บทที่ 3 เซลลข์องสิง่มีชีวิต

ชี ว วิ ทยา ม .

เซลลแ์ละทฤษฎขีองเซลล ์

เ ซ ล ล์ คื อ ห น่ ว ย ข อ ง สิ่ ง มี ชี วิ ต

ซึ่ ง จ ะ มี รู ป ร่ า ง แ ล ะ ข น า ด แ ต ก ต่ า ง กั น อ อ ก ไ ป

ทฤษฎขีองเซลล์

ตั้งโดยเทโอดอร ์ชวันน ์และมตัทอิสั ยาคอบ ชไลเดน มีใจความวา่

“สิ่งมชีวีติทัง้หลาย ประกอบขึน้ดว้ยเซลล ์และเซลลค์อืหนว่ยพืน้ฐานชีวิตทกุชนดิ”

การแบง่ประเภทของเซลล์ ตามลกัษณะของนวิเคลยีส

ชี ว วิ ทยา ม .

เซลลโ์ปรคารโิอต (Prokaryotic Cell)

ไ ม่ มี เ ยื่ อ หุ้ ม นิ ว เ ค ลี ย ส

ไ ด้ แ ก่ แ บ ค ที เ รี ย แ ล ะ ส า ห ร่ า ย สี เ ขี ย ว แ ก ม น้า้ เ งิ น

เซลลโ์พรคารโิอต (PROKARYOTIC CELL)

เซลลย์ูคารโิอต ( Eukaryotic Cell)

มี เ ยื่ อ หุ้ ม นิ ว เ ค ลี ย ส

พ บ ใ น สิ่ ง มี ชี วิ ต ทั่ ว ๆ ไ ป เ ช่ น ร า ส า ห ร่ า ย พื ช สั ต ว์

โครงสรา้งพืน้ฐานของเซลล์

ชี ว วิ ท ย า ม .

ส่วนทีห่่อหุ้มเซลล์

ชี ว วิ ท ย า ม .

1.1 ผนังเซลล ์(CELL WALL)

เ ป็ น ส่ ว น ที่ อ ยู่ น อ ก ข อ ง เ ยื่ อ หุ้ ม เ ซ ล ล์

พ บ ใ น เ ซ ล ล์ พื ช เ ห็ ด ร า แ บ ค ที เ รี ย ไ ม่ พ บ ใ น สั ต ว์

มี ห น้ า ที่ เ พิ่ ม ค ว า ม แ ข็ ง แ ร ง ใ ห้ แ ก่ พื ช ป ร ะ ก อ บ ด้ ว ย เ ซ ล ลู โ ล ส

อ า จ พ บ ส า ร อื่ น ๆ เ ช่ น เ พ ค ทิ น แ ล ะ คิ ว ติ น

พลาสโมเดสมาตา (Plasmodesmata)

เ ป็ น ช่ อ ง เ ล็ ก ๆ สา้ ห รั บ ท า ง เ ชื่ อ ม ร ะ ห ว่ า ง 2 เ ซ ล ล์

ส้า ห รั บ ส่ ง ส า ร ต่ า ง ๆ ผ่ า น ไ ซ โ ต พ ล า ส ซึ ม เ ช่ น น้้า แ ล ะ แ ร่ ธ า ตุ

1.2 เยื่อหุ้มเซลล ์(Cell Membrane)

เ ป็ น เ ยื่ อ บ า ง ๆ ล้ อ ม ไ ซ โ ท พ ล า ส ซึ ม พ บ ใ น ทุ ก สิ่ ง มี ชี วิ ต

ท้า ห น้ า ที่ ค ว บ คุ ม ก า ร เ ข้ า – อ อ ก ข อ ง ส า ร ( เ ยื่ อ เ ลื อ ก ผ่ า น )

เ ป็ น ฟ อ ส โ ฟ ลิ ปิ ด เ รี ย ง ตั ว เ ป็ น 2 ชั้ น ( L i p i d b i l a y e r )

โ ด ย หั น ด้ า น มี ขั้ ว อ อ ก ด้ า น น อ ก แ ล ะ ด้ า น ที่ ไ ม่ มี ขั้ ว เ ข้ า ด้ า น ใ น

1.2 เยื่อหุ้มเซลล ์(Cell Membrane)

เ รี ย ก ก า ร เ รี ย ง ตั ว ข อ ง เ ยื่ อ หุ้ ม เ ซ ล ล์ ว่ า f l u i d m o s a i c m o d e l ( ส า ม า ร ถ เ ค ลื่ อ น ที่ ไ ด้ ต า ม แ น ว ร ะ ดั บ )

ส า ร ที่ พ บ แ ท ร ก อ ยู่ ไ ด้ แ ก่ ค ล อ เ ร ส เ ต อ ร อ ล ไ ก ล โ ค ลิ พิ ด

ไ ก ล โ ค โ ป ร ตี น

เยื่อหุ้มเซลล ์(Cell membrane)

เยื่อหุ้มเซลล ์(CELL MEMBRANE)

เยื่อหุ้มเซลล ์(CELL MEMBRANE)

ไซโทพลาสซมึ (Cytoplasm)

ชี ว วิ ท ย า ม .

ไซโทพลาสซมึ ( Cytoplasm )

เ ป็ น ส่ ว น ที่ ล้ อ ม นิ ว เ ค ลี ย ส อ ยู่ ภ า ย ใ น เ ยื่ อ หุ้ ม เ ซ ล ล์

ป ร ะ ก อ บ ด้ ว ย ส่ ว น ที่ ส้า คั ญ 2 ส่ ว น คื อ อ อ ร์ แ ก เ น ล ล์ แ ล ะ

ไ ซ โ ท ซ อ ล

ออร์แกเนลล์ ในไซโทพลาสซึม

ชี ว วิ ทยา ม .

2.1 เอนโดพลาสมกิ เรตคิวิลมั (endoplasmic reticulum : ER)

โ ร ง ง า น ผ ลิ ต แ ล ะ ลา้ เ ลี ย ง ส า ร ใ น เ ซ ล ล์

ลั ก ษ ณ ะ เ ป็ น ท่ อ แ บ น ใ ห ญ่ เ รี ย ง แ ล ะ ซ้ อ น กั น เ ป็ น ชั้ น ๆ

มี ท่ อ เ ชื่ อ ม ถึ ง กั น อ ยู่ ล้ อ ม ร อ บ เ ยื่ อ หุ้ ม นิ ว เ ค ลี ย ส

2.1 เอนโดพลาสมกิเรติคลูมั (Endoplasmic Reticulum : ER)

1) เอนโดพลาสมกิเรตคิลูมัแบบผวิขรขุระ (rough endoplasmic reticulum : RER)

เ ป็ น E R ที่ มี ไ ร โ บ โ ซ ม เ ก า ะ ติ ด อ ยู่ ( ผิ ว ข รุ ข ร ะ )

สั ง เ ค ร า ะ ห์ โ ป ร ตี น แ ล ะ มี ก า ร ลา้ เ ลี ย ง ส่ ง ไ ป อ อ ก น อ ก ซ ล ล์

เ ซ ล ล์ ที่ มี R E R ม า ก คื อ เ ซ ล ล์ ที่ ผ ลิ ต โ ป ร ตี น

2) เอนโดพลาสมกิเรตคิลูมัแบบผวิเรยีบ (smooth endoplasmic reticulum : SER)

สั ง เ ค ร า ะ ห์ ส า ร ส เ ต ร อ ย ด์ เ ช่ น ฮ อ ร์ โ ม น เ พ ศ ค อ เ ล ส เ ท อ ร อ ล

ก้า จั ด ส า ร พิ ษ แ ล ะ ค ว บ คุ ม ก า ร ผ่ า น เ ข้ า อ อ ก ข อ ง แ ค ล เ ซี ย มไ อ อ อ น

เ ซ ล ล์ ที่ มี S E R ม า ก เ ช่ น เ ซ ล ล์ ส ม อ ง อั ณ ฑ ะ แ ล ะ รั ง ไ ข่

2.1 เอนโดพลาสมกิเรติคลูมั (Endoplasmic Reticulum : ER)

2.1 เอนโดพลาสมกิเรติคลูมั (Endoplasmic Reticulum : ER)

2.2 ไรโบโซม (Ribosome)

แ ห ล่ ง ส ร้ า ง โ ป ร ตี น ข น า ด เ ล็ ก ที่ ไ ม่ มี เ ยื่ อ หุ้ ม รู ป ร่ า ง เ ป็ น ก้ อ น

ป ร ะ ก อ บ ด้ ว ย ห น่ ว ย ย่ อ ย 2 ห น่ ว ย จ ะ ป ร ะ ก บ ติ ด กั น ข ณ ะ ที่ มีก า ร สั ง เ ค ร า ะ ห์ โ ป ร ตี น

2.2 ไรโบโซม (ribosome)

2.3 กอลจคิอมเพลก็ซ ์หรือ กอลจบิอด ี(Golgi complex)

เ ป็ น ถุ ง ก ล ม แ บ น ต ร ง ข อ บ โ ป่ ง พ อ ง ใ ห ญ่ ขึ้ น อ ยู่ ใ ก ล้ กั บ E R

เ ก็ บ ส ะ ส ม ส า ร ที่ เ ซ ล ล์ ส ร้ า ง ขึ้ น ก่ อ น ป ล่ อ ย อ อ ก น อ ก เ ซ ล ล์

เ กี่ ย ว ข้ อ ง กั บ ก า ร ส ร้ า ง อ ะ โ ค ร โ ซ ม ซึ่ ง อ ยู่ ที่ ส่ ว น หั ว ข อ ง อ สุ จิ

2.3 กอลจ ิคอมเพลก็ซ ์หรือ กอลจบิอด ี(Golgi complex

2.3 กอลจ ิคอมเพลก็ซ ์หรือ กอลจบิอด ี(Golgi complex

2.4 ไลโซโซม (Lysosome)

ส ร้ า ง จ า ก ก อ ล จิ ค อ ม เ พ ล็ ก ซ์ มี ลั ก ษ ณ ะ เ ป็ น ถุ ง ก ล ม

ไ ม่ พ บ ใ น เ ซ ล ล์ พื ช มี เ อ น ไ ซ ม์ ส้า ห รั บ ย่ อ ย อ า ห า ร แ ล ะ สิ่ งแ ป ล ก ป ล อ ม มี เ อ น ไ ซ ม์ ทา้ ล า ย สิ่ ง แ ป ล ก ป ล อ ม เ ช่ น ตั บ

2.3 กอลจ ิคอมเพลก็ซ ์หรือ กอลจบิอด ี(Golgi complex

2.5 แวควิโอล (Vacuole)

เ ป็ น ถุ ง บ ร ร จุ ส า ร ท้า ห น้ า ที่ แ ต ก ต่ า ง กั น ไ ป เ ช่ น ค อ น แ ท ร็ กไ ท ล์ แ ว คิ ว โ อ ล , ฟู ด แ ว คิ ว โ อ ล

ที่ พ บ ใ น เ ซ ล ล์ พื ช เ รี ย ก ว่ า แ ซ บ แ ว คิ ว โ อ ล ท้า ห น้ า ที่ ส ะ ส มส า ร เ ช่ น ส า ร สี น้้า ต า ล

2.5 แวควิโอล (Vacuole)

2.6 ไมโทคอนเดรยี (mitochondria)

ผ ลิ ต ส า ร ที่ ใ ห้ พ ลั ง ง า น สู ง แ ก่ เ ซ ล ล์

เ ยื่ อ ชั้ น น อ ก มี ลั ก ษ ณ ะ เ รี ย บ เ ยื่ อ ชั้ น ใ น จ ะ พั บ ท บ

ส่ ว น ที่ ยื่ น เ ข้ า ไ ป นี้ เ รี ย ก ว่ า ค ริ ส ตี ( c r i s t a e ) มี ข อ ง เ ห ล วบ ร ร จุ อ ยู่ เ รี ย ก ว่ า เ ม ท ริ ก ซ์ ( m a t r i x )

2.3 กอลจ ิคอมเพลก็ซ ์หรือ กอลจบิอด ี(Golgi complex

2.7 พลาสติด (Plastid)

1 ) ค ล อ โ ร พ ล า ส ต์ ( C h l o r o p l a s t )

- มี สี เ ขี ย ว ส า ร สี ที่ เ รี ย ก ค ล อ โ ร ฟิ ล ล์ ใ ช้ ใ น ก า ร สั ง เ ค ร า ะ ห์ด้ ว ย แ ส ง

1) คลอโรพลาสต ์(Chloroplast)

1) คลอโรพลาสต ์(Chloroplast)

2) โครโมพลาสต์ (Chromoplast)

ส ร้ า ง ส า ร สี ต่ า ง ๆ ย ก เ ว้ น สี เ ขี ย ว เ ช่ น สี ใ น ผ ล ไ ม้ แ ล ะ ด อ ก ไ ม้

2.7 พลาสติด (Plastid)

3) ลิวโคพลาสต ์(Leucoplast)

เ ป็ น พ ล า ส ติ ด ที่ ไ ม่ มี สี

เ ช่ น มั น เ ท ศ มั น แ ก ว เ ผื อ ก ก ล้ ว ย แ ล ะ บ ริ เ ว ณ ใ บ ที่ ไ ม่ มี สี

2.8 เซนทรโิอล (Centriole)

พ บ เ ฉ พ า ะ ใ น สั ต ว์ แ ล ะ สิ่ ง มี ชี วิ ต เ ซ ล ล์ เ ดี ย ว

เ กี่ ย ว ข้ อ ง กั บ ก า ร แ บ่ ง เ ซ ล ล์ แ ล ะ ก า ร เ ค ลื่ อ น ที่ ไ ด้ แ ก่ แ ฟ ล ก

เ จ ล ล า แ ล ะ ซี เ ลี ย

ป ร ะ ก อ บ ด้ ว ย ห ล อ ด เ ล็ ก ๆ เ รี ย ก ว่ า ไ ม โ ค ร ทิ ว บู ล ว า ง ตั้ ง ฉ า ก กั น

โครงสรา้งของเซลลท์ีศ่กึษาทีศ่กึษาดว้ย กล้องจลุทรรศนอ์เิลค็ตรอน

2.8 เซนทรโิอล (Centriole)

โครงสรา้งของเซลลท์ีศ่กึษาทีศ่กึษาดว้ย กล้องจลุทรรศนอ์เิลค็ตรอน

โครงสรา้งของเซลลท์ีศ่กึษาทีศ่กึษาดว้ย กล้องจลุทรรศนอ์เิลค็ตรอน

โครงสรา้งของเซลลท์ีศ่กึษาทีศ่กึษาดว้ย กล้องจลุทรรศนอ์เิลค็ตรอน

2.8 เซนทรโิอล (Centriole)

2.9 ไซโตสเกเลตอน (Cytoskeleton)

เ ป็ น เ ส้ น ใ ย โ ป ร ตี น ที่ เ ชื่ อ ม โ ย ง กั น เ ป็ น ร่ า ง แ ห

ยึ ด เ ก า ะ ข อ ง อ อ ร์ แ ก เ น ล ล์ ใ ห้ อ ยู่ ต า ม ต้า แ ห น่ ง

แ บ่ ง เ ป็ น 3 ช นิ ด คื อ ไ ม โ ค ร ฟิ ล า เ ม น ต์ ไ ม โ ค ร ทิ ว บู ล แ ล ะ อิ น เ ต อ ร์ มิ เ ดี ย ต ฟิ ล า เ ม น ต์

ไซโตสเกเลตอน (CYTOSKELETON)

ไซโตสเกเลตอน (CYTOSKELETON)

ไซโตสเกเลตอน (CYTOSKELETON)

นิวเคลยีส (Nucleus)

เ ป็ น โ ค ร ง ส ร้ า ง ที่ มั ก จ ะ อ ยู่ ต ร ง ก ล า ง เ ซ ล ล์

มั ก จ ะ ย้ อ ม ติ ด สี ทึ บ สิ่ ง มี ชี วิ ต ทั่ ว ไ ป จ ะ มี 1 นิ ว เ ค ลี ย ส

ค ว บ คุ ม ก า ร ทา้ ง า น ข อ ง เ ซ ล ล์ แ ล ะ ถ่ า ย ท อ ด ลั ก ษ ณ ะ ท า งพั น ธุ ก ร ร ม

2.3 กอลจ ิคอมเพลก็ซ ์หรือ กอลจบิอด ี(Golgi complex

ส่วนประกอบของนิวเคลยีส

ชี ว วิ ทยา ม .

3.1 เยื่อหุม้นวิเคลยีส (Nuclear Membrane)

เ ป็ น เ ยื่ อ บ า ง ๆ 2 ชั้ น มี ช่ อ ง เ ล็ ก ๆ เ ป็ น ท า ง เ ข้ า อ อ ก ส า ร

เ รี ย ก ว่ า นิ ว เ ค ลี ย ร์ พ อ ร์ ( N u c l e a r P o r e )

3.2 โครมาตนิ (Chromatin)

เ ป็ น ส า ย ข อ ง D N A ที่ ข ด พั น ไ ป ม า

เ มื่ อ นิ ว เ ค ลี ย ส มี ก า ร แ บ่ ง เ ซ ล ล์ จ ะ ข ด ตั ว แ น่ น แ ล ะ ห ด สั้ น ล ง เ รี ย ก ว่ า โ ค ร โ ม โ ซ ม ( ป า ท่ อ ง โ ก๋ )

3.3 นวิคลโีอลสั (Nucleolus)

เ ป็ น บ ริ เ ว ณ ที่ มี ลั ก ษ ณ ะ ทึ บ แ ส ง ใ น นิ ว เ ค ลี ย ส

ป ร ะ ก อ บ ด้ ว ย โ ป ร ตี น แ ล ะ R N A เ ป็ น ส่ ว น ใ ห ญ่

2.3 กอลจ ิคอมเพลก็ซ ์หรือ กอลจบิอด ี(Golgi complex

สรุปออรแ์กเนลล ์

ไ ม่ มี เ ยื่ อ หุ้ ม 3 อ อ ร์ แ ก เ น ล ล์ - ไ ร โ บ โ ซ ม เ ซ น ท ริ โ อ ล แ ล ะ

ไ ซ โ ท ส เ ก เ ล ต อ น

มี เ ยื่ อ หุ้ ม 2 ชั้ น - ไ ม โ ท ค อ น เ ด รี ย นิ ว เ ค ลี ย ส แ ล ะ ค ล อ โ ร พ ล า ส ต์

มี เ ยื่ อ หุ้ ม ชั้ น เ ดี ย ว - E R ก อ ล จิ ค อ ม เ พ ล ก ซ์ ไ ล โ ซ โ ซ ม แ ล ะ แ ว คิ ว โ อ ล