Sahih-i Buhari Hadis kitabı oku

SAHH- BUHAR TERCEMES-1.CLT

Trke Turkish

mam Muhammed smail Buhari

Terceme : Mehmet Sofuolu

Kaynak : tken Yaynlar

Web: Darulkitap.com

Pdf Dizayn : zgr El erdii

2013 - 1434

Rahman ve Rahim olan Allahn ismiyle

VAHY BBI

3

1- Bb1[1]: Raslullah'a -Allah O'na Salt

Ve Selm Etsin- Vahyin Balangc Nasl

Olduu2[2] Ve Zikri Yce Olan Allah'n u Kavli:

1[1] Eb Zerr (434/945) ve Asl (392/1001) rivayetinde "bb"sz;

dierlerinde "bb" szyledir.

Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar:

1/141. 2[2] Musannif Buhr'ye, kitabna maksadndan haber verir bir hutbe ile

balamam olduu ve bir de Hamdele ve ehdet'le balamad iin

i'tirz edilmitir. Bu iki i'tirza cevb:

Hutbede kendisinden hi ayrlnmayacak bir tek siyk vcib olmaz.

Hutbeden garaz, maksada dellet edecek bir eyle balamaktr. mm

Buhr, kitaba, "Vahyin balamas" unvan ve amelin niyetle birlikle

devr edici olduuna mtemil olup maksadna dellet eyleyen hadsle

balamtr. Sanki o: "Ben, mahlkaatn hayrlsndan alnm olan

snnet vahyini yle bir vehile toplamay kasdettim ki, bunda

amelimin gzellii ve kasdm zahir olacaktr: Kii iin ancak niyet

ettii ey vardr" demekledir. Binenaleyh tasrh etme yerine telvhle,

yni parldatmakla iktifa etmitir. Zten o, bu kitabn balklarnn o-

unda, bu yola gitmitir.

Kitabna hamd ve ehdetle balamad i'tirzna cevb udur:

Ebu Dvd ve dierlerinin Eb Hureyre'den rivayet ettikleri:

"El-hamdu liliahi le balanlmayan her erefli i, kesiktir."

"inde ehdet kelimesi bulunmayan her hutbe kesik el gibidir."

hadsleri, Buhr'nin art zere deillerdir. Bunlarn her ikisi hakknda

sz vardr. Biz bunlarn hccetlie elverili olduklarn kabul ettik;

fakat, bu iki hadste hamdele ve ehdetin syleme ve yazmada

beraberce vcib olaca hkm yoktur. Muhtemel ki Buhr kitabn

ortaya koyma srasnda diliyle nutk olarak hamdetmi ve ehdetleri

sylemitir de, "Besmele" ile yetinerek, bunlar yazmamtr. nk

ey, yn Besmele, hamdele ve teehhd' bir yere toplayacak olan

mikdr, Allah' anmaktr. O da Besmele ile hsl olmutur. Bunu,

Kur'n'da ilk nazil olan "Rabbinin ismiyle oku!" kelm da te'yd

4

"Nuh'a, ondan sonraki peygamberlere

vahy ettiimiz ve brahim'e, smil'e, shk'a,

Ya'kb'a, evldlarna, sa'ya, Eyyb'a,

Ynus'a, Harun'a ve Sleyman'a vahy

eylediimiz ve Dvd'a Zebr verdiimiz gibi,

etmektedir. Binenaleyh yazmada Kur'n'a uyma yolu. Besmele ile

balamak ve yalnz onu yazmaktr. Bilhassa bu, birinci babn ihtiva

ettii eyleri sylemekte uygun dmtr. nk bizzat maksd olan

bu babn hadsleridir.

Keza Raslullah'n hkmdarlara yazd mektblaryle, hkmler

hakkndaki mektblarnn hamdele ve dierleri olmakszn, sdece

Besmele ile balatlm olmalaryle, yazmada Besmele'nin yeteceini

te'yd eder. Buhr, hamd ve ehdet lfzlarna risale ve vesikalarda

deil de, ancak hitabelerde ihtiya olunacam i'r eder. Musannif,

kitabn hutbe ile balatmaynca, iindekilerle renme ve retme

ynnden faydalanmalar iin, bunu ilim ehline yazlm-mektblar

mecrasna aktmtr.

Bu babn erhinde daha birok cevblar verilmitir ki, onlarda

tefekkre meydn vardr....(bn Hacer).

Bana gre, buradaki vahyin ma'ns, ibaresiyle telffuz edilmi ve

tilvet olunmu bulunan vahiy, yn Kur'n ile hads denilen gayr-

metluvv vahiydir. Bu ifde, mslmnlarn dillerindeki "Nasl

balad? Nereden geldi? Bizim yanmza hangi cihetten vki' oldu?"

eklinde sylenen ta'brlerdendir. Bu sulin cevb: "O bizim yanmza

gvenilir limlerden, onlara da sahblerden, onlara da

Peygamber'den, ona da Allah'n ona vahyetmesinden vki' olmutur"

kelmdr. Bb iinde Allah'n bu ileri Peygamber'e vahyetmesinin

bizce bhesiz ve mtevtir bir husus olduuna dellet eden hadsler

vardr (ah Veliyyullah).


1/141-142.

5

bhesiz Sana da vahyettik biz." (en-Nis:

4/163)3[3]

1- Bize Humeyd Abdullah ibn Zubeyr (l.219)

tahds edip yle dedi: Bize Sufyn ibn Uyeyne (l.198)

tahds edip yle dedi: Bize Yahya ibn Sad el-Ensr

(143? 146) tahds edip yle dedi; Bana Muharamed

ibn brahim et-Teym (120-121) haber verdi ki, kendisi

Alkame ibn Vakkaas el-Leys (63? - 83?)'den yle

3[3] yetin bb balna mnsebeti, Peygamberimize yaplan vahyin

sfat, kendinden nce gelip gemi peygamberlere yaplan vahyin

sfatna uygun olmas cihetindendir.

Buhr, bu yeti kitabnn bana, vahyin btn peygamberlerde

Allah'n bir snneti, bir kannu olduunu isbt gayesi iin almtr.

"Muhakkak biz sana, tpk Nuh'a ve ondan sonraki btn

peygamberlere vahyettiimiz gibi vahyettik." Yn, mcerred bir

ilham, bir sniha, bir firset deil; btn peygamberlerde kaann olan

bir vahiy ile vahyettik. Sana olan vahiy, o peygamberlerde cereyan

eden ve onlar peygamber tantan vahiylerin btn nevi'lerini hiz ve

onlarn hey'et-i mecmuasna mmasildir. Binenaleyh seni onlardan

tefrk etmek kfr ve inddan baka birey deildir. Sen, ilk gelen bir

peygamber deilsin; Nh'dan sana gelinceye kadar nice peygamberler

gelmitir... Nbvvetin knh, bir Allah vergisi olan vahy-i

mahsstur. Btn peygamberler byle lh vahy ile peygamber

olmulardr. Sana da btn onlara vahy olunduu gibi vahyolunmutur

ve sen de onlarn cmlesinin vahiy sureti tecell etmi ve sana

indirilen Kitb, bu suretle indirilmitir... (Hakk Dni, II, 1524-1525.)


1/142-143.

6

derken iitmitir: Ben Umer ibn el-Hattb -Allah

ondan rz olsun- (20)'dan iittim, minber zerinde

yle dedi: Ben Raslullah (S)'dan iittim, yle

buyuruyordu:

"Ameller ancak niyetlere gredir. Herkesin ni-

yet ettii ne ise, eline geecek olan ey ancak odur.

Artk her kim nail olaca bir dny (mal) veya

nikh edecei bir kadndan dolay hicret etmi ise,

onun hicreti (Allah'n ve Rasl'nn rzsna deil),

hicret etmi olduu eyedir"4[4].

4[4] Buhr, bu "Niyet Hadsi"ni ok byk bir dikkat ve titizlikle

toplad kitbna balang yapmakla, bunun el-Cmi'u's-Sahh

iindeki mevkiini, Ftiha'nn Kur'n- Kerm iindeki mevkii yerinde

tutmutur. Bylece Buhr. niyetin insan hayatndaki byk

ehemmiyetini belirtmi oluyor: bhesiz er' hkmler ve dn

mkellefiyetler iki ess zerinde tezahr eder:

a. Kalbin bir eye ynelmesi, onu kasdetmesi, o eye varmas, onu

kabullenmesi eklinde tezahr eden kalb ameller;

b. Organlarla yaplan her trl ameller, yn hareketler, iler ve

davranlar. Niyet hadsi btn kalbi amelleri iine aldndan, dnin

yarsn toplamtr. Btn amellerin oluu ve ayrca deer kazanmas,

evvel iimizdeki gizli niyetlere, ikinci olarak da organlarn

grnrdeki fiil ve harekellerine dayanmakladr...

Buhr bu hadsi, Sahh'nin dier alt yerinde, baka baka eyhleri

yolundan getirmitir: mn, Itk, Menkbu'l-Ensr (Hicretu'n-Neb),

Nikh, Eymn ve'n-Nuzur, Hyel (Terku'l-Hyel babnda). Bu hads,

kiinin bir nevi' hareketinin kymeti niyetinin nev'ine bal

bulunduuna ve herkesin sevb ve ikaaba niliyeti, niyet ettii hayr ve

7

2- Bize Abdullah ibn Ysuf (217-218?) tahds

edip yle dedi: Bize Mlik ibn Enes (179), Him ibn

Urve(61-146)'den, o da babas Urvetu'bnu'z-Zubeyr

(20-94/97?)'den, o da m'minlerin annesi ie

(58;R)'den haber verdi ki (yle demitir:) Haris ibn

Him (18, R), Raslullah(S)'dan:

Y Raslallah, sana vahy nasl gelir? diye sor-

du. Raslullah:

"Bz vakitlerde bana ngrak sesi gibi gelir ki,

bana en ar geleni de budur. Benden o hl gider

gitmez, (melein) bana sylediini iyice bellemi

errden ibaret bulunduuna dellet etmektedir. Buna gre, her nevi'

hareketimiz zerinde niyetin pek byk te'sri vardr. Byle yksek bir

hakkati bildirmekte olduu iin, bunu melliflerin ou kitblarnn

bana geirmilerdir. Buhr de Sahih'ine bu hads ile balamtr.

Eb Dvd: Raslullah'n be yz bin hadsini yazdm. Sonra

bunlardan hkmlere dir olan 4800 hads setim. Zhd'e, faziletlere

dir olanlar tahrc etmedim. Bu hadslerden drd insann dn

hususlarnda kfidir, demi ve bu niyet hadsini bu drt hads iinde

birinci olarak zikretmitir (Snen'n ba tarafndaki hl tercemesi).

Bunun sebebi, bu hadste vicdan temayllerin, her eit hareket ve

fiillerin iyi veya kt olmasnn ls niyetler olduunun ve her fiil

ve hareketin cb ve terkinde niyetin hkim bulunduunun tebl

buyurulmu olmasdr.


1/143-144.

8

olurum. Bazen de melek bana bir insan olarak

temessl eder, benimle konuur, ben de sylediimi

iyice bellerim" buyurdu5[5].

ie (R) yle dedi: Raslullah', souu pek

iddetli bir gnde kendisine vahy inerken

5[5] Vahy'in mhiyeti peygamberlerden bakalarnca bilinemez. Dier

kimselerin vahyi ta'rfe kalkmas krlerin renklerden bahsetmeleri

kadar yakkszdr. Ancak vahyin mertebeleri, nevi'leri ve vahyin

nzul zamannda hzr olanlarn mahede ettikleri bz eserleri

vardr ki, onlardan bahsedilebilir...

Vahy ve iyh hakknda unlar yazlmtr: yh, vahy gndermektir...

Vahy, lugatta rislet, kitbet, ilhm, gizli sz ma'nlarna gelir. Ve

maddenin asl, sr'at ve seri' iaret ma'nsnadr. Zeccc, lugten

umm ma'nasn "Gizli bir surette bildirmek" diye ta'rf etmitir. Zr

sr'at bir gizlilii de gerektirir. Umumiyetle vahy, evvel kiye

ayrlmak lzm gelir ki, biri, Allah'dan bakalarndan olan iret ve

bildirme, dieri de Allah tarafndan olan iaret ve bildirmedir. Vahy

lgatin essnda, bunlarn hepsine mil ise de, lgat rfnde ancak

Allah tarafndan olan iaret ve ilhama isim olmutur. Mutlak olarak

vahy denildii zaman da bu anlalr. Bunun da "Ve m kne ti-

beerin..." (e-r: 42/5l) yetinden anlald zere muhtelif

nevi'leri ve peygamberlere mahss olup olmayanlar da vardr... (Hakk

Dni, II, 1524-1526).

Bb, vahyin beyn ve keyfiyyetine balanm olunca, Buhr burada

vahy hakknda gelen hadslerin zikrine balad. u kadar var ki, niyet

hadsini bunlardan ne geirmesi el-Cmi'u's-Sahh'i tasniften Allah'a

yaklamay kasdettiine tenbh iindir. nk ameller ancak

niyetlerledir. Bir de bunda, Peygamber'in Allah'a hicreti, inzivya

ekilip O'na ibdet ederek yalvarmas, Allah'n da O'na vahy ihsan

edip peygamber gndermesi ilerinin balangc vardr (Ayn).


1/144-145.

9

grmmdr, (ite yle souk bir gnde bile)

kendisinden o hl getii vakitte akaklarndan apr

apr ter akard.

3- Bize Yahya ibn Bukeyr (104-231) tahds edip

yle dedi: Bize Leys (93-167) Ukayl(141)'den, o da bn

ihb(124)'dan, o da Urvetu'bnu'z-Zubeyr'den tahds

etti. M'minlerin annesi ie (R) yle demitir:

Raslullah'n ilk vahy balangc uykuda doru

ru'y grmekle olmutur. Hi bir ru'y grmezdi ki

sabah aydnl gibi ak seik zuhur etmesin. Ondan

sonra kalbine yalnzlk sevgisi brakld. Artk Hr

Da'ndaki maara iinde yalnzla ekilip, orada

ailesinin yanna gelinceye kadar adedi muayyen

gecelerde tehanns -ki taabbd demektir- eder ve yine

azklanp giderdi. Sonra yine Hadce'nin yanna dnp,

bir o kadar zaman iin yine azk tedrik ederdi.

Nihayet Raslullah'a bir gn Hr maarasnda

bulunduu srada Hak (yn vahy) geldi. yle ki, ona

melek geldi ve: kr', (yn: Oku) dedi. O da: "Ben

10

okumak bilmem" cevbn verdi6[6]. Peygamber

buyurdu ki:

"O zaman Melek beni alp tkatim kesilinceye

kadar sktrd. Sonra beni brakp yine: kr', dedi.

Ben de O'na: Okumak bilmem, dedim. Yine beni alp

ikinci defa tkatim kesilinceye kadar sktrd. Sonra

beni brakp yine: kr', dedi. Ben de: Okumak bilmem,

dedim. Nihayet beni alp nc defa sktrd. Sonra

beni brakp: "Yaradan Rabb'nn ismiyle oku.O insan

yapkan bir kan phtsndan yaratt. Oku, Rabb'n

nihayetsiz kerem sahibidir. Ki O, kalemle (yaz

yazmay) retendir. nsana bilmediini O retti.(el-

Alk: 96/1-5) dedi".

Bunun zerine Raslullah (kendisine vahy

olunan) bu yetlerle (korkudan) yrei titreyerek

6[6] Bir rivayette "kaale (= dedi)" yerine "kultu (= dedim)" denilmitir.

M'minlerin annesi bu hadste vahyin balamas kssasn

Peygamber'den iitmesini tasrh etmeksizin rivyet ettiine nazaran

hadsin mrsel olmas htra gelebilirse de "kaale" yerine "kultu"

rivayetinin de bulunmas ve ondan sonra = Kaale feahazen"

buyurulmas, hadsin merf' olduuna iarettir Baklnca aklen de yle

olmas gerekir. nk Hz. ie vahyin keyfiyyetini Peygamberi-

mizden iitmese nereden bilecekti? (Ahmed Nam).


1/147.

11

dnd ve Hadce bintu Huveylid'in yanna girerek:

"Beni sarp rtnz, beni sarp rtnz!" dedi. Korku-

su gidinceye kadar vcdunu sarp rttler. Ondan

sonra Raslullah vki' olan hdiseyi Hadce'ye haber

vererek: "Kendimden korktum" dedi. Hadce (R):

"yle deme; Allah'a yemn ederim ki, Allah hibir vakit

seni utandrmaz. nk sen akrabana bakarsn, iini

grmekten ciz olanlarn arln yklenirsin, fakire

verir, kimsenin kazandramyacan kazandrrsn,

misafiri arlarsn, hak yolunda zuhur eden

hdiselerde (halka) yardm edersin" dedi. Bundan

sonra Hadce, Peygamber'i birlikte alp amcasolu

Varakatu'bnu Nevfel ibn Esed ibn Abdi'l-Uzz'ya

gtrd. Bu zt, chiliyyet zamannda Hristiyan dnine

girmi bir kimse olup brnce yaz bilir ve ncil'den

Allah'n diledii mkdrda bz eyleri brnce

yazard. Varaka gzlerine krlk gelmi bir ihtiyard.

Hadce Varaka'ya:

- Amcalu, dinle bak, kardeinin olu ne

sylyor? dedi. Varaka:

- Ne var kardeimin olu? diye sorunca,

Raslullah grd eyleri kendisine haber verdi.

12

Bunun zerine Varaka yle dedi:

Bu grdn, Allah'n Musa'ya gnderdii

Nms'tur. Ah keke senin da'vet gnlerinde gen

olaydm! Kavmin seni karacaklar zaman keke

haytta olsam!

Bunun zerine Raslullah:

- "Onlar beni karacaklar m ki?" diye sordu. O

da:

- Evet. Senin getirdiin gibi bir ey getirmi

(yn vahy tebli etmi) bir kimse yoktur ki

dmanla uramasn. ayet senin da'vet gnlerine

yetiirsem, sana son derecede yardm ederim, cevbn

verdi. Ondan sonra ok gemedi, Varaka vefat etti; Ve

o esnada bir mddet iin vahy kesildi7[7].

7[7] Varaka'ya id kssa "vefat etti" szyle son bulmutur. Onun

hayt ve lm ile vahyin kesilmesi arasnda iliki yoktur.

Binenaleyh "Ve fetera'l-vahyu = Ve vahy kesildi"deki vv, tfa deil

isti'nfiyyedir.

kr' Sresi'ndeki ilk yetlerin inmesinden sonra vahyin bir mddei

kesilmesinden ve Cibril'in bir daha grnmemesinden dolay -dier

rivayetlerden bilindii zere- Peygamber'in kalbini o derece hzn ve

gam kaplad ki. kendisini yksek da tepelerinden atp nefsini helak

etmeye bile birka kerre teebbs etmi ve her defasnda, beraberinde

bulunan melek, kendisine grnp nehyetmitir. Bu melek rivayete

gre srafil'dir. Cebrail'in sk sk inmesinden evvel, srf Peygamber'i

13

bn ihb yle dedi8[8]: Ve bana Eb Seleme

ibnu Abdirrahmn (194) haber verdi ki, Cbir ibn

Abdillah (93) da -geen hadsi rivayet edip- yle

demitir: Raslullah (S), vahyin kesilmesinden bahse-

derken sz arasnda yle buyurdu:

"Ben (bir gn) yrrken birden bire gkyz

tarafndan bir ses iittim. Bam kaldrdm. Bir de

baktm ki, Hr'da bana gelen melek (yn Cibril

aleyhi's-selm) sem ile arz arasnda bir krs

zerinde oturmu. Pek ziyde korktum, (Evime)

dnp: 'Beni rtn, beni rtn' dedim. Bunun zerine

Allah Tal "Ey brnp sarnan! Kalk artk korkut.

teselli etmek iin, arasra grnr ve bir iki kelimelik vahy bile tebli

ederdi. Vahyin kesilme mddeti hakkndaki rivayetler eitlidir. En

az onbe gn, en ou senedir.

Cbir'in rivayet ettii bundan sonraki hadsten fetreti mtekb, ilk

nazil olan yetler "Y eyyhe'l-mddessir.." sresinin ba taraflar

olduu anlalyor (Ahmed Nam).


1/148. 8[8] Bunun gibisi, yn muhaddisin isndn evvelinden bir yhud daha

fazla rvyi zikretmemesi ta'lk diye isimlendirilir. Byle hadse

muallak hads denilir. Buhr ta'lk, ancak hads kendi nazarnda

msned olduu zaman yapar. Bu msnedlik ya daha nce geen isnd

ile, yhud da dier bir isnd ile sabittir...


1/148.

14

Rabb'n byk tan. Elbiselerini temizle. Azab terk

eyle!" (el-Mddessir: 74/1-5) yetlerini indirdi. Arlk

vahy kzt da arka arkaya devam etti."

Bu hadsi Leys'ten rivyet etmekte Abdullah bn

Ysuf ile Eb Salih (140-224), isndn banda

bulunup Buhr'nin eyhi olan Yahy ibn Bukeyr'e

mutbaat etmilerdir9[9]. Ve yine bu hadsi Zuhr'den

9[9] Bu, "mutbaat" sznn geldii ilk yerdir. Buhr, Sahih'inin

iinde mutbaat szn ok kullanmtr. Bunun iin mutbaat

ta'brinin ma'nsm iyice bellemek lzmdr:

Hadsin "mutevtir", "mehur", "mustefz", "aziz" nev'leri makbul

olup "garb (ferd)" nev'inin kimi makbul, kimi merdddur. "Garb

hads" dier deyile "Ferd hads", hangi tabakada olursa olsun bir tek

ahs tarafndan rivayet edilen hadstir. Byle bir hads, dier bir

yoldan veya yollardan rivayet edilmi olmakla ferdlikten ve shhatna

dellet eden dier bz karinelerin eklenmesiyle zaflktan kurtulur.

Ferd zannolunan bir hadsin dier tarik veya tarklerden acaba rvsi

var mdr? Dier hadscilerce bu hads tannm mdr? diye hlini

aratrmaa, stlahta "i'tibr" denir. Cmi'ler, msnedler, cz'ler gibi

hads kitblarndan aratrmak netcesinde ferd olan hadsin bakas

tarafndan da rivayet edildii tebeyyn ederse, bu hads artk

ferdlikten kurtulmu ve "mutba" yhud "mutba'un aleyh" olmu

olur. Mutba' hadsin rvsine de mutba'un aleyh derler. kinci, yn

sonradan bulunan rvye de "mutbi" ve hadsine "tbi" denir. Mutbi'

hadsi kimden rivayet etmi ise, o ahsa da "mutba' aleyh" ad verilir.

Hsl mutbaat, muayyen bir rvye isnadnn tammnda yhud bir

ksmnda dier bir rvnin muvafk ve murik olmasdr.

'tibr'n kaaidesi udur: Muhaddis, rvlerden birinin rivayet ettii

ferd hadsi ele alp, arayp taramak sretiyle dier hads rvlerinin

rivayetleriyle mukaayese (i'tibr) edip, acaba bu hadsi o lfz ile

rivayet eden bakas da var mdr, diye bakar. Ve o rvnin akranndan

15

rivayet etmekte Hill ibn Reddd, Ukayl'e mutbaat

etmitir. Ynus ibn Yezd (159) ile Ma'mer ibn Rid

(153), bundan evvelki hadisteki "Kalbi titreyerek"

ta'bri yerinde "Omuz ile boyun arasndaki etleri

titreyerek" ta'brini sylediler10[10].

4- Bize Ms ibn sml (223) tahds edip yle

dedi: Bize Eb Avne (176) tahds edip yle dedi: Bize

Ms ibnu Eb ie tahds edip yle dedi: Bize Sad

ie balar. O hadsi o lfz ile bakas da o rvnin eyhinden rivayet

etmi midir? Byle bir kimse yok ise, eyhinin eyhinden -rvnin

eyhi gibi- bakas rivayet etmi midir? dye isnadn sonuna kadar

birer birer aratrr. Rivayette ortak bulursa, "mutbaa" meydana gel-

mi ve mutb'in kef edilmesiyle ferd sanlan o hadsin rvsi

"mutba"' olmu olur. Hadsin mutbi'ini bulamazsa, o ma'nda

rivayet edilmi dier hads var mdr? diye arar. Bulursa, kefedilen

rv, mnferid sanlan rvnin "hid"i olmu olur. Bunu da bulamazsa

hads, onun nazarnda artk ferdlikten kurtulamaz. (Tecrd Ter., I, 111-

112).


1/148-149. 10[10] Buhr'nin murd udur: Zuhr'nin ashab bu lfz hakknda

ihtilf etmilerdir. Bu hadste Ukayl, Zuhr'den, yukarda getii gibi

diye rivayet etti. Ve ona bu lfzda Hill ibn Reddd mutbaat etti.

Ynus ile Ma'mer de ona muhalefet ettiler: Zuhr'den rivayet ettiler.

"Bevdr", "bdire"nin cem'idir. Badirede insan vcdunun omuz ile

boyun arasnda olan etceize denir.


1/149.

16

ibn Cubeyr (95) bn Abbs (-3 + 68-R)'dan tahds etti

ki, o; "Onu acele (kavrayp ezber) etmen iin dilini

onunla depretme..." (el-Kyme: 75/16) yetinin tefsri

hakknda yle demitir: "Raslullah (S), indirilen

yetler(in zabt yzn)den glk eker ve bundan

dolay ok kerreler dudaklarn kmldatrd." Bunu

sylerken bn Abbs: "te bak Raslullah dudaklarn

nasl kmldatyor idiyse, ben de sana ylece

kmldatyorum" demi11[11]

Bunun zerine Yce Allah O'na: "Onu acele

(kavrayp ezber) etmen iin (Cibrl vahyi iyice

bitirmeden) dilini onunla depretme. Onu (gsnde)

toplamak, onu (dilinde aktp) okutmak bhesiz bize

iddir. yleyse biz onu okuduumuz vakit, sen onun

kratine uy. Sonra onu aklamak da hakikat bize

iddir" (el-Kyame: 75/6-19) yetlerini indirdi.

11[11] bn Abbs'n, Peygamber'in bu fiilini aynen takld ederek hikye

ettii gibi, kendisinden rivayet edenler de rivayet esnasnda

mteselsilen hep yle hikye ile dudaklarn depretmilerdir. Bu

ekilde rivayet edilen hadse mteselsil hads denir. Musfaha hadsi

de bu tarzda mteselsilen rivayet edilmitir (Tecrid Ter., I, 13, haiye).

Tebk bi'lyed hadsi, Buhr.'Salt 88. Bb, 124. hads.


1/150.

17

"Kur'n' senin gsnde toplayp onu okuyabilmen

bhesiz bize iddir"; "Kur'n' (Cibrl'in diliyle) sana

okuduumuzda onu dinle ve (skt ederek) ona kulak

ver"; "Ondan sonra onu (drst) okuman biz tekeffl

ederiz " demektedir12[12]. te bundan sonra

Raslullah'a ne zaman Cibrl gelirse skt edip, onu

dinlerdi. Cibrl gidince, onun getirdii kelm

(yetleri), o nasl okumu ise Peygamber de ylece

okur idi.

5- Bize Abdn (221) tahds edip yle dedi: Bize

Abdullah ibnu'l-Mubrek (113-181) haber verip yle

dedi: Bize Ynus ibn Yezd, Zuhr'den haber verdi. H

ve yine bize Bir ibn Muhammed (224) tahds edip

yle dedi: Bize Abdullah ibn Mbarek haber verip

12[12] Onu senin gsnde toplayp, onu sana ezberletmek bize id

olduu gibi, onun ma'nlarndan herhangi bir ey sana mkil olursa,

onu sana aklamak ve anlatmak da bize iddir. Binenaleyh onu

ezberlemek ve ma'nlarn sr'atle kavramak hususunda "karr,

belleyemem" diye tel etme.

Bu tavsiye u yette de yaplmtr: "Sana onun vahyi

tamamlanmazdan evvel Kur'n' (okumakta) acele etme; ve 'Rabb'im.

benim ilmimi artr' de" (Th: 20/114).


1/150.

18

yle dedi: Bize Ynus bn Yezd ve Ma'mer ibn Rid,

Zuhr'den onun benzerini haber verdi; Zuhr yle

dedi: Bana Ubeydullah ibn Abdillah (94 ? 99) haber

verdi, bn Abbs (68-R) yle demitir: Raslullah (S),

insanlarn en cmerdi idi. En cmerd olduu zaman da

ramaznda idi ki (bu ay) Cibrl'in kendisiyle oka

bulutuu zaman idi. Cibrl aleyhi's-selm ramaznn

her gecesinde Peygamber'le buluur ve onunla Kur'n'

mdrese ve mzkere ederdi. te bundan dolay

Raslullah hayr datmakta, esmesi maniaya

uramayan rzgrdan daha cmerd idi13[13].

13[13] bn Abbs'n, Peygamber'in cmerdliini hibir engele

rastlamyarak salverilmi rzgra benzetmesi, evvel cmerdlik ve

hayrlar datmakta rzgrdan daha sr'atli olduundan, saniyen

rzgr yamurlu bulutlar toplayp lh rahmeti muhta topraklara

ulatrmaya vsta olmasndan, slisen esen rzgr, durgunca hafif

rzgrdan daha ziyde yol alp, daha ok yerlere hayr datmasndan

dolaydr.

nsanlarn en cmerdi idi. Cmerdlik ve kerem lm sfatlardandr

ki, her m'minin bununla sfatlanmas lzm gelir. Peygamber

insanlarn en cmerdidir. Nefsi, nefislerin en ereflisi; mizac

mizalarn en adaletlisi olunca. O'nn fiilinin, fiillerin en gzeli,

eklinin ekillerin en hou, ahlknn da, ahlklarn en gzeli olmas

zarurdir. Binenaleyh O'nun insanlarn en cmerdi oluunda hi

bhe yoktur. Nasl olmaz ki, O, ebed ni'metler mukaabilinde fn

ni'metlerden mstanidir.

En cmerd olduu zamanlar Cibrl ile en ok bulutuu ramazn

aylar idi. nk bu bulunmasnda makaamlarda ok ykselme ve

19

6- Bize Ebu'l-Yemn el-Hakemu'bnu Nfi' (138-

222) tahds edip yle dedi: Bize uayb ibn Eb Hamze

(162), Zuhr'den haber verdi; Zuhr yle dedi: Bana

Abdullah ibn Utbe ibn Mes'd'un olu Ubeydullah

haber verdi ki, ona da Abdullah ibn Abbs (68) haber

vermitir. bn Abbs'a da Eb Sufyn ibn Harb (31 ?

34) haber verdi ki, gerek kendisiyle, gerek Kurey

kfirleri ile Raslullah'n Hudeybiye sulhunu akdettii

mtreke mddeti iinde ticret iin am'a giden bir

Kurey kaafilesi iinde bulunduu srada (Rm

Kayseri) Hraklyus tarafndan da'vet olunmu. Eb

Sufyn ile arkadalar Hraklyus'un yanna gelmiler.

O zaman Hraklyus ile maiyyetindekiler liya (yn

Beytu'l-Makdis)'da imi. Rm bykleri yannda iken

gayb ilimlerine ok muttali' olmas vard; bilhassa Kur'n

mdresesinden (Metin haiyesinden). Hadsin bu bbda

getirilmesinin mnsebet ciheti, iinde Kur'n'n nzul balangcnn

ramaznda olduuna iaret bulunmasdr. Cibrl, her sene ramaznda

O'nunla buluur ve o sene iinde inen Kur'n' O'nunla mukaabele

ederdi. Vefat ettii yln ramaznnda Kur'n' iki kerre mukaabele

etmiti. te bu da vahy hkmlerindendir; bb da vahy hakkndadr

(Ayn).


1/151-152.

20

Kayser bunlar meclisine arm. Huzuruna alp,

tercemnn da gelmesini emretmi. Tercemn:

- Peygamber'im diyen bu zta nesebce en yakn

olan hanginizdir? diye sormu.

Eb Sufyn dedi ki: Ben:

- Nesebce en yaknlar benim, dedim. Bunun

zerine Hraklyus:

- Onu bana yakn getiriniz. Arkadalarn da

yakna getiriniz, lkin arkasnda dursunlar, dedi.

Ondan sonra tercemnna dnp dedi ki:

- Bunlara syle. Ben bu zt hakknda bu

adamdan (bz eyler) soracam. Bana yalan sylerse

onu tekzb etsinler.

Eb Sufyn dedi ki: Vallahi arkadalarm

yalanm tede beride sylerler diye utanmasaydm,

O'nun (yn Peygamber) hakknda yalan uydururdum.

Ondan sonra bana ilk sorduu u oldu:

- Sizin iinizde nesebi nasldr?

- O'nun iimizde nesebi pek byktr, dedim.

- Sizden bu sz ondan evvel sylemi (yn

ondan evvel peygamberlik da'vsi etmi) hibir kimse

var myd? dedi.

21

- Yoktu, dedim.

- Babalar iinde hibir melik gelmi midir?

dedi.

- Hayr, dedim.

- Ona tbi' olanlar halkn ereflileri mi, yoksa

zafleri midir? dedi.

- Halkn zaf olanlardr, dedim.

- O'na tbi' olanlar artyor mu, yoksa eksiliyor

mu? dedi.

- Artyorlar, dedim.

- lerinde O'nun dnine girdikten sonra

beenmemezlikten dolay dninden dnenler var

mdr? dedi.

- Yoktur, dedim.

- u dediini demezden (yn dne da'vetten)

evvel, hi yalan ile ittihm ettiiniz var myd? dedi.

- Hayr, dedim.

- Hi gadr eder mi (yn ahdi bozar m)? dedi.

- Hayr gadr etmez, ancak biz imdi onunla bir

mddete kadar mtreke halindeyiz. Bu mddet iinde

ne yapacan bilmiyoruz, dedim.

22

Eb Sufyn dedi ki: Bana (kendiliimden) bir

ey katmaa imkn verecek, bu szden bakasn

bulamadm.

- O'nunla hi harb ettiniz mi? dedi.

- Evet, ettik, dedim.

- O'nunla harbiniz nasldr? dedi.

- Aramzda harb (tli'i) nevbet iledir. Gh o bize

zarar verir, gh biz ona zarar veririz, dedim.

- Size ne emrediyor? dedi.

- Bize yalnz Allah'a ibdet ediniz, hibir eyi

O'na ortak etmeyiniz. Dedelerinizin inanp

syleyegeldikleri eyleri terk ediniz, diyor. Bize

namaz, doruluu, iffetlilii ve Allah'n eklenip

durmasn emrettii her eyi ekleyip durmay

emrediyor, dedim.

Bunun zerine tercmna dedi ki:

- Ona syle: Nesebini sordum, iinizde yksek

nesebli olduunu beyn ettin. Peygamberler de zten

byle kavimlerinin neseb shibleri iinden

gnderilirler. inizden bu sz O'ndan evvel sylemi

hibir kimse var myd diye sordum; hayr dedin.

O'ndan evvel bu sz sylemi bir kimse olayd, bu da

23

kendisinden evvel sylenilmi bir sze tbi' olmu bir

kimsedir, diyebilirdim diye dnyorum. Babalar

iinde hibir hkmdar gelmi midir diye sordum;

hayr dedin. Babalar iinden bir hkmdar olayd, bu

da babasnn mlkn geri almaya alr bir kimsedir

diye hkmederdim diyorum. Bu da'vsna

kalkmadan evvel O'nun bir yalann tutmu mu idiniz

diye sordum; hayr dedin. Ben ise muhakkak biliyorum

ki (nceden) halka kar yalan sylemeyi irtikb

etmemi iken (sonradan) Allah'a kar yalan sylemee

cr'et edemezdi. O'na tbi' olanlar halkn eraf m,

yoksa zafleri mi diye sordum; O'na tbi' olanlar

insanlarn zafleri olduunu syledin. Raslllerin

tbi'leri de (zten) onlardr. O'na uyanlar artyor mu,

yoksa eksiliyor mu diye sordum; artyorlar dedin. mn

ii de tamm oluncaya kadar hep bu ekilde gider. le-

rinde O'nun dnine girdikten sonra beenmemezlikten

dolay dninden dnen var mdr diye sordum; hayr

dedin. mn da mcib olduu inirh kalblere karp

kkleinceye kadar byle olur. Hi ahde vefaszlk eder

mi diye sordum; hayr dedin. Peygamberler de byle-

dir; gadr etmezler. Size ne emrediyor diye sordum.

24

Yalnz Allah'a ibdet edip, O'na hibir eyi ortak

klmamay size emrettiini, putlara ibdetten sizleri

nehyettiini, kezlik namaz ile doruluk ve iffetlilik ile

emrettiini syledin. Eer bu dediklerin doru ise, u

ayaklarmn bast yerlere yaknda O zt mlik

olacaktr. Zten bu peygamberin zuhur edeceini

bilirdim. Lkin sizden olacan tahmn etmezdim.

O'nun yanna varabileceimi bilsem, O'nunla bulu-

mak iin her trl zahmete katlanrdm. Yannda

olaydm (hizmet arz ederek) ayaklarn ykardm!

Ondan sonra Hrakl, Dhye'nin elilii ile14[14]

Busr emrine15[15] gnderilen (ve onun tarafndan

Kayser'e ulatrlan) Peygamber'in mektubunu istedi.

Getiren adam16[16] onu Hrakl'e verdi; o da okudu.

Mektbda unlar yazlmt:

14[14] Dhyetu'bnu Halfe el-Kelb(R)'dir. Sahblerin byklerinden,

son derece gzel ve yakkl bir zt idi. ok kerreler Cibril onun

suretine brnerek vahy getirirdi.


1/157. 15[15] Bu emrin ismi Haris ibn Eb emir Gassn'dir.


1/157. 16[16] Mektubu Busr Emri'nden alp Hrakl'e gtren, mehur Hatim

T'nin olu Adiyy idi. Dhye ile birlikte Kayser'in nezdine

25

Rahman ve Rahm olan Allah'n ismiyle.

Allah'n kulu ve Rasl Muhammed'den Rm'un

by Hrakl'e. Hidyete tbi' olanlara selm olsun.

Bundan sonra, seni slm da'vetine (yn

mslmanla) da'vet ediyorum. slm'a gir ki

selmette kalasn ve Allah ecrini iki kat versin. Eer

kabul etmezsen iftilerin gnh senin boynuna-

dr."Ey kitb ehli, hepiniz bizimle sizin aranzda

msv bir kelimeye gelin: Allah'tan bakasna

tapmayalm, O'na hibir eyi e tutmayalm, Allah'

brakp da kimimiz kimimizi Rabbler tanmayalm.

Eer yz evirirlerse, deyiniz ki: hid olun, biz

muhakkak mslmnlarz" (li mrn: 3/64).

Eb Sufyn dedi ki: Hrakl diyeceini dedikten

ve mektubun okumasn bitirdikten sonra yannda

grlt oald, sesler ykseldi. Biz de yanndan

karldk. (Arkadalarmla yalnz kalnca) Onlara de-

gitmilerdi. Bezzr'n Msned'indeki rivayete gre, mektubu Kayser'in

eline sunan Dhye'dir.


1/157.

26

dim ki: bn Eb Kebe'nin17[17] (yn Peygamber'in) ii

hakketen byyor. Ben Asfar meliki18[18] O'ndan

korkuyor. Artk Raslullah'n glib geleceine t Allah

slm' kalbime girdirinceye kadar kesin inancm

devam etti19[19].

liy, yn Beytu'l-Makdis sahibi ve Hrakl'n

dostu olup am hristiyanlarna episkopos ta'yn edilen

bnu'n-Ntr, Hrakl'den bahsederek derdi ki, Hrakl

Beytu'l-Makdis'e geldii zaman (gnn birinde) pek

17[17] Mrikler Peygamber'i Eb Kebe adndaki kimseye nisbet

ederlerdi. Bu adam putlara ibdet hususunda Kurey'e muhalefet

ederek 'ra'l-Abr adl yldza tapm bir Huza'l idi. Peygamber de

putlara ibdet hususunda Kurey'e muhalefet edince, ona benzeterek

"Eb Kebe'nin olu" ismini verdiler. Bir rivyete gre de Eb Kebe,

annesi cihetinden Peygamber'in dedelerindendir. Peygamber'i ona

nisbet etmekle, gy ona ekmi olduunu kasdetmek isterlerdi

(bnu'l-Esr, en-Nihye).


1/157. 18[18] Arablar Romallar'a "Benu'l-Asfar" derlerdi.


1/158. 19[19] bn Abbs'n Eb Sufyn'dan rivayeti burada bitiyor. Bundan

sonraki kssa, Zuhr'nin bnu'n-Ntr'a ulatrd rivayettir.

Sezilebilecei zere, Eb Sufyn'dan rivayet edilmemitir. bnu'n-

Ntr, Abdlmelik'in hilfeti gnlerinde haytta idi. Zuhr kssay

ondan dinlemitir.


1/158.

27

ziyde kederli grnd. Ptrklerinden

(kumandanlarndan) bzlar20[20] ona: Senin hlini

baka trl gryoruz, dediler. bnu'n-Ntr dedi ki:

Hrakl yldzlara bakar, khinlie21[21] in bir kimse

idi. Bu sule ma'rz kalnca, onlara: Bu gece yldzlara

baktmda Hitan Meliki'ni zuhur etmi grdm. Bu

mmet iinde snnet olanlar kimlerdir? diye sordu.

Yahdler'den baka snnet olan yoktur; onlardan da

sakn ende etme. Memleketinin ehirlerine yaz,

oralardaki Yahdler'i ldrsnler, dediler. Derken

Hrakl'n huzuruna Gassn Meliki tarafndan

Raslullah'a dir haber ulatrmaya me'mr olarak

gnderilmi bir adam getirildi. Hrakl o adamdan

haberi alnca: Gidin de bu adam snnetli midir, deil

20[20] Ptrklik, Roma ile Bizans devletlerinin yksek dvn

mansblarndan idi. Ltincesi "patriys"dur. Bu, en yksek ruhan

mansb olan patriklik deildir.


1/159. 21[21] Kehnet bazen eytnlarn ilkaasna dayanr, bazen de yldzlarn

hkmlerinden istifde edilirdi. Bunun her iki eidi de chiliyyet

devrinde Allah islm' glib klncaya kadar yaygn idi. islm glib

olunca, khinlerin evketi krld ve islm dni, khinlere i'timd

etmeyi inkr etti.


1/159.

28

midir, bakn, dedi. Baktlar ve snnetli olduunu

bildirdiler. Sonra gelen adamdan: Arab kavmi snnetli

midir? diye sordu. Snnet olurlar cevbn ald. Bunun

zerine Hrakl: Bu mmetin meliki ite zuhur etmitir,

dedi. Ondan sonra Hrakl, Roma'da ilimce kendi

benzeri olan bir dostuna mektb yazp Hms'a gitti.

Hms'tan ayrlmadan o dostundan, Peygamber'in

zuhur ettii ve bunun bir peygamber olduu

hakkndaki grne muvafk bir mektb geldi.

Mteakiben Hrakl, Hms'da bulunan bir kasrna Rm

byklerini da'vet ederek kaplarn kapanmasn

emretti. Sonra yksek bir yere kp:

- Ey Rm cemati, bu peygambere bey'at edip de

felah ve rde nail olmay istemez misiniz? diye hitb

etti.

Bunun zerine cemati, yaban eekleri kadar

sr'atle kaplara doru katlarsa da kaplar

kapanm buldular. Hrakl, bu derece nefretlerini

grp mna girmelerinden midsiz olunca: Bunlar

geri evirin, diye emretti ve (onlara dnp): Deminki

szlerimi dninize olan sk ballnz renmek iin

syledim, (bunu da) gzlerimle grdm, dedi. Bu sz

29

zerine oradakiler memnunluklarn beyn ederek,

kendisini ta'zmen secde ettiler. Hrakl(n mna da'vet

olunmas) hakkndaki haberin sonu da bundan

ibarettir22[22].

Bu hadsi Salih ibn Keysan, Ynus ve Ma'mer de

Zuhr'den rivayet etmilerdir23[23].

22[22] Bu hadsin bu bbda zikrinin mnsebeti ciheti yledir: Hads

kendilerine vahy verilen peygamberlerin vasflarndan bir ksmna

mil olmutur; bb da vahyin balama keyfiyeti hakkndadr. Yine

Hrakl kssas, iinin balangcnda Peygamber'in hlinin nasl

olduunu iine almaktadr. Hrakl'e yazlan mektbdaki yet ile

balktaki yet, Yce Allah'n peygamberlere dni dorultmalarn ve

Tevhd kelimesini en yksek klmalarn vahy ettiine mildirler

(Ayn).

Hadsin son fkrasndaki ifdelerden Hrakl'in mn etmeye yanat,

fakat kavminden korkup mnn aklamad seziliyor. nki Hrakl,

Mekke ticret kaafilesi bakan sfatyla o zaman am'da bulunan Eb

Sufyn' Kuds'e getirtip, uzun uzadya sul cevb ederek, derin

tahkkaat ve tedkkaat neticesinde kendisinde vicdan bir kanat hsl

olmu, toptan mn etmek zere Rm byklerine teklf etmi; onlar

kabul etmediklerinden kendisi de mnn aa karmam olduu

anlalabilir!


1/159. 23[23] Yn bu rv de bu hadsi Zuhr'den rivayet etmekte uayb'a

mutbaat ve muvafakat etmilerdir. Buhr bu Hrakl hadsini ayr ayr

senedler, uzun ve ksa metinlerle Sahh'nin on drt yerinde

getirmitir: Vahy, lim, Cihd, Cizye, Maz, Tefsir, ahdt, Edeb,

Ahkm, sti'zn, Vahidin Haberi., gibi (Ayn).


1/159.

30

Rahmn ve Rahim olan Allah'n ismiyle

1- KTBU'L-MN24[1]. (mn Kitab)

24[1] Raslullah'a vahyin nasl balad bb, el-Cmi'u's-Sahh'in evvelinde kitaba bir mukaddime gibi olduu iin, onu "kitb" szyle deil de "bb" szyle zikretti. Bundan sonra da fkh bblar yolu zere dier "kitb"lan zikretmeye balad, mn Kitb'n dierlerinden ne geirdi. nki o, hepsinin temeli ve dayanadr. Zr geri kalanlar onun zerine kurulmu ve onunla artlandrlmlardr; iki darda kurtulu ancak onunladr. Bundan sonra "lim Kitb"n getirdi. nk ondan sonra gelecek olan kitblarn hepsinin medar, dnp dolaaca yer, ilimdir; hepsi onunla bilinecek, onunla ayrlp tafsl edilecektir. lim Kitb'n mn'dan sonra getirmesi, mnn mkellef zerine ilk vcib olan ey olmasndan yhud mutlak olarak ilerin en faziletlisi, en stn, en ereflisi ol-masndandr. Nasl olmasn ki, mn, ilim ve amelce her hayrn balangc, incelik ve byklke her kemlin k yeridir... (Umdetu'l-Kaar, s.119) Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/160.

31

1- mn Bab Ve Peygamberin: slm Be

ey zerine Bina Edilmitir... Kavli

mn, dil ile sylemek ve organlarla ilemektir.

mn, artar ve eksilir. Yce Allah yle buyurdu:

"O, m'minlerin yreklerine, mnlarn kat kat

artrmalar iin sekneti indirendir" (el-Feth: 48/4);

"Biz de onlarn hidyetini artrmtk" (el-Kehf:

18/13);

"Allah hidyeti kabul edenlerin hidyetini

artrr" (Meryem: 19/76);

"Hidyeti kabul edenler (e gelince), onlarn

muvaffakyyetini artrm, onlara takvalarn ilhm

etmitir" (Muhammed: 47/17);

"mn edenlerin de mnlar artsn " (el-

Muddessir: 74/31);

Ve Allah'n u kavli:

"Bir sre indirildii zaman ilerinden kimi: Bu

sre hanginizin mnn artrd, der. mn etmi

olanlara gelince (her inen sre) dima onlarn mnn

artrmtr ve onlar birbirleriyle mjdeleirler" (et-

Tevbe: 9/124);

32

Ve zikri cell olan Allah'n u kavli:

"Onlar yle kimselerdir ki halk kendilerine:

(Dmanlarnz olan) insanlar size kar ordu

hazrladlar, o hlde onlardan korkun, dedi de, bu

(sz) onlarn mnn artrd ve: Allah bize yeter, o ne

gzel vekildir, dediler" (li mrn: 9/173).

Ve Yce Allah'n u kavli:

"M'minler dman ordularn grnce: ite bu

Allah'n ve Rasl'nn bize va'd ettii eydir. Allah ve

Rasl doru sylemitir, dediler. (Bu) onlarn

mnlarn ve teslimiyetlerini artrmaktan baka bir

ey yapmad" (el-Ahzb: 33/22)25[2].

25[2] Buhr, burada mnn artmas hussuna dell olmak zere sekiz yet zikretti; artmay kabl eden her ey zarr olarak eksilmeyi de kabl edecektir. Eski hadscilerin mn mes'elesindeki maksadlarn beynda rihlerin szleri muztarib oldu. yle ki, onlar kalbiyle tasdik, diliyle ikrar edip de amel etmeyene o m'mindir dediler. Ve ameller mndandr diye de hkmettiler. Cz' olmadan klln mevcd olmamas kendilerine mkil oldu. Bana gre bu mes'elede hakk udur: mn iki trldr: Biri srf inkyd mn'dr; ona dny hkmleri mteferri' olur. Buhr buna "Bb: slm hakkat zere olmad zaman" balnda tenbh etmitir. kincisi hakk mn'dr. Bunlarn misli udur: Mesel zaf, nahf bir erkee mecaz olmayarak "o erkektir" deniliyor. Bunun yannda, btn insan kuvvetleri toplayan kiiye de yine mecaz olmayarak "o erkektir" deniliyor. te

33

bunun gibi kendisinde yalnz tasdk ve ikrar bulunan kimseye, m'min deniliyor; bu iki sfatla beraber slih ameli de cami' olan kimseye de mecaz olmayarak "o m'mindir" deniliyor. Bu da mnn bir yaknlik derecesinden ibaret olmasdr (ah Veliyyullah, erhu Tercim...,s.7-8). Bu konuda et-Tevbe: 9/124. yetinin tefsir zeti: "Bir mn ziyde etmek mefhmu, mevcd bir mna daha yksek bir kuvvet ve revnak vererek heyecan ve kemlini artrmak veyhud yeni batan bir hakkat tasdk ettirmek ma'nlarndan daha ummdir ki, evvelki keyfiyyet, ikinci de kemmiyyet bakmndan ziydedir. Bir hakikate nazaran mn ii tek olduundan, bunda kemmiyyet i'tibriyle deil, ancak keyfiyyet i'tibriyle bir ziyde ve noksan dnlebilir. Bu haysiyyetle peygamberler ve sddklar ile dierlerinin mn mertebeleri arasnda farklar bulunur. Nitekim brahim Pey-gamber'in "Lkin kalbimin yatmas iin" (el-Bakara: 2/260) demesi, bu ne'enin kemlinin en sonunu talebdir. Yine bu bakmdandr ki, "Haber almak, gzle grmek gibi deildir". Gayb ile uhd, duygu ile grg, bedahet ile istidll arasnda, hatt hafzadaki uhdun htrasyle hldeki uhd arasnda ancak zevk ile erilebilen bir kuvvet ve vuzh fark vardr ki, bu vuzh, yaknn aslna deil, keml ve keyfiyyet derecesine iddir. Lkin mn, mteaddid ilere ilgisi bakmndan dnld zaman mteaddid tasdkler arka arkaya geleceinden, bunda mn kemmiyet i'tibriyle de artar. Mesel hem namaza, hem zekta inanmakta, yalnz namaza inanmaktan ziyde bir mn vardr. Kezlik hem gemi kitblara, hem de Kur'n'a mn eden mslimde, yalnz Tevrat ve ncil'e inananlardan ziyde bir mn vardr. Bu suretle nazil olan teklfler ve hkmlerin artmas nisbetinde, mnn kemmiyyeti de artar. Ve bu haysiyyetle hkmlerin tafsiltna vkf olan limlerin mn, her hlde avamdan ziyde olur. Keyfiyyet cihetiyle ise bil'akis olmak mmkndr. Halktan birinin icml mnnda, bir limin tafsl mnndan ziyde bir kuvvet ve ne'e bulunabilir. Bir de mn vcd, kfr ise adem olduundan, mnn kendisinde kfre nazaran bir vcd

34

Allah iin (yn Allah'a tat sebebiyle) sevmek ve

Allah iin sevmemek mndandr 26[3].

Umer ibn Abdilazz (101), Adiyy ibn Adiyy

(123)'e yle yazd: Muhakkak ki mnn bir takm

farizalar, akideleri, men' edilmi eyleri ve mendblar

vardr. Kim bunlar tam yaparsa mn tamamlam

olur, kim de bu ileri tam yapmazsa mn kemle

ziydesi vardr. Bir kfir, mna geldii zaman, gemi hline nazaran vcdunda ve kalbinde bir ziydelik kazanm, bir nem hsl etmi olur. Bu vehile "Hanginize bu bir mn ziyde etti?" sz, gerek keyfiyyet gerek kemmiyyet i'tibriyle mn artmasn nefy ve inkr ma'nlarna mil olduu gibi, mn aslnn nefy ve inkrn da i'r eder..." (Hakk Dni, III, 2649-2650). ... Seknet bu sebeble m'minlerin zerine iner ve inmesiyle onlar bulunduklar mn mertebesinden muayene makaamna nakleder. Ve byle yn ile mnlarn katlar ki, mnlar ile beraber mn artrsnlar diye. Bast olan mn, aslnda ziyde ve noksan olmasa bile, te'yd edicileri arttka mnn kemlinin de artacanda bhe yoktur. Bir de mnn sebebleri ve ilgilendii eyler arttka, tevhdin asl olan mn bir aa gibi dallarn ve budaklarn artra artra nev--nem bularak, nihayet istenen meyvelerini verir, mnn aslna nazaran ise ziyde ve noksan, iddet ve za'f ile tefsr olunur. nk asl tasdk kemmiyyet kablinden deildir (el-Feth: 48/4. yetin tefsrinden, Hakk Dni, VI, 4410). Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/162-163. 26[3] Bu ma'nda gelmi msned sahh hadsler vardr. Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/163.

35

erdirmemi olur. Eer ben yaarsam, bu ileri bilmeniz

iin ben onlar size iyice beyn edip aklayacam. Ve

ayet lrsem, ben sizlere hemdem ve yr olmaya

hrsl deilim 27[4].

brhm aleyhi's-selm da: "Ey Rabb'm, lleri

nasl dirilteceini bana gster, dedi; Allah:

inanmadn m yoksa, dedi; O da: nandm, fakat

(gzmle de grerek) kalbimin yatmas iin." (el-

Bakara: 2/260) demiti.

Muz ibn Cebel (18), bir zta: Bizimle otur da

(dn ilerini mzkere ederek) bir sat mn artralm,

dedi28[5].

27[4] Bu, Buhr'nin shhatine hkmettii tarklerdendir. Bunu Umer ibn Abdilziz'in: "mn kemle erdirmitir" sz sebebiyle, mnn artp eksilecei hususuna dell olarak zikretmitir. Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/163. 28[5] Bu eseri, Ahmed ibn Hanbel ve Eb Bekr ibn Eb eybe, Esved ibn Hill'e varan sahh bir senedle vasl etmilerdir. Dellet vechi aktr. Muz, m'min bulunduu iin mnn aslna haml edilmesi ihtimli yoktur, ancak Allah' zikr etmekle mnn artmas murd edilmi olmasna hamledilir. Kaad Eb Bekr ibnu'l-Arab yle dedi: Bu szde artmaya bir taalluk yoktur. Zr Muz ancak mn yenilemeyi kasdetmitir. nk kul faraza ilk defa m'min olur, sonra da her dnp fikr ettike evvel nefy ettii eyi sonradan isbt etmek

36

bn Mes'd (32): Yakn, mnn tammdr, dedi

29[6].

bn Umer (73): Kul, gnlndeki bhe veren

eyleri tammiyle terk etmedike takvann hakkatine

suretiyle, devaml mn yenileyici olur. nk mn yenilemek mndandr. Bunlar Buhr'nin ta'lklerindendir. Bunlar iki nev' zeredirler: Birisi cezm sgasyle zikretmekte olduklardr ki, bu, Buhr tarafndan sahhlikle hkmdr. kincisi cezm sgasyle olmayarak zikretmekte olduu eylerdir ki, bunlarda Buhr'nin shhat hkm yoktur. Buradaki ta'lkler birincisi nev'indendirler. Bunlar, Buhr, mnn artp eksileceine dell olarak zikretmitir. Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/163. 29[6] Bu ta'lk, Tabern'nin sahh bir senedle vasl ettii bir eserin bir tarafdr; tamm yledir: = Yakn, mnn tammdr, sabr da mnn yarsdr". Bu haberi Eb Nuaym ve Beyhak tahrc etmilerdir. Buhr, iaretle dellet eden ksm ksaca almak ve sarahatle dellet eden ksm hazf etmek hususundaki deti zere yrmtr. nk nsf lfz, mnn cz'lere ayrlmasnda sarihtir. Ahmed ibn Hanbel, Abdullah ibn Hakm tarkndan bn Mes'd'un: "Y Allah, bizim mnmz, yaknmz ve fkhmz artr!" der idiini rivayet etti. Bunun isnad sahihtir. Fakat musannif Buhr, zikrettiim sebebden dolay, bunu zikretmiyor (Ibn Hacer). Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/164.

37

ulamaz, dedi30[7]. Muchid ibn Cebr (101), "Dnden

Nuh'a tavsiye ettiini sizin iin de bir eriat yapt"

(e-r: 42/13) yetini: Ey Muhammed, sana da

Nuh'a da bir tek dn tavsiye ettik, demektir diye tefsr

etti.

bn Abbas, "Sizden herbriniz iin bir eriat, bir

yol ta'yn ettik" (el-Mide: 5/48) yetindeki "r'a ve

minhc", geni yol ve snnet diye tefsr etti. Yine bn

Abbs, "Duanz olmasayd Rabb'm size deer verir

miydi de" (ei-Furkan: 25/77) kelm sebebiyle, dunz

mnnz demektir, diye tefsr etti. Dunn lugattaki

ma'ns mndr 31[8].

30[7] bn Umer'in bu sznn ma'ns, Mslim'in Sahh'inde Nevvs (R)'dan merf' olarak gelmitir (el-Birr ve's-Sla, 5. Bb, "2553"). Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/164. 31[8] bn Umer'in ta'lkn, Abd ibn Humeyd Tefsr'nde vasl etmitir. bn Abbs'nkini de Abdurrazzk senedli olarak rivayet etmitir. Bundan murd, Kitb ve snnet delillerinin, mnn artp eksilmesi hususunda birbirlerini takviye edip durduklar ey, btn peygamberlerin eratinden ibret olduudur. Nitekim Yce Allah, Kitb'nda yle buyurmutur: "O, dni doru tutun, onda tefrikaya dmeyin diye (asl-) dnden hem Nuh 'a tavsiye ettiini, hem sana vahyettiimizi, hem brhm'e, Ms'ya ve s'ya tavsiye ettiimizi sizin iin

38

1- Bize Ubeydullah ibn Ms (213-214) tahds

edip yle dedi: Bize Hanzalatu'bnu Eb Sufyn (151),

krime ibn Hlid(115)'den, o da bn Umer'den haber

verdi: bn Umer (R) yle demitir: Raslullah (S)

yle buyurdu:

"slm be ey zerine kurulmutur: Allah'tan

baka ilh olmadna ve Muhammed'in Allah'n

Rasl' olduuna ehdet etmek, namaz klmak, zekt

vermek, hacc etmek, ramazn orucunu tutmak"32[9].

2- mna id ler Ve Yce Allah'in u

Kavli Bb: "Yzlerinizi dou ve bat ynne

de eriat yapt.," (e-r: 42/13). Yn btn mmetler dnin asllarnda birlemiler, feri'lerinde taaddd etmilerdir. Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/164. 32[9] Bu, be rkn ile islm'n hlini, be direk zerine dikilen adrn hline benzetmedir. slm binasnn rknlerinin, etrafnda devern etmekte olduu mihveri "La ilahe illellh... " ehdetidir. mnn kalan u'beleri, yan direkleri gibidir. Bu be ey, bir zmrenin yerine getirmesiyle dierlerinden sakt olmayan, muhakkak her ahsn yerine getirmesi lzm gelen ayn farzlardandr. Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/165.

39

dndrmeniz hlis iyilik deildir. Fakat hlis

iyilik, Allah'a, hiret gnne, meleklere, Kitb

'a ve peygamberlere mn eden, mal sevgisine

ramen akrabaya, yetimlere, yoksullara, yol

oluna, dilenenlere, kle ve esirleri

kurtarmaya veren, namaz dosdoru klan,

zekt veren, ahidletikleri zaman szlerini

yerine getirenler, skntda ve hastalkta ve

muharebenin kzt zamanlarda sabr ve

metanet gsterenlerin bu hayrl ileridir. te

byleleri, sdk olanlardr ve onlar takvya

erenlerin t kendileridir" (el-Bakara: 2/177)

33[10];

33[10] Bu bb ve bundan sonraki bblarn hepsi, birinci bbla alkaldr ve hepsi de mnn kavl ile amelden ibret olup, artar eksilir bulunduunu beyn edicidirler (Ayn). Bu yet, grlecei gibi, btn insan kemlleri sarahaten yhud zmnen dellet ederek toplamaktadr. nsan kemller btn okluklar ve u'belenmeleriyle beraber, eye inhisar eder: 'tikaad sahhlii, iyi geinme ve nefis temizlii. Birincisine "Men antene billahi... ve'n-Nebiyyine" kavli ile; ikincisine "Ve te'l-mle... " kavli ile; ncsne de "Ve ekaame's-salte... " kavli ile iaret edilmitir. Bundan dolay, mn ve i'tikadna nazaran bunlar kendisinde toplayan, sdklk vasf ile vasflad. Halk ile muaereti ve Hakk ile muamelesine i'tibr ederek de takva ile vasflad. Raslullah da: "Kim bu yetle amel ederse

40

"M'minler muhakkak felah bulmutur

ki, onlar namazlarnda hu 'u gzetenlerdir,

onlar bo ve fidesiz eylerden yz

eviricidirler, onlar zektlarn verenlerdir,

onlar rzlarn koruyanlardr, u var ki,

zevcelerine yhud sa ellerinin mlik

olduklarna kar mstesnadr, nk onlar

knanm deildirler. O hlde kim bunlarn

tesini isterse bhe yok ki, onlar haddi

aanlardr. Ve yle m'minler ki, onlar

emnetlerine ve ahidlerine riayetkardrlar,

onlar namazlarna devam ederler" (el-

Mu'minn: 23/1-9)34[11].

mnn kemle erdirmitir" kavli ile buna iaret buyurdu. te bu, mellif Buhr'nin, bu yetle istidlal etmesinin vechi ve bunu bb bana koymasnn uygunluu cihetidir. Sonra Buhr bu maksad iin dier bir yetle de istidll etti (Kastalln). Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/166. 34[11] Bu yetlerden de bilindi ki, kendisiyle felah ve necat hsl olacak olan mn, iinde bu sylenen ameller mevcd bulunan mndr. bn Battl yle dedi: Tasdk, mn mertebelerinin birincisidir.mn tam ve kmil klmak ise, ancak zikr olunan bu ilerle olur. Buhr, mn kemle ulatrmay irde etmitir (Kirmn).

41

2- Bize Sleyman ibn Bill (172), Abdullah ibn

Dnr(127)'dan o da Eb Slih(101)'ten, o da Eb

Hureyre(R)'den tahds etti. Peygamber (S): "mn

altmtan fazla u'bedir. Hay da mndan bir

u'bedir" buyurmutur 35[12].

Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/166. 35[12] Hadsteki u'be ile murd haslettir; yn mn birok hasletlere shibdir. Hay; tevbe ve ruc' ma'nsnadr. Hay ve istihy, utanmak ma'nsnadr. Mtercim der ki, Zemaher ve Matarz dediler ki, haya ve istihy maddesi hayttan alnmtr... Haya levm, ayblama ve ktleme olunacak vaziyetlerden saknmak sebebiyle, insan haytna arz olan tagayyr ve inkisr (yn deime ve krlma)'dan ibrettir. "Hayiye" kelimesi de bu haletten n haytn vaziyeti mtegayyir oldu demektir ki, ondan utanmak ile ta'br olunur. Ve Seyyid erif dedi ki, hay iki nevi' olur: Birisi nefsn ki, Hz. Hud onu nefislerde halk ve ibd' eylemitir; yn ftr olur; insanlarn yannda avret yeri amaktan hay gibi. ikincisi, mn olur. M'min olan kimsenin Allah'tan korktuu iin ma'siyetlerden ekinmesinden ibrettir (Kaams Ter.). Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/166-167.

42

3- Mslmn. Dilinden Ve Elinden

Mslmnlarn Selmette Kald Kimsedir

Bb

3- ....... Bize u'be (160), Abdullah ibn Eb's-

Sefer'den ve sml ibn Eb Hlid(145)'den, onlar da

a'b'den, o da Abdullah ibn Amr(R)'dan tahds etti.

Peygamber (S) yle buyurmutur: "Mslman

dilinden, elinden mslmnlarn selmette kald

kimsedir. Muhacir de Allah'n nehy ettiini terk

edendir".

Eb Abdillah el-Buhr yle dedi: Ve Eb

Muviye (194) dedi ki: Bize Dvd ibn Eb Hind (139)

mir e-a'b'den tahds etti. a'b: Ben Abdullah ibn

Amr'dan iittim; o da Peygamber'den dedi.

Ve keza Abdu'1-A'l (189) Dvd'dan; o da

mir'den, o da Abdullah ibn Amr'dan, o da

Peygamber'den syledi36[13].

36[13] Buhr burada bu iki ta'lki getirdi. Buhr birinci ta'lk ile a'b'nin Abdullah ibn Amr'dan iitmesini beyn etmek istedi... kinci ta'lk ile de Abdu'l-A'l'nn rivayetinde mbhem braklan Abdullah'n, Eb Muviye rivayetinde beyn edilen, Abdullah ibn Amr'dan ibaret olduuna tenbh etmek istedi..

43

4- Mslmnlarn Hangisi Efdaldir Bb

4- ........ Eb Ms (R) yle demitir:

- Y Raslallah! Mslmanlarn hangisi

efdaldr? diye sordular. Raslullah (S):

- "Mslmanlar, dilinden ve elinden selmette

kalandr" buyurdu 37[14].

Bu, Buhr'nin ta'lklerindendir. nk Buhr, Eb Muviye'ye ve Abdu'l-A'l'ya kavuamad. Bunlardan kendisine birer vsta ile ulap asl i'tibriyle msned ve muttasl olan bu iki isnad ta'lkan zikretti; bunlarn muallakln gstermek iin de "Haddesen" yhud "Ahbaran"y kullanmayp, yine cezm ve kat'iyyet ifde eden "Kaale" ile evketti. Bu ise caizdir. nk bu, istihd ve mutbaat iindir; mstakillen kendisiyle istidlal etmek deildir (Kirmn, bn Hacer ve Ayn). Hadsin bala uygunluu aktr. nk geen bbda mnn birok u'beleri olduu zikredilmiti; bu bbda da bu u'belerden ikisi zikredilmektedir ki, onlar da mslmnlarn mslmnn dilinden ve elinden selmeti, muhacir de nehy edilenlerden ayrlandr. Bunda mslmnlar, eza verecek her eyi terke tevk vardr. Bundaki srr da btn insanlarla iyi huylu olmaktr. Nitekim Hasan Basr ebrrn tefsrinde: Onlar zerreye(yan kk karncalara bile) eziyyet vermeyenler ve erre rz olmayanlardr, demitir...(Ayn). Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/167-168. 37[14] Her iki bb arasndaki mnsebet aktr. nk ikisi de mslmna hass olan vasflardan bir vasfn beyn hakkndadr.

44

5- Yiyecek Yedirmek slm'dandr Bb

5- ....... Bize Leys ibn Sa'd (175) Yezd(128)'den,

o da Ebu'l-Hayr(90)'dan, o da Abdullah ibn

Amr(R)'dan tahds etti (O yle demitir): Bir kimse

Raslullah'a:

- slm'n en hayrls hangisidir? diye sordu.

Raslullah (S):

- "Yiyecek yedirmen, tandna tanmadna

selm vermendir" cevbn verdi 38[15].

Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/168. 38[15] nsanlara yiyecek yedirmek slm'n yhud mnn u'belerindendir. Bu, cmerdlik ve iyi ahlkn emresindendir. Bunda muhtalar iin menfaat, Peygamber'in meded ve yardm istedii aln kapatlmas ve giderilmesi vardr. Herkese selm vermek ise mslmnlara kanat amaya ve tevzu'ya dellet eder. Bunda da kalblerin yaklamasna, kelimelerin toplanmasna ve birbirlerine meveddet ve muhabbete tevk vardr. Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/169.

45

6- Kiinin Kendi Nefsi in Arz Ettiini

Kardei in De Arz Etmesi mndandr Bb

6- ....... Bize Msedded ibn Muserhed (228)

tahds edip yle dedi:

Bize Yahya ibn Sad el-Kattn (198) u'be ibn

Haccc'dan, o da Katde ibn Dime es-Seds(117)'den,

o da Enes ibn Mlik(93)'ten, o da Peygamber(S)'den

tahds etti.

Ve kez Hseyin el-Muallim'den; dedi ki: Bize

Katde, Enes(R)'den tahds etti. Peygamber (S):

"Hibiriniz, kendiniz iin arz ettiinizi kardeiniz

iin arz etmedike, (kemliyle) mn etmi olmaz"

buyurdu 39[16].

39[16] el-Hubb, "h"nn damm ve "b"nn teddiyle dostluk ve sevgi ma'nsna isimdir. Mellif Basir'de bu resme tahkk eylemitir ki, ma'lm ola ki ibu hubb maddesi lgatta be ma'n zere devr edicidir: a. Saf ve beyaz ma'nsna... b. Uluvv ve zuhr ma'nsna... c. Lzm ve sbt ma'nsnadr; deve kt ve kalkmad zaman habbe'l-baru derler, d. Huls ve lubb ma'nsnadr: Kalbin z ve dhili demek olan habbetu'l-kalb sz bundandr. Hubbt'n tekili olan habbe de bundandr, nk bir eyin asl ve kvmnn maddesidir, e. Hfz ve imsak ma'nsnadr. inde suyu muhfaza edip tutmakta olan kaba habbu'lm' denmesi de bundandr. Bunda ayn zamnda sbt ma'ns da vardr. Hsl zhir bir itir ki,

46

7- Raslullah(S)' Sevmek mndandr

Bb

7-.......Bize Eb'z-Zind (130) el-A'rac(l 17)'dan,

o da Eb Hureyre(R)'den tahds etti ki, Raslullah (S)

yle buyurmutur:

"Nefsim elinde olan Allah 'a yemn ederim ki

hibiriniz, ben kendisine babasndan da, evldndan

ibu be ma'n mahabbet ve veddn lzmelerindendir. Zr kalbin safs, irdesi ve dernun taalluku mahbb tarafna keml zere uluvv ve zuhru ve sbtunun luzmu ve muhibbin kalbinin z mahbba ihale olunmas ve dernda alkasnn mahfuz olmas ve mahabbet b'bnda derkrdr. Bu vechile mahabbet hussunda anlan be ma'n topluca gereklemitir. Hulsa bu ma'nlar cmi olan mefhma dellet edici olmak iin hubb maddesini koydular ki, boazn en tesinden olan h harfiyle dudak harfi olan b'dan mrekkeb olduu iin, gy ki muhibbin ibtid ve intih hl ve sn batanbaa mahbbuna mnhasr olup, araya ir eynn girmesi olmadn telmh ve i'ra mebndir. Asl mahabbetin dah n bylece olmak lzmdr. Bundan noksan olursa, ona mahabbet denmesi sahih ve rev deildir (Kaams Ter.). Peygamber bu hadsinde ahlkn en byk asllarndan birini bu kadar cmial ve vecz ifadesiyle kaannlatrmtr. Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/169-170.

47

da daha sevgili olmadka (kemliyle) mn etmi

olmaz" 40[17].

8- Bize Ya'kb ibn brhm (252) tahds edip

yle dedi: Bize bn Uleyye (194) Abdulazz ibn

Suheyb'den, o da Enes'ten, o da Peygamber'den tahds

etti. H ve keza bize dem ibn Eb Iys tahds edip yle

dedi: Bize u'be, Katde'den; o da Enes(R)'den tahds

etti. Enes yle demitir:

40[17] Peygamber sevgisini cibill mertebesine karamayan m'min, hi deilse Raslullh'n rzsn dier mahlklarn rzsna ve kendi hevasna tercih ve takdm ederek cibill ve ftr derecesine yaklatrmaa almaldr. arih Ayn, Raslullah mahabbetinin ta'zm ve icllden ibaret kalmas kfi olmayp, btn ma'nsnca kalbin meyli ma'nsna mahabbet olmas lzm geleceini isbt ettikten sonra, u iki rivayeti de naklediyor: Amr ibnu'1-s (R): Hi kimse bana Raslullah'tan daha sevgili olmad gibi, hi kimse de benim nazarmda O'ndan daha celletli deildi. O'na kar olan ta'zm ve icllimin kemlinden dolay gzlerimi doyura doyura yzne bakamadm, demitir. Umer ibnu'l-Hattb da, bu metindeki hadsi iittikten sonra: Y Raslallah, sen bana nefsimden baka her eyden daha sevgilisin, demi. Buna kar Raslullah: "Y Umer, nefsinden de sevgili olmalym" buyurmu. Bunun zerine Umer "Nefsimden de" deyince, "Y Umer, ite imdi oldu" buyurmu (Tecrd Ter., I, 26-27). Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/170.

48

Peygamber (S) yle buyurdu:

"Hibiriniz ben ona babasndan da, evldndan

da, btn insanlardan da sevgili olmadka (kemliy-

le) mn etmi olmaz".

8- mnn Tatll Bab

9-.......Bize Eyyb es-Sahtyn (131) Eb

Klbe(104)'den, o da Enes(R)'den tahds etti.

Peygamber (S) yle buyurmutur:

"Kimde ey bulunursa mnn tatlln

tatm olur: Allah ile Rasl' kendisine bakalarndan

daha sevgili olmak; bir kimseyi sevmek, fakat yalnz

Allah iin sevmek; (Allah onu kfrden kurtardktan

sonra) yine kfre dnmekten, atee atlacakmasna

holanmamak" 41[18]

41[18] Bu byk bir hads ve slm'n asllarndan bir asldr, mnn tatll tatlerden lezzet almak, Allah ve Rasl'nn rzs urunda meakkatlere tahamml etmek ve bunu dny metna stn tutmak demektir. mn tatllnn bu eyde olmasnn hikmeti nedir, denilirse; buna yle cevb verilir: Bu ey bu lezzeti meydana getirici olan kmil mnn unvandr (yn sernmesi ve nszdr). nk nefsinde ni'met verenin ancak Yce Allah olduu,

49

9- Bb: (Kmil) mnn Almeti Ensr'

Sevmektir

10- ....... Bana Abdullah ibnu Abdillah ibn Cebr

haber verip yle dedi: Ben Enes(R)'den iittim;

Peygamber (S) yle buyurmutur: "Kmil mnn

almeti Ensr' sevmek, mnafkln almeti de

Ensr'a buz etmektir"42[19]

O'ndan baka ne verici, ne de mni' olucu bulunmad, bakalarnn sdece arada vstalardan ibaret olduu inanc yerleip kuvvetlenmedike, bir kimsenin mn tamamlanp kemle eremez...(Ayn). Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/171. 42[19] Mnafk zahiren m'min, btnen kfir demek olunca Peygamberimizle muhacirleri evlerini ve gnllerini ap konuk etmek, onlara ocuklar ve yllerden daha ileri muamele etmek ve uurlarnda mallarn ve canlarn onlara tahss edip vermek, dostlarna dost, dmanlarna dman olmak suretiyle barndr-mak, yardm etmek ve slm Dni'ni azz klp ykseltmek gibi bah biilmez ulu menkabelerle sfatlanm olan Ensr'a, bu sfatlarndan dolay buz edenler -m'min grnseler de- kalben kfir olduklarnda bhe yoktur. Bununla beraber bu ma'nca sakndrma, yalnz Ensr'n deil btn sahblerin nnda da gelmitir. Nitekim Al ibn Eb Tlib'e Mslim'deki rivayette: "Y Al, sana m'minden, bakas mahabbet etmez, mnafktan bakas da buz etmez" buyurulduu gibi, umm olarak sahblerin fazleti babnda da: "Her kim onlar severse bana

50

10- Bb 43[20]

11-.......Zuhr yle dedi: Bana Eb drs

izu'llah ibnu Abdillah (80) haber verdi ki,

Ubdetu'bnu's-Smit (R) ki, birinci Akabe gecesinde

muhabbetinden dolay sever, her kim de onlara buz ederse bana buzundan dolay buz eder" buyurulmutur. Bu hadste bahse konu olan mahabbet ve buz, ite bu cihetten olandr. Yoksa bir kimsede bu cihetten olmakszn muhalefeti ekici riz bir iten dolay bir sahb hakknda -Allah korusun- muvakkat mahabbetsizlik eseri grlse, bununla ne mnafk, ne kfir olur. Nitekim sahbler arasnda muharebeler olmuken, hibiri dierine nifak isnd etmi deildir. Bunlarn ekimeleri ictihd idi. ctihdda ise hasmlarn kimi isabet edici, kimi hat edicidir. Bununla beraber sahabe devri getikten sonra kendilerine rz ve mahabbetsizlie gtrecek geici dnyev sebebler defteri kapanm ve medihlerine dir Kur'n nasslar bunlar bryecek ve "Allah onlardan rz olmutur, onlar da Allah'tan rz olmulardr." (el-Mide: 5/119; Tevbe: 9/101; Mucdile: 58/22; Tebun: 64/8) ilh beretini muvakkaten olsun drecek hibir vesile kalmam olduundan sahblere buz etmeyi mezheb edinen frkalarn sapklk olduunda bhe kalmaz (Tecrd Ter., I, 28-29). Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/172. 43[20] Bunda, kendisinden ncekiyle bir ilgi vardr. "Bb" kavliyle ikisi arasn ayrmtr. Nitekim musannflarn tasniflerinde, unvandan soyulmu olarak "u fasl" kavilleriyle bunun benzeri yaplagelmektedir... (Ayn). Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/172.

51

bey'at eden on iki nakbin biri olmu ve Bedir harbinde

de hazr bulunmu idi; yle demitir: Raslullah (S)

etrafnda sahblerinden bir cemat mevcd olduu

hlde buyurdu ki: "Allah'a (ibdette) hibir eyi ortak

klmamak, hrszlk yapmamak, zina etmemek,

ocuklarnz ldrmemek, kendiliinizden

uyduracanz bir yalanla (kimseye) iftira etmemek,

hibir ma'rfta (iyi ite) isyan etmemek zere bana

bey'at (yn benimle ahd) ediniz, iinizden sznde

duran olursa mkfat Allah 'in zerindedir. Bu

dediklerimden birini yapp da ondan dolay dnyda

cezalandrlrsa, bu ceza ona keffrettir. Bunlardan

birini yapp da yapt fiili Allah rterse, ii Allah'a

kalr: sterse onu afveder, isterse ona ceza verir". Biz

de bu art zere Peygamber'le bey'at ettik 44[21].

44[21] Bu, ilk Akabe gecesinde olan bey'attr. el-Mmtehine Sresi'nin on ikinci yetinde emredilen artlar o bey'atta aynen vki' olduundan, bu bey'ata bey'atu'n-Nis' denilmitir. Bu artlarla mkellef olmakta erkek ve kadn msvdir. kinci Akabe'de ise Ensr, evld ve yllerini nasl mdfaa ve himaye ederlerse Raslullah' da ylece mdfaa ve himaye eylemek zere bey'at etmiler, ve ahdlerini hakkyle f ederek, kendilerinden sonra t kyamete kadar slm'a girmi ve girecek olanlara vel-i ni'met olmulardr.

52

11- Bb: Fitnelerden Kamak Dndendir

12-.......Eb Sd (R) yle demitir: Raslullah

(S) yle buyurdu:

"Yaknda (yle fanlklar meydana gelecek ki)

bir mslmnn, kendi dnini fitnelerden selmete

karmak iin, da balarnda gezdirip, yamur

sularnn dt yerlerde (yn vdler ve sahra-

larda) gdecei davarlar, en hayrl mal olacaktr"

45[22].

12- Peygamber(S)'in "Allah' en ok

bileniniz benim" Sz Ve Yce Allah'n: "Allah

sizi yemnlerinizdeki lavden dolay sorumlu

tutmaz, fakat sizi kalblerinizin azmettii

Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/173. 45[22] Bu hadste fitne gnlerinde uzlete ekilmenin faziletli olduu hkm vardr. Ancak insan fitneyi izle etmee kudreti bulunan kimselerden ise, fitneyi izle etmek yolunda almas da ona vcib olur. Bu vcb da, hl ve imkna gre, ya farz- ayn yhud farz- kifye derecesinde olur... Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/174.

53

yeminler yznden muhaze eder..." (el-

Bakara: 2/225) Kavli Sebebiyle Ma'rifetin,

Kalbin Fiili Olduu Bab 46[23]

13-.......ie (R) yle demitir: Raslullah (S)

sahblerine emrettii zaman dima takat

getirebilecekleri ileri emreder idi. (O zamn)

sahbleri: Y Raslallah, biz senin gibi deiliz. Allah

46[23] Bu yetteki hkm, el-Mide: 5/89. yette de tekrar edilmitir. Bu yetlerdeki "lav" kelimesi muhtelif suretlerde tefsir edilmitir, mm A'zm'a gre: Bir kiinin bir eyi doru zannyle yemn ettikten sonra, onun hilaf zahir olmasdr, mm afi'ye gre: Yemn kasdetmeksizin bu sz te'kd iin "La vallahi, bel vallahi" demesidir. Kaad Beydv'ye gre ise: Dilin srmesiyle sehven edilen yemindir. yet bu ma'nlarn hepsini mildir. Buhr'nin maksad, sdece kavi ile mnn tam olmayaca, muhakkak ona i'tikaadn eklenmesiyle tamamlanaca; i'tikaad ise kalbin fiili olduu hususuna, bu yetle dell getirmektir. yet her ne kadar yeminler hakknda gelmi ise de, ma'nda mterek olmak dolaysyla mn hakknda da istidlal aktr. nk yeminde ve mnda hakikatin dnp durduu yer, kalbin fiilidir. Bylece yet, mnn artp eksileceine de bir delildir. nk Peygamber'in "Ben sizin Allah' en bileninizim" sz de, zahiren insanlarn Allah' tanmakta birbirlerinden farkl derecelerde olduklarna ve Peygamber'in Allah' en iyi bilen insan olduuna dellet eder. Byle olunca da mn, ziyde ve noksan kabul edici olur (Ayn). Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/174.

54

senin olmu olacak gnhlarna mafiret etmitir,

derlerdi de, fke almeti yznde bilinecek kadar kzar

ve ondan sonra da: "En ziyde takvalnz ve Allah' en

ok bileniniz, bhesiz ki benim" buyururdu47[24].

13- Kiinin, Kfirlie Dnmekten, Atee

Atlacakmcasna Holanmamas mndandr

Bab

14-.......Bize u'be, Katde'den; o da

Enes(R)'den tahds etti. Peygamber (S) buyurdu ki:

"Kimde ey bulunursa imnn lezzetini

tatm olur: Allah ile Rasl' kendisine bakalarndan

daha sevgili olan kimse; bir kulu seven, fakat yalnz

Allah iin seven kimse; Allah kendisini kfirlikten

kurtardktan sonra yine kfirlie dnmekten atee

atlacakmasna holanmayan kimse"48[25].

47[24] Hadsin bala uygunluu aktr. nk balk hadsten bir paray ihtiva etmektedir. Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/174. 48[25] Bu bb da Allah' ve Rasl'n bakalarndan ok seven kiinin mnn tatllna zafer bulaca ma'nsn iine alr.

55

14- mn Ehlinin Ameller Sebebiyle

Birbirlerinden (Fazilete) stn Olular Bab

15-.......Bana Mlik, Amr ibn Yahya el-

Mzinn'den, o da babasndan, o da Eb Sad

Hudr(R)'den tahds etti. Peygamber (S) yle

buyurmutur:

"Cennet ahlsi cennete, ate ahlsi de atee

girdikten sonra Yce Allah: Kimin kalbinde bir hardal

tanesi arlnca mn varsa ateten karnz, diye

emreder. Bunun zerine bu kimseler simsiyah ke-

silmi olduklar hlde karlp Hayt (yhud Haya)

nehri iine atlrlar ve orada sel uranda kalan

yaban reyhan tohumlar nasl sr'atle yetiirse

ylece yetiirler. Grmez misin, bunlar sapsar olarak

ve iki tarafa salnarak (ne gzel) srerler" 49[26].

Hadsin bala uygunluu meydandadr. nk hadsin mil olduu eyden biri, baln kendisidir (Ayn). Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/175. 49[26] Hadsin bala uygunluu ak olup yledir: Bunda mndan ok az bir eyin sahibini ateten karaca zikr

56

Ve keza Vuheyb ibn Acln (105) dedi ki: Bize

Amr ibn Yahya babasndan, o da Eb Sad'den bu

hadsi tahds etti ve bu rivayetinde "Hayt Nehri" ve

"Hayrdan bir hardal tanesi" ta'brlerini syledi 50[27].

edilmitir. Kendisinde azlk ve okluk bulunan bir eyde farkllama ise aktr. O da mnda ve amellerinde insanlarn birbirlerinden fazlalkl ve meziyyetli olmalardr (Ayn). Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/176. 50[27] Buhr bunu burada ta'lk yoluyla zikretti. nk kendisi Vuheyb'e eriemedi. Kitbu'r-Rikaak'da ise "Musa ibn smail'den o da Vuheyb'den..." isndyle msned olarak rivayet etmitir. Buhr'nin Vuheyb hadsinden bu ziydeyi getirmesinde birka fide vardr: a. Buhr'nin maksad bu hadsi Amr'dan rivayet etmekte Mlik'e muvafakat ettiini gstermektedir. b. Vuheyb'in, Mlik'in hilfna olarak tahds lfzyle getirerek: "Haddesen Amr" sz. nk Mlik "an" lfzyle getirmiti. "An"da ise ittisal ve sem'a dellet eder mi, yoksa etmez mi tarznda mehur bir ihtilf vardr. te Buhr bu ziyde ile ihtilf tevehhmn izle etti. Maamfh Mlik mdellis deildir. Bu fennin limleri indinde mehur olan "an" lfz, muan'nn mdellis olmad zaman ittisale hamledilmitir. c. Mlik'in Amr'dan rivayet ettii hadsinde "Haya yhud hayt" lfz hakknda gelen bhenin izlesi: Vuheyb, o lfz bhesiz olarak "Hayt Nehri" demitir... (Kirmn, bn Hacer ve Ayn). Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/176.

57

16-.......Bize brhm ibn Sa'd (l 10-183), Salih

ibn Keysn'dan; o da bn ihb'dan, o da Eb Umme

ibn Sehl'den tahds etti ki, o da Eb Sad Hudr (R)'den

yle derken iitmitir: Raslullah (S) yle buyurdu:

- "Uyuduum esnada grdm ki insanlar bana

arz olunuyorlard. stlerinde gmlekler vard, bu

gmleklerin bzs memelere ulayor, bzs daha

ksa idi. Umer ibn Hattb da bana arz olundu.

stnde (eteklerini yerde) srd bir gmlek

vard."

- Y Raslallah! Bunu ne ile te'vl (yn ta'br)

ettin? diye sordular.

- "Dn ile" dedi51[28].

15- Haya mndandr Bb

51[28] Hadsin bala uygunluu, gmlein dn ile te'vli ynndendir. Hadste insanlarn eitli uzunlukta gmlek giymekte birbirlerinden farkl olduklar zikr edilmitir. Bu da insanlarn mnda birbirlerinden farkl derecelerde bulunduklarna dellet etmitir (Ayn). Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/177.

58

17........ Bize Mlik ibn Enes, bn ihb'dan; o da

Salim ibn Abdillah(106, 108)'den, o da babas

Abdullah ibn Umer(R)'den haber verdi ki (yle

demitir): Raslullah bir gn Ensr'dan bir kimsenin

yanndan geiyordu. Ensr, kardeini hayadan

men'ediyordu. Raslullah (S): "Ona ilime, nk

haya mndandr" buyurdu 52[29].

52[29] mn, Allah'a kar ma'siyet ilemee mni" olduu gibi, haya da Allah'a ve insanlara kar ma'siyet ilemee mni'dir. Bu sebeble haya mndan bir u'be saylmtr. Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/177.

59

16- Bb: "... Eer tevbe ederler, namaz

klarlar, zekt verirlerse yollarm serbest

brakn... " (et-Tevbe: 9/5) 53[30].

18-.......Bize u'be, Vkd ibn Muhammed'den

tahds etti: yle demitir: Ben babamdan iittim; bn

Umer'den tahds ediyordu (O yle demitir):

Raslullah (S) yle buyurdu:

"Allah'tan baka hakk ilh olmadna ve

Muhammed'in Raslullah olduuna (zahirde)

ehdet, namaz ikaame, zekt eda edinceye kadar

53[30] Bu hususta gelmi olan "Allah'tan baka hakk ilh olmadna ehdet etmelerine kadar" hadsinin muvafk olmas iin "Mriklikten tevbe ederlerse" eklinde anlalmak gerekir. yetin ba taraf yledir: "Haram olan o aylar kt zaman artk o mrikleri nerede bulursanz ldrn, onlar (esr olarak) yakalayn, onlar hapsedin, onlarn btn geit yerlerini tutun. Eer tevbe ederlerse..." Bu yete "yetu Seyf = Kl yeti" derler. Bu hkm, yalnz mriklere iddir. Nitekim bundan sonraki yetler de bunu gstermektedir. Kitb ehli olanlarla, yalnz slm Devleti'nin tebaiyyetini kabul edinceye kadar harb edilir; onlar bu tebaiyyeti kabul ettikleri zaman kendi dn, can ve mal hrriyetlerine shib olarak yaarlar. Bu tebaiyyetin art da "cizye vergisi"ni vermeleridir. Kitb ehline id olan hkm, et-Tevbe: 9/30. yette ifde edilmitir. Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/178.

60

insanlarla muharebe etmekliim bana emrolundu.

Onlar bu ileri yapnca -Mslmanlk hakknn gerei

(olan haddler) mstesna- slm hakk olmak zere

canlarn ve mallarn benim elimden kurtarrlar.

(Btnlarndan dolay olan) hesblarna gelince, o

(hesab grmek) Allah'a iddir"54[31]

17- Yce Allah'n: "te bu, sizin

yapageldiiniz iyi amelleriniz sayesinde

mras klndnz Cennettir" (ez-Zuhrf:

43/72; kk fark ile el-A'rf: 7/43) Kavlinden

54[31] Hadsin ma'ns, yetin ma'nsna mutabktr; bundan dolay aralarn bir yere getirdi. Kitbu'1-mn ile alkalarna ve bunun bblarndan bir bb yaplmalarna gelince, bundan, mn edenin ma'sm olduunun bilinmesi, namaz klmann, zekt vermenin de, Buhr'nin grne gre, mn cmlesinden olduunun bilinmesidir. Tabern'nin el-Mu'cemu'l-Evst'la Enes'den rivayet ettiine gre, mstesna olan islm hakknn ne olduu Peygamber'den sorulmu, ve: "Evlilikten sonra zina, islm'a girdikten sonra dnden dnmek, bir de nefis katletmek. te bunlara mukaabil ldrlebilirler" diye cevb verilmitir. Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/178-179.

61

Dolay "mn Ancak Ameldir" 55[32] Diyen

Kimse Bab

Ve ilim ehlinden bir cemat, Yce Allah'n u:

"te Rabb'na and olsun ki onlara, topuna yapmakta

olduklar eylerden elbette soracaz" (el-Hcr: 13/92-

93) kavli hakknda (sorulacak ey) "La ilahe illa'llhtr

dediler. Ve bir de "Artk alanlar da bunun gibi (bir

murd iin) almaldr" (es-Sfft: 37/61) 56[33]

55[32] Burada amel ile murd; dilin, kalbin ve dier organlarn amellerinin toplamdr. Buna istidlal, yetlerin ve hadslerin hepsiyledir; yahd hepsi dellet eder olduu iin Kur'n ve snnetten her biri bu da'vnn bir ksmna dellet eder. Hads'in bb balna uygunluu aktr, o da amelin mna tlak edilmesidir, ibn Battal yle dedi: yet, hret derecelerine ancak amel ile nail olunacana ve mnn sz ve amel olduuna hccettir. Buna zikredilen hads de ehdet eder. Bu, ehli snnetten bir cematin mezhebidir. Buhr'nin de bunu bb yapmaktan murad budur. Peygamber bu hadste mn amelden klmtr. Dier hadslerde de mn ile amel arasn ayrmtr. Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/179. 56[33] Bu, kfirler mn etsin demektir. Binenaleyh amel sylenip, mn murd edilmitir. Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/179.

62

buyurduu iin (mn kalbin, lisann ve a'zlarn

amelidir).

19-.......Bize bn ihb, Sad ibn Museyyeb (93 ?

95)'den; o da Eb Hureyre(R)'den tahds etti (yle

demitir): Raslullah'a:

- Amelin hangisi efdaldir? diye soruldu.

Raslullah (S):

- Allah'a ve Rasl'ne mn etmektir, buyurdu.

- Ondan sonra hangisi? diye soruldu.

- Allah yolunda cihddr, buyurdu.

- Ondan sonra hangisi? denildi.

- Makbul olmu haccdr, cevbn verdi 57[34]

18- Bb: slm Hakikat zere Olmad

Zaman, Srf nkiyd in Yhud

57[34] Bala uygunluu aktr; o da amelin mn ma'nsnda kullanlmasdr, ibn Battal: yet, hret derecelerinin amelle elde edilir olduu ve mnn kavi ve amelden ibaret olduu hususlarnda hccettir. Zikredilen bu hads de buna ehdet etmektedir, demitir (Ayn). Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/180.

63

ldrlmekten Korkmaktan Dolay Olduu

Zaman (Muteber Olmaz)

nk Yce Allah: "Bedeviler mn ettik

dediler. De ki: Siz henz mn etmediniz, velkin

henz mn kalblerinizin iine girmemi olduu hlde

slm 'a girdik deyin..." (el-Hucurt: 49/14) buyurdu.

slm hakkat zere olursa bylesi de zikri cell olan

Allah'n u: "Hakk dn, Allah indinde slm'dr" (li

mrn: 3/19) kavlinin gerei zere olmutur.58[35]

58[35] yetlerin bb balna uygunluu aktr. nk bb bal, "slm hakkati zere olmazsa fayda vermez" hkmdr. yetler de bu hkme dellet etmektedir. Rgb el-Isfahn el-Mufredt'nda yle der: slm, eri'de iki ksmdr: Birisi mnn dnundadr ki, bu lisn ile i'tirftr. Bununla kan siynet olunur, beraberinde i'tikaad gerek olsun, gerek olmasn el-Hucurt: 49/14. yetinde bu ma'n kasdolunmutur. Birisi de mnn fevkndedir ki, burada lisnen i'tirf ile beraber hem kalben i'tikaad, hem, vefa, hem de Allah'a btn kaza ve kaderinde teslimiyet vardr. Nitekim brhm aleyhis selm hakknda: "Rabb'i ona: Kendini Hakk'a teslim et, dedii zaman o: lemlerin Rabb'na teslim oldum, demitir'" (el-Bakara: 2/131) buyurulmas byledir. Kezlik "Allah indinde dn slm'dr" ve "Benim canm mslmn olarak al" (Ysuf: 101) kavli bu ma'nyadr. Beni rzna teslim olan kullarndan kl demektir. eytn'n kaydndan salim kl ma'nsna olmak da caizdir... mm A'zam'a mensb el-Fkhu'l-Ekber'de de yle zikredilmitir: mn, ikrar ve tasdiktir; islm Allah Tal'nn

64

20-.......Zuhr yle dedi: Bana mir ibn

Sa'd(103,104),babas Sa'd ibn Eb Vakkas(R-55,

58)'dan haber verdi ki, yle demitir: Raslullah (S)

bir takm insanlara dnyalk veriyordu; bu Sa'd da

orada oturuyordu. Derken Raslullah ilerinden en

ziyde beendiim birini brakt. Bunun zerine:

- Y Raslallah! Fuln niin braktn? Vallahi

onu bir m'min biliyorum, dedim.

- yle deme, mslim (de), buyurdu 59[36].

emirlerine teslm ve inkyddr. Binenaleyh mn ile slm arasnda lgat tarikndan fark vardr. Velkin eriat hkmnde islm 'sz mn, mnsz islm olmaz. Bu ikisi zahir ile btn, yz ile astar gibidir. Dn ile mn, islm ve eratin hepsine birden vki' olan isimdir (Hakk Dni, VI, 4482). Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/180-181. 59[36] Sa'd'n "m'minen" szn, Peygamber'in mkerreren "ev mslimen" suretinde tashh etmesi, mnn btn ilerden ve yalnz Allah'n bildii gayb hllerinden olmas dolaysyle zahir itaate ve teslimiyete bakarak "mslimen" demenin evl olduunu retmek iindir. Vkd'nin Megzide tasrh ettiine gre, bu mahrum edilen zt, muhacirlerden Cuayl ibn Surka ed-Damr (R)'dir. Sa'd'n hsn ehdette bu kadar srar etmesi de bundan ileri geliyor. Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/181.

65

Bir mddet sustum. Nihayet o adam hakkndaki

bilgim bana galebe etti de dayanamadm, yine szm

tekrar ederek:

- Fuln niin mahrum braktn? Vallahi ben onu

m'min biliyorum, dedim.

Yine:

- yle deme, mslim (de), buyurdu.

Ben yine sustum. Lkin o zt hakkndaki bilgim

bana galebe etti, szm tekrar ettim. Raslullah yine

o sz tekrar ettikten sonra:

- Ey Sa 'd, bir adama, Allah onu yz koyun

atee atmasn diye bakasn daha ziyde sevdiim

hlde ihsanda bulunduum olur, buyurdu 60[37].

Bu hadsi Zuhr'den Ynus, Salih ibn Keysn,

Ma'mer ibn Rid ve Zuhr'nin erkek kardeinin olu

Muhammed ibn Abdillah da rivayet etti61[38].

60[37] Bala uygunluu aktr; o da islm hakkat zere olmazsa kabul olunmaz hkmdr. Peygamber bunun iin Sa'd'a "Ev mslimen = yle deme mslim de" demitir. nk Peygamber'in bu sznde mna kesin hkm vermekten nehy vardr. Zr mn bir btn iidir, onu Allah'tan bakas bilemez, islm ise zahir ile bilinmitir... (Ayn). Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/182.

66

19- Bb: Selm (Vermek) slm'dandr

Ammr ibn Ysir (37) yle dedi: eyi her

kim biraraya getirebilirse mn tam toplam olur:

61[38] Yn bu hadsi Zuhr'den u drt zt da rivayet ettiler ve bunlar, Zuhr'den olan rivayetinde uayb'a mutbaat eylediler. Bylece hadsin rivayet tarklerinin okluu ile kuvveti artyor. Bu ifdede ve Tirmiz'nin "Bu bbda fulndan ve fulndan..." gibi szlerinde birok fideler vardr. Birisi bu sylediimizdir. kincisi, mutbaat yhud istihd tanmak iin tarkleri toplamaa rabet eden kimsenin, hadsin rvlerini bilmesidir ki onlarn rivayetlerini ve msnedlerini aratrmas iin bu bilgi kendisine lzmdr. ncs bu zikredilen rvlerin de bu hadsi rivayet ettiklerini tanmas. Bazen bilgisiz kimse isndda zikredilenden baka kimselerin bu hadsi rivayet etmediini vehmeder. Dier bir kitbda bu hadsi bakasndan rivayet edilmi grr ve yanlarak vehmeder ve hads ancak fuln tarkindendir diye iddiaya kalkr. Bu bbda fulndan ve fulndan da gelmitir denildii zaman zikredilen vehm zail olur. Drdncs, Buhr'nin sarh olarak kendi artna vefsdr. nk denildiine gre, onun art, her bir hads iin iki ve daha fazla rv olmaktr. Beincisi, hadsin mstefz, yn yaygn olmasdr ki, bylece Kur'n' tahsis etmekte, hadsin mehur olmasn art koan mctehidler indinde hccet olur. Mstefz yn mehur, nkilleri ten ok olan hadstir (Ayn, 1,228). Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/182.

67

Nefsine kar olsa da insaf elden brakmamak, herkese

selm vermek, fakr iken de infk eylemek 62[39].

21-.......Abdullah ibn Amr(R)'dan (yle

demitir): Bir kimse Raslullah'a:

- slm'n en hayrls hangisidir? diye sordu.

Raslullah (S):

"Yiyecek yedirmen, tandna ve tanmadna

selm vermendir" buyurdu 63[40].

62[39] Ammr ibn Yasr (37)'den gelen bu eserin "selm vermendir" fkras, mutekb muttasl hadsin ayn fkrasyle uyuuyor. Bylece ta'lkn muttasl bir asl mevcd olmu oluyor. Buhr bu ta'lk ile selm vermenin, slm'n yn mnn u'belerinden bir u'be olduunu ifde ettii gibi, ta'lkdaki dier hasletlerin dah mnn u'belerinden olduunu ifde etmitir. Bu ta'lk bz lfz farklaryle Ahmed, Bezzr, Abdurrazzk ve Tabern tarafndan mevslen rivayet edilmitir. Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/182-183. 63[40] Hads, baln iki fkrasndan birini iine almakta olduundan aralarnda uygunluk tamamdr. Hadsle ilgili dier aklamalar, daha nce getii yerde tam olarak zikretmitik... (Ayn). Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/-183.

68

20- Hayt Yoldana Nankrlk Etmek

(Bir Nevi' Kfrdr) Ve Kfirliin Berisinde

Kfirlik Vardr Bab64[41]

Bu konuda Eb Sad Hudr'den ve

Peygamber(S)'den rivayet edilmi hads vardr 65[42].

64[41] Bu bb ile bundan evvel geen bblar arasndaki mnsebet udur: Geen bblarda zikredilen, mn ileridir. Kfr ise, onun zdddr. mnla kfr arasndaki mnsebet ise bunlarn birbirlerine zd olmalar cihetidir. nk iki ey arasn cem' eden ey, birka trldr...(Ayn). Musannif Buhr'nin maksad, tatlere mn ismi verildii gibi, ma'siyetlere de kfr isminin verildiini, ancak ma'siyetlere dnden karc olan kfr ma'ns kasdedilmeyerek kfr ismi verileceini beyn etmektir (Eb Bekr ibnu'l-Arab). Kfr, mnn zdddr; kfr ayn zamanda ni'meti inkrdr, bu sonuncu ise krn zdddr. Kfrn da yukardaki ekildedir. Lkin kfr dnde, kfrn ni'mette ok kullanlr. Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/183. 65[42] Ar, muir yni yolda demektir. u yette geer: "O zarar fidesinden daha yakn olana tapar, (tapt nesne) ne kt yardmc ve ne fena yoldatr" (el-Hacc:22/13). Buhr, bununla, bu bbda zikrettii hadsin burada sevk eyledii tarkden baka bir tarki daha olduunu iaret etmitir. aret ettii o tarki Kitbu'l-Hayz'da tahrc etti. Mehmed Sofuolu, Sahih-i Buhari ve Tercemesi, tken Yaynlar: 1/183.

69

22-....... Ibn Abbs (R) yle demitir:

Peygambe

Spiritual

Sahih-i Buhari Hadis kitabı oku