Jón guðmundsson 28.04.11

Jón Guðmundsson.

plöntulífeðlisfræðingur

1

Jón Guðmundsson, Jakaseli 4, 109 R.

s. 6991499. netfang: [email protected]

Jón Guðmundsson,


2

Innlendur viður til smíða.Nokkrar vangaveltur um

heimaræktaðan við og hvar

verðmætu bútana er að finna

Jón Guðmundsson plöntulífeðlisfræðingur og

trérennismiður

Jón Guðmundsson,


3

• Fréttir sem sagðar eru af nýtingu viðar eru um brennslu:

– í járnblendið

– í kyndistöð

– á pizzustaði

............og svo er það kurlið :

í skógarstíga

undir hesta

Jón Guðmundsson,


4

Afgangur er á öllum vinnslustigum,

eldiviður fellur til þótt ræktaður sé

gæðaviður

Jón Guðmundsson,


5

Smíði á langskipi

• Skipið vegur 2,5 tonn.

– Til að smíða það þurfti að fella 64 tonn af

trjám.

Engin ástæða er til að rækta séstaklega við til

að brenna.... Nærri allur viður endar að lokum

á báli.

Jón Guðmundsson.


6

Barrtré / lauftré

• Bein, burðarviður

• Mikill munur á viði í

greinum og stofni

• Henta í flettingu,

auðkljúfanleg

• Henta í pappír, langar

frumur

• .... unnið með

fegurðarsjónarmið að

leiðarljósi

• Bein eða bogin

• Ekki alltaf

auðkljúfanleg

• Henta í sérvöru

– Útskurð

– Húsgögn

– Rennsli

Jón Guðmundsson,


7

Fáar frumugerðir eru í barrtrjám

Frumur eru langar og þverar í endann, 3-5 mm á

lengd. mikill munur á milli vor- og haustviðar

•Barrtré eru yfirleitt bein. Viðurinn er er með mikinn brotstyrk og hentar sem burðarviður.

Í lauftrjám eru margar frumugerðir.

Frumur eru styttri en í barrtrjám 1-2 mm og

oddmjóar. Vatn er að mestu flutt í sérstökum

vatnsæðum sem oft sjást með berum augum.

Merggeislar sem liggja frá kjarna og út að berki

eru oft sýnilegir berum augum.

,,Barrtré verða því betri sem

veðurfar er verra.

Lauftré verða því betri sem

veðurfar er betra”

Markaður fyrir beina stokka

• Barrtré

• Alaskaösp

• Smáhýsi í görðum,

• Klæðningar húsa

• Skjólgirðingar

• Hvernig á að nota

viðinn.

• Þarf viðurinn að

endast.

Jón Guðmundsson.


99

Klofnir geislar.

Hámarksstyrkur næst í hverju

einstöku borði, allt mergskorið

Hægt er að nýta trjáboli með

mismunandi hætti:

a. Ná hámarksnýtingu

b. Ná hámarksgæðum

Mergskorna borðið er áberandi best

Jón Guðmundsson.


10

Sitkagreni

• Beinir stokkar og

sverir.

• Harðir kvistir

• Sjaldan um nokkrar

sérstakar skrautlegar

viðargerðir

• Harpix minna en í furu

Ef tréð á að henta í smíðar þarf að losna að mestu við kvistina, því að munur er á viði greina og stofns.

• Fjarlægja neðstu greinarnar sem fyrst

• Greinar eru afar sterkar og geta verið 3-4 m á lengd.

Jón Guðmundsson.


11

Stafafura

• Ólíklegt er að

stafafura geti keppt

við skógarfuru í

viðargæðum.

• Ekki alltaf bein og

greinar eru stór hluti

af trjámassanum.

Jón Guðmundsson.


12

Lerki

• Brúnn viður, með áberandi árhringi.

• Harpix er í viðnum og hann er frekar þungur, lerki er þyngri en t.d. fura.

• Harðasta barrtréð á markaði, auðvelt í vinnslu, hentar vel í alla utanhús notkun

• Talsverð náttúruleg fúavörn í gömlum trjám.

Jón Guðmundsson.


13

krossviður, kassar,

bretti,

léttar byggingar,

smáhlutir, tréskór,

Alaskaösp,

bein og stór,

hægt að kljúfa í fjalir,

rækta kvistlausa stokka.

Ljós viður, léttur og sterkur.

Auðvelt að þurrka og kljúfaKjarnviður myndast seint.

Lítil náttúruleg fúavörn.

Jón Guðmundsson,

plöntulífeðlisfræðingur 14

Alaskaösp.Kostur asparviðar er hversu léttur hann er og dökknar lítið með árunum. Enginn trjákvoða er í viðnum en hins vegar mikið loft og hitaleiðni er því lítil. Hann einangrar þess vegna vel.

Rýrnun við þurrkun er lítil.

Nota má hina beinu stokka Alaskaaspar með svipuðum hætti og stokka grenis og furu við húsbyggingar.

Sem burðarviður er styrkleiki aspar svipaður og barrtrjáa.

Ösp er hentug í klæðningu. Viðurinn gránar hratt og verður silfraður innan tveggja ára. Alaskaösp myndar gráan falskan kjarna sem fúnar oft.

Asparklæðning verður silfruð

þegar hún er notuð utanhúss.

Jón Guðmundsson.


15

Auglýsingar, innflutt stokkahús, mest

kofar

Jón Guðmundsson,


16

Mikil timburmannvirki eru notuð

umhvefis hús, skjólgirðingar, pallar

• Til að komast inn á

þennan markað þarf

að bjóða nýja vöru

• Innfluttir kofar eru

stokkahús.

• Byggð skv.

stokkverksaðferðinni

• Stafverkið er ,,okkar”

byggingararfleifð

Jón Guðmundsson,


18

Stafverk• Timburvirki sem hvílir á grjóti, klætt með

lóðréttum þunnum borðum. Skífur á þaki

Jón Guðmundsson,


19

Stafverk í

smáhúsum

Ónýttir möguleikar

Sóknarfæri

Menningararfleifð

Húsin okkar voru

stafverkshús

Jón Guðmundsson,


20

Stafkirkjur

Ef timburhús eiga

að endast verða

þau að hvíla á grjóti.

Beinn samgangur

við jörð leiðir til fúa.

Jón Guðmundsson,


21

Trétjara á

þaki.

Trétjaran er dökk og hrindir vatni

kröftuglega frá sér

Jón Guðmundsson,


22

Er ástæða til að huga

að trétjörugerð hér á

landi?

Jón Guðmundsson,


23

Klæðningar og skjólgirðingar

• Hvað er svona

merkilegt við

gagnfúavarinn

við?

Sveppir á gagnfúavörðu timbri

Jón Guðmundsson,


24

Klæðning

• Fúavarin klæðning/ máluð með varnarefnum/ gegnfúavarið.

• Ofnotkun/oftrú á varnarefnum.

• Kosta mikið og viðhald er mikið.

• Þegar fúavarið timbur hefur lokið hlutverki sínu þarf að meðhöndla það sem spilliefni.

• Hrá klæðning, hvorki máluð né fúavarin.

• Þunnar spýtur (6-12 mm) henta vel í klæðningar. Ef borð eru unnin úr stokk með kleyfingu er hægt að hafa þau mjög þunn.

• Þorna hratt þegar þannig viðrar og þurr spýta drekkur seint í sig vatn.

• Þegar klæðningin hefur lokið hlutverki sínu má nota hana í brenni, eða flís til að nota í skógarstíga.

Jón Guðmundsson,


25

klæðning

• Ofttrú á fúavarnarefnum. (,, nú eru komin svo góð efni”).

• Hefð er hér á landi að festa klæðningarborð allt of mikið. Sáralítið álag er á hverju einstöku borðar í klæðningu. Þegar að fimm grannir naglar duga, eru settar tíu langar skrúfur.

• Ódýrara að skipta um klæðningu á nokkurra áratuga fresti frekar en reyna að verja klæðninguna.

Jón Guðmundsson,


26

Klæðningar

• Stór markaður

• Negling

– Með járni,

• negling með loftiþrýstingi

– Með trénöglum

• Greinar sitkagrenis henta vel í trénagla.

– Ef á annað borð þarf að bora fyrir festingum

er lítil aukavinna að nota trénagla.

(Þak)skífur

Lerki má nota í

þakskífur sem

sagaðar eru í 40 cm

langar skífur sem

þynnast í annan

endann. Hvert lag

þekur 18 cm.

Skörun er því 2 föld

• Í Miðevrópu eru

þakskífur sagaðar í 60

cm lengd. Jafnar.

• Lektur með 20 cm bili

• Skörun þreföld

Jón Guðmundsson,


27

Jón Guðmundsson,


28

Samantekt

• Allur viður blotnar upp um vetur

• Þegar kalt er, er lítil örveruvirkni

• Þegar hitnar að vori skiptir mestu máli að viðurinn þorni fljótt.– Þunn borð þorna hraðar en þykk. Ef borð nær að

þorna vel, blotnar það hægt aftur.

– Ath, þýðingu dropraufa og skásöguna.

Ódýrara er að skipta um klæðningu á nokkura áratuga fresti frekar en að reyna að viðhalda efninu ófúnu.

Lauftré.

Jón Guðmundsson,


Sumar viðartegundir henta með matvælum.

Ösp, birki og elri gefa óverulegt bragðefni frá sér. Í birki er efnið betulin sem hindrar bakteríuvöxt. Það er hentugt ef t.d. á að nota ílátið undir mjólkurafurðir eða í leikföng.

Ösp, víði og hlyn er hægt að beygja mikið eftir hitun í gufubaði og móta í margs konar form.

Þegar viður er geymdur lengi jafnast út spenna sem er í viðnum og efni flæða um viðinn. Ef nota á viðinn í mjög sérstakan hlut svo sem hljóðfæri þarf að geyma viðinn lengi áður en smíðað er úr honum.

Það sem kann að gefa tekjur í framtíðinni er það sérstæða, ekki það sem er til alls staðar í heiminum.

Markaður fyrir innlenda framleiðslu úr trjáviði er til, það þarf bara að finna hann.

Jón Guðmundsson.


31

Almenna reglan er að viður lauftrjáa er mun verðmætari en

barrtrjáa, en á móti kemur að nýting barrviðar er meiri (beinni

stofnar).

Lauftré

• Viður lauftrjáa er

nýttur með

fjölbreyttari hætti en

viður barrtrjáa.

• Mest fer í húsgögn

• Gólf, þiljur

• Amboð

Jón Guðmundsson,


33

Húsgögn, o.fl.

• Lítil fyrirtæki. Það sem þarf er:

– Heitt vatn og gufa

– Aðstaða til lofttæmingar

– Vökvapressur

– Alls konar eggjárn

– Aðstöðu, verkfærni og hugvit

– Markaðssetningu– Betra er að byrja smátt en strax,

– ,,, frekar en að byrja seint og stórt.– Einyrkjar eru vísir að fyrirtæki með framleiðslu.

Svitastokkur

• Timbrið hitað í gufu.

• Beygt með því að

frumur falla saman á

þrýstihlið.

• Beyging takmarkast

af togþoli fruma á

toghlið

• Spýta sett blaut og

heit á endanlegan

stað.

Eftir þurrkun heldur

hún löguninni.

35

Svitastokkur: einfalt verkfæri en áhrifamikið.

• ..er kista af stærð sem hæfir

viðkomandi smíði.

• Timbrið er sett í kistuna.

• Gufa leidd inn í annan

endann... og út um hinn.

• Timbrið verður vatnsósa,

mjúkt og sveigjanlegt.

Svitastokkur kemur að gagni í

skipasmíðum, tunnugerð,

húsgagnasmíði,

36

Svitastokkurinn var almennt notaður í skipasmíðum

37

Michel Thonet (1859) stóllinn er úr sex spýtum í stólgrind,

nokkrum skrúfum og setu.

Hefur verið framleiddur í 150 ár.

Gufuhitun og pressun

• Spýta stytt um 20-

%

• Margar frumur

falla saman

• Þegar þrýstingi er

aflétt lengist

spýtan í 95 % af

upphaflegri lengd.

• Hægt að geyma spýtuna

mjúka svo lengi sem hún

er blaut

• Pakka inn í plast.

• Hægt að beygja mikið

Jón Guðmundsson, LbhÍ 39

Möguleikar á formun

úr ,,svampkenndu” tré

eru óendanlegir.

Hér á landi vantar ekki gufu !!!

http://www.hans-sandgren-jakobsen.com/default_uk.htm

Jón Guðmundsson,


40

Hvað borgar sig að rækta?

– Á sérhverju svæði er einhver trjátegund

heppilegust. Á að rækta hana?

– Verðmæti ræðst m.a. af menningarþáttum,

hefð og tísku.

– Einna öruggastur er markaðurinn ef

trjáviður nær stöðu sem einkenni

svæðis.

Jón Guðmundsson,


41

Birki er finnska tréð

og beyki er danska

tréð

Jón Guðmundsson.


4242

Birki.• Yfirleitt ljós viður,

verðmætir bútar finnast,

• Sterkur viður, auðvelt að vinna, – rennsli tálgun, spónn,

krossviður, pappír

• Lítil náttúruleg fúavörn

Sem viður innanhúss er birki

framúrskarandi viður.

Viður birkis er sterkari en viður

grenis og furu og auðvelt er að

vinna hann.

Birki hentar t.d. í smáa

límtrésbita (í húsgögnum) og

birkikrossviður er einn besti

krossviður sem völ er á.

Rýrnun við þurrkun er tiltölulega

mikil.

Yfirleitt er birki ljós viður,

verðmætir bútar finnast svo

sem eldtungur og augnviður.

Sumarfellt birki getur verið mjög

hvítt sem sjá má í lampafætinum

en vetrarfellt birki er í skermi

Jón Guðmundsson,


44

Birki

Birki er

tálguviður því

að tengsl á

milli fruma á

þverveginn

eru mikil

Sveppasýkingar í birki sjást fyrst sem dökkar

striklaga línur. Sveppurinn lifir á

frumuinnihaldinu og veikir viðinn ekki til að

byrja með. Sveppurinn gefur dökkan lit, oftast í

einstökum æðum.

Jón Guðmundsson,


45

Dýrir bútar finnast einkum í birki.

• Eldtungur finnast undir sprungnum berki birkis, elris og hlyns. Þær myndast þegar árhringir bylgjast, lárétt og stundum einnig lóðrétt. Einkenni á lifandi trjám er grófur börkur og eða skorur í berki.

• Augniviður myndast þegar árlega vaxa nýjar dverggreinar úr stofni, sem fæstar lifa lengur en eitt sumar eða að stór dvalarbrum eru í stofni.

Hlynur myndar einnig oft augnvið (fiðlubak).

Mösur myndast þegar síendurteknar smásprengingar verða

í vaxtarlagi trjábolsins. Ekki er auðvelt að finna mösur í

heilum trjám. Smáar holur eða egglaga kúlur í berkinum eru

þó vísbending. Eftir að tréð er fellt má þekkja mösur á því að

V-laga strik sjást í þversniðinu með V-oddinn inn að miðju.

Garðahlynur myndar einsleitan

ljósan og glansandi við. Árhringir

eru ekki áberandi.

Sérlega auðvelt er að beygja

hlyn.

Eldtungur eru vel þekktar undir

heitinu ,,fiðlubak” og augnviður

finnst einnig.

Jón Guðmundsson,


47

. Gráelri. Árhringir eru lítt sýnilegir, oft í bylgjum.

Einsleitur viður, tálguviður og jafnast á við linditré í útskurði.

Myndar t.d bæði eldtungur og augnmynstur.

Hnútar í kringum stórar greinar eru algengir.

Viðurinn lyktar hvorki né gefur bragð og hentar vel sem reykingaviður.

Rýrnun er nokkur við þurrkun en þó minni en í birki. Viðurinn er auðveldur í allri vinnslu.

Auðvelt að beygja elri.

Mikil sútunarsýra er í elri.

Gráelri er það tré sem hvað mestan ræktunarhagnað getur gefið. Þegar við 15 ára aldur má fara að nýta tréð til smíða. Sérstakt er að tréð er í sambúð við geislasvepp af ættkvíslinni Frankia og bindur nítur úr lofti..

.

Rauður litur myndast í viði gráelris sem

verður til við oxun þegar súrefni kemst

að viðnum. Mest er litarmyndun í

ferskum viði

GullregnGullregn. Kjarni gullregns er græn-gulur í nýfelldu tré en dökknar fyrir áhrif súrefnis og

verður dökkbrúnn með aldrinum. Kjarnviðurinn er mjög harður og endingargóður.

Frekar erfitt er að þurrka heila stokka.

Viðurinn er mjög litsterkur, speglun í mergstrengjum er einkenni viðarins og gerir hann

verðmætan.

Þetta er þungur viður, sá þyngsti sem við getum ræktað og er hentugur í samlímingar svo

sem á móti birki og í ýmsa smáa hluti.

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/88/Laburnum_anagyroides_flowering.jpg

Jón Guðmundsson.


49

Víðitegundir• Víðir og aspir eru með

líkan við, ljósan rauðleitan. víðiviður er með fínni áferð en finnst hjá aspartegundum.

• Auðvelt að þurrka

• Viður með mikla seigju, ,,flísast” ekki.

• Engin náttúruleg fúavörn

Allur viður víðitegunda er með svipaða eignleika og líkur asparviði. Viðurinn þornar hratt. Allan víði er auðvelt að beygja eftir hitun í gufu.Allmikil sútunarsýra er í viðnum og þar að auki deyfiefnið salicylsýra. Þessa vegna getur verið óþægilegt að renna blautan víði í lokuðu rými.

Jón Guðmundsson,


50

Víðitegundir.

Selja er stórvaxnasti víðirinn sem vex hér á landi.

Kjarnviður myndast fljótt og er óreglulegur, fylgir ekki árhringjum og er rauður – rauðbrúnn og oft sjást brúnar rendur í viðnum.

Hún er auðkleyf, en snúningur er oft í trjábol sem takmarka lengd borða.

Rauður viður seljunnar minnir nokkuð á kirsuberjavið

Alaskavíðir myndar ekki með sterkan við, en

er mjög auðveldur í ræktun og getur myndað

vel nýtanlega stokka. Viðurinn er léttur, ljós

og auðunninn.

Kjarnviður myndast fljótt er er óreglulegur.

Seljuklæðning

Skál úr selju

Skál úr Alaskavíði

Jón Guðmundsson.


5151

Reyniviður

• Viður er mismunandi á lit,

frá ljósu að dökku.

Árhringir frekar

ógreinilegir.

• Erfitt að þurrka, afar

sterkur viður, harður og

seigur.

Jón Guðmundsson.


52

Reyniviðurinn er langmesti ,,harðviður” sem

vex hér á landiKjarnviður er mismikill

eftir einstaklingum.

Við geymslu flæða

efnin úr kjarnavið og

stækka hann aðeins.

Jón Guðmundsson.


53

Reynir í handavinnu,

breytilegur viður

• Hefur mikið

sveigju- og

höggþol

Jón Guðmundsson,


54

Jón Guðmundsson.


55

Samlímt reyniviðarborð: brúnni viður en

birki ,,sterk einkenni”

Jón Guðmundsson.


56

Reyniviður

• Ef eitthvert tré getur

orðið að íslensku tré

er það reynir.

• Kjörland

• Ber alltaf fræ sem

segir að hann er

aðlagaður að

umhverfinu.

Jón Guðmundsson.


57

• Nóg er til af

beinvöxnum

reynitrjám til að

vinna með.

• Með ræktun

//útplöntun// má

mynda

reyniskóga.

Jón Guðmundsson.


58

,,Ljótustu trén í skóginum”

Verðmætustu bútana fyrir

handverksfólk,,, og vonandi

framtíðariðnað,

er að finna í ljótustu lauftrjám

skógarins.

Jón Guðmundsson.


59

Klofnir stofnar eru algengir

Jón Guðmundsson.


60

Jón Guðmundsson.


61

Vendir Nornavendir sem

myndast við sýkingu. Á

sama stað myndast nýjar

greinar sem á endanum

vaxa saman.

Veikur viður en skrautlegur

Jón Guðmundsson.


62

Verðmætur viður er ekki bundinn við birki Gráelri myndar t.d bæði eldtungur og augnmynstur, hnútar eru

algengir.

Títt um óreglulega árhringi.

Mikill útvöxtur fyrir neðan greinar.

Jón Guðmundsson.


63

Skörð, skemmdir, o.fl gefa oft tilefni til

sérvinnslu.

Jón Guðmundsson.


64

Lesið í skóginn. Lifandi tré

• Úr gömlu birki má

fá marga góða

búta.

• Mikið um

innfellingar og

skemmdir.

• Finna má augu,

klofna stofna.

Jón Guðmundsson.


6565

Samlímingar• Með því að blanda

saman nokkrum

viðartegundum má fá

fram margs konar

mynstur.

Jón Guðmundsson.


6666

Jón Guðmundsson.


67

Dýru bútarnir finnast í lauftrjám,

ekki barrtrjám

• Í lauftrjám er ,,lítill”

munur á viði í

greinum og stofni.

• Greinar oft til

fegurðarauka.

• Einstakir bútar gefa

oft tilefni til sérvinnslu.

• Í barrtrjám er ,,mikill”

munur á viði greina

og stofna.

• Stundum er þetta

mikill galli t.d. í

sitkagreni.

Education

Jón guðmundsson 28.04.11