1

Biblioteka XXI wieku

dr Sabina CisekInstytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa

Uniwersytet Jagielloński

Konferencja BIBLIOTEKA SZKOLNA – DZIEŃ DZISIEJSZY I PERSPEKTYWY, Tychy 22 listopada 2007 r.

2

Biblioteki w XXI wieku – stare i nowe

• Co pozostaje w zasadzie niezmienione?– misja bibliotek – funkcje/zadania bibliotek– w dużej mierze – procesy biblioteczne

• Co jest nowe?– kontekst, w którym działają biblioteki: cywilizacyjny,

ekonomiczny, komunikacyjny, „obywatelski”, polityczny, społeczny, technologiczny

– waga, jaką się przywiązuje do poszczególnych zadań bibliotecznych

– (niektóre) sposoby realizacji misji i zadań bibliotek: konkretne role, formy, metody i narzędzia pracy

– po części – publiczność bibliotek i oczekiwania użytkowników

3

Niezmienna misja bibliotek

• mediacja, tj. pośrednictwo pomiędzy treściami komunikacji publicznej a społeczeństwem połączone z naddawaniem niemierzalnej wartości

• tworzenie podstaw i kontekstu dla edukacji i intelektualnego rozwoju

• nieodpłatność usług*

* [Wojciechowski 2006, s. 8-9, 88]

4

Mediacja

• Treści komunikacji publicznej (fikcja, informacja, wiedza) biblioteka publiczność biblioteki

• Mediacja = – wartościowanie i wybór (filtracja,

selekcja) – z punktu widzenia treści, formy – a przede wszystkim potrzeb użytkowników (lub szerzej – publiczności)

– porządkowanie i nadanie struktury– adresowanie

5

Stała misja bibliotek a zmieniające się sposoby jej realizacji

• Stała misja– Mediacja

– Naddawanie wartości

– Porządkowanie zasobów komunikacyjnych (nie tylko informacyjnych!) „na wejściu”

• Nowe sposoby realizacji– Hybrydyzacja bibliotek: megakolekcja

– Megakolekcja = kolekcja własna + dostęp do zasobów cudzych (Internet, zasoby innych bibliotek, zasoby komercyjne)

6

Co to właściwie jest dostęp?

• Do czego? – Czy do całości informacji, fikcji, wiedzy

zgromadzonej przez ludzkość? Tego – wbrew pozorom – użytkownicy nie chcą!

• Dla kogo? – Bariery i wykluczenie

– Nowa grupa użytkowników – użytkownicy „przychodzący z Internetu”

– Dla całej ludzkości – czy dla „swoich”?

7

Funkcje bibliotek - w społeczeństwie informacyjnym/wiedzy - w społeczeństwie obywatelskim- w komunikacji publicznej (nowe technologie!)

8

ASPEKTY SPOŁECZEŃSTWA WIEDZY FUNKCJE BIBLIOTEK

informacyjny, technologiczno-informacyjny, sieciowy, globalizacja informacji

informacyjna

edukacyjny edukacyjna

ekonomiczny

intelektualny intelektualna

kulturalny estetyczna; rozrywkowa

obywatelski, polityczny, prawny obywatelska

społeczny integracyjna

życia codziennego

substytutywna

Funkcje/zadania bibliotek

9

Funkcja informacyjna bibliotek w XXI wieku

10

Funkcja informacyjna biblioteki w XXI wieku: zmieniające się zakres oraz formy, metody i narzędzia realizacji – a także

oczekiwania użytkowników

• Nie bierny dostęp do informacji – ale aktywne zaspokajanie potrzeb w zakresie wiedzy

• Nie “cała” możliwa na dany temat informacja – ale informacja relewantna i zindywidualizowana

• Nie jakakolwiek informacja – ale informacja o wysokiej jakości

• Nie po prostu dostęp – ale dostęp we właściwym miejscu i czasie

• Nie tylko informacja naukowa – ale również biznesowa, europejska, obywatelska, publiczna, dotycząca życia codziennego

• Nie tylko transmisja informacji – ale tworzenie informacji nowej

• Nie zarządzanie dokumentami i instytucjami informacyjnymi – ale zarządzanie informacją i zasobami wiedzy

• Organizacja informacji nie na podstawie formy – ale treści

11

Nowe (po części) oczekiwania użytkowników: na czym polega aktywne zaspokajanie potrzeb

w zakresie wiedzy? • „fizyczny” dostęp – od tego zaczynamy • stworzenie odpowiedniego warsztatu

informacyjnego, tj. zgromadzenie, przetworzenie i ukierunkowanie informacji pod kątem potrzeb użytkowników; filtracja i rekomendacja informacji

• promocja bibliotek jako centrów informacji • budowa przyjaznych dla użytkownika narzędzi

wyszukiwawczych – umożliwiających indywidualizację informacji – biblioteczny serwis WWW

• szkolenie i kształcenie użytkowników informacji: Information Literacy

12

Nowe narzędzia informacji: rola bibliotecznego serwisu WWW

• dostarczanie informacji online o zasobach tradycyjnych biblioteki i obsługa procesów związanych z ich udostępnianiem

• pośredniczenie w dostępie do zasobów online niezintegrowanych ze środowiskiem WWW

• organizacja dostępu do zasobów WWW i informacji online zintegrowanej ze środowiskiem WWW

• realizacja usług informacyjnych online

• kształcenie użytkownika informacji

• organizacja przestrzeni komunikacji dla użytkowników biblioteki

• promowanie serwisu i biblioteki oraz zadania z zakresu public relations

• dostarczanie informacji dla kooperantów i obsługa współpracy*

*[Sapa 2005]

13

Funkcja edukacyjna bibliotek w XXI wieku

14

Funkcja edukacyjna biblioteki w XXI wieku

• Wspieranie edukacji, zarówno sformalizowanej jak i spontanicznej zawsze należało do podstawowych funkcji bibliotek.

• Obecnie zadania edukacyjne bibliotek nabierają coraz większego znaczenia – a ich zakres się rozszerza.

• Wynika to – najogólniej mówiąc – z tworzącego się społeczeństwa (i gospodarki) wiedzy, „wymuszającego” na swych członkach uczenie się przez całe życie. Mamy więc do czynienia ze społeczeństwem uczącym się.

• Uczącym się po to, by – z jednej strony – wykorzystać szanse i możliwości rozwoju

osobistego, zawodowego, podniesienia jakości życia i pracy etc. oferowane przez społeczeństwo informacyjne,

– z drugiej strony – by uniknąć zagrożeń, takich jak zepchnięcie osób nieradzących sobie w świecie informacji na margines życia społecznego, skazanie na bezrobocie, biedę i ich konsekwencje.

15

Edukacyjna rola bibliotek w XXI wieku: konteksty i sposoby realizacji

• w skali indywidualnej

• w skali społecznej: budowanie społeczeństwa uczącego się

16

Edukacyjna rola bibliotek polega na (1):

• stworzeniu zaplecza dla edukacji formalnej (szkoła, studia) [m.in.: wzrost liczby studentów zaocznych mieszkających daleko od ośrodków akademickich, oczekujących, iż lokalna bibliotek pedagogiczna, publiczna a nawet szkolna zaspokoi ich potrzeby];

• stworzeniu zaplecza dla edukacji nieformalnej oraz ustawicznej. Obowiązkiem biblioteki jest opracowanie materiałów i narzędzi, wspomagających samokształcenie użytkowników. Dużą rolę ma do odegrania w tej dziedzinie odpowiednio przygotowany biblioteczny serwis WWW;

17

Edukacyjna rola bibliotek polega na (2):

• stworzeniu zaplecza dla nowych form kształcenia i samokształcenia, takich jak edukacja elektroniczna na odległość (distance learning, e-learning) etc. – poprzez digitalizację potrzebnych dokumentów, tworzenie bibliotek cyfrowych, przygotowywanie własnych materiałów i narzędzi dydaktycznych, aktywną pomoc użytkownikom we współpracy z instytucjami edukacyjnymi różnego szczebla, słowem – współtworzenie wirtualnego środowiska edukacyjnego;

18

Edukacyjna rola bibliotek polega na (3):

• prowadzeniu przysposobienia komunikacyjnego na poziomie technicznym umiejętności (np. czytanie, obsługa komputera, korzystanie z Internetu), intelektualnym (np. techniki wyszukiwania informacji w Internecie zgodnie z potrzebami konkretnego użytkownika) oraz w wymiarze strategicznym (np. „wdrażanie użytkowników do korzystania z elektronicznego zaplecza informacyjnego w obszarze wybranej specjalności” – Wojciechowski, 2005). Tutaj „mieści się” także kształcenie użytkowników informacji oraz Information Literacy;

• promowaniu i wytworzeniu nawyku korzystania z informacji i komunikatów nieinformacyjnych (fikcji), zwłaszcza w środowiskach, gdzie takich nawyków nie ma.

19

Funkcja obywatelska bibliotek w XXI wieku

20

Funkcja obywatelska biblioteki w XXI wieku

• Społeczeństwo obywatelskie – ograniczona władza państwowa + liberalna

demokracja + gospodarka rynkowa

– samoorganizowanie się obywateli, organizacje pozarządowe, integracja społeczna

– korzystanie z wolności i praw człowieka, w tym prawa do informacji, możliwość pełnego uczestnictwa w życiu społecznym, kulturalnym, gospodarczym, a także – wyrównywanie szans

21

Funkcja obywatelska biblioteki w XXI wieku – działania związane z

obywatelskim prawem dostępu do informacji i edukacji

• oferowanie – właściwie rozumianego – „równego” dostępu do źródeł informacji i wiedzy (oraz jego promocję – kto nie wie, że w bibliotekach znaleźć można informację – tego dostęp do zasobów wiedzy jest ograniczony, niepełny)

• wkład w informacyjny potencjał danej społeczności• wspieranie edukacji formalnej i ustawicznej;

przysposobienie komunikacyjne; budowanie Information Literacy

• obsługa różnych grup użytkowników, także tych dyskryminowanych oraz tych, którzy dotychczas z usług bibliotecznych nie korzystali

22

Funkcja obywatelska biblioteki w XXI wieku

• Biblioteki – są instytucjami zbiorowej pamięci;

– wspierają wolność intelektualną, różnorodność kulturową i prawa mniejszości;

– sprzeciwiają się cenzurze (politycznej i innej);

– wyposażają użytkowników w informacje, umiejętności i wiedzę potrzebne do samodzielnego podejmowania decyzji, wzięcia odpowiedzialności za swoje życie i lokalną społeczność, a także – kontrolowania poczynań władzy etc. (IFLA 1999);

– pełnią rolę stabilizującą i integrującą społeczność lokalną (Wojciechowski, 2001).

23

Wykorzystane opracowania• Cisek, S. (2005). Funkcje i role bibliotek naukowych i publicznych w

społeczeństwie wiedzy. Dostęp: http://www.cbr.edu.pl/konf2005mat/index_konf.html

• Długosz, J. (2003) [dok. elektr.]. Społeczeństwo informacyjne a wykluczeni. Zadania edukacji i polityki społecznej. Potencjalny udział bibliotek. Biuletyn EBIB nr 7 (47). Dostęp: http://ebib.oss.wroc.pl/2003/47/dlugosz.php

• IFLA (1999) [dok. elektr.]. Oświadczenie na temat bibliotek i wolności intelektualnej. http://www.ifla.org/faife/policy/iflastat/iflastat_pl.htm

• Sapa, R. 2005. Benchmarking w doskonaleniu serwisów WWW bibliotek akademickich. Kraków: Wyd. UJ

• Wojciechowski, J. (2001). Uwagi o typologii bibliotek. Biblioteka nr 5 (14), s. 109-122

• Wojciechowski, J. (2004). Biblioteczne rekomendacje i filtracje. W: Kocójowa, M. red. Przestrzeń informacji i komunikacji społecznej. Kraków: Wyd. UJ, s. 248-255

• Wojciechowski, J. (2005). Biblioteczna wartość naddana. Przegląd Biblioteczny R. 73 z. 1, s. 17-29

• Wojciechowski, J. (2006). Biblioteczna wartość naddana. Kraków: Wydawnictwo UJ