Dış Ticarete İlişkin Temel Kavramlarve

Kambiyo İşlemleri

Hazırlayan : İlker YILDIZ

Ders Sorumlusu : Doç. Dr. Hasan UYGURTÜRK1

Dış Ticaretin Tanımı

Kazanç sağlama amacıyla yürütülen her türlü alım satım etkinliğine ticaret denilmektedir. Söz konusu bu etkinlikleri, ülke insanları kendi aralarında gerçekleştirebileceği gibi kendi ülkeleri dışındaki diğer insanlarla da gerçekleştirebilmektedir. Buradan hareketle dış ticareti şu şekilde tanımlayabiliriz;

2

Bir ülkenin, dış dünya ile yaptığı ve yalnızca mal alım ve satımlarını kapsayan işlemlere ‘’dış ticaret’’ adı verilmektedir. Bu mal ve hizmet alışverişinin, ithalat ve ihracat olmak üzere iki yönü bulunmaktadır.

3

Tanımdan da anlaşılacağı gibi dış ticaret yurt-içi ticaretin aksine, farklı siyasal ve iktisadi egemenliğe sahip ülkeler arasında yapılmaktadır. Bu özellik, dış ticareti iç ticaretten ayıran en önemli fark olarak karşımıza çıkmaktadır.

4

Ancak bunun dışında dış ticareti iç ticaretten farklı kılan iki temel husus daha bulunmaktadır;

a. Hukuki altyapı açısından dış ticaret, başlı başına uluslararası bir nitelik arz etmektedir. Örneğin, bazı dış ticaret işlemlerinin uygulanma koşulları Uluslararası Ticaret Odası tarafından belirlenmektedir.

5

b. Dış ticarette, iç ticaretten daha fazla riskle karşılaşılmaktadır. Bu riskler şu şekilde açıklanmaktadır;

6

i. Alıcı Riski-Ticari Risk: Kredi riski olarak da ifade edilen ticari risk; alıcının iflası, borcunu ödeyememesi durumuna düşmesi ya da ödemek istememesi gibi nedenlerle doğrudan doğruya alıcıdan kaynaklanan ve ürün bedelinin tahsil edilememesine yol açan risk olarak tanımlanmaktadır.

7

ii. Politik Risk: Ülke riski olarak da ifade edilen bu riskte; alıcının elinde olmayan ancak ekonomik ve siyasal nedenlerden dolayı çıkan mal bedelinin ödenmemesi durumu ile karşılaşabilmektedir. Bu durumu, ülkede yaşanan savaş, terör, doğal afet ve ekonomik kriz gibi olayları örnek gösterebiliriz.

8

iii. Taşıma Riski: Bu risk, yurtdışına satılan veya yurtdışından ülkeye getirilen malların taşınması sırasında uğrayabilecekleri olası hasar, ziyan ve bozulmaları kapsamaktadır.

9

iv. Döviz Kuru Riski: Bir ülke parasının, bir diğer ülke parası cinsinden değerini ifade eden döviz kurunda meydana gelebilecek değişiklikler, özellikle yurtdışından vadeli alınan veya yurtdışına vadeli satılan mallarda büyük risk oluşturmaktadır. Özellikle, Türkiye gibi döviz kurunun piyasadaki döviz arz ve talebine göre belirlendiği, diğer bir deyişle serbest döviz kuru sisteminin uygulandığı ülkelerde ise söz konusu bu risk daha önemli hale gelebilmektedir.

10

Sonuç olarak, gerek iç ticaret gerekse de dış ticaret temelde, ticari faaliyet sonucu kar elde etmek amacıyla yapılmaktadır. Fakat dünya ekonomisine bakıldığında ülkelerin birbirleriyle ticaret yapmalarını zorunlu kılan başka nedenler olduğu da gözlenmektedir.

11

Dış Ticaretin Yapılma Nedenleri

i. Ülkelerin Üretimlerinin Kendi Kendilerine Yeterli Olmaması: Ülkeler kendi kendilerine yeterli üretim miktarını ve bileşimini gerçekleştirememektedirler. Bu durum ise büyük ölçüde ülkeler arasında doğal kaynakların dengesiz dağılımından kaynaklanmaktadır.

12

Örneğin; bazı tarım ürünleri (çay, kahve, muz vb.) sadece belirli ülkelerde bulunmaktadır. Böylelikle de, ülkeler arasında ticaret kaçınılmaz olmaktadır.

13

ii. Bazı Malların Üretiminde Bazı Ülkelerin Uzmanlaşmış Olması: Uluslararası ticaretin ikinci nedeni ise, ülkeler arasında, belirli malların üretiminde uzmanlaşılmış olması sonucunda bazı malların kalitelerinin iyi ve aynı zamanda fiyatlarının da avantajlı olması oluşturmaktadır.

14

Örneğin; bazı ülkelerin ürettiği saatler, diğer ülkelerin saatlerinden daha kaliteli olmakla beraber, bazı ülkelerin ürettikleri video kameraları ise diğer ülkelerden hem kaliteli, hem daha ucuz olabilmektedir. Netice itibariyle, bir yandan farklı kalite, model ve nitelikli mal ihtiyacı, öbür taraftan bazı malları üretmektense, daha ucuza satın alma isteği, ülkeleri uluslararası ticarete yöneltmektedir.

15

Dış Ticaretle İlgili Kavramlar

Dış ticaret işlemlerinden kastedilen, ürün ve hizmet hareketleriyle ilişkili işlemlerdir. Başka bir ifade ile ithalat ve ihracat işlemleri ile bu ithalat ya da ihracat işlemlerinin parasal karşılıkları ifade edilmektedir. Dış ticaretle ilgili çeşitli kavramlar şu şekilde tanımlanmıştır.

16

İhracat

Bir eşyanın veya değerin ulusal ve uluslararası mevzuata uygun bir şekilde bedelli veya bedelsiz olarak gümrükleme işlemleri tamamlanarak Türkiye Gümrük Bölgesinden diğer ülkelere veya serbest bölgelere satışını ifade eder.

17

Firmaların ihracatı gerçekleştirirken yapması gereken işlemler vardır ve bu işlemleri bizler ihracat süreci içerisinde değerlendiririz. İşte bu kapsamda ihracat süreçlerini iki temel başlık altında detaylandırmakta fayda vardır.

• İhracatın gerçekleşme öncesi süreç• İhracatın gerçekleşme süreci

18

19

İhracatın Gerçekleşme Öncesi Süreç

Buradaki süreçten kastedilen, firmanın ithalatçıya malları göndermesinden önceki süreçtir ki bu süreç doğru yöneltildiği takdirde ikinci süreç gerçekleşmektedir. İhracatın ön koşulu olarak kabul edebileceğimiz bu sürecin kalitesi, firmanın bir sonraki süreçteki kalitesini ve ihracatın sürekliliğini sağlayan bir unsurdur.

20

21

22

İhracatın Gerçekleşme SüreciBu süreç ihracat sırasında yapılan işlemlerden oluşmaktadır. Bu işlemler sırasıyla;1. Ülke içi nakliye ve sigorta2. Gümrükleme süreci 3. İhracatçılar birliği onayı4. İlgili gümrüğün onayı5. Banka süreci Varsa akreditif çalışması, para transferi6. Navlun süreci

23

İthalat

İthalat, ithalatı serbest olan bir malın ithalat ve gümrük mevzuatına uygun olarak ithalatının yapılması, ithalat bedelinin ise kambiyo mevzuatına göre transfer edilmesi işlemine denir.

24

Ülkeler Neden İthalat Yaparlar

Ülkelerin hiçbiri dünya üzerindeki tüm kaynaklara sahip değildir. Yani tüm ihtiyaçlarını günümüz koşullarında tek başına üretmesi mümkün değildir. Bunun sebepleri arasında, ülkelerin coğrafik ve iklimsel farklılıklardan tutun da teknolojik seviyelerindeki farklılıklarına kadar geniş bir yelpazede yer alan kaynak farklılıkları ve kıtlıklardır.

25

• Ülkeler mevcut kaynaklara sahip olmasına rağmen, bunları çıkarırken veya çıkardığı kaynağı işlerken ihtiyacı olan ürün ya da hizmet ithalatına gerek duyabilir.

• Ürettiği ürünün hammaddesi ülkede yok veya ülke içinde pahalı ise ithalat yapabilir.

26

• Ülkenin üretmiş olduğu ürün, ülke içerisinde tüketim ihtiyacını karşılamıyorsa, karşılayamadığı kısmını ithalat yaparak tamamlayabilir.

• Teknolojik yetersizlikten dolayı son teknolojinin ithalatını gerçekleştirebilir.

27

İthalat Süreci

Firmaların ithalat işlemlerini gerçekleştirirken karşılaştığı süreçleri, iki temel başlık altında detaylandırabiliriz. Bunlar;

• İthalatın Gerçekleşme Öncesi Süreç• İthalatın Gerçekleşme Süreci

28

29

İthalatın Gerçekleşme Öncesi Süreç

İthalatçı açısından bu sürecin zaman ve maliyet analizi açısından doğru yönetildiği taktirde aslında ithalatın gerçekleşme aşamasındaki süreci rahatlatan aynı zamanda da karlılık oranını yükselten hatta zarar etmemesini sağlayan bir süreçtir.

30

31

İthalatın Gerçekleşme Süreci Bu süreç eşyanın ülkeye gelmesinden itibaren ithalatçı firmanın karşı karşıya kalacağı süreci ifade etmektedir. Bu süreç kendi içerisinde bürokratik işlemlerin yoğun olduğu bir takım işlemleri barındırır.

32

33

Dış Ticaret Dengesi

Ülke ihracatı, ithalatından büyükse net ihracat 0’dan büyük olur. Bu durumda, ülkenin dış ticaret fazlası vardır. Tam tersi durumda, ülke ihracatı ithalatından küçükse net ihracat 0’dan küçük olur. Bu durumdaysa ülkenin dış ticaret açığı vardır. İthalatın ve ihracatın eşit olması durumundaysa dış ticaret dengesi 0’dır. Ülke dış ticareti dengededir. Ülkemizin dış ticaret dengesi yıllar itibariyle şu şekildedir.

34

35

Türkiye’nin Yıllar İtibariyle Dış Ticaret Açığı (milyon dolar)

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

İhracat 102.143 113.899 134.907 152.561 151.803 157.610 143.838

İthalat 140.928 185.544 240.842 236.537 251.661 242.177 207.234

Dış Ticaret Hacmi 243.071 299.428 375.749 389.098 403.464 399.787 351.073

Dış Ticaret Açığı -38.786 -71.661 -105.934 -83.976 -99.859 -84.567 -63.395

Kaynak: www.ekonomi.gov.tr/05.10.2015

Serbest Bölgeler

Genel olarak serbest bölgeler; ülkede geçerli ticari, mali ve iktisadi alanlara ilişkin hukuki ve idari düzenlemelerin uygulanmadığı veya kısmen uygulandığı, sınai ve ticari faaliyetler için daha geniş teşviklerin tanındığı ve fiziki olarak ülkenin diğer kısımlarından ayrılan yerlerdir.

36

Serbest Bölgelerin Kuruluş Amacı

• İhracata yönelik yatırım ve üretimi teşvik etmek,• Doğrudan yabancı yatırımları ve teknoloji girişini

hızlandırmak,• İşletmeleri ihracata yönlendirmek,• Uluslararası ticareti geliştirmek.

37

Kaynak: www.ekonomi.gov.tr

38

Kaynak: www.ekonomi.gov.tr 39

Kambiyo İşlemleri

Kambiyo kavramı İtalyanca kökenli bir kelime olup, İtalyanca ‘’cambiare’’ kelimesinden türemiş ‘’camio’’ sözcüğünden gelmektedir. Cambia ise değiştirme, bozdurma, değer ve fiyat anlamında kullanılmaktadır. Kambiyo Türkçe’de iki ülke parasının birbiriyle değiştirilmesi işlemidir.

40

Günümüzde kambiyo işlemleri denilince yabancı paralar üzerinden düzenlenen ticari senetler, çek, bono ve poliçe gibi belgeler anlaşılmaktadır. Döviz ve kambiyo işlemleri eş anlamda kullanılmaktadır. Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkındaki Karar’da döviz terimi şu şekilde tanımlanmıştır. Döviz, efektif dahil yabancı para ödemeyi sağlayan her türlü hesap ve vasıtalardır.

41

Serbest piyasa işlemlerinin uygulandığı ülkelerde, yabancı paraların ulusal paraya göre değeri arz ve talebe göre piyasalarda belirlenir. Dış ticaret işlemlerinde yabancı para üzerinden alacakların tahsil edilmesi, borçların ödenmesi ya da para ve eşdeğer kıymetlerin ülkeler arası transferi kambiyo işlemlerini oluşturur. Çünkü bu sayılan işlemler ülke yasalarına uygun olarak devlet kontrolünde yapılabilir.

42

Kambiyo işlemlerinin denetimini, dış ticaret işlemlerine aracı olan bankalar yapar. Aracı bankalar yasal süreler içinde yerine getirilemeyen yükümlülükleri ve çıkarılmış yasalara uygun olmayan dış ticaret işlemlerini Hazine Müsteşarlığı’na bağlı Kambiyo Müdürlüğü’ne ihbar etme yükümlülüğü vardır. TPKK Hakkındaki Karara göre Türkiye’de yerleşik kişiler ile dışarıda yerleşik kişilerin bankalar aracılığıyla yurt dışına döviz transfer etmeleri ve Türkiye’ye döviz getirmeleri, getirmiş oldukları bu dövizleri istedikleri gibi tasarruf etmeleri serbesttir.

43

44

Kambiyo, nakit para veya para yerine geçen her türlü araç ve senetlerin alım satımı iken milli para ve yabancı paraların dolaşımına ilişkin olarak kambiyo ise; para yerine geçen ve ödeme aracı olarak kullanılabilen her türlü bono, çek, poliçe ve diğer menkul kıymetler anlamında da tanımlanabilir. Kambiyo ile ilgili işlemlerde en çok kullanılan tanımlar şu şekildedir.

Kambiyo Mevzuatı: Para ve diğer menkul kıymetler ile maden ve taşların iç piyasada tedavülü ve ülkeden ihraç veya ülkeye ithaline ilişkin usul ve esasları düzenleyen hukuki metinler bütününe kambiyo mevzuatı denilir.

45

Efektif: Banknot şeklindeki bütün yabancı ülke paralarını ifade eder.

46

Ciro: Kambiyo senetlerinin imzalanılarak devredilmesi işlemidir.

47

Deklarasyon Belgesi: Gümrüklerde beyan edilen dövizi gösteren döviz beyan tutanağıdır.

48

Libor: (London Interbank Offered Rate) Londra bankalar arası faiz oranıdır.

49

Vesaik: Dış ticaret işlemlerinde kullanılan her türlü mali ve ticari belgelere denir.

50

Çapraz Kur: Birden fazla ulusal paraların aralarındaki kurların bir temel para üzerinden hesaplanmasıdır. Yani bir yabancı paranın başka bir yabancı para cinsinden değeri, dövizlerin başka döviz cinslerine dönüşüm oranına "çapraz kur" denir. Çapraz kur, iki döviz arasındaki ve her birinin bir üçüncü döviz ile (genellikle ABD Doları) olan paritesiyle tanımlanan kambiyo kurudur.

51

Döviz

Genel bir tanımlama ile yabancı ülke paralarına döviz denmektedir. Nakit şeklinde olan eldeki paraya ‘’efektif’’, nakde dönüştürülebilir herhangi bir araç şeklinde olanlara (banka havalesi, ödeme emri, döviz poliçeleri, mevduat sertifikaları, seyahat çekleri vb.) da ‘’döviz’’ adı verilmektedir.

52

Döviz, çeşitli şekillerde ifade edilen bir kelimedir. Türk Parasını Koruma Kanunu, döviz efektif dahil, yabancı parayla ödemeyi sağlayan her türlü hesap, belge ve araç olarak ifade etmektedir.

53

Bu tarif, dövizin dar anlamda bir tarifidir. Geniş anlamda döviz ise yabancı ülkelere ödeme yapmaya yarayan her çeşit araçtır. Bu anlamda çek, poliçe, emre yazılı senet, hazine bonosu, hisse senedi ve tahvil şeklindeki araçlar konvertibl para rejimlerinde döviz olarak kullanılır. Özellikle bankacılık uygulamalarında nakit yabancı paralara karşılık olarak, bu gibi para yerine geçen ödeme araçlarına da döviz denmektedir.

54

Döviz Paritesi: Bir ülkenin parası esas alınarak, diğer iki ülke parasının bu esas alınan ülke parası karşısındaki değeri olarak kabul edilir. Örneğin günümüzde, uluslararası piyasalarda Euro-dolar paritesi 1,1162, sterlin-dolar paritesi 1,2379, yen-dolar paritesi ise 103,58 düzeyinde seyrediyor. Burada dolar karşısında diğer ülkelerin paralarının değeri gösterilmiştir.

55

Bir başka deyişle, kamu otoritesinin ulusal para ile değer standardı olan yabancı para arasında belirlemiş olduğu fiyata, döviz paritesi denilmektedir.

56

Konvertibl Dövizler: Uluslararası para piyasalarında bütün ülkelerce kabul gören ve bu sebeple diğer bir ülke parasına serbestçe çevrilebilme imkanına sahip dövizlerdir.

57

58

TCMB Tarafından Belirlenen Konvertibl ParalarABD Doları USD İsviçre Frangı CHF

Avustralya Doları AUD Japon Yeni JPY

Bulgar Levası BGN Kanada Doları CAD

Çin Yuanı CNY Kuveyt Dinarı KWD

Danimarka Kronu DKK Norveç Kronu NOK

Euro EUR Pakistan Rupisi PKR

İngiliz Sterlini GBP Rumen Leyi RON

İran Riyali IRR Rus rublesi RUB

İsveç Kronu SEK Suudi Arabistan Riyali SAR

Kambiyo Kapsamında Düzenlenen Belgeler• Döviz Alım Belgesi (DAB)• Döviz Satım Belgesi (DSB)• Türk Parası Transfer Belgesi (TPTB)• Döviz Beyan Tutanağı (DBT)

59

Döviz Alım Belgesi (DAB)

Dış ticaret işlemlerinde mevzuat gereğince yurda getirilerek, bankalar tarafından tahsili yapılan ihracat bedellerinin TL’ye çevrilen döviz bakiyelerine bankalar Döviz Alım Belgesi düzenlerler. Döviz Alım Belgesinin üzerinde satın alınan dövizin cinsi, döviz kuru, dövizin geliş nedeni, tutarı, dövizi satan kişi ve kuruluşun bilgileri bulunur.

60

61

Döviz Satım Belgesi

Dış ticaret işlemlerinde yapılan ithalatın bedelinin yurt dışına transferi sırasında bankalar tarafından üç nüsha olarak düzenlenen belgedir.

62

63

Türk Parası Transfer Belgesi : Bankalar tarafından yapılan yurt dışına TL transferlerinde iki nüsha Türk Parası Transfer Bildirim Formu düzenlemek zorundadır. Birinci nüshası transferi yapan banka müşterisine verilir, ikinci nüsha ise bankada saklanır.

64

65

Döviz Beyan Tutanağı (DBT): İhracat bedellerini yurda efektif olarak getirmek isteyen kişiler bunu mevzuat gereğince yapabilmektedirler. Fakat döviz bedellerini efektif olarak getirirken, bu döviz bedellerinin yurt içinde temin edilmeyip yurt dışından getirilmesinin kanıtlanması gerekmektedir. İşte bu kapsamda yurda girişte ilgili gümrük idareleri tarafından Döviz Beyan Tutanağı (DBT) düzenlenmektedir.

66

Türkiye’de Kambiyo Mevzuatının Yasal Düzenlemesi

1567 sayılı TPKKHK kendi içerisinde kanun, karar, tebliğ, genelge ve talimatlardan oluşmaktadır. Türk Kambiyo Mevzuatının hangi kurumlardan oluştuğunu gösteren tablo şu şekildedir.

67

Türkiye Kambiyo Mevzuatını Oluşturan Yasal Düzenleme ve Bu Düzenlemeyi Oluşturan Kurumlar

DÜZENLEME DÜZENLEMEYİ YAPAN YETKİLİ MAKAM

1567 Sayılı TPKKHK TBMM

32 Sayılı Karar Bakanlar Kurulu

Tebliğler Bakanlığa Bağlı Hazine Müsteşarlığı

Genelgeler TC Merkez Bankası

Talimatlar Banka ve Kambiyo Genel Müdürlüğü

Uygulama ve Denetim Kambiyo Müdürlükleri68

Kambiyo mevzuatının ana sistematiği yani hukuksal altyapısı, 1930 yılında çıkarılan 1567 sayılı TPKKHK’dır. Bu kanun TBMM tarafından kabul edilerek Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

69

Dinlediğiniz için teşekkür ederim.

70