Pagbabago sa wika genefer m. hernandez

Pagbabago sa Wika CHAPTER 7

Dayakronik linggwistiks ang sangay ng linggwistiks na sumakop sa mga pag-aaral at analisis na historikal o mga pag-aaral at analisis ng pagdevelop ng wika sa paglakad ng panahon. Dahil dito tinatawag ding historikal linggwistiks ang sangay ng disiplinang ito. Ang isa pang terminong ginagamit kaugnay ng mga ganitong pag-aaral at analisis ay ang komparativ-linggwistiks dahil sa metod na ginamit sa pagrekonstrak o pagbuo ng histori ng isang wika.

Ang histori at pagdevelop ng wikay nakatuon sa mga pagbabago sa wika, ang pagbabagong nangyari sa mga rul sa lahat ng lebel nito-tunog, salita, at sentens. Kapag ito ang pinag-aaralan iniiksamin ang mga elemento sa mga lebel na ito para malaman kung anong mga rul ang nagbago at papano ito nangyari.

Tuloy-tuloy at di napipigilan ang pagbabagong nangyari sa buhay ng tao dala ng pagtanda, pagbabago ng kapaligiran at ekspiryens (lalo na kung naglakbay o nag-imigreyt), modernisasyon at pagsulong ng teknolohiya, at iba pang mga faktor na may impak sa mga ito. Hindi pareho ang kaisipan o mga gawain natin ngayon at nong musmos pa tayo. At meron tayong mga bagong gamit ngayon na wala o di natin kelangan nuon. O di kaya, may malungkot o masaya tayong tayong karanasan na nagpapalawak sa pananaw natin sa buhay. Lahat itoy nagpalawak sa wika natin dahil naeekspres sa wika ang lahat ng mga pagbabagong ito.

Kasimbilis ng mga pagbabago sa buhay ang bilis ng pagbabago sa wika. Walang tigil ang pagbabago sa wika dahil walang tigil ang pagbabago ng kinalalagyan at kinikilusan ng taong gumagamit nito. Dahil may talino at galing na humanap ng paraan ang tao, naibabagay nya ang kanyang wika sa pagbabago sa kanyang kapaligiran at pangangailangan.

Ang mabilis na pagsulong at pag-unlad ng science at teknolohiyay sagot sa pangangailangan na gumaan ang buhay ng tao. Kaagad itong nasasalamin sa wika. Isipin na lang ang pagsulong ng teknolohiya sa isang aspekto ng buhay, ang paglalakbay. Maraming bagong salita ang maililista tungkol dito tulad ng bisikleta, awto, jet, magjet, flayt, istuwardes, erport, pambot, jip, motor, pasport, visa, at marami pang iba.

Ang pakikipagkontak sa kulturat wika ng ibang grupo ang isa pang bagay na nagbabago sa environment at itoy nagkakaroon ng impak sa isang wika. Dala ng mga bagong aytem sa kulturang pisikal tulad ng pang-araw-araw na gamit o arkitektyur, o ng mga gawi, mga ritwal o di kaya relihiyon, hindi maiiwasang mabago ang wika.

PAGLILIPAT O PANGHIHIRAM

Kapag nagtagpo ang dalawang kultura, di maiiwasan ang pagbabago ng mga wika nito, lalo na iyong wika ng mga grupong dinaig, sinakop o umaasa sa iba. Nagkaroon ng pagbabago dahil tinanggap ng isang grupo ang mga bagay, gawi at ideya kasama ng mga tawag sa mga ito mula sa ibang grupo. Ang proseso ng pagtanggap o paglilipat ng mga elemento ng isang wika sa ibang wika ang tinatawag na panghihiram o sa Ingles, barrowing.

Ang napakaraming salitang galing sa Intsik, kastila, at Ingles sa mga WP ang nagpapatunay sa matagal at mabisang kontak sa pagitan ng mga nanakop sa kultura at ng sinakop. Ilan lang sa mga napakaraming ganitong salitang nalipat sa mga WP ang sabi (Kas saber), sabon (Kas jabon), lamesa (Kas La mesa), gubyerno (Kas gobierno), braso ( Kas brazo), titser (Ing teacher), haywey (ing High way), bolpen (Ing Ballpen), boling (Ing Bowling), helo (Ing hello), Kuya (Ins kuya), bilao ( Ins bilao)

Ang isang malakas na motibong nagtutulak sa mga nanggagaya sa kulturat wika ng ibay ang pangangailangan. Dahil bago ang ang bagay na tinatanggap na galing sa ibang kultura, walang termino o salita para dito lalo na sa larangan ng technology, halimbawa Kas telefono Tag telepoo, Ing computer- Tag kompyuter. Pangangailangan din ang rason kung bakit may salitang unibersidad, jip, sabmarin, eksrey, ineksyon, TV, nukleyus, molekyul, lipstik, nowtbuk at napakarami pang salita na nalipat sa mga WP na galing sa mga banyagang wika.

Ang isa pang motiboy ang prestij o paghanga sa kulturang pinanggalingan ng bagong salita. Nalilipat ang mga ganitong salita kahit meron nang katumbas na salita ang wikang tumatanggap, na kadalasan ay wika ng maynoriti, mga sinakop o mga tinatratong mas mababang klaseng tao. Hal. Ang salitang gera na galing sa Kastila kahit may Tag digmaan.

Hal. Tawag sa magulang na dadi, mami na galing sa Ing na Daddy at Mommy. Mama, papa na galing sa Kastila kahit na may Tag na tatay, nanay o itay, inay. Nalilipat din ang mga morfim na gramatik tulad ng Kas-ero (lalake), - era (babae) na ginamit sa Tag pintasero, pintasera; bolero, bolera, kahit hindi makabuluhan ang gender sa gramar ng Tagalog.

Laganap na rin ang paggamit ng salitang so na nalipat sa Filipino na galing sa Ingles kahit may katumbas na kaya.Galing sa Latin at Franses ang Ing ble at able na maririnig sa mga salitang tulad ng agreeable, kasiya-siya, kalugod-lugod, excusable mapapatawad, variable mapagbago-bago, magkakaiba. Prodaktiv na sa Ingles ang mga safiks (suffix) na ito tulad ng bearable matitiis, eatable makakain at drinkable maiinom.

Dahil sa paglilipat ng mga salita o iba pang elementong galing sa ibang wika, naapektuhan din ang sistem ng mga tunog ng wikang nalipatan. Kung pakikinggan ang mga nagsasalita sa Filipino o ilan sa iba pang WP, maririnig ang bagong kl- na dating wala nito dahil sa mga salitang nalipat tulad ng klineks, klasrum, klinik at br sa brand, breyses, brok.

Nalipat din ang magkasunod na konsonant sa hulihan ng salita tulad ng ks dahil sa taks, klineks, akrobatiks, seks; ang ns sa sayans, fans, resistans;-rd sa blakbord, badigard, kord; - dj sa jadj, gradj at nalipat sa Ing ang Scandinavian sk- dahil sa mga salitang tulad ng sky langit, skin balat at skirt palda.

Tabu

Malaki rin ang epekto ng tabu (Ing taboo) o salitang pang-iwas sa pagbabago sa wika. May mga salitang iniiwasan dahil sa hindi dapat sabihin sa partikular na sitwasyon o tinuturing na mahalay, bastos, o walang galang. Ito ang dahilan kung bakit pinapalitan ng ibang salita ang tawag sa mga parte ng katawan tulad ng ibon ng lalake, monay ng babae. Ganon din ang nangyari sa mga salita tungkol sa namatay, halimbawa yumao at, sumakabilang buhay namatay. Ang pangunahing kahulugan ng labi ay ang labis sa anumang bagay o tira pero, ginagamit din ito para tukuyin ang patay o katawan ng patay.

Ang mga akronim na CR, LR na galing sa Ing na comfort room, ladies room ay ginagamit sa pag-iiwas sa mga salitang toilet, kubeta o kasilyas na direktang tumutukoy sa lugar ng pagtae. Dahil sa sakit na ketong, halos hindi ito sinasabi at higit pang ginagamit ang banyagang leproso. Madalas binabanggit ang sakit sa salitang iyon/ sakit na iyon. Madalas na nakakalimutan ang sating salita sahil hindi na nababanggit o naririnig, kaya ang salitang gamit na pang-iwas ang nananatili sa wika.

SIMPLIFIKESYON

Bukod sa pangangailangan na dala ng kapaligiran, nababago din ang wika dahil sa tendensya ng mga nagsasalita na gawing mas madali ang pagsasalita nila na nagreresulta ng simplifikesyon ng mga form ng wika. Masasabing ang tendensya ng taong hanapin ang pinakamadaling paraan para sa anumang gawain. Makikita ito sa pag-igsi ng mga salita sa paraan ng pagkakaltas ng tunog, halimbawa, ang pagkawala ng vawel o pagsimpifay ng konsonant-klaster.

Hal. Ang pagsimplifay ng Middle English KK -> modern English K-: kn-/ /n- / knee tuhod, /hl/ /l/ hlof > loaf pan de unan. Hal. Din ang Tag at > -t kapag sumusunod sa isang vawel: butot balat, lalaket babae. Kung titingnan ang pagdevelop ng mga Wp galing sa proto philippine (PP) makikita ito sa *palaka? > Akl pak?, War pakl, Bla fak; *buhuk > Kap bwak, Bla wak, Bah, buk, Ibg bu?. Sa kontemporaryong wika maririnig ang utol < kaputol; insan < pinsan.

Dayverjens at mga varayti ng wika

Hanggang sa puntong ito binabanggit ang wika na parang homojinyus o pare-parehong magsalita ang lahat ng gumamit ng isang wika. Pero alam natin na hindi ganito ang wika. Nalalaman natin na may mga nagsasalitang iba ang punto, o may mga gumagamit ng ibang salita para sa iisang kahulugan. Samaktwid, may mga varayti ang wika na tinatawag na dayalek. Nagkakaintindihan ang nagsasalita ng mga dayalek ng isang wika pero kinikilala nila na may pagkakaiba ang mga salita nila.

Pwedeng hindi pareho ang pagbigkas nila ng isa o ilang tunog, o iba ang ginagamit na salita para sa isang bagay o may ilang pagkakaiba sa pagbuo ng ilang sentens, pero nagkakaintindihan pa rin sila. Nagsasalita lang sila ng magkaibang dayalek ng isang wika. Hal. Dayalek ng wikang Tagalog ang varayti nito na sinasalita sa Batangas na bukod sa punto, maririnig ang katangi-tanging ga at baga; ang mga salitang kalamunding kalamansi, ngirngir gilagid at ba pang mga salitang nagpapakilala sa kaibahan nito sa Tagalog na marirnig, hal. Sa Rizal, sa Quezon, sa Bulacan, at iba pag varayti ng wikang Tagalog.

Kung mapapasyal kayo sa probinsya ng Rizal, maririnig nyo ang ay hao na pagsang-ayon imbis na oo. Sa Mindoro naman itoy hoo.Kahit sa isang dayalek, meron pa ring mga katangian sa pagsasalita ang bawat indibidwal, at ang kabuuan ng mga katangian sa pagsasalita ng indibidwal ang tinatawag na idyolek. Di pare-pareho ang pagsasalita ng bawat tao dala ng edad, seks / gender o status sa lipunan at, kuminsan, hilig. Itoy nababatay pa sa kung sino at kung nasaan ang kausap. Ganumpaman, idinidiin dito na di maaaring sabihin na homojinyus ang isang wika dahil binubuo ito ng higit sa isang varayti. Bawat wikay may dayalek at bawat dayalek ay koleksyon o binubuo ng mga idyolek. Ang mga dayalek at idyolek na rin ang matibay na ebidensya ng pagbabago sa wika.

Mula pa nung mga unang panahon sinikap na maipaliwanag ang pagkakaroon ng ibat ibang varayti ng pagsasalita. Isa na rito ang paliwanang ng Judeo-Christian sa paniwalang pinarusahan ng Dyos ang kayabangan ng mga nagtayo ng Tore ng Babel na humangad makaabot sana sa langit. Kaya mula noon nagkaroon ng ibat ibang wika ang dating nagkakaintindihan sa isang wika. May mga iba pang paliwanag ang mga pilosopo sa Europe, mg tyuring nanatili hanggang sa panahon na pinag-aralan ang wika mula sa sayantifik na pananaw.

Sa kasalukuyan, pinag-aaralan ang isang wika sa loob ng kapaligiran at karanasan ng mga nagsasalita nito. Ito ang nagbubunga ng sitwasyon at mga pangyayari na nagreresuta ng tinatawag na daverjens, ang dahilan kung bakit nagkaron ng ibat ibang uri o varayti na tinuturing na mga dayalek ng wika at sa kalaunan naging mga magkaibang wika.

Para maipaliwanag ang dayverjens, ipalagay natin na may isang wikang halos homojinyus dahil halos pare-pareho ang hanapbuhay at iisa ang kultura ng mga nagsasalita nito. Bukod dito, halos walang oportunidad na magkaroon ng kontak ang komunidad sa ibang grupong may ibang kultura t wika. At ipalagay na dahil sa kahirapan ng buhay, o di kaya takot sa mga nang-aapi, lumipat ang isa o ilang pamilya sa ibang malayu-layong lugar na iba ang kapaligiran sa pinanggalingan, may ibang halaman, hayop, sors ng kabuhayan at iba pa, at may pagkakataong magkaroon ng kontak sa ibang komunidad na may ibang gawit wika.

Magkakaroon ng impak ang lahat ng ito sa buhay ng mga bagong lipat at dahil dito, sa kanilang wika. Magbabagot magdedevelop ang kanilang wika na di pareho sa pagdevelop ng wika ng komunidad na iniwanan. Darating ang panahon na magkakaroon ng marami,t makabukuhang iisa. Mangyayari na di na magkakaintindihan ang mga nagsasalita ng mga wikang ito at maituturing na nagdayverj o naging magkaibang wika na ang mga ito.

Kung di gaanong nagdayverj at meron pang mutual intelligibility o myutwal na pagkakaintindihan, masasabing itoy mga varayti o mga dayalek ng isang wika. Kapag lugar o mga bawnderi na jeyografikal ang tinitingnan, mga jeyografik o rejunal na dayalek ang pinag-uusapan. Pero kung mga varayti ng wika ang ginagamit sa mga relasyong sosyal ang tawag ditoy sosyal-dayalek.

Di gaanong napapansin ang pagbabago sa sariling wika dahil di konsyus ang nagsasalita kung papano dapat o di dapat bigkasin ag bawat tunog o salita. Maingat lang syang magsalita kung kausap nya ang gaanong marunong ng wika nya. O kaya pormal ang okasyon, o meron syang dinidiin na punto. Kaya pwedeng magbago ang pagbigkas nya ng tunog na nagreresulta sa pagbabago ng fonoloji ng wikang ito. Maari rin dahil nanghiram sya ng salitang galing sa ibang wika, di lang madadagdagan ang bokabularyo ng wika nya kundi maaring magkaroon ng pagbabago ng fonoloji nito sapagkat nalipat din ang banyagang tunog ng hinihiram na salita.

Hal. ng huling binanggit ang pagkakaroon ng kontras sa /i-e/, misa-mesa mga salitang Tagalog na galing sa Kastila. Ganon din ang pagkakaroon ng /j/ sa ibang WP dahil sa jip isang klaseng sasakyan at jadj hwes na galing sa Ingles. Kadalasan, lalo na nung unang panahon, maraming taon, kuminsan daang taon, bago nagkaroon ng kapansin-pansing bagong elemento sa wika. Pero sa kasalukuyan na madaling makipagkontak ang ibat ibang grupo ng tao dahil sa makabagong transportasyon, mas midya, at sa bagong elektronik na komunikasyon, mas madalit mabilis ang pagpasok at pagtatag ng mga pagbabago sa wika.

Nabanggit na nagyayari ang pagbabago sa lahat ng lebel ng wika: sa lebel ng tunog o pagbabagong pangfonoloji; sa mga salita o pagbabagong pangmorfoloji; sa pagbubuo ng mga sentens o pagbabagong pansintaks; at sa kahulugan o pagbabagong pansemantik.Ang pinakamabilis na pagbabagoy ang nasa lebel ng salita. Madaling tinatanggap ang pagbabago sa mga termino, pangalan ng materyal o pisikal na elementong iniimbento o kinuha sa ibang kultura, kesa sa pagbabago sa lebel ng tunog o sa sintaks ng wika. Gradwal na lumalaganap ang isang pagbabago o inobasyon s wika habang itoy tinatanggap at ginagamit ng mga nagsasalita. Nag-uumpisa sa isang puntong fokal at kumakalat sa buong grupo na nagsasalita ng partikular na wikang iyon.

Ang unang sistematik na pag-aaral ng pagbabago ng tunog sa wikay ginawa nung ika-18 sentyuri sa Europe. Pinagkumpara ang Latin, Grego, at Sanskrit at naipakita na may mga elementong komon sa tatlong wikang ito. Nung malapit nang matapos ang ika-18 sentyuri pinaliwanag ni Sir William Jones ang tyuri nya na batay sa mga elementong komon, mey pinanggalingan na wikang sinauna ang tatlong wikang binanggit na tinawag na Proto-Indo-European. Malaki ang impluwensya ng tyuri ng evolusyon ni Darwin nung panahong iyon kaya ipinaliwanang ang pagdevelop ng wika batay sa mga relasyon nito sa mga ninunong wika. Itinulad ang relasyong ito sa isang puno at mga sanga nito kaya tinawag itong Family Tree Theory.

Hiniram ni August Schleicher (1861) ang tyuring ito at hinangad nyang ipakita sa isang Famii-tri ang jenetik na relasyon ng mga grupo-grupong wika na may mga elementong komon, na matetreys sa isang wikang ninuno. Ang kahinaan ng tyuring ito ay hindi nabigyan halaga ang mga dayalek ng wika.

Bukod dito, hindi rin naipaliwanag ang pagsplit o paghiwalay ng isang wika kaya nagkakaroon ito ng mga matatawag na anak, mga bunga ng pagbabago. * English (actual records) * Pre-English Period * Primitive Anglo- Frisian * Pre-Anglo- Frisian Period * Primitive West Germanic * Pre-West Germanic Period * Primitive Germanic * Pre-Germanic Period * Primitive Indo-European Kasaysayan ng Ingles batay sa tyuring famili-tri (Bloomfield 1933)

Wave Theory- ito ay prinisena ni J. Schmidt na kumikilala sa gradwal na pagbabago ng wika.Binatay sa mga rekonstruksyon na resulta ng comparative method ang tradisyunal na klasipikesyon ni O. Dempwolff (1934) na sinundan ni A Capell (1962).May ginawang pag-aaral si A Haudicourt (1965) na nakasalalay sa mga hangganang Jeografik.Gumamit naman ng leksikostatiks si I. Dyen (1965) para sa kanyang tyuri tungkol sa pagklasifay ng mga nasabing wika.

Mga Metod na Dayakronik

Kung pag-aaralan ang mga naisulat sa isang wika nung sinaunang panahon o kung ikukumpara ang mga wikang magkakamag-anak-mga wikang may mga elementong komon sa ibat ibang lebel- malalaman na may nangyaring pagbabago sa histori ng mga wikang iyon. Malalaman din kung ano ang prehistori nito at ang tyuritikal na anyo ng sinaunang wika na pinagmulan ng mga wikang kinukompara. May ilang metod na nagagamit sa pag-aaral ng histori at prehistori ng isang wika.

Metod na kwaliteytiv- kung saan mga fityur ng mga wika ang pinag-aaralan.Kwantiteytiv na ginagamitan ng bilang, persent, at statistiks sa pagpapatiay sa mga obserbasyon tungkol sa mga elemntong pinag-aaralan.Kwaliteytiv na paraan- komparativ-rekonstrakyon, internal rekonstraksyon, rul representesyon, dayalektoloji.Kwanteytiv na paraan- leksikostastistik at glotokronoloji.

Dalawang klase ng rekonstraksyon:

1. Komparativ- rekonstraksyon- kinukumpara ang mga magkamag-anak na wika para malaman ang hugis ng wikang pinanggalingan.2. Internal-rekonstraksyon pinag-aaralan ang pagbabagong makikita sa isang yugto ng development ng wika. Pinag-aaralan din ang mga dayalek ng isang wika at kinukunan ng mga form na maaring ipagkumpara.

ANG KOMPARATIV-METOD

Ang pinakaepektibong paraan para malaman ang relasyon ng mga wika at ang histori ng pagdevelop nito. Ginagamit ang metod na ito para marekonstrak, mabuo muli, ang maaring paniwalaang mga form ng isang sinauna o irihinal na wika.Proto o Ninunong Wika (PW/NW) ang maaring pinanggalingan ng magkamag-anak na wika.Hal. Tag (bigas), Vis,Ilk (bagas), Tbw, Bah (bagas), Isi (bohas)......(bugas) kanin...Apuy, afuy, afi, api, apoy; balay, vaxay,walay, bahay tinatawag na kogneyt ang mga ganitong salita na maririnig sa mga kamag-anakang wika na halos pareho ang tunog at kahulugan.

Korespondens-set ang isang set ng mga tunog na nagkokorespond sa bawat isa sa mga kogneyt ng mga wikang kinukumpara.Korespondens-set ng b ay b:v:b/w; apuy p:f ; bigas ay ang unang vawel i:u:a*a- ay maririnig kahit sa alin mang pusisyon sa salita tulad ng nasa kogneyt-set

KOMPARATIV-REKONSTRAKSYON

Kogneyt ng Tag dila sa ilang WP para makita ang aplikasyon ng komparativ-metod sa pagrekonstrak ng mga tunog/salita na maaring tawaging Proto-Pilipinas (PP). Ito ang wikang tyuretikal na ipinalalagay sa PW ng mga wika ng Pilipinas.Kogneyt-set ng dila- dila,...dila,...dil,...rila,...zil,...ila,... Dilki,a,l- ang mga tunog na ito ang tatayong mga protoform.- ang simbol para sa minumungkahing orihinal na tunog.Refleks- ang tunog sa wika na masasabing galing sa orihinal na tunog o protoform.Kogneyt-set ng walo- wal,...wlu,...wlu,..waxu,.wag,..waL,..waY..korespondens- l:x:g:L:Y

INTERNAL REKONSTRAKSYON

kinukumpara ang mga varayti ng wika sa isang panahon, hal. Sa kontemporaryong panahon, para malaman ang form ng sinaunang wika tulad ng Proto-Tagalog. Samantala, sa komparativ- rekonstraksyon kinukumpara ang mga magkamag-anak na wika para malaman ang sinaunang wikang pinanggalingan ng mga ito.Nagagamit din ang komparativ-metod sa pagrekonstrak ng histori ng isang kontemporaryong wika. Kinukumpara ang mga ibat ibang dayalek nito, mga tunog, salita, sentens at kahulugan para marekonstrak ang masasabing sinaunang form ng wika.

Hal. Alupihan na maririnig sa ilang dayalek ng TagalogAluhipan- sa ibang varaytiLumunin sa Lukban, Quezon naLunukin sa ibang dayalekTaytay (Rizal) tuliya, bakaya, aleng, in-in na tulya, bakya, alin, at in-in sa ibang dayalek. Ang pagkakaiba ng mga dayalek ng Tagalog na nagbibigay linaw sa sinaunang wika nito. Ang sikwens ng glotal-stap at isang konsonant, -K- o- KHal. Bigat- bigat, puson -puson, gabi- gabi, tamis - tamis, sipon- sipon. Hal ng sikwens K- KKK = Digkit-dikit, halungkay-halukay, likyab-liyab.

RUL-REPRESENTESYON

Sa tatlong komponent ng wika- sintaks, semantiks at fonoloji- ang SINTAKS- ang nagjejenereyt ng mga sentens. At dito malalaman ang mga rul sa pagbubuo ng mga ito at ng leksikon. Idinadagdag ang mga pagbabago sa tunog ng wika sa dulo ng fonoloji bilang mga bagong rul nito. Ang pagpapakita ng ganitong pagbabagoy tinatawag na pagrestraktyur.Reordering- pagbabago sa pagkakasunod ng mga rul. Isang inobesyon na nagsasalamin ng pagbabago sa wika. Hal. b*b b, w/# __ (Mar) v (Itb)

Hal. Pagreorder ng pusisyon ng adverb-sabjek at verb sa Ingles (Bynon 1977). Sa old English nalipat sa unahan ng sentens ang alinman sa mga konstityuwent na nag-iisa. * order ng konstityuwent Old English Adverb-verb-subjek.* nareoder ang rul subjek-verb may ilang adverb na sumusunod sa dating rul tulad ng never, scarcely, hardly. Kaya may mga sentens sa kasalukuyan sa Ingles tulad ng Never did he mention.... ni minsan di nya binanggit, Scarcely had she finished...., Halos di pa nya natapos.

LEKSOKOSTATISTIKS AT GLOTOKRONOLOJI

Dinevelop ang mga paraang leksikostatistiks at glotokronoloji para malaman ang tagal ng panahon o time depth (td) taong nakalipas buhat nung nagsplit ang magkamag-anakang wika.Sa Metod na kwalityetiv- di malalaman ang higit kumulang na daan-daang bilang ng mga taon, kung kelan bumukod ang wika sa sinaunang wika o kung kelan nangyari ang dayverjens.Sa Paraang Komparativ hindi malalaman ang haba ng panahong lumipas buhat sa panahon na iisang wika pa ang magkokontemporaring pinag-aaralang wika. Natatantya lang ito sa pagreleyt sa ibang pangyayari sa histori ng komunidad na gumagamit ng pinag-uusapang wika, tuld ng gera, malaking sakuna

M. Swadesh (1950) - Isa sa kilalang skolar para malaman o makwenta ang dami ng taong lumipas mula nung nagkaroon ng dayverjens. Ayon sa kanya, may bahagi ng vokabulari ng wika na nagbabago sa palagiang reyt.Beysic-vokabulari- binubuo ng mga salitang pinaniniwalaang unibersal at mga salitang nagmamarka ng gramatik-fangsyon. Listahan ito ng mga salita na di halos nababago dahil hindi naktukoy o nakatali sa kultura, Hal. Mga parte ng katawan ng tao tuld ng ulo, mata, daliri; pangyayari sa kalikasan tulad ng ulan, lindol, damo, puno; unibersal na eksperyens tulad ng pagtulog, pagkain, panganganak; salitang may gramatik fangsyon tulad ng ako, ikaw, at, ang.Listahang Swadesh- ang tawag sa listahan ito ng 200 na salita na binawasan ng 100.

Pinoproseso ang mga resulta ng bilang ng isang formyula batay sa asamsyon na magkapareho ang bilis ng pagbabago ng beysik-vokabulari ng anumang wika. Magkapareho di lang sa haba ng panahon buhat sa pagsplit, kundi maging sa bilis ng pagbabago na tinatawag na td. Tulad ng nabanggit na, ito ang pinaniniwalaang taon kung kailan nagkaroon ng dayverjens. Ang ganitong pag-aaral ang tinatawag na leksikostatistiks.Samantala, sa nasabing paraan natutuklasan din ang bawat pagsplit at ang kronoloji ng pagsplit. Ibig sabihin, kung alin ang magkakasunod na pagsplit ng mga wika buhat sa pinakamtandang sinaunang wika. Kung ilalagay lahat ito sa famili- tri, ito ang buko sa tri. Ang pagplot ng famili-tri sa paraang leksikostatistiks ang tinatawag na glotokronoloji.

Retensyon- Pageksamin sa listahan ng beysic-vokabulari para malaman ang bilang ng mga kogneyt base sa pagkakahawig ng korespondens nila sa sinaunang wika.Batay sa unang ginawang pag-aaral ng mga wikang Indi-European, Intsik at iba pa, nalaman na ang averej-reyt ng retensyon ay 81% sa 200 na listahan 0 86% sa 100 na listahan.Formula ng leksikostatistiks log c t = (t = panahon, log = logarithm, c = kogneyt, r = reyt) 2 log r

Ito ngayon ang ginagamit na reyt sa pagkalkuleyt ng reyt ng retensyon sa loob ng isang libong taon. Samakatwid 86% ng beysic- vokabulari ng sinaunang wika ang naiiwan o hindi nawawala sa mga wika ng mga anak nito. Dapat tandaan na kelangan maestablis muna na magkakamag-anak ang mga wikang pinag-aaralan. Nalalaman ito kapag nagawan na ng komparativ na pag-aaral ng tunog/morfim/sitaks ng mga wikang inaaplayan ng leksikostatiks/ glotokronoloji.

PAGBABAGONG PANGFONOLOJI

Inisyal n k- bago ng n sa kontemporaryong Ingles bagamat nakikita pa rin kapag nakasulat ang mga salitang meron nito. Hal. Know alam, knife kutsilyo, *Sa mga WP ang mga PP na diptong ay napalitan ng monoptong sa kapangpangan kaya PP *anay anay > ane (ay>e); PP *apy>api (uy>i).

*Rul a e PP y u I

MONOPTONGISESYONIto ang proseso ng pagbabago na ang dating diptong vawel + semi-vawel, ay nagiging isang vawel. Pwedeng sabihing pagsisimplifay ito ng wika dahil mas simple ang isang tunog kesa sa kombinasyon ng dalawang tunog. Hal Middle English riwd> Modern English rud bastos,walang galang; PP *aney> Kap ane anay; PP * kagtay> Igt agse atay

DIPTONGISESYON Kabaligtaran ito ng prosesong katatalakay pa lamang. Naging diptong ang dating isang vawel lamang, tulad ng Middle English wi:f > Modern English wayf asawang babae.

ASIMILESYON- Pagbabagong morfofonimik bilang singkronik na pagbabago. - nababago ang dating tunog sa isang salita dahil sa hila o impluwensya ng katabing tunog. Hal. PP *supsap > Yak. Sassap dahil bumagay o naasimileytDISIMILESYON- Kabaligtaran ng asimilesyon ang prosesong ito na makikita sa mga PP stap na naging mga neysal na homorganik. Ibig sabihin, naging neysal na binibigkas sa punto ng artikulesyon ng dating stap, halimbawa PP *sbit > Itb samit sabit,, PP *supsp > Itw smsup susup.

PAGTAAS AT PAGBABA- Maaring nagkaroon ng pagbabago dahil napataas o napababa ang pusisyon ng dila sa pagbigkas ng dating mababa o mataas na tunog hal. Middle English he>hi sya (lalake) kung saan napalitan ang pagitna na e ng pataas na i.PATALIKOD AT PAHARAP Sa prosesong ito binibigkas sa harapan ng bibig ang tunog na dating binibigkas sa likod o di kaya binibigkas sa likod ng bibig ang dating binibigkas sa harap. Hal. Ang tunog na []sa Ingles ang mga British na binibigkas sa likod ng bibig sa mga salitang father,apple,ask na naging , na binibigkas sa harap ng bibig sa Ingles ng mga Amerikano. Sa mga WP makikita ang prosesong ito sa PP * d|an> Isi dyn daan, *danm> Kal lum tubig kung saan nahilang paharap ang a ng mga katabing tunog,

METATESIS- Ito ang prosesong paglipat ng tunog sa ibang pusisyon sa loob ng isang morfim o salita tulad ng PP *bagt> Akl bugt, Bla ablt bigat; *linaw > Ilk nilaw langaw;PP dakap >Igt dkp dakip PP * diwata > Bla adwata diwata. Nagkaroon ng otomatik at kinundisyon na metatesis sa kap ang mga tunog na p-,t-,b-, a s nung itoy nasa unahan ng mga salita na sinusundan ng a na nanggaling sa PP *a kaya ang PP *bags >abys bigas, *ps > aps pisa. Hindi nangyari ang metatesis nung nagkaroon ng tatlong sunod-sunod na konsonant na resulta ng prosesong ito. Hal. *bagt > bayt bigat at *baka > bba baba dahil magkakaroon nga ng tatlong KKK ang mga salitang ito (bg/bk) na labag sa patern ng ga tunog sa Kapampangan.

PAGKAWALA/DELISYON AT PAGDADAGDAG Maaring mangyari ang pagkawala ng tunog sa isang pusisyon lamang nito sa salita. Hal. Nawala o di na binibigkas ang tunog na e sa name,dance,nose kahit sinusulat pa rin ito sa nasabing pusisyon sa mga ganitong salita.Nangyayari din na nadadagdagan ng tunog ang mga salita at dahil sa pangkarniwang katangian ng wika.JEMINESYONPag-uulit ng isang tunog hal. *pan > Yak pann, Ilk punn, Ibg pann, Buk pannu puno. REDUPLIKESYON Pag-uulit ng silabol, morfim o ng buong salita. Hal. PP *kimlat, > Nag Vir, Kam kikilt, Mar kilakilt, Ibg kilakil kidlat

PAGBABAGONG PANGMORFOLOJI

ANALOJI- Isang proseso na nagreresulta sa pagbuo ng mga salita. Habang nagbabago ang isang wika, sa pagdaan ng panahon, malaki din ang proseso ito sa pagbabago sa sistemang morfoloji. Nagbabago ang ilang mga elemento mas laganap sa wikang iyon. Analojik na pagbabago ang tawag sa ganitong proseso. Hal. Konggresman tong koleksyon= tongresman konggresman n kumukulekta ng suhol.

Pagdadagdag ng afiks- hal. Ulam: mag-ulam; bahay: magbahay; Helikopter: maghelikopter.Kodak kodakan kodaker; drive (verb)- driver;sing singerplural s datas, alumnas, -datum, alumnaeVerb sa Ingles na may ed para sa pas-tens hal killed, grouped, moved,loved kesa sa paraang ng repleysiv tulad ng swum, wrote, ate.Beys-form na nilalagyan ng afiks- donate- donation- donated-donates

PAGBABAGONG PANSINTAKS

Ang pagbabago na may epekto sa pagbubuo ng sentens, o di kaya sa isa o higit pang mga elemento ng sentens.Nangyayari ito dahil sa ilang bagay. Isa na rito ang pagkakalantad ng spiker ng wika sa mga ekspresyon, pronunsesyon,salita o tunog ng ibang wika. Nagkakroon din ng pagbabago dahil sa mga inobesyon sa sarili niyang wika at ng pagbabago sa kanyang linggwistik environment.

Ang mga pagbabago sa sintaks na bunga ng impluwensya ng linggwistik-envayronment o ng pagkawala ng mga konstraksyon ay nagreresulta sa pagbabago sa mga rul ng sintaks. Kapag nagkaroon ng inobesyon sa wika bunga ng pagbabago ng linggwistik-envayronment, nagkakaroon ng karagdagang rul ng pag-aayos ng rul ng gramar. Nagkakaroon naman ng pagkawala ng rul kapag di na gamit ang isang konstraksyon ng wika. Kapag nangyari ito masasabing nagkaroon ng simplifikesyon sa gramar.

Malamang gaano man tayo katatas sa Tagalog mahirap siguro nating maintindihn ang:Carit nang carit ang matng itiningin sa acqin nang poot.

Kumakarit/matalim ang galit/ may poot na matang itining sa akin.

PAGBABAGONG PANSEMANTIK

Mas nahahalata kaagad ang mga pagbabagong semantik, ang mga pagbabago sa kahulugan, kesa sa pagbabago sa ibang lebel ng wika. Tulad ng nabanggit na nagbabago ang wika dahil sa pagbabago ng envayronment nito na maaring epekto ng maygresyon o kontak sa ibang grupo o wika.

Maraming Salamat!

Genefer M. Hernandez

Prof. April M. Bagon-Faeldan