Patriotyzm czy nacjonalizm? Po co naród?

Kilka odpowiedzi współczesnych pro-narodowych myślicieli.

dr Wojciech Wierzejski11 stycznia 2014

Patriotyzm a nacjonalizm 1. Nacjonalizm to uczucie i instynkt,

patriotyzm to moralna relacja, świadomość

moralnych obowiązków względem

wspólnoty politycznej.(Lord Acton, Nationality, Essays on Freedom and Power, 1972; XIX wiek).

2. Nacjonalizm to w pełni rozwinięta filozoficzna i

polityczna doktryna o narodzie, jako wspólnocie, w

ramach której jednostki mogą odnaleźć wolność i

samorealizację;

Patriotyzm to jedynie sentyment względem

swojego kraju (Elie Kedourie, Nationalism, 1985).

Ad2) Zygmunt BalickiJeżeli patriotyzm jest uczuciem narodowym, to nacjonalizm jest narodową myślą, która bez podłoża uczuciowego ani powstać, ani rozwinąć się nie może, stanowi jednak zjawisko duchowe bardziej złożone, przypuszcza istnienie (…) organizacji (…).Patriotyzm obraca się jedynie w dziedzinie masowego, ale

rozproszonego odczuwania (…), oraz odruchowego lub uczuciowego na nie reagowania, skoro jednak tylko zjawia się w łonie narodu myśl przewodnia, dążąca planowo do przeprowadzenia pewnych celów w zakresie obrony, wzmocnienia i ekspansji narodu, powstają już w jego łonie zaczątki nacjonalizmu.

3. Nacjonalizm należy do dziedziny władzy; jego zwolennicy dążą do zdobycia jak największej władzy dla swego narodu, w którym w pełni „zanurzają” swoją indywidualność; z natury jest agresywny.

Patriotyzm jest obronny; jest poświęceniem swego życia na rzecz określonego miejsca i szczególnego sposobu życia, bez dążenia do narzucania tego innym.

N. żywi nienawistne uczucia wobec „innych” i podejmuje wrogie działania. N. umieszcza naród poza dobrem i złem.

(George Orwell, „Notes on Nationalism”, Collected Essays, 1968).

Charles de Gaulle: Patriotyzm jest wtedy, gdy na

pierwszym miejscu jest miłość do własnego narodu;

nacjonalizm wtedy gdy na pierwszym miejscu jest

nienawiść do innych narodów niż własny.

4. Nacjonalizm: skoncentrowany na „natio”, czyli etniczno-kulturalnej wspólnocie;

patriotyzm dotyczy „patria”, ojczyzny. Oba na równi zakładają miłość, tożsamość (identyfikację), szczególną troskę, różnią się obiektem.

Wg J.M. Bocheńskiego:

Patriotyzm to cnota względem ojczyzny,

czyli kraju, narodu i państwa razem wziętych;

(w: Patriotyzm, s. 10)

Nacjonalizm to doktryna, która twierdzi,

że członkowie narodu winni dążyć do

urzeczywistnienia specyficznych zadań narodu,

tj. pielęgnować i rozwijać jego specyficzne wartości

(Szkice o nacjonalizmie i katolicyzmie polskim, s. 86).

Roman Dmowski„Nie umiałbym powiedzieć, gdzie pierwej, we Francji, czy we

Włoszech, użyto wyrazu ”nacjonalizm” dla określenia nowego ruchu narodowego.

Byłem zawsze zdania, że to termin nieszczęśliwy, osłabiający wartość ruchu i myśli, którą ten ruch wyrażał. Wszelki „izm” mieści w sobie pojęcie doktryny, kierunku myśli, obok którego jest miejsce na inne, równorzędne z nim kierunki.

Naród jest jedyną w świecie naszej cywilizacji postacią bytu społecznego, obowiązki względem narodu są obowiązkami, z którymi nikomu z jego członków nie wolno się wyłamywać...

Wszelkie ,”izmy”, które tych obowiązków nie uznają, które niszczą ich poczucie w duszach ludzkich, są nieprawowite”

(Kościół, Naród i Państwo).

Tadeusz Bielecki:

„(...) polski ruch narodowy nie używał w odróżnieniu od podobnych ruchów na Zachodzie nazwy „nacjonalizm". Dmowski nieraz nas poprawiał, kiedy - idąc za modną w okresie naszej młodości terminologią – nazywaliśmy się nacjonalistami„.

„Dmowski miał od razu świadomość tego, że tworzy się «nowa szkoła» i że powstał odrębny, nowy kierunek myśli politycznej, ale nazwy właściwej nie znajduje łatwo. Najczęściej używa w „Myślach” terminu «idea narodowa» lub «ruch narodowy», i ta nazwa potem się ustala”.

(„Słowo wstępne” do siódmego wydania Myśli nowoczesnego Polaka, Paryż 1952).

Perspektywa komunitariańska(Głęboko filozoficzne założenia dotyczące natury ludzkiej, języka,

wspólnotowych więzi i tożsamości.)1. Wyróżniamy pewne niekontrowersyjne dobra (np. tożsamość

osobowa, rozwój osobisty). 2. Istnienie pewnych wspólnot jest konieczne dla osiągnięcia i

zachowania tych dóbr. 3. Etniczno-kulturowe narody są tego typu wspólnotami.Istnieją różne formy, poprzez które wyraża się człowieczeństwo.

Formy te są zdeterminowane przez wspólnoty, do których należymy

(por. A. Margalit, The Moral Psychology of Nationalism, 1997).

4. W celu zachowania tożsamości tego typu wspólnot oraz wzmocnienia tożsamości ich członków, należy uznać konieczność politycznej ich formy – państwa narodowego.

(1) Argument z samoistnej wartości narodu.

Każdy naród jest dobrem, wartością i źródłem wartości. Tylko w naturalnych formach tradycji (kultury) pewne istotne wartości (i znaczenia) są wytwarzane i przekazywane jako treści. Członkowie narodu żywią charakterystyczne kulturalne powinowactwo względem siebie.

Naród jest siecią moralnie powiązanych podmiotów („a network of morally connected agents”), czyli wspólnotą moralną o silnych moralnych więzach i zobowiązaniach.

(2) Argument z osobistego rozwoju. Tylko w ramach narodu jednostki mogą uzyskać

dostęp do wartości i pojęć kluczowych dla zrozumienia wspólnotowego, kulturalnego życia oraz dla zrozumienia własnego życia.

(por. Charles Taylor,

Reconciling the Solitudes, 1993)

(por. Michael Seymour,

La nation en question, 1999

On Redefining the Nation, 2000).

(3) Argument z tożsamości. Zasadniczą siłą determinującą naszą tożsamość jako

osób jest wychowanie, nie natura. Stajemy się dojrzałymi osobami dzięki społecznym urządzeniom i w kontekście społeczno-kulturalnym, w których wzrastamy. Prawdziwa tożsamość osobowa zależy od uczestnictwa we wspólnotowym życiu.

(por. Alasdair MacIntyre,

Is Patriotism a Virtue?, 1994).

(4) Argument z moralnego rozumienia.

Istnieją różne wartości. Uniwersalne: wolność, sprawiedliwość.

(„thin”: „cienkie”, „rozrzedzone”, „wodniste”, „minimum”[j. Erbel, tłumacz M. Walzera], albo: „wąsko ukonstytuowane” [A. Grobler, tłumacz Sandela]).

Inne – moralne wartości są rozpoznawalne jedynie w ramach określonych tradycji, wobec których wyrażamy aprobatę

(„thick”, „gęste”, „mocne”, „silne”, „bogate”).

Naród oferuje naturalne ramy dla tradycji, a przez to dla rozumienia moralności i porozumienia moralnego. Jest zasadniczą przestrzenią nauki moralności.

(5) Argument z różnorodności. Każda narodowa kultura wnosi niepowtarzalne, unikalne

dobra do ogólnoludzkiego dziedzictwa kulturalnego.(por. I. Berlin, Vico and Herder, 1976).

Dla zachowania kulturalnej różnorodności świata konieczne jest zachowanie i wzmacnianie narodowych odrębności kulturalnych.

„Kultura ogólnoludzka jest do pomyślenia tylko jako harmonia kultur narodowych, posiadających pewne, nieliczne zresztą, cechy wspólne, a uzupełniających się pod innymi względami”

(J. M. Bocheński, Szkice o nacjonalizmie i katolicyzmie, s. 87)