet batdr. Bu yntem en hassas sonucu
ekinokslarda verir zira ekinokslarda gne klar ekvatora dik gelir ve aydnlanma
emberi kutuplardan geer.
Kutup Yldz kuzeyi gsterir. Yosunlar -arlkl olarak- aa ve talarn kuzeye
bakan yznde oluurlar.
2.3.2. Pusula ile Yn Tarifi
Ynmz bulmak iin en ok pusuladan yararlanrz. Pusulann ayn dorultuda ve
zt ynl bir gstergesi vardr. Bu ibrenin renkli ucu daima Kuzeyi gsterir. (Yaknnda
bulunan mknats, pusulann ynn deitirir tam doru yn gsterememesine neden
olabilir.) Pusulada genellikle ynler ngilizcede bu anlamdaki kelimelerin ba harfleriyle
belirtilir: Kuzey N ( : North ), Gney S ( : South ), Dou E ( : East ) ve Bat W ( :
West )
27
ekil 2.5: Ynler ngilizce
Ynmz en kolay pusula yardm ile saptayabiliriz. Pusula ibresinin koyu renkli
ucu manyetik kuzeyi gsterir. Kuzeyinin nerede olduunu belirledikten sonra hangi yne
gideceksek o ynde yer alan bir cismi (rnein aa, iri kayalar gibi) hedef alp oraya kadar
gitmek ve o noktada gitmek istediimiz ynde yeni bir cisim saptamak gerekir. Bu yntemle
mmkn olduu kadar dz bir izgide yol alnabilir.
28
UYGULAMA FAALYET Seyir haritasnn zerindeki iki noktann bir birlerine gre olan ynlerini aadaki
admlar takip ederek bulunuz.
lem Basamaklar neriler
Harita zerinde iki tane nokta tespit ediniz.
ki noktay bir birine balayacak ekilde paralel cetveli yerletirin.
Noktalarn doru ekilde birletiini grdkten sonra paralel cetveli pusula
glne kaydrnz.
Pusula gl zerinden kerterizleri okuyunuz
Paralel cetveli kaydrrken dikkatli olmalsnz.
Paralel cetvel ile birlikte minkale kullanarak da yn bulabilirsiniz.
UYGULAMA FAALYET
29
LME VE DEERLENDRME
Aada bo braklan parantezlere, cmlelerde vevrilen bilgiler doru ise D,
yanl ise Y yaznz.
1. ( )Manyetik pusula Kuzey Kutup noktasn gsterir. 2. ( )Manyetik meridyen, pusula hatas hesaplanmasnda M harfiyle gsterilir. 3. ( ) Cayro pusulalar manyetik kuzey noktasn gsterir. 4. ( ) Yn bulmann en etkili ve kolay yolu pusula kullanmaktr.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
LME VE DEERLENDRME
30
RENME FAALYET3
Manyetik pusula deerini gerekli hesaplamalar yaparak hakiki deerine
evirebileceksiniz.
Kaptandan izin alarak bir gemiyi geziniz. Gezerken;
Manyetik pusulaya baknz.
O anki arzi sapmay tespit etmek iin arzi sapma cetveline baknz.
Haritadaki o anki konuma en yakn olan pusula glnden doal sapma
deerlerini belirleyiniz.
rendiklerinizi kaydederek retmeniniz ve/veya arkadalarnzla paylanz.
3.MANYETK PUSULA DEERN HAKK
DEERNE EVRMEK
3.1.Manyetik Pusula Deerinde Dzeltme
Yukarda anlatld zere serbest yzen bir mknats manyetik kuzey gney
istikametinde durur ve bu ekilde yn tespit etmede yararldr. Ancak bu sadece basit
anlatmdr. Deniz seyrinde ok daha hassas ve gvenilir yn tespitine ihtiya vardr. Bu
nedenle manyetik pusula ile llen yn deerini, gerek corafik ynden saptran
unsurlar bularak deniz seyrinde kullanabilecek ekle getirmek gerekir.
Manyetik pusula yn deerini, corafik yn deerinden saptran iki unsur vardr.
Bunlar:
Doal sapma
Arzi Sapma
3.1.1. Doal Sapma ( Varation)
Manyetik pusulada doal sapma, genel olarak Dnya manyetizmasnn
zelliklerinden kaynaklanan, gerek yn deerinden sapmadr.
RENME FAALYET3
ARATIRMA
RENME KAZANIMI
31
Doal sapmann iki zel nedeni vardr:
Manyetik ve corafik kutuplarn farkl yerlerde olmas
Manyetik pusula yukarda anlatld ekilde bize kutuplar gsterir ancak manyetik
pusulann gsterdii kutuplar, Dnyann manyetik alannn kutuplardr ve Dnyann
manyetik kutbu ile corafik kutuplar, yakn olmalarna ramen birbirinden farkl
yerlerde bulunmaktadr. Ancak deniz seyrinde corafik kutup ynleri gerekmektedir.
Manyetik pusula lm hatal olabilir. Bu hata dnya zerinde her yer ve yl iin deien
bir hatadr(Yl iin hata sabit oranda deiir.).
Resim 3.1: Manyetik kutup
Dnyann manyetizmasndaki deiiminden kaynaklanan sapma
Yerkrenin manyetizmasn oluturan magma tabakas iinde bulunan atomlar,
Dnyann dn ekseni dorultusunda sralanm olan erimi demir, homojen bir
ekildedalmamtr stelik magma tabakasnn hareketliinden dolay bu dzensizlik
devaml bir deiim gstermektedir. Bunun sonucunda manyetik pusulalarda, Dnya
zerindeki yerine vezamanna gre deien sapmalar oluur.
32
Belli yer ve zamandaki doal sapma, yukarda belirtilen nedenlerden kaynaklanan
sapmalarn toplanmas ile elde edilir. Doal sapma deerleri, byk lekli haritalarn
pusulagl iinde yl, sapma ve sapmadaki yllk deiim eklinde yazldr. Manyetik
pusula deerlerine doal sapma dzeltmesi yaplrken harita zerindeki bu bilgilerden
yararlanlr.
Resim 3.2: Pusula glnde doal sapma
Pusulagl iinde yazl olan doal sapma deerini - zamana gre iin- dorudan
kullanamayz. Gnmzde doal sapmay hesaplayarak buluruz. Bunun iin:
O blgenin byk lekli bir haritas alr (Byk lekli harita, kk alanlar kapsadndan ve haritann kapsad tm alanda doal sapma ayn
olduundan bu haritalarn pusula glne, o blgedeki doal sapma yazlr.).
Pusula glnden o blgedeki aadaki bilgiler alnr;
Doal sapma miktar,
Doal sapmann tespit edildii yl,
Doal sapmadaki yllk deiim.
inde bulunduumuz yldan, doal sapmann tespit edildii yl kartlarak oraya yazlan sapmann tespit edildii yl zerinden ka yl getii bulunur.
Geen yl miktar ile yllk deiim miktar arplarak son tespitten sonra toplam ne kadar deiim olduu bulunur.
33
Doal sapmann son tespit deerine, o gnden bu gne kadar toplam deiim uygulanr bylece gnmzde orada ne kadar doal sapma olduu bulunur.
Burada dikkat edilecek nemli noktalar, deiimin nasl belirtildii ve
ygulanacadr.
Yllk sapma, artyor ( increasing) veya azalyor (decresaing) eklinde
belirtilebilecei gibi, (E) veya (W) eklinde de belirtilebilir. (E) iareti artyor, (W) iareti
azalyor eklinde alnmaldr.
rnekler
Doal sapma 2000 ylnda 20 35 E, yllk deiim 15in creasing, 2005 ylnda doal sapma nedir [235E 2000 (15inc.)]?
2005-2000 = 5 5 x 15= 75 75= 10 15 (2
0 35 E) + (1
0 15) = 3
0 50 E
olur.
Doal sapma 2000 ylnda 20 35 W, yllk deiim 15 decreasing 2005 ylnda doal sapmanedir [235W 2000 (15dec.)]?
2005-2000 = 5 5 x 15= 75 75= 10 15 (2
0 35 W) + (1
0 15) = 3
0 50 W
olur.
Doal sapma 2000 ylnda 10 05 E, yllk deiim 5W 2015 ylnda doal sapma nedir [235 2000 (15W)]?
2015-2000 =15 5 x 15= 75 75= 10 15 (1
0 05 E) - (1
0 15) = 10 W
olur.
Doal sapma 2000 ylnda 10 15 W, yllk deiim 5E 2015 ylnda doal sapma nedir[235 2000 (15E)]?
2015-2000=15 5 x 15= 75 75= 10 15 (1
0 15 W) - (1
0 15) = 0 olur.
3.1.2. Arzi Sapma (Deviation)
Gemiler sahip olduklar demir aksamdan dolay, genelde pruva pupa istikametinde
sabit bir manyetik alana sahiptir. Manyetik pusulalarn, bulunduu geminin manyetik
etkisinden kaynaklanarak yapm olduu sapmaya arzi sapma denir.
Arzi sapma, pusula zerindeki kre, flander ubuu ve mknats ubuklar ile
yetkili kurulular tarafndan sfrlanmaya allr ancak geminin tad ykler ve dier
durumlar zamanla bu ayarlar bozar. Bu nedenle arzi sapma cetvelleri hazrlanr.
Cetveller hazrlanrken gemi ok yava olarak olduu yerde tam bir daire eklinde
dndrlr. Dn srasnda 5 (beer) derecelik aralklarda, Gnein manyetik pusuladan
kerterizi alnr. Alnan kerteriz deerleri ile gnein o an ve yer iin hesaplanan semti ve o
yerdeki doal sapma deeri arasndaki ilikiden, geminin pruva hattna gre arzi sapma
34
deerleri bulunur. Bu deerlere gre arzi sapma cetveli hazrlanr. Cayro pusulann
bulunduu gemilerde cetvellerin hazrlanmasnda cayro pusula kullanlr.
Arzi sapma cetvellerini hazrlama yetkisi U.Y.Kaptan ehliyetli kiilere veya
yetkilendirilmi kurululara aittir. Bu cetvelde; geminin isim ve imo numaras,
deerlerin alnd pusula, dzeltmenin yapld tarih, sapma deerleri, kullanlan yntem,
standart pusuladaki dzeltme unsurlarnn durumu, dzeltmenin yapld mevki, cetveli
hazrlayan kaptann ad soyad, ehliyet derecesi ve imzas bulunur. zel bir durum
olmadka cetveller ylda bir yenilenmek zorundadr ancak zel durumlarda rnein,
yk gemilerinde demir yknden sonra yl dolmasa bile bu cetvel yenilenir.
ekil 3.1: Deviation (arizi sapma) table
35
3.3. Manyetik - Hakiki Yn evrimi
Denizcilikte temel olarak pusulay;
Mevkisini belirlemek amac ile belirli baz unsurlarn kerterizini alrken, Dmen tutarken kullanrz.
Mevki koyma amac ile alnan kerteriz deerini haritaya uygulamamz gerekir. Ancak
haritaya hakiki corafik yn deerini uygulamamz gerekirken manyetik pusula ile
aldmz kerteriz deeri hakiki deildir. Manyetik pusula ile aldmz kerteriz deerinde,
doal ve arzi sapmalar vardr. Bu nedenle kerteriz deerine sapma dzeltmesi yaparak
hakikiye evirip ve o ekilde kullanmak gerekir. Yani burada manyetik pusula deerini,
hakiki deere eviririz.
Gidilecek yn bulmak iin yn harita zerinde bulunur, pusula kullanlarak gidilecek
yn tespit edebilir. Haritadan tespit edilen deer hakiki olup pusulada grlen deer
sapm deerdir. Bunun iin tespit edilen hakiki deere sapma uygulanarak pusula
deeri bulunur.
Manyetik pusula deerinden hakiki deere veya bunun tersi olarak hakiki
deerden manyetik pusula deerine evrim yapmak iin iki ayr yntem
kullanlmaktadr:
CDMVT yntemi
Yaygn olarak kullanlan yntem CDMVT yntemidir.
C Compass: Manyetik pusula deeri,
D Deviation: Arzi sapma deeri,
M Magnetic: Manyetik deer,
V Variation: Doal sapma,
T True: Hakiki deer.
Bu yntemde, CDMVT deerleri yan yana yazlr ve toplama kartma ilemi ile
bilinmeyen deer bulunur.
36
Burada ezberlenecek olan:
Pusuladan(C) hakikiye(T), E iaretli sapmalar toplanr, W iaretli sapmalar karlr.
Hakikiden (T) pusulaya (C), E iaretli sapmalar kartlr, W iaretli sapmalar toplanr.
RNEKLER
Bulunduumuz yer ve zamanda doal sapma 12 0E, arzi sapma 4 0W, pusuladan 3470 de ise grdmz fener gerekte ka derecededir?
C D M V T
3470
40 W 12
0 E
3470 4
0 W 343
0 12
0 E 355
0
Bulunduumuz yer ve zamanda doal sapma 12 0W, arzi sapma 4 0W, pusuladan 3470 de ise grlen fener gerekte ka derecededir?
C D M V T
3470 4
0W 12
0W
3470 4
0W 343
0 12
0 W 331
0
Haritaya gre 1420 ynne gitmek iin bulunduumuz yer ve zamanda doal sapma 12
0 E, arzi sapma 4
0 W ise manyetik pusuladan kaa gitmek gerekir?
C D M V T
40 W 12
0 E 142
0
1340 4
0 W 130
0 12
0 E 142
0
Haritaya gre 1550 ynne gitmek iin bulunduumuz yer ve zamanda doal sapma 7
0E, arzi sapma 2
0E ise manyetik pusuladan kaa gitmek gerekir?
C D M V T
40 E 7
0 E 155
0
1440 4
0 E 148
0 7
0 E 155
0
Haritaya gre 3550 ynne gitmek iin bulunduumuz yer ve zamanda doal sapma 12
0 W, arzi sapma 4
0 W ise manyetik pusuladan kaa gitmek gerekir?
C D M V T
40 W 12
0 W 355
0
0110 4
0 W 007 12
0 W 355
0
37
Denklemli zm
Hakiki yn - pusula yn evrim forml;
T = C + (E) (W) tir.
Bu formlde;
T = True yani hakiki deer,
C = Compass yani pusula deeri,
(E) = areti E (East), olan sapmalarn toplam,
(W) = areti W (West), olan sapmalarn toplamn ifade etmektedir.
RNEKLER
Bulunduumuz yer ve zamanda doal sapma 20 E, arzi sapma 1,50 W ise pusuladan 347
0 de grdmz fener gerekte ka derecededir?
T = C + (E) (W)
T = 347 + (2) (1,5) = 347,5 derecededir.
Bulunduumuz yer ve zamanda doal sapma 1,50 E, arzi sapma 3
0 E ise pusuladan
3470 de grdmz fener gerekte ka derecededir?
T = C + (E) (W)
T = 347 + (4,5) (0) = 351,5 derecededir.
Bulunduumuz yer ve zamanda doal sapma 30 W, arzi sapma 20 W ise pusuladan 347
0 de grdm fener gerekte ka derecededir?
T = C + (E) (W)
T = 347 + (0) (5) = 342 derecededir.
Yukardaki rneklerde pusula deerinden hakiki deere evrim yaptk ve T = C + (E)
(W) formln kullandk. Hakikiden pusulaya evrim iin yine ayn forml
kullanabileceimiz gibi, forml C = T (E) + (W) eklinde de kullanabiliriz.
RNEKLER
Haritaya gre 355 ynne gitmek iin bulunduumuz yer ve zamanda doal sapma 3 E, arzi sapma 4 W ise manyetik pusuladan kaa gitmek gerekir?
C = T (E) + (W) veya T = C + (E) (W)
C = 355 (3) + (4) 355 = C + (3) (4)
C = 356 C = 356
38
Haritaya gre 245 ynne gitmek iin bulunduumuz yer ve zamanda doalsapma 2,5 E, arzi sapma 1,5 E ise manyetik pusuladan kaa gitmek
gerekir?
C = T (E) + (W) veya T = C + (E) (W)
C = 245 (4) + (0) 355 = C + (4) (0)
C = 241 C = 241
1. Haritaya gre 127 ynne gitmek iin bulunduumuz yer ve zamanda doal sapma
3W, arzi sapma 4W ise manyetik pusuladan kaa gitmek gerekir?
C = T (E) + (W) veya T = C + (E) (W)
C = 127 (0) + (7) 127 = C + (0) (7)
C = 134 C = 134
Bu ekilde, manyetik pusula deerlerini haritaya geirirken hakikiye evirebilir veya haritadan aldmz deerleri manyetik pusula ile uygulayabilmek iin
manyetik pusula deerine evirebiliriz.
Daha nce bahsettiimiz gibi ahap veya fiber malzemeden yaplan ve demir aksamn
az olduu yatlarda, gemi manyetizmas ihmal edilebilir bu tip teknelerde arzi dzeltme
yaplmaz ancak doal sapma dzeltmesi her durumda gerekir. Bunun iin yine ayn forml
kullanlacaktr.
Pusula deeri ile hakiki deer arasndaki evrim formln, daha nce anlattmz,
arzi sapma cetvelinin hazrlanmasnda da kullanabiliriz.
RNEKLER
Arzi sapma cetveli hazrlanmaktadr ve belirli bir yerde ar ar dnlerek cayro
pusulaya gre 5 (beer) derecelik dnlerde ayn anda manyetik pusuladan da
deer alnmaktadr. Bulunduumuz yerde doal sapma 30
Wtir. 0000 hakiki deeri iin
pusula deeri 0040 dir. 000
0 hakiki deeri iin arzi sapma nedir?
C D M V T
0040 3
0 W 000
0
0040 1
0 W 003
0 3
0 W 000
0
0000 hakiki deer iin D = 1
0Wtir. Tden Cye giderken toplam yapldndan iaret
Wtir. Bu ekilde her 5 derecede bir lm yaplr ve bu l arzi sapma cetveline ilenir.
Forml yntemini, cayro pusula hatasnn belirtilmesinde de kullanabiliriz.
39
rnek
Bir rehber hattndaki fenerleri ayn hizada grdmzde cayro pusulamzla
aldmz hiza 2730dir. Rehber hatt, haritada 2700 olarak gsterilmitir.
T = C + (E) (W) 270 = 273 3
Haritada verilen 2700
dereceye varabilmek iin pusulamzla tespit ettiimiz 2730
sinden 30
karmamz gerekmektedir. Cayro hatamz 30, fark (-) olduundan iareti de Wtir.
Cayro hatas 30Wtir.
40
UYGULAMA FAALYET Seyir laboratuvarnda uygun bir harita zerinde aada verilen ilem basamaklarn
takip
lem Basamaklar neriler
evrimi yaplacak asal yn belirleyiniz.
Byk lekli haritanzn pusula gl ierisinde yazl, haritann yapm
zamanndaki; doal sapma deerini,
tespit yln, yllk deiim deerlerini
alnz.
inde bulunduunuz yldan, doal sapma tespit yln kararak arada geen yl
saysn bulunuz.
Yllk deiim deerini, arada geen yl says ile arparak, arada geen srede
oluan toplam sapmay bulunuz.
Arada geen srede oluan toplam sapmay, harita yapm tarihindeki doal
sapmaya uygulayarak gnmzdeki
doal sapmay bulunuz.
Geminin arzi sapma cetvelinden, evrim yaplacak asal yn deeri ile girerek, o
ynde arzi sapma deerinin ne olduunu
bulunuz.
Tespit edilen doal ve arzi sapma deerlerini evrimi yaplacak deere
tatbik ederek pusula deerini hakiki
asal deere veya hakiki asal deeri,
pusula deerine eviririz.
evrimin, pusula deerinden hakikiye veya hakikiden pusula deerine olmas,
ilemlerde bir deiim meydana
getirmez, ayn yntem kullanlr.
Arzi cetvele giri hakiki deer olmas gerekirken fark ihmal edilebilir
olduundan cetvele pusula deerinden de
girilebilir.
UYGULAMA FAALYET
41
LME VE DEERLENDRME Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.
1. Manyetik pusula temel alma prensibi aadakilerden hangisine dayanmaktadr? A) Gne sisteminin ekim gcne dayanr. B) Elektromanyetik ekim gcne dayanr. C) Hidrostatik ekim gcne dayanr. D) Yeryznn manyetik ekim gcne dayanr. E) Yeryznn ktlesel ekim gc ve dnne dayanr.
2. Manyetik pusula aadakilerden hangisini gsterir? A) Gnei B) Manyetik kuzeyi C) Ekvatoru D) Greenwichi E) Corafik kuzeyi
3. Aadakilerden hangisi manyetik pusula zerinde dzeltilebilir? A) Enlem B) Rota C) Arzi sapma D) Ykseklik E) Srat
4. Manyetik ve hakiki asal yn evrimleri yapmak iin aadakilerden hangisine ihtiya vardr?
A) Enlem, rota, srate ihtiya vardr. B) Doal ve arzi sapmaya ihtiya vardr. C) Anten yksekliine ihtiya vardr. D) Elektromanyetik ekim gcne ihtiya vardr. E) Boylam deerine ihtiya vardr.
5. Aadakilerden hangisi doal sapma deerini bulmaya yarar? A) Gemide hazrlanan cetvellerden bulunur. B) Yardmc kitaplardan bulunur. C) Seyir haritalarndan bulunur. D) Haftalk denizciler ilanlarndan bulunur. E) Almanaklardan bulunur.
6. Arzi sapma deeri aadakilerden hangisiyle bulunur? A) Gemide hazrlanan cetvellerden bulunur. B) Yardmc kitaplardan bulunur. C) Seyir haritalarndan bulunur. D) Haftalk denizcilere ilanlardan bulunur. E) Almanaklardan bulunur.
LME VE DEERLENDRME
42
7. Doal sapma 2000 ylnda 20 35 E, yllk deiim 5decreasingtir. 2016 ylnn doal
sapmas aadakilerden hangisidir?
A) 20 15 E B) 10 15 W C) 10 20 W D) 10 15 E E) 20 15 W
8. Doal sapma 2000 ylnda 20 50 W, yllk deiim 3increasingtir. 2016 ylnn doal
sapmas aadakilerden hangisidir?
A) 20 02 W B) 20 05 W C) 20 00 W D) 10 25 E E) 20 50 E
9. Doal sapma 2000 ylnda 10 20 E, yllk deiim 5 W ise 2016 ylnn doal sapmas
aadakilerden hangisidir?
A) 10 15 W B) 10 15 E C) 10 00 W D) 20 30 W E) 00
10. Doal sapma 2000 ylnda 10 05 W, yllk deiim 5 W ise 2016 ylnn doal
sapmas aadakilerden hangisidir?
A) 225 W B) 10 05 W C) 20 25 E D) 20 20 W E) 20 20 E
11. Doal sapma 70 W, arzi sapma 20 E, pusula deeri 3420 ise hakiki deer
aadakilerden hangisidir?
A) 0030 B) 3470 C) 3390 D) 3550 E) 3310
43
12. Doal sapma 4,50 E, arzi sapma 1,50 E, pusula deeri 3570 ise hakiki deer
aadakilerden hangisidir?
A) 3470 B) 3390 C) 3550 D) 0030 E) 3310
13. Haritaya gre 2470 ynne gitmek iin bulunduumuz yer ve zamanda doal
sapma 60 W, arzi sapma 2
0 E, ise manyetik pusuladan kaa gitmek gerekir?
A) 2470 B) 2510 C) 2710 D) 2550 E) 2390
14. Bulunduumuz yerdeki pusulagl gstergesi [245W 2000 (15dec.)] durumundadr.
Haritaya gre 2870 ynne gitmemiz isteniyor. Arzi sapma 4
0 W ise manyetik
pusuladan kaa gitmem gerekir(Hesaplamay 2015 ylna gre yapnz.)?
A) 2870 B) 2930 C) 2910 D) 2950 E) 2970
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
44
RENME FAALYET4
Harita yardm ile denizde bulunduunuz noktann kerterizini alabileceksiniz.
Laboratuarnza veya limandaki bir gemiye giderek kaptanndan izin aln ve;
Geminin cayro pusula ve hedefesini inceleyiniz,
Kaptan veya vardiya zabitinin evredeki unsurlarn ynlerini bu pusula ve
hedefesini kullanarak nasl ltn aratrnz.
rendiklerinizi kaydederek retmeniniz ve/veya arkadalarnzla paylanz.
4.KERTERZ
4.1.Kerteriz Almak
Bir kerte 11,250lik bir asal aral ifade etmektedir. Eskiden ynlerin
belirtilmesinde kerte ok kullanlmaktayd. 3 kerte sancakta bir fener veya fenerin
1kerte iskelesinde bir gemi gibi. Kerteriz kelimesi buradan gelmektedir. Bugn iin
kerteriz ; hiza anlamndadr. Kerteriz almak bir noktann hizasn belirlemektir.
Gemide bir nesnenin kerterizini almak iin pusula hedefesini kullanrz. Pusula
hedefesipusulann zerine konularak denizdeki, karadaki ve hatta gkyzndeki bir nesnenin
hizasnlmekte kullanlan bir alettir.
Pusula hedefesi ember biimindedir ve karlkl iki kenarnda hiza almamza yarayan
paralar vardr. Bu iki paray hizasn almak istediimiz nesne ile ayn hizaya getiririz.
Ayn hizaya gelince hedefenin aynasndan yansyan pusula kartndan bu hizann ka derece
olduunu okuruz. Okuduumuz yn pusulann gsterdii kuzeye gre yndr.
RENME FAALYET4
RENME KAZANIMI
ARATIRMA
45
Resim 4.1: Hedefe
Eer kerteriz almakta kullandmz pusulann hatas yoksa tespit ettiimiz bu yn
kerteriz ettiimiz unsurun hakiki kerterizidir.
4.2. Nisbi Kerteriz
Nispi kerteriz; geminin evresindeki bir unsurun, geminin pruvasna gre asal
yndr. Geminin pruvas 0 olarak alnr ve nispi kerteriz 0dan saat yelkovan
istikametinde 360 dereceye kadar olan asal yn ile ifade edilir.
Gemilerde sancak ve iskele krlanglarda cayro pusula deer aktarclar
(Repeater) bulunur. Pusula kerterizleri buradan alnr. Ancak eskiden cayro pusulann
bulunmad zamanlarda dmenci nnde bulunan standart manyetik pusulann haricinde
seyire yardmc olarak krlanglara kr hedefeler konurdu. Kr hedefe; krlanglarda bir
sehpa zerinde bulunan, geminin pruvasn 0 olarak gsteren ve 0dan saat yelkovan
istikametinde 360 dereceye kadar derecelendirilmi bir sabit daire zerine yerletirilmi
hedefelerdir. Nispi yn lm buradan yaplrken annda dmenci pusulasndan da gemi
pruva deerine baklr ve alnan nispi kerteriz pusula kerterizine evrilirdi.
Bugn artk krlanglara konan cayro pusula deer aktarclar sayesinde evre
unsurlarn pusula kerterizleri dorudan alnabildiinden krlanglara kr hedefe
konmamaktadr. Ancak istenirse yine nispi kerteriz, pusulalarn d erevesine konan sabit
dairelerden llebilir.
46
4.3. Hakiki Kerteriz
Bir maddenin corafik kuzey ynnden alnan kerterizine denir. 0000 den saa doru
3600 ye kadar llr. Haritaya izilen btn kerterizler hakikidir. Nisbi olarak izilen
kerterizleri haritaya izmek iin hakikiye evirmek gerekir. Hakiki kerterize pusula kerterizi
de denir.
4.4. Nisbi Kerteriz le Hakiki Kerteriz evrimleri
ekil 4.1: Kerteriz almak
Bugn eskisi gibi kullanm yeri olmasa bile zaman zaman nispi kerterizlerin pusula
kerterizine evrilmesine ihtiya olmaktadr ayrca seyir zabitinin kavrama kabiliyetinin
gelitirilmesi iin buna da gereksinim vardr.
4.4.1.Nispi Kerterizin Hakiki Kerterize evrilmesi
Gemimizden nispi kerterizi llen bir unsurun hakiki kerterizini bulmak iin
gemimizin pruva deeri ile dier unsurun llen nispi kerteriz deeri toplanr.
rnek
0400 pruva hattnda ilerlemekte olan geminin nispi 30
0 de kerterizi olan bir geminin
hakiki kerteriz deeri; 40 + 30 = 700 dir.
Nispi kerteriz deeri yukarda grdmz gibi gemi pruvasndan itibaren saat
yelkovan istikametinde 3600
ye kadar belirtilebilmesinin yan sra pruvadan itibaren sancak
veya iskele ynnde1800 ye kadar da tanmlanabilir. Bu durumda sancakta kerteriz edilen bir
unsurun hakiki kerteriz deeri de ayn ekilde hesaplanr.
rnek
0400 Pruva hattnda ilerlemekte olan gemimizden sancak 30
0de kerterizde edilen bir
geminin hakiki kerteriz deeri; 40 + 30 = 700dir.
47
Nispi olarak kerteriz edilen bir geminin hakiki kerteriz deeri hesaplanrken yaplan
toplama ileminde sonu 3600 nin zerine karsa bu deerden 360 karlr.
rnek
2700 pruva hattnda ilerlemekte olan geminin nispi 110
0 de kerterizde edilen bir
geminin hakiki kerteriz deeri; 270 + 110 = 380, 380 360 = 0200 dir.
skele tarafta tespit edilen bir unsurun hakiki kerteriz deerini hesaplamak iin gemi
pruva deerinden iskele kerteriz deeri karlr.
rnek
0800 pruva hattnda ilerlemekte olan geminin iskele 50
0 de kerterizde edilen bir
geminin hakiki kerteriz deeri; 80 - 50 = 300dir.
skele tarafta kerteriz edilen geminin hakiki kerteriz deerini hesaplamak iin yaplan
karma ileminde sonu _ karsa bu deere 360eklenir.
rnek
0800 pruva hattnda ilerlemekte olan geminin iskele 150
0 de kerterizde edilen bir
geminin hakiki kerteriz deeri; 80 150 = -70, -70 + 360= 2900dir.
skele tarafta olmasna ramen saat yelkovan istikametinde nispi ekilde tanmlanan
bir geminin hakiki kerterizini bulurken nce bu deer iskele tarafl tanmlanr.
rnek
2800 pruva hattnda ilerlemekte olan geminin nispi 200
0 de kerterizde edilen bir
geminin hakiki kerteriz deeri; 360200=160 (skele 160), 280 160 = 1200
dir veya 280 +
200 = 480, 480 360 = 120 olur.
4.4.2. Hakiki Kerterizin Nispi Kerterize evrilmesi
Geminin pruva deeri iskele tarafta tespit edilen bir unsurun pusula deerinden
bykse geminin pruva deerinden dier unsurun pusula deeri karlr ve bana iskele
ifadesi konur.
rnek
0400 pruva hattnda ilerlemekte olan geminin pusula ile 20
0 de kerteriz edilen gemi;
bizim 40 20 = 200 iskelemizdedir.
Geminin pruva deeri iskele tarafta tespit edilen bir unsurun pusula deerinden
kkse; dier unsurun pusula deeri 3600
den karlarak geminin pruva deeri ile toplanr
ve bana iskele ifadesi konur.
48
rnek
0400 pruva hattnda ilerlemekte olan gemimizden pusula ile 330
0 de kerteriz edilen
gemi; bizim 360 330 = 30, 30 + 40 = 700 iskelemizdedir.
Geminin pruva deeri sancak tarafta tespit edilen bir unsurun pusula deerinden
kkse geminin pruva deeri dier unsurun pusula deerinden karlr ve bana sancak
ifadesi konur.
rnek
0600 pruva hattnda ilerlemekte olan gemimizden pusula ile 110
0 de kerteriz edilen
gemi; bizim 110 60 = 500 sancamzdadr.
Geminin pruva deeri sancak tarafta tespit edilen bir unsurun pusula deerinden
bykse; geminin pruva deeri 360dan karlarak dier unsurun pusula deeri ile toplanr
ve bana sancak ifadesi konur.
rnek
3100 pruva hattnda ilerlemekte olan gemimizden pusula ile 60
0 de kerteriz edilen
gemi; bizim 360 310 = 50, 50 + 60 = 1100 mizdedir.
Geminin pruva deeri tespit edilen bir unsurun pusula deerinden kkse dier
unsurun pusula deerinden geminin pruva deeri karlarak nispi ekilde ifade edilir.
rnek
0600 pruva hattnda ilerlemekte olan gemiden pusula ile 160
0 de kerteriz edilen
geminin nispi kerterizi 160 60 = 1000 dir.
Geminin pruva deeri tespit edilen bir unsurun pusula deerinden bykse geminin
pruva deeri 360dan karlr ve dier unsurun pusula deeri ile toplanarak nispi
ekilde ifade edilir.
rnek
3300 pruva hattnda ilerlemekte olan gemiden pusula ile 60
0de kerteriz edilen geminin
nispi kerterizi 360 330 = 30, 30 + 60 = 0900 dir.
49
4.4.3. Bir Unsurun Bilinen Hakiki ve Nispi Kerterizi ile Gzlemcinin Pruva
Deerini Hesaplamak
Hakiki kerteriz deeri nispi kerteriz deerinden byk olan bir unsurun; hakiki
kerteriz deerinden nispi kerteriz deeri karlarak gzlemci geminin pruva deeri
bulunabilir.
rnek
Hakiki kerteriz deeri 1300 olan bir unsuru nispi 50
0 de tespit eden geminin pruva
deeri; 130 50 = 800 dir.
Pusula kerteriz deeri nispi kerteriz deerinden byk olan bir unsurun; pusula
kerteriz deerinden nispi kerteriz deeri karlarak elde edilen rakamda 360 dereceden
karlarak gzlemci geminin pruva deeri bulunabilir.
rnek
Hakiki kerteriz deeri 500 olan bir unsuru nispi 150
0 de tespit eden geminin pruva
deeri; 50 150 = -100, 360 100 = 2600 dir.
Hakiki kerteriz deeri sancak kerteriz deerinden byk olan bir unsurun; hakiki
kerteriz deerinden sancak kerteriz deeri karlarak gzlemci geminin pruva deeri
bulunabilir.
rnek
Hakiki kerteriz deeri 1300 olan bir unsuru sancak 50
0 de tespit eden geminin pruva
deeri; 130 50 = 800 dir.
Hakiki kerteriz deeri sancak kerteriz deerinden kk olan bir unsurun; hakiki
kerteriz deerinden sancak kerteriz deeri kartlarak elde edilen rakamda 360 dereceden
karlarak gzlemci geminin pruva deeri bulunabilir.
rnek
Hakiki kerteriz deeri 500 olan bir unsuru sancak 150
0 de tespit eden geminin pruva
deeri; 50 150 = -100, 360 100 = 2600 dir.
Hakiki kerteriz deeri, iskele kerteriz deeri ile toplanarak gzlemci geminin pruva
deeri bulunabilir. Eer toplam 360dan fazla ise 360 karlr.
50
rnek
Hakiki kerteriz deeri 0300 olan bir unsuru iskele 50
0 de tespit eden geminin pruva
deeri; 30 + 50 = 800 dir.
rnek
Hakiki kerteriz deeri 3300 olan bir unsuru iskele 50
0 de tespit eden geminin pruva
deeri; 330 + 50 = 380, 380 360 = 0200 dir.
51
UYGULAMA FAALYET Aada verilen ilem basamaklarn takip ederek kerteriz alnz.
lem Basamaklar neriler
Kerterizi alnacak unsur gz ile tespit edilir.
Pusula hedefesi yn llecek unsur hizasna getirilir.
Hedefe aynasndan gzken pusula kartndan, kerteriz alnan unsurun asal
yn okunur.
Seyir hlindeki bir gemiden yaplan nispi kerteriz lmlerinde pruvann tam rotay
gsterdiine, pusula kerteriz lmlerinde
geminin gezinmediine emin olunmaldr.
UYGULAMA FAALYET
52
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1. Gemimizin rotas 0700dir. skele 300 de grlen geminin hakiki kerterizi aadakilerden hangisidir?
A) 0400 B) 1000 C) 3300 D) 1800 E) 2700
2. Sancak 900 de bir gemi kerteriz ediyorsunuz, pusula zerindeki kerteriziniz ise 2000
dir. Bu durumda geminizin rotas aadakilerden hangisi olur?
A) 2900 B) 1100 C) 0000 D) 1800 E) 2000
3. Geminiz 2100 rotasna gitmektedir. Pusula zerinde 1800 de kerteriz ettiiniz geminin nisbi kerterizi aadakilerden hangisidir?
A) 0400 sancak B) 0400 iskele C) 0300 iskele D) 0300sancak E) 0900sancak
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
LME VE DEERLENDRME
53
RENME FAALYET5
Seyir yardmclarn (fener, amandra vs.) kullanabileceksiniz.
Harita zerindeki fener ksaltmalarnn almlarn aratrp gerekte ne anlama
geldiini reniniz.
rendiklerinizi kaydederek retmeniniz ve/veya arkadalarnzla paylanz.
5. SEYR YARDIMCILARINI (FENER,
AMANDIRA VS.) KULLANMAK
5.1. Fener eitleri
Seyir yardmclar, gemilerin gvenli seyri iin denizde veya karada konulandrlan
iaret amal unsurlardr. Bu unsurlar aada belirtilmitir:
Deniz feneri
Deniz feneri; verdii belirli zellikteki k ile denizcilere yardmc olmak iin
yaplm, karadaki sabit yaplardr.
Fener gemisi
Fener gemisi; denizde yeri deimeyecek ekilde sabitlenmi ve devaml ayn
zellikte fener veren gemilerdir. Ak denizde bir fener gibi uzaktan grnr. aret
na gerek olduu ve bir amandrann bunu karlayamayaca yerlerde kullanlr.
aret amandralar
aret amandralar; denizcilere seyirde yardmc olmak zere deniz tabanna
oturmu bir arlk ile yeri sabitlenen, su zerinde yzen cisimlerdir.
Sis iaretleri
Sis iaretleri; denizcilere kl-sesli veya sadece sesli olarak varln belirten iaret
amal yaplardr. Genelde amandra eklindedir. zellikle sisin youn olarak grld
ngiltere gibi lke sularnda yaygnlkla kullanlmaktadr.
RENME FAALYET5
ARATIRMA
RENME KAZANIMI
54
Beacon
Beacon; fener ve amandra standardnn dnda, denizcilere yardmc olmak amac
ile amandra gibi denize yerletirilmi veya karaya yaplm yaplardr.
Telsiz seyir sistemi yayn kuleleri
Telsiz seyir sistemi yayn kuleleri; Omega, Loran gibi telsiz seyir sistemlerinde
yayn yapan istasyonlarn kuleleridir.
5.1.1. Deniz Fenerleri
Resim 5.1: Deniz feneri
Deniz fenerleri; denizciler tarafndan en yaygn, en eski seyir yardmcsdr. Gereken
sahillerde, uygun yerlere yaplr. Fenerlerin yerleri ve zellikleri seyir haritalarnda
gsterilir. Fenerler M 6. yzyldan bu yana denizcilere hizmet vermektedir. nceleri
gece kritik noktalarda yaklan ateler ile denizcilere yol gsteren fenerler, daha sonra
kalc, kullanl, zellikli hle getirilmitir.
Fenerler genel olarak aadaki amalarla sahillere yerletirilir;
Klavuz seyri iin mevki konulabilmesi, Burunlarn belirlenebilmesi, Bir geidin veya liman giriinin belirlenebilmesi, Sahadaki mevcut tehlikelerin belirlenebilmesi iin yerletirilir.
Fenerler yapldklar yer, kurulu amalar ve tanmlama yaplmasnda kolaylk amac
ile farkl ekil ve k zelliklerine sahiptir. Fenerlerin zellikleri, denizcilerin tanmlama
yapabilmelerine yeterli olacak derecede haritalar zerinde belirtilir ancak fenerler ile ilgili
en geni bilgiyi seyir hidrografi dairelerinin Fener ve Sis aretleri kitaplarndan
bulabiliriz.
55
5.1.2. Fenerlerin zellikleri
Fenerlerin tanmlanmasnda kullanlan zellikler aadadr;
Ik gsterme ekli
Fenerler, konma amalarnn anlalabilmesi ve evredeki k ve fenerlerden ayrt
edilebilmeleri iin farkl zelliklerde k gsterir. Bu zellikler, haritalarda ngilizce
karlklarnn ksaltmas eklinde verilir. Haritadan zelliini okuduumuz feneri, karada
arayarak bulabilmemiz iin bu ksaltmalar ve anlamlarn bilmemiz gerekir. Bu
zelliklerden en ok kullanlanlar aada gsterilmitir:
F. Fix Devaml k
Occ. Occalting Ik sresi karanlk sresinden uzun (Husuflu)
Iso. Isophose Ik sresi karanlk sresi ile eit
Fl. Flashing Ik sresi karanlk sresinden ksa akar k
F. Fl. FixFlashing Sabit a ilaveten, k sresi karanlk sresinden ksa tek akar.
Qk. Fl. QuickFlashing abuk akar. Toplam k ve karanlk sresi 1 saniye
V.Qk. Fl. VeryQuickFlashing ok abuk akar. Toplam k ve karanlk sresi 1/2 saniye,
U.Qk. Fl. Ultra QuickFlashing ok ok abuk akar. Toplam k ve karanlk sresi 1/4 saniye
56
I Q InterruptQuick Kesikli abuk akar.
Gp.Fl.(3) GroupFlashing(3) Grup akar fener. Parantez iinde yazl say kadar akarak beklemeye geen ve
bir sre sonra tekrarlayan k grubu
Gp.Occ.(2) Grup Occalting(2) Grup husuflu fener. Parantez iinde yazl say kadar gruplu akarak beklemeye
geen ve ksa sre sonra tekrarlayan
Mo.(K) Morse (K) Mors alfabesi ile (K) harf veren grup akarl
Alt. Alternating Fenerin k renginde deikenliini belirtir.
Int. Interrupted Uzun aralklarla duraklayp tekrar akmaya balayadn gsterir.
Ik rengi
Fener zelliklerinden biri de k rengidir. Eer fener tek renkliyse ve beyazsa
zelliklerde renk belirtilmez. Fenerler genel olarak beyaz k verir. Eer birden fazla
veya beyazdan farkl renk kullanlyorsa zelliklerde k eklinden sonra renk belirtilir.
Seyir ile ilgili fenerlerde genelde beyaz, krmz ve yeil olmak zere deiik renk
kullanlr. Renk, ngilizce karlnn ba harfi ile gsterilir:
W White: Beyaz
R Red: Krmz
G Green: Yeil
Bunun haricinde zel amal fenerlerde mavi, mor, sar ve turuncu gibi renkler de
grlmektedir.
Ik gsterme periyodu
Fenerin zelliklerinde belirtilen bir dier unsur da n veya k grubunun ne kadar
srede bir tekrarlanddr. Buna fenerin akma periyodu denir. Periyot, tek veya grup n
ilk akt andan, tekrar balang akna kadar geen sredir ve saniye olarak sec. veya
s. ksaltmas ile belirtilir.
57
Deniz mili olarak n gzkme mesafesi
Fener zelliklerinde fenerin grnme mesafesi de belirtilir. Bir fenerin grnme
mesafesi, 15 fit ykseklikteki bir gzlemcinin, o feneri ak havada, plak ve salkl gzle
grebilecei mesafedir. Bu mesafe gr artlarna gre deiir ve deniz mili olarak M
ksaltmas ile belirtilir.
Deniz seviyesinden ykseklii
Gerek fenerin gerekse grnme mesafesinin bulunmasnda, fenerin deniz seviyesinden
yksekliine de ihtiyacmz vardr. Bu ykseklik fener bilgisinde metre m veya fit ft
olarak belirtilir.
5.1.3. Fener zelliklerinin Haritada Belirtilmesi
Fener zellikleri, k gsterme zellii, k rengi, sresi, fenerin denizden ykseklii
ve grnme mesafesi olacak ekilde sral olarak haritalarda belirtilir.
RNEKLER
rnek 1: Gp.Fl.(3) 15s. 12 m. 8 M.
15 saniyede bir 3 beyaz grup akarl, deniz seviyesinden 12 metre yksekte, 8 deniz
mili mesafeden grlen bir fener.
rnek 2: Int. Qk. 45 m. 10 M.
abuk beyaz akan ve uzun aralklarla duraklayp tekrar akmaya balayan, deniz
seviyesinden 45 metre yksekte, 10 deniz mili mesafeden grlen bir fener.
rnek 3: Mo.(A) 45m. 10 M.
Mors alfabesi ile A iaretini veren, deniz seviyesinden 45 metre yksekte, 10 deniz
mili mesafeden grlen bir fener.
rnek 4: Alt.Gp.Fl.(2)W.R. 20s. 45m.10M.
20 saniyede bir, 2 kere krmz beyaz deien grup ekilde akan, deniz seviyesinden
45 metre yksekte, 10 deniz mili mesafeden grlen bir fener.
rnek 5: F.Fl.W.R.10s.18m.15/10M
10 saniyede bir krmz akara ilave olarak beyaz sabit k veren, deniz seviyesinden
18 metre yksekte, beyaz sabit olan 15 deniz mili krmz akarl olan 10 deniz mili
mesafeden grnen bir fener.
58
ekil 5.1: Fenerlerin haritada gsterimi
59
5.1.4. Sektrl Fenerler
ekil 5.2: Sektrl fener
Fenerler genelde denizde her ynden grlebilecek ekilde yaplmakla birlikte bazlar
belirli sektrlerde bulunan tehlikeleri denizcilere belli etmek iin sadece tehlikenin olduu
sektrdeki denizcilerin feneri grebilecei ekilde veya sadece tehlikenin olduu sektrde
farkl renk gsterecek ekilde sektrl yaplr. Bunlara sektrl fenerler denir.
ekil 5.2de; sahile yakn iki kaya (Rk. = Rock) bulunmaktadr. Fener bu kayalarn
bulunduu tehlikeli yerleri belirtmek iin sektrl yaplmtr. Tehlikenin olmad
sektrde fener, 10 sn.de bir 3 akarl olarak almakta, tehlikeli ksmda ise devaml
k veren krmz olarak grnmektedir. Grnme mesafeleri, renkli n grnme
mesafesi daha az olduundan ona gre farkl olarak belirtilmitir.
5.1.5. Fenerlerden Yararlanma
Fenerleri; gndz seyirlerde biimlerinden; gece seyirlerde ise k zelliklerinden
ayrt edebiliriz. Her ne kadar radar ile yaplan seyirlerde, fenerlere pek fazla gereksinim
duyulmasa da kifayetsiz veya almayan bir radar ile seyir zorluklarnda bunlar ok nemli
olmaktadr. Unutulmamaldr ki radar ile seyir yaplsa bile radar tespitlerinin mutlaka bir de
gzle salamasnn yaplmas gerekir.
Fenerlerin tanmlanmasnda zaman zaman skntlar ekilebilir. Snen, ilave edilen,
deitirilen fenerlerin henz ilan edilmemi, edilmesine ramen takip edilmemi, takip
edilmesine ramen ilenmemi olmas en yaygn olan skntlardandr. Bunun yan sra nadir
de olsa dncesizce yaplan evre inaatlar veya dikilen direkler, fenerlerin
grnmemesine ve hatta farkl k zellii gstermesine dahi sebep olmaktadr. Bu neden
dzeltmelerin zamannda yaplmas ve pheli durumlarda farkl referanslar ile mevkii
kontrollerinin yaplmasnda yarar bulunmaktadr.
60
5.2. amandra eitleri
5.2.1. Lateral ( Yanla) amandralar
Lateral amandralar kanal girileri gibi dar sularda seyire yardmc olmada kullanlr.
Sistem Ada limana girerken sancak tarafta yeil, iskele tarafta krmz; limandan
karken de sancak tarafta krmz, iskele tarafta yeil renkliler kalr. Sistem B ise tam
tersidir. Sistem Bde limana girerken sancak tarafta krmz, iskele tarafta yeil;
limandan karken de sancak tarafta yeil, iskele tarafta krmz renkliler kalr.
Bu almada Trkiye ve dnyann byk bir blmnde Sistem A uygulandndan
Sistem Aya gre amandralar anlatlacaktr. Eer Sistem Bnin uyguland bir blgeye
gidecekseniz British Admirality NP100 TheMarinersHandbook kitabnn referans
alnmas iyi olacaktr.
ekil 5.2: Sistem A lateral amandra gsterimi
5.2.2. Kardinal amadralar
Bu iaretler seyire en elverili emniyetli sular gstermek iin kullanlr. Kardinal
amandrasnn gvdesi nemli deildir, en nemli zellii stndeki siyah iki koninin
duru eklidir. Kardinal iaretleri renklendirmek iin siyah ve sar renkli yatay eritler
kullanlr.
61
Kuzey Kardinal areti: Bu iaretin tepesinde, ular yukar doru iki koni bulunur. I olmas hlinde kuzey iareti seri imekli (QuickFlashing) veya
ok seri imekli (VeryQuickFlashing) beyaz k akar. Bu iaretin
kuzeyinden geilmesi gerekmektedir.
Dou Kardinal areti: Bu iaretin tepesinde, ularndan biri aa, dieri yukar doru olan taban tabana bitiik iki koni bulunur. I olmas hlinde
doru iareti, seri imekli veya ok seri imekli (VeryQuickFlashing) 3 grup
hlinde beyaz k akar. Bu iaretin dousundan geilmesi gerekmektedir.
Gney Kardinal areti: Bu iaretin tepesinde, ular aa doru olan iki koni bulunur. I olmas hlinde gney iareti, seri imekli veya ok seri
imekli 6 ve bir uzun akar beyaz k gsterir. Bu iaretin gney tarafndan
geilmesi gerekmektedir.
Bat Kardinal areti: Bu iaretin tepesinde, ularndan biri yukar, dieri aa doru olan u uca bitiik iki koni bulunur. I olmas hlinde seri veya
ok seri imekli 9 akar beyaz k gsterir. Bu iaretin batsndan geilmesi
gerekmektedir.
ekil 5.3: Kardinal amandra gsterimi
62
Dier amadralar
zel amandralar: Bu iaretler, bir haritaya bakarak ya da seyir talimatlarn izleyerek bulunabilen zellikteki zel bir blgeyi ya da
cismi gstermek amacyla kullanlmaktadr. zel iaretlerin rengi her
zaman sardr ve stteki iaret sar tek bir arp iareti X ile gsterilir.
Bir k taklmas hlinde sar k verecektir. Belli bir k akma ekli bulunmamaktadr. Ik akma eklini ilgili blgenin haritasndan temin
edebilirsiniz. Aada zel amandralarn grnlerini
bulabilirsiniz:
Emniyetli su amandralar: Bu iaretler, etrafnda seyire elverili, emniyetli su bulunduunu gsteren amandralardr. amandra kre,
koni ya da seren eklinde olup, krmz ve beyaz renkte izgilidir. Kolon
ve seren seren eklindeki amandralarn stne konulan iaret krmz
kre eklindedir. Yandnda, beyaz izofaz, husuflu, uzun akarl veya
mors kodlu tek be