จก ชอวทยาศาสตร : Barringtonia acutangula (L.) Garetn.

ชอสามญ : Indian oak

วงศ : Barringtoniaceae

ชออน : กระโดนทง กระโดนน า(หนองคาย), จกนา(ภาคใต), ตอง(ภาคเหนอ), มยลาย

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ไมตนขนาดเลก ล าตน เปนปมปมและเปนพ ผลดใบ ชอบขนรมน า ใบ เดยว ใบออนสน าตาลแดง ผวใบมน ใบออกสลบถตามปลายยอด รปใบยาวเหมอนรปใบหอก หรอรปไขกลบ ใบยาว 30 เซนตเมตร ขอบใบจกถ กนใบสแดง สนมาก ดอก ชอ สแดงหอยลง บานจากโคนลงไปทางปลาย ชอดอกยาว 30-

40 เซนตเมตร กลบเลยง 4 กลบ และจะคงตดอยจนเปนผล เกสรตวผมจ านวนมาก มสชมพถงสแดง ผล ยาวรเปนเหลยม มสนตามยาวของผล 4 สน ผลมกลบเลยงตดอย สวนทใช : ราก น าจากใบ เปลอก ผล

สรรพคณ :

ราก - ยาระบายออน ๆ และใชแทนควนนได

น าจากใบ - แกทองเสย

เปลอก - ทาแกแมลงกดตอย พอกแผล

ผล - แกไอ ขบเสมหะ - แกหวด หด

จนทนเกศ

ชอวทยาศาสตร : Myristica fragrans Houtt.

ชอสามญ : Nutmeg tree

วงศ : Myristicaceae

ชออน : จนทนบาน (เงยว-ภาคเหนอ)

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ไมพม สง 5-18 เมตร เปลอกตนเรยบ สเทาอมด า ใบ เปนใบเดยว ออกเรยงสลบ รปร กวาง 4-5 ซม. ยาว 10-15 ซม. ปลายใบแหลม โคนใบสอบ ขอบใบเรยบ แผนใบเรยบ เปนมน ดอก ดอกแยกเพศอยคนละตน ออกเปนชอตามซอกใบ สเหลองออน กลบเลยงโคนเชอมตดกนเปนรปคนโท ปลายแยกออกเปน 3 แฉก ไมมกลบดอก ผล รปทรงคอนขางกลม ผวเรยบ สเหลองนวล พอแกแตกอาออกเปน 2 ซก เหนรก หมเมลดสแดง เมลดสน าตาลม 1 เมลด สวนทใช : ผล ดอก แกน ราก และเมลด

สรรพคณ :

ผล - ให Myristica Oil ซงเปน Volatile Oil ประกอบดวย Myristiein และ Safrole ซงเปนตวแตงกลน และขบลม

ดอก - ใชเปนเครองเทศ และขบลม

แกน - แกไข บ ารงตบ ปอด

ราก - ขบลม แตงกลน เครองเทศ เจรญอาหาร

เมลด - ขบลม แกทองอดเฟอ เปนเครองเทศ เจรญอาหาร

วธและปรมาณทใช : รกและเมลดขนาด 0.5 กรม หรอประมาณ 1-2 เมลด หรอใชรก 4 อน ปนรก หรอเมลดใหเปนผงละเอยด ชงน าครงเดยว รบประทานวนละ 2 ครง 2-3 วน

จนทนลกหอม

ชอวทยาศาสตร : Diospyros decandra Lour.

วงศ : Ebenaceae

ชออน : จนอน จนโอ จนขาว จนลกหอม อน (ภาคกลาง)

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ไมตน สง 10-15 เมตร เปลอกตนเรยบ สน าตาลแขมอมเทา กงออนยอดออนมขนสน าตาลปกคลม กงกานเหนยว ใบ เปนใบเดยว ออกเรยงสลบ รปร กวาง 2.5-3 ซม. ยาว 7-10 ซม. โคนใบมน ปลายใบแหลม ขอบใบเรยบ แผนใบเรยบเปนมนลน สเขยวเขม ดอก ดอกแยกเพศอยตนเดยวกน ดอกเพศผ ออกเปนชอ สวนดอกเพศเมยออกดอกเดยว ดอกสขาวนวล กลบดอกเชอมตดกนสนๆ ผล รปกลมแปนเรยกวา ลกจน ไมมเมลด ผลกลม เรยกวา อน มเมลด ผวเรยบ ผลออนสเขยว ผลสกสเหลอง มกลนหอม รบประทานได ทขวผลมกลบเลยงตดทน

สวนทใช : เนอไม ผล

สรรพคณ :

เนอไม - มรสขม หวาน ท าใหเกดปญญา บ ารงประสาท บ ารงเนอหนงใหสดชน แกไข แกปอดตบพการ แกดพการ แกรอนในกระหายน า แกเหงอตกหนา ขบพยาธ

ผล - ผลสกสเหลองนวล มกลนหอม มรสหวานและฝาดเลกนอย รบประทานกบน ากะทสดเปนอาหาร

คน

ชอวทยาศาสตร : Cassia fistula L.

ชอสามญ : Golden shower, Indian laburnum, Pudding - pine tree

วงศ : LEGUMINOSAE - CAESALPINIOIDEAE

ชออน : กเพยะ (กะเหรยง-กาญจนบร) ชยพฤกษ ราชพฤกษ (ภาคกลาง) ปอย ปโย เปอโซ แมะหลาหย (กะเหรยง-แมฮองสอน) ลมแลง (เหนอ) ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ไมตนขนาดกลาง ล าตนสน าตาลแกมเทาเกลยงๆ ชอบขนตามปาผลดใบ หรอในทดนทมการถายเทน าไดด ใบ เปนใบชอสเขยวเปนมน ชอหนงๆ ยาวประมาณ 2.5 ซม. มใบยอยรปปอมๆ หรอรปไข 3-6 ค ใบยอยกวางๆ 5-7 ซม. ยาว 9-15 ซม. โคนใบมนและคอยๆ สอบไปทางปลายใบ เนอใบเกลยงคอนขางบาง เสนแขนงใบถ และโคงไปตามรปใบ ดอก ออกเปนชอ ยาว 20-45 ซม. กลบรองกลบดอกรปขอบขนานยาวประมาณ 1 ซม. ม 5 กลบ มกหลดรวงงาย กลบดอกยาวกวากลบรองกลบดอกประมาณ 2-3 เทา และมกลบรปไขกลบ 5 กลบ ตามพนกลบจะเหนเสนกลบชดเจน เกสรผมขนาดแตกตางกนจ านวน 10 อน กานอบเรณโคงงอขน ผล เปนฝกรปทรงกระบอกเกลยงๆ อาจยาวถง 50 ซม. โตวดเสนผาศนยกลาง 2.0-2.5 ซม. ฝก ออนสเขยวและออกสด าเมอแกจด ในฝกจะมผนงเยอบางๆ กนเปนชองๆ ตามขวางของฝก และตามชองเหลานจะมเมลดแบนๆ สน าตาลอย สวนทใช : ใบ ดอก เปลอก แกน ราก ฝกแก เปลอกเปนสน าตาลเขม กระพ เมลด

สรรพคณ :

ใบ - ขบพยาธ

ดอก - แกบาดแผลเรอรง

เปลอก - บ ารงโลหต

กระพ - แกโรคร ามะนาด

แกน - ขบไสเดอนในทอง

ราก - แกไข แกโรคคดทะราด

เมลด - รกษาโรคบด

ฝกแก - รสหวานเอยนเลกนอย เปนยาระบายถายสะดวกไมมวนไมไซทอง มสารแอนทราควโนน (Anthraquinone glycoside) เปนตวยาระบาย

วธและปรมาณทใช : โดยเอาเนอในฝกแกกอนเทาหวแมมอ (ประมาณ 4 กรม) น า 1 ถวยแกวตมกบน าใสเกลอเลกนอย ดมกอนนอนหรอตอนกอนอาหารเชาครงเดยว เหมาะเปนยาระบายส าหรบคนททองผกเปนประจ าและสตรมครรภ

โดไมรลม

ชอวทยาศาสตร : Elephantopus scaber L.

ชอสามญ : Prickly-leaved elephant's foot

วงศ : Asteraceae

ชออน : หนาดผา เคยโป หญาไกนกคม หญาปราบ หญาสามสบสองหาบ หญาไฟนกคม (ภาคเหนอ) ตะชโกวะ (กะเหรยง-แมฮองสอน) ขไฟนกคม (เลย) คงไฟนกคม (ชยภม) หนาดมแคลน (สราษฎรธาน)

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ไมลมลก ล าตนตงตรงสนอยในระดบพนผวดน ใบ เปนใบเดยว ออกเรยงเวยนกนแนนทโคนตน รปขอบขนาน กวาง 2-6 ซม.ยาว 10-25 ซม. ปลายใบและโคนใบมน แผนใบมขนสากมอ ขอบใบจกเปนฟนเลอย กานใบสขาวหนา ดอก ออกเปนชอแบบแขนงทปลายยอด มใบประดบ 2 ใบ ดอกสมวง กลบดอกเรยวยาว ปลายกลบดอกแหลม โคนเชอมตดกน กานชอดอกเหนยวเมอโดนเหยยบกานชอดอกจะตงขนมาใหมเหมอนเดม เกสรเพศผเปนเสนตรงมอบเรณสมวง ผล รปทรงกลม มสน 10 สน ผวมขนนมปกคลม

สวนทใช : ทงตนสด

สรรพคณ : มรสขน แกปสสาวะ และบ ารงความก าหนด มรสกรอย จด ขนเลกนอย รบประทานท าใหเกดกษยแตมก าลง ทงตนตมรบประทานตางน า แกไขจบสนหรอไขมาเลเรยด ใชตมรบประทานแกไอ ส าหรบสตรทคลอดบตรใหมๆ บางต ารากลาววา แกกษย บ ารงก าลง ขบปสสาวะ แกไข ขบไสเดอน แกกามโรค แกอกเสบ หามเลอดก าเดา แกดซาน นว บด เหนบชา ทองมาน ฝฝกบว ขอหามใช : หามใชในผหญงทอง และผทอาการกลวหนาว แขนขาเยน ไมกระหายน า ชอบดมของรอน ปวดทอง ทองรวง ปสสาวะและปรมาณมาก มชนฝาบนลนขาวและหนา

ต าราและวธใช (ดรายละเอยด)

หนมานประสานกาย

ชอวทยาศาสตร : Schefflera leucantha R. Vig.

วงศ : Araliaceae

ชออน : -

ลกษณะทางพฤกษศาสตร : ไมพม สง 1-4 เมตร แตกกงกานต าใกลพนดน เปลอกตนเรยบเปนสน าตาล ใบ เปนใบประกอบแบบนวมอ ออกเรยงสลบ มใบยอย 6-8 ใบ รปร กวาง 1.5-3 ซม. ยาว 5-8 ซม. โคนใบแหลม ปลายใบเรยวแหลม ขอบใบเรยบ แผนใบเรยบสเขยวเปนมน ดอก ออกเปนชอทปลายกง ดอกเลกสขาวนวล ผล เปนผลมเนอ รปทรงกลม ขนาดเลก

สวนทใช : ใบสด

สรรพคณ :

รกษาโรคหด โรคแพอากาศ ขบเสมหะ

รกษาโรคหลอดลมอกเสบ

รกษาวณโรคปอด แกไอ แกอาเจยนเปนเลอด

ต าพอกแผลหามเลอด หามเลอด

วธและปรมาณทใช :

รกษาโรคหด แพอากาศ ขบเสมหะ และโรคหลอดลมอกเสบ

ใชใบสดเลกๆ 9 ใบ ตมกบน า 3 ถวยแกว เคยวใหเหลอ 1 ถวยแกว รบประทานวนละ 2 ครง กอนอาหาร เชา-เยน เปนเวลา 49 วน หดควรจะหาย

ยาแกอาเจยนเปนเลอด

ใชใบสด 12 ใบยอย ต าคนน า 2 ถวยตะไล รบประทานครงละ 1 ถวยตะไล ตดตอกน 5-7 วน

ใชรกษาวณโรค

ใชเหมอนวธท 1 ตดตอกน 60 วน แลว x-ray ด ปอดจะหาย แลวใหรบประทานตอมาอกระยะหนง

สารเคม : พบ Oleic acid, butulinic acid, D - glucose, D - Xylose, L - rhamnose

โหระพา

ชอวทยาศาตร Ocimum basilicum Linn.1 ชอองกฤษ Common Basil, Sweet Basil1 ชอทองถน หอกวยซวย หอวอซ (กะเหรยง-แมฮองสอน); อมคมขาว (เงยว-แมฮองสอน)1 ลกษณะของพช เปนพชปเดยว มกลนหอมทงตน ล าตนตงตรงสง 20-70 ซม. กงกานสมวง ลกษณะสเหลยม แตกกงกานสาขามาก มขนออนนมสนๆ ใบรยาวออกตรงขามกน ปลายใบแหลม ฐานใบเรยวแหลม ขอบใบเรยบหรออาจมรอยหยกตนๆ คลายฟน สองดเหนมตอมน ามนทวทงตวใบ ดอกออกเปนชอทยอด เรยงกนเปนชนหลายชน แตละชนมดอกยอย 6 ดอกหรอมากกวา เรยงตดกนรอบกานชอดอก ดอกยอยมกลบเลยง ตดกนเปนหลอดมขนออนปกคลม สวนปลายแยกเปน 5 กลบเลกๆ กลบดอกสขาวหรอมวงออน ตดกนเปนหลอดสวนปลายแยกเปนปาก กลบหนงกลมรมขนาดใหญกวากลบอนอยดานลางอก 4 กลบ ขนาดเลกเทากนอยดานบน มเกสรตวผ 4 อน ยาวยนพนจากหลอดกลบดอก กานเกสรตวเมยเปนเสนยาว 1 เสน สวนปลายแยกเปน 2 แฉก รงไขม 4 หอง ผลมเมลด 4 เมด เมลดกลมร สน าตาล2 สวนทใชท ายา ทงตน เมลด และราก2 สรรพคณและวธใช 1. ทงตน รสฉน สขม ขบลม ท าใหเจรญอาหาร แกปวดหว หวด ปวดกระเพาะอาหาร จกเสยดแนน ทองเสย ฟกช าจากหกลมหรอกระทบกระแทก และผดผนคนมน าเหลอง - ใชแหง 6-10 กรม ตมน ากน หรอใชสด คนเอาน ากน ใชภายนอก ต าพอก หรอตมน าชะลาง หรอเผาเปนเถา บดเปนผงผสมทา

2. เมลด รสชม เยน สขม ถกน าจะพองตวเปนเมอก และใชเปนยาระบาย - ใชแหง 2.5-5 กรม ตมน า หรอแชน ากน ใชภายนอก บดเปนผงแตม

3. ราก แกเดกเปนแผลมหนอง - เผาเปนเถา พอก2

กระชาย ชอวทยาศาตร Boesenbergia pandurata Holtt.)1 = Boesenbergia rotunda (L.) Mansf. (Syn. Kaempferia pandurata Roxb.)2 ชอทองถน กะแอน ระแอน (ภาคเหนอ); จป ซพ (เงยว-แมฮองสอน); เปาะซอเราะ เปาะส (กะเหรยง-แมฮองสอน); วานพระอาทตย (กรงเทพฯ) ลกษณะของพช เปนพชลมลก มล าตนอยใตดนเรยกวาเหงา มรากตดเปนกระจกเปนทสะสมอาหาร ยาว 6-10 ซม. ทรงกระบอก ปลายเรยวแหลม ผวสน าตาลออน เนอสเหลอง มกลนหอม สวนทอยเหนอพนดน ประกอบดวยโคนกานใบทเปนกาบหมซอนกน สง 30-50 ซม. กาบใบยาว 12-25 ซม. สแดงเรอๆ แผนใบรปรปลายแหลมโคนแหลมหรอมน ขอบเรยบ มขนาดกวาง 5-10 ซม. ยาว 10-30 ซม. ดอกออกเปนชอทยอด ชอดอกมใบประดบเรยงทะแยงกน ดอกทอยปลายชอจะบานกอน ปลายใบประดบเรยบ กลบดอกสขาว หรอขาวอมชมพ มลกษณะเปนถง แยกเปน 2 กลบ เหนไมชด2 สวนทใชท ายา เหงาและราก (ทงสดหรอแหง) สรรพคณและวธใช 1. แกอาการทองอด ทองเฟอ และปวดทอง - ใชเหงาและรากประมาณ 1/3-1/2 ก ามอ (สด 5-10 กรม แหง 3-5 กรม) ตมน าดม 2. แกบด (ปวดเบงและมมกหรออาจมเลอดดวย) - ใชเหงาหรอหวสดครงละ 2 หว (ประมาณ 15 กรม) ยางไฟพอสก ต ากบน าปนใส คนน าดม3

กานพล ชอวทยาศาตร Syzygium aromaticum (L.) Merr. Et Perry (Syn. Eugenia caryophyllus (Sprenge) Bullock et Harrison1 ชอองกฤษ Clove1 ลกษณะของพช เปนไมยนตนขนาดกลาง สง 5-10 ม. เปลอกสน าตาลออน เรยบ ทกสวนเกลยง กงกานเปนรปทรงกระบอกคอยๆ เปลยนเปนสน าตาลเทาออนๆ ใบเปนใบเดยว ออกตรงขามกน รปขอบขนานแกมไขกลบ กวาง 3-5 ซม. ยาว 7-12 ซม. ปลายแหลมโคนสอบแคบเปนรปลม มนเปนเงา ดานลางมตอมหนาแนน เมอแหงสน าตาลอมเทาออน เสนใบมจ านวน มากขนานกน เหนไมชดทงสองดาน แตบางทเหนชดดานบน มเสนเรยบขอบใบ กานใบยาว 1-2 ซม. เลกเรยว ดอกออก เปนชอ มกออกทปลายยอด หรอตามงามใบใกลๆ ปลายยอดม 3-20 ดอก กลบรองกลบดอกสเขยวอมเหลอง มสแดงกระจาย เชอมตดกนเปนรปทอ ยาว 1-1.5 ซม. ปลายแยกเปนแฉก รปสามเหลยมแกมรปไข ม 4-5 พ ยาวประมาณ 2 มม. กลบดอก เชอมตดกนคลายเปนหมวก กานเกสรผยาว 3-7 มม. รงไขม 2-3 หอง แตละหองมไขออนจ านวนมาก ทอเกสรเมยยาวประมาณ 3 มม. ยอดเกสรเมยแบงเปน 2 พ ผลสดรปไขกลบแกมรปร ยาว 2-2.5 ซม. สแดงเขม2 สวนทใชท ายา ดอก (ดอกกานพลทดจะตองเปนดอกทมไดสกดเอาน ามนออก และมกลนฉนรสเผดจด)3 สรรพคณและวธใช 1. แกอาการทองอด ทองเฟอ และปวดทอง - ใชดอกแหง 5-8 ดอก (0.12-0.6 กรม) ตมหรอบดเปนผงรบประทาน (ดอกกานพล) ดอก ทบแลวแชในน าเดอด 1 ขวดเหลา ใชชงนมเดกจะชวยปองกนไมใหเดกทองขนทองเฟอได 2. แกอาการปวดฟน - กลนเอาน ามนใสฟนหรอใชทงดอกเคยวแลวอมไวตรงบรเวณฟนทปวดเพอระงบอาการปวดฟน3 ผลตภณฑ น ามนกานพล และดอกกานพลแหง อมระงบกลนปาก และบรรเทาอาการปวดฟน

กะเพรา ชอวทยาศาตร Ocimum sanctum Linn.1 ชอองกฤษ Holy Basil1 ชอทองถน กอมกอ กอมกอดง (เชยงใหม); กะเพราแดง (ภาคกลาง); หอกวอซ หอตปล (กะเหรยง-แมฮองสอน); อมคมหล า (เงยว-แมฮองสอน)1 ลกษณะของพช เปนไมลมลกล าตนตงตรงสง 30-60 ซม. มขนทวไป ใบเดยวออกตรงขาม รปร หรอรคอนขางยาว กวาง 1-2.5 ซม. ยาว 3-6 ซม. ปลายแหลม หรอมน โคนแหลม หรอแหลมเปนครบ ขอบเรยบ หรอจกหางๆ มขนทงสองดาน มขนมากตามเสนใบดานลาง เนอในบาง นม สเขยวอมมวงแดง ดอกออกเปนชอทยอด หรอทปลายกง ยาว 8-10 ซม. รวประดบรปไขหรอรปหวใจ ปลายแหลม ขอบมขน ยาว 2-3 มม. กานดอกโคง ยาว 3-4.5 มม. มขนยาว 2-3 มม. กลบเลยงยาวประมาณ 2.5 มม. เชอมตดกนเปนหลอดปลายแยกเปนปาก ปากบนใหญกวางและแบน ปากลางแยก เปนแฉกแหลม 4 แฉก แฉกกลาง 2 แฉก ยาวกวาแฉกขาง ดานนอกมตอมและมขน ดานในเกลยง กลบดอก สขาวอมมวง หรอสมวงเชอมตดกนเปนรประฆง ปลายแยกเปนปาก ปากบนมแฉกมน ๆ 4 แฉก ขนาดเกอบเทากน ปากลางโคงลง แบน ขอบเรยบ เกสรเพศผม 2 ค คบนยาวกวาคลาง กานเกสรไมตดกน ทโคนกานคบนมตงสนๆ และมขน ผลเลก ยาวประมาณ 1.2 มม. ปลายมน เกลยง2 สวนทใชท ายา ใบ และยอด2 สรรพคณและวธใช แกอาการทองอดทองเฟอ ปวดทอง - -ใชใบและยอด 1 ก ามอ (น าหนกสดประมาณ 25 กรม แหงประมาณ 4 กรม) ตมเอาน าดม เหมาะส าหรบเดก - -ใชใบสด 3 ใบ ผสมเกลอพอสมควร บดใหละเอยด ละลายน าสกหรอน าผงหยอดใหเดกออน คลอดไดราวๆ 2-3 วนรบประทานเปนยาขบลม2 ผลตภณฑ น ากะเพรา สรรพคณ ชวยขบลม แกทองอด ทองเฟอ ไดด