อธิบายวิชาพุทธประว ัติ...

อธบายวชาพทธประวตสำหรบนกธรรมและธรรมศกษา

ชนตร

ฝายการศกษาสงเคราะห กองพทธศาสนศกษาสำนกงานพระพทธศาสนาแหงชาต

พ.ศ. ๒๕๔๖

หามจำหนาย

(ปกรอง)

อธบายวชาพทธประวตสำหรบนกธรรมและธรรมศกษาชนตร

รวบรวมปรบปรง โดยดำรงค สอนอน น.ธ.เอก, ป.ธ. ๖, พธ.บ.

นกวชาการศาสนา ๕

ฝายการศกษาสงเคราะห กองพทธศาสนศกษาสำนกงานพระพทธศาสนาแหงชาตจดพมพเผยแพร พทธศกราช ๒๕๔๖

อธบายวชาพทธประวต สำหรบนกธรรมและธรรมศกษาชนตรพมพครงท ๑ พทธศกราช ๒๕๔๖จำนวน ๑๕,๐๐๐ เลมISBN 974 - 310 - 119 - 5

รวบรวมปรบปรง โดยดำรงค สอนอน น.ธ.เอก, ป.ธ. ๖, พธ.บ. นกวชาการศาสนา ๕

ตรวจตนฉบบ โดยอรรจนลดา วฒจนทร หวหนาฝายการศกษาสงเคราะห

บรรณกร โดยแกว ชดตะขบ นกวชาการศาสนา ๕

ควบคมและอำนวยการผลต โดยมนส ภาคภม ผอำนวยการกองพทธศาสนศกษา

จดพมพเผยแพร โดยฝายการศกษาสงเคราะห กองพทธศาสนศกษาสำนกงานพระพทธศาสนาแหงชาตโทร. ๐ ๒๖๒๘ ๕๒๓๖ โทรสาร ๐ ๒๒๘๒ ๒๔๔๕พทธศกราช ๒๕๔๖ จำนวน ๑๕,๐๐๐ เลม

พมพท โรงพมพการศาสนา๓๑๔-๓๑๖ ปากซอยบานบาตร ถนนบำรงเมองเขตปอมปราบฯ กรงเทพมหานคร ๑๐๑๐๐โทร. ๐ ๒๒๒๓ ๓๓๕๑, ๐ ๒๒๒๓ ๕๕๔๘ โทรสาร ๐ ๒๒๒๑ ๐๑๓๕นางจฬารตน บญยากร ผพมพผโฆษณา

คำนำพระปรยตธรรม คอพระพทธพจนหรอคำส งสอนขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา

อนพทธศาสนกชนจะตองศกษาเลาเรยน เพราะเปนหนงในพระสทธรรมสาม คอ ปรยต ปฏบต ปฏเวธซงถอเปนหลกหรอแกนของพระพทธศาสนา คณะสงฆไทยตงแตครงบรรพกาลไดเลงเหนความสำคญของการศกษาพระปรยตธรรมในอนทจะชวยสงเสรมใหพระพทธศาสนาดำรงมนคงดวยด จงไดกำหนดใหมการศกษาอยางเปนระบบขนโดยแบงเปน ๒ แผนก คอ แผนกธรรม และแผนกบาล กลาวโดยเฉพาะแผนกธรรม เปนการศกษาพระพทธศาสนาระดบพนฐาน แบงชนเรยนออกเปน ๓ ชน คอนกธรรมชนตร นกธรรมชนโท และ นกธรรมชนเอก ทง ๓ ชนนเปนการศกษาสำหรบฝายพระภกษสามเณรโดยเฉพาะ เรยกวา “นกธรรม” ตอมา ไดมการสงเสรมใหฝายฆราวาสทสนใจมโอกาสศกษาและสอบความร ในระดบชนดงกลาวไดดวย เรยกวา “ธรรมศกษา” ซงแบงชนเรยนเปน๓ ชนเชนกน คอ ธรรมศกษาตร ธรรมศกษาโท และธรรมศกษาเอก ในแตละชนของนกธรรมไดแบงเนอหาวชาเปน ๔ วชา คอ วชาเรยงความแกกระทธรรม วชาธรรม วชาพทธประวต (รวมประวตพระสาวก และศาสนพธ) และวชาวนย สวนชนธรรมศกษานน มความแตกตางเลกนอย คอ๓ วชาแรกมเนอหาวชาเดยวกนกบของชนนกธรรม แตวชาวนย ธรรมศกษาตร ใหเปลยนเปนศกษาวชาเบญจศล - เบญจธรรม อโบสถศล สวนชนธรรมศกษาโทและเอกไมกำหนดใหมวชาวนย

การศกษาพระปรยตธรรม แผนกธรรม ไดดำเนนการมาเปนเวลาชานาน นบไดวาเปนการศกษาทมงเนนใหผเรยนคอพระภกษสามเณรมความรความเขาใจในหลกธรรมคำสอนขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาอยางถองแทแลวนอมนำไปประพฤตปฏบตไดอยางถกตองเปนสมมาปฏบตจนประจกษแกตน แลวสามารถทำหนาทพทธสาวกประกาศเผยแผแกประชาชนพทธบรษทใหปฏบตตามเพอใหเกดความสขในการดำเนนชวตไดอยางดมประสทธภาพ เปนการศกษาทชวยพฒนาสงเสรมกจการของคณะสงฆในทกดาน และยงเปนการศกษาทชวยพฒนาชาตบานเมองตลอดถงเปนปจจยสงเสรมการเผยแผศลธรรม จรยธรรม และวฒนธรรมไดเปนอยางด นอกจากนยงเปนการศกษาทชวยสนบสนนการนำหลกธรรมทางศาสนามาใชเพ อเสรมสรางคณธรรมและพฒนาคณภาพชวตของประชาชนคนไทย ตามแนวนโยบายพนฐานแหงรฐทกำหนดไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยพทธศกราช ๒๕๔๐ และกลาวไดวาเปนรากฐานแหงการศกษาวชาพระพทธศาสนาตามหลกสตรการศกษาขนพนฐานในปจจบนอกดวย ดวยเหตน คณะสงฆและรฐบาลจงมนโยบายสงเสรมการศกษาสวนนโดยตลอดมา

ในสภาพปจจบน แมการศกษาพระปรยตธรรม แผนกธรรม จะแพรหลายไปในสำนกเรยนสำนกพทธศาสนศกษา ตลอดจนสถานศกษาทวประเทศ แตกดำเนนไปไดอยางไมราบร นนกเพราะเหตผลหลายประการ ทสำคญประการหนง กคอขอจำกดดานการผลตสอและวสดอปกรณประกอบการเรยนการสอน กลาวคอ หนงสออธบายประกอบหลกสตรทเปนทยอมรบในดานมาตรฐาน

วชาการซงจดทำโดยหนวยงานของรฐทรบสนองงานพระพทธศาสนาโดยตรง มไมเพยงพอแกพระภกษสามเณรและประชาชนผสนใจใครศกษา หรอทมอยกเปนปญหาดานภาษาและสำนวนททำใหผอานทคนกบสำนวนภาษาปจจบนเขาใจยาก ตลอดถงครผสอนทมความรความสามารถในการอธบายเนอหาวชาอยางแตกฉานกมอยอยางจำกด

ดวยเหตน สำนกงานพระพทธศาสนาแหงชาต ในฐานะทเปนหนวยงานของรฐทมภารกจโดยตรงเกยวกบการดำเนนงานสนองงานคณะสงฆโดยการทำนบำรงสงเสรมกจการพระพทธศาสนาไดถอเปนภาระเรงดวนทจะตองดำเนนการเพออำนวยความสะดวกและสงเสรมการศกษาสวนนใหดำเนนไปดวยด จงมอบใหฝายการศกษาสงเคราะห กองพทธศาสนศกษา จดทำโครงการผลตสอการเรยนการสอนประกอบการศกษาพระปรยตธรรม ประจำปงบประมาณ ๒๕๔๖ โดยใหแยกเปนรายวชาเพออธบายเนอหาของวชานน ๆ ใหชดเจน พรอมทงนำปญหาและเฉลยทสอบในสนามหลวงมาพมพผนวก สำหรบ หนงสออธบายวชาพทธประวต สำหรบนกธรรมและธรรมศกษาชนตร เลมนไดมอบให นายดำรงค สอนอน น.ธ.เอก, ป.ธ. ๖, พธ.บ นกวชาการศาสนา ๕ เปนผรวบรวมปรบปรงตนฉบบ และมอบให นางสาวอรรจนลดา วฒจนทร หวหนาฝายการศกษาสงเคราะหเปนผตรวจตนฉบบ พรอมทงมอบให นายมนส ภาคภม ผอำนวยการกองพทธศาสนศกษาเปนผควบคมอำนวยการผลตในครงน

จงหวงเปนอยางยงวา หนงสอนจกอำนวยประโยชนในการเรยนการสอนพระปรยตธรรมแผนกธรรม ของครอาจารย และนกเรยนนกศกษาธรรมชนตร ตลอดจนผสนใจทวไป และเปนปจจยสงเสรมใหการศกษาสวนนเจรญกาวหนายง ๆ ขนไป ขอขอบคณผรวบรวบปรบปรงตนฉบบตลอดจนผตรวจตนฉบบ และผควบคมอำนวยการผลตไว ณ โอกาสน

(นายสทธวงศ ตนตยาพศาลสทธ)ผอำนวยการสำนกงานพระพทธศาสนาแหงชาต

[๒]

คำชแจงหนงสออธบายวชาธรรม สำหรบนกธรรมและธรรมศกษาชนตร น เปนหนงสอ

อธบายธรรมในธรรมวภาค (ปรเฉทท ๑) และคหปฏบต ทปรากฎในหนงสอนวโกวาท พระนพนธของสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส ซงคณะสงฆกำหนดเปนหลกสตรการศกษาพระปรยตธรรม แผนกธรรม สำหรบชนนกธรรมและธรรมศกษาตร เนอหาของคำอธบายบางสวนไดคนควาเรยบเรยงขนโดยอาศยหนงสอธรรมวภาคบรรยาย สำหรบนกธรรมและธรรมศกษาชนตร ฉบบกรมการศาสนา ทจดพมพเมอป พ.ศ. ๒๕๒๕ เปนเคาโครงในการอธบายขยายความแหงธรรมนน ๆ ในสวนของการใหคำกำจดความ คำแปล การใหความหมาย และขอบขายของธรรมแตละขอ เชน สต แปลวาอะไร หมายถงอะไร ไดคนควาเรยบเรยงโดยยดถอคำแปลและการใหความหมายจากหนงสอพจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม และฉบบประมวลศพท ของพระธรรมปฎก(ป.อ. ปยตโต) เปนหลก นอกจากน ไดคนควารวบรวมนำขอความจากคมภรพระไตรปฎกและคมภรอรรถกถามาเพมเตมเปนการเสรมหรอรบรองคำอธบายในขอธรรมบางขอบางหมวดใหชดเจนยงขน

ในการคนควารวบรวมปรบปรงเรยบเรยงหนงสอน สวนหนงมงเปนคมอประกอบการเรยนการสอนวชาธรรมในระดบนกธรรมและธรรมศกษาชนตร ของพระภกษสามเณรผศกษานกธรรมและนกเรยนนกศกษา ตลอดจนประชาชนผสนใจเรยนธรรมศกษา เพออานทำความเขาใจใหเกดความรในการทจะเขาสอบธรรมสนามหลวง (คอการสอบความรพระปรยตธรรมประจำป ซงใชขอสอบกลางจากสำนกงานแมกองธรรมสนามหลวง) อกสวนหนงมงเปนแหลงคนควาทเปนระบบและอางองไดสำหรบประชาชนทวไปทสนใจศกษาวชาการพระพทธศาสนา ดงนน ในการรวบรวมเรยบเรยงคำอธบายธรรมบางขอบางหมวดจงมทงโดยยอและพสดาร

อนง ตงแตปการศกษา ๒๕๔๖ นเปนตนไป สำนกงานแมกองธรรมสนามหลวงไดปรบปรงหลกสตรธรรมศกษาโดยปรบลดหวขอธรรม (วชาธรรม) ลงบางสวนทง ๓ ชน โดยเพมวชาวนยคออโบสถศลสำหรบธรรมศกษาชนโท และเพมวชาอาคารยวนยสำหรบธรรมศกษาชนเอก ทงนเพอใหมความเหมาะสมกบผเรยนมากยงขน แลวนำเสนอมหาเถรสมาคม ซงทประชมมหาเถรสมาคมไดมมตเหนชอบ เมอวนท ๒๐ มถนายน ๒๕๔๖ ในทนไดนำ ขอบขายเนอหาหลกสตรธรรมศกษา พ.ศ.๒๕๔๖ สำนกงานแมกองธรรมสนามหลวง เฉพาะวชาธรรม ธรรมศกษาชนตร มาพมพไวในหนงสอนดวย เพอใหนกศกษาธรรมศกษาชนตรทมงจะเขาสอบธรรมสนามหลวงไดพจารณาเลอกอานเจาะจงหมวดธรรมทกำหนดใหเรยน สวนพระภกษสามเณรผศกษานกธรรมชนตรซงยงใชคงหลกสตรเดมคอธรรมวภาคและคหปฏบตในนวโกวาททงหมด จงควรศกษาทกหมวดธรรมในหนงสอน

แกว ชดตะขบผรวบรวมเรยบเรยงกรกฎาคม ๒๕๔๖

ในการประชมมหาเถรสมาคม คร งท ๑๖/๒๕๔๖ เม อวนท ๒๐ มถนายน ๒๕๔๖เลขาธการมหาเถรสมาคมเสนอวา พระพรหมมน แมกองธรรมสนามหลวง ไดมลขตท กธ. ๔๙/๒๕๔๖ลงวนท ๑๙ มถนาย ๒๕๔๖ แจงวา สำนกงานแมกองธรรมสนามหลวง ไดจดประชมสมมนาเชงปฏบตการคณะผบรหารจดการศกษาพระปรยตธรรม ระดบเลขานการเจาคณะะภาค เลขานการเจาคณะจงหวด และเลขานการเจาสำนกเรยนสวนกลาง เมอ พ.ศ. ๒๕๔๔ ทประชมไดปรารภเรองหลกสตรธรรมศกษาทมเน อหามากเกนความจำเปนสำหรบผ เรยนธรรมศกษา ซงเปนนกเรยนระดบมธยมศกษาปท ๑ - ๖ และบางสวนอยในระดบประถมศกษา ทำใหเวลาในการศกษาไมเพยงพอไมสามารถเรยนใหจบตามหลกสตรได และเหนสมควรใหมการปรบปรงหลกสตรใหมเน อหาทเหมาะสมแกผเรยน

สำนกงานแมกองธรรมสนามหลวง ไดแตงตงผทรงคณวฒเปนคณะกรรมการดำเนนงานจดทำรางหลกสตรธรรมศกษา ปรบปรงหลกสตรใหมความเหมาะสมกบผ เรยนมากยงข น ซงคณะกรรมการไดจดทำหลกสตรเสรจเรยบรอยแลวและนำเสนอคณะผบรหารสำนกงานแมกองธรรมสนามหลวงพจารณาใหความเหนชอบแลว

สำนกงานพระพทธศาสนาแหงชาตเหนควรนำเสนอมหาเถรสมาคมเพอโปรดพจารณา

ทประชมพจารณาแลวลงมตเหนชอบตามทเสนอ และใหสำนกงานพระพทธศาสนาแหงชาตแจงเจาคณะใหญ เจาคณะภาค เพอทราบ และแจงเจาคณะจงหวดทกจงหวดเพอแจงวดทกวดในเขตปกครองไดรบทราบ

(นายสทธวงศ ตนตยาพศาลสทธ)ผอำนวยการสำนกงานพระพทธศาสนาแหงชาต

มตมหาเถรสมาคมครงท ๑๖/๒๕๔๖

สำนกเลขาธการมหาเถรสมาคม

มตท ๒๘๗/๒๕๔๖เรอง การปรบปรงหลกสตรธรรมศกษา

ทกะ หมวด ๒ ทกะ หมวด ๒ธรรมมอปการะมาก ๒ (ไมมหมวดธรรมทยกเวน)ธรรมเปนโลกบาล ๒ธรรมอนทำใหงาม ๒บคคลหาไดยาก ๒

ตกะ หมวด ๓ ตกะ หมวด ๓รตนะ ๓ อาการทพระพทธเจาทรงสงสอน ๓คณของรตนะ ๓ อปณณกปฏปทา ๓โอวาทของพระพทธเจา ๓ สามญญลกษณะ ๓ทจรต ๓สจรต ๓อกศลมล ๓กศลมล ๓สปปรสบญญต ๓บญกรยาวตถ ๓

ขอบขายเนอหาหลกสตรธรรมศกษาพ.ศ. ๒๕๔๖

สำนกงานแมกองธรรมสนามหลวง

วชาธรรม ธรรมศกษาชนตร

หมวดธรรมทกำหนดใหเรยน หมวดธรรมทยกเวน

จตกกะ หมวด ๔ จตกกะ หมวด ๔วฑฒ ๔ อนตรายของภกษสามเณรผบวชใหมจกร ๔ ปารสทธศล ๔อคต ๔ อารกขกมมฏฐาน ๔ปธาน ๔ สตปฏฐาน ๔อธษฐานธรรม ๔ ธาตกมมฏฐาน ๔ควรทำความไมประมาทในท ๔ สถานพรหมวหาร ๔อรยสจ ๔

ปญจกะ หมวด ๕ ปญจกะ หมวด ๕อนนตรยกรรม ๕ เวสารชชกรณธรรม ๕อภณหปจจเวกขณ ๕ องคแหงภกษใหม ๕ธมมสสวนานสงส ๕ นวรณ ๕พละ ๕ขนธ ๕

ฉกกะ หมวด ๖ ฉกกะ หมวด ๖คารวะ ๖ อายตนะภายใน ๖สาราณยธรรม ๖ อายตนะภายนอก ๖

วญญาณ ๖สมผส ๖เวทนา ๖ธาต ๖

หมวดธรรมทกำหนดใหเรยน หมวดธรรมทยกเวน

[๖]

สตตกะ หมวด ๗ สตตกะ หมวด ๗อรยทรพย ๗ อปรหานยธรรม ๗สปปรสธรรม ๗ สปปรสธรรมอก ๗

โพชฌงค ๗

อฏฐกะ หมวด ๘ อฏฐกะ หมวด ๘โลกธรรม ๘ ลกษณะตดสนธรรมวนย ๘

มรรคมองค ๘

นวกะ หมวด ๙มละ ๙

ทสกะ หมวด ๑๐ ทสกะ หมวด ๑๐บญกรยาวตถ ๑๐ อกศลกรรมบถ ๑๐

กศลกรรมบถ ๑๐ธรรมทบรรพชตควรพจารณาเนอง ๆ ๑๐นาถกรณธรรม ๑๐กถาวตถ ๑๐อนสสต ๑๐

ปกณณกะ หมวดเเบดเตลดอปกเลส ๑๖โพธปกขยธรรม ๓๗

หมวดธรรมทกำหนดใหเรยน หมวดธรรมทยกเวน

[๗]

คหปฏบต คหปฏบต จตกกะ จตกกะ

ทฏฐธมมกตถประโยชน ๔ กรรมกเลส ๔สมปรายกตถประโยชน ๔ อบายมข ๔มตตปฏรป ๔ สขของคฤหสถ ๔มตรแท ๔ ความปรารถนาของบคคลในโลกทได

สมหมายดวยยาก ๔สงคหวตถ ๔ ธรรมเปนเหตใหสมหมาย ๔ธรรมของฆราวาส ๔ ตระกลอนมงคงจะตงอยนานไมได

เพราะสถาน ๔

ปญจกะ ปญจกะมจฉาวณชชา ๕ ประโยชนเกดแตการถอโภคทรพย ๕สมบตของอบาสก ๕ ศล ๕

ฉกกะ ฉกกะทศ ๖ (ไมมหมวดธรรมทยกเวน)อบายมข ๖

หมวดธรรมทกำหนดใหเรยน หมวดธรรมทยกเวน

[๘]

คำนำ [๑]สารบญ [๓]

หนา

ปรมกาลบทท ๑

ชมพทวปและประชาชนอาณาจกรตางๆ ๒วรรณะ ๔ ๓ความคดเหน ๔ลทธพนเมอง ๕สรปชอแควนและชอเมองหลวงในครงพทธกาล ๒๑ แควน ๕

๖บทท ๒

สกกชนบทและศากยวงศวธการปกครอง ๘ศากยวงศ ๘

บทท ๓พระศาสดาประสต

เหตทประสตทลมพนวน ๑๑อภนหารของพระมหาบรษ ๑๒อสตดาบสเขาเฝา ๑๓ขนานพระนาม ๑๓พระมารดาทวงคต ๑๔ไดปฐมฌานในวนแรกนาขวญ ๑๔

[๔]

ศกษาศลปวทยา ๑๕อภเษกสมรส ๑๕พระประยรญาต ๑๖

บทท ๔เสดจออกบรรพชา

ปญจวคคยออกบวช ๑๘

บทท ๕ตรสร

ทรงศกษาลทธของสองดาบส ๑๙ทรงบำเพญทกกรกรยา ๒๐อปมา ๓ ขอ ๒๐ปญจวคคยหลกหน ๒๑ตรสร ๒๒เหตการณจวนจะตรสร ๒๒ทรงชนะพญามาร ๒๔

ปฐมโพธกาลบทท ๖

ปฐมเทศนาและปฐมสาวกบคคลทเปรยบดวยดอกบว ๔ เหลา ๒๘โปรดปญจวคคย ๒๘ทรงแสดงปฐมเทศนา ๒๙ปฐมสาวก ๓๐ทรงแสดงอนตตลกขณสตร ๓๑

บทท ๗สงพระสาวกไปประกาศพระศาสนา

ยสกลบตรออกบวช ๓๒

[๕]

บดามารดาออกตดตาม ๓๒ยสกลบตรสำเรจเปนพระอรหนต ๓๓อบาสกาคแรก ๓๓สหายพระยสะ ๓๓ประทานอปสมบทไตรสรณคมน ๓๔โปรดภททวคคย ๓๔โปรดชฎลสามพนอง ๓๕

บทท ๘เสดจกรงราชคฤหแควนมคธ

โปรดพระเจาพมพสาร ๓๖ความปรารถนาของพระเจาพมพสาร ๕ ประการ ๓๗พระอครสาวกออกบวช ๓๘

มชฌมโพธกาลบทท ๙

ทรงบำเพญพทธกจในมคธชนบทประทานอปสมบทแกพระมหากสสปะ ๔๑มหาจาตรงคสนนบาต ๔๒ทรงอนญาตเสนาสนะ ๔๓ทรงแสดงวธทำปพพเปตพล ๔๓ทรงมอบใหสงฆ เปนใหญ ๔๔เรองทศ ๖ ๔๕มลเหตทำเทวตาพล ๔๗

บทท ๑๐เสดจสกกชนบท

เสดจนครกบลพสด ๔๘ทรงแสดงปาฏหารย ๔๙โปรดพระพทธบดา ๕๐

โปรดพระนางพมพา ๕๐ราหลกมารบรรพชา ๕๑

บทท ๑๑เสดจโกศลชนบท

อนาถปณฑกเศรษฐสรางเชตวนมหาวหาร ๕๒

ปจฉมโพธกาลบทท ๑๒

ทรงปลงอายสงขารเหตแผนดนไหว ๘ ประการ ๕๔สถานททรงกระทำนมตโอภาส ๑๖ ตำบล ๕๔ทรงพระประชวร ๕๖ตรสถงทานนายจนทะ ๕๖เสดจกรงกสนารา ๕๗ทรงปรารภสกการบชา ๕๗ทรงแสดงความเปนไปแหงเทวดา ๕๗สงเวชนยสถาน ๔ ตำบล ๕๘อาการทภกษจะพงปฏบตในสตรภาพ ๕๘วธปฏบตในพระพทธสรระ ๕๙ถปารหบคคล ๔ ๕๙ประทานโอวาทแกพระอานนท ๕๙ตรสสรรเสรญพระอานนท ๕๙ตรสเรองเมองกสนารา ๖๐ตรสใหแจงขาวการปรนพพานแกมลลกษตรย ๖๐โปรดสภททปรพพาชก ๖๐ประทานโอวาทแกภกษสงฆ ๖๑ปจฉมโอวาท ๖๑ปรนพพาน ๖๒ผแสดงสงเวคกถา ๖๒

[๖]

อปรกาลบทท ๑๓

ถวายพระเพลงพระพทธสรระแบงพระบรมสารรกธาต ๖๔ประเภทแหงพระสถปเจดย ๖๕การทำสงคายนา ๖๖ขอควรจำ ๖๗กำหนดวนของพระพทธเจา ๖๗เหตการณในระหวางพระชนมาย ๖๗

ขอสอบสนามหลวงวชาพทธประวต ชนตร

ปญหาและเฉลยวชาพทธประวต นกธรรมชนตร พ.ศ. ๒๕๔๕ ๖๙ปญหาและเฉลยวชาพทธประวต นกธรรมชนตร พ.ศ. ๒๕๔๕ ๗๓ปญหาและเฉลยวชาพทธประวต ธรรมศกษาชนตร พ.ศ. ๒๕๔๒ ๗๗ปญหาและเฉลยวชาพทธประวต ธรรมศกษาชนตร พ.ศ. ๒๕๔๓ ๘๔ปญหาและเฉลยวชาพทธประวต ธรรมศกษาชนตร พ.ศ. ๒๕๔๔ ๙๑ปญหาและเฉลยวชาพทธประวต ธรรมศกษาชนตร พ.ศ. ๒๕๔๕ ๙๘

บรรณานกรม ๑๐๕

[๗]

⌫

⌫

ชมพทวป คอแผนดนทเรยกในปจจบนนวา ประเทศอนเดย (ปจจบนรวมเอาประเทศเนปาล ปากสถาน และบงคลาเทศดวย) ตงอยทางทศพายพ (ตะวนตกเฉยงเหนอ) ของประเทศไทย ทศเหนอมเทอกเขาหมาลยกน ทศตะวนตกและทศตะวนออกจรดมหาสมทรอนเดย ภมประเทศตรงกลางมภเขาวนทยะตงเปนแนวจากทศตะวนตกมาทางทศตะวนออกตงแตครงดกดำบรรพ ชมพทวปเปนประเทศทสมบรณกวาประเทศอน ๆ เหตทไดชอวาชมพทวปสนนษฐานวา เปนเพราะมไมหวามาก เปนไมมรมเงาด แมคราวพระเจาสทโธทนะเสดจแรกนาขวญ กทรงนำพระราชกมารสทธตถะไปพกไวใตรมไมหวา

ชนทปกครองชมพทวปม ๒ พวก (แตไมไดปกครองในคราวเดยวกน) คอ พวกมลกขะหรอ ดราวท เปนเจาของถนเดม เปนผปกครองมากอน แตเปนชนชาตทไมร ในขนบธรรมเนยมการปกครองทจะทำใหบานเมองดำเนนไปสความเจรญ ทงเปนผทไมเขาใจในกลยทธศาสตรตาง ๆ จงไมสามารถจะตงบานเมองของตนใหเปนปกแผนแนนหนาได และพวกอรยกะ หรอ อารยน เปนชนชาตทเฉลยวฉลาดในขนบธรรมเนยม รจกวธปกครองบานเมองเปนอยางด ทงเปนผมอำนาจมาก รจกในกลยทธศาสตรเปนอยางด ชนชาตอรยกะนน ไมใชเปนผมภมลำเนาอยในชมพทวปนนโดยตรง แตไดยกลงมาจากแผนดนขางเหนอขามภเขาหมาลย รกไลพวกมลกขะซงเปนเจาของถนเดม ใหรนถอยลงไปขางใต แลวกตงตนเปนเจาของปกครองแทน ทำใหเจรญเปนลำดบ ๆ มา

ชมพทวปนน แบงเปน ๒ เขตหรอจงหวด คอรวมในเรยกวา “มชฌมชนบท” หรอ“มธยมประเทศ” แปลวา ประเทศทามกลาง เปนเขตทอยของชนชาตอรยกะ รวมนอกเรยกวา“ปจจนตชนบท” หรอ “ปจจนตประเทศ” แปลวา ประเทศชายแดน เปนเขตทอยของพวกมลกขะ เปรยบเหมอนหวเมองชนในและหวเมองชนนอก

มลเหตแบงเปน ๒ จงหวด สนนษฐานวา นาจะเปนเพราะเพอความสะดวกในการปกครอง คอพวกอรยกะอยเขตใน ไดแกมชฌมชนบท พวกมลกขะอยเขตนอก ไดแกปจจนตชนบท

⌦⌫

อาณาเขตของมชฌมชนบทไมตงมนคงถาวรอยโดยปกต ขยบขยายออกตามยคตามคราวของผปกครอง ถาผปกครองมอำนาจมาก กแผอาณาเขตของตนออกไปกวางขวางถาผปกครองมอำนาจนอย กจะถกรกรานใหถอยรนอาณาเขตของตนใหนอยเขา หรอบางทกอาจเปนเมองขนของผปกครองทมอำนาจ

อาณาเขตมชฌมชนบทในครงพทธกาล ตามทปรากฏในพระบาลจมมขนธกะ มหาวรรค (พระไตรปฎกเลมท ๕) มดงน

๑. ทศบรพา ภายในแตมหาสาลนครเขามา๒. ทศอาคเนย ภายในแตแมนำสลลวตเขามา๓. ทศทกษณ ภายในแตเสตกณณกนคมเขามา๔. ทศปจจม ภายในแตถนคามเขามา๕. ทศอดร ภายในแตภเขาอสรธชะเขามา

ในเขตทง ๕ ทกำหนดน เรยกวา มชฌมชนบท เขตนอกจากทกำหนดน เรยกวาปจจนตชนบท แตกเปนเขตทเพยงรกนในครงพทธกาลเทานน ตอมาเมอชอของบานเมองเปลยนแปลงไป กอาจจะทำใหชออาณาเขตตาง ๆ เปลยนแปลงไปบาง แตถงอยางนนอาณาเขตของมชฌมชนบทนนกยงมปรากฎอยในแผนทประเทศอนเดยเรอยมา ในปพ.ศ.๒๔๕๔ มอาณาเขต ดงน

๑. ทศบรพา ภายในแตจงหวดเบงคอลเขามา๒. ทศทกษณ ภายในแตจงหวดเดกกนเขามา๓. ทศปจจม ภายในแตจงหวดบอมเบเขามา๔. ทศอดร ภายในแตจงหวดเนปาลเขามา (ประเทศเนบาล)

มชฌมชนบทนนเปนประเทศทมอาณาเขตเจรญรงเรองมาก มหาชนนยมนบถอ เปนทประชมของเหลานกปราชญราชบณฑต เพราะเปนประเทศทตงอยทามกลางและเปนทตงของนครใหญ ๆ

อาณาจกรตางๆชมพทวปนน แบงอาณาจกรออกเปนหลายอาณาจกร แตอาณาจกรทใหญ ๆ ใน

ครงพทธกาล ทปรากฏในพระบาลอโปสถสตร ตกนบาต องคตตรนกาย (พระไตรปฎกเลมท ๒๐) จดเปน ๑๖ แควน คอ องคะ มคธะ กาส โกสละ วชช มลละ เจต วงสะ กร

๒

ปญจาละ มจฉะ สรเสนะ อสสกะ อวนต คนธาระ กมโพชะ และทปรากฏในพระสตรอน ๆ ทไมซำชอกนอก ๕ แควน คอ สกกะ โกลยะ ภคคะ วเทหะ องคตตราปะ ถาจดทง ๕แควนนเขาดวยกนกเปน ๒๑ แควน

อาณาจกรทง ๒๑ แควนนน มพระเจาแผนดนปกครองดำรงพระยศเปนมหาราชบางเปนแตเพยงราชาบาง เปนเพยงอธบดบาง บางคราวเปนผปกครองโดยตรงมอำนาจสทธขาดบาง ปกครองโดยสามคคธรรมบาง และบางคราวอาจตงตวเปนอสระขนโดยลำพงบางบางคราวตกไปอยในอำนาจของผอนบาง เปนไปตามยคตามคราวสดแลวแตแควนใดจะมกำลงเหนอกวา

วรรณะ ๔ประชาชนชาวชมพทวป แบงออกเปน ๔ จำพวก เรยกวา วรรณะ ๔ คอ๑. กษตรย จำพวกเจา มหนาทในการปกครองบานเมอง๒. พราหมณ จำพวกเลาเรยน มหนาทในการศกษาสงสอนและทำพธกรรม๓. แพศย จำพวกพลเรอน มหนาททำมาคาขาย ทำเกษตรกรรม๔. ศทร จำพวกคนงาน มหนาทในการรบจางทำการงานตาง ๆ เปนกรรมกร

ในบรรดาวรรณะทง ๔ จำพวก กษตรยและพราหมณจดวาเปนชาตทสง แพศยจดเปนชาต สามญ ศทรจดเปนชาตทตำ

กษตรยถอวาพวกของตนเปนชาตสง พราหมณกถอวาพวกของตนเปนชาตทสงเหมอนกน ตางกมมานะในการถอตวชาตและโคตรของตน รงเกยจคนทมชาตอนตำกวา ไมยอมสมสเปนสามภรรยาในคนทมชนชาตชนตำ แมแตชาตเดยวกนแตตางสกลกนกไมยอมสมสดวยจะตองสมสดวยชาตโคตรและสกลเดยวกนกบตนเทานน

ออกจากชนในวรรณะทง ๔ นนแลว ยงมชนทแยกออกจากชนเหลานนอกซงจดเปนพวกชนทเลวลงไปอก เชน นางพราหมณซงจดเปนชาตสงแตสมสกบศทรซงจดเปนชาตตำมบตรออกมา จดเปนอกจำพวกหนงเรยกวา “จณฑาล” จำพวกทเกดจากมารดาบดาตางวรรณะกนเชนน ถอวาเปนพวกทเลวทราม ทงเปนทดหมนดแคลนของชนทมชาตสกลอกดวย

การศกษาของชนในวรรณะ ๔ เหลานน ยอมเปนไปตามหนาทของตนทจะตองศกษาคอ กษตรยศกษาในขนบธรรมเนยม การปกครองบานเมอง การยทธวธตาง ๆ พราหมณศกษาในลทธศาสนา พธกรรมและวทยาตาง ๆ แพศยศกษาในศลปะ กสกรรมและพาณชยกรรม ศทรศกษาในวชาการงานทจะพงทำดวยเรยวแรงของตน

๓

⌦⌫

ความคดเหนคนยคโนน คนในครงกระโนนตางสนใจในวชาธรรมมาก จงเกดมเจาลทธตาง ๆ

มากมาย ทำใหเกดการปรารภความเกด ความตาย และสขทกขตาง ๆ กน แตพอสรปไดเปน ๒ จำพวก คอ

จำพวกท ๑ เหนวาตายแลวเกดจำพวกท ๒ เหนวาตายแลวสญ

ในจำพวกทเหนวาตายแลวเกดนน ยงมความเหนแยกออกอกเปน ๒ อยาง คอ๑. เหนวาเกดเปนอะไรกเปนอยอยางนน ไมจตแปรผนไป เชน ชาตนเกดเปนมนษย

ชาตหนากเกดเปนมนษยอก๒. เหนวาเกดแลวกจกแปรผนตอไป เชน ชาตนเกดเปนมนษย ชาตหนาอาจจะเกด

เปนอยางอน เชน สตวดรจฉาน เปนตน

ในจำพวกทถอวาตายแลวสญ ยงมความเหนทแยกออกอกเปน ๒ อยาง คอ๑. เหนวาตายแลวสญโดยประการทงปวง๒. เหนวาตายแลวสญในบางสงบางอยาง

ชนทง ๒ จำพวกดงกลาวแลวนน ยงปรารภสขทกขตางกน คอ

๑. เหนวาสขทกขไมมเหตปจจย สตวจะไดสขไดทกขกไดเอง

๒. เหนวาสขทกขมเหตปจจย สตวจะไดสขและทกขเพราะเหตปจจย

ชนจำพวกหลงน ยงมความเหนผดแผกออกไปอก ๒ อยาง คอ๑. เหนวาสขทกขมมาเพราะเหตภายนอก มเทวดาเปนผประสทธประสาทใหตนไดรบ๒. เหนวาสขทกขมมาเพราะเหตภายใน คอตวกรรม

เมอมความเหนผดกนเชนนนแลว ตางคนกประพฤตไปตามความเหนของตน คอ๑. พวกทเหนวาตายแลวเกดอก เหนวาจะประพฤตอยางไรจงจะไปเกดในสวรรค

และสคต กประพฤตอยางนน๒. พวกทเหนวาตายแลวสญ ตนอยากจะประพฤตอยางไร กประพฤตไปตาม

ความเหนชอบของตน ไมตองเกรงกลวอะไร ขอใหรอดพนจากชาตนเทานน

๔

๓. พวกทเหนวาสขทกขไมมเหตปจจย กไมตองทำกจการงานอยางไร คอยแตจะเสยงโชคเทานน

๔. พวกทเหนวาสขทกขมเพราะเหตภายนอกคอเทวดานน กพากนบวงสรวงเทวดาให ประสทธประสาทความสขใหตน

๕. พวกทเหนวา สขทกขมมาเพราะเหตภายในคอกรรมนน เหนวากรรมใดเปนเหตแหงสข กทำแตกรรมนน

เหตทมความเหนไปคนละอยาง กเนองจากในเวลานนคณาจารยเจาลทธมมากดวยกนตางกถอกนวา การสงสอนธรรมเปนธระอนประเสรฐ และยงมเกยรตยศยงกวาพระเจาแผนดนหรอเสมอพระเจาแผนดน ฉะนน จงตองแสวงหาชอเสยงและเกยรตยศ สละสมบตออกประพฤตพรตไปตาง ๆ กน

ลทธพนเมองคนพนเมอง ซงสงเคราะหเขาในวรรณะ ๔ ไดถอตามลทธของพราหมณ ประพฤตตาม

คำสงสอนในไตรเพทและเพทางคอนเปนคมภรซงถอวาโลกธาตทงปวงเปนของเทวดาสรางมเทวดาประจำอยในธาตตาง ๆ เชน ดน นำ ไฟ ลม ถาใครปรารถนาผลอนใด ทำการเซนสรวงเทวดานน กจะไดรบผลตามประสงค และทำพธเพอสวสดมงคลดวยการบชายญคอตดเพลงเขาแลวกฆาสตวทงเขากองเพลงนน แลวกกราบไหวบชาเทวดาทตนนบถอนน ๆและยงมวธประพฤตวตรเปนการบญเรยกวา “ตบะ” คอการทรมานรางกาย ใหไดรบความลำบาก เรยกวา “ยางกเลส” เชน ถอการยนกบเดนเปนวตร ไมนงไมนอน กนแตผลไมไมกนขาวและของอน โดยถอวาถาสนชวตลงดวยการประพฤตอยางนแลว เทวดาเหนความเพยรนน กประสทธพรใหสมความปรารถนา

สรปชอแควนและชอเมองหลวงในครงพทธกาล ๒๑ แควนชอแควน ชอเมองหลวง๑. องคะ จำปา๒. มคธะ ราชคฤห๓. กาส พาราณส๔. โกศล สาวตถ

๕

⌦⌫

ชอแควน ชอเมองหลวง๕. วชช เวสาล๖. มลละ กสนารา – ปาวา๗. เจต โสตถวด๘. วงสะ โกสมพ๙. กร อนทปตถะ๑๐. ปญจาละ กมปลละ๑๑. มจฉะ สาคละ๑๒. สรเสนะ มถรา๑๓. อสสกะ โปตนะ หรอ โปตล๑๔. อวนต อชเชน๑๕. คนธาระ ตกกสลา๑๖. กมโพชะ ทวารกะ๑๗. สกกะ กบลพสด๑๘. โกลยะ เทวทหะ หรอ รามคาม๑๙. ภคคะ สงสมารคระ๒๐. วเทหะ มถลา๒๑. องคตราปะ เปนแตนคมชอ อาปณะ

๖

12345678901234567890123456789012123

⌫

สกกชนบท หรอแควนสกกะนน ตงอยในชมพทวปตอนเหนอแหงประเทศหมพานตทไดชอวาสกกชนบท เพราะถอเอาภมประเทศทตงถนฐานเปนชอ เนองจากทนนเดมเปนดงไมสกกะหรอสากะ (ไมใชดงไมสก) มตำนานเลาวาพระเจาโอกกากราชไดเสวยราชสมบตในนครตำบลหนง (ไมปรากฏชอ) มพระราชบตร ๔ พระองค และพระราชธดา๕ พระองค ทประสตจากครรภของพระมเหส ซงเปนพระราชภคนของพระองค เมอพระมเหสพระองคนนทวงคต พระเจาโอกกากราชไดพระมเหสพระองคใหมอนอก และไดใหประสตพระโอรสพระองคหนง พระเจาโอกกากราชมความปตปราโมทยเปนอยางยง จงพลงพระวาจาพระราชทานพรให พระมเหสพระองคนนจงทลขอราชสมบตใหแกพระราชโอรสของพระองคพระเจาโอกกากราชทรงหามเสย พระนางเจากไมทรงฟง ยงขนกราบทลวงวอนอยเปนหลายครงหลายคราว ครนพระเจาโอกกากราชจะไมพระราชทานพระราชสมบตกกลวจะเสยสตยจงไดพระราชทานพระราชสมบตใหแกพระโอรสนนเสย และมพระราชดำรสสงใหพระราชบตร๔ พระองค พาพระเชษฐภคนและพระกนษฐภคน ๕ พระองค ไปสรางพระนครอยใหมพระราชบตรทง ๔ พระองคนนกกราบทลลาพระเจาโอกกากราช พาพระเชษฐภคนและพระกนษฐภคนทง ๕ พระองค ยกจตรงคเสนาออกจากพระนครไปสรางพระนครอยในดงไมสกกะซงเปน ทอยของ กบลดาบส ในประเทศหมพานต จงขนานนามพระนครทสรางใหม ใหสมกบเปนทอยของกบลดาบสวา “กบลพสด” ภายหลงกษตรยทง ๔ พระองค เกรงจะเสอมเสยขตตยวงศ จงไดทรงอภเษกสมรสกบพระกนษฐภคนทง ๔ พระองค ยกเวนแตพระเชษฐภคนพระองคเดยว แลวกพากนไปครองบานเมองสบศากยวงศมาเปนลำดบ ฝายพระเชษฐภคนนนตอมา มความปฏพนธรกใครกบพระเจากรงเทวทหะ จงไดอภเษกสมรสกบพระเจากรงเทวทหะตงเปนโกลยวงศสบมาเปนลำดบเหมอนกน

สกกชนบทนน ตามตำนานมเพยง ๓ พระนคร คอ (๑) พระนครเดมของพระเจาโอกกากราช (๒) พระนครกบลพสดของพวกศากยวงศ (๓) พระนครเทวทหะของพวกโกลยวงศ

ตามทสนนษฐาน ศากยกมารเหลานนไมนาจะสรางแตเพยงนครกบลพสดเทานน คงจะสรางอก ๓ พระนคร เพราะตางคตางอยครองนครหนง แตในตำนานกลาวไวแคบเกนไปโดยนยนนาจะมถง ๖ พระนคร แตไมปรากฏในตำนาน

๗

⌦⌫

วธการปกครองการปกครองของพระนครเหลานไมไดกลาวไวชด แตตามสนนษฐานโดยประเพณแลว

ปกครองโดยสามคคธรรมเหมอนธรรมเนยมทใชในแควนวชช และแควนมลละ ในแควนวชชมเจาวงศหนง เรยกวา “ลจฉว” เปนผปกครอง ในแควนมลละกมเจาวงศหนง เรยกวา“มลละ” เปนผปกครอง แตวาเจาทงสองวงศนน ไมไดเรยกเจาวงศใดวงศหนงวา “ราชา”เลย คงเรยกวาลจฉว และเรยกวามลละเสมอกน แตถามเหตอยางหนงอยางใดเกดขน เชนมการสงคราม เปนตน เจาทงสองวงศนนกประชมปรกษา ชวยกนจดทำตามสมควรแกเหตทมขน

ศากยวงศเหตทไดนามวาศากยะนน ตามสนนษฐานวานาจะไดชอตามชนบท แตในอรรถกถา

แกวา เพราะความสามารถแหงราชโอรสทง ๔ พระองค ของพระเจาโอกกากราชทมาสรางพระนครอยใหมในพระนครนน ทำการปกครองโดยความรงเรองเปนอนด จนพระเจาโอกกากราชผเปนพระราชบดาออกพระโอษฐชมวาเปนผมความสามารถ

สรปทไดนามวา “ศากยวงศ” เพราะเหต ๓ ประการ คอ๑. เพราะกษตรยวงศนตงอยในสกกชนบท๒. เพราะกษตรยวงศนสมสกนเองระหวางพนอง (อภเษกสมรส) ทเรยกวา “สก

สงวาส”๓. เพราะกษตรยวงศนถอเอาพระราชดำรสของพระเจาโอกกากราช ทออกพระโอษฐ

ชมวา “สกกา” แปลวา เปนผอาจหาญ มความสามารถ

พระโคตรของพวกศากยะนน มโคตรเรยกวา “โคดม” แตในปพพชชาสตร มหาวรรคสตตนบาต ขททกนกาย พระบาลสตตนตปฎก (พระไตรปฎกเลมท ๒๕) วาเปน “อาทตตโคตร” ซงแปลวา เปนเชอสายของพระอาทตย มเรองตอนพระมหาบรษเสดจออกบรรพชาตรสตอบแกพระเจาพมพสารวาออกจากสกลของพวกทมชอวาศากยะโดยชาต ชอวาอาทตยโดยโคตร ทง ๒ ชอน ตามสนนษฐานวาคงเปนอนเดยวกน

สกลของพระศาสดานน ครองนครกบลพสดสบมาแตครงพระราชโอรสของพระเจาโอกกากราชเปนเชอสายมาโดยลำดบจนถงพระเจาชยเสนะ พระเจาชยเสนะนนทรงมพระราชบตรและพระราชธดา ๒ พระองค คอ พระเจาสหหนกมารและพระนางยโสธรา

๘

เมอพระเจาชยเสนะทวงคตแลว สหหนกมารไดเสวยราชสมบตสบพระราชวงศ ตอมาพระเจาสหหนนนไดพระนางกญจนาผเปนพระกนษฐภคนของพระเจาอญชนะผครองกรงเทวทหะมาเปนพระมเหส มพระราชบตรและพระราชธดา ๗ พระองค เปนพระราชบตร ๕ พระองคคอ พระเจาสทโธทนะ พระเจาสกโกทนะ พระเจาอมโตทนะ พระเจาโธโตทนะ และพระเจาฆนโตทนะ เปนพระราชธดา ๒ พระองค คอ พระนางปมตา และพระนางอมตา

สวนพระนางยโสธรา ผเปนกนษฐภคนของพระเจาสหหนนน ไดเปนพระมเหสของพระเจาอญชนะในกรงเทวทหะ มพระราชบตรและพระราชธดา ๔ พระองค เปนพระราชบตร๒ พระองค คอ พระเจาสปปพทธะ และพระเจาทณฑปาณ เปนพระราชธดา ๒ พระองคคอ พระนางมายา และพระนางปชาบด หรอโคตม

สวนสทโธทนะราชกมารของพระเจาสหหนในกรงกบลพสด กไดพระนางมายาผเปนพระราชธดาของพระเจาอญชนะในกรงเทวทหะเปนพระมเหส ครนพระเจาสหหนทวงคตแลวพระเจาสทโธทนะกไดเสวยราชสมบตสบตอมา เมอพระนางมายาทวงคตแลว พระเจาสทโธทนะกไดพระนางปชาบดหรอโคตม ผเปนพระราชธดาของพระเจาอญชนะในกรงเทวทหะเปนพระมเหส

ศากยวงศกบโกลยวงศทง ๒ น เกยวเนองกนดวยการทำอาวาหมงคลและววาหมงคลซงกนและกน โดยปราศจากความรงเกยจ ตงตนแตพระเชษฐภคนของพระราชกมารทเปนพระราชโอรสของพระเจาโอกกากราช ซงไดเปนพระมเหสของพระเจากรงเทวทหะนนจนถงพระสทธตถราชกมารของพระเจาสทโธทนะ กไดอภเษกสมรสกบพระนางยโสธราหรอพมพาทเปนฝายโกลยวงศในกรงเทวทหะอกเปนลำดบ

๙

1234567890123456789012345678901

⌫

ศากยวงศ

สหหน + กญจนา

สหหน ยโสธรา

สทโธทนะ สกโกทนะ อมโตทนะ โธโตทนะ ฆนโตทนะ ปมตา อมตา

ชยเสน

อญชนะ + ยโสธรา

อญชนะ กญจนา

สปปพทธะ ทณฑปาณ มายา ปชาบด

สทโธทนะ + มายา + ปชาบด

สทธตถะ นนทะ รปนนทา

สปปพทธะ + อมตา

เทวทต ยโสธราหรอพมพา

สทธตถะ + ยโสธรา

ราหล

โกลยวงศ

⌦⌫

ไมปรากฏชอ

หมายเหต เครองหมาย + หมายถง อภเษกสมรสกบ

๑๐

⌫

นบตงแตพระเจาสทโธทนะกบพระนางเจามายา ไดเสวยรมยโดยสขสบายตลอดมาพระโพธสตวกไดจตจากดสตเทวโลกมาปฏสนธในพระครรภ เมอเวลาใกลรงคนวนเพญแหงอาสาฬหมาส (วนพฤหสบดขน ๑๕ คำ เดอน ๘ ประกา) กอนพทธศก ๘๑ ป บงเกดแผนดนไหว ซงในคนนน พระนางเจามายาทรงสบนวา มพญาชางเผอกชดอกบวขาว ทำประทกษณเวยนพระแทนทบรรทม ๓ รอบ แลวปรากฏเสมอนเขาไปสพระอทรทางเบองขวาของพระนาง ครนเวลารงเชาพระนางเจามายา จงกราบทลเรองสบนนมตแกพระราชสวาม พระเจาสทโธทนะ จงรบสงใหพราหมณโหราจารยมาเขาเฝาเพอทลพยากรณ พวกพราหมณาจารยทงหลายกทลพยากรณวา พระสบนนมตของพระราชเทวเปนมงคลนมตปรากฏ พระองคจะไดพระราชปโยรสเปนอครมหาบรษมบญญาธการยง เมอพระครรภถวนทศมาสจวนจะประสตพระนางเจาปรารถนาจะเสดจไปประพาสลมพนวน อนเปนสถานทตงอยในระหวางทางแหงกรงกบลพสดและกรงเทวทหะตอกน จงทลลาพระราชสวาม พระเจาสทโธทนะกทรงอนโลมใหสมประสงค โดยมไดขดพระอธยาศย ครนถงมงคลสมยวสาขมาส วนเพญเดอน ๖(วนศกรขน ๑๕ คำ เดอน ๖ ปจอ) กอนพทธศก ๘๐ ป ในเวลาเชา พระนางเจากเสดจโดยทางสถลมารคถงปาลมพน ในขณะนน พระนางเจากประชวรพระครรภจะประสต อำมาตยจงจดทประสตถวายทรมสาลพฤกษ พระศาสดาไดประสตจากพระครรภพระมารดาในทนนฝายพระเจาสทโธทนะทรงทราบขาวจงตรสสงใหเสดจคนสพระราชนเวศน

ในวนทพระราชกมารประสตน มสหชาตมงคลบงเกดรวมวนกบพระราชกมาร เรยกวา สหชาตทง ๗ คอ (๑) พระนางยโสธรา พระชายา (๒) พระอานนท พทธอปฐาก(๓) ฉนนอำมาตย (๔) กาฬทายอำมาตย (๕) มากณฐกอศวราช มาพระทนงประจำพระองค(๖) ตนพระศรมหาโพธทประทบนงตรสร (๗) ขมทรพยทง ๔

เหตทประสตทลมพนวนการทพระนางเจามายา ตองมาประสตพระมหาบรษทปาลมพนวน มขอสนนษฐานเปน

๒ อยาง ดงน๑. เพราะพระนางเจา ปรารถนาจะเสดจพระราชอทยานลมพน ครนไปถงแลวกเกด

ประชวรพระครรภ จะเสดจกลบไมทน จงประสตพระราชโอรสทนน

๑๑

⌦⌫

๒. พระคนถรจนาจารย (พระอาจารยผแตงคมภร) ไดกลาวถงเหตทพระนางเจาตองประสตพระราชโอรสทพระราชอทยานลมพนวนนนวา พระนางมพระประสงคจะเสดจเยยมสกลของพระองคในกรงเทวทหะ ครนเสดจถงทนน กเลยประชวรพระครรภจงประสตพระราชโอรส ซงอนนเทยบไดกบธรรมเนยมพราหมณ เมอภรรยามครรภแลว หาไดคลอดทเรอนของสามไม ตองกลบไปคลอดทเรอนแหงสกลของตน

อภนหารของพระมหาบรษเปนธรรมดาอยเองททานผเปนพระมหาบรษซงอบตขนมาเพอเปนประโยชนแกโลก จะ

ตองมอภนหารตาง ๆ ฉะนน พระคนถรจนาจารยจงกลาวอภนหารของพระมหาบรษไว ดงน๑. ตงแตครงอยในสวรรคชนดสต เทวดาไดอาราธนาใหเสดจลงมามนษยโลก

เพอจะไดนำสตวใหพนจากโอฆสงสาร๒. เมอเสดจลงสพระครรภนน ปรากฏแกพระมารดาในสบนนมตเหนพระยาชางเผอก๓. เมอเสดจอยในพระครรภนน บรสทธสะอาดปราศจากมลทนเครองแปดเปอน๔. เมออยในพระครรภนน ไมคดคเหมอนทารกอน นงขดสมาธเปนอยางด

ทำใหพระมารดาทอดพระเนตรไดถนด๕. เวลาประสต พระมารดาประทบยน หาไดนงเหมอนกบสตรอนไม และตวของ

พระองคไมเปรอะเปอนดวยครรภมลทน๖. เมอเวลาจะประสต มเทวดาคอยรกษา มธารนำรอนนำเยนตกลงมาจากอากาศมา

สนานพระองค๗. พอประสตแลวทรงดำเนนไปได ๗ กาว แลวเปลงพระวาจาเปนบรพนมตแหง

โพธญาณ (อาสภวาจา) ความวา “เราเปนยอด เปนผเจรญทสด เปนผประเสรฐทสดแหงโลก การเกดของเราครงนเปนครงสดทาย ภพใหมไมมอกแลว” และพรรณนารปกายสมบตของพระองความลกษณะตองตามมหาบรษลกษณะ ๓๒ ประการ ทรจนาไวในคมภรของพราหมณ

ในตำราของพราหมณนน มคำทำนายวาบรษผมลกษณะถกตองดวยมหาบรษลกษณะ๓๒ ประการ มคตเปน ๒ ประการ คอ

๑. ถาอยครองฆราวาส จกไดเปนพระเจาจกรพรรดมมหาสมทรทง ๔ เปนขอบเขต๒. ถาออกบรรพชา จกไดตรสรพระสมมาสมโพธญาณเปนศาสดาเอกในโลก

๑๒

อสตดาบสเขาเฝาเมอประสตพระราชกมารประสตแลวได ๓ วน อสตดาบส (หรอกาฬเทวลดาบส) ผ

อาศยอยขางภเขาหมพานต ซงเปนผทคนเคยและเปนทนบถอของราชสกล ไดทราบขาววาพระราชโอรสของพระเจาสทโธทนะประสตใหม จงเขาไปเยยม พระเจาสทโธทนะทรงปฏสนถารเปนอยางด ตรสเชอเชญใหเขาไปขางใน ทรงอมพระราชโอรสออกมา เพอจะไดนมสการพระดาบส ฝายพระดาบสเหนพระราชโอรส มลกษณะตองตามมหาบรษลกษณพยากรณศาสตร ซงมคำทำนายไวโดยคต ๒ อยางดงกลาวแลว กเกดความเคารพนบถอในพระโอรสนนยงขน จงลกขนถวายอภวาททพระบาทของพระราชกมารดวยเศยรเกลาของตน แลวกทำนายพระลกษณะของพระราชกมารนนไวตามตำรามหาบรษลกษณพยากรณ กอนถวายพระพรลากลบไปทอยของตน

ฝายราชสกลเมอไดเหนพระดาบสซงเปนทเคารพนบถอของตน ไดกราบลงทพระบาทของพระราชกมาร กแสดงอาการนบถอ ทงไดฟงพยากรณดวย กเกดความเลอมใสในพระราชกมารนนมากขน จงยอมถวายพระราชโอรสของตน ๆ เพอจะใหเปนบรวารของพระราชกมารนนตอไป ฝายพระเจาสทโธทนะผเปนพระราชบดานน กไดพระราชทานพเลยงนางนมคอยระวงรกษาเปนนตยกาล

ขนานพระนามเมอพระราชกมารประสตได ๕ วน พระเจาสทโธทนะโปรดไดประชมพระญาตและ

มขอำมาตยราชบรพาร เพอประกอบพระราชพธถวายพระนามพระราชโอรสตามขตตยราชประเพณ และไดเชญพราหมณาจารย ๑๐๘ คน มาฉนโภชนาหารภายในพระราชนเวศนใหพราหมณเหลานนเลอกสรรผเชยวชาญในไตรเพทเพยง ๘ คน ใหนงเหนออาสนะสงแลวใหเชญพระราชโอรสไปยงทประชมพราหมณเพอพจารณาพระลกษณะ

พราหมณ ๘ คนทไดรบการยกยองจากพราหมณทงหลายในครงนน คอ (๑) รามพราหมณ (๒) ลกษณพราหมณ (๓) ยญญพราหมณ (๔) ธชพราหมณ (๕) โภชพราหมณ(๖) สทตตพราหมณ (๗) สยามพราหมณ และ (๘) โกณฑญญพราหมณ

พราหมณ ๗ คนแรกเหนพระลกษณะพระราชกมารบรบรณ จงยกนวมอขน ๒ นวทำนายวาพระราชกมารนมคตเปน ๒ คอ ถาอยครองฆราวาสจกไดเปนพระเจาจกรพรรดถาออกบรรพชา จกไดตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา

๑๓

⌦⌫

แตโกณทญญพราหมณ ซงมอายนอยกวาพราหมณทง ๗ คนนน ไดยกนวมอเพยงนวเดยว ยนยนพยากรณเปนแมนมนวา พระราชกมารผบรบรณดวยพระมหาบรษลกษณะเชนนมคตเปนหนง คอจะตองเสดจออกบรรพชาและตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจาแนนอนจะอยครองฆราวาสวสยหาเปนไปไมได

ครนทำมงคลลกษณะแลว จงไดขนานพระนามวา “สทธตถะ” แปลวา ผมความตองการสำเรจ หรอ ผสำเรจประโยชนตามตองการ แตมหาชนนยมเรยกตามพระโคตรวา“พระโคตมะ หรอโคดม”

(ในคมภรอรรกถากลาววา พระเจาสทโธทนะทรงตงชอของพระราชกมาร ๒ ชอ คอสทธตถะ ชอหนง และอกชอหนง คอ องครส เสนอใหพราหมณทง ๑๐๘ คนเลอกขนานพระนาม ในทสดพราหมณเหลานนตกลงขนานพระนามพระราชกมารวา “สทธตถะ”และเปนพระนามททราบกนโดยทวไป แตพระนามว องครส กมปรากฏใชแทนพระองคในพระไตรปฎกบางแหง)

พระมารดาทวงคตสวนพระนางเจาสรมหามายา เมอพระสตพระราชโอรสแลวได ๗ วน กเสดจทวงคตไป

อบตเปนเทวดาในดสตเทวโลกตามประเพณพระพทธมารดา เพอไมใหสตวอนมารวมพระครรภพระเจาสทโธทนะจงมอบภาระการบำรงรกษาพระสทธตถะกมารใหเปนภาระแกพระนางประชาบดโคตม พระมาตจฉา ซงตอมาพระเจาสทโธทนะกทรงยกขนเปนพระมเหสของพระองค แมตอมาพระนางเจาจะมพระราชบตรองคหนง คอพระนนทกมารและพระราชบตรองคหนง คอพระนางรปนนทา ถงกระนน พระนางกมไดทรงทำนบำรงใหยงไปกวาพระสทธตถกมารเลย

ไดปฐมฌานในวนแรกนาขวญตอมาวนหนง เปนวนพระราชพธวปปมงคลแรกนาขวญ พระเจาสทโธทนะเสดจไป

ในพระราชพธแรกนาขวญ โปรดใหเชญพระราชกมารไปดวย และใหจดทประทบสำหรบพระราชกมารภายใตรมไมหวา (ชมพพฤกษ) ครนถงเวลาพระเจาสทโธทนะทรงแรกนาบรรดาพระพเลยงพากนหลกหนมาดพธกนหมด คงปลอยใหพระราชกมารประทบ ณ ภายใตรมไมหวาตามลำพงพระองคเดยว

เมอพระราชกมารประทบอยลำพง มความสงด กทรงนงขดสมาธเจรญอานาปานสตกมมฏฐานยงปฐมฌานใหเกดขน ขณะนนเปนเวลาบาย เงาแหงตนไมทงหลายยอมชายไปตาม

๑๔

แสงตะวน แตเงาแหงตนชมพพฤกษ ตรงอยดจในเวลาเทยง มไดเอนเอยงไปตามแสงตะวนปรากฏเปนอศจรรยอยางยง พวกพเลยงกลบมาเหนตางพศวง และนำกราบทลพระราชบดาพระเจาสทโทธนะรบเสดจกลบมาโดยเรว ครนไดทอดพระเนตรเหนปาฏหารยเชนนนกยกพระหตถถวายอภวนทนาการ ซงนบเปนครงท ๒ ตอจากครงเมออสตดาบสเขาเฝา

ศกษาศลปวทยาเมอพระสทธตถราชกมารทรงเจรญวย มพระชนมายได ๗ พรรษา พระราชบดาโปรด

ใหขดสระโบกขรณ ๓ สระ คอ (๑) สระปลกปทมบวหลวง (๒) สระปลกปณฑรกบวขาว(๓) สระปลกอบลบวขาบ ตกแตงใหเปนทเลนสำราญพระหฤทยรวมกบพระสหาย กบทรงจดเครองทรงคอจนทนสำหรบทา ผาโพกพระเศยร ฉลองพระองค ผาทรงสะพกพระภษา ลวนแตเปนของมาแตแควนกาส ซงนยมวาเปนของประณตของดในเวลานนทงสน มคนคอยกนเศวตฉตร ทงกลางวนกลางคนเพอไมใหเยน รอน ธล ละออง แดด นำคาง มาถกตองพระกายได

ครนเมอพระราชกมารเจรญพระชนมควรทจะศกษาศลปวทยาได พระราชบดาจงทรงมอบไวในสำนก ครวศวามตร พระราชกมารทรงเรยนไดวองไวจนสนความรของพระอาจารยตอมาไดแสดงศลปธนใหปรากฏในหมพระญาต แสดงความแกลวกลาสามารถเปนเยยม

อภเษกสมรสเมอพระราชกมารทรงเจรญวย มพระชนมาย ๑๖ พรรษา ควรมพระเทวไดแลว พระ

ราชบดาตรสสงใหสรางปราสาท ๓ หลง เพอเปนทประทบของพระราชโอรสใน ๓ ฤด คอฤดหนาว ฤดรอน และฤดฝน ตกแตงปราสาท ๓ หลงนนงดงามสมพระเกยรตเปนทสบายในฤดนน ๆ แลว ทรงขอพระนางยโสธราหรอพมพา พระราชบตรของพระเจาสปปพทธะในเทวทหนคร ซงประสตแตพระนางอมตาพระกนษฐภคนของพระองค มาอภเษกเปนพระชายา

พระสทธตถราชกมารเสดจอยบนปราสาททง ๓ นนตามฤดทง ๓ บำเรอดวยดนตรลวนสตรประโคม ไมมบรษเจอปน เสวยสขสมบตทงกลางวนกลางคนจนมพระชนมาย ๒๙ พรรษามพระโอรสทประสตแตพระนางยโสธราพระองคหนง ทรงพระนามวา “ราหลกมาร”

๑๕

⌦⌫

พระประยรญาตพระสทธตถราชกมารนนทรงเสวยสขสมบตตงแตทรงพระเยาวตลอดจนถงมพระชนมาย

๒๙ พรรษา เพราะพระองคเปนพระกมารผสขมาลชาต ทงพระประยรญาตกไดสดบคำทำนายของ อสตดาบสวามคตเปน ๒ ฉะนน พระประยรญาตทงหลายจงมความหวงทจะใหทรงครองฆราวาสสมบตมากกวาการเสดจออกบรรพชา จงตองคดผกดวยกามสขตาง ๆ

พระญาตวงศของพระเจาสทโธทนะนน มพระราชบตรและราชบตร ดงน๑. พระเจาสกโกทนะ มพระราชบตรองคหนง ทรงพระนามวา “อานนท”๒. พระเจาอมโตทนะ มพระราชบตร ๒ พระองค ทรงพระนามวา “มหานามะ”

และ “อนรทธะ” มพระราชบตร ๑ พระองค ทรงพระนามวา “โรหณ”๓. พระนางเจาอมตาอภเษกสมรสกบพระเจาสปปพทธะ มพระราชบตร ๑ พระองค

ทรงพระนามวา “เทวทต” มพระราชบตร ๑ พระองค ทรงพระนามวา “ยโสธรา” หรอ“พมพา” ซงเปนพระชายาของพระสทธตถราชกมาร (นอกจากนไมปรากฏ)

๑๖

1234567890123456789012345678901212345678901234567890112345678901234567890123456789012123456789012345678901

⌫

พระสทธตถราชกมารเสวยสขสมบตอยในฆราวาสสมบตจนพระชนมายได ๒๙ พรรษาตอแตนนกเสดจออกบรรพชา ประพฤตพระองคเปนบรรพชต แสวงหาสมมาสมโพธญาณสมตามคำทำนายแหงมหาบรษลกษณะพยากรณ

มลเหตททำใหพระสทธตถราชกมารเสดจออกบรรพชานน พระคนถรจนาจารยกลาวไว๒ นย ดงน

๑. กลาวตามนยมหาปทานสตร แหงพระบาลสตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค(พระไตรปฎกเลมท ๑๐) วา ไดทรงทอดพระเนตรเหนเทวทต ๔ คอ คนแก คนเจบคนตาย และสมณะ อนเทวดาแสรงนมตไวในระหวางทางเมอคราวเสดจประพาสพระอทยานถง๔ วาระโดยลำดบกน เมอไดทอดพระเนตรเหนเทวทต ๓ ขางตน คอ คนแก คนเจบและคนตาย กทรงสงเวชสลดในพระหฤทย เพราะเปนสงทพระองคไมเคยพบเหนมาแตกอนครนไดทอดพระเนตรเหนสมณะเขา กทรงคดพอพระทยในการบรรพชา

๒. กลาวตามนยปาสราสสตร แหงพระบาลสตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก(พระไตรปฎกเลมท ๑๒) วา ทรงปรารภความแก ความเจบ ความตาย อนครอบงำมหาชนอยทกคนไมลวงพนไปได เพราะโทษทไมไดรบคำสงสอนของนกปราชญ และทรงระลกถงพระองควาจะตองเปนไปอยางนน จงควรทจะแสวงหาเครองพนจากความแก ความเจบความตายทง ๓ นเสย ครนแลวทรงดำรตอไปวา สภาวะทงปวงยอมมของทเปนขาศกแกกนเชน มรอนแลวกมเยนแก มมดแลวตองมสวางแก บางทอาจจะมอบายแกทกขทง ๓ ไดบางกการทจะแสวงหาอบาย เครองแกทกขทง ๓ นนเปนของยากยง ซำยงอยในฆราวาสวสยอนเปนทคบแคบและเปนทตงแหงอารมณอนทำใจใหเศรางหมองดจเปนทมาแหงธล บรรพชาเปนชองวางพอทจะแสวงหา อบายเปนเครองแกทกขนนได เมอทรงปรารภดงนแลว กทรงมพระอธยาศยนอมไปในบรรพชา

แตอยางไรกตาม ความเหนของพระอาจารยทง ๒ นยนน กลงรอยเปนอนเดยวกนวาพระมหาบรษทรงเสดจออกบรรพชา เพราะปรารภถงความเกด ความแก และความตายและเสดจออกบรรพชาจากศากยสกล เมอพระชนมาย ๒๙ พรรษา

เวลาเสดจออกบรรพชาของพระมหาบรษตามททานแสดงไว ม ๓ นย ดงน

๑๗

⌦⌫

๑. พระมชฌมภาณกาจาย (พระอาจารยผสงคายนาพระบาลมชฌมนกาย) แสดงวาในเวลาทพระองคยงหนม มพระเกศาดำสนทดอย เสดจออกซงพระพกตรของพระมารดา(พระนางปชาบด) และพระบดาซงทรงรกใครมาก ไมปรารถนาจะใหเสดจออกบรรพชา มพระพกตรอนอาบดวยนำพระเนตร ทรงโศกเศรากนแสงอย พระองคทรงปลงพระเกศาอนดำสนทและพระมสสนนเสย แลวทรงครองผากาสาวะอธษฐานเพศเปนบรรพชตในทนน

๒. พระอรรถกถาจารยแสดงวา เสดจหนออกในเวลากลางคน ทรงมากณฐกะ มนายฉนนะตามเสดจ ครนถงฝงแมนำอโนมา ตรสสงนายฉนนะใหนำมากลบ สวนพระองคทรงตดพระเมาลดวยพระขรรค อธษฐานเพศบรรพชตในทนน

๓. เสดจออกสรงนำศกดสทธชลาลย ตามความนยมของผปรารถนาจกรพรรดราชแลวไมเสดจกลบคนครอบครองราชสมบตอก ทรงแสวงหาอบายเครองแกทกข ๓ อยาง

พระเมาลของพระองคตามททานแสดงไวม ๒ นย ดงน๑. พระมชฌมภาณกาจารยแสดงวา ทรงปลงพระเกศาและพระมสสเสยทงสน

แปลวาโกนเสย ความในขอนตรงกบเรองทพระนนทพทธอนชา มรปรางคลายพระพทธองคเดนมา ภกษทงหลายเหนเขานกวาเปนพระบรมศาสดาจงลกขนยนรบ แตครนเขามาใกลจงรวาเปนพระนนทพทธอนชา

๒. พระอรรถกถาจารยแสดงวา ทรงตดดวยพระขรรคในคราวเดยวเทานน พระเกศาเหลอยาวประมาณ ๒ องคล แลวทรงมวนกลมเปนทกษณาวฏ ตงอยเทานนไมยาวขน อกตราบเทาเขาสวาระเสดจดบขนธปรนพพาน ความในขอนตรงกบพระพทธรปโบราณ มพระเกตมาลาเปนตวอยาง ซงมพระเกศาสง ดเปนทเกลาพระเมาล

ผากาสายะหรอกาสาวะ คอผาทยอมดวยรสฝาดอนเกดแตเปลอกไม สเหลองหมนเปนของบรรพชตพวกอนใชเหมอนกน เดมมเพยง ๒ ผน คอ (๑) ผาอตตราสงค คอผาหมหรอจวร (๒) ผาอนตรวาสก คอผานงหรอสบง ตอมาทรงอนญาตใหใชผาทาบ ซงเรยกวาสงฆาฎ เขาอกผนหนง เปน ๓ ผนดวยกน เรยกวา “ไตรจวร” เมอคราวเสดจออกบรรพชานนตามคำของพระ อรรถกถาจารยกลาววา ฆฏการพรหมนำมาถวายพรอมกบบาตร

ปญจวคคยออกบวชฝายโกณฑญญพราหมณผเปนหนงในพราหมณ ๘ คน ทรวมคณะถวายคำทำนาย

พระลกษณะของพระมหาบรษ ซงยงมชวตอยเพยงคนเดยว ไดทราบขาววา พระมหาบรษ

๑๘

เสดจออกบรรพชาแลว กดใจ เพราะตรงกบคำทำนายของตน จงรบไปหาบตรของเพอนพราหมณทง ๗ คน ชกชวนใหออกบวชดวยกน แตบตรพราหมณทง ๗ คน หาไดพรอมใจกนทงหมดไม ยนดออกบวชเพยง ๔ คน คอ วปปะ ภททยะ มหานามะ และอสสช รวมโกณฑญญะดวย เปน ๕ คน จงไดนามวา “ปญจวคคย” แปลวา พวก ๕ เพราะมจำนวน๕ คน ชวนกนออกสบหาตดตามพระมหาบรษ

⌫

นบตงแตพระมหาบรษเสดจออกบรรพชาแลว กเสดจพกแรมอยทอนปยอมพวนแขวงมลลชนบท สนเวลา ๗ วน แลวจงเสดจจารกไปจนเขาเขตมคธชนบท ในปพพชชาสตรและในอรรถกถากลาววา ไดเสดจผานมณฑวบรรพชต กรงราชคฤห และในทนนเอง พระเจาพมพสารไดเสดจมาเขาเฝา ตรสถามถงชาตสกล และตรสชกชวนใหอยกบพระองคจะพระราชทานพระราชอสรยยศให แตพระมหาบรษไมทรงรบ ทรงแสดงความประสงควาจะแสวงหาสมมาสมโพธญาณ พระเจาพมพสารทรงอนโมทนาแลว ตรสขอปฏญญาวาถาตรสรแลวขอใหเสดจมาโปรดพระองคบาง พระมหาบรษกทรงรบปฏญญา

ทรงศกษาลทธของสองดาบสพระมหาบรษเมอเสดจออกจากมณฑวบรรพตแลว กเสดจไปสสำนกอาจารยทง ๒

ซงมหาชนนบถอวาเปนคณาจารยผใหญ คอ สำนกอาฬารดาบส กาลามโคตร ทรงศกษาอยไมนานกไดสำเรจสมาบต ๗ คอ รปฌาน ๔ กบอรปฌาน ๓ กสนความรอาฬารดาบส ทรงเหนวาสมาบต ๗ ไมใชทางตรสร จงลาขอไปพำนกศกษาอยใน สำนกอททกดาบส (บางแหงใชคำวา อทกดาบส) รามบตร ไดสำเรจอรปฌานท ๔ ครบสมาบต ๘ กสนความรของอททกดาบส ครนทรงไตถามถงธรรมวเศษขนไป อาจารยอททกดาบสกไมสามารถจะบอกได

พระมหาบรษทรงเหนวาธรรมเหลานไมใชทางตรสร จงเสดจอำลาออกจากสำนกอททกดาบส จารกไปในเขตมคธชนบท ถงตำบลอรเวลาเสนานคม ไดทอดพระเนตรเหนพนทราบรน แนวปาเขยวสด เปนทเบกบานใจ แมนำไหลผาน มนำใสสะอาด มทานารนรมยโคจรคาม คอหมบานทอาศยเทยวภกขาจารกตงอยใกลไมหางไกลโดยรอบ ทรงดำรเหนวาเปนสถานททควรเปนทอาศยของกลบตรผตองการบำเพญความเพยรได จงประทบอย

๑๙

⌦⌫

ทรงบำเพญทกกรกรยาตงแตนน พระมหาบรษกทรงบำเพญทกกรกรยา คอการทรมานพระกายใหลำบาก

ซงเปนกจยากทบคคลจะทำได แตพระองคทรงกระทำอยถง ๓ วาระ ดงน

วาระท ๑ ทรงกดพระทนตดวยพระทนต กดพระตาลดวยพระชวหาไวใหแนน จนพระเสโทไหลออกจากพระกจฉะ กไมสำเรจพระสมมาสมโพธญาณ ครนทรงเหนวา การกระทำอยางนนไมใชทางตรสร จงทรงเปลยนวธอนตอไป

วาระท ๒ ทรงผอนกลนลมอสสาสะปสสาสะ เมอลมเดนโดยทางชองพระนาสกและชองพระโอษฐไมไดสะดวก กเกดเสยดงอทางชองพระกรรณทง ๒ ขาง ทำใหปวดพระเศยรเสยดพระอทร รอนในพระกายเปนกำลง กไมสำเรจพระสมมาสมโพธญาณ ครนทรงเหนวาการกระทำอยางนนไมใชทางตรสร จงทรงเปลยนวธอนตอไป

วาระท ๓ ทรงอดพระกระยาหาร เสวยแตวนละนอย ๆ บาง เสวยพระกระยาหารทละเอยดบาง จนพระกายเหยวแหง พระฉวเศราหมอง พระอฐปรากฏทวกาย มพระกำลงนอยจะเสดจไปขางไหนกซวนลม จนมหาชนทกกนไปตาง ๆ กไมสำเรจพระสมมาสมโพธญาณ

อปมา ๓ ขอเมอพระมหาบรษทดลองถง ๓ วาระแลว กมไดตรสรสมมาสมโพธญาณอยางใดเลย

ทรงดำรวา แมปฏบตถงขนอกฤษฎอยางนแลว ไฉนหนอยงไมบรรลพระโพธญาณ ขณะนนสมเดจอมรนทราธราช (ทาวสกกะหรอพระอนทรจอมเทพแหงสวรรคชนดาวดงส) ทรงทราบขอปรวตกของพระมหาบรษ จงทรงพณทพยใหพระมหาบรษสดบพจารณาเปรยบเทยบ ๓ สายคอ สายหนงตงนก พอดดไปหนอยกขาด สายหนงหยอนนก ดดเขากไมมเสยง อกสายหนงไมตงไมหยอนพอปานกลาง ดดเขากบรรลอเสยงไพเราะ กทรงถอเอาเสยงพณเปนนมต

อนง อปมาเปรยบเทยบ ๓ ขอ ซงพระองคไมเคยไดสดบมากอน กไดปรากฏแจมแจงขนแกพระองค คอ

ขอท ๑ สมณพราหมณเหลาใดเหลาหนงมกายไมไดหลกออกจากกามและมความพอใจรกใครในกาม แมไดเสวยทกขเวทนาอนเผดรอนซงเกดจากความเพยรกด ไมไดเสวยกด กไมควรตรสร เหมอนไมสดอนชมดวยยางและทงแชอยในนำ บรษตองการดวยไฟกมอาจสใหเกดไฟขนได บรษนนตองเหนดเหนอยเปลา เพราะไมนนยงสดมยางอย ทงแชไวในนำ

๒๐

ขอท ๒ สมณพราหมณเหลาใดเหลาหนงแมมกายหลกออกจากกามแลว แตยงรกใครพอใจในกามนนอย แมไดเสวยทกขเวทนาอนเผดรอนซงเกดจากความเพยรกด ไมไดเสวยกดกไมควรตรสร เหมอนไมสดอนชมดวยยาง แมบคคลตงไวบนบก กไมอาจสใหเกดไฟได

ขอท ๓ สมณพราหมณเหลาใดเหลาหนงแมมกายหลกออกจากกามแลว ทงละความพอใจรกใครในกามเสยได ถงจะไดเสวยทกขเวทนาอยางนนซงเกดจากความเพยรกตามไมไดเสวยกตาม กควรจะตรสรได เหมอนไมแหงทไกลจากนำซงบคคลวางไวบนบก กสามารถสใหเกดไฟได

อปมาทง ๓ ขอน ไดเปนกำลงสนบสนนพระหฤทยใหพระองคทรงมงมนในการทำความเพยรทางจตวา จะเปนทางใหบรรลพระสพพญญตญาณเปนแน ครนตกลงพระหฤทยเชนนนแลว กเรมเสวยพระกระยาหารตามปกตตอไปอก

ปญจวคคยหลกหนปญจวคคย คอ โกณฑญญะ วปปะ ภททยะ มหานามะ และอสสช ซงเคยไดยน

ไดฟงวาพระมหาบรษมคตเปน ๒ อยาง คอ ถาครองฆราวาสจะไดเปนพระเจาจกรพรรดราชถาออกบรรพชาจะไดเปนศาสดาเอกของโลก เมอเหนพระมหาบรษเสดจออกบรรพชา กมความหวงวาคงจะไดตรสรแลวสอนตนบาง จงไดพากนออกบรรพชาตามเฝาปฏบตตลอดมา เมอเหนพระมหาบรษทรงเลกบำเพญเพยรทกกรกรยา กลบมาเสวยพระกระยาหารตามปกตเชนนนจงมความ คดเหนพรอมกนวา พระองคทรงคลายจากความเพยรเวยนมาเปนคนมกมากเสยแลวพระองคจะไมไดบรรลธรรมพเศษอยางใดอยางหนงเปนแนแท จงเกดความเบอหนายในการปฏบต พากนหลกหนจากพระองคไปอย ณ ปาอสปตนมฤคทายวน แขวงเมองพาราณสหรอเมองสารนาถในปจจบน

การทปญจวคคยมาอยเฝาปฏบตกด การทหลกไปเสยกด เปนประโยชนในการเผยแผพระศาสนาของพระพทธองคในกาลตอมา กลาวคอ

๑. การทมาอยเฝาปฏบตกเทากบไดมาเปนพยานวา อตตกลมานโยค คอการประกอบความเพยรดวยการทำความลำบากแกตนนน พระองคเคยประพฤตมาแลว ไมมใครประพฤตไดยงกวาน ถงกระนน กหาใชทางทจะใหรธรรมพเศษอยางใดไม

๒. การหลกหนไปเสยจากทนน เทากบเปดโอกาสใหพระองคไดรบความสงดมากยงขน ไมมใครทำอนตรายความสงดของพระองค เปนผลใหพระองคไดตรสรเรวขน

๒๑

⌦⌫

ตรสรเมอพระมหาบรษเสวยพระกระยาหาร ทำใหพระกายของพระองคมกำลงดขนอยาง

เดม กทรงเรมทำความเพยรทางจตตอไป นบแตบรรพชามาลวงแลวได ๖ ป จงไดตรสรพระอนตตรสมมาสมโพธญาณ คอไดพระปญญารธรรมพเศษเปนเหตใหพอพระหฤทยวา“รละ” ในราตรวสาขปณณมดถเพญ (ตรงกบวนพธขน ๑๕ คำ เดอน ๖) ณ ใตรมไมอสสตถโพธพฤกษ (คำวา อสสตถะ แปลวาตนโพ คำวา โพธพฤกษ แปลวา ตนไมเปนทตรสร ตนไมใด ๆ อนเปนทพระโพธสตวประทบนงบำเพญเพยรจนตรสร ตนไมนน ๆไดชอวา โพธพฤษ หรอตนพระศรมหาโพธ พระสทธตถพทธเจาของเราตรสร ณ ตนอสสตถะซงพระโบราณาจารย แปลตรงกบไมโพในภาษาไทย) กอนพทธศก ๔๕ ป

ธรรมเปนเครองตรสรของพระองค ทพระมชฌมภาณกาจารยแสดงวา พระองคทรงเจรญสมถภาวนา ทำจตใหเปนสมาธ จนบรรลฌานท ๑ (ปฐมฌาน) ฌานท ๒ (ทตยฌาน) ฌานท ๓ (ตตยฌาน) และฌานท ๔ (จตตถฌาน) แลว ยงญาณอนเปนตวปญญา๓ ประการใหเกดขนในยามทง ๓ แหงราตรเปนลำดบกน คอ

๑. ในปฐมยาม ยงปพเพนวาสานสสตญาณใหเกดขน ญาณนทำใหพระองคสามารถระลกถงชาตหนหลงไดเปนอเนกชาต

๒. ในมชฌมยาม ยงจตปปาตญาณใหเกดขน ญาณนทำใหพระองคสามารถรการจตและอปบต (การเวยนวายตายเกด) ของสตวทงหลาย วาจะดหรอชวกเปนดวยอำนาจของกรรมบางทเรยกวาทพพจกขญาณบาง

๓. ในปจฉมยาม ยงอาสวกขยญาณใหเกดขน ญาณนทำใหพระองคสามารถเปนผสนอาสวะกเลส คอทรงรแจงอรยสจ ๔ อนไดแก ทกข ความไมสบายกาย สบายใจสมทย เหตใหเกดทกข นโรธ ความดบทกข มรรค ขอปฏบตใหถงความดบทกข

เหตการณจวนจะตรสร ในราตรลวงเขาวนขน ๑๔ คำ เดอน ๖ ขณะทรงบรรทมหลบ ทรงพระสบนนมต

๕ ประการ คอ

๑. ทรงพระสบนวา ขณะพระองคทรงบรรทมหงายเหนอพนปฐพ พระเศยรหนนเขาหมพานตเปนพระเขนย พระหตถซายหยงลงในมหาสมทรทศตะวนออก พระหตถขวาและพระบาททงคหยงลงในมหาสมทรทางทศใต

๒๒

๒. ทรงพระสบนวา หญาแพรกเสนหนงงอกจากพระนาภ สงขนไปจนถงทองฟา๓. ทรงพระสบนวา หมหนอนเปนอนมาก ขาวบาง ดำบาง ไตขนมาแตพนพระบาท

ทงค ปกปดลำพระชงฆหมด และไตขนมาถงพระชานมณฑล๔. ทรงพระสบนวา ฝงนก ๔ จำพวก มสตาง ๆ กน คอ เหลอง เขยว แดง ดำ

บนมาแตทศทง ๔ ลงมาจบแทบพระบาทแลว กลบกลายเปนสขาวไปสน๕. ทรงพระสบนวา เสดจขนไปเดนจงกรมบนยอดภเขา อนเตมไปดวยอาจม

แตอาจมนนมไดเปอนพระยคลบาท

ครนทรงตนจากบรรทม ทรงดำรถงขอความในพระมหาสบนทง ๕ แลวทรงทำนายดวยพระปรชาญาณของพระองคเองวา

ขอท ๑ พระองคจะไดตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา เปนผเลศในโลกขอท ๒ พระองคจะไดประกาศสจจธรรม แสดงมรรคผล นพพาน แกเทพยดาและ

มนษยทงมวลขอท ๓ คฤหสถและพราหมณทงหลายจะเขามาสสำนกของพระองคเปนอนมากขอท ๔ ชาวโลกทง ๔ เหลา คอ กษตรย พราหมณ แพศย ศทร เมอมาสสำนกของ

พระองคแลว จะรทวถงธรรมอนบรสทธหมดจดขอท ๕ แมพระองคจะพรอมมลดวยลาภสกการะตางๆ ทชาวโลกทกทศนอมนำมา

ถวาย ดวยความศรทธาเลอมใส พระองคกมไดมพระหฤทยของอยใหเปนมลทนแมแตนอย

ครนพระองคทรงพยากรณในพระสบนนมตดงนแลว กทรงทำสรรกจ สรงพระกายหมดจดแลว กเสดจไปประทบ ณ ควงไมโพธพฤกษ ในยามเชาแหงวนขน ๑๔ คำ เดอน ๖ประกา

เชาวนนน นางสชาดา ผเปนบตรกฎมพใหญแหงชาวบานเสนานคม ตำบลอรเวลาปราถนาจะทำการบวงสรวงเทวดา จงใชใหนางปณณทาส สาวใชไปปดกวาดบรเวณควงไมโพธพฤกษ สวนตนเองตระเตรยมหงขาวมธปายาส เสรจแลวจดลงในถาดทองเพอเตรยมไปบวงสรวง บชาเทวดา ณ ควงไมโพธพฤกษ

ฝายนางปณณทาสเหนพระมหาบรษมรศมพระกายแผสรานออกเปนปรมณฑล กนกวาเทวดาคงมานงรอรบเครองสงเวย จงรบกลบมาบอกนางสชาดา ครนแลวนางสชาดาแตงกายงามดวยอาภรณ ยกขาวมธปายาสขนเหนอเศยรเกลาไปสโพธพฤกษพรอมบรวาร ครน

๒๓

⌦⌫

เหนพระมหาบรษงดงามเชนนน สำคญวาเปนรกขเทวดา จงเขาไปถวายขาวมธปายาสดวยความเคารพยง ขณะนน บาตรดนซงฆฏการพรหมถวายไวแตวนบรรพชาเกดอนตรธานหายไปพระมหาบรษทรงทอดพระเนตรดนางสชาดา เพอใหรวาพระองคไมมบาตรจะรบขาวมธปายาสนางสชาดาทราบชดโดยอาการ จงนอมถวายพรอมทงถาด กมลงอภวาทถวายบงคมลากลบไปสเคหาของตนดวยความสขใจเปนลนพน

พระมหาบรษเสดจลกจากทประทบ ทรงถอถาดขาวมธปายาส เสดจไปยงฝงแมนำเนรญชรา ประทบนงใตรมไมนโครธ (ตนไทร) ทรงปนขาวมธปายาสได ๔๙ ปน เสวยหมดแลว ทรงถอถาดลงสแมนำ ทรงอธษฐานเสยงพระบารมวา ถาจะไดปรมาภเษกสมโพธญาณ(บรรลโพธญาณ ตรสรเปนพระพทธเจา) ขอใหถาดนจงลอยทวนกระแสนำขนไปเถด แลวทรงลอยถาดนนลงในแมนำ ขณะนน อานภาพแหงพระบารมไดแสดงใหเหนเปนอศจรรยกลาวคอ ถาดนนไดลอยทวนกระแสนำขนไปประมาณ ๑ เสน แลวจมสนาคพภพของพญากาฬนาคราช

ครนทรงทอดพระเนตรเหนเปนนมตเชนนน ทรงแนพระทยวา จะไดตรสรเปนพระสพพญญพทธเจาแนนอน จงเสดจไปยงสาลวน (ปาไมรง) ตามแนวรมฝงแมนำเนรญชราประทบพกภายใตรมไมสาลพฤกษ พอเวลาพระอาทตยตะวนบาย เสดจไปสควงไมอสตถโพธพฤกษ ไดรบหญาคาซงโสตถยพราหมณนอมถวาย ๘ กำ ทรงนำหญาคานนไปปลาดเปนรตนบลลงก เสดจประทบบนรตนบลลงกนน หนพระปฤษฏางคไปทางลำตนโพธพฤกษ ผนพระพกตรไปยงปราจนทศ ทรงตงสตยาธษฐานวา “ยงมไดตรสรอนตตรสมมาสมโพธญาณเพยงใด จกไมลกขนเพยงนน แมเนอและโลหตจะแหงเหอดไป เหลอแตหนง เอน และกระดกกตามท” ดงนแลว จงทรงเรมบำเพญสมาธจตตอไป

ทรงชนะพญามารขณะนน วสวตดมาราธราช (พญามารผสถต ณ สวรรคชนปรนมมตวสวตด)

เกรงวาพระมหาบรษจะพนจากอำนาจของตน จงยกพหลพลพยหเสนามารมาผจญ แสดงฤทธโดยประการตาง ๆ เพอใหพระมหาบรษตกพระทยกลวเสดจหนไป พระมหาบรษทรงนกถงพระบารม ๑๐ ทศ คอ (๑) ทาน การเสยสละ (๒) ศล การรกษากายวาจาใหเปนปกต(๓) เนกขมมะ การปลกออกจากกามมงบรรพชา (๔) ปญญา ความรอบรในสงทควรร(๕) วรยะ ความเพยร (๖) ขนต ความอดทน (๗) สจจะ ความซอสตย (๘) อธฏฐาน

๒๔

ความตงใจอยางมนคง (๙) เมตตา ความปรารถนาดตอผอน (๑๐) อเบกขา ความวางจตเปนกลาง ททรงบำเพญมาแตอดต ทรงอางนางวสนธรา เจาแมมหาปฐพเปนสกขพยานเสยงพระบารม ๑๐ ทศนนเขาชวยผจญตอสพญามารกบเสนาใหปราชยไปในเวลาพระอาทตยยงไมทนอสดงคต พระองคทรงเรมเจรญสมถภาวนาทำจตใหเปนอปปนาสมาธจนไดบรรลปฐมฌาน ทตยฌาน ตตยฌาน และจตตถฌาน แลวยงฌานอนเปนองคแหงปญญา ๓ ประการใหเกดขนในยามทง ๓ คอ

๑. ครนลวงเขาปฐมยาม ทรงบรรลปพเพนวาสานสสตญาณ สามารถระลกอดตชาตทพระองคทรงเวยนวายตายเกดมาแลวได

๒. ครนถงมชฌมยาม ทรงบรรลจตปปาตญาณ หรอทพพจกขญาณ สามารถหยงรการเวยนวายตายเกดของสตวทวปวงได

๓. ในปจฉมยาม ทรงบรรลอาสวกขยญาณ สามารถทำกเลสทงปวงใหหมดสนไปดวยพระปญญาพจารณาในปจจยาการแหงปฏจจสมปบาท โดยอนโลมและปฏโลม (ตามลำดบและทวนลำดบ) กทรงบรรลพระอนตรสมมาสมโพธญาณเปนพระสมมาสมพทธเจา ในเวลารงอรโณทย ในวนวสาขปรณม ขน ๑๕ คำ ดถเพญกลางเดอน ๖ ประกา

๒๕

1234567890123456789012345678901212312345678901234567890123456789012123

⌦⌫

⌫

พระมหาบรษไดบำเพญเพยรทางใจ จนไดบรรลธรรมพเศษคออรยสจ ๔ ณ ภายใต

ตนอสสตถะ ซงตอมาเรยกวา ตนพระศรมหาโพธ ใกลรมฝงแมนำเนรญชรา ในตำบลอรเวลาเสนานคม แควนมคธ เมอพระองคไดตรสรแลว กไดประทบนงเสวยวมตสข ในสถานทตาง ๆ รวม ๗ สปดาห เรยกวา สตตมหาสถาน คอ

สปดาหท ๑ ประทบบนรตนบลลงกใตตนพระศรมหาโพธ เมอระหวางประทบอยภายใตรมพระศรมหาโพธนน ทรงพจารณาปฏจจสมปบาทตลอดยาม ๓ แหงราตรแลว ทรงเปลงพระอทานในยามละครง ดงน

ในปฐมยามวา เมอใด ธรรมทงหลายปรากฏแกพราหมณผมเพยรเพงอย เมอนนความสงสยของพราหมณนนยอมสนไป เพราะมารแจงวาเกดแตเหต

ในมชฌมยามวา เมอใด ธรรมทงหลายปรากฏแกพราหมณผมเพยรเพงอย เมอนนความสงสยทงปวงของพราหมณนนยอมสนไป เพราะมารความสนแหงปจจยทงหลายวาเปนเหตสนแหงผลทงหลายดวย

ในปจฉมยามวา เมอใด ธรรมทงหลายปรากฏแกพราหมณผมเพยรเพงอย เมอนนพราหมณนนยอมกำจดมารและเสนามารเสยได ดจพระอาทตยอทยกำจดความมดทำอากาศใหสวางฉะนน

สปดาหท ๒ ครนลวง ๗ วนแลว พระองคเสดจลงจากรตนบลลงก ไปประทบทางทศอสานแหงพระศรมหาโพธ ยนจองพระเนตรดตนพระศรมหาโพธ โดยมไดกระพรบพระเนตรตลอด ๗ วน สถานทนนจงไดนามวา อนมสเจดย

สปดาหท ๓ ครนลวง ๗ วน เสดจออกจากอนมสเจดย มาหยดในระหวางตนพระศรมหาโพธกบอนมสเจดย ทรงเนรมตทจงกรมขน เสดจจงกรมอยทนเปนเวลา ๗ วนสถานทนนจงไดนามวา รตนจงกรมเจดย

สปดาหท ๔ ครนลวง ๗ วน เสดจไปทางทศปจจมหรอทศพายพแหงตนพระศรมหาโพธ ประทบนงขดสมาธในเรอนแกว ซงเทวดาเนรมตถวาย ทรงพจารณาพระอภธรรมปฎกตลอด ๗ วน สถานทนนจงไดนามวา รตนฆรเจดย

สปดาหท ๕ ครนลวง ๗ วน เสดจไปประทบภายใตรมไทรอนเเปนทพกของเลยงแกะอนไดชอวาอชปาลนโครธ ตงอยในทศบรพาแหงตนพระศรมหาโพธ ครงนนธดาของพญามารวสวตด ๓ นาง คอ นางตณหา นางราคา นางอรด เหนวาบดาของตนมความเสยใจเพราะทำลายพระพทธองคไมได จงขออาสาเขาชวยบดา ไดเขาไปประเลาประโลมพระพทธองคแตถกพระพทธองคทรงขบไลใหหนไป

ครงนน มพราหมณผหนงมนสยเปนหหกชาต ชอบตวาดขมขผอนดวยคำวา “หห”เขามาเฝาทลถามธรรมททำบคคลใหเปนพราหมณ พระองคทรงยกเอาธรรมททำบคคลใหเปนสมณะในพระพทธศาสนาแตใชโวหารเปนพราหมณวา “พราหมณผใดมบาปอนลอยเสยแลวไมมกเลสเปนเครองขคนอนวา ‘ห ห’ ซงนบวาเปนคำหยาบ ไมมกเลสอนยอมจตสำรวมดถงทสดแหงไตรเพท มพรหมจรรยอยจบแลว ไมมกเลสเครองฟแลว ควรเรยกวาพราหมณ”

สปดาหท ๖ ครนลวง ๗ วน กเสดจไปประทบอย ณ ภายใตรมไมจกซงไดนามวามจลนท อนตงอยทางทศอาคเนยแหงตนพระศรมหาโพธ ทรงเสวยวมตตสข ณ ทนนแลวเปลงอทานวา ความสงดเปนสขของผมธรรมอนสงบอนไดสดบไว ยนดอยในทสงด รเหนตามจรงอยางไร ความไมเบยดเบยนในสตวทงหลาย ความปราศจากกำหนด คอความลวงกามไดดวยประการทงปวง เปนสขในโลก การทำอสมมานะคอความถอตวตนใหหมดไปไดเปนสขอยางยง

ตอนน พระอรรถกถาจารยแสดงวา เมอพระองคประทบอยทนน ฝนตกพรำเจอกบลมหนาวตลอด ๗ วน พญานาคชอวามจลนท ขนมาวงขนดหางเปน ๗ รอบ แผพงพานปกพระองคไวเพอมใหฝนและลมถกตองพระองค เมอฝนหายแลวกคลายขนดออก จำแลงเพศเปนมาณพมายนเฝาพระองคอยเฉพาะพระพกตร

สปดาหท ๗ ครนลวง ๗ วน เสดจไปยงตนไมเกต (ราชายตนะ) ทางทศทกษณแหงตนพระศรมหาโพธ เสวยวมตตสขอยทนน ๗ วน ครงนน มพาณช ๒ คนพนอง ชอวาตปสสะ และภลลกะ เดนทางมาแตอกกลชนบท ไดเหนพระศาสดาเขา จงพรอมใจกนนำขาวสตตผงสตตกอนซงเปนเสบยงของคนเดนทางเขาไปถวาย แลวจงยนอย ณ สวนขางหนงพระองค ทรงรบและเสวยเสรจแลว พาณชท ง ๒ คนพ นองกแสดงตนเปนอบาสกขอถงพระพทธ กบพระธรรม ทง ๒ วาเปนทพงทระลก นบวาเปนปฐมอบาสกผถงรตนะทง๒ คอพระพทธและพระธรรมในพระพทธศาสนา เรยกวา เทววาจกอบาสก กอนอบาสกทง ๒ จะกลบไป ไดทลขอปชนยวตถเพออภวาทบชาในกาลตอไป พระองคทรงยกพระหตถ

๒๗

⌦⌫๒๘

ปรามาส (ลบ) พระเศยร พระเกศธาต ๘ เสน ไดตดพระหตถลงมา จงทรงประทานพระเกศธาตทง ๘ เสนแกอบาสกทง ๒ นนไป

บคคลทเปรยบดวยดอกบว ๔ เหลาเมอประทบอยใตตนราชายตนะสน ๗ วนแลว จงเสดจกลบไปสตนอชปาลนโครธอก

ทรงพจารณาถงธรรมทพระองคไดตรสรแลววาเปนธรรมละเอยดสขมคมภรภาพยง ยากทสตวผยงตดอยในกามจะรตามได กทรงปลงพระทยในอนจะทรงสงสอนธรรมโปรดเวไนยสตว

ตอนนพระอรรถกถาจารยแสดงวา ทาวสหมบดพรหมทราบขอปรวตกของพระองคจงลงมาทลอาราธนาใหแสดงธรรม โดยอางวาสตวทมกเลสเบาบางอาจรธรรมททรงแสดงนนกม พระศาสดาทรงเหนตามดวย จงรบคำอาราธนาของทาวสหมบดพรหมนน

พระองคทรงอาศยพระกรณาในเวไนยสตว จงทรงพจารณาอกวาจะมผรถงธรรม ทตรสรนนหรอไม กทรงทราบอปนสยเวไนยสตววามอปนสยตาง ๆ กนเปน ๔ จำพวก คอ

๑. อคฆคตญญ ผสามารถจะตรสรตามไดฉบพลน คอผมอนทรยกลา เปนผทพงสอนใหรไดงาย รธรรมพเศษไดฉบพลน เปรยบเหมอนดอกบวอนอยเหนอนำ คอยรศมพระอาทตยอยจะบาน ณ วนน

๒. วปจตญญ ผจะตรสรตามเมอไดรบคำแนะนำในโอกาสตอไป คอผมคณสมบตเชนนนพอปานกลาง ไดอบรมในปฏปทาอนเปนเบองตน จนมนสยแกกลากสามารถจะบรรลธรรมพเศษไดดจเดยวกน เปรยบเหมอนดอกบวอนตงอยเสมอนำจะบาน ณ วนพรงน

๓. เนยยะ ผตงใจเพยรพยายามปฏบตตามโอวาท กมโอกาสจะตรสรได คอผมคณสมบตเชนนนแตยงออน หรอหาอปนสยมไดเลย กยงควรไดรบคำแนะนำในธรรมเบองตนไปกอน เพอบำรงอปนสย เปรยบเหมอนดอกบวยงไมขนจากนำยงตงอยภายในนำ จกบานณ วนตอ ๆ ไป

๔. ปทปรมะ ผยากทจะสงสอน คอผทไมใชเวไนยสตว ไมสามารถรบคำแนะนำสงสอนได เปรยบเหมอนดอกบวทยงจมอยในโคลนตม ยอมเปนภกษาแหงปลาและเตา

โปรดปญจวคคยครนพระองคทรงอธษฐานในพระหฤทยเพอจะทรงแสดงธรรมเชนนนแลวทรงพจารณา

ถงบคคลผสมควรจะรบฟงธรรมเทศนาเปนปฐม ทรงปรารภถงอาฬารดาบสกาลามโคตร

๒๙

และอททกดาบสรามบตร ผซงเคยเปนอาจารยสงสอนลทธในกาลกอน แตปรากฏวาอาจารยทง๒ นนสนชพแลว ภายหลงทรงระลกถงปญจวคคยผมอปการะแกพระองคมากอน ไดอปฐากพระองคสมยเมอทรงบำเพญทกกรกรยา ซงในเวลานไดหลกไปอยปาอสปตนมฤคทายวน แขวงเมองพาราณส จงตกลงพระหฤทยวาจะแสดงธรรมแกปญจวคคย

จากนนพระองคกเสดจออกจากตนไมอชปาลนโครธ ในเวลาเชาขน ๑๔ คำ เดอนอาสาฬหมาส (เดอน ๘) ทรงดำเนนไปโดยมรรคาทจะไปสเมองพาราณสอนเปน นครหลวงแหงกาสชนบท ครนเสดจถงระหวางแมนำคยากบตนพระศรมหาโพธตอกน ทรงพบอปกาชวกผหนงเดนสวนทางมา ครนอปกาชวกเหนพระฉววรรณของพระองคผดผองนกประหลาดใจ จงถามวาใครเปนศาสดาของทาน พระองคจงตรสตอบวาพระองคเปนสยมภผตรสรเอง ไมมใครเปนครอาจารย อปกาชวกไมเชอสนศรษะแลวหลกหนไป พระองคเสดจไปโดยลำดบจนถงปาอสปตนมฤคทายวน

ฝายปญจวคคย เมอเหนพระศาสดาเสดจมาแตไกล จงปรกษากนวา พระสมณโคดมคลายความเพยร เวยนมาเพอความมกมากเสยแลว พวกเราไมพงลกขนยนรบบาตรจวร แตวาจะพงปอาสนะไวเทานน ถาเธอปรารถนากนง ครนพระองคเขามาถงแลว กพดกบพระองคดวยโวหารทไมเคารพ คอพดออกพระนามและใชคำวาอาวโส พระองคกหามเสย โดยตรสวา“เราไดบรรลอมตธรรมแลว ทานทงหลายจงฟงเถด เราจกสงสอน ไมชาเทาไรทานกจกบรรลอมตธรรมเปนแท” ปญจวคคยไมเชอกลาวคดคาน พระองคทรงเตอน พวกเธอกคดคานอยนนเอง สน ๒ - ๓ ครง พระองคจงตรสเตอนใหระลกถงความหลงวา “ทานทงหลายจำไดอยหรอ วาจาเชนนเราเคยพดกบทานบางหรอ” ปญจวคคยนกขนไดวา พระวาจาเชนนไมเคยไดยนเลย จงยอมฟงธรรมอนพระองคจะแสดงตอไป

ทรงแสดงปฐมเทศนาครนรงขนแหงวนอาสาฬหปณณม วนเพญเดอน ๘ พระองคทรงแสดงปฐมเทศนา

คอธรรมจกกปปวตนสตรโปรดปญจวคคย มใจความโดยยอวา “ภกษทงหลาย ทสด ๒ อยางอนบรรพชตไมควรเสพ คอ

๑. การประกอบตนใหพวพนอยในกามสขอนเปนธรรมอนเลว เปนเหตใหตงบานเรอนของคนมกเลสหนา ไมใชของพระอรยบคคลผบรสทธ ไมประกอบดวยประโยชน เรยกวากามสขลลกานโยค

⌦⌫๓๐

๒. การประกอบตนใหลำบากเปนทกข ไมทำใหเปนอรยบคคล ไมประกอบดวยประโยชน เรยกวาอตตกลมถานโยค

ทรงยกขอปฏบตอนเปนทางสายกลาง ซงเรยกวา มชฌมาปฏปทา อนไมใกลกบทสด๒ อยางนนขน แสดงวาเปนขอปฏบตอนควรเสพ ซงไดแกมรรคมอย ๘ คอ (๑) สมมาทฏฐเหนชอบ (๒) สมมาสงกปปะ ดำรชอบ (๓) สมมาวาจา เจรจาชอบ (๔) สมมากมมนตะการงานชอบ (๕) สมมาอาชวะ เลยงชพชอบ (๖) สมมาวายามะ เพยรชอบ (๗) สมมาสตระลกชอบ (๘) สมมาสมาธ ตงใจชอบ ซงพระองคไดตรสรแลวเปนไปเพอความรยง เพอความรด เพอพระนพพาน แลวทรงแสดงอรยสจ ๔ ไดแก (๑) ทกข คอ ความไมสบายกายความไมสบายใจ (๒) สมทย คอเหตใหเกดทกข ไดแก กามตณหา ความอยากในอารมณอนนาใคร ภวตณหา ความอยากในความมความเปน วภวตณหา ความอยากในความไมมไมเปน (๓) นโรธ คอความดบทกข ไดแก ความดบตณหาทง ๓ นนเสย (๔) มรรคคอขอปฏบตใหถงความดบทกข ไดแกอรยมรรคมองค ๘

ปฐมสาวกเมอพระสมมาสมพทธเจาทรงแสดงพระธรรมเทศนานนอย ธรรมจกษคอดวงตาเหน

ธรรมอนปราศจากมลทน ไดเกดแกทานโกณฑญญะวา “สงใดสงหนงมความเกดขนเปนธรรมดา สงนนทงหมด มความดบเปนธรรมดา” พระองคทรงทราบวาทานโกณฑญญะไดเหนธรรมแลว จงทรงเปลงอทานวา “อญญาส วตะ โภ โกณฑญโญ, อญญาส วตะ โภโกณฑญโญ โกณฑญญะไดรแลวหนอ โกณฑญญะไดรแลวหนอ” คำวา อญญา จงเปนคำนำหนาชอของทานโกณฑญญะ วาอญญาโกณฑญญะ ตงแตบดนนเปนตนมา

เมอทานโกณฑญญะไดดวงตาเหนธรรมสนความสงสยแลว จงทลขออปสมบทเปนพระภกษ พระองคกทรงประทานอปสมบทใหทานโกณฑญญะ เปนภกษในพระธรรมวนยดวยพระวาจาวา “เธอจงเปนภกษมาเถด ธรรมอนเรากลาวดแลว เธอจงประพฤตพรหมจรรยเพอทำทสดทกขโดยชอบเถด” ดวยพระวาจาเพยงเทาน ทานโกณฑญญะกไดสำเรจเปนพระภกษในพระพทธศาสนา

อปสมบทดวยวธนเรยกวา เอหภกขอปสมปทา แปลวา อปสมบทดวยทรงอนญาตใหเปนภกษมา พระอญญาโกณฑญญะจงเปนพระสงฆรปแรก เปนพระสาวกรปแรกในพระพทธศาสนา พระรตนตรย คอ พระพทธ พระธรรม และพระสงฆ ไดเกดขนบรบรณในโลกนบแตนนมา

๓๑

ในปนนพระองคกทรงจำพรรษาทปาอสปตนมฤคทายวน ทรงสงสอนบรรพชตทเหลอนนดวยปกณณกเทศนาตามสมควรแกอธยาศย ตอมาทานวปปะกบทานภททยะไดดวงตาเหนธรรม กทลขออปสมบท พระองคกทรงประทานอปสมบทเชนเดยวกบพระอญญาโกณฑญญะตอมาทานมหานามะกบทานอสสชกไดดวงตาเหนธรรม และทลขออปสมบท พระองคกทรงประทานใหดวยเอหภกขอปสมปทา

ทรงแสดงอนตตลกขณสตรครนพระปญจวคคยมอนทรยแกกลา สมควรจะสดบพระธรรมเทศนาเพอวมตตเบอง

สงขนไปแลว ครนถงวนแรม ๕ คำ เดอนอาสาฬหะ พระองคจงทรงแสดงพระธรรมเทศนาชออนตตลกขณสตร มใจความวา “ภกษทงหลาย รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา ไมใชตว ไมใชตน ไมเปนไปตามปรารถนา เปนไปเพอความปวยไข ไมควรจะยดมนถอมน” เมอพระปญจวคคยสดบพระธรรมเทศนา พจารณาตามภมธรรมเทศนานนแลว จตกพนจากอาสวะ ไมถอมนดวยอปาทาน กไดบรรลพระอรหตสำเรจเปนพระอรหนต ครงนนพระอรหนตเกดขนแลวในโลกขน ๖ รป คอ พระศาสดาสมมาพทธเจา และพระปญจวคคย

⌦⌫๓๒

⌫

ยสกลบตรออกบวชสมยนน มกลบตรผหนงชอวายสะ เปนบตรเศรษฐในเมองพาราณส มปราสาท ๓ หลง

เปนทอยใน ๓ ฤด ฤดนนเปนฤดฝน ยสกลบตรอยในปราสาท บำเรอดวยดนตรมสตรประโคมไมมบรษเจอปน คนวนหนงยสกลบตร ไดเหนอาการของนางบำเรอเปนไปตาง ๆ กน เกดความสงเวชทไดเหนความวปรตของหมบรวารในคราวนอนหลบ มอาการดจซากศพในปาชาจงเปลงอทานวา “ทนวนวายหนอ ทนขดของหนอ” แลวกเดนออกจากปราสาทไปผเดยวในทางทจะไปปาอสปตนมฤคทายวน เมอยสกลบตรไปถงปาอสปตนมฤคทายวนแลวครงนนพระศาสดากำลงเสดจจงกรมอย ไดยนเสยงยสกลบตร เดนบนพมพำมาในทใกลจงตรสเรยกดวยพระมหากรณาวา “ยสะ ทนไมว นวาย ทนไมขดของ มาทนเถดเราจกแสดงธรรมแกทาน” ยสกลบตรไดยนพระวาจาเชนนน จงถอดรองเทาออกเขาไปใกลไหวแลวนงอย

พระบรมศาสดาจงทรงแสดง “อนปพพกถา” คอวาจาปรารภธรรมทพงพรรณาโดยลำดบ ๕ ประการ ไดแก (๑) ทาน การให (๒) ศล การรกษากายวาจาใหเรยบรอย(๓) สคคะ คอสวรรคอนบคคลพงไดดวยทานและศล (๔) กามาทนพ คอโทษของกามมแตความวนวายไมสงบ (๕) เนกขมมะ อานสงสของการออกบวช หางไกลจากความวนวายไมเรารอน แลวจบลงดวยการทรงแสดงอรยสจ ๔ ยสกลบตรสดบแลวไดดวงตาเหนธรรมณ ทนนนนเอง

บดามารดาออกตดตามฝายมารดาของยสกลบตรในเวลาเชาไดขนไปบนเรอน ไมเหนยสกลบตร จงบอก

แกเศรษฐผสามใหทราบ ทานเศรษฐจงใหคนออกตดตามทง ๔ ทศ แมตนเองกออกตดตามเทยวหาดวย แตเผอญเดนทางไปใกลปาอสปตนมฤคทายวน ไดเหนรองเทาของลกชาย กจำได เดนตามหาจนเขาไปถงทพระพทธเจาประทบอย พระบรมศาสดาตรสเทศนาอนปพพกถาและอรยสจ ๔ โปรดทานเศรษฐ เศรษฐไดดวงตาเหนธรรม แสดงตนเปนอบาสกถงพระพทธพระธรรม พระสงฆ ทง ๓ รตนะเปนทพง นบวาทานเศรษฐไดเปนอบาสกเปนคนแรกผถงพระรตนตรยในพระพทธศาสนา ซงเรยกวา เตวาจกอบาสก

๓๓

ยสกลบตรสำเรจเปนพระอรหนตขณะทพระบรมศาสดาแสดงอนปพพกถาและอรยสจ ๔ โปรดทานเศรษฐอยนน

ยสกลบตรไดสดบซำเปนครงทสอง พจารณาภมธรรมตามกระแสพระธรรมเทศนา จตกหลดพนจากอาสวะ ไมถอมนดวยอปาทาน สำเรจเปนพระอรหนต ณ ทนน นบเปนพระอรหนตรปแรกทอยในเพศคฤหสถ

ฝายเศรษฐผบดา ไมทราบวายสกลบตรสนอาสวะแลว จงกลาววา “พอยสะ มารดาของเจาเศราโศกรำพนถงเจายงนก เจาจงใหชวตแกมารดาของเจาเถด” ฝายทานยสะมองดพระบรมศาสดา ๆ จงตรสบอกแกเศรษฐวา “บดน ยสะไดบรรลพระอรหตตเปนพระอรหนตแลวไมใชผจะกลบไปครองเรอนอก” เศรษฐไดทราบดงนน จงสรรเสรญวาเปนลาภอนประเสรฐของยสะ แลวจงทลอาราธนาบรมพระศาสดากบพระยสะพรอมทงภกษสงฆ ไปรบบณฑบาตทเรอนของตนในวนรงขน ครนทราบวาพระบรมศาสดาทรงรบโดยดษณภาพแลว จงถวายอภวาททำประทกษณแลวกลบไปสเรอน แจงขาวแกภรรยาและสงใหจดแจงขาทนยะโภชนยาหาร(ของเคยวของฉน) อนประณต

เมอทานเศรษฐกลบไปแลว ยสกลบตรกทลขออปสมบท พระบรมศาสดาทรงอนญาตใหเปนภกษดวยพระวาจาวา “เธอจงเปนภกษมาเถด ธรรมเรากลาวดแลว เธอจงประพฤตพรหมจรรยเถด” โดยตดคำวา “เพอทำทสดทกขโดยชอบ” ออกเสย เพราะพระยสะไดถงทสดทกขคอบรรลพระอรหตตผลเปนพระอรหนตกอนแลว รวมพระอรหนตเกดขนในโลกได ๗ รป รวมทงพระยสะ

อบาสกาคแรกครนรงเชา พระบรมศาสดา พรอมดวยภกษสงฆมพระยสะเปนผตามเสดจ เสดจไปยง

เรอนของเศรษฐตามคำอาราธนา ประทบนงบนอาสนะทเขาตกแตงไวถวาย มารดาและภรรยาเกาของพระยสะเขาไปเฝา พระองคทรงแสดงอนปพพกถาและอรยสจ ๔ ใหสตรทงสองไดดวงตาเหนธรรมและแสดงตนเปนอบาสกาผถงพระรตนตรยเปนสรณะทพงตลอดชวต มารดาและภรรยาเกาของพระยสะ จงไดชอวาเปนอบาสการนแรกในพระพทธศาสนา ซงเรยกวาเตวาจกอบาสกา

สหายพระยสะครงนน กลบตรผเปนสหายของพระยสะชาวเมองพาราณส ๔ คน คอ วมละ สพาห

ปณณช และควมปต ไดทราบขาววาพระยสะออกบวช เกดความสนใจ คดวา ธรรมวนย

⌦⌫๓๔

ทพระยสะประพฤตคงไมเปนของเลวทราม จงพรอมใจกนไปพบพระยสะถงทอย พระยสะไดพาสหายทง ๔ เขาไปเฝาสมเดจพระศาสดา พระองคทรงแสดงธรรมโปรดใหบตรเศรษฐทง๔ ไดดวงตาเหนธรรม และประทานใหอปสมบทเปนภกษ ทรงสงสอนใหบรรลอรหตตผลในกาลตอมา จงมพระอรหนตเกดขนแลวในโลกรวม ๑๑ รป

ตอมา มสหายของพระยสะ ซงเปนชาวชนบท ๕๐ คน ไดทราบขาววาพระยสะออกบวชจงพากนไปหาพระยสะทปาอสปตนมฤคทายวน ไดสดบพระธรรมเทศนาของพระบรมศาสดามความเลอมใส ไดรบอปสมบทจากพระบรมศาสดา และไดบรรลพระอรหตตผลทงหมดเหมอนนยกอน จงเกดมพระอรหนตเกดขนในโลก ๖๑ รป รวมทงพระบรมศาสดา

เมอพระสาวกมมากพอจะสงไปประกาศพระศาสนาใหเปนประโยชนแกมหาชนไดแลวจงทรงดำเนนการเผยแผพระศาสนา โดยสงพระสาวกทง ๖๐ รปนนออกไปประกาศพระศาสนาตามชนบทตาง ๆ สวนพระองคเองกเสดจไปยงตำบลอรเวลาเสนานคม

ประทานอปสมบทไตรสรณคมนเมอพระสาวกเหลานน ไปเทยวสงสอนใหมหาชนเกดความเลอมใสแลว บางคนอยาก

จะบวชในพระพทธศาสนา พระสาวกกตองพามาเฝาพระศาสดาเพอใหทรงอปสมบทใหพระบรมศาสดาทรงดำรเหนความลำบากของพระสาวกและกลบตรผจะอปสมบท จงทรงอนญาตใหพระสาวกบวชใหกลบตรเหลานนได ซงเรยกการอปสมบทอยางนวา “ตสรณคมนปสมปทา” แปลวา การอปสมบทดวยการถงสรณะ ๓ มวธดงน ชนตนใหกลบตรผจะอปสมบทปลงผมและหนวด นงหมผายอมดวยนำฝาด แลวนงกระโหยงประนมมอไหวเทาภกษทงหลาย แลวสอนใหวาตามไปวา “ขาพเจาขอถงพระพทธ พระธรรม พระสงฆเปนสรณะ” ตงแตนนมา การอปสมบทกม ๒ วธ คอ (๑) เอหภกขอปสมปทา พระบรมศาสดาทรงอปสมบทใหเอง (๒) ตสรณคมนปสมปทา ทรงอนญาตพระสาวกอปสมบทให

โปรดภททวคคยพระบรมศาสดาเมอประทบอยเมองพาราณสพอสมควรแกเวลาแลว กเสดจออกจาก

เมองพาราณส เสดจดำเนนไปยงตำบลอรเวลาเสนานคม ทรงแวะพกในไรฝาย ประทบอยภายใตรมไมตนหนง คราวนน มาณพ ๓๐ คน เรยกวา ภททวคคย แปลวา พวกเจรญผเปนสหายกนพรอมดวยภรรยามาเลนอย ณ ทนน อกคนหนงไมมภรรยา สหายเหลานนจงหาหญงโสเภณคนหนงมาใหเปนเพอนรวมความสำราญ เมอสหายเหลานนเผลอไป

๓๕

หญงโสเภณคนนนกลกเครองแตงกายและสงของมคาหนไป สหายเหลานนกออกตดตามจงมาพบพระบรมศาสดาทไรฝายนนเขา ทลถามวาไดเหนหญงคนนนมาทางนบางหรอไมพรอมกบเลาพฤตกรรมของหญงนนใหทราบ พระบรมศาสดาตรสถามวา “ทานทงหลายจะแสวงหาหญงคนนนหรอแสวงหาตนของตนด” สหายเหลานนทลวา “แสวงหาตนดกวาพระเจาขา จะตองการอะไรดวยสตรเลา” พระพทธองคจงตรสวา “การทพวกทานแสวงหาตนนนแหละดแลว” ครนแลวทรงแสดงอนปพพกถาและอรยสจ ๔ ใหสหาย ๓๐ คนเกดดวงตาเหนธรรมแลวจงประทานการอปสมบทให ทรงสงสอนใหบรรลอรยผลแลวสงไปประกาศพระศาสนา พระอรยสงฆคณะนไดกราบลาเดนทางไปยงเมองปาวา ทางใตแหงของแควนโกศล

โปรดชฎลสามพนองครนพระบรมศาสดาเสดจออกจากไรฝายนนแลว กเสดจดำเนนไปโดยลำดบถง

ตำบลอรเวลาเสนานคม ซงเปนทอยอาศยของชฎล ๓ คนพนอง กบทงหมศษยเปนอนมากรมฝงแมนำเนรญชรา ชฎลผพชายใหญ ชออรเวลกสสปะ มบรวาร ๕๐๐ คน ตงอาศรมอยตนนำ นองชายกลาง ชอนทกสสปะ มบรวาร ๓๐๐ คน ตงอาศรมอยทามกลาง นองชายเลกชอคยากสสปะ มบรวาร ๒๐๐ คน ตงอาศรมอยทคงคยาสสะประเทศทางตอนใต พระบรมศาสดาเสดจถงอรเวลาเสนานคมประเทศ แลวทรงทรมานอรเวลกสสปะดวยปาฏหารยตาง ๆจนอรเวลกสสปะหายจากความถอมนในลทธของตน พรอมดวยบรวาร ๕๐๐ คน พากนลอยผมทเกลาเปนชฎา และเครองบรขารบชาเพลงในแมนำ แลวทลขออปสมบท พระบรมศาสดาทรงประทานอนญาตใหเปนภกษทงสน

ฝายนทกสสปะ นองชายกลาง ซงตงอาศรมอยภายใต ไดเหนชฎาและเครองบรขารของพชายลอยไปตามกระแสนำเชนนน คดวาเกดอนตรายแกพชาย จงพาบรวาร ๓๐๐ คนมาสสำนกของพชาย ไดเหนพชายถอเพศเปนภกษเสยแลว ถามไดความวาเปนพรหมจรรยอนประเสรฐ จงพรอมทงบรวารพากนลอยชฎาและบรขารของตนทงเสยในเแมนำ ทลขออปสมบท พระองคกประทานอปสมบทใหทงหมด

ฝายคยากสสปะ นองชายเลก ซงตงอาศรมอยภายใตถดไป เหนชฎาและบรขารของพชายลอยไปตามกระแสนำ คดวาเกดอนตรายแกพชายทง ๒ จงพาบรวาร ๒๐๐ คนไปสสำนกของพชาย เหนพชายทง ๒ ถอเพศเปนภกษแลว ทราบวาพรหมจรรยนประเสรฐ จงพากนลอยชฎาและบรขารเขาเฝาพระบรมศาสดาทลขออปสมบาท พระพทธองคกประทานอปสมบทใหทงหมด

⌦⌫

พระบรมศาสดาประทบอยในตำบลอรเวลาเสนานคม พอสมควรแกพระอธยาศย จงทรงพาภกษเหลานนไปสคยาสสะใกลแมนำคยา ประทบอย ณ ทนน ครนแลวพระพทธองคทรงเรยก ภกษเหลานนมาพรอมกน ทรงแสดงอาทตตปรยายสตรแกภกษทงหลายเหลานนมใจความวา ตา ห จมก ลน กาย ใจ เปนของรอน ทานกลาววารอนเพราะไฟ คอความกำหนด ความโกรธ ความหลง รอนเพราะความเกด แก เจบ ตาย ความโศกรำไรรำพน เสยใจ คบใจ ไฟกเลส ไฟทกขเหลานมาเผาใหรอน เปนตน เมอพระบรมศาสดาทรงแสดงพระธรรมเทศนานอย จตของภกษเหลานนกหลดพนจากอาสวะทงหลาย ไมถอมนดวยอปาทาน สำเรจเปนพระอรหนต

⌫

กรงราชคฤห แควนมคธ ซงตงอยขางใตทศบรพาของชมพทวป เปนแวนแควนใหญเปนทมอำนาจและบรบรณดวยสมบต คบคงดวยประชาชน ทงรวมเอาองคชนบทเขาดวยมอาณาเขตตดตอกบแควนโกศลและกาสวชช มกรงราชคฤหเปนนครหลวง พระเจาพมพสารปกครองโดยสทธขาด ทรงยศเปนมหาราช แตในบาลไมใชคำวา “มหาราช” จงเรยกวา“ราชา มาคโธ” และเปนทมากดวยครเจาลทธตาง ๆ พระบรมศาสดาจงทรงเลอกเอาแควนนเปนทตงแหงพระศาสนาเปนปฐม

โปรดพระเจาพมพสารครนพระผมพระภาคเจาประทบอย ณ คยาสสะ พอสมควรแกเวลาแลว จงพรอมดวย

ภกษสงฆเสดจไปยงกรงราชคฤห ประทบอย ณ ลฎฐวน สวนตาลหนม ครงนน กตตศพทของพระพทธองคกขจรไปในทตาง ๆ ครนทราบถงพระเจาพมพสารผเปนเจาแผนดนมคธพระองคกเสดจพรอมดวยราชบรพารออกไปเฝาพระบรมศาสดาถงทประทบ ถวายนมสการแลวประทบอย ณ สวนขางหนง ฝายราชบรพารของพระเจาพมพสารนน กแสดงอาการตาง ๆ กน บางพวกถวายบงคม บางพวกเพยงแตกลาววาจาปราศรย บางพวกเพยงแตประนมมอ บางพวกรองประกาศชอและโคตรของตน บางพวกกนงอย ทง ๕ พวกนตางมความสงสยวา ระหวางพระสมณโคดมกบพระอรเวลกสสปะ ใครเปนศษยเปนอาจารยกนแนพระศาสดาทอด พระเนตรเหนอาการของขาราชบรพารเหลนนนตาง ๆ กน มพระประสงคจะให

๓๖

๓๗

พระอรเวลกสสปะ ซงเปนทนบถอของชนเหลานนประกาศใหทราบถงความทลทธเดมของตนไมมแกนสาร เพอจะไดสนความเคลอบแคลงสงสยแลวตงใจคอยฟงพระธรรมเทศนา จงตรสถามอรเวลกสสปะถงลทธทเคยประพฤตมา พระอรเวลกสสปะจงกราบทลวาลทธทเคยประพฤตมานนหาสาระมได แลวลกขนทำผาหมเฉวยงบาซบศรษะลงทพระบาทกราบพระศาสดาทลประกาศวา “พระองคเปนศาสดาของขาพเจา ขาพเจาเปนสาวก ผฟงคำสอนของพระองค”ครนแลวแสดงปาฏหารยเหาะขนไปในอากาศสง ๗ ชวลำตาล ลงมากราบแทบพระบาทประกาศตนเปนสาวกของพระพทธเจา ทำอยอยางนถง ๗ ครง คลายความสงสยของขาราชบรพารของพระเจาพมพสารใหหมดสนไป

ขาราชบรพารไดเหนและไดฟงดงนน จงนอมใจในการฟงธรรมโดยเคารพ พระบรมศาสดาทรงแสดงอนปพพกถาและอรยสจ ๔ โปรดพระเจาพมพสารและขาราชบรพาร ใหตงอยในโสดาปตตผล ๑๑ นหต (๑ นหต เทากบ ๑ หมน ๑๑ นหต เทากบ ๑ แสน ๑ หมน)และใหตงอยในไตรสรณคมนอก ๑ นหต รวมเปน ๑๒ นหต

ความปรารถนาของพระเจาพมพสาร ๕ ประการตงแตเมอพระเจาพมพสารเปนขตตยกมาร ยงไมไดอภเษกนน พระองคไดตงความ

ปรารถนาไว ๕ อยาง คอ๑. ขอใหขาพเจาไดรบอภเษกเปนพระเจาแผนดนในมคธน๒. ขอทานผเปนอรหนตผรเองเหนเองโดยชอบ พงมาสแวนแควนของขาพเจาผได

อภเษกแลว๓. ขอใหขาพเจาไดนงใกลพระอรหนต๔. ขอพระอรหนตนน พงแสดงธรรมแกขาพเจา๕. ขอขาพเจาจงรทวถงธรรมของพระอรหนตนน

เมอพระเจาพมพสารทรงเหนวา ความปรารถนาของพระองคถงพรอมทง ๕ ขอนแลวจงกราบทลแกพระผมพระภาคเจา

เมอทลถวายความสำเรจพระราชประสงคดงนแลว จงสรรเสรญพระธรรมเทศนาของพรพทธองค แสดงพระองคเปนอบาสก ทลอาราธนาใหพระศาสดาพรอมทงภกษสงฆเสดจไปเสวยในพระราชนเวศนในวนรงขน กอนจะเสดจกลบ ครนรงเชา พระพทธองคพรอมทงภกษสาวก กเสดจไปสพระราชนเวศน ทรงประทบบนอาสนะ พระเจาพมพสารทรงองคาส

⌦⌫๓๘

ดวยอาหารอนประณตดวยพระหตถของพระองคเอง แลวประทบทขางหนง ทรงดำรหาทจะประทบอยของพระศาสดา ทรงเหนวาพระอทยานเวฬวน สวนไมไผเปนทสมควรจะประทบอยของพระพทธองค จงทรงถวายเวฬวนนน พระศาสดาทรงรบแลวแสดงธรรมใหพระเจาพมพสารรนเรงในทาน แลวกเสดจไปประทบ ณ เวฬวนนน ตงแตในกาลนนมา กทรงอนญาตใหภกษรบอารามททายกถวายไดตามปรารถนา จงนบไดวา เวฬวนารามแหงน เปนอารามแหงแรกในพระพทธศาสนา

พระอครสาวกออกบวชครงนน มาณพสกลพราหมณในกรงราชคฤหเปนสหายกน ๒ คน ชอวา อปตสสะ

หรอ สารบตร เพราะเปนบตรของนางสาร และ โกลตะ หรอ โมคคลลานะ เพราะเปนบตรนางโมคคลล ไดพาบรวาร ๒๕๐ คน ออกจากสกลไปบวชอยในสำนกสญชยปรพพาชก นบแตนนมาสำนกนนกเจรญขนโดยลำดบ เปนทนยมของคนเปนอนมาก เมอทงสองศกษาลทธในสำนกอาจารยสญชยปรพาชก ไมนานกสนความรของอาจารย อาจารยจงตงใหเปนอาจารยสอนศษยในสำนก มศกดเสมอดวยตน สหายทง ๒ คน จงปรกษากนวา การบวชอยในสำนกนไมมประโยชน ลทธนไมใชทางเขาถงโมกขธรรม เราควรจะพยายามแสวงหาอาจารยผมความสามารถตอไป จงไดทำสญญากนไววา “ผใดไดบรรลธรรมพเศษกอน ผนนจงบอกแกกน”

วนหนง อปตสสะมานพเดนไปพบพระอสสชซงเปนหนงในพระปญจวคคยเขาไปบณฑบาตในเมองราชคฤห เหนพระอสสชมอาการนาเลอมใส จะกาวไปถอยกลบ คแขนเหยยดแขน แลเหลยวเรยบรอยทกอรยาบถ ทอดจกษแตพอประมาณ จงกลาวถามดวยความเคารพวา “อนทรยของทานผองใสยงนก ผวพรรณของทานหมดจดผองใส ทานบวชจำเพาะใครใครเปนศาสดาของทาน ทานชอบใจธรรมของใคร” พระอสสชเถระจงกลาววา “ผมอายเราบวชจำเพาะพระมหาสมณะ ศากยบตร เราเปนผบวชใหม มาสธรรมวนยนไมนาน ไมสามารถแสดงธรรมแกทานไดโดยพสดาร เราจกกลาวแกทานโดยยอพอรความ ดงน ธรรมใดเกดแตเหต พระตถาคตทรงแสดงเหตแหงธรรมนน และความดบแหงธรรมเหลานนพระมหาสมณะตรสสอนอยางน”

ดวยการสดบเพยงหวขอธรรมเพยงเทานเทานน อปตสสปรพาชกไดดวงตาเหนธรรมวา“สงใดสงหนงมความเกดขนเปนธรรมดา สงนนทงหมดมความดบเปนธรรมดา” แลวจงถามวาพระศาสดาเดยวนประทบอยทไหน พระอสสชบอกวาอยทเวฬวน อปตสสะกกลบไปบอกแกโกลตะ แสดงธรรมนนใหฟง โกลตะกไดดวงตาเหนธรรมเหมอนกบอปตสสะ สองสหายไดชวน

กนไปเฝาพระศาสดา จงพากนไปหาสญชยผอาจารยบอกใหทราบ ชกชวนใหไปเฝาพระศาสดาดวยกน แมจะออนวอนชกชวนเพยงไร กไมสามารถจะโนมนาวจตใจใหสญชยปรพาชกไปเฝาพระพทธเจาได จงไดชวนปรพาชกผเปนบรวารของตน ๒๕๐ คน ออกจากสำนกไปเฝาพระบรมศาสดา ณ เวฬวนวหาร ฝายสญชยปรพาชกเหนปรพาชกออกกนมากมาย เหนสำนกวางเปลา เกดความเสยใจอยางแรง และถงกาลกรยาในเวลาตอมา

อปตสสะและโกลตะพรอมดวยบรวาร ๒๕๐ คน พากนไปเฝาพระบรมศาสดา ไดสดบพระธรรมเทศนาแลว ทลขออปสมบท พระองคทรงอนญาตใหเปนภกษทงสน ภกษบรวารเหลานนไดบำเพญเพยรกไดสำเรจพระอรหนตกอน

สวนพระโมคคลลานะอปสมบทแลวได ๗ วน ไปทำความเพยรอยทบานกลลวาลมตตคาม กรงราชคฤห ออนใจนงโงกงวงอย พระศาสดาจงตรสสงสอนใหละความงวงนนเสยเปนลำดบกน ดงน

๑. โมคคลลานะ เมอมสญญาอยางไร ใหใสใจถงสญญาอยางนนใหมาก๒. ถาไมหาย ใหพจารณาธรรมทไดฟงและไดเรยนแลว๓. ถาไมหาย ใหทองธรรมทไดฟงแลวเรยนแลวอยางพสดาร๔. ถาไมหาย ใหยอนห ๒ ขางและเอามอลบตว๕. ถาไมหาย ใหยนขนเอานำลบตว เหลยวดทศทงหลายแหงนดดาว๖. ถาไมหาย ใหใสใจถงแสงสวางอยางกลางวน๗. ถาไมหาย ใหเดนไปเดนมา (เดนจงกรม) สำรวมอนทรย มจตไมคดไปภายนอก๘. ถาไมหาย ใหสำเรจสหไสยา คอนอนตะแคงขางขวาซอนเทาเหลอมเทา มสต

สมปชญญะหมายจะลกขนไวในใจ๙. ครนตนแลว รบลกขนดวยตงใจวา เราจะไมหาความสขในการนอน

นอกจากวธนแลว ยงไดทรงสงสอนใหสำเหนยกตอไปอก คอ๑. จกไมชงวง คอถอตวไปสตระกล๒. จกไมพดคำอนเปนเหตเถยงกน อนเปนเหตใหพดมาก๓. จะหลกออกเรนอยตามวสยของสมณะพระโมคคลลานะปฏบตตามโอวาทททรงสงสอน กไดสำเรจพระอรหนตในวนนน

สวนพระสารบตรอปสมบทแลวไดกงเดอน ตามพระบรมศาสดาไปอยทถำสกรขาตาเขาคชฌกฏ ใกลกรงราชคฤห ไดสดบพระธรรมเทศนาชอ เวทนาปรคคหสตร ซงพระศาสดา

๓๙

⌦⌫

ทรงแสดงแกปรพาชกชอทฆนขะ อคคเวสนโคตร ผเปนหลานของพระเถระ ซงเขาไปเฝากลาวปราศรยแลวทลทฏฐ(ความเหน)ของตนวา “พระโคตมะ ขาพเจามความเหนวา สงทงปวง ไมควรแกขาพเจา ขาพเจาไมชอบใจหมด” พระศาสดาจงตรสตอบทฎฐของพวกพราหมณ ๓ จำพวก

พวกท ๑ มทฏฐวา สงทงปวงควรแกเรา เราชอบใจหมดพวกท ๒ มทฏฐวา สงทงปวงไมควรแกเรา เราไมชอบใจหมดพวกท ๓ มทฏฐวา บางสงควรแกเรา บางสงไมควรแกเรา

พระสารบตรตงใจกำหนดพจารณาไปตามกระแสพระธรรมเทศนานน กไดบรรลพระอรหตตผล สวนทฆนขปรพาชกไดตงอยในโสดาปตตผล ไดแสดงตนเปนอบาสกแตนนมา

เมอพระสารบตรและพระโมคคลลานะสำเรจพระอรหนตแลว ทานไดตงอยในทเปนสาวกผเลศในพระศาสนาโดยคณธรรมทมในตนและอนเคราะหพรหมจารดวยกน โดยการใหโอวาทสงสอน

พระสารบตรเปนผเลศในทางปญญามาก เปนพระอครสาวกเบองขวา พระโมคคลลานะเปนผเลศในทางมฤทธมาก เปนพระอครสาวกเบองซาย พระสารบตรเปรยบเหมอนมารดาผยงบตรใหเกด สวนพระโมคคลลานะเปรยบเหมอนนางนมผคอยปรนนบตทารกผเกดแลว

ในวนทพระสารบตรบรรลพระอรหตตผลนน เปนวนมาฆปรณม เพญเดอน ๓ เวลาบายพระบรมศาสดาเสดจมาประทบทพระเวฬวน และวนนนพระอรหนตขณาสพ จำนวน๑,๒๕๐ รป มาประชมกนโดยไมไดนดหมายกนมาแตกอน พรอมกนไปเฝาพระบรมศาสดาพระองคทรงเหนเปนอศจรรย จงทรงแสดงโอวาทปาตโมกข (พระโอวาททเปนหลกการ วธการและอดมการณในการเผยแผพระพทธศาสนา)

เมอพระองคทรงแสดงโอวาทปาตโมกขแลว จงพรอมกนทำวสทธอโบสถ ทรงประดษฐานพระพทธศาสนาดวยการประทานพระธรรมไวเปนหลกในการประกาศพระศาสนาสบไป

12345678901234567890123456789012123

⌫

มคธชนบท อยในเขตมธยมประเทศ แหงชมพทวปตอนใต มกรงราชคฤหเปนนคร

หลวง มพระมหากษตรยมราชอสรยยศเปนมหาราชหรอราชาธราชเปนผทรงอำนาจสทธขาดในการ ปกครอง ในสมยทพระบรมศาสดาเสดจมาประดษฐานพระพทธศาสนา ณ กรงราชคฤหนนพระเจาพมพสารมหาราชทรงปกครองมคธชนบทน

มคธชนบท มอาณาเขตโดยอนมาน ดงนทศเหนอ จรดกาสชนบทและโกศลชนบททศตะวนออก จรดวชชชนบท มแมนำคงคาเปนอาณาเขตทศใต จรดมหาสมทรและกลงคชนบททศตะวนตก ยงไมพบหลกฐานทางอนมานกรงราชคฤห ตงอยในลมนำตะโปทา หางจากแมนำคงคาประมาณ ๕ โยชน เปนเมอง

ทรงเรองมากในสมยนน

ประทานอปสมบทแกพระมหากสสปะคราวหนง พระศาสดาเสดจจารกโปรดประชาชนในมคธชนบท ประทบอยทรมไทร

มชอวาพหปตตกนโครธ ระหวางกรงราชคฤหกบเมองนาลนทาตอกน ครงนน ปปผลมาณพ กสสปโคตร มความเบอหนายในการครองเรอน ละฆราวาส

ถอเพศเปนบรรพชตออกบวชอทศพระอรหนตในโลก เหนพระศาสดาประทบนงอยทใตรมไทรนน มความเลอมใสจงเขาไปเฝา รบเอาพระองคเปนพระศาสดาของตน พระพทธองคทรงรบเปนภกษในพระธรรมวนยดวยประทานโอวาท ๓ ขอวา

๑. กสสปะ ทานพงศกษาวา เราจกเขาไปตงความละอายและความเกรงไวในภกษทงทเปนผเฒา ทงทเปนผใหญ ทงทเปนปานกลาง เปนอยางแรงกลา

๒. เราฟงธรรมอยางใดอยางหนง ซงประกอบดวยกศล เราจะเงยหลงฟงธรรมนนพจารณาเนอความแหงธรรมนน

๓. เราจกไมละสตทไปในกาย คอพจารณารางกายเปนอารมณ

⌦⌫๔๒

การอปสมบทของพระมหากสสปะ ดวยรบโอวาท ๓ ขอน จดเปนเอหภกขอปสมปทานบตงแตวนอปสมบทมา ๘ วน พระมหากสสปะกไดสำเรจพระอรหนต ในโอวาทน พระศาสดาตรสเรยกปปผลวากสสปะตามโคตรของทาน ทานปปผลรปนเมอเขามาอยในพระธรรมวนยนแลวภกษสหธรรมกนยมเรยกทานวา พระมหากสสปะ เพอใหแตกตางไปจากพระกสสปะอน ๆเชน พระกมารกสสปะ เปนตน

มหาจาตรงคสนนบาตครนพระศาสดาเสดจประทบอย ณ เวฬวนมหาวหาร ในกรงราชคฤห ไดมการประชม

ใหญแหงพระสาวกคราวหนง เรยกการประชมคราวนนวา จาตรงคสนนบาต แปลวาการประชมมองค ๔ คอ

๑. พระอรหนตขณาสพ อยจบพรหมจรรย ๑,๒๕๐ รป มาประชมกน๒. พระสาวกเหลานน ลวนเปนเอหภกข คอผไดรบอปสมบททพระศาสดาประทาน

ดวยพระองคเอง๓. พระสาวกเหลานน ตางมากนเองโดยมไดนดหมายกนมากอน๔. วนนนเปนวนเพญพระจนทรเตมดวง พระบรมศาสดาทรงแสดงโอวาทปาตโมกข

ในทามกลางพระสาวกเหลานน

ใจความโอวาทปาตโมกข (โอวาทปาฏโมกข กใช) พระคาถาท ๑ แสดงวา ขนตความอดทน เปนตบะอยางยอด ทานผรกลาวนพพานวาเปนยอด บรรพชตผเบยดเบยนสตวอนไมชอวาเปนสมณะ

พระคาถาท ๒ แสดงวา การละบาปทงปวง การทำกศลใหบรบรณ การทำจตใจของตนใหผองใส เปนศาสนธรรมคำสอนของทานผรทงหลาย

พระคาถาท ๓ กบอกกง ทรงแสดงวา ความไมพดคอนขอดกน ความไมประหตประหารกน ความสำรวมในปาตโมกข ความรจกประมาณในอาหาร ความเสพทนอนทนงอนสงด ความประกอบในทางจตอยางสง เปนคำสอนของทานผรทงหลาย

มหาสนนบาตนไดมขนในวนมาฆปรณมดถเพญแหงเดอนมาฆมาส เวลาบาย ซงตรงกบวนทำพธศวาราตรของพวกพราหมณ

การประชมน นบเปนการประชมใหญ ซงในพระศาสนานไดเกดมขนเพยงครงนครงเดยว นบเปนพระเกยรตของพระบรมศาสดา เพราะเปนเหตการณทเกดขนอยางนาอศจรรยอยางยง พทธบรษทจงจดเปนวนสำคญวนหนงในพระพทธศาสนา เรยกวา วนมาฆบชา

ทรงอนญาตเสนาสนะเมอครงพระเจาพมพสารทรงถวายเวฬวนารามเปนทประทบของพระศาสดา พรอมดวย

ภกษสงฆในขณะเสดจกรงราชคฤหครงแรก วนหนง ราชคหกเศรษฐ (เศรษฐประจำกรงราชคฤห) ไดเหนกรยาอาการของภกษสงฆ เกดความเลอมใส จงถามภกษเหลานนวาถาจะทำวหารคอกฎขน ภกษเหลานนจะพงอยในวหารของเขาหรอเปลา ภกษเหลานนตอบวาพระศาสดายงมไดทรงอนญาตเสนาสนะ เศรษฐจงขอใหภกษเหลานนทลถามพระศาสดาพระภกษเหลานนรบคำของเศรษฐแลวเขาไปเฝาพระศาสดาทลถามเรองน

เพราะเรองนเปนเหต พระศาสดาจงตรสธรรมกถาแลวอนญาตเสนาสนะ ๕ ชนด คอ๑. วหาร เปนกฎมหลงคา มปกสองขางอยางปกต๒. อฑฒโยค ไดแกโรงหรอรานทมงแตเพยงซกเดยว๓. ปราสาท คอเรอนชน เรอนทนำมาซงความสขจตอนมความงดงาม๔. หมมยะ ไดแกเรอนมหลงคาทมลานพระจนทรสองถง คอเรอนหลงคาตด๕. คหา ไดแกถำแหงภเขา

เมอเศรษฐไดทราบจากภกษเหลานนวา พระศาสดาทรงอนญาตเสนาสนะ จงไดปลกวหารขน ๖๐ หลง พระศาสดาทรงแนะใหอทศไวเพอภกษผมาแตทศ ๔ แลวจงทรงอนโมทนาวหารทานนน โดยใจความวา “วหารนนยอมกำจดเยนรอน กนสตวราย สตวเลอยคลานยง คมฝนลมและแดด การถวายวหารแกสงฆเพอเปนทเรน เพอความสำราญ เพอบำเพญสมถวปสสนา พระพทธเจาทงหลายสรรเสรญวาเลศ เหตนน บณฑตแลเหนประโยชนตนพงทำวหารใหนาสำราญ แลวเชญทานผพหสตใหอย และพงใหขาว นำ ผานงหม เสนาสนะคอทนอน ทนงแกทาน ดวยใจเลอมใสในทานวาเปนผตรง ทานพหสตเหลานนยอมแสดงธรรมอนเปนเครองบำบดทกขแกเขา เขาผรธรรมแลว จกเปนผหาอาสวะมได ปรนพพานในโลก”พระศาสดาทรงอนโมทนาวหารทานของราชคหกเศรษฐแลวจงเสดจกลบ

ทรงแสดงวธทำปพพเปตพลพวกพราหมณมธรรมเนยมเซนและทำทกษณาอทศบรพบดาของเขา เรยกวา “ศราทธะ”

เนองในการเผาศพบาง ในวนครบรอบวนตายของบรพบดาบาง บรพบดาของเขาม ๓ ชน คอบดา ป ทวด ผอนจะพงเซนดวยกอนขาวเรยกวา “สปณฑ” แปลวา ผรวมกอนขาว (ขาวบณฑ) บรพบดาทพนจากทวดขนไปกด ญาตผไมไดสบสายตรงกด เปนผจะพงไดรบนำ

๔๓

⌦⌫๔๔

ทกรวดเรยก “สมาโนทก” แปลวาผรวมนำ การกรวดนำนน เขาลงไปในแมนำ เอามอกอบนำขนปลอยใหคอย ๆ รวลง นกอทศถงผตายไปพลางวา ขอใหนำระงบความกระหายของทานเหลานน ขาวบณฑของพราหมณนน เมอเขาทำพธเซนแลว จะโยนใหทานสตว เชน กาบางปศบาง กานน เขาถอวาเปนนกผ ใหอาหารกนแลวจะไมรงควานบรพบดาของเขา การทำทกษณาทเรยกวาศราทธะนน จะมพธเชญพราหมณมาเลยงเสรจแลวแจกไทยธรรมทเปนผานงผาหม เพราะพวกพราหมณเขาถอวาเพอไมใหบรพบดาของเขาหวกระหายและเปลอยกาย

ธรรมเนยมนเนองมาถงคนไทย การทำขาวบณฑคอเอาขาวกรอกในกรวยใบตองควำลงบนภาชนะมพานเปนตน มกบขาวของกนเรยงรายบางเลกนอย ประดบดวยดอกไมสดหรอดวยเครองสกการะ ซงจะทำกนในวนเทศกาล คอ ในวนสารท ในวนตรษ ในวนสงกรานตการกรวดนำ กยงคงทำกนอยในเวลาพระสงฆอนโมทนา แตใชภาชนะ เชนขวดหรอจอกมภาชนะอกใบหนง เชน ขนหรอถาดรบนำทกรวด แลวเอาไปเทลงทดนหรอกรวดลงดนขณะกรวดกนกอทศสวนบญสวนกศลไปใหญาตตามคตทางพระพทธศาสนา

พระเจาพมพสารภายหลงแตทรงนบถอพระพทธศาสนาแลวกทรงอนโลมตามธรรมเนยมพราหมณ คอเลยงพระและถวายไทยธรรมแกพระภกษสงฆแทนทำแกพราหมณซงเคยทำมาแตเดม พระศาสดาทรงอนโมทนาในการทำทกษณา แตขยายใหกวางขวางจากบรพบดา๓ ชน โดยทสดเปนเพยงมตรสหายกควรทำอทศไปให ทกษณาอทศคนตายทวไปอยางนเรยกวาทกษณานปทาน แปลวา การตามเพมใหทกษณาบาง เรยกวา มตกทาน แปลวา การอทศผตายบาง สวนทกษณาอทศเฉพาะบรพบดา เรยกวา ปพพเปตพล

การทำปพพเปตพลยอมบำรงความรกความนบถอในบรพบดาของตน ใหเจรญกศลสวนกตญญกตเวทตาธรรม เปนทางแหงความเจรญรงเรองแหงวงศตระกล พระศาสดาจงทรงอนโมทนา

ทรงมอบใหสงฆ เปนใหญวนหนง พระศาสดาทรงดำเนนอยในพระวหาร ทอดพระเนตรเหนราธพราหมณ

มรางกายผายผอม มผวพรรณเศราหมองไมผองใส จงตรสถามไดความวาเธอประสงคจะบวชแตไมมใครจดการบวชให เพราะเหนเปนคนชราอนาถาหาทพงมได พระองคจงเรยกประชมสงฆหาผทจะบวชให พระสารบตรเถระจงอาสาทจะบวชให เพราะระลกถงคณทราธพราหมณไดถวายอาหารบณฑบาตทพพหนง พระศาสดาตรสสงพระสารบตรใหบวชราธพราหมณ แลวตรสใหเลกอปสมบทดวยวธไตรสรณคมนททรงอนญาตไวแตเดม ตงแตวนนนเปนตนมา

๔๕

ทรงอนญาตใหสงฆอปสมบทกลบตรดวย วธญตตจตตถกรรมอปสมปทา แปลวา การอปสมบทดวยการสงฆมวาจาประกาศเปนท ๔ โดยวธการดงน

ในมธยมชนบท (ถนเจรญ) ใหประชมภกษตงแต ๑๐ รปขนไป ในปจจนตชนบท(ถนกนดาร) ทหาภกษยาก ใหประชมภกษตงแต ๕ รปขนไป ใหภกษรปหนงประกาศใหสงฆทราบครงหนงกอน แลวประกาศรบรองการอปสมบทของผนน ๓ ครง ถาไมมภกษใดคดคานผนนชอวาเปนภกษ ถาถกคดคานแมแตเสยงเดยวเปนอนไมยอมรบ ผจะอปสมบทตองมภกษเปนผรบรอง เรยกวาพระอปชฌายะ

ขอททรงอนญาตใหสงฆอปสมบทกลบตรน เปนอนยกสงฆใหเปนใหญในกจทสำคญไมทรงมอบอำนาจใหเอกชน แมพระองคเองตงแตทรงมอบอำนาจแกสงฆแลว กไมทรงประทานเอหภกขอปสมปทาแกผใดผหนงเลย และในกรรมอน ๆ กทรงมอบอำนาจใหสงฆทำเหมอนกนโดยแยกเปนกรรม ๔ ประเภท ดงน

ประเภทท ๑ ภกษผเขาประชมเปนสงฆเพยง ๔ รป กใชได เรยกวาจตวรรค แปลวามพวก ๔ สำหรบกรรมทวไป เวนไวแตกรรมบางอยาง

ประเภทท ๒ ภกษ ๕ รป จดเปนครบองค เรยกวาปญจวรรค สำหรบใหอปสมบทในปจจนตชนบทและปวารณา

ประเภทท ๓ ภกษ ๑๐ รป จดเปนครบองค เรยกวาทศวรรค สำหรบใหอปสมบทในมชฌมชนบท

ประเภทท ๔ ภกษ ๒๐ รป จดเปนครบองค เรยกวาวสตวรรค สำหรบสวดระงบอาบตสงฆาทเสส เรยกวาอพภาน

เรองทศ ๖เชาวนหนง พระศาสดาเสดจเขาสพระนครราชคฤหเพอทรงรบบณฑบาต ไดทอด

พระเนตรเหนมาณพผหนง ชอวาสงคาละ มผานงผาหมเปยกชมดวยนำ มผมเปยก ยกมอประครองนมสการทศทงหลายอย จงตรสถามไดความวาสงคาละมาณพนมสการทศทง ๖ตามคำสอนบดาพระพทธองคจงทรงแสดงวธนมสการทศทง ๖ ในทางพระพทธศาสนา ดงน

ปรตถมทศ คอทศเบองหนา ไดแกบดามารดาทกขณทศ คอทศเบองขวา ไดแกอาจารยปจฉมทศ คอทศเบองหลง ไดแกบตรภรรยา

⌦⌫๔๖

อตตรทศ คอทศเบองซาย ไดแกมตรอำมาตยเหฏฐมทศ คอทศเบองลาง ไดแกบาวและลกจางอปรมทศ คอทศเบองบน ไดแกสมณพราหมณและทรงแสดงบพพกจแหงการไหวทศไวดงน ผไหวทศ ควรเวนจากกรรมกเลส ๔

จากอคต ๔ และจากอบายมข ๖ กลาวคอ

กรรมกเลส การงานอนเศราหมอง ๔ อยาง คอ การลางผลาญชวต ๑ การเปนขโมย ๑ การประพฤตผดในทางกาม ๑ การพดปด ๑

อคต กรยาอนไมควรถง ๔ อยาง คอ ลำเอยงเพราะรก ๑ ลำเอยงเพราะชง ๑ลำเอยงเพราะกลว ๑ ลำเอยงเพราะเขลา ๑

อบายมข ทางฉบหาย ๖ อยาง คอ ดมสรา ๑ เทยวกลางคน ๑ เพลนในการดการเลน ๑ เลนการพนน ๑ เกยจครานไมเอาการงาน ๑ คบมตรชว ๑

แลวจงทรงแสดงวธไหวทศทง ๖ ดงตอไปน

ปรตถมทศ หรอทศบรพา คอทศเบองหนา ไดแกมารดาบดา อนกลบตรควรบำรงดวยสถาน ๕ ม ดวยทานเลยงมาแลวเลยงทานตอบ เปนตน

ทกขณทศ หรอทศทกษณ คอทศเบองขวา ไดแกอาจารย อนศษยควรบำรงดวยสถาน ๕ มดวยออนนอมลกขนยนรบ เปนตน

ปจฉมทศ หรอทศปจฉม คอทศเบองหลง ไดแกบตรภรรยา อนสามพงบำรงดวยสถาน ๕ มดวย ยกยองนบถอวาเปนภรรยา เปนตน

อตตรทศ หรอทศอดร คอทศเบองซาย ไดแกมตรอำมาตย อนกลบตรควรสงเคราะหดวยสถาน ๕ มดวยการให เปนตน

เหฏฐมทศ คอทศเบองลาง ไดแกบาวและลกจาง อนนายควรอนเคราะหดวยสถาน๕ มดวยจดการงานใหตามสมควรแกกำลง เปนตน

อปรมทศ คอเบองบน ไดแกสมณพราหมณ อนกลบตรควรบำรงดวยสถาน ๕มดวย บำรงดวยอามส เปนตน

เมอกลบตรนมสการทศทง ๖ ดวยวธอยางน ยอมสามารถสกดกนอนตรายอนจะมมาแตทศนน ๆ

๔๗

พระศาสดาทรงประทานพระธรรมเทศนานแกสงคาลมาณพ โดยทรงเปลยนการไหวทศจากลทธเดม สงคาลมาณพไดฟงพระธรรมเทศนานแลวเกดศรทธาเลอมใส สรรเสรญพระธรรมเทศนาแลวแสดงตนเปนอบาสกถงพระพทธ พระธรรม พระสงฆ เปนสรณะตลอดชวตจำเดมแตวนนน

มลเหตทำเทวตาพล

การสงเวยเทวดา เปนธรรมเนยมอยางหนงของพวกอรยกะ การสงเวยเทวดาม ๒ อยางคอ สงเวยเทวดาทด เพอใหเอนดยงขน และสงเวยเทวดาทรายเพอมใหคดราย เครองสงเวยอนโลมตามเทวดาผรบ คอถาเทวดาใจด กสงเวยดวยขาวขนมนมเนยและผลไม เทวดาใจราย กสงเวยดวยมงสะและโลหตสตว เทวดาทสงเวยมพระธรณ พระคงคา พระเพลงพระอนทร พระยม และเทวดาอน ๆ ผทำการสงเวยยอมทำตามวรรณะของตน ผทไมทำปาณาตบาต ยอมงดเวนการสงเวยดวยมงสะและโลหตสตว สวนผทไมเวนปาณาตปาต ยอมสงเวยดวยของตาง ๆ ไมเลอกชนด

ครงหนง พระศาสดาเสดจไปบานปาฎลคาม ในแควนมคธ ทรงรบนมนตของสนธพราหมณและวสสการพราหมณ เพอรบภตตาหารพรอมดวยภกษสงฆ ครนแลวพระองคทรงอนโมทนา ดวยคาถาวา “ยสม ปเทเส กปเปต วาส ปณฑตชาตโย” เปนตน แปลวา“กลบตรผมชาตแหงบณฑตสำเรจการอยในประะเทศทใด พงนมนตพรหมจารผมศลสำรวมดใหฉน ณ ทนน แลวอทศทกษณาเพอเทวดาผสงสถต ณ ทนน เทวดาทงหลายนนอนกลบตรบชาแลวยอมบชาตอบ อนกลบตรนนนบถอแลวยอมนบถอตอบ แตนนยอมอนเคราะหกลบตรนนดวยเมตตาดจมารดาอนเคราะหบตร กลบตรนนอนเทวดาอนเคราะหแลวยอมเหนผลอนเจรญทกเมอ”

ดวยคาถาน แสดงวาพระองคทรงแนะนำวธทำเทวดาพล ดวยบรจาคทานแลวอทศสวนกศลไปถง ไมทรงอำนวยการสงเวยดวยการแสดงวธทำเทวตาพลอยางน พงเหนวามไดทรงเปลยนความเหนเนองดวยเทวดาของเดม เปนแตทรงเปลยนวธทำใหสำเรจประโยชนดขนกวา ทรงแสดงวธทำเทวตาพล ทรงผอนผนอนโลมตามกาลเทศะ

⌦⌫๔๘

⌫

สกกชนบทนน ในพระบาลบางสตรระบไวชดวา รวมอยในโกศลชนบท แตตามคมภรอรรถกถาวาเปนอาณาจกรอสระ จงพอทจะสนนษฐานไดวา บางครงบางสมยคงตกอยภายใตอำนาจโกศลชนบท แตบางครงบางสมยคงตงเปนอสระได แตถงอยางไรกตาม ตองมเจาครองนคร เปนประเทศราชแนนอน

สกกชนบท สนนษฐานตามชอคณะศากยะทพบในบาล แบงเปน ๓ นคร คอ

๑. นครกบลพสด เปนทอยของพวกศากยะชาวกบลพสด

๒. นครวธญญา เปนทอยของพวกศากยะชาววธญญา

๓. นครโคธาฬ เปนทอยของพวกศากยะชาวโคธาฬ แตในพระสตรเรยกวาโคธะทงนคร ทงพวกชาวนคร

ถานบนครโกลยะเขาดวยเปน ๔ นคร ในมหาปรนพพานสตร (พระไตรปฎกเลม ๑๐)เรยกชาวนครโกลยะวา พวกศากยะ ชาวรามคาม ซงเดนทางมาขอสวนแบงพระบรมสารรกธาตเหตทไมเรยกรวมเปน ๔ นคร คงจะหมายถงรามคามเปนนครหลวงกได สวนเมองเทวทหะนนแมจะรวมอยในรามคาม แตกเปนเพยงนคมหนงของรามคามเทานน

เสดจนครกบลพสดฝายพระเจาสทโธทนะ พระพทธบดา แหงนครกบลพสด ทรงทราบวา พระศาสดา

ทรงบรรลพระสมมาสมโพธญาณสมดงคำพยากรณของอสตดาบสและพราหมณาจารยทง ๘ คนแลว เสดจจารกแสดงธรรมสงสอนบรรพชตและคฤหสถมาโดยลำดบ ขณะนเสดจประทบอยณ กรงราชคฤห กทรงปตโสมนสมพระประสงคจะไดทรงเหน จงตรสสงอำมาตยพรอมดวยบรวารคณะหนงใหไปกราบทลอาราธนาใหเสดจมายงกรงกบลพสด อำมาตยพรอมดวยบรวารคณะนนไดออกเดนทางไปถงพระนครราชคฤหซงมระยะทางถง ๖๐ โยชน (๙๖๐ กโลเมตร )กไดเฝาพระผมพระภาคเจา ขณะทพระองคกำลงทรงแสดงธรรมเทศนาแกพทธบรษทอยจงไดมโอกาสฟงธรรมดวย ครนฟงธรรมแลวกไดบรรลพระอรหตตผลทงคณะ และทลขออปสมบทเปนภกษทงสน ไมไดโอกาสทจะกราบทลอาราธนาตามทพระเจาสทโธทนะทรงรบสงมา

๔๙

ฝายพระเจาสทโธทนะคอยสดบขาวอยดวยความกระวนกระวาย เหนอำมาตยคณะนนเงยบหายไป กทรงสงอำมาตยคณะใหมออกตดตามโดยนยกอน แมอำมาตยราชทตคณะใหมนเมอเดนทางไปถงแลว กไดฟงธรรมบรรลมรรคผล และไดทลขออปสมบทเปนภกษทงสนมไดมโอกาสกราบทลอาราธนาเชนกน พระเจาสทโธทนะเหนเงยบหายไปกทรงสงอำมาตยคณะใหม ไปอก ทรงทำอยางนถง ๙ ครง ครงสดทาย คอครงท ๑๐ ทรงนอยพระทยมากจงรบสงเรองนแกกาฬทายอำมาตย ซงเปนพระสหายทสนทสนม และเปนสหชาตกบพระศาสดามาแตกอน กาฬทายอำมาตย พรอมดวยบรวารถวายบงคมลาพระเจาสทโธทนะ เดนทางมาถงพระนครราชคฤหแลว กเขาเฝาพระผมพระภาคเจา ณ เวฬวนมหาวหาร ไดสดบพระธรรมเทศนาแลวไดบรรลพระอรหตตผล ทลขออปสมบทเปนภกษทงสน ครนพระกาฬทายเถระ บวชแลวได ๘ วน กพอสนฤดเหมนต จะยางขนฤดคมหนต ทานกราบทลอาราธนาเสดจกรงกบลพสด เพอยงมโนรถแหงพระพทธบดาใหสำเรจ พระองคทรงรบอาราธนาแลวพรอมดวยภกษสงฆเสดจออกจากกรงราชคฤหทรงดำเนนวนละ ๑ โยชน มกำหนด ๒ เดอนจงจะถง พวกศากยะทราบขาวลวงหนา ไดรวมแรงรวมใจกนสรางนโครธารามขนเปนมหาวหารพรอมดวยเสนาสนะและพระคนธกฎ เพอเปนสถานทประทบของพระพทธองคและพระสงฆสาวกพทธบรษท

ทรงแสดงปาฏหารยครงนน บรรดาพระประยรญาตทงหลาย ยงมทฐมานะอนแรงกลา ไมยอมนอบนอม

ประนมหตถถวายนมสการพระศาสดา ดวยมมานะอยในจตวาพระสทธตถกมารนมอายยงออนกวาตน ไมควรแกอญชลกรนมสการ จงจดใหพระประยรญาตราชกมารทมอายนอยคราวนองบตรหลานออกไปนงรบอยขางหนาเพอจะไดถวายบงคมพระบรมศาสดา สวนพระประยรญาตผใหญพากนไปประทบนงอยเบองหลง ไมแสดงคารวะแตประการใดดวยมมานะอยในใจวาตนแกกวา ไมควรจะวนทาพระสทธตถะผเยาววย

เมอพระศาสดาไดสงเกตเหน ทรงประสงคจะใหเกดสงเวชสลดจตแกมวลญาต จงแสดงปาฏหารย เหาะขนไปลอยอยในอากาศ ใหปรากฏประหนงวาละอองธลพระบาทไดหลนลงตรงเศยรเกลาเหลาประยรญาตเหลานน ดวยพทธานภาพเปนมหศจรรย พระเจาสทโธทนะพระพทธบดา และพระประยรญาต ไดเหนปาฏหารย กพากนยกมออภวาทดวยคารวะเปนอยางด จากนนพระพทธองคกเสดจลงจากอากาศประทบนงบนพทธอาสน ขณะนน ฝนโบกขรพรรษสแดง กตกลงในทามกลางพระประยรญาต ครนแลวจงไดทรงแสดงพระธรรมเทศนาเรองมหาเวสสนดรชาดก ยกยองเรองทานบารม เมอจบพระธรรมเทศนาลง

⌦⌫๕๐

พระประยรญาตตางองคตางทลลากลบไปสเคหาราชนเวศน ไมมใครเฉลยวจตคดถงวนพรงนวาพระศาสดาและพระสงฆสาวกจะเสวยบณฑบาตทใด จงไมมใครอาราธนาแมแตคนเดยว

โปรดพระพทธบดาเชาวนรงขน พระพทธองคเสดจพรอมดวยพระสงฆ ออกทรงบาตรดำเนนภกษาจาร

ตามทองถนนในเมองกบลพสด มหาชนตางพากนโจษจนวาเหตไฉน พระสทธตถะศากยบตรพรอมดวยพระสงฆออกบณฑบาตตามทองถนน ทำเหมอนประหนงไมมญาตพนองทจะตองถวายอาหารบณฑบาต การโจษจนเชนนทำใหพระเจาสทโธทนะทรงตกพระทย ทลพระศาสดาวาทำใหพระองคไดรบความอปยศอบอาย ในวนรงขนตอจากวนเสดจถงกรงกบลพสด พระศาสดาทรงแสดงการเทยวภกขาวาเปนกจวตรของสมณะ ทรงชกคาถาเปนเครองเตอนใจสมณะมาตรสมความวา “ไมพงประมาทในบณฑบาต พงประพฤตธรรมใหสจรต ผประพฤตธรรมยอมอยเปนสขทงในโลกนและโลกหนา” ครนพอจบพระธรรมเทศนา พระเจาสทโธทนะกไดบรรลโสดาปตตผล

วนรงขน พระศาสดาเสดจไปรบภตตาหารบณฑบาตในพระราชนเวศนเปนวนทสองครนเสรจภตตกจแลว ทรงแสดงธรรมโปรดพระนางมหาปชาบด และพระเจาสทโธทนะเมอจบพระธรรมเทศนา พระนางมหาปชาบดไดบรรลโสดาปตตผล สวนพระเจาสทโธทนะไดบรรลสกทาคามผล

วนรงขนอก พระศาสดาเสดจไปรบภตตาหารบณฑบาตในพระราชนเวศนเปนวนทสามครนเสรจภตตกจแลว ทรงแสดงธรรมในมหาธรรมปาลชาดกโปรดพระเจาสทโธทนะ ครนพอจบพระธรรมเทศนา พระเจาสทโธทนะกไดบรรลอนาคามผล

โปรดพระนางพมพาแมวาพระพทธองคจะเสดจเขาไปรบอาหารบณฑบาตในพระราชนเวศนถงสามวนแลว

กตาม แตพระนางพมพากมไดเสดจออกมาเฝาพระพทธองคเลย พระเจาสทโธทนะรบสงใหสนมไปทลเชญ แตพระนางกยงไมเสดจมา พระพทธบดาจงกราบทลอาราธนาใหพระพทธองคเสดจเยอนพระนางพมพา ณ ปราสาททประทบ พระพทธองคจงเสดจดำเนนไปยงปราสาทของพระนางพมพา พรอมดวยพระอครสาวกทง ๒ เมอเสดจไปถงปราสาทของพระนางพมพาแลว กประทบนงบนอาสนะอนวจตรงดงามยง ฝายนางพระสนมกำนลไดเหนพระพทธองคเสดจมาประทบ ณ ทนน จงรบไปกราบทลแกพระนางพมพา เมอพระนางพมพาเทว

๕๑

ทราบ กเสดจมาเฝาพระพทธองคพรอมดวยพระราหลกมาร ตรงเขากอดพระบาทพระศาสดาซบพระเศยรนมสการ ทรงรำไรรำพนทพระพทธองคทรงทงพระนางกบพระราหลกมารหนไปบรรพชา สวนพระเจาสทโธทนะซงประทบอยในทใกล กไดพรรณาถงความดของพระนางพมพาเทวซงเปนศรสะใภเหมอนกน

พระพทธองคไดสดบดงนแลวจงตรสวา “พระนางพมพาเทวจะไดมจตปฏพทธดวยความจงรกภกดในตถาคต เฉพาะแตในชาตนเทานน แมในอดตชาตปางกอน กมพระทยแนนอนไมแปรผนในสวาม เมอครงเสวยชาตเปนนางกนนรกมพระทยจงรกภกดมเสอมคลาย” ครนแลวกทรงแสดงจนทกนนรชาดกโดยพสดาร บำบดความเศราโศกของพระนางพมพาใหบรรเทาเบาบาง จนพระนางมกำลงพระทยทจะสดบรสพระธรรมเทศนาทพระศาสดาประทาน เมอทรงแสดงพระธรรมเทศนาจบ พระนางพมพาเทวกไดบรรลโสดาปตตผล

ราหลกมารบรรพชาครนวนท ๗ แหงการพกอย ณ นโครธารามมหาวหาร กรงกบลพสด พระศาสดากเสดจ

ไปสราชนเวศนของพระนางพมพาอกครง วนนนพระนางพมพาประดบองคราหลกมารดวยอาภรณอนวจตร แลวตรสสงใหราหลกมารไปกราบทลขอพระราชสมบตในฐานะเปนทายาทสบสนตตวงศกบพระศาสดา ราหลกมารรบพระเสาวนยดวยความยนด เขาไปเฝาสมเดจพระผมพระภาคเจา กราบทลขอพระราชสมบต

พระศาสดาไดสดบดงนน จงทรงดำรวา สมบตใด ๆ ในโลกน จะมสาระนดหนง กหามไม นอกจากอรยทรพยอนประเสรฐ เราควรใหทรพยอนประเสรฐนแกราหลกมาร ครนทรงดำรดงนแลว ทรงจงพระหตถราหลกมารเสดจกลบนโครธารามมหาวหาร แลวโปรดบญชาพระสารบตรใหจดการบรรพชาราหลกมารเปนสามเณรในวนนน ราหลสามเณรจงเปนสามเณรรปแรกในพระพทธศาสนา

พระเจาสทโธทนะทรงทราบ ทรงโทมนสเสยพระทยเปนอยางมาก ดวยทรงตงพระทยไวแตเดมวา เมอพระมหาบรษสทธตถะออกผนวชแลว กหวงจะใหพระนนทกมารพระโอรสองคทสองสบราชสมบต ครนพระศาสดาพานนทกมารออกไปบวช แมจะเสยพระทยไปอกครงกทรงหวงใหราหลกมารไดสบราชสมบตตอไป เมอพระศาสดาพาพระราหลกมารไปบวชอกทรงโทมนสมาก จงรบเสดจไปเฝาพระผมพระภาคเจาถงนโครธารามมหาวหาร แลวทลขอประทานพระพทธานญาตวา กลบตรผใดแมประสงคจะบรรพชา หากมารดาบดาไมอนญาตอยาไดรบใหบรรพชาอปสมบทแกกลบตรผนน

⌦⌫๕๒

สามเณรราหลไดตามเสดจพระบรมศาสดาและพระอปชฌายของตนไปสกรงราชคฤหเมอมอายครบ ๒๐ ปบรบรณ กไดอปสมบทเปนพระภกษ และหลงจากไดรบสดบพระธรรมเทศนาในราหลโลวาทสตร กไดบรรลพระอรหตตผล เปนพระอรยบคคลในพระศาสนา ไดรบยกยองจากพระบรมศาสดาวาเปนผเลศกวาภกษทงหลายในทางใครตอการศกษา

⌫

โกศลชนบทนน อยในเขตมธยมชนบท ในชมพทวปตอนเหนอ รวมกาสชนบทอนอยทางใต เปนมหาอาณาจกรเดยวกน โกศลชนบทมกรงสาวตถเปนนครหลวง มแมนำอจรวดไหลผาน สวนกาสชนบทนน มกรงพาราณสเปนเมองหลวง มแมนำเนรญชราไหลผาน รวมอยใตปกครองแหงกษตรยทรงอำนาจสทธขาดองคเดยวกน มราชอสรยยศเปนมหาราชหรอราชาธราช ในสมยทพระศาสดาเสดจโกศลชนบทครงแรก พระเจาปเสนททรงปกครองโกศลชนบทนน จงมกเรยกกนโดยทวไปวา พระเจาปเสนทโกศลบาง พระเจาโกศลบาง

อนาถปณฑกเศรษฐสรางเชตวนมหาวหารในกรงสาวตถนน มคฤหบดผหนง ชอสทตตะ แตคนทวไปเรยกทานวา อนาถ

ปณฑกะ แปลวา ผมกอนขาวสำหรบคนอนาถา เปนคฤหบดมหาศาล เปนคนใจบญ ตงโรงทานบรจาคแกมหาชน พวกอนาถาหาทพงไมได อนาถปณฑกเศรษฐเกยวดองกบราชคหกเศรษฐแหงกรงราชคฤห โดยไดภคนของราชคหกเศรษฐมาเปนภรรยา วนหนงอนาถปณฑกะไปธระบางอยางพกอยในสำนกราชคหกเศรษฐ ไดทราบจากราชคหกเศรษฐซงกำลงตระเตรยมทำอาหารมประการตาง ๆ ไวเพอถวายพระภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมข เกดความเลอมใสใครจะไดเฝาพระศาสดา แตราชคหกเศรษฐหามวา ไมเปนเวลาทสมควรจะเฝา

พอรงเชา กอนภตกาล อนาถปณฑกะรบออกเดนทางไปเฝาพระศาสดา ณ สตวนไดฟงอนปพพกถาและอรยสจ ๔ แลว ไดธรรมจกษคอบรรลโสดาปตตผล กราบทลประกาศตนเปนอบาสก ถงพระพทธ พระธรรม พระสงฆ เปนสรณะตลอดชวต และในเวลาตอมากไดสรางเชตวนมหาวหารถวายพระบรมศาสดา

1234567890123456789012345678901

⌫

นบแตพระบรมศาสดาสมมาสมพทธเจาตรสรแลว ไดเสดจเทยวจารกไปในชนบท

นอยใหญ สงสอนมหาชนใหเกดความศรทธาเลอมใส ใหไดบรรลธรรมาภสมยตามอปนสยของตน ๆ แลว ทรงเหนวาพระศาสนาของพระองคประดษฐานอยสมความปรารถนาไวเดมแลวนบแตพระองคไดตรสรมาได ๔๔ พรรษา

ครนพรรษาท ๔๕ พระองคเสดจออกจากอมพปาลวน ไปสบานเวฬวคาม แขวงเมองไพสาล (หรอ เวสาล) ครนจวนจะเขาพรรษาแลว พระองคจงทรงอนญาตใหภกษไดจำพรรษาในแขวงเมองไพสาลนนตามอธยาศยของตน ๆ สวนพระองคเองจำพรรษาอยทบานเวฬวคามนนภาย ในพรรษานน พระองคกทรงพระประชวรชราพาธอนกลาเกดทกขเวทนา ใกลจะมรณชนมพนาศ แตพระองคทรงดำรงพระสตสมปชญญะ ไมใหชราพาธนนเบยดเบยนพระองคไดทรงอดกลนทกขเวทนานนดวยอธวาสนขนต แลวพระองคกทรงขบไลอาพาธนนเสยดวยอทธบาทภาวนา ครนดำรงพระกายเปนปกตแลว วนหนงพระองคประทบนงเหนอพทธอาสนซงปลาด ณ ทรมเงาแหงวหาร พระอานนทเขาไปเฝาถวายอภวาทแลวกราบทลวา “ขาพระองคไดเหนความผาสกแหงพระผมพระภาคเจาแลว ความทนทานอดกลนแหงพระผมพระภาคขาพระองคไดเหนแลว เมอไดเหนพระองคประชวร กายของขาพระองคประหนงวาจะงอมระงมไปดวย แมทศานทศกมดมนไมไดปรากฏแกขาพระองค แมธรรมทงหลายกไมสวางแจมแจงแกจต เพราะมาวตกรำพงถงความประชวรของพระองคนน แตยงดใจอยหนอยหนงวาพระผมพระภาคยงไมปรารภภกษสงฆ แลวตรสพทธวจนะอยางใดอยางหนงเพยงใดแลวพระองคกยงจกไมเสดจปรนพพานกอน ขาพระองคยงมความดใจหนอยหนง” พระองคตรสตอบวา “ดกอนอานนท ภกษสงฆยงจะมาหวงอะไรในเราเลา ธรรมทเราแสดงแลวทงเราแสดงโดยเปดเผย ไมมภายในภายนอก ไมมปกปดความสำคญใด ๆ เลย บดนอายของเราถง ๘๐ปแลว รางกายของเรากเปรยบเหมอนเกวยนอนชำรด และซอมแซมดวยไมไผ พออาศยใชงานไดบาง ทานทงหลายจงมธรรมเปนเกาะเปนทพงอยทกอรยาบถเถด”

พระองคประทบอยบานเวฬวคามนน ครนวนมาฆปรณม ดถเพญเดอน ๓ กเสดจไปสปาวาลเจดย ตรสสงพระอานนทใหปผานสทนะสำหรบรองนง ประทบนงใตรมไม พระองค

⌦⌫๕๔

มพทธประสงคจะใหพระอานนททลอาราธนา เพอใหดำรงพระชนมอยกปปหนงหรอเกนกวานนจงทรงทำนมตอนจกแสดงอานภาพแหงอทธบาทภาวนาวา สามารถจะใหทานผไดเจรญอทธบาทภาวนานนอยไดกปปหนงหรอเกนกวานน ตรสโอภาสปรยายนมตอนแจงชดดงนถง๓ ครง พระอานนทกไมสามารถจะรความตามพทธประสงค เหตเพราะมารดลใจทำใหไมรทนพระองคจงขบพระอานนทใหออกไปเสยขางนอก ครนพระอานนทออกไปแลวไมนานนกพญาวสวตดมารกเขาไปทลอาราธนาใหเสดจเขาสปรนพพาน พระองคกทรงรบแลวทรงกำหนดวากาลแตนลวงไปอก ๓ เดอนจงจะปรนพพาน ครนพระองคตรสดงนแลวกเกดอศจรรยตาง ๆ มแผนดนไหวเปนตน

เหตแผนดนไหว ๘ ประการ เมอพระอานนทเหนแผนดนไหวอนเปนเหตอศจรรยดงนน กมความสงสย จงเขาเฝา

แลวทลถามถงมลเหตทเกดอศจรรยแผนดนไหวนน พระองคจงตรสถงเหต ๘ ประการ ทใหเกดแผนดนไหว คอ (๑)ลมกำเรบ (๒)ผมฤทธบนดาล (๓)พระโพธสตวจตจากดสตลงสพระครรภ(๔) พระโพธสตวประสต (๕) พระตถาคตตรสรอนตตรสมมาสมโพธญาณ (๖) พระตถาคตแสดงธมมจกกปปวตตนสตร (๗)พระตถาคตปลงอายสงขาร (๘) พระตถาคตเสดจปรนพพานดวยอนปาทเสสนพพาน

สถานททรงกระทำนมตโอภาส ๑๖ ตำบลพระอานนทไดทราบวาพระพทธองคทรงปลงพระชนมายสงขารเสยแลวจงทลอาราธนา

เพอจะใหพระองคดำรงพระชนมายอยสงสอนสตวโลกตลอดกลปหนงถง ๓ ครง พระองคกตรสหามเสย แลวตรสวาตถาคตทำนมตโอภาสอนชด และพระอานนทไมสามารถจะรไมไดวงวอนตถาคตในครงกอน ๆ กเปนความผดของพระอานนทผเดยว แลวพระองคไดตรสสถานทททรงทำนมตโอภาสใหพระอานนททลอาราธนาถง ๑๖ สถาน

อยเมองราชคฤห ๑๐ สถาน คอ (๑) ภเขาคชฌกฎ (๒) โคตมนโครธ (๓) เหวททงโจร (๔) ถำสตตบรรณคหา ขางภเขาเวภารบรรพต (๕) กาฬสลาขางภเขาอสคลบรรพต(๖) เงอมชอวาสปปโสณฑกาณ ปาสตวน (๗) ตโปทาราม (๘) เวฬวน (๙) ชวกมพวน(๑๐) มททกจฉมคทายวน และอยทเมองเวสาลอก ๖ สถาน คอ (๑) อทเทนเจดย(๒) โคตมเจดย (๓) สตตมพเจดย (๔) พหปตตเจดย (๕) สารนทเจดย (๖) ปาวาลเจดยรวมกน ๑๖ สถานดวยกนดงน

ประทานพระโอวาทแกพระภกษสงฆ ครนพระศาสดาตรสแกพระอานนทดงนนแลวกเสดจไปสกฎาคารศาลาปามหาวน ตรสใหประชมภกษทงหลาย บรรดาทอยในเมองไพสาลนนแลวพระองคทรงแสดงอภญญาเทสตธรรมคอ โพธปกขยธรรม และทรงแสดงสงเวคกถาและอปปมาทธรรมวา “ภกษทงหลายบดนเราเตอนทานทงหลายใหรวาสงขารมความเสอมไปเปนธรรมดา ทานทงหลายจงยงประโยชนตนและผอนใหบรบรณ ดวยความไมประมาทเถดแตนไปอก ๓ เดอน ตถาคตจกนพพาน”

ครนรงเชาพระองคกเสดจเขาไปในเมองไพสาลเพอเสดจบณฑบาต ครนปจฉาภตเสดจกลบจากบณฑบาตแลว ไดทอดพระเนตรเมองไพสาลเปนนาคาวโลก (อาการททรงเหลยวดอยางชาง) แลวตรสแกพระอานนทวา ตถาคตเหนเมองไพสาลครงนเปนปจฉมทศนะ (การเหนครงสดทาย)แลว แลวเสดจพรอมดวยภกษสงฆไปสบานภณฑคาม ตรสอรยธรรม คอ ศลสมาธ ปญญา วมตต เปนอรยธรรม ๔ ประการ แลวแสดงไตรสกขาสงสอนภกษมากกวาธรรมกถาอน

ครนพระองคเสดจทำสตตปการกจ ประทบ ณ บานหตถคาม อมพคาม และชมพคามลวงไป ๆ ตามลำดบ เสดจจากบานชมพคาม ไปยงโภคนคร ประทบอย ณ อานนทเจดยแขวงโภคนครนน ทรงแสดงมหาปเทส ๔ (หลกอางองใหญ ๔) ฝายพระสตรสงสอนภกษและไดตรสไตรสกขาโดยพยญชนะแลว พระองคพรอมดวยภกษสงฆพทธบรวารเสดจสเมองปาวานคร ประทบอย ณ อมพวนปามะมวงของนายจนทะผบตรแหงนายชางทอง ครนนายจนทะทราบขาวจงเขาไปเฝา พระพทธองคกทรงแสดงธรรมมกถาใหเลอมใสแลว นายจนทกมมารบตรจงทลอาราธนาพระองคพรอมทงภกษสงฆไปฉนภตตาหารในวนรงขน

ครนรงขนเปนวนมหามงคลสมย วสาขปรณมดถ เพญพระจนทรเสวยวสาขนกษตรเปนวนทจะปรนพพานของสมเดจพระศาสดาจารย ตอนเชา พระพทธองคพรอมดวยภกษสงฆเสดจไปสเรอนนายจนทะประทบนงบนพทธอาสน แลวตรสสงนายจนทกมมารบตรวา“ทานจงองคาสเราดวยมงสะสกรออน (สกรมททวะ) ททานตกแตงไวนนแตผเดยว สวนขาทนยะและโภชนยะนอกนนทานจงองคาสภกษทงหลายเถด”

นายจนทะกทำตามพทธบญชาครนมงสะสกรทเหลอนน พระองคยงทรงรบสงใหเอาไปฝงเสยเพราะเหตผอนนอกจากพระองคแลวไมควรบรโภคแลวกแสดงธรรมกถาใหนายจนทะชนชมในกศลบญกรยา แลวเสดจไปพรอมกบภกษสงฆ

๕๕

⌦⌫๕๖

ทรงพระประชวรเมอพระผมพระภาคเจาทรงบรโภคภตตาหารของนายจนทะแลวกเกดอาพาธกลา

ทรงพระประชวรลงพระโลหต แตพระองคทรงกลนซงทกขเวทนานนดวยอธวาสนขนต ครนแลวพระองคจงตรสบอกพระอานนทวา “เรามาพรอมกนไปเมองกสนารา พระอานนทกบอกแกภกษทงหลายใหทราบทวกนแลวกเสดจไปโดยมรรควถทจะไปสเมองกสนารา ครนถงกลางมรรคาทรงลำบากพระกายนก เสดจแวะเขาไปประทบ ณ รมไมแหงหนง ตรสเรยกพระอานนทใหนำนำถวาย พระอานนททลวานำกำลงขนเพราะเกวยน ๕๐๐ เลม เพงผานไปนำในแมนำกกธานท มนำใสจดสะอาดดอยไมไกลนก เชญพระองคเสดจไปขางหนานนเถด

พระองคตรสซำอยอกถง ๓ ครง พระอานนททลทดทานถง ๒ ครง ครนวาระท ๓มไดทดทานอยางไร จงนำบาตรเพอไปตกนำ ดวยพทธานภาพ นำนนกกลบใสสะอาดในทนทพระอานนทเถระจงตกมาถวาย เมอพระองคเสวยแลวประทบอย ณ ทนน

สมยนน บตรแหงมลลกษตรยผหนงชอปกกสะ เปนสาวกของอาฬารดาบส กาลามโคตรออกจากเมองกสนาราจะไปเมองปาวานคร ครนมาถงทนนไดเหนพระศาสดา จงเขาไปเฝา พระองคไดแสดงสนตวหารธรรมใหเกดความเลอมใส เขาไดนอมคแหงผาสงควรรณเขาไปถวาย พระองคจงตรสใหถวายพระองคผนหนง แลวใหถวายพระอานนทอกผนหนงปกกสะกทำตามพทธบญชา พระองคกทรงแสดงธรรมกถาใหช นบานพอสมควรแลวปกกสะอภวาทแลวหลกไป ครนแลวพระอานนทกนำเอาผาสงควรรณของทานนนเขาไปถวายพระพทธองคอก เมอพระองคทรงผา ๒ ผนแลวพระกายของพระองคผดผอง จนพระอานนททลสรรเสรญ พระองคจงตรสถงพระกายของพระองคผดผองนนมอย ๒ ครง คอ

๑. ในเวลาราตรทจะตรสร พระอนตตรสมมาสมโพธญาณ๒. ในเวลาราตรทจะปรนพพาน ดวยอนปาทเสสนพพานธาต

และตรสไววาในเวลาราตร ตถาคตปรนพพานในระหวางนางรงทงค ณ สาลวนแหงมลลกษตรย ในเมองกสนารา แลวตรสวา “เรามาไปพรอมกนไปสแมนำกกธานท”พระอานนทรบพทธฎกาแลวกบอกแกภกษทงหลาย ฯลฯ

ตรสถงทานนายจนทะตอแตนนมาพระผมพระภาคเจาพรอมดวยพระภกษสงฆ เสดจพทธดำเนนไปแมนำ

กกธานทแลวเสดจสรงเสวยตามพทธอธยาศย เสดจขนแลวตรสเรยกใหพระอานนทเถระปลาด

๕๗

สงฆาฎใหเปน ๔ ชน พระองคสำเรจสหไสยา มพระสต สมปชญญะในพระหฤทยวาจะลกขนพระอานนทกนงเฝาอย ณ ทนน ครงนนพระศาสดาตรเรยกพระอานนทมาแลวตรสวา“ถาหากใครๆ จะพงทำวปปฏสารความเดอดรอนใจใหแกนายจนทะวาตถาคตบรโภคอาหารของนายจนทะแลวปรนพพานวนน ทานทงหลายจงชวยปลอบใหเธอเบาใจ โดยชแจงแกเธอวาบณฑบาต ๒ อยางมผลเสมอกน มวบากเสมอกน และมผลใหญกวาบณฑบาตอยางอน คอ

๑. บณฑบาตทพระตถาคตเจาบรโภคแลวตรสรอนตตรสมมาสมโพธญาณ๒. บณฑบาตทพระคถาคตเจาบรโภคแลวปรนพพานดวยอนปาทเสสนพพานธาต

เสดจกรงกสนาราครนแลวพระผมพระภาคเจาเสดจไปพรอมดวยภกษสงฆ ขามแมนำหรญวด ถงเมอง

กสนาราแลวบรรลถงสาลวนทรงตรสใหพระอานนทแตงตงปลาดซงเตยงใหมพระเศยรทางทศอดร พระอานนทกทำตามพทธาณต แตงตงปลาดเตยงพระแทนปรนพพาน ในระหวางสาลพฤกษทงค ผนพระเศยร ณ ทศอดร พระศาสดาทรงสำเรจสหไสยา โดยขางขวา ตงพระบาทเหลอมดวยพระบาท มพระสตสมปชญญะแตมไดอฎฐานสญญามนสการ เพราะเปนไสยาวสานเรยกวา อนฎฐานไสยา การเสดจบรรทมโดยจะไมเสดจลกขน

ทรงปรารภสกการบชาครงนนตนรงทงคกผลดอก ออกผล โดยมใชฤดกาล ตงแตมลรากเบองตำตลอดถง

ยอดและดอกพฤกษาเหลานน กตกลงมายงพทธสรระ เพอจะบชาพระตถาคต

อกทงดอกมณฑารพ (ดอกไมทพย หรอดอกไมสวรรค ) และจรณแหงจนทนสคนธชาตอนเปนของทพยกตกลงมาจากอากาศ เพอจะบชาพระตถาคตเจา ทงดนตรสงคตอนเทพเจาบรรเลงกบนลอลนในอากาศเปนมหานฤนาทโกลาหลเพอจะบชาพระทศพลในอวสานกาลครนแลวพระองคจงตรสแกพระอานนท วา “บคคลผบชาพระตถาคตดวยอามสบชาถงเพยงนไมนบวาเปนอนบชา บคคลผทปฏบตตามธรรมอนตถาคตตรสแลว ผนนชอวาบชาตถาคตดวยการบชาอยางยง”

ทรงแสดงความเปนไปแหงเทวดาสมยนน ทานพระอปวาณเถระยนถวายงานพดอยทเฉพาะพระพกตร พระองค

กทรงขบทานพระอปวาณะนนใหออกไปเสย พระอานนทมความสงสยจงทลถาม พระองค

⌦⌫๕๘

จงตรสวา “เทวดาในหมนโลกธาตมาประชมเพอจะเหนพระตถาคตเตมไปในทม ๑๒ โยชนเปนประมาณ จะหาทวางจดลงปลายขนทรายเสนหนงมไดมอปวาณะมายนบงเสย เทวดาเหลานนกมไดเหนตถาคตแลว” พระอานนทจงทลถามอกวาเทวดาเหลานนทำในจตเปนไฉนพระองคจงตรสวา “เทวดามความสำคญผดวปลาสในอากาศวาเปนแผนดนบางเหลาผเปนชาวภมสถานสำคญในแผนดนวาอากาศดงนตางองคสยายผมยกแขนกลงเกลอก โศกเศราโศกาไปตาง ๆ บางองคมราคะไปปราศจากแลว กพจารณาไปตามสงขารวาไมเทยง”

สงเวชนยสถาน ๔ ตำบลครนแลวพระอานนทกกราบทลวาภกษทงหลายทจำพรรษาอยในทศตางๆ ครนสน

ไตรมาสแลว กพากนมาเฝาพระตถาคตโดยอาจณวตร พวกขาพระองคทงหลายกไดพบปะกนครนพระองคเจาปรนพพานแลว ขาพระองคทงหลายจกไมเหนกน จกไมไดสากจฉากนเหมอนในกาลกอน ๆ พระองคจงตรสสงเวชนยสถาน ๔ ตำบลวา เปนทควรจะด ควรจะเหนควรจะใหเกดสงเวชแกกลบตรผมศรทธา คอ

๑. สถานทพระตถาคตเจาประสตจากครรภ๒. สถานทพระตถาคตเจาตรสรอนตตรสมมาสมโพธญาณ๓. สถานทพระตถาคตเจา ใหอนตตรธรรมจกรเปนไป๔. สถานทพระตถาคตเจา เสดจเขาสปรนพพานดวยอนปาทเสสนพพานธาตทง ๔ สถานน กลบตรผมศรทธาความเชอความเลอมใสมาถงเขาแลวยอมถงความ

สงเวชสลดใจ

อาการทภกษจะพงปฏบตในสตรภาพลำดบนน พระอานนทจงทลถามขอทจะพงปฏบตในสตรภาพ พระองคไดตรสวา

“ดกอนอานนท ทานทงหลายพงปฏบตในสตรภาพอยางน คอ

๑. อยาเหนอยาดเสยเลยเปนการด

๒. ถาเหนแลวความไมเจรจาเปนขอปฏบตทสมควร

๓. ถาหากวาความเจรจามอย ทานทงหลายพงยงสตใหตงไว อยาใหแปรปรวนดวยราคะดำฤษณาและอาการกายวาจาทละเมดจากธรรมของสมณะได”

๕๙

วธปฏบตในพระพทธสรระลำดบนน พระอานนทจงทลถามวธจะปฏบตในพระพทธสรระของพระโลกตตมาจารย

วา “ ขาพระองคทงหลาย จะพงปฏบตในพระสรระของพระตถาคตเจาเปนไฉน พระองคจงตรสวา “ทานทงหลายเหลาสหธรรมกบรษทจงอยาขวนขวายเพอจะ บชาสรระแหงตถาคตเลยถาหากวาบณฑตมกษตรยเปนตน จะพงทำกพงอยางททำแกพระเจาจกรพรรดราชฉะนนเถดคอพนซงสรระดวยผาใหมแลวซบดวยสำล พนดวยผาใหมโดยอบายอยางน จนถงอยางละ ๕๐๐ชนแลวยกลงประดษฐาน ณ รางเหลกอนเตมไปดวยนำมนแลวปดดวยรางเหลกอน ทำจตกาธารดวยไมหอม เมอถวายพระเพลงเสรจแลว พงทำพระสถปไว ณ ถนนใหญ ๔ แพรงเพอเปนทนมสการสกการบชาของมหาชนผสญจรไปมาแตทศานทศ พงปฏบตอยางนเถด”

ถปารหบคคล ๔ครนแลว พระองคจงตรสถงบคคลผทควรประดษฐานไวในสถป ๔ ประเภท คอ

พระตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจา ๑ พระปจเจกพทธเจา๑ พระสาวกอรหนต ๑ พระเจาจกรพรรดราช ๑ ทง ๔ นควรแกสถปบรรจพระธาตไวเปนทไหวนมสการสกการบชาสามารถเปนชนกปจจยนำใหเกดในสคตโลกสวรรค ดวยประการฉะน

ประทานโอวาทแกพระอานนทครงนนพระอานนทไปยนเหนยวกปสสะ (ทพพสมภาระคลายศรษะวานร) คำ

โบราณเรยกวาสลกเพชรรองใหอย พระศาสดาทรงทราบ ตรสใหเขาไปเฝาแลวตรสวา“ดกอนอานนท เธออยาไดโศกเศรารำพนไป เราไดบอกเธอแลวมใชหรอวา จะตองพลดพรากจากของทรกทชอบใจทงสน สงใดเปนของเกดขน มขน อนปจจยแตงขน สงนนตองมความฉบหายไปเปนธรรมดา ดกอนอานนท เธอไดอปฐากเราดวยกายกรรม วจกรรมมโนกรรมมาสนกาลชานาน เธอเปนบคคลทมบญ จงพากเพยรเรงเขาเถด จกสนอาสวะโดยพลน”

ตรสสรรเสรญพระอานนทลำดบนน พระตถาคตเจาตรสเรยกภกษทงหลายมาแลวตรสสรรเสรญพระอานนท

ในทามกลางทประชมนนวา “แมพระอรหนตสมมาสมพทธเจาทงหลายใดทมมาแลวในอดต

⌦⌫๖๐

และจกมมาในอนาคต จกมอปฐากกไมยงไปกวาอานนทผอปฐากตถาคตในกาลน ดกอนภกษทงหลาย อานนทเปนบณฑต ดำเนนกจดวยปญญา ยอมรกาลทเขาเฝาของบรษทและพวกเดยรถย แดตถาคตถวนถทกประการ” แลวทรงแสดงขออศจรรยของพระอานนท ๔ประการ โดยพสดารวา “เมอใดบรษทเขาใกลเพอจะเหนพระอานนท แมเหนเธอแลวกมจตยนดถาอานนทแสดงธรรมบรษทนนกมจตชนชม ไมอมไมเบอดวยธรรมกถานนเลย ครนอานนทหยดแสดง บรษทไดสดบนนกมจตยนดไมอมไมเบอ เหมอนพระเจาจกรพรรดราช อนใหเกดความชนชมยนดและไมอมดวยภาษตแกกษตรย พราหมณ คฤหบดสมณบรษทฉะนน”

ตรสเรองเมองกสนาราครนแลวพระอานนทจงทลใหพระองคเสดจไปปรนพพานในเมองอน ทเปนเมองใหญ

พระองคทรงหามเสยและตรสวา “อานนท เธออยาไดกลาวอยางนนเลย เมองกสนารานนแตกอนชอกสาวด เปนนครทใหญโตได ๑๒ โยชน กวางได ๗ โยชน สมบรณไปดวยเสยง๑๐ ประการ คอ เสยงชาง ๑ เสยงมา ๑ เสยงรถ ๑ เสยงกลอง ๑ เสยงตะโพน ๑ เสยงพณ๑ เสยงขบรอง ๑ เสยงกงสดาล ๑ เสยงสงข ๑ เสยงคนเรยกบรโภคอาหาร ๑ เสยงทง ๑๐นมไดสงบทงกลางวนและกลางคน”

ตรสใหแจงขาวการปรนพพานแกมลลกษตรยครนพระองคทรงแสดงวาเมองกสนาราเปนเมองใหญเชนนนแลวจงมพทธบญชาให

พระอานนทเขาไปแจงขาวปรนพพานของพระองควาจะมในยามทสดแหงราตรนน พระอานนทกกระทำตามพทธบญชา ครนมลลกษตรยทงหลายทราบขาวแลวกโศกเศราโศการำพนไปตาง ๆ แลวจงพรอมกนมาเฝาสมเดจพระบรมศาสดา พระอานนทกจดใหเฝาตามลำดบสกลเสรจแตในเบองตนแหงราตร

โปรดสภททปรพพาชกสมยนน ปรพพาชกผหนงชอสภททะ อยในเมองกสนารา ไดยนขาววาพระตถาคตเจา

จกปรนพพานในราตรวนน คดวาพระอรหนตสมมาสมพทธเจามขนในบางครงบางคราวใครจะถามปญหาทตนสงสยนนจงไดไปสสำนกพระอานนท เลาความตามทจะเขาเฝาใหฟงพระอานนทคดวาจะเปนการลำบากแกพระตถาคตจงหามเสยถง ๒–๓ ครง ครนพระศาสดาไดทรงสดบเขา จงตรสใหพระอานนทอนญาตใหสภททะเขาเฝาไดตามประสงคสภททะครนเขาเฝาแลว จงถามลทธของคณาจารยทง ๖ คนนนวาจะไดตรสรตามปฏญาณของ

๖๑

ตนจรง ๆ หรออยางไร พระองคจงทรงยกขอถามนนเสยแลวตรสแสดงมรรคคอขอปฏบตมองค๘ วาเปนอรยะไปจากขาศก เปนมรรคาอนประเสรฐ และทำบคคลใหเปนสมณะได สภททะกเกดความเล อมใสและแสดงตนเปนอบาสกแลวทลขออปสมบท พระศาสดาตรสใหพระอานนทอปสมบทให ครนอปสมบทแลวกสำเรจพระอรหนตในราตรนนเอง จงเปนปจฉมสาวกองคสดทายทไดเหนพระศาสดา

ประทานโอวาทแกภกษสงฆครงนนพระองคจงตรสเรยกพระอานนทใหเปนผรบเทศนา ในการทพระองคทรงโปรด

ประทานโอวาทแกภกษสงฆวา “ธรรมวนยทเราแสดงไวแลวบญญตไวจกเปนศาสดาของทานทงหลายโดยกาลลวงไปแหงเรา”

ครนแลวจงทรงแสดงจารตในอนาคตวา “การรองเรยกกนดวยคำวา อาวโส ในบดนนน เปนการเสมอกนไป ทงแกและออน ตอแตนไปผแกพงเรยกผออนกวาตนโดยชอโดยโคตรหรอใชคำวา อาวโส แทนเสยกได แตภกษผออนกวา พงเรยกผแกกวาตนดวยคำวาภนเต หรอ อายสมา ผอนผนพอสมควรแกคราวและโวหารกได และภกษมความปรารถนาจะถอนสกขาบทเลกนอยเสยในกาลทเราลวงไป กจงถอนเถด และเมอเราลวงไปแลวสงฆพงลง พรหมทณฑแกพระฉนนะเถด”

พระอานนทถามถงการลงพรหมทณฑ ทรงแสดงวา “ฉนนะภกษนนจะพปรารถนาเจรจาคำใดกพงเจรจาคำนน ภกษไมพงกลาวสงสอนเลย อนนแหละเรยกวาพรหมทณฑ”ครนแลวพระองคจงตรสเรยกภกษทงหลายมาแลวตรสวา “หากพวกเธอทงหลายมความสงสยหรอเคลอบแคลงในพระรตนตรย หรอในมรรคปฏปทา กจงถามเสย จะมไดเดอดรอนในภายหลง” พระองคตรสเชนนนถง ๒–๓ ครง ภกษทงหลายไดนงเสยทกครง แตภกษผประชมอยในครงนน ๕๐๐ รป ลวนแตเปนพระอรยบคคลทงนน จงสนความสงสย

ปจฉมโอวาทลำดบนน พระผมพระภาคเจาจงตรสเรยกภกษทงหลายมาประทานพระโอวาทเปน

ปจฉมวาจาคร งส ดทายว า “ดก อนภกษท งหลาย เราขอเตอนทานท งหลายว าสงขารทงหลายมความเสอมและฉบหายไป เปนธรรมดา ทานทงหลายจงยงประโยชนตนและผอนใหบรบรณดวยความไมประมาทเถด” ทรงรวบรวมพระโอวาททประทานแลว ๔๕พรรษานนลงในความไมประมาทอยางเดยว และประทานเปนครงอวสานสนแตเทาน

⌦⌫๖๒

ปรนพพานนบแตนนไปพระองคมไดตรสอะไรอกเลย ทรงทำปรนพพานบรกรรมดวยอนปพพวหาร

สมาบตทง ๔ ตามทพระสงคาหกเถรเจาทงหลายแสดงไววา พระผมพระภาคเจาทรงเขาปฐมฌาน แลวออกจากปฐมฌาน เขาทตยฌาน ตตยฌาน จตตถฌาน รปาพจรสมาบตทง๔ เปนลำดบไป ออกจากรปสมาบตท ๔ เขาอรปสมาบต ๔ คอ อากาสานญจายตนะวญญาณญจายตนะ อากญจญญายตนะ เนวสญญานาสญญายตนะ เม อออกจากเนวสญญานาสญญายตนะแลว เขาสญญาเวทยตนโรธดบจตสงขาร คอ สญญาเวทนาแลวพระอานนทถามพระอนรทธวา พระผมพระภาคเจานพพานแลวหรอ พระอนรทธแสดงวายงไมนพพาน พระองคยงเขาสญญาเวทยตนโรธอย ครนแลวพระองคเสดจออกจากสญญาเวทยตนโรธ แลวเขาสเนวสญญานาสญญายตนะเปนปฏโลมโดยลำดบ จนถงปฐมฌานแลวเขาสทตยฌานไปจนถงจตตถฌาน แลวกเสดจปรนพพาน ณ ปจฉมยามแหงราตร วนวสาขปรณมดถเพญ ครนแลวกเกดมหศจรรยแผนดนไหวใหญ และความชชนแหงโลมชาตเปนตน

ผแสดงสงเวคกถาเมอสมยพรอมกบปรนพพานแหงพระผมพระภาคเจานน มทานผแสดงคาถาสงเวช

ดงตอไปน๑. ทาวสหมบดพรหมกลาววา บรรดาสตวทงปวงถวนหนาไมมเหลอในโลก ลวนจะ

ตองทงซงรางกายไวถมปฐพ แตองคศาสดาทรงพระคณอนใหญ หาผเสมอมได ดบขนธปรพพพานเสยแลว ควรจะสงเวชยงนก

๒. ทาวโกสยเทวราชไดกลาวคาถาวา สงขารทงหลายไมเทยงหนอ มอนเกดขนแลวและเสอม ไปเปนธรรมดาเพราะอาศย ชาต ชรา พยาธ มรณะ เขาครอบงำ

๓. พระอนรทธเถระเจาไดกลาว ๒ คาถา ความวา พระพทธเจามจตไมหวนไหวดวยโลกธรรม หาลมหายใจเขาออกมไดแลว พระองคปรนพพานดวยอนปาทเสสนพพานธาตประหนงวาประทปอนไพโรจนดบไป

๔. พระอานนทกลาววา เมอพระสมมาสมพทธเจาปรนพพานแลว มหศจรรยอนสยดสยองมโลมาชชนเปนตน ไดปรากฏแลวแกเทวดาและมนษยทงหลาย

1234567890123456789012345678901

⌫

⌫ครนพระผมพระภาคเจาเสดจปรนพพานแลว บรรดาพทธบรษททงหลายทประชมกนอย

ในอทยานสาลวน ตางเศราโศกพไรรำพนปรเทวนาการเปนทนาสลดใจยงนก พระอนรทธเถระและพระอานนท กไดแสดงธรรมกถาปลอบขวญมหาชนใหสรางจากความเศราโศกตามสมควรแกกาลและบรษท ครนสวางแลว พระอนรทธเถระ ไดใหพระอานนทรบเขาไปในเมองกสนาราแจงขาวปรนพพานแกมลลกษตรยทงหลาย ซงขณะนน มลลกษตรยทงหลายกไดมาประชมพรอมกน ณ สณฐาคาร เพอรอฟงขาว เมอไดสดบขาวเชนนน ตางกโศกเศราอาลยในสมเดจพระผมพระภาคเจาเปนกำลง แลวประกาศขาวใหชาวเมองกสนาราทราบโดยทวกน พรอมกนเสดจมายงอทยานสาลวน ตกแตงโรงงานอนประดบดวยสรรพเครองประดบอนวจตรกระทำสกการบชาพระพทธสรระเปนมโหฬารจนสน ๖ วน

ครนรงขนวนท ๗ มลลกษตรยทงหลายไดปรกษาพรอมใจกนใหอญเชญพระพทธสรระของพระผมพระภาคเจาไปโดยทกษณแหงนคร (ทางทศใตหรอเวยนไปทางขวาแหงนคร) เพอถวายพระเพลงภายนอกนคร ครงนน มลลปาโมกข (เจามลละชนผใหญหรอมชฌมวย) ๘ องคซงมกำลงมาก สระสรงพระกายบรสทธ แลวทรงผาใหม พรอมกนเขาไปอญเชญพระพทธสรระแตแมใชกำลงสกเพยงใด กไมสามารถจะใหพระพทธสรระของพระผมพระภาคเจาเคลอนจากทไดแมแตนอยหนง มลลกษตรยพากนตกตะลงในเหตการณอนอศจรรยนน จงไปถามพระอนรทธเถระ พระอนรทธเถระตอบวา เทวดาทกองคมประสงคจะใหอญเชญพระพทธสรระเขาสพระนครกอน โดยเขาทางประตทศอดร (ทศเหนอ) เชญไปทามกลางพระนครแลวออกจากพระนครโดยทางประตทศบรพา แลวอญเชญไปประดษฐานถวาย พระเพลงทมกฎพนธนเจดย ทางทศตะวนออกแหงพระนครกสนารา มลลกษตรยไดฟงดงนนกจดไปตามประสงคของเทวดา ครนอญเชญพระพทธสรระไปประดษฐาน ณ มกฎพนธนเจดยแลวกเตรยมจะถวายพระเพลง ครนแลวมลลปาโมกข ๔ องค ซงเปนผแทนของกษตรยทงปวงไดนำเอาเพลงเขาไปจดทง ๔ ทศ เพอถวายพระเพลง แตกไมสามารถจะจดใหเพลงตดขนไดตามประสงค แมจะ พยายามจดเพยงไร กไมสำเรจ มลลกษตรยทงหลายพากนอศจรรยใจมความสงสยยงนก จงไดเรยนถามพระอนรทธเถระ กไดความวาเทวดามความประสงคจะรอคอยพระมหากสสปเถระซงเปนพระเถระผใหญไดถวายบงคมเสยกอน มลลกษตรยทงหลายจงตองยนยอมผอนตามความประสงคของเทวดา

⌦⌫

สมยนน พระมหากสสปเถระพรอมดวยบรวารจำนวน ๕๐๐ รป เดนทางจากเมองปาวา เพอจะไปเฝาพระผมพระภาคเจา ณ เมองกสนารา แวะพกใตรมไมรมทางตนหนง ไดเหนอาชวกผหนง ถอดอกมณฑารพ (ดอกไมทพย หรอดอกไมสวรรค) กนศรษะเดนทางมาจากเมองกสนารา พระเถระเจาจงถามถงพระผมพระภาคเจา จงไดทราบวาพระพทธองคเสดจปรนพพานได ๗ วน ณ วนนแลว

ลำดบนน ภกษสงฆทงหลายทปราศจากราคะกเกดธรรมสงเวช ทยงเปนปถชนมราคะยงไมหมดกโศกเศรา พากนรองไหพไรรำพนถงพระบรมศาสดา ในทนใดนน โดยไมมใครนกฝน ปรากฎมภกษรปหนง ซงบวชเมอตอนแกชอสภททะ เปนสทธวหารกของพระมหากสสปเถระนนเอง มไดมจตกลวเกรงอปชฌายอาจารย มจตดอดานสนดานหยาบ ลกขนกลาวจวงจาบพระธรรมวนย หามปรามพระภกษนอยใหญทงหลายวา “หยดเทานนเถด อยาไดโศกเศราถงสมณะนนเลย เราทงหลายไดพนจากพระสมณะนนแลว ทานสงสอนวาสงนควรสงนไมควร เราเกรงกตองทำตาม เปนความลำบากนก กบดนพระองคปรนพพานแลว เราจะทำสงใด กทำไดตามใจชอบ” ฝายพระมหากสสปเถระไดฟงคำของสภททภกษกลาวจวงจาบเชนนน รสกสลดใจเปนอยางยง จงคดจะหาโอกาสทำสงคายนายกพระธรรมวนยขนไวแทนทพระบรมศาสดาใหจงได ไดกลาวธรรมกถาโนมนาวจตใจพระสงฆทงปวงใหระงบดบความเศราโศกแลวพาพระสงฆบรวารรบออกเดนทางมงตรงไปยงพระนครกสนารา บายหนาไปยงมกฎพนธนเจดย ทประดษฐานพระพทธสรระ ดำเนนเขาไปใกลจตกาธาร ทำผาอตตราสงคเฉวยงบาขางหนง แลวกถวายบงคมพระบาทยคลแหงพระผมพระภาคเจาดวยเศยรเกลาของตนแมภกษทง ๕๐๐ รปกกระทำเหมอนอยางนน เมอพระมหากสสปเถระและภกษสงฆ ๕๐๐ รปไดถวายบงคมแลว จตกาธารกรงโรจนขนโดยลำพงตนเอง

พระอรรถกถาจารยพรรณนาไววา พระพทธสรระบางสวนกไหมหาเถาและถานมไดแตบางสวน คอ พระอฐ พระเกศา พระโลมา พระนขา (เลบ) พระทนต กบผาคหนงเหลออยเปนปกต มลลกษตรยทงหลายจงอญเชญพระพทธสารรกธาตไปประดษฐาน ณ สณฐาคารศาลา ภายในนครกสนารา กระทำการปองกนกวดขน เพอปองกนมใหกษตรยนครอนมาชงเอาไป แลวทรงกระทำการสมโภชพระพทธสารรกธาตตลอด ๗ วน

แบงพระบรมสารรกธาตฝายกษตรยและพราหมณ รวม ๗ พระนคร คอ (๑) พระเจาอชาตศตรผครองนคร

ราชคฤห แควนมคธ (๒) พวกกษตรยลจฉวแหงพระนครเวสาล (๓) พวกกษตรยศากยะ

๖๔

แหงกรงกบลพสด (๔) พวกกษตรยถลแหงเมองอลลกปปะ (๕) พวกกษตรยโกลยะแหงเมองคามนคร (๖) พราหมณผครองเมองเวฏฐทปกะ (๗) พวกกษตรยมลละหรอมลลกษตรยแหงเมองปาวา ไดทราบขาว ตางกสงราชทตมาถงมลลกษตรย พรอมยกกองทพตดตามมาเพอขอสวนแบงพระบรมสารรกธาต เพอนำไปสกการบชา ณ เมองของตน

ฝายโทณพราหมณซงเปนอาจารยของกษตรยทงหลายเหลานน ดำรเหนวาจะเกดสงครามกนแน จงกลาวมธรกถาอนออนหวาน แนะนำในทางสามคคใหกษตรยเหลานนเหนพองกนแลว จงไดรบฉนทานมตจากกษตรยทงปวง ใหเปนผแบงพระบรมสารรกธาตขณะทกษตรยทงปวงกำลงเศราโศกอยนน โทณพราหมณเหนเปนโอกาส จงไดหยบเอาพระทกษณทาฐธาต คอ พระเขยวแกวขางขวาเบองบนขนซอนไวในมวยผม แลวจดการแบงสวนพระบรมสารรกธาตดวยทะนานทองได ๘ สวนเทา ๆ กน ถวายแกกษตรยและพราหมณทง๘ พระนคร (รวมมลลกษตรยแหงเมองกสนาราดวย)

ขณะทโทณพราหมณกำลงตกตวงพระบรมสารรกธาตอยนน ทาวสกกะอมรนทรเทวาธราชทราบวาโทณพราหมณคดไมชอบลอบหยบเอาพระทกษณทาฐธาตซอนไวในมวยผมจงแฝงกายลงมาหยบเอาพระทกษณทาฐธาตอญเชญลงในพระโกศทอง ยกขนเหนอเศยรเกลาอญเชญไปบรรจไว ณ พระจฬามณเจดยสถาน ในเทวโลก

ฝายโทณพราหมณ ครนแบงพระบรมสารรกธาตเสรจแลว กยกมอขนเสยมวยผม เพอคนหาพระทกษณทาฐธาต เมอไมพบกเสยใจเปนอนมาก จงไดขอทะนานสำหรบตวง (ตมพะ)พระบรมสารรกธาต เพออญเชญไปบรรจไวในพระสถปเจดย ฝายโมรยกษตรยในเมองปปผลวนไดทราบขาวการเสดจปรนพพานของพระผมพระภาคเจา กสงทตานทตมาขอสวนแบงบาง แตพระบรมสารรกธาตไดจดแบงเปนสวน ๆ ไปหมดแลว มลลกษตรยจงมอบพระองคารใหไป

ประเภทแหงพระสถปเจดยพระสถปทงหลายทสรางเพอบรรจพระบรมสารรกธาต และพระบรขารของใชประจำ

องคพระบรมศาสดานน จดเปนสมมาสมพทธเจดย ซงแบงเปนประเภทได ๔ประเภท คอ๑. ธาตเจดย ไดแกเจดยทบรรจพระบรมสารรกธาตของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา

ซงกษตรยและพราหมณทง ๘ นคร นำไปประดษฐานยงเมองของตนๆ๒. บรโภคเจดย ไดแกตมพสถป องคารสถป สงเวชนยสถาน ๔ ตำบล บาตร

จวร และพระบรขารพเศษม ธมกรก เสนาสนะ เตยง ตง กฎ วหาร สงเหลานพระพทธองคทรงบรโภคใชสอย จดเขาในประเภทบรโภคเจดยทงสน

๖๕

⌦⌫

๓. ธรรมเจดย ไดแกเจดยทบรรจพระธรรมคำสงสอน ซงเปนพทธภาษตแททจารกลงบนแผนเงน แผนทอง แผนศลา และใบลาน เปนตน ประดษฐานไวเปนปชนยวตถเครองเตอนจต

๔. อทเทสกเจดย ไดแกพระพทธรป ปฏมากรรมตาง ๆ ทสรางดวยวตถมคามากบางนอยบาง เชน ทำดวยเงน ทอง แกวมณ ศลา โลหะ ดน ปน และไม เปนตนประดษฐานไวเปนปชนยวตถสำหรบสกการะบชาและเปนเครองเตอนจตพทธศาสนกชน

การทำสงคายนาเมอสมเดจพระสมมาสมพทธเจาปรนพพานแลว พระสงฆสาวกทงหลายไดนำเอา

พระธรรมวนยมาทำการสงคายนารอยกรองใหเปนหมวดหม ปฏบตทรงจำกนมาเปนลำดบ ๆซงนบการทำสงคายนาครงใหญ ๆ จำนวน ๕ ครง คอ

ครงท ๑ หลงจากพระพทธองคปรนพพานแลวได ๓ เดอน พระมหากสสปเถระเปนประธานพรอมดวยภกษสงฆ ๕๐๐ รป ปรารภถงคำของสภททะภกษ กลาวจวงจาบในคราวเดนทางมาแตเมองปาวา มพระเจาอชาตศตรเปนศาสนปถมภก ทำทถำสตตบรรณคหาขางภเขาเวภารบรรพต ทำอย ๗ เดอน จงสำเรจ

ครงท ๒ หลงจากพระพทธองคปรนพพานแลวได ๑๐๐ ป พระยสกากณฑกบตรเปนประธานพรอมดวยภกษสงฆ ๗๐๐ รป ปรารภวตถ ๑๐ ประการ มพระเจากาฬาโศกราชเปนศาสนปถมภก ทำทวาลการาม เมองเวสาล ทำอย ๘ เดอน จงสำเรจ

ครงท ๓ หลงจากพระพทธองคปรนพพานแลวได ๒๑๘ ป พระโมคคลลบตรตสสเถระเปนประธานพรอมดวยภกษสงฆ ๑,๐๐๐ รป ปรารภพวกเดยรถยปลอมบวช มพระเจาอโศกมหาราชเปนศาสนปถมภก ทำทวดอโศการาม เมองปาตลบตร ทำอย ๙ เดอน จงสำเรจ

ครงท ๔ หลงจากพระพทธองคปรนพพานแลวได ๒๓๖ ป พระมหนทเถระเปนประธานพรอมดวยภกษสงฆ ๖๘,๐๐ รป ปรารภเหตทจะประดษฐานพระพทธศาสนาในลงกาทวปมพระเจาเทวานมปยตสสะเปนศาสนปถมภก ทำอย ๑๐ เดอน จงสำเรจ

ครงท ๕ หลงจากพระพทธองคปรนพพานแลวได ๔๕๐ ป พระพทธทตตเถระเปนประธานพรอมดวยภกษสงฆ ๑,๐๐๐ รป ปรารภเหตจะไมมผทรงจำดวยมขปาฐะได จงจารกเปนตวอกษร มพระเจาวฏฏคามนอภย เปนศาสนปถมภก ทำทอาโลกเลณสถานในลงกาทวป ทำอย ๑ ป จงสำเรจ

๖๖

๑. เสดจลงถอปฏสนธ วนพฤหสบดขน ๑๕ คำ เดอน ๘ ประกา กอนพทธศก ๘๑ ป๒. ประสตจากพระครรภ วนศกรขน ๑๕ คำ เดอน ๖ ปจอ กอนพทธศก ๘๐ ป๓. เสวยราชสมบต วนเสารขน ๑๕ คำ เดอน ๑๒ ปฉล กอนพทธศก ๖๔ ป๔. เสดจออกผนวช วนอาทตยขน ๑๕ คำ เดอน ๘ ปเถาะ กอนพทธศก ๕๑ ป๕. ตรสร วนพธขน ๑๕ คำ เดอน ๖ ประกา กอนพทธศก ๔๕ ป๖. ทรงแสดงปฐมเทศนา วนเสารขน ๑๕ คำ เดอน ๘ ประกา กอนพทธศก ๔๕ ป๗. ทรงปลงอายสงขาร วนอาทตยขน ๑๕ คำ เดอน ๓ ปมะเสง กอนพทธศก ๒ ป๘. เสดจดบขนธปรนพพาน วนองคารขน ๑๕ คำ เดอน ๖ ปมะเสง กอนพทธศก ๑ ป๙. ถวายพระเพลง วนพธแรม ๘ คำ เดอน ๖ ปมะเสง พทธศกลวงได ๗ วน๑๐. แจกพระบรมสารรกธาต วนพฤหสบด ขน ๘ คำ เดอน ๗ ปมะเสง พทธศกลวงได

๑๖ วน

๑. ขนานพระนามเมอพระชนมายได ๕ วน๒. พระมารดาทวงคตเมอพระชนมายได ๗ วน๓. อภเษกสมรสเมอพระชนมายได ๑๖ พรรษา๔. เสดจออกบรรพชาเมอพระชนมายได ๒๙ พรรษา๕. ตรสรเมอพระชนมายได ๓๕ พรรษา๖. ปรนพพานเมอพระชนมายได ๘๐ พรรษา๗. ทรงตงพระพทธศาสนาได ๕,๐๐ พรรษา

๖๗

⌦⌫๖๘

⌫

⌦⌫

⌫

๑. ๑.๑ ในครงพทธกาล ชาวชมพทวสวนมากนบถอศาสนาอะไร ?

๑.๒ ชนเหลานนมความคดเหน เรองความตาย และความเกด โดยสรปอยางไร ?

๒. ๒.๑ กาฬเทวลดาบส กราบทพระบาทพระราชโอรสของพระเจาสทโธทนะ เพราะเหตใด ?

๒.๒ พระราชโอรสนน ประสตได ๕ วนและ ๗ วนมเหตการณสำคญอะไรเกดขน ?

๓. ๓.๑ อะไรเปนมลเหตใหเจาชายสทธตถะเสดจออกผนวช ?๓.๒ พระสทธตถะทรงบำเพญทกรกรยา ดวยวธอยางไรบาง ?

๔. ๔.๑ พระสทธตถะทรงบำเพญเพยรอยเปนเวลากปจงไดตรสร ?๔.๒ ในวนตรสรทรงอธษฐานพระหฤทยทใตตนมหาโพธอยางไร ?

๕. ๕.๑ พระสทธตถะทรงผจญมารไดชยชนะดวยบารมธรรมอะไรบาง ?๕.๒ จงใหความหมายของคำวา ปฐมเทศนา และมชฌมาปฏปทา

๖. ๖.๑ คำวา “ทนวนวายหนอ ทนขดของหนอ” เปนคำอทานของใคร ? เพราะเหตใดจงอทานเชนนน ?

๖.๒ พระพทธองคไดตรสถงสาเหตของแผนดนไหวไวอยางไรบาง ? จงบอกมา ๕ สาเหต

๗. ๗.๑ สงเวชนยสถาน ๔ มอะไรบาง ?๗.๒ พระพทธเจาทรงแสดงแกพระอานนทเกยวกบการทภกษจะพงปฏบตตอสตรไว

อยางไร ?

⌫

⌫ 1234567890123456789012345678901212312345678901234567890123456789012123

๖๙

⌦⌫

ศาสนพธ*

๘. ๘.๑ ศาสนพธมกหมวด ? อะไรบาง ?๘.๒ พธแสดงตนเปนพทธมามกะ หมายถงอะไร ?

๙. ๙.๑ ในงานมงคลควรจดเทยนนำมนตเมอไร ?๙.๒ จงอธบายวธปฏบตในการประเคนของถวายพระ

๑๐. ๑๐.๑ ปาฏบคลกทาน หมายถงอะไร ?๑๐.๒ สงฆทาน หมายถงอะไร ?

๑. ๑.๑ ศาสนาพราหมณ ฯ

๑.๒ เหนอยางน คอเหนวาตายแลวเกดอยางหนง เหนวาตายแลวสญอยางหนง ฯ

๒. ๒.๑ เพราะเหนพระราชโอรสนนมลกษณะตองดวยตำรบมหาบรษลกษณะ ครนเหนอศจรรยเชนนนแลวกมความเคารพนบถอ จงกราบทพระบาทของพระราชโอรสนน ฯ

๒.๒ เมอประสตได ๕ วน พระราชบดาโปรดใหชมนมพระญาตวงศและเสนามาตยพรอมกน เชญพราหมณ ๑๐๘ คนมารบโภชนาหารแลวทำมงคลรบพระลกษณะและขนานพระนามวา “สทธตถกมาร” เมอประสตได ๗ วน พระนางมายาผเปนพระราชมารดาสนพระชนม ฯ

๓. ๓.๑ พระอรรถกถาจารยแสดงตามนยมหาปทานสตรวา ไดทอดพระเนตรเหนเทวทตทง ๔ คอ คนแก คนเจบ คนตาย และสมณะ ทรงสงเวชเพราะไดทอดพระเนตรเหนเทวทตทง ๓ ขางตน ยงความพอพระหฤทยในการออกผนวชใหเกดขนเพราะไดทอดพระเนตรเหนสมณะ ฯ

* วชาศาสนพธ มขอสอบ ๓ ขอ รวมอยกบวชาพทธประวต พงศกษาคำอธบายโดยละเอยดในหนงสอรวมเรองพทธศาสนพธ ซงจดพมพพรอมกนน

๗๐

⌫ ๗๑

๓.๒ วธแรก ทรงกดพระทนตดวยพระทนต กดพระตาลดวยพระชวหาวธทสอง ทรงผอนกลนลมอสสาสะปสสาสะวธทสาม ทรงอดพระกระยาหาร ฯ

๔. ๔.๑ เปนเวลา ๖ ป ฯ๔.๒ ทรงอธษฐานพระหฤทยวา “ยงไมบรรลโพธญาณเพยงใด จกไมลกขนเพยงนน

เนอเลอดแหงไป เหลอหนงหมกระดกกตาม” ฯ

๕. ๕.๑ ดวยบารม ๑๐ อยาง คอ ทาน ศล เนกขมมะ ปญญา วรยะ ขนต สจจะอธษฐาน เมตตา อเบกขา

๕.๒ ปฐมเทศนา คอการแสดงธรรมครงแรกมชฌมาปฏปทา คอขอปฏบตอนเปนทางสายกลาง

๖. ๖.๑ ของยสกลบตร, เพราะเหนอาการพกลตาง ๆ ของหมชนบรวารทนอนหลบ ไมเปนทตงแหงความยนดเหมอนเมอกอน หมชนบรวารเหลานนปรากฏแกยสกลบตรดจซากศพททงอยในปาชา ครนเหนแลวเกดความสงเวช สลดใจ คดเบอหนายจงไดออกอทานเชนนน

๖.๒ ตรสถงสาเหตดงตอไปน (เลอกตอบเพยง ๕ ขอ)๑) ลมกำเรบ๒) ทานผมฤทธบนดาล๓) พระโพธสตวจตจากดสตลงสพระครรภ๔) พระโพธสตวประสต๕) พระพทธเจาตรสรอนตตรสมมาสมโพธญาณ๖) พระพทธเจายงธรรมจกรใหเปนไป๗) พระพทธเจาทรงปลงอายสงขาร๘) พระพทธเจาปรนพพานดวยอนปาทเสสนพพานธาต

๗. ๗.๑ ม ๑) สถานทพระพทธเจาประสต๒) สถานทพระพทธเจาตรสร๓) สถานทพระพทธเจาทรงแสดงปฐมเทศนา๔) สถานทพระพทธเจาปรนพพาน

⌦⌫๗๒

๗.๒ ทรงแสดงวา “ไมเหนเสยเลยดกวา ถาจำเปนจะตองเหนกอยาพดดวย ถาจำเปนจะตองพดกใหมสตสำรวมระวงอยาใหแปรปรวนไปดวยราคะ”

ศาสนพธ๘. ๘.๑ ม ๔ หมวด คอ

๑) หมวดกศลพธ วาดวยพธบำเพญกศล๒) หมวดบญพธ วาดวยพธทำบญ๓) หมวดทานพธ วาดวยพธถวายทาน๔) หมวดปกณกะ วาดวยพธเบดเตลด

๘.๒ หมายถง การประกาศตนของผแสดงวาเปนผนบถอพระพทธเจาเปนของตนเปนการแสดงตนใหปรากฏวา ยอมรบนบถอพระพทธศาสนาประจำชวตของตน

๙. ๙.๑ เมอพระสงฆเจรญพระพทธมนตถงมงคลสตร ขนตนบทวา อเสวนา จ พาลาน๙.๒ มวธปฏบตดงน คอ

ก) พงนำของทจะประเคนเขาไปใหใกลพระผรบประมาณหนงศอกจะนงหรอยนแลวแตสถานททพระนงอยนนจะอำนวย

ข) จบของทจะประเคนดวยมอทงสอง หรอมอเดยวกได ยกขนใหสงเลกนอยแลวนอมถวายพระ ซงทานจะยนมอทงสองออกมารบ หากวาผถวายเปนสตรพงวางของลงบนผากราบทพระปไวขางหนา เสรจแลวพงไหวหรอกราบ กเปนอนเสรจวธการประเคน การประเคนนตองแสดงออกดวยความเคารพ ไมใชเสอกไสให หรอทงใหโดยไมเคารพ อกอยางของทจะประเคนนน ตองเปนสงของทคน ๆ เดยวพอยกไดอยางธรรมดา ไมใชของหนกหรอใหญจนเกนไป

๑๐. ๑๐.๑ หมายถง ทานทถวายเจาะจงเฉพาะรปนนหรอรปน๑๐.๒ หมายถง ทานทถวายไมเจาะจงรปใด มอบเปนของกลางใหสงฆจดเฉลยกนใช

สอยเอง

ผออกขอสอบ : ๑. พระเทพปญญามน วดปทมวนาราม๒. พระราชธรรมมน วดจกรวรรดราชาวาส๓. พระศรธรรมเมธ วดมหรรณพาราม

ตรวจ/ปรบปรง : โดย สนามหลวงแผนกธรรม

⌫ ๗๓

⌫

⌫ 1234567890123456789012345678901212312345678901234567890123456789012123

๑. ๑.๑ พทธประวตวาดวยเรองอะไร

๑.๒ การเรยนรพทธประวตไดประโยชนอยางไร ?

๒. ๒.๑ พระมหาบรษทรงอธษฐานเพศเปนบรรพชตทไหน ?๒.๒ ในราตรแหงการตรสร พระมหาบรษทรงบรรลญาณอะไรในแตละยาม ?

๓. ๓.๑ พระพทธองคทรงตดสนพระทยแสดงธรรมโปรดเวไนยสตวเพราะทรงพจารณาอยางไร ?

๓.๒ พระพทธองคตรสรธรรมพเศษแลว ในพรรษาแรกเสดจประทบอยทไหน ?

๔. ๔.๑ พระพทธองคทรงแสดงธรรมตอไปนแกใคร ? ทไหน ?ก) โอวาทปาฏโมกขข) เวทนาปรคคหสตร

๔.๒ สถานทตอไปนมความเกยวเนองกบพระพทธองคอยางไร ?ก) เวฬวนข) สาลวน

๕. ๕.๑ พระราชาของแควนไหนทนบถอพระพทธศาสนาเปนองคแรก ? และทรงพระนามวาอะไร ?

๕.๒ ความปราถนาวา “ขอใหขาพเจารทวถงธรรมของพระอรหนต” เปนความปราถนาของใคร ? และความปราถนานนสำเรจบรบรณเมอไร ?

๖. ๖.๑ พระพทธองคประทบจำพรรษาสดทาย ณ ทใด ?๖.๒ พระองคปลงอายสงขารเมอใด ?

⌦⌫๗๔

๗. ๗.๑ เมอเสดจดบขนธปรนพพาน พระพทธองคไดประทานพระโอวาทเรองศาสดาแทนพระองคไวอยางไร ?

๗.๒ พระผมพระภาคไดตรสถงวธปฏบตตอภกษผถกลงพรหมทณฑไวอยางไร ?

ศาสนพธ๘. ๘.๑ วนสำคญทางพระพทธศาสนา กำหนดไวกวน ? มวนอะไรบาง ?

๘.๒ วนแรม ๘ คำ เดอน ๖ เปนสำคญทางพระพทธศาสนาอยางไร ?

๙. ๙.๑ คำวา“เจรญพระพทธมนต” กบ “สวดพระพทธมนต” ใชในพธตางกนอยางไร?๙.๒ จงเขยนคำอาราธนาพระปรตรมาด

๑๐. ๑๐.๑ คำวา “เผดยงสงฆ” หมายถงอะไร ?๑๐.๒ การกราบดวยเบญจางคประดษฐ หมายถงอยางไร ?

๑. ๑.๑ วาดวยเรองความเปนมาของพระพทธเจา เปนการแสดงพระพทธจรยาในดาน

ตาง ๆ ของพระองคใหปรากฏ ฯ๑.๒ ไดประโยชน ๒ ประการ คอ

๑) ในดานการศกษา ทำใหทราบความเปนมาของพระพทธเจา เชนเดยวกบการศกษาตำนานความเปนมาของชาตตน ทำใหบคคลไดทราบวาชาตของตนเปนมาอยางไร มความสำคญอยางไรเปนตน

๒) ในดานปฏบต ทำใหบคคลไดแนวในการดำเนนชวตตามพระพทธจรยาอนเปนปฏปทานำความสขความเจรญมาใหแกบคคล ตามสมควรแกการประพฤตปฏบต ฯ

๒. ๒.๑ ทรมฝงแมนำอโนมา ณ อนปยอมพวน แควนมลละฯ๒.๒ ทรงบรรลปพเพนวาสานสสตญาณ ในปฐมยาม

ทรงบรรลจตปปาตญาณหรอทพพจกษญาณ ในมชฌมยามทรงบรรลอาสวกขยญาณ ในปจฉมยาม ฯ

⌫ ๗๕

๓. ๓.๑ เพราะทรงพจารณาวา บคคลผมกเลสนอยเบาบางกม หนากม ผมอนทรยกลากมออนกม เปนผจะพงสอนใหรไดโดยงายกม โดยยากกม เปนผสามารถจะรไดกมไมสามารถจะรไดกม เปรยบเหมอนดอกบว ๔ เหลา เมอเปนเชนนน พระธรรมเทศนาคงไมไรผล จกยงประโยชนใหสำเรจแกคนทกเหลา เวนแตจำพวกทมใชเวไนยสตวทเปรยบดวยดอกบวอนเปนภกษาแหงปลาและเตา ฯ

๓.๒ ประทบอย ณ ปาอสปตนมฤคทายวน แขวงเมองพาราณสฯ ไดทรงบำเพญพทธกจทสำคญไว ดงน๑) ทรงแสดงธรรมโปรดพระภกษปญจวคคยใหไดสำเรจมรรคผลสงสด๒) ทรงแสดงธรรมโปรดพระยสะพรอมดวยสหายอก ๕๔ คน จนสำเรจพระ

อรหตตผลทงหมด๓) ทรงแสดงธรรมโปรดบดามารดาและภรรยาเกาของพระยสะใหไดดวงตาเหน

ธรรม แลวแสดงตนเปนอบาสกอบาสกา ผถงพระรตนตรยกอนกวาชนทงปวงในโลก

๔) ทรงสงพระอรหนตสาวก ๖๐ รป ไปประกาศพระศาสนายงถนตาง ๆ เพอประโยชนสขแกชาวโลก ฯ

๔. ๔.๑ ก) แกพระอรหนตขณาสพ ๑,๒๕๐ รป ณ เวฬวนาราม แควนมคธข) แกทฆนขปรพาชก ณ ถำสกรขาตา เขาคชฌกฏ แขวงเมองราชคฤห ฯ

๔.๒ ก) เปนพระราชอทยานของพระเจาพมพสาร ซงทรงถวายเปนทประทบของพระพทธองคพรอมกบพระสงฆ เปนสงฆารามแหงแรก ฯ

ข) เปนสถานทแสดงธรรมโปรดสภททปรพาชกผเปนปจฉมสกขสาวก และเปนสถานทปรนพพาน ฯ

๕. ๕.๑ พระราชาของแควนมคธ ทรงพระนามวา พมพสาร ฯ

๕.๒ ของพระเจาพมพสารครงยงทรงเปนพระราชกมาร ฯ สำเรจบรบรณในวนทไดฟงอนปพพกถาและอรยสจ ๔ ทพระพทธเจาทรงแสดงโปรด ณ สวนตาลหนม จนไดดวงตาเหนธรรม ฯ

๖. ๖.๑ ณ บานเวฬวคาม กรงเวสาล แควนวชช ฯ๖.๒ เมอวนเพญเดอน ๓ คอ ๓ เดอนกอนเสดจดบขนธปรนพพาน ฯ

⌦⌫

๗. ๗.๑ ไดประทานพระโอวาทวา “ดกอนอานนท ธรรมกด วนยกด อนใด อนเราไดแสดงแลว ไดบญญตแลวแกทานทงหลาย ธรรมและวนยนน จกเปนศาสดาแหงทานทงหลาย โดยกาลทลวงไปแลวแหงเรา” ฯ

๗.๒ ตรสไววา “ภกษนนจะพงปราถนาเจรจาคำใด กพงเจรจาคำนน ภกษทงหลายไมพงวา ไมพงโอวาท ไมพงสงสอนเลย” ฯ

ศาสนพธ

๘. ๘.๑ ๔ วน มวนวสาขบชา วนอฏฐมบชา วนมาฆบชา และวนอาสาฬหบชา ฯ๘.๒ เปนวนอฏฐมบชา คอวนคลายกบวนถวายพระเพลงพระพทธสรระ ฯ

๙. ๙.๑ คำวา “เจรญพระพทธมนต” ใชในพธมงคล สวนคำวา “สวดพระพทธมนต”ใชในพธอวมงคล ฯ

๙.๒ วปตตปฏพาหาย สพพสมปตตสทธยาสพพทกขวนาสาย ปรตต พรถ มงคล ฯวปตตปฏพาหาย สพพสมปตตสทธยาสพพภยวนาสาย ปรตต พรถ มงคล ฯวปตตปฏพาหาย สพพสมปตตสทธยาสพพโรควนาสาย ปรตต พรถ มงคล ฯ

๑๐. ๑๐.๑ หมายถงการแจงความประสงคใหสงฆทราบ ฯ๑๐.๒ หมายถงการกราบพรอมดวยองค ๕ คอใหหนาผาก กบฝามอสองขาง เขาสองขาง

จดพน ฯ

ผออกขอสอบ : ๑. พระเทพปญญามน วดปทมวนาราม๒. พระราชธรรมมน วดจกรวรรดราชาวาส๓. พระศรธรรมเมธ วดมหรรณพาราม

ตรวจ/ปรบปรง : โดย สนามหลวงแผนกธรรม

๗๖

⌦⌫

⌦⌫

⌫

⌫⌫⌫⌫ ⌫ ⌫

๑. ชมพทวป ตงอยทางทศไหนของประเทศไทย ?ก. ทศบรพา ข. ทศอาคเณยค. ทศอดร ง. ทศพายพ

๒. พระโคตรของศากยวงศในบรรพชาสตรแหงสตตนบาต ตรงกบขอใด ?ก. จนทรโคตร ข. สรยโคตรค. อาทตยโคตร ง. โคตมโคตร

๓. พระพทธองคประสตกอนพทธศกกป ?ก. ๗๐ ป ข. ๘๐ ปค. ๙๐ ป ง. ๑๐๐ ป

๔. เมอพระพทธองคทรงออกผนวช ใครนำผาไตรจวรและบาตรมาถวาย ?ก. สหมบดพรหม ข. สกกเทวราชค. โกสยเทวราช ง. ฆฎการพรหม

๕. พระพทธองคบรรลพระสมมาสมโพธญาณทใด ?ก. ใตรมไมอสสตถพฤกษ ข. ใตรมไมสาละค. ใตตนมจลนท ง. ใตตนราชายตนะ

๖. นางสชาดาไดนำขาวมธปายาสไปถวายพระมหาบรษเพราะคดวา พระองคเปนใคร ?ก. ผวเศษ ข. ดาบสค. เทพยดา ง. พระอรหนต

๗. ใครเปนผถวายหญาคาแกพระมหาบรษ ?ก. สนธพราหมณ ข. โสตถยพราหมณค. เวรญชพราหมณ ง. โกสยพราหมณ

๗๗

⌦⌫

๘. ใครเปนผถวายขาวสตตกอน สตตผงแกพระพทธเจา ?ก. โสตถยพราหมณ ข. ตปสสะ ภลลกะค. นางสชาดา ง. ปกกสะ

๙. ปญจวคคยบรรลอรหตตผลในวนไหน ?ก. แรม ๑๕ คำ เดอน ๘ ข. แรม ๑๕ คำ เดอน ๖ค. แรม ๕ คำ เดอน ๖ ง. แรม ๕ คำ เดอน ๘

๑๐. ธรรมเทศนาในขอใด กลาวถงเรองขนธ ๕ ?ก. อนตตลกขณสตร ข. อาทตตปรยายสตรค. ไตรลกษณ ง. สามญญลกษณะ

๑๑. ธรรมเทศนาในขอใดทกลาวถงเรองไตรลกษณ ?ก. อนปพพกถา ข. อาทตตปรยายสตรค. อนตตลกขณสตร ง. ธรรมจกกปวตนสตร

๑๒. ขณะทยสกลบตรเปลงอทานวา “ทนวนวายหนอ ทนขดของหนอ” ทานเดนไปสถานทใด ?ก. สวนเวฬวน ข. เชตวนมหาวหารค. รมฝงแมนำเนรฐชรา ง. ปาอสปตนมฤคทายวน

๑๓. พระพทธองคทรงแสดงธรรมขอใดแกยสกลบตร ?ก. ไตรลกษณ ข. เวทนาสตรค. อาทตตปรยายสตร ง. อนปพพกถาและอรยสจ ๔

๑๔. การพรรณนาทาน ศล การออกจากกาม เปนเนอหาของธรรมขอใด ?ก. อรยสจ ๔ ข. อนปพพกถาค. อกศลมล ง. อนตตลกขณสตร

๑๕. อบาสกคนแรกผถงรตนะ ๓ คอก. อนาถปณฑกะ ข. พระเจาอชาตศตรค. พระเจาสทโธทนะ ง. บดาของพระยสะ

๑๖. หลงจากทรงสงพระสาวก ๖๐ รป ไปประกาศศาสนาตามทตาง ๆ แลว พระพทธองคเองเสดจไปทใด ?

๗๘

⌦⌫

ก. กรงราชคฤห ข. สกกชนบทค. กรงกบลพสด ง. ตำบลอรเวลา

๑๗. “ทานพงแสวงหาตนนนแหละดกวา” เปนพระดำรสทตรสแกใคร ?ก. ภททวคคย ข. หมชฎลค. ปปผลมาณพ ง. สภททปรพพชก

๑๘. พระพทธเจาเสดจโปรดพระเจาพมพสารทใด ?ก. เวฬวน ข. ลฎฐวนค. อมพวน ง. เชตวน

๑๙. พระเจาพมพสารมความปรารถนากประการ ?ก. ๕ ข. ๖ค. ๗ ง. ๘

๒๐. เมอพระเจาพมพสารทลถวายถงความสำเรจของพระองคแลวทรงกระทำอะไรเปนอนดบแรก ?ก. ถวายสวนเวฬวน ข. ฟงธรรมกถาค. แสดงพระองคเปนอบาสกง. นมนตพระพทธองคไปเสวยในพระนเวศน

๒๑. อปตสสะและโกลตะพาบรวารไปบวชในสำนกสญชย ปรพาชก จำนวนกคน ?ก. ๑๐๐ คน ข. ๑๕๐ คนค. ๒๐๐ คน ง. ๒๕๐ คน

๒๒. พระโมคคลลานะหลงจากอปสมบทแลวได ๗ วน ไปทำความเพยรอย ณ ทใด ?ก. กลวาลมตตคาม ข. บานนาลนทาค. บานเวฬวคาม ง. สวนอมพวน

๒๓. ถำสกรขาตา เขาคชกฎ เกยวของกบใครบาง ?ก. พระโมคคลลานะ ทฆนขปรพาชก ข. พระราธะ ทฆนขปรพาชกค. พระมหากสสปะ ทฆนขปรพาชก ง. พระสารบตร ทฆนขปรพาชก

๒๔. ใครทเปรยบเหมอนนางนมผคอยปรนนบตทารก ?ก. พระโมคคลลานะ ข. พระสารบตรค. พระอานนทเถระ ง. พระราธะ

๗๙

⌦⌫

๒๕. ใครทอปสมบทดวยวธรบโอวาท ๓ ขอ ?ก. พระราธะ ข. ปปผลมาณพค. นนทมาณพ ง. พระอานนท

๒๖. ผทบวชแลวได ๘ วน จงสำเรจเปนพระอรหนตคอก. พระมหาโมคคลลานะ ข. พระสารบตรค. พระมหากสสปะ ง. พระอรเวลกสสปะ

๒๗. จาตรงคสนนบาต หมายความอยางไร ?ก. การประชมมสงฆเปนใหญ ข. การประชมโดยมพระสงฆ ๔ รปค. การประชมสงฆ ๔ วาระ ง. การประชมมองค ๔

๒๘. “ขนต ความอดทน เปนตบะอยางยอด” เปนคำสอนเกยวกบอะไร ?ก. ปจฉมโอวาท ข. ปฐมเทศนาค. โอวาทปาฎโมกข ง. วนเขาพรรษา

๒๙. เมอราชคหกเศรษฐทราบวาพระศาสดาทรงอนญาตเสนาสนะแลว ทานสรางวหารถวายกหลง ?ก. ๖๐ หลง ข. ๗๐ หลงค. ๘๐ หลง ง. ๙๐ หลง

๓๐. บคคลในขอใดเปนคนแรกททำปพพเปตพล ?ก. พระเจาปเสนทโกศล ข. พระเจาพมพสารค. พระเจาสทโธทนะ ง. อนาถปณฑกเศรษฐ

๓๑. ใครทบวชดวยวธญตตจตตถกรรมวาจาเปนรปแรกก. พระราธะ ข. พระฉนนะค. พระอนรทธะ ง. พระอานนท

๓๒. วธอปสมบทดวยการสงฆมวาจาประกาศเปนท ๔ คอก. ญตตกรรม ข. ญตตทตยกรรมวาจาค. ญตตจตตถกรรมวาจา ง. เอหภกขอปสมปทา

๓๓. อปชฌายรปแรกทบวชดวยญตตจตตถกรรม คอใคร ?ก. พระโมคคลลานะ ข. พระสารบตรค. พระมหากสสปะ ง. พระอานนท

๘๐

⌦⌫

๓๔. วธไหวทศทง ๖ พระพทธเจาทรงแสดงแกใคร ?ก. สนธพราหมณ ข. พระเจาพมพสารค. สงคาลมาณพ ง. นนทมาณพ

๓๕. พระพทธองคทรงแสดงเทวตาพลแกใคร ?ก. สงคาลกมาณพ ข. พระเจาพมพสารค. นางสชาดา ง. สนธพราหมณและวสสการพราหมณ

๓๖. พระพทธเจาทรงทำนมตโอภาสเพอใหพระอานนททลอาราธนาในทกแหง ?ก. ๑๔ แหง ข. ๑๕ แหงค. ๑๖ แหง ง. ๑๗ แหง

๓๗. ศล สมาธ ปญญา วมตต รวมเรยกวาอะไร ?ก. อรยสจ ๔ ข. ธรรมสจจะค. โลกยสจจะ ง. อรยธรรม ๔

๓๘. อนฎฐานไสยา หมายถงอะไร ?ก. นอนโดยไมคดจะลกขน ข. นงโดยไมคดจะลกขนค. นอนกลนลมหายใจ ง. นอนกรรมฐานทงคน

๓๙. ผทกลาวธรรมสงเวชคนแรกหลงจากพทธปรนพพานคอก. ทาวโกสยเทวราช ข. ทาวสหมบดพรหมค. พระอานนทเถระ ง. พระมหากสสปะ

๔๐. การรกสงฆในการทำปฐมสงคายนามเทาไร ?ก. ๕๐๐ รป ข. ๗๐๐ รปค. ๗๕๐ รป ง. ๑,๒๕๐ รป

ศาสนพธ

๔๑. ศาสนพธในพทธศาสนาเกดขนเมอไร ?ก. พรอมกบศาสนา ข. หลงศาสนาค. กอนศาสนา ง. ไมมหลกฐานปรากฎ

๘๑

⌦⌫

๔๒. หลกการทำบญในศาสนพธ เกดจากคำสอนเรองใด ?ก. บญกรยาวตถ ข. สงคหวตถค. ทานวตถ ง. กศลมล

๔๓. วนอฎฐมบชา คอวนใด ?ก. วนแรม ๘ คำ เดอน ๙ ข. วนแรม ๘ คำ เดอน ๘ค. วนแรม ๘ คำ เดอน ๖ ง. วนแรม ๘ คำ เดอน ๓

๔๔. พธรกษาอโบสถศลเปนเรองของก. กศลพธ ข. บญพธค. งานมงคล ง. ทานพธ

๔๕. พธรกษาอโบสถศล ขอใดกลาวถกตอง ?ก. ประกาศองคอโบสถศลแลวอาราธนาอโบสถศลข. อาราธนาอโบสถศลแลวประกาศองคอโบสถศลค. อาราธนาอโบสถศลแลวอธษฐานอโบสถศลง. ถกทกขอ

๔๖. งานในขอใด ไมจดอยในบญพธ ?ก. รกษาอโบสถศล ข. งานมงคลค. ทำบญขนบานใหม ง. งานมงคลสมรส

๔๗. ในงานบญพธ ขอใดไมใชเครองรบรองพระสงฆ ?ก. บหร ข. หมากพลค. กระโถน ง. อาสนะ

๔๘. ขอใดไมใชทานวตถ ?ก. ทดน ข. รถยนตค. ภตตาหาร ง. มาลยและดอกไม

๔๙. กฐนทาน จดเปนทานเชนไร ?ก. กาลทาน ข. ปาฎปคลกทานค. ธรรมทาน ง. ไมมขอถก

๘๒

⌦⌫

๕๐. คำกรวดนำแบบสน ควรใชอยางไร ?ก. อท เม ญาตน โหต ข. ยงกญจ กสล กมมค. อมนา ปญญกมเมน ง. ปญญสสทาน กตสส

๑. ง ๒. ค ๓. ข ๔. ง ๕. ก๖. ค ๗. ข ๘. ข ๙. ง ๑๐. ก๑๑. ค ๑๒. ง ๑๓. ง ๑๔. ข ๑๕. ง๑๖. ง ๑๗. ก ๑๘. ข ๑๙. ก ๒๐. ค๒๑. ง ๒๒. ก ๒๓. ง ๒๔. ก ๒๕. ข๒๖. ค ๒๗. ง ๒๘. ค ๒๙. ก ๓๐. ข๓๑. ก ๓๒. ค ๓๓. ข ๓๔. ค ๓๕. ง๓๖. ค ๓๗. ง ๓๘. ก ๓๙. ข ๔๐. ก๔๑. ข ๔๒. ก ๔๓. ค ๔๔. ก ๔๕. ก๔๖. ก ๔๗. ง ๔๘. ก ๔๙. ก ๕๐. ก

⌦

⌦⌫

⌦⌫

⌫

⌫⌫⌫⌫ ⌫ ⌫

๑. ชมพทวปในปจจบน ไดแกประเทศอะไรบาง ?ก. อนเดย – เนปาล – ปากสถาน – บงคลาเทศข. อนเดย – ภฐาน – อนโดนเซย – มาเลเซยค. อนเดย – เนปาล – ศรลงกา – อฟกานสสถานง. อนเดย - เนปาล – จน – อนโดนเซย

๒. ชนชาตใด อาศยอยกอนในชมพทวป ?ก. ปากสถาน ข. สกกะค. ศรลงกา ง. มลกขะ

๓. ศาสนาพราหมณ มคมภรชอวาอะไร ?ก. ไตรปฏก ข. ไตรสกขาค. ไตรสรณะ ง. ไตรเพท

๔. พระโพธสตว กอนเสดจมาอบตในมนษยโลกน อยสวรรคชนไหน ?ก. ดสต ข. ยามาค. ดาวดงส ง. นมมานรด

๕. คำวา “มธยมประเทศ และปจจนตประเทศ” หมายความวาอยางไร ?ก. ประเทศทเปนเอกราช และไมมเอกราชข. จงหวดสวนกลางและจงหวดรอบนอกค. จงหวดทมความเจรญ และไมมความเจรญง. ทงสอง เปนจงหวดเดยวกน

๘๔

⌦⌫

๖. ในวรรณะทง ๔ วรรณะใดถอตนวาสง ?ก. กษตรย – ศทร ข. พราหมณ - แพศยค. แพศย - กษตรย ง. กษตรย - พราหมณ

๗. พระพทธบดา พระนามวาอยางไร ?ก. สทโธทนะ ข. โธโตทนะค. อมโตทนะ ง. สกโกทนะ

๘. สถานทประสตของเจาชายสทธตถะ ปจจบนคอประเทศใด ?ก. เนปาล ข. ปากสถานค. ศรลงกา ง. อนเดย

๙. เมอพระโพธสตวถอปฏสนธในพระครรภ พระมารดาทรงสบนวาอยางไร ?ก. เทวดามาเกด ข. พญาชางเผอกชดอกบวขาวค. พราหมณนำขนเงนมามอบให ง. ไดเพชรเมดงามในมหาสมทร

๑๐. อาสภวาจา พระพทธเจาตรสในวนใด ?ก. วนแสดงธรรมครงแรก ข. วนปรนพพานค. วนประสต ง. วนปลงอายสงขาร

๑๑. ใครเปนผทำนายพระลกษณะของเจาชายสทธตถะ เปนคนแรกก. อาฬารดาบส ข. อทกดาบสค. โกณฑญญพราหมณ ง. อสตดาบส

๑๒. เทวทต ๔ อนเปนมลเหตในการเสดจออกบวชของเจาชายสทธตถะ ไดแกอะไรบาง ?ก. คนเกด คนแก คนเจบ คนตายข. คนแก คนเจบ คนตาย สมณะค. คนแก คนเจบ คนตาย ความทกขง. คนแก เคนเจบ คนตาย ความสข

๑๓. เมอบรรพชาแลว ไดพบกบใครผจะมอบราชสมบตใหกงหนง ?ก. พระเจาพมพสาร ข. พระเจาลจฉวค. พระเจาอชเชน ง. พระเจาปเสนทโกศล

๘๕

⌦⌫

๑๔. ทรงศกษาจากสำนกอทกดาบส สำเรจชนไหน ?ก. อรยสจ ๔ ข. ญาณ ๓ค. สมาบต ๗ ง. สมาบต ๘

๑๕. พญามารไดยกพลเสนามารมาผจญพระองค ๆ ทรงตอสดวยอะไร ?ก. พระบารม ๑๐ ทศ ข. พระบารม ๓๐ ทศค. พระบารม ๓๗ ทศ ง. พระบารม ๔๒ ทศ

๑๖. ผถวายขาวมธปายาส ไดแกใคร ?ก. นางสจตรา ข. นางสขาดาค. นางสธมมา ง. นางสนนทา

๑๗. พระพทธเจาตรสรอะไร ?ก. ปญญา ข. อรยสจค. สต ง. สมาธ

๑๘. สตตมหาสถาน คอสถานทสำคญ ๗ แหง ไดแก ?ก. สถานทเคยบำเพญทกรกรยา ข. สถานทเคยเสวยมมตตสขค. สถานทเคยบณฑบาต ง. สถานทไปแสดงธรรม

๑๙. พระพทธองคทรงพจารณาเหนอยางไร จงรบคำอาราธนาของทาวสหมบดพรหมเพอจะแสดงธรรม ?ก. วรรณ ๔ ของอนเดย ข. ดอกบว ๔ เหลา เปรยบปญญาคนค. อรยสจ ๔ ของจรงอนประเสรฐ ง. อทธบาท ๔ คณเครองใหถงความสำเรจ

๒๐. พระธรรมเทศนากณฑแรกมชอวาอยางไร ?ก. อาทตตปรยายสตร ข. อนตตลกขณสตรค. ธมมจกกปปวตนสตร ง. มงคลสตร

๒๑. ใครเปนพระสาวกองคแรกของพระพทธองค ?ก. พระวปปะ ข. พระภททยะค. พระอญญาโกณฑญญะ ง. พระอสสช

๘๖

⌦⌫

๒๒. พระปญจวคคยสำเรจพระอรหนต เพราะฟงพระสตรอะไร ?ก. อาทตตปรยายสตร ข. มงคลสตรค. อนตตลกขณสตร ง. ธมมจกกปปวตนสตร

๒๓. คำวา “ธรรมจกษ” หมายถงก. ไดดวงตาเหนธรรม ข. ไดเปนพระอรหนตค. ไดสรณคมน ง. ไดความเลอมใส

๒๔. ใจความแหงอนตตลกขณสตร กลาวถงเรองอะไร ?ก. อายตนะ ๖ เปนอตตา ข. ขนธ ๕ เปนอนตตาค. ธาต ๔ เปนอนตตา ง. ขนธ ๕ เปนอตตา

๒๕. “ทนวนวายหนอ ทนขดของหนอ” เปนคำพดของใคร ?ก. ยสกลบตร ข. โกณฑญญะค. อปตสสะ ง. โกลตะ

๒๖. พระพทธองคทรงสงพระสาวกไปประกาศพระศาสนาครงแรก กองค ?ก. ๕ องค ข. ๑๐ องคค. ๖๐ องค ง. ๖๑ องค

๒๗. พวกชฎล นบถอบชาอะไร ?ก. บชาวตถนยม ข. บชาผสงอายค. บชาดาวพระเคราะห ง. บชาไฟ

๒๘. ผปรารถนาเหนพระอรหนต คนแรกคอใคร ?ก. พระเจาสทโธทนะ ข. พระนางปชาบดค. พระเจาปเสนทโกศล ง. พระเจาพมพสาร

๒๙. ใคร ตอมาไดเปนอครสาวก ?ก. อนาถปณฑกะ ข. จตตคฤหบดค. วสาขอบาสก ง. อปตสสะ

๓๐. บคคลผถวายวดแหงแรก คอใคร ?ก. พระเจาพมพสาร ข. มหาอบาสกาค. พระเจาปเสนทโกศล ง. นางวสาขา

๘๗

⌦⌫

๓๑. โอวาทปาฎโมกข พระองคทรงแสดงทไหน ?ก. เวฬวนาราม ข. นโครธารามค. โฆสตาราม ง. เชตวนมหาวหาร

๓๒. พระสาวกองคใด ถอวาเปนยอดกตญญ ?ก. พระมหากสสปะ ข. พระมหาโมคคลลานะค. พระสารบตร ง. พระอสสช

๓๓. พระมหากสสปะพบพระพทธเจา ณ ทใด ?ก. พหปตตนโครธ ข. ศรมหาโพธค. มจลนท ง. ราชายตนะ

๓๔. ในทามกลางพระประยรญาต พระองคทรงแสดงชาดกอะไร ?ก. มหาชนกชาดก ข. เวสสนตรชาดกค. อฎฎกชาดก ง. เตมยชาดก

๓๕. ตามพระพทธประวต เหตใหเกดแผนดนไหว มกอยาง ?ก. ๕ อยาง ข. ๖ อยางค. ๗ อยาง ง. ๘ อยาง

๓๖. คำวา “ปลงอายสงขาร” หมายถงอะไร ?ก. การรตววาตองตาย ข. การตงใจทจะปรนพพานค. การตออายสงขาร ง. การบอกลาชวต

๓๗. ใครถวายบณฑบาตครงสดทาย แกพระพทธองค ?ก. อนาถปณฑกเศรษฐ ข. นางวสาขาค. นางสชาดา ง. นายจนทะ

๓๘. สงเวชนยสถาน ไดแก ?ก. สตตมหาสถาน ข. รตนจงกรมค. สถานทตรสร ง. แมนำคงคา

๓๙. พรหมทณฑ พระพทธองคตรสใหลงโทษแกใคร ?ก. พระฉนนะ ข. พระยสะค. พระอนรทธะ ง. พระราธะ

๘๘

⌦⌫

๔๐. การจดรวบรวมพระธรรมวนยใหเปนหมวดหม เรยกวาอะไรก. การสนทนาการ ข. การสมมนาค. การเสวนา ง. การสงคายนา

ศาสนพธ

๔๑. แบบอยาง หรอแบบแผน ทพงปฏบตในทางศาสนา เรยกวาอะไร ?ก. ศาสนปฏบต ข. ศาสนธรรมค. ศาสนศกษา ง. ศาสนพธ

๔๒. บญพธ แบงออกเปนกประเภท ?ก. ๒ ประเภท ข. ๓ ประเภทค. ๔ ประเภท ง. ๕ ประเภท

๔๓. การถวายทานเจาะจงพระภกษรปใดรปหนงเรยกวาอะไร ?ก. อามสทาน ข. ปาฎบคลกทานค. วตถทาน ง. สงฆทาน

๔๔. งานมงคลทกประเภท นยมใชสายสญจนกเสน ?ก. ๓ เสน ข. ๕ เสนค. ๗ เสน ง. ๙ เสน

๔๕. เจาภาพพงกรวดนำ เมอพระสงฆอนโมทนา เรมคำวา……?ก. ยถา วารวะหา … ข. สพพตโย …ค. ภะวะตะ สพพะมงคะลง … ง. สะทา โสตถ …

๔๖. เจาภาพพงจดเทยนนำมนต เมอพระสงฆสวดถงบทไหน ?ก. ยงกญจ วตตง … ข. เมตตญจะ …ค. โพชฌงโค … ง. อเสวนา จะ …

๔๗. ทำบญงานอะไร เจาภาพไมตองตงขนนำมนต ?ก. งานทำบญอาย ข. งานทำบญขนบานใหมค. งานฉลองพระพทธรป ง. งานทำบญ ๗ วน

๘๙

⌦⌫

๔๘. ทานประเภทใด พระพทธองคทรงแสดงวามอานสงสมาก ?ก. ปาฎบคลกทาน ข. กาลทานค. สงฆทาน ง. ธรรมทาน

๔๙. กาลทาน คอทานเชนใด ?ก. ผาปา ข. ภตตาหารค. สงฆทาน ง. กฐนทาน

๕๐. การเจรญพระพทธมนต ใชสำหรบงานเชนใด ?ก. งานอวมงคล ข. งานศพค. งานมงคล ง. งานทำบญวนสารท

๙๐

๑. ก ๒. ง ๓. ง ๔. ก ๕. ข๖. ง ๗. ก ๘. ก ๙. ข ๑๐. ค๑๑. ง ๑๒. ข ๑๓. ก ๑๔. ง ๑๕. ก๑๖. ข ๑๗. ข ๑๘. ข ๑๙. ข ๒๐. ค๒๑. ค ๒๒. ค ๒๓. ก ๒๔. ข ๒๕. ก๒๖. ค ๒๗. ง ๒๘. ง ๒๙. ง ๓๐. ก๓๑. ก ๓๒. ค ๓๓. ก ๓๔. ข ๓๕. ง๓๖. ข ๓๗. ง ๓๘. ค ๓๙. ก ๔๐. ง๔๑. ง ๔๒. ก ๔๓. ข ๔๔. ง ๔๕. ก๔๖. ง ๔๗. ง ๔๘. ค ๔๙. ง ๕๐. ค

⌦ ⌦

⌦⌫ ๙๑

⌦⌫

⌫

⌫⌫⌫⌫ ⌫ ⌫

๑. ประเทศใดไมไดอยในดนแดนชมพทวป ?ก. อนเดย ข. ปากสถานค. ไทย ง. เนปาล

๒. พวกพลเรอนทมอาชพทำนา คาขาย จดอยในวรรณะใด ?ก. กษตรย ข. พราหมณค. แพศย ง. ศทร

๓. ไตรเพทเปนคมภรของศาสนาใด ?ก. ศาสนาพทธ ข. ศาสนาพราหมณค. ศาสนาเชน ง. ศาสนาซกซ

๔. กษตรยพระองคใด เปนตนศากยวงศ ?ก. พระเจาโอกกากราช ข. พระเจาอโศกมหาราชค. พระเจาชยเสนะ ง. พระเจาสหหน

๕. กษตรยพระองคใด เปนพระอยกา (ป) ของพระพทธเจา ?ก. พระเจาโอกกากราช ข. พระเจาอญชนะค. พระเจาสหน ง. พระเจาชยเสนะ

๖. เจาชายสทธตถะประสต ณ ทไหน ?ก. สวนเวฬวน ข. สวนลมพนค. สวนอมพวน ง. ปาอสปตนมฤคทายวน

๗. ลกษณะของพระมหาบรษ ใครเปนผทำนายคนแรก ?ก. อทกดาบส ข. อาฬารดาบสลค. โกณฑญญพราหมณ ง. อสตดาบส

⌦⌫

๘. พระนางสรมหามายาทวงคต เมอเจาชายสทธตถะประสตไดกวน ?ก. ๓ วน ข. ๕ วนค. ๗ วน ง. ๑๕ วน

๙. เจาชายสทธตถะไดปฐมฌานครงแรกทไหน ?ก. ใตตนโพธพฤกษ ข. ไดตนไทรค. ใตตนชมพพฤกษ ง. ใตตนจก

๑๐. เจาชายสทธตถะทรงอธษฐานเพศบรรพชา ณ สถานทใด ?ก. รมฝงแมนำอโนมา ข. รมฝงแมนำเนรญชราค. รมฝงแมนำคงคา ง. รมฝงแมนำสนธ

๑๑. เมอเจาชายสทธตถะออกบรรพชา ใครนำบาตรและจวรมาถวาย ?ก. สหมบดพรหม ข. ทาวสกกเทวราชค. ทาวจาตมหาราช ง. ฆฎการพรหม

๑๒. สมณพราหมณมกายหลกออกจากกามแลว แตใจยงยนดอยในกาม เปรยบไดกบอะไร ?ก. ไมสดแชอยในนำ ข. ไมสดทอยบนบกค. ไมแหงทอยบนบก ง. ถกทกขอ

๑๓. พระพทธเจาตรสร เมอพระชนมายเทาไร ?ก. ๒๙ พรรษา ข. ๓๕ พรรษาค. ๓๖ พรรษา ง. ๔๕ พรรษา

๑๔. พระพทธเจาทรงผจญกบธดามาร ณ สถานทใด ?ก. อนมมสเจดย ข. รตนจงกรมเจดยค. ตนอชปาลนโครธ ง. ตนราชายตนะ

๑๕. อบาสกผถงพระพทธ พระธรรมเปนสรณะเปนคนแรก คอใคร ?ก. ตปสสะและภลลกะ ข. โสตถยพราหมณค. อนาถปณฑกเศรษฐ ง. บดาของยสกลบตร

๙๒

⌦⌫

๑๖. ผมาทลอาราธนาใหพระพทธเจาโปรดเวไนยสตวคอใคร ?ก. พกาพรหม ข. ฆฎการพรหมค. มหาพรหม ง. สหมบดพรหม

๑๗. “ทสด ๒ อยางและทางสายกลาง” อยในพระสตรไหน ?ก. เวทนาปรคคหสตร ข. ธมมจกกปปวตตนสตรค. อาทตตปรยายสตร ง. อนตตลกขณสตร

๑๘. พระรตนตรย เกดขนในโลกเมอไร ?ก. วนขน ๑๕ คำ เดอน ๓ ข. วนขน ๑๕ คำ เดอน ๖ค. วนขน ๑๕ คำ เดอน ๘ ค. วนขน ๑๕ คำ เดอน ๙

๑๙. วดแหงแรกในพระพทธศาสนา ชอวาอะไร ?ก. เชตวน ข. ลฎฐวนค. ปพพาราม ง. เวฬวน

๒๐. “ใครเปนศาสดาของทาน ทานชอบใจธรรมของใคร” ใครกลาว ?ก. อปตสสปรพาชก ข. โกลตปรพาชกค. ปปผลมาณพ ง. ทฆนขปรพาชก

๒๑. พระสารบตรสำเรจเปนพระอรหนต เพราะฟงธรรมทพระพทธเจาทรงแสดงแกใคร ?ก. ทฆนขปรพาชก ข. สภททปรพาชกค. พระอสสช ง. พระมหาโมคคลลานะ

๒๒. พระมหาโมคคลลานะ สำเรจเปนพระอรหนตทไหน ?ก. ถำสกรขาตา ข. ถำสตตบรรณคหาค. บานกลลวาลมตตคาม ง. บานนาลนทา

๒๓. ผทออกบวชอทศพระอรหนตในโลกคอใคร ?ก. อปตสสปรพาชก ข. โกลตปรพาชกค. อชตมาณพ ง. ปปผลมาณพ

๒๔. ผทำบญอทศใหญาตผลวงลบไปแลว คนแรกคอใคร ?ก. อนาถปณฑกเศรษฐ ข. พระเจาพมพสารค. พระเจาปเสนทโกศล ง. นางวสาขา มหาอบาสกา

๙๓

⌦⌫

๒๕. “ไมชงวงเขาไปสตระกล” หมายความวาอยางไร ?ก. ไมถอตวเขาไปสตระกล ข. ไมโออวดเขาไปสตระกลค. ไมโตแยงเขาไปสตระกล ง. ไมยกตนขมทานเขาไปสตระกล

๒๖. การบวชทพระพทธเจาประทานดวยพระองคเอง คอวธใด ?ก. ตสรณคมนปสมปทา ข. เอหภกขอปสมปทาค. ญตตจตตถกรรม ง. ถกทกขอ

๒๗. พระพทธเจาทรงแสดงโอวาทปาฎโมกข ณ สถานทใด ?ก. เชตวน ข. ลฎฐวนค. เวฬวน ง. อมพวน

๒๘. ใครทลอาราธนาพระพทธเจาเสดจกลบกรงกบลพสดไดสำเรจก. กาฬทายอำมาตย ข. ฉนนอำมาตยค. สนตตอำมาตย ง. พระอานนท

๒๙. พระพทธเจาทรงจำพรรษาสดทาย ณ สถานทใด ?ก. นาลนทา ข. เวฬวคามค. เวฬวน ง. กสนารา

๓๐. พระพทธเจาทรงปลงอายสงขาร ณ สถานทใด ?ก. ธาตเจดย ข. อนมมสเจดยค. รตนฆรเจดย ง. ปาวาลเจดย

๓๑. ใครเปนผถวายบณฑบาตแดพระพทธเจาเปนคนสดทาย ?ก. อนาถปณฑกเศรษฐ ข. นายจนทะค. นางวสาขา ง. นางสชาดา

๓๒. ใครเปนอรหนตองคสดทายกอนพระพทธเจาปรนพพาน ?ก. พระอานนท ข. พระอนรทธะค. สภททวฑฒบรรพชต ง. สภททปรพาชก

๓๓. พระพทธเจาปรนพพานทเมองไหน ?ก. เมองปาวา ข. เมองพาราณสค. เมองกสนารา ง. เมองสาวตถ

๙๔

⌦⌫

๓๔. สถานทใด ไมใชสงเวชนยสถาน ๔ ตำบล ?ก. ทประสต ข. ทตรสรค. ทปรนพพาน ง. ทแสดงโอวาทปาฎโมกข

๓๕. สถานทใด เปนทถวายพระเพลงพระพทธสรระก. มกฎพนธนเจดย ข. ปาสาณเจดยค. อนมมสเจดย ง. รตนฆรเจดย

๓๖. ใครทำหนาทแบงพระบรมสารรกธาต ?ก. มลลกษตรย ข. พระมหากสสปะค. โทณพราหมณ ง. พระอานนท

๓๗. กอนปรนพพาน พระพทธเจาทรงแตงตงใครเปนศาสดาแทน ?ก. พระมหากสสปะ ข. พระอานนทค. พระอบาล ง. พระธรรมวนย

๓๘. พระพทธเจาตรสโอวาทครงสดทาย วาดวยเรองอะไร ?ก. ความสนโดษ ข. ความไมประมาทค. ความกตญญ ง. ถกทกขอ

๓๙. พระพทธรปจดอยในเจดยประเภทใด ?ก. ธาตเจดย ข. ธรรมเจดยค. บรโภคเจดย ง. อทเทสกเจดย

๔๐. อะไร คอมลเหตแหงการทำสงคายนาครงท ๑ ?ก. มผกลาวจวงจาบพระศาสดา ข. มผกลาวจวงจาบพระธรรมวนยค. มผละเมดพระธรรมวนย ง. ถกทกขอ

๔๑. คำวา “อโบสถ” แปลวา อะไร ?ก. การจำศล ข. การรกษาศลค. การถอศล ง. การเขาจำ

๔๒. วนสำคญทางพระพทธศาสนา มกวน ?ก. ๓ วน ข. ๔ วนค. ๕ วน ง. ๖ วน

๙๕

⌦⌫

๔๓. การเวยนเทยนในวนสำคญทางพระพทธศาสนา จดเขาในพธใด ?ก. กศลพธ ข. ทานพธค. บญพธ ง. ปกณกพธ

๔๔. วนอฎฐมบชา ตรงกบวนอะไร ?ก. วนแสดงปฐมเทศนา ข. วนแสดงโอวาทปาฏโมกขค. วนถวายพระเพลงพระพทธสรระ ง. วนปรนพพาน

๔๕. การถวายทานในขอใด จดเขาในปาฎบคลกทาน ?ก. สมหวงพาเพอนไปถวายสงฆทานทวดข. หงสฟาตกบาตรทกเชาค. มะลถวายอาหารพระทตนนบถอง. ตะวนทำบญเลยงพระสงฆทบาน

๔๖. วนเทโวโรหณะ คอวนอะไร ?ก. วนพระเจาเปดโลก ข. วนแสดงปฐมเทศนาค. วนประสต ง. วนปรนพพาน

๔๗. ขอใด ไมใชพธทำบญงานมงคล ?ก. งานทำบญขนบานใหม ข. งานบวชค. งานทำบญอาย ง. งานทำบญอฐ

๔๘. “สวดพระพทธมนต” ใชสำหรบงานประเภทใด ?ก. งานมงคล ข. งานทำบญขนบานใหมค. งานอวมงคล ง. งานทำบญอาย

๔๙. การกราบดวยเบญจางคประดษฐ หมายถงการกราบเชนไร ?ก. กราบครบองค ๕ ข. กราบ ๓ ครงค. กราบ ๕ ครง ง. ก และ ข ถก

๕๐. การกรวดนำมงประโยชนอะไร ?ก. อทศสวนบญ ข. แสดงความเคารพค. ตงจตอธษฐาน ง. เพอใหเทวดารบร

๙๖

⌦⌫

๑. ค ๒. ค ๓. ข ๔. ก ๕. ค๖. ข ๗. ง ๘. ค ๙. ค ๑๐. ก๑๑. ง ๑๒. ข ๑๓. ข ๑๔. ค ๑๕. ก๑๖. ง ๑๗. ข ๑๘. ค ๑๙. ง ๒๐. ก๒๑. ก ๒๒. ค ๒๓. ง ๒๔. ข ๒๕. ก๒๖. ข ๒๗. ค ๒๘. ก ๒๙. ข ๓๐. ง๓๑. ข ๓๒. ง ๓๓. ค ๓๔. ง ๓๕. ก๓๖. ค ๓๗. ง ๓๘. ข ๓๙. ง ๔๐. ข๔๑. ง ๔๒. ข ๔๓. ก ๔๔. ค ๔๕. ค๔๖. ก ๔๗. ง ๔๘. ค ๔๙. ก ๕๐. ก

ผออกขอสอบ : ๑. พระเทพรตนกว วดพระศรรตนมหาธาตจ. พษณโลก

๒. พระศรวสทธเวท วดตากฟา จ. นครสวรรค๓. ศนยศกษาพระพทธศาสนาวนอาทตย วดประยรวงศาวาส

ตรวจ/ปรบปรง : โดยสนามหลวงแผนกธรรม

⌦⌫

⌦⌫

⌫

⌫⌫⌫⌫ ⌫ ⌫

๑. พทธประวต กลาวถงเรองอะไรก. ความเปนไปของพระพทธเจา ข. ความเปนไปของพระสาวกค. ความเปนไปของนกบวช ง. ความเปนไปของพทธบรษท ๔

๒. ชนในชมพทวปแบงออกเปนพวกใดบาง ?ก. กษตรย พราหมณ ข. พราหมณ ฮนดค. อรยวงศ โกลยวงศ ง. อรยกะ มลกขะ

๓. บตรทเกดจากพอเปนพราหมณ แมเปนศทร เรยกวาอะไร ?ก. จณฑาล ข. แพศยค. พราหมณ ง. ศทร

๔. กษตรยพระองคใด เปนผสรางเมองกบลพสด ?ก. พระเจาโอกกากราช ข. พระโอรสของพระเจาโอกกากราชค. พระเจาสหหน ง. พระเจาสทโธทนะ

๕. เจาชายสทธตถะ กอนทจะจตมายงโลกน เดมประทบอยในสวรรคชนใด ?ก. จาตมมหาราช ข. ยามาค. ดสต ง. ดาวดงส

๖. กษตรยพระองคใด เปนพระราชบดาของเจาชายสทธตถะ ?ก. พระเจาสทโธทนะ ข. พระเจาสกโกทนะค. พระเจาอญชนะ ง. พระเจาโธโตทนะ

๗. สวนลมพนวน ปจจบนอยในประเทศใด ?ก. ศรลงกา ข. อนเดยค. เนปาล ง. ปากสถาน

๙๘

⌦⌫

๘. วนใดเปนวนประสตของเจาชายสทธตถะ ?ก. วนขน ๑๕ คำ เดอน ๓ กอน พ.ศ. ๘๐ ปข. วนขน ๑๕ คำ เดอน ๖ กอน พ.ศ. ๘๐ ปค. วนขน ๘ คำ เดอน ๖ กอน พ.ศ. ๘๐ ปง. วนขน ๑๕ คำ เดอน ๘ กอน พ.ศ. ๘๐ ป

๙. พระนามวา “สทธตถะ” มความหมายวาอยางไร ?ก. ผมพระรปงาม ข. ผมวาสนาบารมค. ผมความตองการสำเรจ ง. ผมศกดใหญ

๑๐. เมอพระนางสรมหามายาทวงคตแลว ใครเปนผดแลพระกมาร ?ก. พระนางปชาบด ข. พระนางกาญจนาค. พระนางรปนนทา ง. พระนางอมตา

๑๑. ใครเปนครคนแรกของเจาชายสทธตถะ ?ก. อสตดาบส ข. อททกดาบสค. โกณฑญญะ ง. วศวามตร

๑๒. เจาชายสทธตถะไดปฐมฌานครงแรก ในขณะทพระราชบดาทรงพาไปรวมพธอะไร ?ก. พธมงคลสมรส ข. พธโสกนตค. พธแรกนาขวญ ง. พธเกยวขาว

๑๓. เจาชายสทธตถะ ทรงอภเษกสมรสกบเจาหญงพระองคใด ?ก. พระนางมลลกา ข. พระนางพมพาค. พระนางโรหณ ง. พระนางรปนนทา

๑๔. ขอใด ไมจดเขาในเทวทต ๔ ?ก. คนเกด ข. คนแกค. คนเจบ ง. คนตาย

๑๕. เจาชายสทธตถะ เสดจออกผนวชเมอพระชนมายเทาไร ?ก. ๑๖ ป ข. ๒๕ ปค. ๒๖ ป ง. ๒๙ ป

๙๙

⌦⌫

๑๖. การเสดจออกผนวชของเจาชายสทธตถะ เรยกวาอะไร ?ก. มหาภเนษกรมณ ข. มหาอธษฐานค. มหาบารม ง. มหาทาน

๑๗. เจาชายสทธตถะ ทรงผนวชดวยวธใด ?ก. เอหภกข ข. ไตรสรณคมนค. อธษฐานเพศ ง. ญตตจตตถกรรม

๑๘. หลงจากเสดจออกบรรพชาแลว ทรงประทบแรมทไหน ?ก. ปามหาวน ข. เวฬวนค. ลฎฐวน ง. อนปยอมพวน

๑๙. หลงจากเสดจออกบรรพชาแลว ทรงเขาศกษาในสำนกของใคร ?ก. กาฬเทวลดาบส ข. ครวศวามตรค. อาฬารดาบส ง. อสตดาบส

๒๐. พระมหาบรษทรงบำเพญทกกรกรยาทไหน ?ก. สวนลมพน ข. สวนตาลหนมค. อรเวลาเสนานคม ง. ปาอสปตนมฤคทายวน

๒๑. ทกกรกรยาททรงบำเพญวาระแรก คออะไร ?ก. ทรงอดอาหาร เสวยแตนอย ข. ทรงกดพระทนตดวยพระทนตค. ทรงกลนลมอสสาสะปสสาสะ ง. ทรงทำพระวรกายใหเหยวแหง

๒๒. พระพทธเจาตรสรธรรมอะไร ?ก. ปฏสมภทา ๔ ข. มรรค ๘ค. อรยสจ ๔ ง. อรยวงศ ๔

๒๓. พระพทธเจาทรงชนะมาร พรอมทงเสนามาร ดวยอะไร ?ก. ศล ข. สมาธค. สจจะ ง. บารม

๒๔. ญาณใด สามารถหยงรการเวยนวายตายเกดของสตว ?ก. อาสวกขยญาณ ข. จตปปาตญาณค. อนาคตงสญาณ ง. บารมญาณ

๑๐๐

⌦⌫

๒๕. ตปสสะกบภลลกะ ๒ พาณช พบพระพทธเจาทใด ?ก. ตนพระศรมหาโพธ ข. ตนมจลนทค. ตนราชายตนะ ง. ตนไทร

๒๖. พระพทธเจาทรงพจารณาอภธรรมปฏก ตลอด ๗ วน ทไหน ?ก. อนมมสเจดย ข. รตนฆรเจดยค. ตนพระศรมหาโพธ ง. รตนจงกรมเจดย

๒๗. พระปญจวคคยไดสำเรจเปนพระอรหนต เพราะฟงธรรมอะไร ?ก. เวทนาปรคคหสตร ข. อาทตตปรยายสตรค. อนตตลกขณสตร ง. ธมมจกกปปวตตนสตร

๒๘. ธรรมอะไร ทพระองคทรงแสดงแกยสกลบตร เปนเบองตน ?ก. เวทนาปรคคหสตร ข. ไตรลกษณค. อนปพพกถา ง. อรยสจ ๔

๒๙. พระสตรใด ทพระพทธเจาทรงแสดงแกชฎล ๓ พนอง ?ก. สกกปญหสตร ข. อาทตตปรยายสตรค. อนตตลกขณสตร ง. ธมมจกกปปวตตนสตร

๓๐. ใครเปนพระอครสาวกซาย – ขวา ของพระพทธเจา ?ก. พระอนรทธะ – พระอานนท ข. พระอบาล – พระโมคคลลานะค. พระโกณฑญญะ - พระอสสช ง. พระโมคลลานะ – พระสารบตร

๓๑. ใครเปนผถวายวดแหงแรก ในพระพทธศาสนา ?ก. พระเจาเชต ข. พระเจาพมพสารค. นางวสาขา ง. อนาถปณฑกเศรษฐ

๓๒. อปตสสปรพาชกไดดวงตาเหนธรรม เพราะฟงธรรมจากใคร ?ก. พระพทธเจา ข. พระสารบตรค. พระอสสช ง. พระมหากสสปะ

๓๓. พระพทธเจา ทรงแสดงวธไหวทศทง ๖ แกใคร ?ก. สภมาณพ ข. สงคาลมาณพค. นนทมาณพ ง. โกลตมาณพ

๑๐๑

⌦⌫

๓๔. เมองใด ทพระพทธเจาทรงจำพรรษาถง ๒๕ ป ?ก. พาราณส ข. เวสาลค. สาวตถ ง. กสนารา

๓๕. สามเณรรปแรกในพระพทธศาสนา คอใคร ?ก. สามเณรราหล ข. สามเณรบณฑตค. สามเณรสงกจจะ ง. สามเณรสมนะ

๓๖. พระพทธเจา เสดจดบขนธปรนพพานทเมองใด ?ก. เมองปาวา ข. เมองพาราณสค. เมองปาฏลบตร ง. เมองกสนารา

๓๗. พระอานนทถามพระเถระรปใด จงรวา พระพทธเจาเสดจดบขนธปรนพพานแลว ?ก. พระมหากสสปะ ข. พระอนรทธะค. พระอบาล ง. พระสภททะ

๓๘. พระพทธเจาทรงบำเพญพทธกจอยกพรรษา จงปรนพพาน ?ก. ๒๙ พรรษา ข. ๔๕ พรรษาค. ๖๕ พรรษา ง. ๘๐ พรรษา

๓๙. ขอใด ไมจดเขาในสงเวชนยสถาน ๔ ตำบล ?ก. สถานทประสต ข. สถานทตรสรค. สถานทปลงอายสงขาร ง. สถานทปรนพพาน

๔๐. การรอยกรองพระธรรมวนย จดเปนหมวดหม เรยกวาอะไร ?ก. สงคายนา ข. สงคหะค. สงวธยาย ง. สนนบาต

๔๑. ขอใด จดเปนกศลพธ ?ก. ชวยเหลอคนตาบอด ข. ทำบญขนบานใหมค. รกษาอโบสถศล ง. ถวายสงฆทาน

๔๒. การทำบญในวนคลายวนเกด จดเขาในหมวดพธใด ?ก. กศลพธ ข. บญพธค. ทานพธ ง. ปกณกพธ

๑๐๒

⌦⌫

๔๓. การประกอบพธเวยนเทยนในวนสำคญทางพระพทธศาสนาเพอนอมระลกถงใคร ?ก. พระพทธเจา ข. พระธรรมค. พระสงฆ ง. พระรตนตรย

๔๔. การถวายสงฆทาน หมายถงขอใด ?ก. ถวายถงสงฆทานเจาะจงเจาอาวาสข. ถวายภตตาหารเฉพาะพระทรจกกนค. ทำบญเลยงพระโดยไมเจาะจงง. ถวายยาระบชอภกษอาพาธรปหนง

๔๕. งานอวมงคล คองานเชนไร ?ก. งานโกนจก ข. งานมงคลสมรสค. งานทำบญบวชนาค ง. งานทำบญฉลองอฐ

๔๖. สงใดไมตองจดเตรยมไว ในงานอวมงคล ?ก. พระพทธรป ข. ขนนำมนตค. สายสญจน ง. ทกรวดนำ

๔๗. การอาราธนาพระปรตร ใหทำตอจากอะไร ?ก. จดเทยน ธป ข. บชาพระรตนตรยค. อาราธนาศล ง. รบศล

๔๘. พระทนมนตมาเจรญพระพทธมนต รปไหนตองใหศล ?ก. พระรปท ๑ ข. พระรปท ๒ค. พระรปท ๓ ง. พระรปไหนกได

๔๙. พระทนมนตมาเจรญพระพทธมนต รปไหนตองรบ สพพ ?ก. พระรปท ๑ ข. พระรปท ๒ค. พระรปท ๓ ง. พระรปไหนกได

๕๐. การกรวดนำ จะตองทำในเวลาใด ?ก. เมอพระสงฆวา ยถา ข. เมอพระสงฆรบ สพพนโยค. เมอพระสงฆขด สคเค ง. เมอพระสงฆอนโมทนาเสรจแลว

๑๐๓

⌦⌫

๑. ก ๒. ง ๓. ก ๔. ข ๕. ค๖. ก ๗. ค ๘. ข ๙. ค ๑๐. ก๑๑. ง ๑๒. ค ๑๓. ข ๑๔. ก ๑๕. ง๑๖. ก ๑๗. ค ๑๘. ง ๑๙. ค ๒๐. ค๒๑. ข ๒๒. ค ๒๓. ง ๒๔. ข ๒๕. ค๒๖. ข ๒๗. ค ๒๘. ค ๒๙. ข ๓๐. ง๓๑. ข ๓๒. ค ๓๓. ข ๓๔. ค ๓๕. ก๓๖. ง ๓๗. ข ๓๘. ข ๓๙. ค ๔๐. ก๔๑. ค ๔๒. ข ๔๓. ง ๔๔. ค ๔๕. ง๔๖. ข ๔๗. ง ๔๘. ก ๔๙. ข ๕๐. ก

ผออกขอสอบ : ๑. พระศรปรยตโกศล วดปาเลไลยกจ. สพรรณบร

๒. พระศรวสทธเวท วดตากฟา จ. นครสวรรค๓. ศนยศกษาพระพทธศาสนาวนอาทตย วดประยรวงศาวาส

ตรวจ/ปรบปรง : โดยสนามหลวงแผนกธรรม

⌦⌫ ๑๐๕

พระครกลยาณสทธวฒน (สมาน กลยาณธมโม). พทธประวตตามแนวปฐมสมโพธพมพครงท ๓. กรงเทพ ฯ : โรงพมพบรษทสหธรรมก จำกด, พ.ศ. ๒๕๔๔.

พทร มลวลย. แบบเรยนวชาพทธประวต สำหรบนกธรรมและธรรมศกษาชนตร.กรงเทพฯ : โรงพมพการศาสนา, พ.ศ. ๒๕๒๖.

โรงพมพเลยงเชยง, คณาจารย. พทธประวตนกธรรมชนตร. กรงเทพฯ : โรงพมพเลยงเชยง, พ.ศ. ๒๕๓๕.

วจตร สมบตบรบรณ. บนทกพทธประวต พมพครงท ๒. กรงเทพ ฯ : โรงพมพบรษทซเคยวรตการพมพจำกด, พ.ศ. ๒๕๒๖.

วชย ธรรมเจรญ. คมอการศกษานกธรรมชนตร พมพครงท ๖. กรงเทพฯ : โรงพมพการศาสนา, พ.ศ. ๒๕๔๔.

ไสว มาลาทอง. คมอประกอบการเรยนการสอนวชาพทธประวต สำหรบนกธรรมและธรรมศกษาชนตร-โท-เอก. กรงเทพ ฯ : โรงพมพการศาสนา, พ.ศ. ๒๕๓๔.

12345678901234567890123456789011234567890123456789012345678901