İletişim hukuku 2 - hukuki temeller pdf

T.C. ERCİYES ÜNİVERSİTESİİLETİŞİM FAKÜLTESİ

İLETİŞİMHUKUKU

Öğr. Gör. Mustafa CINGI

KİTLE İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜ ve HUKUKİ TEMELLERİ

Koordinatör

BU

DERSTE

1. Siyasal Rejimler ve Hukuk

2. Anayasal Temeller

3. Uluslararası Düzenlemeler

4. Kanuni Düzenlemeler

5. Sinirlamalar

1

SİYASAL REJİMLER & HUKUK

İletişim sistemi ile siyasal sistem arasındakiilişkiler uzun yıllardır tartışılmaktadır.Konuyla ilgili olarak yapılan çalışmalarıntemelinde, iletişim sisteminin siyasalsistemden etkilenerek, siyasal sisteme göreşekillendiği olgusu yatmaktadır.



OTORİTER KURAM

Bu sistemde basın özgürlüğünden sözedilememektedir. Yönetim erkini elindebulunduran güç, basını kontrol altına alarakvarlığını sürdürme ve pekiştirme amacıgütmektedir.


Dolayısıyla bu tür sistemlerde basın siyasalotoritenin güdümü ve denetiminde varlığınısürdürmek durumundadır. Gizli veya açıksansür, rüşvet verme, vergi oranlarınıartırma gibi yöntemlerin günümüzde bilesiyasal otorite tarafından basını kontrol altınaalmak için kullandığı görülmektedir.


TOTALİTER – SOSYALİST KURAM

Bu sistemlerde medya, iktidarın doğrudandenetim ve gözetimi altında bulunduğundan,özel mülkiyete konu olamamaktadır.Komünist Parti’nin yayın organı konumundakimedyaya parti amaçları doğrultusunda yayınyapma esası getirilmiştir.


Sınıfsız topluma ulaşma ideali doğrultusundayayınlarına şekil ve içerik verilen medya, partiamaçlarını eleştirememekle birlikte, yalnızcakullanılan yöntem ve araçlar doğrultusundakısmi eleştiri getirebilmektedir.


LİBERAL (ÖZGÜRLÜKÇÜ) KURAM

İletilerin serbest pazar ortamında alınıpsatılan bir meta olarak görüldüğü busistemde, dileyen herkesin hiçbir kısıtlama veönkoşul olmaksızın alana girebileceğibelirtilmektedir.


Arz ve talebin bir araya geldiği özgür veserbest pazar ortamında, rasyoneldavranacağı düşünülen bireylerin özgüriradeleriyle seçim yapacağı belirtilmektedir.


Seçme eylemi sonucunda bireylerin iyiiletilere yönelerek bunları alacağı, kötü vezararlı iletilerin ise talep bulamadığındanpazarı terk edeceği ön görülmüştür.


Liberal Medya Kuramı’nın Batı Avrupa ülkeleri ileA.B.D.’deki uygulamalarında, başlangıçtaöngörülemeyen birtakım sıkıntılar yaşanması üzerine,A.B.D.’ de oluşturulan Hutchins Komisyonu’nunçalışmaları sonucunda literatüre Sosyal SorumlulukKuramı adıyla yeni bir kuram girmiştir.


Basın alanında görülen mülkiyet yoğunlaşmalarınınhad safhaya ulaşması, basının halka karşı olansorumluluklarını ikinci plana itmesi, tamamen ticarikaygılar nedeniyle ilan ve reklam verenlerin, yayınlarınnitelik ve niceliği üzerinde etkinliğinin artması gibiolgular kuramın çıkış noktalarını oluşturmaktadır.


Demokrasinin tüm kurum ve kurallarıyla işlerliksağlaması ve varlığını sürdürebilmesi için basına büyükgörevler düştüğü noktasından hareket eden SosyalSorumluluk Kuramı ile, basının bağımsızlığı iletopluma karşı görev ve sorumlulukları arasında birdenge kurması gerektiği öne sürülmüştür.


Türkiye’deki iletişim sisteminin

genel görünümü sizce nasıl?

2

ANAYASAL TEMELLER

Kitle iletişim hukukunun temel çerçevesi Anayasadayer alan düzenlemelerde belirlenmiştir.

ANAYASAL TEMELLER

Haberleşme Özgürlüğü (Md. 22)

“Herkes, haberleşme hürriyetine sahiptir.Haberleşmenin gizliliği esastır. Milli güvenlik, kamudüzeni, suç işlemesinin önlenmesi, genel sağlık veahlakın korunması veya başkalarının hak ve usulünegöre verilmiş hâkim kararı olmadıkça, yine busebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunanhallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emribulunmadıkça; haberleşme engellenemez ve gizliliğinedokunulamaz. Yetkili merciin kararı yirmi dört saatiçinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim,kararını kırk sekiz saat içinde açıklar; aksi halde kararkendiliğinden kalkar. İstisnaların uygulanacağı kamukurum ve kuruluşları kanunda belirtilir.”

ANAYASAL TEMELLER

Düşünce ve Kanaat Özgürlüğü (Md. 25)

“Herkes, düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir. Herne sebep ve amaçla olursa olsun kimse, düşünce vekanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; düşüncekanaatleri sebebiyle kınanamaz ve suçlanamaz.”

ANAYASAL TEMELLER

Düşünceyi Açıklama ve Yayma Özgürlüğü (Md. 26)

“Herkes, düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim veyabaşka yollarla tek başına veya toplu olarak açıklamave yayma hakkına sahiptir.”

ANAYASAL TEMELLER

Düşünceyi Açıklama ve Yayma Özgürlüğü (Md. 26)

DİKKAT!

Bu hürriyetlerin kullanılması, milli güvenlik, kamudüzeni, kamu güvenliği, Cumhuriyetin temel niteliklerive Devletin ülkesi ve milleti için bölünmezbütünlüğünün korunması, suçların önlenmesi,suçluların cezalandırılması, Devlet sırrı olarakusulünce belirtilmiş bilgilerin açıklanmaması,başkalarının şöhret veya haklarının korunması veyayargılama görevinin gereğine uygun olarak yerinegetirilmesi amaçlarıyla sınırlanabilir.

ANAYASAL TEMELLER

Bilim ve Sanat Hürriyeti (Md. 27)

“Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme veöğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda her türlüaraştırma hakkına sahiptir.”

ANAYASAL TEMELLER

Basın Özgürlüğü (Md. 28)

“Basın hürdür, sansür edilemez. Basımevi kurmak izinalma ve mali teminat yatırma şartına bağlanamaz.”

ANAYASAL TEMELLER


“Basın hürriyetinin sınırlanmasında, Anayasanındüşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti ve bilim vesanat hürriyetinin sınırlandırılmasına ilişkin hükümleriuygulanır.”

ANAYASAL TEMELLER


“Tedbir yolu ile dağıtım hâkim kararıyla; gecikmesindesakınca bulunan hallerde de kanunun açıkça yetkilikıldığı merciin emriyle önlenebilir. Dağıtımı önleyenyetkili merci, bu kararını en geç yirmi dört saat içindeyetkili hâkime bildirir. Yetkili hâkim bu kararı en geçkırk sekiz saat içinde onaylamazsa, dağıtımı önlemekararı hükümsüz sayılır.”

ANAYASAL TEMELLER


“Devletin ülkesi ve milliyetiyle bölünmezbütünlüğünün, milli güvenliğin, kamu düzeninin, genelahlakın korunması ve suçların önlenmesi bakımındangecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanununaçıkça yetkili kıldığımerciin emriyle toplatılabilir.”

ANAYASAL TEMELLER


“Türkiye’ de yayımlanan süreli yayınlar, “Devletinülkesi ve milliyetle bölünmez bütünlüğüne,Cumhuriyetin temel ilkelerine, milli güvenliğe ve genelahlaka aykırı yayımlardan mahkum olma halinde,mahkeme kararıyla geçici olarak kapatılabilir.Kapatılan süreli yayının açıkça devamı niteliğinitaşıyan her türlü yayın yasaktır; bunlar hâkimkararıyla toplatılır.”

ANAYASAL TEMELLER

Süreli ve Süresiz Yayın Hakkı (Md. 29)

“Süreli veya süresiz yayın önceden izin alma ve maliteminat yatırma şartına bağlanmaz.”

ANAYASAL TEMELLER

Basın Araçlarının Korunması (Md. 30)

“Kanuna uygun şekilde basın işletmesi olarak kurulanbasımevi ve eklentileri ile basın araçları, suç aletiolduğu gerekçesiyle zapt ve müsadere edilemez veyaişletilmekten alıkonulamaz.”

ANAYASAL TEMELLER

Kamu Tüzel Kişilerinin Elindeki Basın Dışı Kitleİletişim Araçlarından Yararlanma Hakkı (Md. 31)

“Kişiler ve siyasi partiler, kamu tüzel kişilerinin elindekibasın dışı kitle haberleşme ve yayım araçlarındanyararlanma hakkına sahiptir. Bu yararlanmanınşartları ve usulleri kanunla düzenlenir.”

ANAYASAL TEMELLER

Düzeltme ve Cevap Hakkı (Md. 32)

“Düzeltme ve cevap hakkı, ancak kişilerin haysiyet veşereflerine dokunulması veya kendileriyle ilgili gerçeğeaykırı yayınlar yapılması hallerinde tanınır ve kanunladüzenlenir.”

3

ULUSLARARASI DÜZENLEMELER

Teknolojik ilerlemelerin baş döndüren bir hızaulaşmasına bağlı olarak, uluslararası toplumküreselleşme kavramıyla tanışmıştır.

Sanayi Toplumu > Bilgi Toplumu > Küreselleşme


İçe kapalı toplumların yaşamlarını kapalı bir şekildedevam ettirebilmelerinin olanaksız hale geldiğigünümüzde, toplumlararası ilişkilerin yoğunluğunabağlı olarak dünya neredeyse tek toplumlu bir yapıyadönüşmüştür.


Yakın ilişki ve etkileşim içerisinde bulunan ülkeler,uluslar arası ilişkilerin, etkileşimin ya da iletişiminyoğunlaşmasına bağlı olarak uluslar arası hukukkurallarının oluşmasına yönelik girişimlerdebulunmuşlardır. Ülkelerin büyük çoğunluğunun kabulettiği anlaşmalarla şekillenen uluslar arası hukukkuralları, ülkelerin diğer ülkeleri etkileyenfaaliyetlerinin yanında kişilerin ülke sınırlarını aşarakdiğer ülkeleri etkileyen faaliyetlerinin dedüzenlenmesine yönelik olarak uygulanmaktadır.


Konu iki temel belgede düzenlenmiştir. Bu belgelerden

biri İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, diğer

ise Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesidir.


İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi

Birleşmiş Milletler Örgütü özellikle dünyanınneresinde olursa olsun, gerçekleştirilen insan haklarıihlallerinin dünya kamuoyunda duyurulmasıkonusunda büyük çabalar gösteren kitle iletişimaraçlarının korunması ve çalışmalarınınkolaylaştırılması noktasında üye ülkelerin bellitaahhütler altına girmesine yönelik çalışmalaryürütmüştür.



Yürütülen çabalar sonrasında taraf ülkelerin kabulettiği, kitle iletişim araçlarının korunmasını dakapsayan bir beyanname, bir ortak metin uluslar arasıdüzeyde yürürlüğe konulmuştur.



19. Maddeye göre; “Her ferdin fikir ve ifadehürriyetine hakkı vardır. Bu hak fikirlerinden dolayırahatsız edilmemek, ülke sınırları söz konusuolmaksızın bilgi ve fikirleri her vasıtayla aramak, eldeetmek ve yayma hakkını zorunlu kılar” hükmügetirilmiştir.


Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındadüzenlenen ve uluslar arası korunmaya alınan birkısım hakların arasında kitle iletişim araçlarınınkullanılması suretiyle gerçekleştirilmesi zorunlu olanifade özgürlüğü bulunmaktadır. Avrupa İnsan HaklarıSözleşmesi’ nin 10. Maddesi ifade özgürlüğüylebirlikte kitle iletişim özgürlüğünü düzenlemiştir. Budüzenlemeye göre;



1. Her birey ifade ve açıklama hakkına sahiptir. Bu hakyorum yapabilme özgürlüğünü resmi makamlarınmüdahalesi ve memleket sınırları söz konusuolmaksızın, haber veya fikir almak veya vermekhürriyetini içerir. Bu madde, ülkelerin radyo, sinemaveya televizyon işletmelerini bir müsaade rejiminebağlamalarına engel değildir.



2. Kullanılması görev ve sorumluluğu gerektiren buhürriyetler, demokratik toplulukta, zorunlu önlemlerolarak, milli güvenliğin, toprak bütünlüğünün veyakamu güvenliğinin/kamu düzeninin, kamu düzeninikorumanın, suçun önlenmesinin, sağlığın veya ahlakın,başkalarının şöhret veya haklarının korunması, gizlihaberlerin ifşasına mani olunması veya adaletkuvvetinin üstünlüğünün ve tarafsızlığının sağlanmasıiçin ancak ve kanunla belirli usullere, şartlara veyakısıtlamalara veya yaptırımlara tabi tutulabilir.


Sınır ötesi Televizyon Sözleşmesi

Avrupa Konseyine üye ülkeler, televizyon yayıncılığınınulusal sınırları aşması sonrasında, yayıncılıkfaaliyetlerinin bir düzen içerisinde devam etmesinisağlamaya yönelik olarak ortak bir metin üzerindeanlaşmışlar ve sözleşme imzalamışlardır.



Avrupa Sınır ötesi Televizyon Sözleşmesi, kitle iletişimhukukunun uluslar arası kaynakları arasında, bu alanıdoğrudan düzenleme konusu yapan en önemli metnioluşturmaktadır.



Televizyon yayıncılığı konusunda tanımlar,yükümlülükler, yayıncıların bilgi vermeleri, yayıncılarınsorumlulukları, cevap hakkı, haber alma hakkı, reklamdüzeni, sınır ötesi yayıncılıkla ilgili bir komisyonkurulması ve komisyon raporları ve benzeri konulardüzenlenmiş bulunmaktadır.



Televizyon sözleşmesi iç hukukumuzda bir kanunmetni gibi doğrudan uygulama alanı bulmakta ve idariyargı yerleri tarafından dikkate alınarakuyuşmazlıkların çözümünde yol gösterici olmaktadır.

Türkiye 07.09.1992 tarihinde bu sözleşmeyiimzalamıştır.



Bu sözleşmeden sonra da televizyon yayıncılığı vebenzeri sınır ötesi yayınlar konusunda uluslar arasısözleşmeler yapılması yoluna gidilmiştir ve gidilmeyedevam edilmektedir.



•Televizyon Yayınlarının Korunmasına Dair Sözleşme

•Televizyon Filmleri Vasıtasıyla ProgramlarınMübadelesine Dair Avrupa Antlaşması

•Birleşmiş Milletler Uluslararası Düzeltme HakkıSözleşmesi

ve benzeri sözleşmeler kitle iletişim yayıncılığıalanında uluslararası hukukun zeminininoluşturmaktadır.

4

KANUNİ DÜZENLEMELER

Kanun koyucu, kitle iletişim kuruluşlarını, çalışanlarınıve araçlarını doğrudan ilgilendiren düzenlemelergetirdiği gibi, kitle iletişim alanını dolaylı olaraketkileyen düzenlemeler de getirmiştir. Budüzenlemeler yazılı basın alanını, radyo ve televizyonalanını, bilgi edinme hakkını düzenleyen kanunlarolarak karşımıza çıkmaktadır.


Basın Kanunu

09.06.2004 tarih ve 5187 Sayılı Basın Kanunu, 1950tarihli 5680 Sayılı Basın Kanununu yürürlüktenkaldırmış ve basın özgürlüğünü ve basın özgürlüğününkullanımını günümüz koşullarında yenidendüzenlemiştir.


Basın Kanun

Basın kanunu, basınla ilgili temel kavramlardan,uyulması gereken temel ilkelere, basın özgürlüğününiçeriğinden tanımlanmasına, yayın kuruluşlarınınyapılandırılmasına, cezai ve hukuki sorumluluğa,düzeltme ve cevap hakkına kadar pek çok konuyudüzenlemiştir.


Radyo ve Televizyon Kuruluş ve Yayınları HakkındaKanun

Radyo ve televizyon yayınları çeşitli gerekçelerleönceleri devletlerin tekellerinde kalmış, özel sektörünbu alanda faaliyet göstermesine izin verilmemişken;zaman içerisinde ortaya çıkan fiili durum bir Anayasadeğişikliği ile yasal zemine kavuşturulmuştur.



13.04.1994 Tarih ve 3984 Sayılı Radyo veTelevizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun ilkdefa özel sektörün radyo ve televizyon yayıncılığınagirmesine izin vermiş ve alanı düzenlemiştir.

Magicbox, Teleon, InterStar, Kanal 6 vs.



Kanunun getirdiği bir başka yeni düzenleme ise, özelradyo ve televizyonların yayıncılık faaliyetlerinintakibiyle görevli olmak üzere, düzenleme, gözetim vedenetim yetkilerine sahip, gerektiğinde idari nitelikteyaptırımlar uygulayabilen bir kamu kurumu olanRadyo ve Televizyon Üst Kurulu’ nun kurulmasıdır.



3984 sayılı Kanun, RTÜK’ ün oluşumunu, görev, yetki,sorumluluk ve çalışma yöntemini ayrıntılı olarakdüzenlemiştir.


Türkiye Radyo ve Televizyon Kanunu

İlk olarak 1964 yılında 359 sayılı kanun ile bir kamutüzel kuruluşu olarak TRT kurulmuştur.

11.11.1983 Tarihli 2954 Sayılı Türkiye Radyo veTelevizyon Kanunuyla radyo ve televizyon alanındadevlet yayıncılığına ilişkin düzenlemeler getirilmiştir.


Bilgi Edinme Hakkı Kanunu

Bilgi edinmeyi bir hak olarak düzenleyen 09.10.2003Tarih ve 4982 Sayılı Bilgi Edinme Kanunu, kitle iletişimfaaliyetlerinin kamu yararına yapılan bilgisağlama/bilgi aktarma faaliyeti olduğunu açıkçadüzenlemese de ortaya koymuştur.



Bilgi edinme bireyin birey olarak var olmasını sağlayandüşüncelere sahip olabilmesi ve kendi kendini ifadeetmesi açısından birincil öneme sahip bir şarttır. Bilgiedinme yolları kapalı bireylerin düşünce ve ifadekonusunda özgür bulunması anlamlı olmayacaktır.



Bireyin bilgi edinme yollarının açık olmasındananlaşılacak ilk şey ise kamuya yararlı faaliyetler olaraktanımlanan kitle iletişim faaliyetlerinin bireylere doğrubilgi aktarmasının önünün açılmasıdır.



Bilgi edinme, bireyin yaşamını devam ettirmesürecinde, zorlukları aşma ve kolaylığı yakalamaamacına yönelik olarak, senteze ulaşabilmek içinçevresinden veriler toplamasıdır.



Bilgi toplumuna geçilmesi, kitle iletişim araçlarınındünyayı tek bir ülke haline getirmiş olduğu gerçeği,ülke sınırlarını yok sayan sosyal ve ekonomikfaaliyetlerin hızla artması ve siyasi sınırlarınanlamsızlaşmasıyla birlikte bilgi akışının bütüninsanlığa yönelmesi bilgi edinmeyi bir özgürlük halinegetirmektedir.



Bilgi akışının engellenmemesi, bireylerin bilgiyeulaşabilmesi, gerçeklerin gizlenmemesi vb. olumsuztavrın devletten beklenmekte olması, bilgi edinmeninözgürlük boyutuyla ilgilidir.



Özgürlük olarak bilgi edinme, Düşünce Özgürlüğü,Basın Özgürlüğü, Kitle İletişim Özgürlüğü, HaberleşmeÖzgürlüğü gibi özgürlüklerle iç içe geçmiş birözgürlüktür.

5

SINIRLAMALAR

Kitle iletişim faaliyetlerinin Anayasal ve yasaldüzenlemelere tabi tutulması, kitle iletişimfaaliyetlerinin yürütülmesi sırasında uyulması gerekenkuralların belirlenmesi, faaliyetleri yürütecek kurumve kuruluşların nasıl kurulacakları, görev vesorumlulukların neler olduğu, uyulması gerekenyasaklar ve benzeri konuların yasada yer almasıanlamına gelir.

SINIRLAMALAR

Temel olarak kitle iletişim faaliyetlerininsınırlandırılmasında iki farklı uygulama karşımıza çıkar.Bunlardan birincisi olumlu sınırlandırma yani kitleiletişim faaliyetlerinin nasıl yürütüleceğini göstermeşeklinde iken diğeri, kitle iletişim faaliyetleri sırasındayapılmaması gerekenleri belirleyecek ortaya konulanolumsuz sınırlamalardır.

SINIRLAMALAR

Olumlu Sınırlamalar

Olumlu sınırlamalar olarak ifade edilen düzenlemeler,kanun koyucunun Basın Kanunu, Radyo veTelevizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun,Türkiye Radyo ve Televizyon Kanununda yer alandüzenlemelerle Anayasanın ilgili maddelerinde yeralan ve özgürlüklerin kullanılmasını düzenleyen /kullanılmasına yol gösteren düzenlemelerdir.

SINIRLAMALAR

Olumsuz Sınırlamalar

Kitle iletişim faaliyetleri sırasında uyulması gerekenolumsuz sınırlamalar, kitle iletişim araçlarının veçalışanlarının yayıncılık faaliyetleri sırasında uymalarıgereken yasakları, daha doğrusu yapılmaması gerekenişleri ifade eder.

SINIRLAMALAR


Olumsuz sınırlamaların temelinde Anayasada yer alanyasaklar yer almaktadır.

Basın Kanununda yer alan yayın yasakları kitle iletişimfaaliyetlerinin sınırlandırılmasında dikkat çekenyasaklardan biridir. Radyo ve Televizyonların Kuruluşve Yayınları Hakkında Kanun da bir diğer örnek olarakverilebilir.

SINIRLAMALAR


Bazı kanunlarda suçla mücadele, kamu düzenininkorunması, ulusal güvenlik ve benzeri konulardandolayı kitle iletişim kurum ve kuruluşlarının yayınlarınasınırlandırmalar getirmiştir.

SINIRLAMALAR


Bu bağlamda Olağanüstü Hal Kanunu, Türk CezaKanunu, Terörle Mücadele Kanunu, Sporda Şiddet veDüzensizliğin Önlenmesi Hakkında Kanun gibi çeşitlikanunlarda kitle iletişim faaliyetlerininsınırlandırılmasına dair düzenlemeler yer almaktadır.

TEŞEKKÜRLERÖğr. Gör. Mustafa CINGI

[email protected]

Türkiye’deki İletişim Sisteminin Medya ve Siyaset İlişkilerine Yansımaları*

Metin IŞIK (Prof. Dr.)*“Medya ve Siyaset” isimli kitapta bölüm. Edt: Zülfikar DAMLAPINAR (Doç. Dr.)

Kitle İletişim HukukuProf. Dr. Nusret İlker ÇOLAK

Kaynaklar

KaynaklarMedya HukukuAv. Dr. Barış GÜNAYDIN

Kitle İletişim HukukuProf. Dr. Kayıhan İÇEL

Prof. Dr. Yener ÜNVER

Education

İletişim hukuku 2 - hukuki temeller pdf