БИОЛОГИ-10

Жигүүр цогцолбор сургуулийн багш: Б.Цогзолмаа

Зорилго: Өөх-тос, нүүрс-усны бүтэц, ангилал, үүргийг танин мэдэхЗорилт:1. Туршилт 1.

Бидний хоол хүнсэнд нүүрс- ус агуулагддаг эсэх ?

2. Туршилт 2

Өөх-тос, нүүрс-усны ялгааг танин мэдэх

3. Даалгавар 1

Нүүрс-ус, өөх-тосны бүтэц, ангилал, үүргийг судлан мэдэж, тайлбарлах

4. Даалгавар 2

Өгөгдсөн молекул загварт задлан шинжилгээ хийж дүгнэлт гаргах

Туршилт 1 Заавар:

Тавганд чанасан будаа, өөх, чанасан өндөг, талх, давс, төмс байна. Эдгээрт иодын уусмал дусаана. Туршилтын явцад өнгө хэрхэн хувирахыг ажиглаад дүгнэлт гаргаарай.

Хүнсний бүтээгдэхүүн ӨНГӨ

Будаа

Өөх

Төмс

Талх

Өндөгний цагаан

Давс

Туршилт 1

• Бор шаргал өнгөтэй иодын уусмалыг нүүрс усанд дусаавал нүүрс ус хар хөх өнгөтэй болдог.

Хүнсний бүтээгдэхүүн ӨНГӨ

Будаа Хар хөх

Өөх Бор шар

Төмс Хар хөх

Талх Хар хөх

Өндөгний цагаан Бор шар

Давс Бор шар

Туршилт 2

Заавар:• Хуруу шилтэй нэрмэл усанд сахар хийж сэгсэрч

ажиглана.• Сахарын уусмалтай хуруу шилэнд ургамлын

тосноос болгоомжтой хэмээд сэгсэрч ажиглана.• Дүгнэлт гаргаарай.

Туршилт 2

• Нүүрс ус усанд уусдаг• Өөх тос усанд уусдаггүй• Өөх тос органик уусгагчид

уусдаг.

Даалгавар 1• Молекул нь нүүрстөрөгч ( С ) , устөрөгч ( Н) ,

хүчилтөрөгч ( О) гэсэн 3 өөр атомаас тогтох шим бодисыг нүүрс ус гэнэ .

• Нүүрс ус ангилал энгийн / моносахарид-глюкоз,

дисахарид-мальтоз/ Нийлмэл /ургамалд- цардуул, амьтанд-гликоген /• Нүүрс усны үүрэг: бүтээн байгуулах Эрчим хүчний /1г нүүрс ус исэлдэхэд 17,6кдж

энерги ялгарна/

• Усанд уусдаггүй шим нэгдлүүдийг өөх тос буюу липид гэнэ.

• Өөх тос нь нүүрс устай адил нүүрстөрөгч, устөрөгч,хүчилтөрөгч гэсэн 2 атомоос тогтоно.

• Липидийг өөх тос, тосонцор бодис гэж ангилна.• Өөх тосны үүрэг эрчим хүчний /1г өөх тос исэлдэхэд 38,9кдж

энерги ялгарна/ Дулаан тусгаарлагч хадгалагч 1кг өөх тос исэлдэж 1,1кг ус үүснэ. Бүтээн байгуулах

Даалгавар 2

Эфирийн холбоо

1 глицерин + 3 өөхний хүчил = Өөх тос

сн2-он сн2-он-соон-сн2-сн3

Сн-он

ус сн2-он-соон-сн2-сн3

сн2-он

сн2-он-соон-сн2-сн3

Молекул загвараас гарах дүгнэлт

• Глицерний 1 молекул дээд тал нь өөхний хүчлийн 3 молекултай холбогдоод өөх –тос гэдэг өндөр молекулт / полимер/ нэгдэл үүсгэнэ.

• Глицерин, өөхний хүчил нь бага молекулт нэгдэл /мономер/ юм.

• Глицерний молекул хүчилтөрөгчөөр дамжин эфирийн холбоогоор холбогдоод өөх-тос үүснэ.

• Хүчилтөрөгчөөр дамжсан холбоог нийлмэл эфирийн холбоо гэнэ

• Шим бодис нь химийн элементээс /нүүрстөрөгч, хүчилтөрөгч, устөрөгч / тогтдог.

Бататгал

• ЭСЭД 1Г НҮҮРС-УС ИСЭЛДЭЖ ЗАДРАХАД 17,6 КДЖ ЭРЧИМ ХҮЧ ЯЛГАРДАГ. ТЭГВЭЛ ОРОЙН ХООЛОН ДЭЭР 30Г НҮҮРС-УСТАЙ БҮТЭЭГДЭХҮҮН ИДСЭН БОЛ ХИЧНЭЭН ХЭМЖЭЭНИЙ ЭРЧИМ ХҮЧ ЯЛГАРАХ ВЭ?

Гэрийн даалгавар:

•Нүүрс-ус, өөх-тосоос өөр ямар шим бодис байдаг вэ?

•Түүнийг судлаарай.