PROZESU GEOLOGIKOAKPROZESU GEOLOGIKOAK Lurra etengabe ari da aldatzen, baina oso Lurra etengabe ari da aldatzen, baina oso

geldiro. Milaka edo milioika urte igaro behar geldiro. Milaka edo milioika urte igaro behar izaten dira aldaketaren bat antzemateko. izaten dira aldaketaren bat antzemateko. Horregatik, milioi urtekoa da denbora unitatea.Horregatik, milioi urtekoa da denbora unitatea.

Prozesu geologikoak Prozesu geologikoak beroaren eta beroaren eta grabitatearengrabitatearen arteko interakzioaren ondorio arteko interakzioaren ondorio dira. Materialak berotzen direnean gora dira. Materialak berotzen direnean gora egiteko joera dute; hozten direnean, aitzitik, egiteko joera dute; hozten direnean, aitzitik, jaitsi egiten dira. Materialen etengabeko jaitsi egiten dira. Materialen etengabeko mugimendu hori da lurraren dinamikaren mugimendu hori da lurraren dinamikaren arrazoia.arrazoia.

PROZESU GEOLOGIKOAKPROZESU GEOLOGIKOAKBARNE-ETA KANPO-PROZESU GEOLOGIKOEK MOLDATZEN DUTE ERLIEBEA

KANPO-ERAGILEAKKANPO-ERAGILEAK

ERAGILE METEOROLOGIKOAKERAGILE METEOROLOGIKOAK harriak puskatu harriak puskatu edo kimikoki aldatzen dituzte, hau da, edo kimikoki aldatzen dituzte, hau da, meteorizatzenmeteorizatzen dute harria. Ez dira mugitzen. dute harria. Ez dira mugitzen. Adib. tenperatura-aldaketa.Adib. tenperatura-aldaketa.

KANPO-ERAGILE GEOLOGIKOAKKANPO-ERAGILE GEOLOGIKOAK garraiatugarraiatu egiten egiten dituzte harrien materialak, beraz, harriak dituzte harrien materialak, beraz, harriak higatzekohigatzeko gai dira. Gainera, indarra galtzean gai dira. Gainera, indarra galtzean material horiek material horiek sedimentatusedimentatu egiten dira. egiten dira.

Adib. ibaia.Adib. ibaia.

Bi kanpo-eragile mota daude:

KANPO-ERAGILEAK ETA KANPO-ERAGILEAK ETA KANPO-PROZESUAKKANPO-PROZESUAK

KANPO-ERAGILEAKKANPO-ERAGILEAK

Eragile Eragile meteorologikoakmeteorologikoak

Kanpo-eragile Kanpo-eragile geologikoakgeologikoak

KANPO-PROZESUAKKANPO-PROZESUAK

• Meteorizazioa Meteorizazioa (fisikoa edo (fisikoa edo kimikoa)kimikoa)

• GarraioaGarraioa• HigaduraHigadura• SedimentazioaSedimentazioa

Meteorizazioa eta lurzoruaren Meteorizazioa eta lurzoruaren eraketaeraketa

Lurrazaleko harriak estaltzen dituen geruza da lurzorua, eta bertan Lurrazaleko harriak estaltzen dituen geruza da lurzorua, eta bertan kokatzen dira landaretza eta beste izaki bizidun batzuk.kokatzen dira landaretza eta beste izaki bizidun batzuk.Lurzorua jalkinez edo azaleratzen diren harriez, harri amez, eratua Lurzorua jalkinez edo azaleratzen diren harriez, harri amez, eratua izan daiteke.izan daiteke.

Lurzouraren eraketa prozesu luzea da eta hainbat etapatan gertatzen da.

GARRAIOAGARRAIOA Meteorizazioaren ondoriozko materialak kanpoko eragile Meteorizazioaren ondoriozko materialak kanpoko eragile geologikoek garraiatzen dituzte.geologikoek garraiatzen dituzte. Bi garraio mota:Bi garraio mota:•Era solidoanEra solidoan: :

SuspentsioanSuspentsioan JauzikaJauzika BirakaBiraka HerrestanHerrestan

•DisoluzioanDisoluzioan

GLAZIARRAK dira garraiatzeko gaitasun handien duten dira garraiatzeko gaitasun handien duten eragileak, ez dute materialak hautatzen. eragileak, ez dute materialak hautatzen. HAIZEAK, berriz, , berriz, oso garraio selektiboa du. oso garraio selektiboa du. IBAIEK eta ITSASOAKIBAIEK eta ITSASOAK garraiorako duten gaitasuna glaziarren eta haizearen garraiorako duten gaitasuna glaziarren eta haizearen tartekoa da.tartekoa da.

SEDIMENTAZIOASEDIMENTAZIOAKanpoko eragile geologikoek garraiatzeko gaitasuna galtzean, Kanpoko eragile geologikoek garraiatzeko gaitasuna galtzean, garraiatutako materialak jalki egiten dira grabitatearen eraginez. garraiatutako materialak jalki egiten dira grabitatearen eraginez. Pilatutako materialei Pilatutako materialei sedimentusedimentu esaten zaie. esaten zaie. SedimentazioaSedimentazioa da da garraioa eteten denean gertatzen den prozesua.garraioa eteten denean gertatzen den prozesua.

Disoluzio bidezko garraioan, ura lurruntzen denean disolbaturik Disoluzio bidezko garraioan, ura lurruntzen denean disolbaturik zeuden gatzak prezipitatu egiten dira.zeuden gatzak prezipitatu egiten dira.

Era solidoan garraiatzen dituen materialak tamainaren eta pisuaren Era solidoan garraiatzen dituen materialak tamainaren eta pisuaren arabera jalkitzen dira.arabera jalkitzen dira.

Zenbat eta luzeagoa izan garraioa, orduan eta gehiago higatuko dira.Zenbat eta luzeagoa izan garraioa, orduan eta gehiago higatuko dira.

SEDIMENTAZIOASEDIMENTAZIOA Sedimentazioa Sedimentazioa ez da prozesu etengabeaez da prozesu etengabea.. Sedimentazio aldi bakoitzean sedimentu Sedimentazio aldi bakoitzean sedimentu geruzageruza bat osatzen bat osatzen

da, beste une batzuetan jalkin direnetatik bereiz daitekeena.da, beste une batzuetan jalkin direnetatik bereiz daitekeena. Gainjartzearen printzipioarenGainjartzearen printzipioaren arabera, geruza segida batean arabera, geruza segida batean

behean daudenak dira zaharrenak eta goikoak berrienak.behean daudenak dira zaharrenak eta goikoak berrienak.

SEDIMENTUAK HARRI SEDIMENTUAK HARRI SEDIMENTARIOAK BIHURTZEASEDIMENTARIOAK BIHURTZEA

  Sedimentuak harri sedimentario bihurtzen Sedimentuak harri sedimentario bihurtzen dituen prozesu multzoari dituen prozesu multzoari LITIFIKAZIOA LITIFIKAZIOA edo DIAGENESIAedo DIAGENESIA deritzo. Prozesu horiek deritzo. Prozesu horiek lurrazalean bertan edo lurrazaletik hurbil lurrazalean bertan edo lurrazaletik hurbil daudenean eragiten dute, presio eta daudenean eragiten dute, presio eta tenperatura moderatuetan.tenperatura moderatuetan.

Sedimentuen gainean geruza berriak jalkin Sedimentuen gainean geruza berriak jalkin ahala, aldatu egiten dira horiek jasaten ahala, aldatu egiten dira horiek jasaten dituzten baldintzak, eta aldaketa horren dituzten baldintzak, eta aldaketa horren ondorioz gertatzen da litifikazioa.ondorioz gertatzen da litifikazioa.

LITIFIKAZIO-PROZESUAKLITIFIKAZIO-PROZESUAK

TrinkotzeaTrinkotzea ZementazioaZementazioa

BerrorientatzeaBerrorientatzea OrdezkatzeaOrdezkatzea

TRINKOTZEATRINKOTZEA Goiko sedimentuen pisua jasatean, poroak eta Goiko sedimentuen pisua jasatean, poroak eta

bertako fluidoak (airea eta ura) murriztu egiten bertako fluidoak (airea eta ura) murriztu egiten dira, eta sedimentuak dira, eta sedimentuak trinkotutrinkotu egiten dira. egiten dira.

ZEMENTAZIOAZEMENTAZIOA

Sedimentuen artean dagoen urak hainbat gai ditu Sedimentuen artean dagoen urak hainbat gai ditu disolbatuta, eta horiek prezipitatzen direnean, poroak disolbatuta, eta horiek prezipitatzen direnean, poroak betetzen dituzte. Era horretan, zementu erako gai betetzen dituzte. Era horretan, zementu erako gai batek elkartzen ditu zatikiak, eta horrek ere murriztu batek elkartzen ditu zatikiak, eta horrek ere murriztu egiten du porositatea. Prozesu horri egiten du porositatea. Prozesu horri zementazioazementazioa esaten zaio.esaten zaio.

BERRORIENTATZEA ETA BERRORIENTATZEA ETA ORDEZKATZEAORDEZKATZEA

Beste prozesu batzuk: hala nola, mineral planarrak Beste prozesu batzuk: hala nola, mineral planarrak berrorientatzeaberrorientatzea edo edo ordezkatzeaordezkatzea, hau da, , hau da, sedimentuaren jatorrizko mineralak beste mineral sedimentuaren jatorrizko mineralak beste mineral batzuetan eraldatzea sedimentutik kanpoko gaiekin batzuetan eraldatzea sedimentutik kanpoko gaiekin erreakzionatu ondoren.erreakzionatu ondoren.

FOSILTZEAFOSILTZEAFosilFosil esaten zaio harrietan dagoen izaki bizidunen esaten zaio harrietan dagoen izaki bizidunen edozein hondakini edo haren jardueraren edozein edozein hondakini edo haren jardueraren edozein arrastori. arrastori.

Fosiltzeko ezinbestekoa da sedimentuek Fosiltzeko ezinbestekoa da sedimentuek hondakinak hondakinak laster lurperatzealaster lurperatzea. Era horretan, . Era horretan, saihestu egiten da beste izaki bizidun batzuen edo saihestu egiten da beste izaki bizidun batzuen edo higaduraren ondorioz sedimentuak suntsitzea, eta higaduraren ondorioz sedimentuak suntsitzea, eta horrez gainera, mikroorganismoen ondoriozko horrez gainera, mikroorganismoen ondoriozko deskonposizioa ere murriztu egiten da. deskonposizioa ere murriztu egiten da.

ARIKETA

EGITURA SEDIMENTARIOAK: EGITURA SEDIMENTARIOAK: estratifikazioaestratifikazioa

Harri sedimentarioen egitura bereizgarria ESTRATIFIKAZIOA da, Harri sedimentarioen egitura bereizgarria ESTRATIFIKAZIOA da, hau da, hau da, estratutanestratutan edo edo geruzatangeruzatan agertzea. agertzea.

a)a) Taula formako estratifikazioaTaula formako estratifikazioa da ohikoena, sedimentazio-aldiak da ohikoena, sedimentazio-aldiak egon direnean, hau da, sedimentazioa ez denean jarraitua izanegon direnean, hau da, sedimentazioa ez denean jarraitua izan

b) b) Estratifikazio masiboa, Estratifikazio masiboa, estratifikazioa eten ez estratifikazioa eten ez bada eta jarraitua izan bada eta jarraitua izan bada, ezin dira geruzak bada, ezin dira geruzak bereizi.bereizi.

EGITURA SEDIMENTARIOAK EGITURA SEDIMENTARIOAK ESTRATU AZALEANESTRATU AZALEAN

•RIPPLEAKRIPPLEAK

•KORRONTE-MARKAKKORRONTE-MARKAK

EGITURA SEDIMENTARIOAK EGITURA SEDIMENTARIOAK ESTRATU AZALEANESTRATU AZALEAN

•LEHORTZE-LEHORTZE-PITZADURAKPITZADURAK

HARRI SEDIMENTARIOAKHARRI SEDIMENTARIOAK

Sedimentuak litifikatzean eratzen diren harriak Sedimentuak litifikatzean eratzen diren harriak harri sedimentarioakharri sedimentarioak dira. dira.

Harri sedimentario detritikoakHarri sedimentario detritikoak: : sedimentuak solido eran garraiatuak izan sedimentuak solido eran garraiatuak izan badira.badira.Harri sedimentario ez detritikoakHarri sedimentario ez detritikoak: : sedimentuak beste era batera garraiatuak sedimentuak beste era batera garraiatuak izan badira, adib. disolbatuta.izan badira, adib. disolbatuta.Bitarteko harri sedimentarioakBitarteko harri sedimentarioak: aurreko : aurreko bien ezaugarriak dituztenak.bien ezaugarriak dituztenak.

1) HARRI SEDIMENTARIO 1) HARRI SEDIMENTARIO DETRITIKOAKDETRITIKOAK

Osaera kimikoaren Osaera kimikoaren arabera sailkatzen dira, arabera sailkatzen dira, honek harrien jatorria honek harrien jatorria erakusten baitu.erakusten baitu.

Harri karbonatodunakHarri karbonatodunak

EbaporitakEbaporitak

Harri organogenoakHarri organogenoak

2) HARRI SEDIMENTARIO 2) HARRI SEDIMENTARIO EZ-DETRITIKOAKEZ-DETRITIKOAK

2) HARRI SEDIMENTARIO2) HARRI SEDIMENTARIO EZ DETRITIKOAK EZ DETRITIKOAK

3) BITARTEKO HARRI 3) BITARTEKO HARRI SEDIMENTARIOAKSEDIMENTARIOAK

Tuparriak edo margakTuparriak edo margak kareharri eta kareharri eta lutita bitarteko harri sedimentario oso lutita bitarteko harri sedimentario oso arruntak dira. arruntak dira.

HARRI SEDIMENTARIOETAKO HARRI SEDIMENTARIOETAKO MINERALAKMINERALAK

Mineral sedimentarioak, Mineral sedimentarioak, detritikoak edo prezipitazio detritikoak edo prezipitazio kimikokoak izan daitezke, kimikokoak izan daitezke, jatorriaren arabera:jatorriaren arabera:

Mineral detritikoak: Mineral detritikoak: ugarienak ugarienak kuartzoakuartzoa, , mineral mineral buztintsuak eta mikakbuztintsuak eta mikak dira. dira.

Prezipitazio kimikokoak: Prezipitazio kimikokoak: ohikoena ohikoena kaltzitakaltzita..

NOLA OSATU GUNE BATEKO NOLA OSATU GUNE BATEKO HISTORIA GEOLOGIKOAHISTORIA GEOLOGIKOA

Harri sedimentario baten ezaugarriak hainbat Harri sedimentario baten ezaugarriak hainbat osagairen ondorio dira: sedimentuak garraiatu osagairen ondorio dira: sedimentuak garraiatu dituen eragileak, garraioak zenbat denbora iraun dituen eragileak, garraioak zenbat denbora iraun duen eta zer garraio motak izan diren, arro duen eta zer garraio motak izan diren, arro sedimentarioaren baldintzak, hala nola ur sedimentarioaren baldintzak, hala nola ur korronteak, haizea, izaki bizidunak, Tª…korronteak, haizea, izaki bizidunak, Tª…

Beraz, Beraz, harri baten ezaugarriek inguru harri baten ezaugarriek inguru sedimentarioaren ezaugarriak islatzen dituzte.sedimentarioaren ezaugarriak islatzen dituzte.

Lurrazaleko eremu bateko baldintzak denbora Lurrazaleko eremu bateko baldintzak denbora zehar alda daitezkeenez, ingurune sedimentarioak zehar alda daitezkeenez, ingurune sedimentarioak ere aldatuko dira, eta aldaketa horiek gune ere aldatuko dira, eta aldaketa horiek gune horretan osatutako harrien segidan islatuko dira.horretan osatutako harrien segidan islatuko dira.

ARIKETA

NOLA OSATU GUNE BATEKO HISTORIA NOLA OSATU GUNE BATEKO HISTORIA GEOLOGIKOAGEOLOGIKOA

Lurraren historian zehar, mugimendu erlatiboak gertatu dira kontinentearen eta ozeanoaren artean, bai litosfera zein itsas mailaren gorabeherak direla-eta.

• TRANSGRESIOA: itsasoak kontinenterantz egiten duenean.

• ERREGRESIOA: itsasoak atzera egiten duenean.

NOLA OSATU GUNE BATEKO NOLA OSATU GUNE BATEKO HISTORIA GEOLOGIKOAHISTORIA GEOLOGIKOA

TRANSGRESIO BATEN SEGIDA

ARIKETA

ARIKETA