แนวท

างการจ

ดการเรย

นรธ

รรมศกษา ช

นตร วช

าธรรม

สานกสงเสรมกจการการศกษาสานกงานปลดกระทรวงศกษาธการ

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร

วชาธรรม

แนวทางการจดการเรยนร ธรรมศกษา ชนตร

วชาธรรม

สำนกสงเสรมกจการการศกษา สำนกงานปลดกระทรวงศกษาธการ

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม ปทพมพ พ.ศ.๒๕๕๘

จำนวนพมพ ๑๐๐เลม

ลขสทธ สำนกสงเสรมกจการการศกษา

สำนกงานปลดกระทรวงศกษาธการ

พมพท โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทยจำกด

๗๙ถนนงามวงศวานแขวงลาดยาวเขตจตจกรกรงเทพมหานคร๑๐๙๐๐

โทร.๐-๒๕๖๑-๔๕๖๗โทรสาร๐-๒๕๗๙-๕๑๐๑

นายโชคดออสวรรณผพมพผโฆษณา

คำนำ

ตามบนทกขอตกลงความรวมมอในการจดการเรยนการสอนธรรมศกษาในสถานศกษา

ระหวางสำนกงานแมกองธรรมสนามหลวง กระทรวงศกษาธการ กระทรวงวฒนธรรม สำนกงาน

คณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน สำนกงานคณะกรรมการการอาชวศกษา สำนกงานคณะกรรมการ

การอดมศกษา และสำนกงานพระพทธศาสนาแหงชาต เพอใหผเรยนไดเรยนรและเขาใจหลกพทธธรรม

ทถกตอง มความรคคณธรรม เสรมสรางศลธรรม เปนพลเมองดมคณภาพ สรางภมคมกนใหผเรยน

หางไกลอบายมขสงเสพตดสงผดกฎหมายและนำไปสความสงบเรยบรอยของสงคม

เพอใหเกดการขบเคลอนการดำเนนงานตามบนทกขอตกลงความรวมมอในการจด

การเรยนการสอนธรรมศกษาในสถานศกษาอยางมประสทธภาพและบงเกดเปนรปธรรม

อนจะเปนการสรางภมคมกนและพฒนาคณภาพชวตของนกเรยน นสต นกศกษา ในสถานศกษา

อยางยงยน กระทรวงศกษาธการ จงไดจดทำแนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร โท เอก

เพอใหนกเรยนนสตนกศกษามความรความเขาใจเกยวกบวชาธรรมวชาพทธและวชาวนย

กระทรวงศกษาธการหวงเปนอยางยงวา แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร

โท เอก จะเปนแนวทางการเรยนการสอนใหกบคณะคร อาจารย นำไปสอนไดตามหลกสตร

เพอใหนกเรยน นสต นกศกษา สามารถนำไปประยกตใชใหเกดประโยชนในชวตประจำวน และ

ขอขอบคณคณะผจด ซงประกอบดวย สำนกงานเขตพนทการศกษาประถมศกษานครปฐม เขต ๒

สำนกงานเขตพนทการศกษานครราชสมา เขต ๓ และโรงเรยนวดราชบพธ ทมความมงมนตงใจ

พฒนาเอกสารชดนอยางเตมความสามารถจนบรรลวตถประสงค

(รองศาสตราจารยกำจร ตตยกว)

ปลดกระทรวงศกษาธการ

สารบญ

เรอง หนา

คำนำ

บทท ๑ ประวตนกธรรมธรรมศกษา ๑

บทท ๒เทคนควธสอนของพระพทธเจา ๓

บทท ๓ มาตรฐานการเรยนรผลการเรยนรและสาระการเรยนร ๑๐

บทท ๔ แผนการจดการเรยนร ๑๓

แผนการจดการเรยนรท๑ ๑๔

แผนการจดการเรยนรท๒ ๒๖

แผนการจดการเรยนรท๓ ๔๑

แผนการจดการเรยนรท๔ ๕๗

แผนการจดการเรยนรท๕ ๖๙

แผนการจดการเรยนรท๖ ๗๗

แผนการจดการเรยนรท๗ ๘๖

แผนการจดการเรยนรท๘ ๙๔

แผนการจดการเรยนรท๙ ๑๑๐

แผนการจดการเรยนรท๑๐ ๑๑๘

บทท ๕ แบบทดสอบ ๑๓๐

แบบทดสอบกอนเรยน ๑๓๑

เฉลยแบบทดสอบกอนเรยน ๑๓๖

แบบทดสอบหลงเรยน ๑๓๗

เฉลยแบบทดสอบหลงเรยน ๑๔๒

ภาคผนวก ๑๔๓

บรรณานกรม ๑๔๕

คณะผจดทำ ๑๔๖

�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

บทท ๑

ประวตนกธรรม ธรรมศกษา

การศกษาพระปรยตธรรมแผนกธรรม หรอทเรยกกนวา นกธรรม เกดขนตามพระดำร

ของสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส เปนการศกษาพระธรรมวนยในภาษาไทย

เพอใหภกษสามเณรผเปนกำลงสำคญของพระพทธศาสนา สามารถศกษาพระธรรมวนยไดสะดวก

และทวถงอนจะเปนพนฐานนำไปสสมมาปฏบตตลอดจนเผยแผพระพทธศาสนาใหกวางไกลออกไป

การศกษาพระพทธศาสนาของพระสงฆไทยแตโบราณมา นยมศกษาเปนภาษาบาล

ทเรยกวาการศกษาพระปรยตธรรมซงเปนสงทเรยนรไดยากสำหรบภกษสามเณรทวไป จงปรากฏวา

ภกษสามเณรทมความรในพระธรรมวนยอยางทวถงมจำนวนนอย เปนเหตใหสงฆมณฑลขาดแคลน

พระภกษผมความรความสามารถทจะชวยกจการพระศาสนาทงในดานการศกษา การปกครอง และ

การแนะนำสงสอนประชาชน ดงนน สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส จงไดทรง

พระดำรวธการเลาเรยนพระธรรมวนยในภาษาไทยขน สำหรบสอนภกษสามเณรวดบวรนเวศวหาร

เปนครงแรก นบแตทรงรบหนาทปกครองวดบวรนเวศวหาร เมอ พ.ศ. ๒๔๓๕ เปนตนมา โดยทรง

กำหนดหลกสตรการสอนใหภกษสามเณรไดเรยนรพระพทธศาสนาทงดานหลกธรรมพทธประวต

และพระวนยตลอดถงหดแตงแกกระทธรรม

เมอทรงเหนวา การเรยนการสอนพระธรรมวนยเปนภาษาไทยดงนไดผล ทำใหภกษ

สามเณรมความรกวางขวางขน เพราะเรยนรไดไมยาก จงทรงดำรทจะขยายแนวทางนไปยงภกษ

สามเณรทวไปดวย ประกอบกบใน พ.ศ. ๒๔๔๘ ประเทศไทยเรมมพระราชบญญตเกณฑทหาร

ซงภกษทงหมดจะไดรบการยกเวน สวนสามเณรจะยกเวนใหเฉพาะสามเณรผรธรรม ทางราชการได

ขอใหคณะสงฆชวยกำหนดเกณฑของสามเณรผรธรรม สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณ

วโรรส จงทรงกำหนดหลกสตรองคสามเณรรธรรมขน ตอมาไดทรงปรบปรงหลกสตรองคสามเณร

รธรรมนนเปน“องคนกธรรม”สำหรบภกษสามเณรชนนวกะ (คอผบวชใหม)ทวไป ไดรบพระบรม

ราชานมต เมอวนท ๒๗ มนาคมพ.ศ. ๒๔๕๔ และโปรดใหจดการสอบในสวนกลางขนเปนครงแรก

ในเดอนตลาคมปเดยวกน โดยใชวดบวรนเวศวหาร วดมหาธาต และวดเบญจมบพตร เปนสถานทสอบ

การสอบครงแรกน๓วชาคอธรรมวภาคในนวโกวาทแตงความแกกระทธรรมและแปลภาษามคธ

เฉพาะทองนทานในอรรถกถาธรรมบท

พ.ศ. ๒๔๕๕ทรงปรบปรงหลกสตรองคนกธรรมใหเหมาะสมสำหรบภกษสามเณรทวไป

จะเรยนรไดกวางขวางยงขน โดยแบงหลกสตรเปน ๒ อยาง คออยางสามญ เรยนวชาธรรมวภาค

พทธประวต และเรยงความแกกระทธรรม และอยางวสามญ เพมแปลอรรถกถาธรรมบทมแก

อรรถบาลไวยากรณและสมพนธและวนยบญญตทตองสอบทงผทเรยนอยางสามญและวสามญ

�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

พ.ศ. ๒๔๕๖ ทรงปรบปรงหลกสตรองคนกธรรมอกครงหนง โดยเพมหลกธรรมหมวด

คหปฏบตเขาในสวนของธรรมวภาคดวย เพอใหเปนประโยชนในการครองชวตฆราวาส หากภกษ

สามเณรรปนน ๆ มความจำเปนตองลาสกขาออกไปดวยเหตใดเหตหนง เรยกวานกธรรมชนตร

การศกษาพระธรรมวนยแบบใหมนไดรบความนยมจากหมภกษสามเณรอยางกวางขวางและแพรหลายไป

อยางรวดเรว เพยง ๒ ปแรกกมภกษสามเณรสมครเขาสอบสนามหลวงเกอบพนรป เมอทรงเหนวา

การศกษานกธรรมอำนวยคณประโยชนแกพระศาสนาและภกษสามเณรทวไป ในเวลาตอมาจงทรง

พระดำรขยายการศกษานกธรรมใหทวถงแกภกษทกระดบ คอ ทรงตงหลกสตรนกธรรมชนโท

สำหรบภกษชนมชฌมะคอมพรรษาเกน๕แตไมถง๑๐และนกธรรมชนเอกสำหรบภกษชนเถระ

คอมพรรษา๑๐ขนไปดงทเปนหลกสตรการศกษาขนพนฐานของคณะสงฆสบมาตราบถงทกวนน

ตอมาพระเจาวรวงศเธอ กรมหลวงชนวรสรวฒน สมเดจพระสงฆราชเจา วดราชบพธ-

สถตมหาสมาราม ทรงพจารณาเหนวา การศกษานกธรรมมไดเปนประโยชนตอภกษสามเณรเทานน

แมผทยงครองฆราวาสวสยกจะไดรบประโยชนจากการศกษานกธรรมดวย โดยเฉพาะสำหรบเหลา

ขาราชการครจงทรงตงหลกสตรนกธรรมสำหรบฆราวาสขนเรยกวา“ธรรมศกษา”มครบทง๓ชน

คอ ชนตร ชนโท ชนเอก ซงมเนอหาเชนเดยวกนกบหลกสตรนกธรรมภกษสามเณร เวนแต

วนยบญญตททรงกำหนดใชเบญจศล เบญจธรรม และอโบสถศลแทน ไดเปดสอบธรรมศกษาชนตร

ครงแรก เมอพ.ศ.๒๔๗๒และเปดสอบครบทกชนในเวลาตอมามฆราวาสทงหญงและชายเขาสอบ

เปนจำนวนมากนบเปนการสงเสรมการศกษาพระพทธศาสนาใหกวางขวางยงขน

ปจจบนการศกษาพระปรยตธรรมแผนกธรรมน มสมเดจพระวนรต (พรหมคตตเถร)

วดบวรนเวศวหาร เปนแมกองธรรมสนามหลวง เนนการพฒนาศาสนทายาทใหมคณภาพสามารถ

ดำรงพระศาสนาไวไดดวยด ทงถอวาเปนกจการของคณะสงฆสวนหนงทสำคญยงในการเผยแผ

พระพทธศาสนาในประเทศไทยมาตงแตครงอดตจนถงปจจบน

�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

บทท ๒

เทคนควธสอนของพระพทธเจา

๑. การทำนามธรรมใหเปนรปธรรม

ทำของยากใหงาย ธรรมะเปนเรองนามธรรมทมเนอหาลกซง ยากทจะเขาใจ ยงเปน

ธรรมะระดบสงสดกยงลกลำคมภรภาพยงขน...ความสำเรจแหงภารกจการสงสอนประชาชนสวนหนง

เพราะพระองคทรงใชเทคนควธการทำของยากใหงายเชน

๑.๑ การใชอปมาอปไมย วธนเปนวธทรงใชบอยทสดวธหนง เพราะทำใหผฟง

มองเหนภาพและเขาใจงายโดยไมตองเสยเวลาอธบายความใหยดยาว

๑.๒ ยกนทานประกอบเปนเทคนคหรอกลวธหนงทพระพทธองคทรงใชบอย

๑.๓ ใชอปกรณหรอสอการสอน เทคนควธสอนดวยการกระทำของยากใหงาย

หรอทำนามธรรมใหเปนรปธรรมนอกจากใชอปมาอปไมยและเลานทานประกอบแลวยงมอกวธหนง

อนเปนวธทพระพทธองคทรงใชมากพอๆกบสองวธขางตนคอการใชสออปกรณหรอใชสอการสอน

๒. ทำตนเปนตวอยาง

ในแงของการสอนอาจแบงออกเปน๒อยางคอ

๒.๑ ทำใหดหรอสาธตใหด

๒.๒ ปฏบตใหดเปนตวอยาง

๓. ใชถอยคำเหมาะสม

การสอนทจะประสบผลสำเรจ ผสอนจะตองรจกใชคำ ตองใหผฟงรสกวาผพด

พดดวยเมตตาจตมใชพดดวยความมงราย

๔. เลอกสอนเปนรายบคคล

ผสอนตองรวาคนฟงนนตางภมหลง ตางความสนใจ ตางระดบสตปญญาการเรยนร

เพราะฉะนนการเลอกสอนเปนรายบคคลจะชวยใหการสอนประสบความสำเรจเปนอยางด ถาทำได

กควรใชวธนแมจะสอนเปนกลมกตองเอาใจใสนกเรยนทมปญหาเปนรายบคคลใหได

๕. รจกจงหวะและโอกาส

ดความพรอมของผเรยนรจกคอยจงหวะอนเหมาะสมถาผเรยนไมพรอมกเหนอยเปลา

๖. ยดหยนในการใชเทคนควธ

เทคนควธบางอยางใชไดผลในวนนตอไปวนขางหนาอาจใชไมไดกไดจงควรยดหยนวธการ

๗. การเสรมแรง

มคำพดสรรเสรญพระพทธเจาวา “ทรงชมคนทควรชม ตำหนคนทควรตำหน”

การชมเปนการยอมรบความสามารถหรอใหกำลงใจใหทำอยางนนยง ๆ ขนไป การตำหนเปนการ

ตกเตอนมใหประพฤตเชนนนอกตอไป

�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

หลกสำคญทครผสอนควรทราบ หลกสำคญคอหลกการใหญๆของการสอนไมวาจะสอนเรองอะไรกมอย๓หลกคอ

๑. หลกเกยวกบเนอหาทสอน

๒. หลกเกยวกบตวผเรยน

๓. หลกเกยวกบตวการสอน

ก. หลกเกยวกบเนอหาทสอน

คนจะสอนคนอนตองรวาจะเอาเรองอะไรมาสอนเขาเสยกอน ไมใชคดแตวธการสอน

วาจะสอนอยางไร ตองคดกอนวาจะเอาอะไรไปสอนเขาพระพทธเจาแนะนำวาผสอนตองคำนงเสมอวา

ตองสอนสงทรเหนหรอเขาใจงายไปหาสงทเขาใจยาก

๑. สอนเนอหาทลมลกลงไปตามลำดบ

๒. สอนดวยของจรง

๓. สอนตรงตามเนอหา

๔. สอนมเหตผล

๕. สอนเทาทจำเปนตองร

๖. สอนสงทมความหมายและเปนประโยชนแกผเรยน

ข. หลกเกยวกบตวผเรยน

๑. พระพทธองคจะทรงสอนใคร ทรงดบคคลผรบการสอนหรอผเรยนกอนวา

บคคลนนๆเปนคนประเภทใดมพนความรความเขาใจหรอความพรอมแคไหนและควรจะสอนอะไรแคไหน

๒. นอกจากดความแตกตางของผเรยนแลวยงตองดความพรอมของผเรยนดวย

๓. สอนใหผเรยนทำดวยตนเอง

๔. ผเรยนจะตองมบทบาทรวมดวย

๕. ครตองเอาใจใสผเรยนทมปญหาเปนพเศษ

ค. หลกเกยวกบตวผสอน

๑. สรางความสนใจในการสอนคนนน(การนำเขาสบทเรยน)

๒. สรางบรรยากาศในการเรยนการสอนใหปลอดโปรง

๓. มงสอนเนอหามงใหผฟงเกดความรความเขาใจและเปลยนพฤตกรรมในทางทด

๔. ตงใจสอนสอนโดยเคารพถอวางานสอนเปนงานสำคญ

๕. ใชภาษาเหมาะสมผสอนคนอนควรมความสามารถในการสอสาร ใชคำพดทถกตอง

และเหมาะสมกบบคคลและสถานการณ

หลกการสอนแนวพทธวธ พระพทธเจานนทรงเปนพระบรมคร ยอดครของผสอนพระองคทรงมหลกการในการสอน

มากมายหลายหลกการเรยกวา“หลก ๔ ส”คอ

�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๑. สนทสสนา อธบายใหเหนชดแจงเหมอนจงมอใหมาดดวยตา

๒. สมาทปนา ชกจงใหเหนจรงเหนจงตามชวนใหคลอยตามจนยอมรบเอาไปปฏบต

๓. สมตเตชนา เราใจ เกดความกลาหาญ มกำลงใจ มนใจวาทำไดไมหวนไหว

ตออปสรรคทมมา

๔. สมปหงสนา มวธสอนทชวยใหผฟงราเรงเบกบานฟงไมเบอเปยมลนไปดวยความหวง

สรปหลกการทวไปของการสอนคอแจมแจง-จงใจ-หาญกลา-ราเรง

หลกการสอนพทธวธแบบสนทนา (สากจฉา หรอธรรมสากจฉา) เปนวธททรงใชบอยทสด พระองคชอบใชวธนอาจเปนดวยวาผฟงไดมโอกาสแสดง

ความคดเหน ทำใหการเรยนการสอนสนกไมรสกวาตนกำลง “เรยน” หรอกำลง “ถกสอน”

แตจะรสกวาตนกำลงสนทนาปราศรยกบพระพทธองคอยางสนกสนาน

หลกการสอนพทธวธแบบตอบปญหา (ปจฉา-วสชนา) ผถามปญหาอาจถามดวยจดประสงคหลายอยางเชน

๑. บางคนถามเพอตองการคำตอบในเรองทสงสยมานาน

๒. บางคนถามเพอลองภมวาคนตอบรหรอไม

๓. บางคนถามเพอขมหรอปราบใหผตอบอบอาย

๔. บางคนถามเพอเทยบเคยงกบความเชอหรอคำสอนในลทธศาสนาของตน

พระพทธองคตรสรวา การตอบปญหาใด ๆ ตองดลกษณะของปญหาและเลอกวธตอบ

ใหถกตองเหมาะสมพระองคจำแนกประเภทของปญหาไว๔ประการคอ

๑. ปญหาบางอยางตองตอบตรงไปตรงมา

๒. ปญหาบางอยางตองยอนถามกอนจงตอบ

๓. ปญหาบางอยางตองแยกความตอบ

๔. ปญหาบางอยางตองตดบทไปเลยไมตอบ

วธคดแบบอรยสจ ๔/คดแบบแกปญหา เปนการคดแบบแกปญหา เรยกวา “วธแหงความดบทกข” จดเปนวธคดแบบหลก

อยางหนงเปนวธคดตามเหตและผลหรอเปนไปตามเหตและผล สบสาวจากผลไปหาเหตแลวแกไข

และทำการทตนเหตจดเปน๒คคอ

คท๑ ทกขเปนผล เปนตวปญหาเปนสถานการณทประสบซงไมตองการ

สมทยเปนเหต เปนทมาของปญหาเปนจดทจะตองกำจดหรอแกไขจงจะพนจาก

ปญหาได

คท๒ นโรธเปนผล เปนภาวะสนปญหาเปนจดหมายซงตองการจะเขาถง

มรรคเปนเหต เปนวธการ เปนขอปฏบตทตองกระทำในการแกไขสาเหต เพอ

บรรลจดหมายคอภาวะสนปญหาอนไดแกความดบทกข

�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

กระบวนการจดการเรยนรแบบพทธวธ ๙ อยาง ๑. การจดกจกรรมการเรยนรพทธวธแบบอปมาอปไมย (การเปรยบเทยบ)

ขนสบคน-ขนเชอมโยง

- เปรยบเทยบนามธรรมกบรปธรรมใหผเรยนเหนชดเจนครผสอนและผเรยนมสวนรวม

- ความแตกตางระหวางสงทเปนนามธรรมกบรปธรรม

ขนฝก

- ยกตวอยางสงทเปนนามธรรมกบรปธรรม

- ผเรยนแตละรปหรอแตละกลมรวมอภปรายหรอนำเสนอสงทเปนนามธรรมกบรปธรรม

- หาขอสรปเกยวกบเนอหาทเปนนามธรรม-รปธรรม

ขนประยกต

- คนควาสงทเปนนามธรรมกบรปธรรมในเนอหาอนๆนอกเหนอจากเนอหาทกำหนดให

๒. การจดกจกรรมการเรยนรพทธวธแบบปจฉา-วสชนา (การถาม-ตอบ)

ขนสบคนและขนเชอมโยง

- การทำหนาทเปนผถาม-ตอบทถกตองเหมาะสมแกกาลเทศะ

- วธถาม-ตอบ (ตอบทนทเมอมผถาม ตอบแบบมเงอนไข ยอนถามผถามกอน

แลวจงตอบนงเสยไมตอบเปนตน)

ขนฝก

- ตวอยางการถาม-ตอบ

- ถาม-ตอบแบบคนตอคน ถาม-ตอบแบบกลมตอกลม ถาม-ตอบแบบกลมตอคน

เปนตน

- หาขอสรปเนอหาทเกยวกบการถาม-ตอบ

ขนประยกต

- คนควาเพมเตมนอกเหนอจากเนอหาทกำหนดไวในแผนจดกจกรรมการเรยนร

๓. การจดกจกรรมการเรยนรพทธวธแบบธรรมสากจฉา (การสนทนา)

ขนสบคนและขนเชอมโยง

- ครผสอนเสนอสถานการณทเปนปญหาหรอจำลองสถานการณ

ขนฝก

- ผเรยน/ครผสอน-อภปรายในประเดนทเปนปญหา หวขอ หรอสถานการณ

ตามเนอหาทกำหนด

- หาขอสรปในประเดนทเปนปญหาหวขอหรอสถานการณจากการสนทนาอภปราย

ขนประยกต

- ศกษาเพมเตมการสนทนา-อภปรายของบคคลกลมคนละครองคกรเปนตน

�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๔. การจดกจกรรมการเรยนรพทธวธแบบอรยสจ ๔ (กำหนดปญหา ตงสมมตฐาน

ทดลอง วเคราะห สรป)

ขนสบคน (ทกข)

- กำหนดปญหาทมาของปญหาการเกดปญหา(ตามเนอหาทกำหนด)

ขนเชอมโยง (สมทย)

- ตงสมมตฐานการอนมานการคาดคะเนความนาจะเปนปจจยเสยง

ขนฝก (นโรธ)

- ทดลองเกบขอมล

- วเคราะหสรปผล

ขนประยกต (มรรค)

- การนำไปประยกตใชกบสงอนๆนอกเหนอจากเนอหาทเรยนร

๕. การจดกจกรรมการเรยนรพทธวธแบบไตรสกขา (ระเบยบวนย จตใจแนวแน

แกปญหาถกตอง)

ขนสบคน (ศล)

- สรางความมระเบยบวนยความมศรทธาความตระหนกความเรา ใหเกดกบผเรยน

พรอมทจะเรยน

ขนเชอมโยง (สมาธ)

- ใหผเรยนรวมพลงจต ความคดอนแนวแนในการตงใจฟง ตงใจด ตงใจจดจำ

และเหนความสำคญตอเนอหาทจะนำเสนอ

ขนฝก (ปญญา)

- ใชสมาธจตใจอนแนวแนทำความเขาใจกบปญหา

- คนหาสาเหตทมาทไปของปญหา

- แกไขปญหาอยางถกตองและถกวธ

ขนประยกต (ปญญา)

- ผเรยนเกดการเรยนรเกดปญญาและมมโนทศนในเรองนนๆถกตอง

๖. การจดกจกรรมการเรยนรพทธวธแบบพหสต (ฟงมาก ๆ เขยนมาก ๆ ถามมาก ๆ

คดวเคราะหมาก ๆ)

ขนสบคนและขนเชอมโยง (การสรางศรทธา)

- การจดบรรยายในการนำเขาสบทเรยน

- การสรางแรงจงใจในการนำเขาสบทเรยน

- บคลกภาพตลอดถงการวางตวทเหมาะสมของผสอน

- การสรางความสมพนธระหวางผเรยนกบผสอน

�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ขนฝก (การฝกทกษะ)

- กจกรรมกลม/รายบคคล

- การปฏบต/การนำเสนอ/การแสดงออก

- ฝกการเขยนการฟงการถามและการคดวเคราะห

ขนประยกต

- การประเมนตนเอง

- การประเมนของกลยาณมตร

- การศกษาคนควาเพมเตมและการนำไปประยกตใช

๗. การจดกจกรรมการเรยนรพทธวธแบบโยนโสมนสการ (การทำไวในใจโดยแยบคาย

การใชความคดอยางถกวธ)

แบบท ๑

ขนสบคนและขนเชอมโยง

- ผเรยนรจกคดคดเปนคดอยางมระบบ

- ผเรยนรจกมองรจกพจารณาไตรตรองวเคราะหสงเคราะห

ขนฝก

- ฝกการคดหาเหตผล

- ฝกการสบคนถงตนเคา

- ฝกการสบสาวใหตลอดสาย

- ฝกการแยกแยะสงนนๆปญหานนๆตามสภาวะแหงเหตและปจจย

ขนประยกต

- ผเรยนนำการใชความคดอยางถกวธไปประยกตใชกบเหตการณปจจบน

๘. การจดกจกรรมการเรยนรพทธวธแบบโยนโสมนสการ (สรางศรทธาและวธคด

ใหกบผเรยน)

แบบท ๒

ขนสบคนและขนเชอมโยง

- ครผสอนสรางเจตคตทดตอผเรยน

- ครผสอนเสนอปญหาทเปนสาระสำคญหวเรอง

- ครผสอนแนะแหลงวทยาการแหลงขอมล

ขนฝก

- ผเรยนฝกการรวบรวมขอมล

- ครผสอนจดกจกรรมใหเกดกระบวนการคดแกผเรยน เชน คดสบคนตนเคา

คดสบสาวตลอดสายคดสบคนตนปลายและคดโยงสายสมพนธ

�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

- ฝกการสรปประเดนเปรยบเทยบประเมนคาโดยวธอภปรายทดลองทดสอบ

- ดำเนนการเลอกและตดสนใจ

- กจกรรมฝกปฏบตเพอพสจนผลการเลอกและตดสนใจ

ขนประยกต

- สงเกตวธการปฏบตตรวจสอบปรบปรง

- อภปรายและสอบถาม

- สรปบทเรยนการจดกจกรรมการเรยนร

- วดและประเมนผลตามสภาพจรง

๙. การจดกจกรรมการเรยนรพทธวธแบบอทธบาท ๔ (พอใจในสงทเรยนร พากเพยร

ตอสงทเรยนรเสมอ มงมนและเอาใจใสตอสงทเรยนร คด วเคราะห ไตรตรอง กอนนำไปใช)

ขนสบคน (ฉนทะ)

- สรางความพอใจและความสำคญตอสงทเรยนรและสงทไดรบ

ขนเชอมโยง (วรยะ)

- ฟงใหหมดจดใหมากปากตองไวใจตองคด(หวใจบณฑตสจปล)

ขนฝก (จตตะ)

- มงมนโดยฝกฟงมากๆฝกคดมากๆฝกถามมากๆและฝกเขยนมากๆ

ขนประยกต (วมงสา)

- พจารณาไตรตรองแยกแยะอธบายนำเสนอและประยกตใช

การนยามศพทขนตอน/กระบวนการจดกจกรรมการเรยนรพทธวธ สบคน หมายถง สบสาวเรองราวคนควาใหไดเรอง

เชอมโยง หมายถง ทำใหตดเปนเนอเดยวกน,ทำใหประสานกน

ฝก หมายถง ทำ เชน บอก แสดง หรอปฏบต เพอใหเกดความรความเขาใจ

จนเปนนสยหรอมความชำนาญ

ประยกต หมายถง นำความรในวทยาการตางๆมาปรบใชใหเปนประโยชน

�0

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

บทท ๓

มาตรฐานการเรยนร ผลการเรยนร และสาระการเรยนร

มาตรฐานการเรยนร มาตรฐานธศ๑ รและเขาใจและปฏบตตามหลกธรรมของพระพทธศาสนามศรทธาทถกตองยดมน

และปฏบตตามหลกธรรมเพออยรวมกนอยางสนตสข

มาตรฐานธศ๒ รและเขาใจพทธประวตความสำคญของพระพทธศาสนาปฏบตตนเปนพทธศาสนกชนทด

และธำรงรกษาพระพทธศาสนา

มาตรฐานธศ๓ รเขาใจและปฏบตตนตามหลกพระวนยบญญตของพระพทธศาสนา

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

มาตรฐานการเรยนร ผลการเรยนร และสาระการเรยนร มาตรฐานธศ๑ รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนา มศรทธาทถกตอง ยดมนและปฏบต

ตามหลกธรรมเพออยรวมกนอยางสนตสข

ชน ผลการเรยนร สาระการเรยนร

ธศตร ๑.รและเขาใจหลกธรรม

ทางพระพทธศาสนาในทกะ

หมวด๒

-ธรรมมอปการะมาก๒อยาง

-ธรรมเปนโลกบาลคอคมครอง๒อยาง

-ธรรมอนทำใหงาม๒อยาง

-บคคลหาไดยาก๒อยาง

๒.รและเขาใจหลกธรรม

ทางพระพทธศาสนาในตกะ

หมวด๓

-รตนะ๓อยาง

-โอวาทของพระพทธเจา๓อยาง

-ทจรต๓อยาง

-สจรต๓อยาง

-อกศลมล๓อยาง

-กศลมล๓อยาง

-บญกรยาวตถ๓อยาง

๓.รและเขาใจหลกธรรม

ทางพระพทธศาสนาในจตกกะ

หมวด๔

-วฑฒคอธรรมเปนเครองเจรญ๔อยาง

-จกร๔

-อคต๔

-ปธานคอความเพยร๔อยาง

-อธษฐานธรรมคอธรรมทควรตงไวในใจ๔อยาง

-อทธบาทคอคณเครองใหสำเรจความประสงค

๔อยาง

-พรหมวหาร๔

-อรยสจ๔

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ชน ผลการเรยนร สาระการเรยนร

ธศตร ๔.รและเขาใจหลกธรรม

ทางพระพทธศาสนาในปญจกะ

หมวด๕

-อนนตรยกรรม๕

-เวสารชชกรณธรรมคอธรรมทำความกลาหาญ

๕อยาง

-ธมมสสวนานสงสคออานสงสแหงการฟงธรรม

๕อยาง

-พละคอธรรมเปนกำลง๕อยาง

-ขนธ๕

๕.รและเขาใจหลกธรรม

ทางพระพทธศาสนาในฉกกะ

หมวด๖

-คารวะ๖

-สาราณยธรรม๖อยาง

๖.รและเขาใจหลกธรรม

ทางพระพทธศาสนาในสตตกะ

หมวด๗

-อรยทรพย๗

-สปปรสธรรม๗

๗.รและเขาใจหลกธรรม

ทางพระพทธศาสนาในอฏฐกะ

หมวด๘

-โลกธรรม๘

-มรรคมองค๘

๘.รและเขาใจหลกธรรม

ทางพระพทธศาสนาในคหปฏบต

จตกกะ

-กรรมกเลสคอกรรมเครองเศราหมอง๔อยาง

-ทฏฐธมมกตถประโยชนคอประโยชน

ในปจจบน๔อยาง

-มตรปฏรปคอมตรเทยม๔จำพวก

-มตรแท๔จำพวก

-สงคหวตถ๔

-ธรรมของฆราวาส๔

๙.รและเขาใจหลกธรรม

ทางพระพทธศาสนาในคหปฏบต

(ปญจกะ)

-มจฉาวณชชาคอการคาขายไมชอบธรรม

๕อยาง

-สมบตของอบาสก๕

๑๐.รและเขาใจหลกธรรม

ทางพระพทธศาสนาในคหปฏบต

ฉกกะ

-ทศ๖

-อบายมขคอเหตเครองฉบหาย๖

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

บทท ๔

แผนการจดการเรยนร

แผนการจดการเรยนร ธรรมศกษาชนตร ประกอบดวย แผนการจดการเรยนร จำนวน

๑๐ แผน ดงน

แผนการจดการเรยนรท๑ หลกธรรมพระพทธศาสนาในทกะหมวด๒

แผนการจดการเรยนรท๒ หลกธรรมพระพทธศาสนาในตกะหมวด๓

แผนการจดการเรยนรท๓ หลกธรรมพระพทธศาสนาในจตกกะหมวด๔

แผนการจดการเรยนรท๔ หลกธรรมพระพทธศาสนาในปญจกะหมวด๕

แผนการจดการเรยนรท๕ หลกธรรมพระพทธศาสนาในฉกกะหมวด๖

แผนการจดการเรยนรท๖ หลกธรรมพระพทธศาสนาในสตตกะหมวด๗

แผนการจดการเรยนรท๗ หลกธรรมพระพทธศาสนาในอฏฐกะหมวด๘

แผนการจดการเรยนรท๘ หลกธรรมพระพทธศาสนาในคหปฏบตจตกกะ

แผนการจดการเรยนรท๙ หลกธรรมพระพทธศาสนาในคหปฏบตปญจกะ

แผนการจดการเรยนรท๑๐ หลกธรรมพระพทธศาสนาในคหปฏบตฉกกะ

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

แผนการจดการเรยนรท ๑ ธรรมศกษาชนตรสาระการเรยนรวชาธรรม

เรองหลกธรรมทางพระพทธศาสนาในทกะหมวด๒ เวลา.........................ชวโมง

..............................................................................................................................................................

๑. มาตรฐานการเรยนร

มาตรฐานธศ๑ รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนา มศรทธาทถกตอง ยดมน

และปฏบตตามหลกธรรมเพออยรวมกนอยางสนตสข

๒. ผลการเรยนร

รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนาในทกะหมวด๒

๓. สาระสำคญ

หลกธรรมของพระพทธศาสนาในทกะหมวด๒เปนการมสตสมปชญญะการมหรโอตตปปะ

การมขนตโสรจจะและการตอบแทนคณบพการความกตญญกตเวทหากบคคลยดมนและปฏบตไดจะ

อยในสงคมดวยความเปนสข

๔. จดประสงคการเรยนร

นกเรยนอธบายหลกธรรมของพระพทธศาสนาในทกะหมวด๒ได

๕. สาระการเรยนร/เนอหา

-ธรรมมอปการะมาก๒อยาง

-ธรรมเปนโลกบาลคอคมครอง๒อยาง

-ธรรมอนทำใหงาม๒อยาง

-บคคลหาไดยาก๒อยาง

๖. กระบวนการจดการเรยนร

ขนสบคนและขนเชอมโยง

๑. ครและนกเรยนสนทนาเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในทกะ หมวด ๒

โดยใชคำถามเพอพฒนาทกษะกระบวนการคดและเชอมโยงไปสการเรยนร

- นกเรยนเคยเรยนเรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในทกะหมวด๒บางหรอไม

- หลกธรรมของพระพทธศาสนาในทกะหมวด๒มอะไรบาง

- นกเรยนเคยไดยนไดเหนหลกธรรมของพระพทธศาสนาในทกะหมวด๒จากทไหนบาง

ขนฝก

๒. แบงนกเรยนออกเปน๔ กลม โดยใหแตละกลมศกษาหลกธรรมของพระพทธศาสนา

ในทกะหมวด๒ซงประกอบดวยธรรมมอปการะมาก๒อยางธรรมเปนโลกบาลคอคมครอง๒อยาง

ธรรมอนทำใหงาม๒อยางและบคคลหาไดยาก๒อยางจากใบความรท๑

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๓. นกเรยนแตละกลมรวมกนวเคราะห อภปราย และสรปความร จดเตรยมการเสนอ

ผลงานหนาชนเรยน

ขนประยกต

๔. สมนกเรยนแตละกลมออกมาเลาตามหวขอทตนเองไดรบมอบหมายเพอแลกเปลยน

เรยนร

๕. ครอธบายเพมเตมและเปดโอกาสนกเรยนซกถามขอสงสยประเดนตางๆ

๖. นกเรยนในแตละกลมตอบคำถามตามใบกจกรรมท๑

๗. ครและนกเรยนรวมกนสรปในแตละหวขอและเฉลยคำตอบทถกตอง

๘. ฝกสวดมนตฝกสมาธเพอเปนแนวทางในการนำไปใชในชวตประจำวนตอไป

๗. ภาระงาน/ชนงาน

ท ภาระงาน ชนงาน

๑ ตอบคำถามเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนาในทกะหมวด๒ ใบกจกรรมท๑

๘. สอ/แหลงการเรยนร

๑. ใบความรท๑เรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในทกะหมวด๒

๒. ใบกจกรรมท๑

๙. การวดผลและประเมนผล

สงทตองการวด วธวด เครองมอวด เกณฑการประเมน

อธบายหลกธรรม

ของพระพทธศาสนา

ในทกะหมวด๒ได

-ตรวจผลงาน -แบบประเมน

ผลงาน

ผาน=ไดคะแนนตงแตรอยละ

๖๐ขนไป

ไมผาน=ไดคะแนนตำกวา

รอยละ๖๐

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

แบบประเมนผลงานใบกจกรรมท ๑

ขอทระดบคะแนน

๔-๕คะแนน ๒-๓คะแนน ๑คะแนน

๑-๔ ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดน

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนเปนสวนใหญ

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนนอย

เกณฑการตดสน

เกณฑ รอยละ คะแนน

ผาน ๖๐ขนไป ๑๒คะแนนขนไป

ไมผาน ตำกวา๖๐ ๑๑คะแนนลงมา

หมายเหตเกณฑการตดสนสามารถปรบไดตามความเหมาะสมกบกลมเปาหมาย

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ใบกจกรรมท ๑ หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในทกะ หมวด ๒

ชอกลม..................................

ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..................................

ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..................................

ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..................................

คำชแจง ใหนกเรยนตอบคำถามตอไปนจำนวน๔ขอ(๒๐คะแนน)

๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของธรรมมอปการะมาก๒อยาง

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของธรรมเปนโลกบาลคอคมครอง๒อยาง

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

๓. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของธรรมอนทำใหงาม๒อยาง

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

๔. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของบคคลหาไดยาก๒อยาง

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

เฉลยใบกจกรรมท ๑

หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในทกะ หมวด ๒

๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของธรรมมอปการะมาก๒อยาง

ตอบ ธรรมมอปการะมาก หมายถง ธรรมทเกอกลสนบสนนการทำกจทกอยาง

ในชวต รวมไปถงการเจรญกศลธรรมตาง ๆ ใหเปนไปดวยด ไมใหเกดความผดพลาดเสยหาย ไดรบ

ผลสำเรจตามประสงคเปนคณธรรมสงเสรมใหมความรอบคอบไมประมาทพลงเผลอหากขาดธรรมนแลว

กจททำ คำทพด สงทคดทกอยาง ยอมผดพลาดเสยหาย ม ๒ อยาง คอ๑. สต ความระลกได

หมายถงความระลกนกขนไดฉกคดขนไดถงสงททำพดคดเปนอาการทจตไมหลงลมไมเผลอไผล

๒. สมปชญญะ ความรตว หมายถง ความรตวทวพรอมในขณะกำลงทำพด คด รชดในสงทนกได

ไมฟนเฟอนหลงลมรวาสงทกำลงทำพดคดนนเปนอยางไรดหรอไมด

การปฏบตตน ฝกฝนอบรมจตดวยวธการตาง ๆ เชน สวดมนตทำสมาธ หรอปฏบต

ตามแนวสตปฏฐาน๔คอตงสตสมปชญญะไวทกายเวทนาจตธรรม

๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของธรรมเปนโลกบาลคอคมครอง๒อยาง

ตอบ ธรรมเปนโลกบาล คอ คมครองโลก หมายถง คณธรรมเปนเครองคมครอง

รกษาสตวโลกไวไมใหทำความชว หรอไมใหประพฤตทจรตดวยกาย วาจา ใจ ทงในทลบและทแจง

ทำใหหมมนษยในโลกนอยรวมกนเปนสงคมไดอยางมความสข พนจากความทกขรอนตาง ๆ

ม ๒ อยาง คอ ๑. หร ความละอายแกใจ หมายถง ความละอายใจตวเองตอการทำบาป

ทำความชว ตอความประพฤตทจรตผดศลธรรมตาง ๆ มอาการรงเกยจตอความชว ไมกลา

ทำความชว๒. โอตตปปะ ความเกรงกลว หมายถง ความสะดงกลว หวาดกลวตอผลของความชว

ตอผลของทจรตททำไวจะตามใหผล

การปฏบตตนไมเบยดเบยนซงผอนไมทำความชวทงตอหนาและลบหลง

๓. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของธรรมอนทำใหงาม๒อยาง

ตอบ ธรรมอนทำใหงาม หมายถง ธรรมททำบคคลใหงดงามดวยกรยาทางกาย

วาจา และใจ อนเปนความงามภายใน ไมใชความงามภายนอกทเนนรปรางหนาตา ม ๒ อยาง คอ

๑. ขนต ความอดทน หมายถง ความอดทน อดกลนตอสงทมากระทบทงทางรางกายและจตใจ

ไมแสดงอาการทกขรอน ความโกรธ ความไมพอใจหรอความฉนเฉยวออกมาใหเหน ๒. โสรจจะ

ความเสงยมหมายถงการควบคมกายวาจาใจใหสงบเรยบรอยเปนปกตทำใจใหแชมชนเบกบาน

เหมอนไมมอะไรเกดขน

การปฏบตตน มกรยามารยาทสภาพเรยบรอย มความสงบเสงยม มอธยาศยใจงาม

ไมกาวราวหยาบคาย

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๔. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของบคคลหาไดยาก๒อยาง

ตอบ บคคลหาไดยาก หมายถง บคคลทหาไดไมงาย เกดขนไดยาก เพราะการท

ทงสองฝายจะปฏบตหนาทตอกนใหสมบรณครบถวนควบคกนไปนนเปนไปไดยากมาก กลาวคอ

ฝายหนงทำ แตอกฝายไมทำ หรอทำดวยกนทงสองฝาย แตยงหยอนกวากน ม ๒ ประเภท คอ

๑. บพการ บคคลผทำอปการะกอน หมายถง คนทชวยเหลอเกอกลผอนกอน โดยไมหวง

ผลตอบแทน๒. กตญญกตเวท บคคลผรอปการะททานทำแลวและตอบแทนคำวากตญญกตเวท

แยกเปน ๒ คำ คอ กตญญ แปลวา ผรอปการคณททานทำแลว กบ กตเวท แปลวา ประกาศคณ

ททานทำแลวใหปรากฏ รวมเปนกตญญกตเวท หมายถง คนทสำนกรในบญคณทผอนทำแกตนแลว

ตอบแทนบญคณทาน

การปฏบตตน สำนกรในบญคณทบพการและผอนทำแกตนแลวตอบแทนบญคณทาน

�0

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ใบความรท ๑

หลกธรรมทางพระพทธศาสนา ในทกะ หมวด ๒

ธรรมมอปการะมาก ๒ อยาง

๑. สต ความระลกได

๒. สมปชญญะ ความรตว

อธบาย

ธรรมมอปการะมากหมายถงธรรมทเกอกลสนบสนนการทำกจทกอยางในชวตรวมไปถง

การเจรญกศลธรรมตาง ๆ ใหเปนไปดวยด ไมใหเกดความผดพลาดเสยหาย ไดรบผลสำเรจ

ตามประสงค เปนคณธรรมสงเสรมใหมความรอบคอบ ไมประมาทพลงเผลอ หากขาดธรรมนแลว

กจททำคำทพดสงทคดทกอยางยอมผดพลาดเสยหายม๒อยางคอ

๑. สต ความระลกได หมายถง ความระลกนกขนได ฉกคดขนได ถงสงททำ พด คด

เปนอาการทจตไมหลงลม ไมเผลอไผล มใจจดจออยกบสงททำตลอดเวลา เรยกอกอยางหนงวา

ความไมประมาท ลกษณะของสต คอความระลกได หนาทของสต คอจดจำสงตาง ๆ ไดไมลมหลง

และกำจดความประมาท

สตนนสามารถระลกไดทง๓กาลคอ๑) ระลกถงสงทลวงมาแลวได เชน ระลกถง

การงานทไดทำ และถอยคำทพดแลวได ๒) ระลกถงสงทเปนปจจบนได เชน ระลกถงการงาน

ทกระทำอย หรอกำหนดระลกถงลมหายใจเขาออก ๓) ระลกถงสงอนมขนในภายหนา เชน

ระลกถงความตายอนจะมแกตนในกาลขางหนา

๒. สมปชญญะ ความรตว หมายถงความรตวทวพรอมในขณะกำลงทำพดคด รชด

ในสงทนกได ไมฟนเฟอนหลงลม รวาสงทกำลงทำ พด คดนนเปนอยางไร ดหรอไมด เปนอาการ

ทจตตนตวในขณะทำงาน เชน ขณะขบรถอยกรตวทวพรอมตลอดเวลา ไมปลอยใจคดเรองอน

ลกษณะของสมปชญญะคอความไมหลงหนาทของสมปชญญะคอความพจารณาตดสนสงทรนนวา

ดหรอชวและกำจดความโงเขลา

องคประกอบของสมปชญญะม ๔ ประการ คอ ๑) รชดวาเปนประโยชนหรอไมใช

ประโยชน ๒) รชดวาเหมาะสมเกอกลหรอไมเหมาะสมเกอกล ๓) รชดวาควรดำเนนหรอไมควร

ดำเนน๔) รชดวาเปนความหลงหรอไมหลงความรตวทวพรอมในสงทกำลงทำพดคดอนประกอบดวย

องคทง๔นจดเปนสมปชญญะ

สตสมปชญญะนจดเปนพหปการธรรม คอ ธรรมมอปการะมาก เพราะอดหนน

เกอกลกจการงานทกอยางใหสำเรจ กจทกอยางไมวาจะเปนการศกษาเลาเรยนกตาม การประกอบ

สมมาชพ มทำนา คาขาย รบจาง ปฏบตราชการเปนตนกตาม การปฏบตธรรมเจรญสมาธภาวนา

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

กตาม โดยทสดแมแตการยน เดน นง นอน ตองมสตสมปชญญะคอยกำกบ จงจะไมผดพลาด

เพราะสตสมปชญญะทำใหไมประมาทเลนเลอพลงเผลอ มความรอบคอบ รจกยบยงชงใจ ตนตว

ในขณะทำงานตลอดเวลาจงปองกนความผดพลาดเสยหายทจะเกดกบกจททำได

คนไมมสตสมปชญญะทานเรยกวาเปนคนประมาท คนประมาทแมมชวตอย

กเหมอนตายแลว เพราะตายจากกศลธรรมความดงาม ไมมความเจรญกาวหนาในชวต สตจำตองใช

ในเวลากอนทำพดคดสมปชญญะจำตองใชในเวลากำลงทำพดคดสตสามารถระลกไดทงอดตกาล

ปจจบนกาลและอนาคตกาลสมปชญญะเกดมเฉพาะปจจบนกาลเทานน

สตสมปชญญะจะเกดขนไดดวยการฝกฝนอบรมจตดวยวธการตางๆเชนสวดมนต

ทำสมาธหรอปฏบตตามแนวสตปฏฐาน๔คอตงสตสมปชญญะไวทกายเวทนาจตธรรมเปนตน

ธรรมเปนโลกบาล คอ คมครองโลก ๒ อยาง

๑. หร ความละอายแกใจ

๒. โอตตปปะ ความเกรงกลว

อธบาย

ธรรมเปนโลกบาล คอ คมครองโลก หมายถง คณธรรมเปนเครองคมครองรกษา

สตวโลกไวไมใหทำความชว หรอไมใหประพฤตทจรตดวยกาย วาจา ใจ ทงในทลบและทแจง ทำให

หมมนษยในโลกนอยรวมกนเปนสงคมไดอยางมความสขพนจากความทกขรอนตางๆม๒อยางคอ

๑. หร ความละอายแกใจ หมายถง ความละอายใจตวเองตอการทำบาป ทำความชว

ตอความประพฤตทจรตผดศลธรรมตาง ๆ มอาการรงเกยจตอความชว ไมกลาทำความชว เพราะ

ขยะแขยงตอความชวนน ไมอยากใหมาเปรอะเปอนตวเอง เหมอนบคคลเหนอจจาระหรอสงของ

สกปรกอน ๆ แลว เกดความรงเกยจไมอยากเขาใกล ไมอยากสมผส ลกษณะของหร คอ

ความรงเกยจบาปหนาทของหรคอไมทำบาปทงหลายเพราะละอายใจ

เหตใหเกดหรม๔อยางคอ

๑) พจารณาถงชาตตระกลของตน เชน คดวาเราเกดในชาตตระกลด มคนนบถอ

การทำความชวไมควรแกเราจะทำใหเสยชอเสยงวงศตระกล

๒) พจารณาถงวยของตน เชน คดวาเราเปนผใหญแลว อยในฐานะเปนพ เปนบดา

มารดาเปนครอาจารยการทำความชวไมเหมาะแกคนเชนเรา

๓) พจารณาถงกำลงของตน เชน คดวาเราเปนผมกำลง มความสามารถ

มความเขมแขงไมใชคนออนแอไมควรทำความชวเพราะเปนการทำของคนออนแอไรความสามารถ

๔) พจารณาถงความรของตน เชน คดวาเรามวชาความรศกษาเลาเรยนมามาก

ไมควรทำความชวเพราะการทำความชวเปนเรองของคนพาล

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๒. โอตตปปะ ความเกรงกลว หมายถง ความสะดงกลว หวาดกลวตอผลของความชว

ตอผลของทจรตททำไวจะตามใหผล มอาการกลวตอทกขโทษทจะเกดจากการทำความชวของตน

เหมอนบคคลเหนอสรพษ กลวพษของมน ไมกลาเขาใกล พยายามหลกเสยหางไกล ลกษณะของ

โอตตปปะ คอความสะดงกลวตอบาป หนาทของโอตตปปะ คอไมทำบาปทงหลาย เพราะสะดงกลว

ตอผลของบาป

เหตใหเกดโอตตปปะม๔อยางคอ๑)เพราะกลวตนตเตยนตนเอง๒)เพราะกลว

ผอนตเตยน๓)เพราะกลวถกลงโทษ(๔)เพราะกลวตกนรก

หรโอตตปปะ จดเปนโลกบาลธรรม คอ ธรรมสำหรบคมครองโลก ทำใหโลกเกด

สนตสข ไมเบยดเบยนซงกนและกน เพราะคนมหรโอตตปปะจะเกลยดความชวและกลวทกขโทษภย

ทจะเกดจากการทำความชวของตนเอง ไมกลาทำความชวทงตอหนาและลบหลงทำใหไมกอความเดอดรอน

เสยหายใหแกโลกคอแผนดนและหมสตวทงปวง ถาโลกขาดโลกบาลธรรมน จะเกดความเดอดรอน

วนวายหาความสงบสขไมได เพราะคนทไมมหรโอตตปปะนน สามารถทำชวไดทกอยาง ไมวาจะเปน

ปลนฆาลกขโมยลวงละเมดทางเพศโกหกหลอกลวงทจรตคอรรปชนเปนตน

ในโลกปาลธมมสตร (พระไตรปฎก เลมท ๒๕/๒๒๐) พระพทธองคทรงแสดงวา

หากธรรม ๒ อยางนไมคมครองรกษาโลกไว กจะไมปรากฏคำวา มารดา นา ปา หรอภรรยา

ของครอาจารยคนในโลกจะหมดความละอายถงความสบสนปะปนสมสกนเองเหมอนสตวดรจฉาน

เชน แพะ แกะ ไก สกร สนข เปนตน แตเพราะมธรรม ๒ อยางนคมครองรกษาอย คนเรา

จงมความละอายชวกลวบาป ไมกลาทำชวตอกน มารดา ปา นา เปนตน จงยงปรากฏอย คณธรรม

ทง๒อยางนเปนเครองเหนยวรงไมใหทำความชว

หรและโอตตปปะทง ๒ อยางน เรยกอกอยางหนงวาสกกธรรม คอ ธรรมฝายขาว

ธรรมฝายด หรอธรรมททำใหบคคลเปนผสะอาดบรสทธ และเรยกวา เทวธรรม คอ ธรรมททำให

บคคลเปนเทวดาหรอธรรมททำใหบคคลประเสรฐดจเทวดา

ธรรมอนทำใหงาม ๒ อยาง

๑. ขนต ความอดทน

๒. โสรจจะ ความเสงยม

อธบาย

ธรรมอนทำใหงาม หมายถง ธรรมททำบคคลใหงดงามดวยกรยาทางกาย วาจา และใจ

อนเปนความงามภายในไมใชความงามภายนอกทเนนรปรางหนาตาม๒อยางคอ

๑. ขนต ความอดทนหมายถงความอดทนอดกลนตอสงทมากระทบทงทางรางกาย

และจตใจ ไมแสดงอาการทกขรอน ความโกรธ ความไมพอใจหรอความฉนเฉยวออกมาใหเหน

จดตามเหตทควรอดทนเปน๔ประเภทคอ

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๑) อดทนตอความลำบากตรากตรำ ไดแก อดทนตอความทกขยากลำบาก ในการ

ทำงานอนเปนสมมาชพ ในการศกษาเลาเรยน ไมแสดงอาการทอแทเหนอยหนาย เชน ทนรอน

ทนหนาวทนหวกระหายเปนตน

๒) อดทนตอทกขเวทนา ไดแก อดทนตอความเจบปวยทางกาย ไมแสดงอาการ

ออนแอรองโอดครวญหรอทรนทรายจนเกดเหต

๓) อดทนตอความเจบใจไดแกอดทนตอการกระทำลวงเกนของคนอนเชนถกดาวา

เสยดสถกดหมนไมแสดงอาการโกรธหรอโตตอบ

๔) อดทนตออำนาจกเลส ไดแก อดทนตอสงตาง ๆ ทเขามายวยวนชวนใหโลภ

โกรธหลงเปนตนไมแสดงอาการอยากไดโกรธเคองหรอลมหลงมวเมาจนเกนงาม

๒. โสรจจะ ความเสงยมหมายถงการควบคมกายวาจาใจใหสงบเรยบรอยเปนปกต

ทำใจใหแชมชนเบกบานเหมอนไมมอะไรเกดขน เมอไดรบทกขหรอประสบกบสงเยายวนชวนใหโลภ

โกรธ หลง เปนธรรมคกบขนต สงเสรมใหขนตสมบรณยงขน เชน เมอถกดาวาแมสามารถอดทน

ไมโตตอบได แตใจอาจยงเดอดดาลอย หรอเมอเจบปวย แมกายอาจทนได แตใจอาจยงเรารอน

กระสบกระสาย โสรจจะนชวยขมใจรกษาใจใหสงบเยอกเยนเปนปกต สามารถยมรบการหยามหมน

และอดกลนสงยวยเยายวนไดมความสงบเสงยมอยภายใน

ธรรม๒อยางนจดเปน โสภณธรรม คอ ธรรมอนทำใหงาม เพราะผมขนตโสรจจะ

ยอมมกรยามารยาทสภาพเรยบรอย มความสงบเสงยม มอธยาศยใจงาม ไมกาวราวหยาบคาย

มจตใจเขมแขงอดทน ไมแสดงอาการผดปกตทางกาย วาจา ใจ เชน ไมแสดงอาการทอแทเบอหนาย

เมอไดรบความลำบากตรากตรำ ไมครวญครางเมอเจบไขไดปวย ไมหนาบงเมอโกรธ ไมดาตอบ

เมอถกดาไมแสดงอาการสงๆตำๆหรออาการขนๆลงๆใหปรากฏเมอตองประสบกบสงเยายวน

ชวนใหหลงเปนตนจงจดเปนธรรมอนทำใหงาม

เหตใหเกดขนตโสรจจะม๓อยางคอ

๑) มองโลกในแงด ดงพระปณณเถระทลลาพระพทธเจาไปจำพรรษาทสนาปรนตชนบท

พระพทธองคตรสถามวา “ปณณะ ชาวสนาปรนตะเปนคนดรายหยาบคาย เธอจะอยไดหรอ”

ทานกราบทลวา“อยไดเพราะขาพระองคจะคดวาเขาดาดกวาเขาตเขาตดกวาเขาฆาใหตาย”

๒) ทำใจใหหนกแนนดจแผนดน แมจะถกเหยยบยำหรอราดรดดวยสงสกปรก

โสโครก กไมรสกสขหรอทกข ดงพระสารบตรเถระทพระพทธเจาตรสสรรเสรญไววา “ภกษทงหลาย

ใคร ๆ ไมอาจใหความโกรธหรอความประทษรายเกดขนแกภกษผเชนกบสารบตรได ภกษทงหลาย

จตของสารบตรเชนกบแผนดนใหญ”

๓) แผเมตตาแผความรกความปรารถนาดใหแกกนและกนคดอยเสมอวาเรารกสข

เกลยดทกขฉนใดคนอนกรกสขเกลยดทกขฉนนนจงไมควรเบยดเบยนประทษรายทำลายกน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

บคคลหาไดยาก ๒ อยาง

๑. บพพการ บคคลผทำอปการะกอน

๒. กตญญกตเวท บคคลผรอปการะททานทำแลวและตอบแทน

อธบาย

บคคลหาไดยาก หมายถง บคคลทหาไดไมงาย เกดขนไดยาก เพราะการททงสองฝาย

จะปฏบตหนาทตอกนใหสมบรณครบถวนควบคกนไปนนเปนไปไดยากมาก กลาวคอ ฝายหนงทำ

แตอกฝายไมทำหรอทำดวยกนทงสองฝายแตยงหยอนกวากนม๒ประเภทคอ

๑. บพการ บคคลผทำอปการะกอน หมายถง คนทชวยเหลอเกอกลผอนกอน

โดยไมหวงผลตอบแทน และไมใสใจวาผนนจะเคยทำอปการะแกตนมากอนหรอไม แตทำดวย

จตเมตตากรณา หรอดวยหวงสงเคราะหอนเคราะหเปนทตง เชน มารดาบดา ใหการเลยงดบตรธดา

เปนตน รวมไปถงบคคลทมจตอาสาชอบบำเพญสาธารณะประโยชนตาง ๆ เชน ชวยชวตสตว

อนรกษปารกษาสงแวดลอมเปนตน

๒. กตญญกตเวท บคคลผรอปการะททานทำแลวและตอบแทน คำวากตญญกตเวท

แยกเปน ๒ คำ คอ กตญญ แปลวา ผรอปการคณททานทำแลว กบ กตเวท แปลวา ประกาศคณ

ททานทำแลวใหปรากฏ รวมเปนกตญญกตเวท หมายถง คนทสำนกรในบญคณทผอนทำแกตน

แลวตอบแทนบญคณทานทำคณทานใหปรากฏแกสาธารณชนดวยวธการอนเหมาะสมแกฐานะเชน

บตรธดาตอบแทนคณมารดาบดาดวยการเลยงด ชวยทานทำการงาน เชอฟงคำสงสอนของทาน

เปนตน รวมไปถงผทรสกถงบญคณของสตว สถานทอยอาศย ประเทศชาตหรอศาสนาทชวยใหตน

ไดรบความสะดวกสบายอยเยนเปนสข แลวตอบแทนดวยการชวยเหลอเกอกล ดแลรกษา และ

ประพฤตตนเปนพลเมองดอยางนกชอวามความกตญญกตเวทตอประเทศชาตศาสนา

กตญญกตเวทน เปนเครองหมายของคนดในทบางแหงทานเรยกวาสปปรสภม คอ

ภมธรรมของสตบรษหรอคนดหมายความวาคนดทกคนลวนมความกตญญกตเวทเปนพนฐานของจตใจ

บพการและกตญญกตเวทจดตามบคคลทเกยวเนองกนเปน๔คคอ

๑) มารดาบดาเปนบพการของบตรธดา

๒) ครอาจารยเปนบพการของศษย

๓) พระมหากษตรยเปนบพการของราษฎร

๔) พระพทธเจาเปนบพพการของพทธศาสนกชน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

บคคลทงสองประเภทนจดเปนทลลภบคคล คอ บคคลทหาไดยาก โดยอธบายวา

บพการหาไดยาก เพราะคนโดยมากถกตณหาครอบงำทำใหเปนคนมกได เหนแกตว ไมชอบชวยเหลอ

เกอกลใคร ชอบเปนผรบมากกวาเปนผให แมจะใหบางกตองการผลตอบแทน มชอเสยง เปนตน

ททำดวยเมตตากรณาหวงชวยเหลอจรงๆหาไดยากสวนกตญญกตเวทหาไดยากเพราะคนโดยมาก

ถกอวชชาครอบงำ ทำใหไมเหนคณความดของผอน ลมบญคณงาย ไดรบอปการะจากผอน

จนมความสขสบายแลวมกลมตวขาดจตสำนกทจะตอบแทนบญคณ โดยมากมกรจกแตคณ ไมรจก

ตอบแทน อนง บคคลทงสองนทวาหาไดยาก เพราะททำใหถกตองสมบรณตามหนาทของแตละฝาย

จรงๆนนหาไดยากโดยมากมกบกพรองไมสมบรณทำไดไมเตมททำไดไมตลอด

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

แผนการจดการเรยนรท ๒ ธรรมศกษาชนตรสาระการเรยนรวชาธรรม

เรองหลกธรรมทางพระพทธศาสนาในตกะหมวด๓ เวลา.........................ชวโมง

..............................................................................................................................................................

๑. มาตรฐานการเรยนร

มาตรฐานธศ๑ รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนา มศรทธาทถกตอง ยดมน

และปฏบตตามหลกธรรมเพออยรวมกนอยางสนตสข

๒. ผลการเรยนร

รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนาในตกะหมวด๓

๓. สาระสำคญ

หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในตกะ หมวด ๓ เปนหลกธรรมทวาดวยความด

ประกอบดวย รตนะ ๓ อยาง โอวาทของพระพทธเจา ๓ อยาง ทจรต ๓ อยาง สจรต ๓ อยาง

อกศลมล ๓ อยาง กศลมล ๓ อยาง และบญกรยาวตถ ๓ อยาง หากบคคลยดมนและปฏบตได

จะเปนคนดอยในสงคมดวยความเปนสข

๔. จดประสงคการเรยนร

นกเรยนอธบายหลกธรรมของพระพทธศาสนาในตกะหมวด๓ได

๕. สาระการเรยนร/เนอหา

-รตนะ๓อยาง

-โอวาทของพระพทธเจา๓อยาง

-ทจรต๓อยาง

-สจรต๓อยาง

-อกศลมล๓อยาง

-กศลมล๓อยาง

-บญกรยาวตถ๓อยาง

๖. กระบวนการจดการเรยนร

ขนสบคนและเชอมโยง

๑. ครและนกเรยนสนทนาขาวและเหตการณในชวตประจำวนทพบเหนจาก

หนงสอพมพหรอโทรทศนเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในตกะ หมวด ๓ โดยใชคำถาม

เพอพฒนาทกษะกระบวนการคดและเชอมโยงไปสการเรยนร

-นกเรยนเคยเรยนเรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในตกะหมวด๓บางหรอไม

-หลกธรรมของพระพทธศาสนาในตกะหมวด๓มอะไรบาง

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

-นกเรยนเคยไดยนไดเหนหลกธรรมของพระพทธศาสนาในตกะหมวด๓จากทไหนบาง

ขนฝก

๒. แบงนกเรยนออกเปน๔กลมโดยใหแตละกลมศกษาหลกธรรมของพระพทธศาสนา

ในตกะ หมวด ๓ ซงประกอบดวย กลมท ๑ รตนะ ๓ อยาง โอวาทของพระพทธเจา ๓ อยาง

กลมท๒ทจรต๓อยางสจรต๓อยางกลมท๓อกศลมล๓อยางกศลมล๓อยางและกลมท๔

บญกรยาวตถ๓อยางจากใบความรท๒

๓. นกเรยนแตละกลมจดเตรยมการเสนอผลงานหนาชนเรยน

ขนประยกต

๔. ใหนกเรยนแตละกลมออกมานำเสนอตามหวขอทตนเองไดรบมอบหมายเพอแลกเปลยน

เรยนร

๕. นกเรยนในแตละกลมตอบคำถามตามใบกจกรรมท๒

๖. ครและนกเรยนรวมกนสรปในแตละหวขอพรอมเฉลยคำตอบทถกตอง

๗. นกเรยนแสดงบทบาทสมมตการปฏบตตนตามหลกธรรมตามทไดรบมอบหมาย

กลมละ๕นาท

๘. นกเรยนและครรวมกนประเมนผล และชนชมผลงานของนกเรยนกลมทแสดงไดด

ทสด

๗. ภาระงาน/ชนงาน

ท ภาระงาน ชนงาน

๑ ตอบคำถามเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนาในตกะหมวด๓ ใบกจกรรมท๒

๘. สอ/แหลงการเรยนร

๑. ใบความรท๒เรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในตกะหมวด๓

๒. ใบกจกรรมท๒

๓. ขาวและเหตการณจากหนงสอพมพหรอโทรทศน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๙. การวดผลและประเมนผล

ขอทระดบคะแนน

๓คะแนน ๒คะแนน ๑คะแนน

๑-๗ ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดน

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนเปนสวนใหญ

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนนอย

แบบประเมนผลงานใบกจกรรมท ๒

เกณฑ รอยละ คะแนน

ผาน ๖๐ขนไป ๑๓คะแนนขนไป

ไมผาน ตำกวา๖๐ ๑๒คะแนนลงมา

หมายเหต เกณฑการตดสนสามารถปรบไดตามความเหมาะสมกบกลมเปาหมาย

สงทตองการวด วธวด เครองมอวด เกณฑการประเมน

อธบายหลกธรรม

ของพระพทธศาสนา

ในตกะหมวด๓ได

-ตรวจผลงาน -แบบประเมน

ผลงาน

ผาน=ไดคะแนนตงแตรอยละ

๖๐ขนไป

ไมผาน=ไดคะแนนตำกวา

รอยละ๖๐

เกณฑการตดสน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ใบกจกรรมท ๒ หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในตกะ หมวด ๓

ชอกลม..................................

ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..................................

ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..................................

ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..................................

คำชแจง ใหนกเรยนตอบคำถามตอไปนจำนวน๗ขอ(๒๑คะแนน)

๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของรตนะ๓อยาง

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของโอวาทของพระพทธเจา๓อยาง

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

๓. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของทจรต๓อยาง

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

๔. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของสจรต๓อยาง

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

๕. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของอกศลมล๓อยาง

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

�0

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๖. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของกศลมล๓อยาง

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

๗. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของบญกรยาวตถ๓อยาง

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

เฉลยใบกจกรรมท ๒

หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในตกะ หมวด ๓

๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของรตนะ๓อยาง

ตอบ รตนะ หรอ รตนะ แปลวา แกว โดยทวไปหมายถง อญมณหรอแรธาต

ทมคามากหาไดยากเชนเพชรพลอยทบทมเปนตนอกอยางหนงคนสตวหรอสงของทดประเสรฐสด

ทานกเรยกวา รตนะ เชน อตถรตนะ หญงทประเสรฐ หตถรตนะ ชางตวประเสรฐ จกกรตนะ

จกรทประเสรฐแตรตนะในทนหมายถงสงทประเสรฐสดมคามากหาสงเปรยบมได๓ประการคอ

พระพทธพระธรรมและพระสงฆทเรยกวาพระรตนตรยหรอพระไตรรตนแปลวาแกว๓ประการ

คอ๑. พระพทธ คำวา พทธะ แปลวา ผร ผตน ผเบกบาน ในทนหมายถง พระสมมาสมพทธเจา

๒. พระธรรม คำวา ธรรม แปลวา สภาพททรงไว สภาพทรกษาไว ในทนหมายถง คำสงสอน

ของพระพทธเจา ๓. พระสงฆ คำวา สงฆ แปลวา หม ในทนหมายถง หมชนทฟงคำสงสอน

ของพระพทธเจาแลวประพฤตดปฏบตชอบตามพระธรรมวนย

การปฏบตเราตองเคารพองคสมมาสมพทธเจาปฏบตตามพระธรรมและเคารพพระสงฆ

๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของโอวาทของพระพทธเจา๓อยาง

ตอบ โอวาทโดยทวไปหมายถงคำกลาวสอนคำแนะนำคำตกเตอนในทนหมายถง

คำสงสอนของพระพทธเจาทเปนหลกการใหญเปนประธานม๓อยางคอ

๑. เวนจากทจรต คอ ไมประพฤตชวดวยกาย วาจา ใจหมายถงการไมทำความชว

ทกอยางทงทางกายวาจาใจ

๒. ประกอบสจรต คอ ประพฤตชอบดวยกาย วาจา ใจ หมายถง การทำความด

ทกอยางทงทางกายวาจาใจ

๓. ทำใจของตนใหหมดจดจากเครองเศราหมองใจ มโลภ โกรธ หลง เปนตน

หมายถง การทำใจของตนใหสะอาดผองใสอยเสมอ ไมปลอยใหกเลสมความโลภ ความโกรธ

ความหลงเปนตนครอบงำซงชกนำใหทำความชวตางๆ

การปฏบตเราตองไมประพฤตชวทำแตความดและทำจตใจใหผองใส

๓. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของทจรต๓อยาง

ตอบ ทจรต แปลวา การประพฤตชว หมายถง การทำความชว การทำความผด

การทำสงทไมดไมงาม จดเปน ๓ อยาง คอ ๑. กายทจรต การทำความชวทางกาย ๒. วจทจรต

การทำความชวทางวาจา๓.มโนทจรตการทำความชวทางใจ

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

การปฏบตเราตองไมประพฤตชวทงกายวาจาและใจ

๔. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของสจรต๓อยาง

ตอบ สจรต แปลวา การประพฤตด หมายถง การทำความด การไมทำความผด

การทำสงทดงาม จดเปน ๓ อยาง คอ ๑. กายสจรต การทำความดทางกาย ๒. วจสจรต

การทำความดทางวาจา ๓. มโนสจรต การทำความดทางใจ

การปฏบตเราตองประพฤตปฏบตดทงกายวาจาและใจ

๕. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของอกศลมล๓อยาง

ตอบ อกศลมลแปลวารากเหงาของอกศลหมายถงตนเหตของความชวหรอสาเหต

ใหทำบาปอกศลซงจดเปนความชวตางๆม๓อยางคอ๑. โลภะ อยากได หมายถงความอยากได

โดยทางทจรตอยากไดในทางทผด๒. โทสะ คดประทษรายหมายถงความคดทจะทำรายผอนใหได

รบอนตราย๓. โมหะ หลงไมรจรง หมายถง ความหลงเพราะไมรตามทเปนจรง ความหลงงมงาย

โดยไมมเหตผล

การปฏบต เราตองไมโลภไมโกรธและไมหลง

๖. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของกศลมล๓อยาง

ตอบ กศลมล แปลวา รากเหงาของกศล หมายถง ตนเหตของความดหรอสาเหต

ใหทำบญกศลซงจดเปนความดตางๆม๓อยางคอ๑. อโลภะ ไมอยากไดหมายถงความไมอยากได

โดยทางทจรต ความไมอยากไดสงของของผอนมาเปนของตนดวยอาการอนไมชอบธรรม๒. อโทสะ

ไมคดประทษราย หมายถง ความไมคดทจะทำรายผอนใหไดรบความเดอดรอนเสยหาย๓. อโมหะ

ไมหลงหมายถงความรสภาพตามความเปนจรงคอรวาอะไรเปนกศลควรประพฤตอะไรเปนอกศล

ไมควรประพฤต

การปฏบต เราตองไมโลภไมโกรธและไมหลง

๗. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของบญกรยาวตถ๓อยาง

ตอบ บญกรยาวตถ แปลวา เหตเปนทตงแหงการทำบญ หมายถง เหตเกดบญ

วธการทำบญหรอหลกการทำความดโดยยอม๓อยางคอ๑. ทานมยบญสำเรจดวยการบรจาคทาน

หมายถงการใหทรพยสงของของตนเพอประโยชนแกคนทควรให๒. สลมยบญสำเรจดวยการรกษาศล

หมายถง เจตนาคอความตงใจทจะงดเวนจากการทำความชวตาง ๆ รกษากายวาจาใหเรยบรอยเปน

ปกตดงามตามสมควรแกสถานของแตละบคคล๓. ภาวนามยบญสำเรจดวยการเจรญภาวนาหมาย

ถงการอบรมจตใจใหตงมนอยในความดและใหฉลาดโดยการอบรมจตดวยวธตางๆ

การปฏบตเราบรจาคทานรกษาศลและเจรญภาวนา

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ใบความรท ๒

หลกธรรมทางพระพทธศาสนา ในตกะ หมวด ๓

ตกะ คอ หมวด ๓ รตนะ ๓ อยาง

พระพทธ ๑ พระธรรม ๑ พระสงฆ ๑ ๑. ทานผสอนใหประชาชนประพฤตชอบดวยกาย วาจา ใจ ตามพระธรรมวนย ททานเรยกวา พระพทธศาสนา ชอพระพทธเจา ๒. พระธรรมวนยทเปนคำสงสอนของทาน ชอพระธรรม ๓. หมชนทฟงคำสงสอนของทานแลว ปฏบตชอบตามพระธรรมวนย ชอพระสงฆ อธบาย รตนะ หรอ รตนะ แปลวา แกวโดยทวไปหมายถงอญมณหรอแรธาตทมคามากหาไดยากเชน เพชรพลอยทบทม เปนตนอกอยางหนงคนสตวหรอสงของทดประเสรฐสดทานกเรยกวารตนะ เชน อตถรตนะ หญงทประเสรฐ หตถรตนะ ชางตวประเสรฐ จกกรตนะ จกรทประเสรฐแต รตนะ ในทนหมายถงสงทประเสรฐสด มคามาก หาสงเปรยบมได ๓ ประการ คอ พระพทธพระธรรมและพระสงฆทเรยกวาพระรตนตรยหรอพระไตรรตนแปลวาแกว๓ประการคอ ๑. พระพทธ คำวา พทธะ แปลวา ผร ผตน ผเบกบาน ในทนหมายถง พระสมมาสมพทธเจาหรอพระบรมศาสดาผตรสรอรยสจ๔ โดยชอบดวยพระองคเองแลวอาศยพระมหากรณาคณทรงสงสอนประชาชนใหประพฤตชอบดวยกาย วาจา ใจ ทำใหไดรบประโยชนสขตามสมควรแกการปฏบตและทรงประดษฐานพระพทธศาสนาขน พระพทธเจาทรงมพระคณอเนกอนนตทสำคญม๓ประการคอ ๑) พระปญญาคณไดแกความฉลาดรอบรในธรรมทงปวง ๒) พระบรสทธคณไดแกความบรสทธสนกเลส ๓) พระมหากรณาคณ ไดแก ความมพระหฤทยสงสาร คดชวยสตวโลกใหพนทกขและทรงอาศยพระมหากรณาคณนเปนทตง จงไดเสดจจารกประกาศพระศาสนาสงสอนประชาชนใหประพฤตดปฏบตชอบไดรบความสขพนจากทกขทงปวง ๒. พระธรรม คำวา ธรรม แปลวา สภาพททรงไว สภาพทรกษาไว ในทนหมายถงคำสงสอนของพระพทธเจาทงหมดจำแนกเปน๒คอ ธรรม กบวนย ธรรม ไดแก คำสอนทเนองดวยการปฏบต เปนหลกทควรรและควรปฏบต เพอฝกหดอบรมกายวาจาใจใหละเอยดประณตขนตามลำดบจนสามารถกำจดกเลสใหหมดสนไปได วนย ไดแก คำสงสอนทเนองดวยขอบญญต เปนขอหาม เปนหลกปฏบตเพอใหเกด

ความสงบเรยบรอยดงามในหมคณะ

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

พระธรรมคำสงสอนของพระพทธเจานน เรยกอกอยางหนงวา สทธรรม แปลวา

ธรรมของคนดหรอธรรมททำใหเปนคนดจำแนกเปน๓ประเภทคอ

๑) ปรยตตสทธรรม สทธรรมคอสงทพงศกษาเลาเรยน ไดแก พระพทธพจนใน

พระบาลไตรปฎก

๒) ปฏปตตสทธรรมสทธรรมคอสงทพงปฏบตไดแกไตรสกขาหรออรยมรรคมองค๘

๓) ปฏเวธสทธรรมสทธรรมคอผลทจะพงบรรลไดแกมรรคผลและนพพาน

พระธรรมมคณคอรกษาผประพฤตปฏบตไมใหตกไปในทชวทชวม๒ประเภทคอ

๑) ทชวในภพน ไดแก การเปนคนชว เสอมจากความด เสอมจากลาภยศ ตองโทษทณฑ

ถกคมขง ไดรบความทกขรอนตางๆ๒)ทชวในภพหนา ไดแกอบายภมคอทอนหาความเจรญมได

ม ๔ อยาง คอ นรก สตวดรจฉาน เปรต และอสรกาย ผประพฤตปฏบตตามพระธรรม ยอมไมถง

ความเสอมไมตกอบายภมไดรบแตความสขความเจรญโดยสมควรแกการปฏบต

๓. พระสงฆ คำวา สงฆ แปลวา หม ในทนหมายถง หมชนทฟงคำสงสอนของ

พระพทธเจาแลวประพฤตดปฏบตชอบตามพระธรรมวนยททรงแสดงไว ม ๒ ประเภท คอ อรยสงฆ

กบสมมตสงฆ

อรยสงฆ พระสงฆผเปนพระอรยบคคล หมายถง หมพระสาวกทไดบรรลมรรคผล

และนพพานแลวแบงเปน๔จำพวกคอพระโสดาบนพระสกทาคามพระอนาคามและพระอรหนต

สมมตสงฆ พระสงฆโดยสมมต หมายถง หมพระภกษทบวชถกตองตามพระวนย

แตยงไมไดบรรลมรรคผลและนพพาน ในทางวนยหมายถงภกษตงแต ๔ รปขนไป ซงสามารถ

ทำสงฆกรรมไดตามพระวนยกำหนด

อรยสงฆจดเปนสงฆรตนะโดยตรงสวนสมมตสงฆผปฏบตดปฏบตชอบตามพระธรรมวนย

จดเปนสงฆรตนะโดยอนโลม

พระสงฆมคณคอทานประพฤตชอบตามคำสงสอนของพระพทธเจาแลวสอนใหผอน

ทำตามอนงพระพทธศาสนาทตงมนยงยนนานมาไดจนถงบดนกเพราะอาศยพระสงฆชวยเปนกำลง

สำคญในการรกษาทรงจำศกษาปฏบตและเผยแผสบมา

พระพทธ พระธรรม และพระสงฆ ทง๓ประการน จดเปนรตนะ รวมกนเรยกวา

พระรตนตรยหรอพระไตรรตนเพราะเปนสงประเสรฐสดควรเคารพยำเกรงมคามากหาทเปรยบมได

เปนสงทหาไดยาก สามารถดบทกข นำความสขความเจรญมาใหแกผยอมรบนบถอ ซงรตนะ

มคาอยางอนไมสามารถนำมาใหได การถงรตนะทง๓น เรยกวา ไตรสรณคมน คอทพงทระลกถง

อนเกษมสงสดของพทธศาสนกชน ไมมทพงทระลกถงอนใดจะเทยบเทา ผถงรตนะทง ๓ น

เปนสรณะทพงทระลกยอมสามารถกำจดทกขภยทงในชาตนและชาตหนาใหถงความสขเกษมศานต

ทงไดสมบตอนยงยวดคอพระนพพาน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

โอวาทของพระพทธเจา ๓ อยาง ๑. เวนจากทจรต คอ ประพฤตชวดวย กาย วาจา ใจ ๒. ประกอบสจรต คอ ประพฤตชอบดวย กาย วาจา ใจ ๓. ทำใจของตนใหหมดจดจากเครองเศราหมองใจ มโลภ โกรธ หลง เปนตน อธบาย โอวาท โดยทวไป หมายถง คำกลาวสอน คำแนะนำ คำตกเตอน ในทนหมายถงคำสงสอนของพระพทธเจาทเปนหลกการใหญเปนประธานม๓อยางคอ ๑. เวนจากทจรตคอ ไมประพฤตชวดวยกาย วาจา ใจ หมายถง การไมทำความชวทกอยางทงทางกายวาจาใจ ๒. ประกอบสจรตคอ ประพฤตชอบดวยกาย วาจา ใจหมายถงการทำความดทกอยางทงทางกายวาจาใจ ๓. ทำใจของตนใหหมดจดจากเครองเศราหมองใจ มโลภ โกรธ หลง เปนตนหมายถง การทำใจของตนใหสะอาดผองใสอยเสมอ ไมปลอยใหกเลสมความโลภ ความโกรธความหลงเปนตนครอบงำซงชกนำใหทำความชวตางๆ โอวาท ๓ น เรยกสน ๆ วา ละชว ทำด ทำใจใหผองใส เปนคำสงสอนทพระพทธเจาทรงประทานแกพระอรหนตสาวก๑,๒๕๐ องค ทวดเวฬวน เมองราชคฤห ในวนมาฆบชา เรยกวาโอวาทปาตโมกขแปลวาคำสงสอนทเปนหลกเปนประธานถอเปนหวใจของพระพทธศาสนา ผละชวทกอยาง ทำความดทกประการ ทำใจใหผองใส ไดชอวาปฏบตตามโอวาทของพระพทธเจาครบทง๓อยางยอมไดรบความสขความเจรญทงในชาตนและชาตหนาตลอดจนถงไดรบประโยชนสงสดคอพระนพพาน

ทจรต ๓ อยาง ๑. ประพฤตชวดวยกาย เรยก กายทจรต ๒. ประพฤตชวดวยวาจา เรยก วจทจรต ๓. ประพฤตชวดวยใจ เรยก มโนทจรต

กายทจรต ๓ อยาง ฆาสตว ๑ ลกฉอ ๑ ประพฤตผดในกาม ๑

วจทจรต ๔ อยาง พดเทจ ๑ พดสอเสยด ๑ พดคำหยาบ ๑ พดเพอเจอ ๑

มโนทจรต ๓ อยาง โลภอยากไดของเขา ๑ พยาบาทปองรายเขา ๑ เหนผดจากคลองธรรม ๑

ทจรต ๓ อยางน เปนกจไมควรทำ ควรจะละเสย

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

อธบาย ทจรต แปลวา การประพฤตชว หมายถง การทำความชว การทำความผด การทำสงทไมดไมงามจดเปน๓อยางคอ ๑. กายทจรตการทำความชวทางกายม๓อยางคอ ๑) ปาณาตบาต ฆาสตว หมายถง การฆาสตวทกประเภท รวมทงการทำรายเบยดเบยดทรมานผอนสตวอนใหไดรบบาดเจบหรอความลำบาก ๒) อทนนาทาน ลกฉอ หมายถง การถอเอาสงของของคนอน โดยทเขาไมไดยนยอมให รวมทงการแสวงหารายไดโดยทางทจรต เชน ลก ขโมย ปลน ชง ฉอราษฎรบงหลวงรบสนบนฉอโกงเบยดบงเอาทรพยสนของราชการเปนตน ๓) กาเมส มจฉาจาร ประพฤตผดในกาม หมายถง การลวงเกนสมสในคครองของผอนหรอในบคคลทเขาหวงหามเชนบตรธดาทอยในการปกครองของบดามารดาเปนตน ๒. วจทจรตการทำความชวทางวาจาหรอการพดชวม๔อยางคอ ๑) มสาวาทพดเทจหมายถงพดโกหกหลอกลวงพดใหคลาดเคลอนจากความเปนจรงโดยมงจะใหผฟงเขาใจผดจากความจรง รวมทงการเขยนหนงสอโกหกหลอกลวง กจดเปนพดเทจเหมอนกน ๒) ปสณวาจา พดสอเสยด หมายถง พดยยง นำความฝายนไปบอกฝายโนนนำความฝายโนนมาบอกฝายนดวยเจตนาจะใหเขาแตกสามคคกนหรอใหเขามารกชอบตน ๓) ผรสวาจาพดคำหยาบหมายถงพดเสยดแทงพดดาวาพดประชดพดกระทบกระทง พดคำไมสภาพ โดยมงจะใหผฟงเกดความเจบใจ บนดาลโทสะ และไดรบความอปยศอดสระคายหไมพอใจ ๔) สมผปปลาปะ พดเพอเจอ หมายถง พดเหลวไหลไรสาระ พดตลกคะนองพดเลนไมรกาลเทศะหาประโยชนแกผฟงมได ๓. มโนทจรตการทำความชวทางใจหรอความคดชวม๓อยางคอ ๑) อภชฌา โลภอยากไดของเขา หมายถง คดอยากไดของคนอนมาเปนของตนเองโดยวธทจรต ๒) พยาบาทปองรายเขาหมายถงความผกใจเจบคดมงรายทำลายเขาใหพนาศ ๓) มจฉาทฏฐ เหนผดจากคลองธรรมหมายถง มความคดเหนขดแยงกบหลกธรรมหลกความเปนจรง เชน เหนวาบาปบญไมม ความดความชวไมมเหต คนจะดหรอชวกดเองชวเองไมใชเพราะการกระทำบดามารดาไมมคณจรงเปนตน ในทจรตทง๓อยางนมโนทจรตสำคญทสดเพราะสงทงหลายขนอยทใจเมอใจคดชวแลวพฤตกรรมทางกายและวาจากเปนไปในทางชวทงสน ทจรตทง๓อยางน เรยกอกอยางหนงวาอกศลกรรมบถแปลวาทางทำกรรมชวหรอทางทำกรรมไมด ควรละเสย ไมควรประพฤต เพราะทำใหเกดความทกขเดอดรอนเสยหายผประพฤตทจรตทง๓อยางนยอมไดรบโทษ๕อยางคอ๑)ตนเองตเตยนตนเองได๒)ผรใครครวญแลวตเตยนได๓)ชอเสยงไมดยอมฟงขจรไป๔)ตายอยางหลงลมสต๕)ตายแลวไปเกดในอบายภม

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

สจรต ๓ อยาง

๑. ประพฤตชอบดวยกาย เรยก กายสจรต

๒. ประพฤตชอบดวยวาจา เรยก วจสจรต

๓. ประพฤตชอบดวยใจ เรยก มโนสจรต

กายสจรต ๓ อยาง

เวนจากฆาสตว ๑ เวนจากลกทรพย ๑ เวนจากประพฤตผดในกาม ๑

วจสจรต ๔ อยาง

เวนจากพดเทจ ๑ เวนจากพดสอเสยด ๑ เวนจากพดคำหยาบ ๑ เวนจากพดเพอเจอ ๑

มโนสจรต ๓ อยาง

ไมโลภอยากไดของเขา ๑ ไมพยาบาทปองรายเขา ๑ เหนชอบตามคลองธรรม ๑

สจรต ๓ อยางน เปนกจควรทำ ควรประพฤต

อธบาย

สจรต แปลวาการประพฤตดหมายถงการทำความดการไมทำความผดการทำสงทดงาม

จดเปน๓อยางคอ

๑. กายสจรตการทำความดทางกายม๓อยาง

๒. วจสจรตการทำความดทางวาจาหรอการพดดม๔อยาง

๓. มโนสจรตการทำความดทางใจหรอความคดดม๓อยาง

คำอธบายสจรตแตละอยาง ผศกษาพงทราบโดยนยอนตรงกนขามกบคำอธบายในทจรต

๓อยาง

สจรตทง ๓ อยางน เรยกอกอยางหนงวา กศลกรรมบถ แปลวา ทางทำกรรมด

หรอทางด ผประพฤตสจรตยอมไดรบผลด เพราะสจรตเปนเหตใหเกดความสขกายสบายใจผประพฤต

สจรตทง ๓ อยางนยอมไดรบผลด ๕ อยาง คอ ๑) ตนตเตยนตนเองไมได ๒) ผรใครครวญแลว

ยอมสรรเสรญ๓) ชอเสยงอนดงามยอมฟงขจรไป๔) ตายอยางมสต๕) ตายแลวไปเกดในสคตภม

ดงนน ผศกษาควรสนใจในการกระทำความด ละเวนความชวใหเดดขาด เพราะวาความดใหผลเปน

ความสขความชวสงผลใหไดรบความทกข

อกศลมล ๓ อยาง

รากเหงาของอกศล เรยกอกศลมล ม ๓ อยาง คอ โลภะ อยากได ๑ โทสะ คดประทษราย ๑ โมหะ หลงไมรจรง ๑

เมออกศลมลเหลานมอยแลว อกศลอนทยงไมเกดกเกดขน ทเกดแลวกเจรญมากขนเหตนนควรละเสย

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

อธบาย อกศลมล แปลวา รากเหงาของอกศล หมายถง ตนเหตของความชวหรอสาเหตใหทำบาปอกศลซงจดเปนความชวตางๆม๓อยางคอ ๑. โลภะ อยากได หมายถง ความอยากไดโดยทางทจรต อยากไดในทางทผด เชนอยากไดทรพยของคนอนมาเปนของตน อยากสอบไดจงทจรตในการสอบ อยากรำรวยจงคายาบาเปนตน สวนความอยากตามธรรมชาต เชน อยากกนขาว เปนตน หรออยากไดในทางสจรต เชนอยากสอบได แลวขยนศกษาเลาเรยน อยากรำรวย แลวแสวงหาในทางทชอบ ไมจดเปนโลภะเมอโลภะเกดขนอกศลอยางอนเชนความเพงเลงอยากไดความมกมากความตระหนความเหนแกตวความหลอกลวง การลกขโมย การปลน การทจรตคอรรปชน จนถงฆากนตายเพราะความโลภเปนตนทยงไมเกดกเกดขนทเกดขนแลวกเจรญมากขน ๒. โทสะ คดประทษราย หมายถง ความคดทจะทำรายผอนใหไดรบอนตราย เชนบาดเจบเดอดรอนเสยทรพยเสยชวตเปนตนเมอโทสะเกดขนแลวอกศลอยางอนเชนการลางผลาญกนการฆาฟนการทะเลาะววาทการดาวาพดจาหยาบคายการทำลายทรพยสนของกนและกนเปนตนทยงไมเกดกเกดขนทเกดขนแลวกเจรญมากขน ๓. โมหะ หลงไมรจรง หมายถง ความหลงเพราะไมรตามทเปนจรง ความหลงงมงายโดยไมมเหตผลเชนไมรวาอะไรผดอะไรถกอะไรเปนกศลอะไรเปนอกศลเปนตนเมอโมหะเกดขนแลวอกศลอยางอนเชนความลบหลคณทานความรษยาความอวดดความเปนคนหวดอความอกตญญความเกยจครานความเชองายความหลงงมงายความเหนผดเปนชอบเปนตนทยงไมเกดกเกดขนทเกดขนแลวกเจรญมากขน โลภะโทสะโมหะทง๓อยางนจดเปนอกศลมลคอรากเหงาหรอมลเหตของความชวเพราะเปนสาเหตใหคนทำความชวตาง ๆ เมออกศลมล ๓ อยางน อยางใดอยางหนงเกดขน อกศลอยางอนทยงไมเกดกเกดขน ทเกดขนแลวกเจรญมากขน เพราะเหตนน ควรละเสย โลภะ ละไดดวยทาน คอ การให การบรจาค โทสะ ละไดดวยเมตตา คอ การมความรกความปรารถนาดตอกนโมหะละไดดวยปญญาคอใชปญญาพจารณาใหเหนจรงในสงนนๆ

กศลมล ๓ อยาง

รากเหงาของกศล เรยกกศลมล ม ๓ อยาง คอ อโลภะ ไมอยากได ๑ อโทสะ ไมคดประทษราย ๑ อโมหะ ไมหลง ๑ ถากศลมลเหลานมอยแลว กศลอนทยงไมเกดกเกดขน ทเกดแลวกเจรญมากขนเหตนนควรใหเกดมในสนดานอธบาย กศลมล แปลวารากเหงาของกศลหมายถงตนเหตของความดหรอสาเหตใหทำบญกศลซงจดเปนความดตางๆม๓อยางคอ

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๑. อโลภะ ไมอยากได หมายถงความไมอยากไดโดยทางทจรตความไมอยากไดสงของของผอนมาเปนของตนดวยอาการอนไมชอบธรรมเปนตนเมออโลภะเกดขนแลวกศลอยางอน เชนความไมเพงเลงอยากได ความมกนอย ความเสยสละ ความไมเหนแกตว ความสนโดษยนดดวยของของตนความซอสตยสจรตเปนตนทยงไมเกดกเกดขนทเกดขนแลวกเจรญมากขน ๒. อโทสะ ไมคดประทษรายหมายถงความไมคดทจะทำรายผอนใหไดรบความเดอดรอนเสยหาย เปนตน เมออโทสะเกดขนกศลอยางอน เชนความไมลางผลาญกนความไมอาฆาตพยาบาทกนความไมจองเวรกน การใหอภย การพดจาออนโยน การประพฤตสงทเปนประโยชนตอกน เปนตนทยงไมเกดกเกดขนทเกดขนแลวกเจรญมากขน ๓. อโมหะ ไมหลง หมายถง ความรสภาพตามความเปนจรง คอ รวาอะไรเปนกศลควรประพฤตอะไรเปนอกศลไมควรประพฤตเปนตนเมออโมหะเกดขนกศลอยางอนเชนความมปญญาความไมเชองาย ความกตญญ ความเหนชอบตามทำนองคลองธรรม ความเปนคนวางายสอนงายเปนตนทยงไมเกดกเกดขนทเกดขนแลวกเจรญมากขน อโลภะอโทสะอโมหะทง๓อยางนจดเปนกศลมลคอรากเหงาหรอมลเหตของความดเพราะเปนสาเหตใหคนทำความดตางๆเมอกศลมล๓อยางนอยางใดอยางหนงเกดขนกศลอยางอนทยงไมเกดกเกดขนทเกดขนแลวกเจรญมากขนเพราะเหตนนควรทำใหเกดมในจตใจ

บญกรยาวตถ ๓ อยาง สงเปนทตงแหงการบำเพญบญ เรยกบญกรยาวตถ โดยยอม ๓ อยาง

๑. ทานมย บญสำเรจดวยการบรจาคทาน ๒. สลมย บญสำเรจดวยการรกษาศล ๓. ภาวนามย บญสำเรจดวยการเจรญภาวนา อธบาย คำวาบญแปลวาสงทชำระจตสนดานใหหมดจดหมายถงความดความถกตองกรรมดทบคคลทำแลวเปนเหตใหมความสข ความเจรญกาวหนา ความหมดจดผองใส จนถงเปนเหตใหถงสคตภมและใหถงความสนกเลสไดบญแบงเปน๒สวนคอบญสวนเหต ไดแกบญกรยาวตถ๓และบญสวนผล ไดแก ความสข ความเจรญ ความสะอาด ความผองแผวแหงจต บญกรยาวตถแปลวา เหตเปนทตงแหงการทำบญ หมายถง เหตเกดบญ วธการทำบญ หรอหลกการทำความด

โดยยอม๓อยางคอ ๑. ทานมย บญสำเรจดวยการบรจาคทาน หมายถง การใหทรพยสงของของตนเพอประโยชนแกคนทควรให เชน ถวายปจจย ๔ แกพระภกษสามเณร เพอบชาคณงามความดททานไดประพฤตปฏบตตามพระธรรมวนย ใหวตถสงของแกบพการ มมารดาบดา เปนตนเพอตอบแทนพระคณททานไดเลยงตนมา ใหวตถสงของแกคนประสบภยพบต คนตกทกขไดยากใหทนการศกษา ใหทรพยสรางสาธารณประโยชน มวด โรงเรยน โรงพยาบาล ถนน เปนตนเพอการสงเคราะหชวยเหลอเกอกลรวมถงการใหแกสตวดรจฉานดวยเมตตากรณา

�0

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ตามปกตคนทถกความตระหนครอบงำจต ไมตองการจะสงเคราะหอปถมภใครไมอยากใหอะไรแกใคร จงมจตใจเศราหมอง มดมว จดเปนบาปเปนทกขอยในจต การใหทานกเพอกำจดความตระหน เหนยวแนนออกไปจากจต จตจะไดผองใสสวาง เปนบญคอเปนสข บญคอความสขนเกดดวยการใหหรอการบรจาคจงไดชอวาทานมย ๒. สลมย บญสำเรจดวยการรกษาศล หมายถง เจตนาคอความตงใจทจะงดเวนจากการทำความชวตาง ๆ รกษากายวาจาใหเรยบรอยเปนปกตดงามตามสมควรแกสถานะของแตละบคคล เชน เปนคฤหสถกรกษาศล ๕ หรอศล ๘ เปนสามเณรกรกษาศล ๑๐ เปนพระภกษกรกษาศล๒๒๗ ปกตคนทถกโทสะครอบงำจตยอมจะเดอดรอนใจทเรยกกนวาคนใจรอนๆมกจะเสยความประพฤตทางกาย เชน ทบตฆาเขาบาง เสยความประพฤตทางวาจา พดเทจหกรานประโยชนเขาบาง ดาวาเขาบาง เปนตน กชอวาทำบาปเพราะโทสะ จำตองรกษาศล ควบคมกายวาจาใหสงบตลอดถงคมจตใหเปนปกตหายโทสะ จตจงจะเปนบญคอสข บญคอความสขทเกดดวยการรกษาศลดงนจงชอวาสลมย ๓. ภาวนามย บญสำเรจดวยการเจรญภาวนา หมายถง การอบรมจตใจใหตงมนอยในความดและใหฉลาดโดยการอบรมจตดวยวธตางๆแบงเปน๒ระดบคอ ๑) ระดบพนฐานไดแกการศกษาเลาเรยนการฟงธรรมการวจยไตรตรองหมนฟงหมนคด หมนถาม หมนสนทนากบทานผร จนเกดความฉลาดขน รวมทงการทำงานดวยการพนจพเคราะห ๒) ระดบสง ไดแก การอบรมจตใหสงบเปนสมาธ และการพฒนาจตใหเกดปญญาเรยกอกอยางวาการเจรญจตภาวนาหรอการบำเพญกรรมฐาน ตามปกตคนทถกโมหะครอบงำจต ยอมไมรจกผดถกชวด มความมดมองไมเหนความจรงในสงตาง ๆ ทควรรควรเหน ยอมจะทำพดคดอะไร ๆ ดวยอำนาจโมหะ ยอมมแตความเศราหมองใจ เปนบาปคอเปนทกขใจจงจำตองเจรญภาวนากำจดโมหะเสย เมอกำจดไดจตใจกสวางไสวเปนบญคอเปนสขใจบญคอความสขทเกดดวยการเจรญภาวนาดงนจงชอวาภาวนามย การทำบญหรอการทำความดนนยอมมหลายวธหลายลกษณะ กลาวโดยยอมเพยง ๓ เพอเปนเครองกำจดกเลส ๓ อยาง คอ ทานสำหรบกำจดโลภะ ศลสำหรบกำจดโทสะภาวนาสำหรบกำจดโมหะ สวนการบำเพญบญกศลดวยวธอน ๆ นอกจากน แมจะมมาก

ลวนจดเขาในบญกรยาวตถ๓อยางนไดทงสน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

แผนการจดการเรยนรท ๓ ธรรมศกษาชนตรสาระการเรยนรวชาธรรม

เรองหลกธรรมทางพระพทธศาสนาในจตกกะหมวด๔ เวลา.........................ชวโมง

.............................................................................................................................................................

๑. มาตรฐานการเรยนร

มาตรฐานธศ๑ รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนา มศรทธาทถกตอง ยดมน

และปฏบตตามหลกธรรมเพออยรวมกนอยางสนตสข

๒. ผลการเรยนร

รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนาในจตกกะหมวด๔

๓. สาระสำคญ

หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในจตกกะหมวด๔ เปนหลกธรรมทวาดวยการปฏบตตน

สทางแหงความเจรญ ประกอบดวย วฑฒ คอ ธรรมเปนเครองเจรญ ๔ อยาง จกร ๔ อคต ๔

ปธาน ความเพยร ๔ อยาง อธษฐานธรรม คอ ธรรมทควรตงไวในใจ ๔ อยาง อทธบาท คอ

คณเครองใหสำเรจความประสงค๔อยางพรหมวหาร๔และอรยสจ๔หากบคคลยดมนและปฏบตได

จะเปนคนดมแตความเจรญอยในสงคมดวยความเปนสข

๔. จดประสงคการเรยนร

นกเรยนอธบายหลกธรรมของพระพทธศาสนาในจตกกะหมวด๔ได

๕. สาระการเรยนร/เนอหา

-วฑฒคอธรรมเปนเครองเจรญ๔อยาง

-จกร๔

-อคต๔

-ปธานคอความเพยร๔อยาง

-อธษฐานธรรมคอธรรมทควรตงไวในใจ๔อยาง

-อทธบาทคอคณเครองใหสำเรจความประสงค๔อยาง

-พรหมวหาร๔

-อรยสจ๔

๖. กระบวนการจดการเรยนร

ขนสบคนและเชอมโยง

๑. ครนำวดทศนทมเรองราวเกยวกบหลกธรรมทางศาสนามาเปดใหนกเรยนดหลงจากนน

สนทนาเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในจตกกะหมวด ๔ โดยใชคำถามเพอพฒนาทกษะ

กระบวนการคดและเชอมโยงไปสการเรยนร

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

-นกเรยนเคยเรยนเรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในจตกกะหมวด๔บางหรอไม

-หลกธรรมของพระพทธศาสนาในจตกกะหมวด๔มอะไรบาง

- นกเรยนเคยไดยนไดเหนหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในจตกกะ หมวด ๔

จากทไหนบาง

ขนฝก

๒. แบงนกเรยนออกเปน๔กลมโดยใหแตละกลมศกษาหลกธรรมของพระพทธศาสนา

ในจตกกะหมวด๔ซงประกอบดวยกลมท๑วฑฒคอธรรมเปนเครองเจรญ๔อยางจกร๔กลมท๒

อคต ๔ ปธาน ความเพยร ๔ อยาง กลมท ๓ อธษฐานธรรม คอ ธรรมทควรตงไวในใจ ๔ อยาง

อทธบาทคอคณเครองใหสำเรจความประสงค๔อยางและกลมท๔พรหมวหาร๔อรยสจ๔จาก

ใบความรท๓

๓. นกเรยนแตละกลมสรปสาระสำคญของเรองพรอมนำเสนอผลงานหนาชนเรยน

ขนประยกต

๔. ครใหความรเพมเตมตามความเหมาะสมและเปดใหนกเรยนซกถามขอสงสยประเดนตางๆ

๕. นกเรยนในแตละกลมตอบคำถามตามใบกจกรรมท๓

๖. ครและนกเรยนรวมกนสรปในแตละองคความรเพอนำไปประยกตใชในชวตประจำวน

ตอไป

๗. ภาระงาน/ชนงาน

ท ภาระงาน ชนงาน

๑ ตอบคำถามเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนาในจตกกะหมวด๔ ใบกจกรรมท๓

๘. สอ/แหลงการเรยนร

๑. ใบความรท๓เรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในจตกกะหมวด๔

๒. ใบกจกรรมท๓

๓. วดทศน

๙. การวดผลและประเมนผล

สงทตองการวด วธวด เครองมอวด เกณฑการประเมน

อธบายหลกธรรม

ของพระพทธศาสนา

ในจตกกะหมวด๔ได

-ตรวจผลงาน -แบบประเมน

ผลงาน

ผาน=ไดคะแนนตงแตรอยละ

๖๐ขนไป

ไมผาน=ไดคะแนนตำกวา

รอยละ๖๐

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ขอทระดบคะแนน

๓คะแนน ๒คะแนน ๑คะแนน

๑-๘ ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดน

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนเปนสวนใหญ

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนนอย

แบบประเมนผลงานใบกจกรรมท ๓

เกณฑ รอยละ คะแนน

ผาน ๖๐ขนไป ๑๕คะแนนขนไป

ไมผาน ตำกวา๖๐ ๑๔คะแนนลงมา

หมายเหตเกณฑการตดสนสามารถปรบไดตามความเหมาะสมกบกลมเปาหมาย

เกณฑการตดสน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ใบกจกรรมท ๓ หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในจตกกะ หมวด ๔

ชอกลม..................................

ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..................................ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..................................ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..................................คำชแจง ใหนกเรยนตอบคำถามตอไปนจำนวน๘ขอ(๒๔คะแนน) ๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของวฑฒคอธรรมเปนเครองเจรญ๔อยาง........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ ๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของจกร๔........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ ๓. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของอคต๔........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ ๔. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของปธานความเพยร๔อยาง........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ ๕. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของอธษฐานธรรมคอธรรมทควรตงไวในใจ๔อยาง........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๖. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของอทธบาท คอ คณเครองใหสำเรจ

ความประสงค๔อยาง

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

๗. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของพรหมวหาร๔

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

๘. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของอรยสจ๔

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

เฉลยใบกจกรรมท ๓

หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในจตกกะ หมวด ๔

๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของวฑฒคอธรรมเปนเครองเจรญ๔อยาง ตอบ วฑฒ แปลวาความเจรญความรงเรองคำเตมวาวฑฒธรรมธรรมเปนเหตใหเจรญรงเรอง เปนเหตเจรญงอกงามแหงปญญา เปนธรรมมอปการตอการปฏบตขนพนฐานใชสำหรบสรางความเจรญไดในทกทางสดแตผปฏบตจะพงปรารถนา ทงในทางโลกและทางธรรมตามสมควรแกการปฏบตม๔อยางคอ ๑. สปปรสสงเสวะคบทานผประพฤตชอบดวย กาย วาจา ใจ ทเรยกวา สตบรษสตบรษคอคนดคนมความรดประพฤตดทำดพดดคดดและชกชวนผอนใหทำดพดดคดดดวย ๒. สทธมมสสวนะ ฟงคำสงสอนของทานโดยเคารพ หมายถง เมอเขาไปคบหาสตบรษแลวกหมนรบฟงคำสงสอนของทานโดยเคารพมสตกำกบคมอยเสมอ ไมปลอยใจใหฟงซานไปในเรองตางๆ ๓. โยนโสมนสการ ตรตรองใหรจกสงทดหรอชวโดยอบายทชอบ หมายถงความเปนผฉลาดในการคด คดอยางถกวธ คดมระบบ ไตรตรองถงสาเหตหรอตนตอของเรองทคดแลวประมวลความคดใหรอบดาน ๔. ธมมานธมมปฏปตต ประพฤตธรรมสมควรแกธรรมซงไดตรองเหนแลวหมายถงการปฏบตใหถกตองตามหลกธรรมคอหลงจากตรตรองแลวกปฏบตตนใหเหมาะแกธรรม การปฏบต เราตองเคารพนบถอพระพทธเจา เชอฟงคำสงสอนนำคำสงสอนมาไตรตรองและถอปฏบตตามทไตรตรอง ๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของจกร๔ ตอบ จกร แปลวา วงลอ มลกษณะเปนวงกลมหมนรอบตวไดไมตดขด หมายถงจกรธรรมคอธรรมทเปนเสมอนลอรถนำไปสจดหมายหรอนำไปสความเจรญรงเรองม๔อยางคอ ๑. ปฏรปเทสวาสะ อยในประเทศอนสมควรหมายถงการอยในประเทศทเหมาะทดทเจรญ มการคมนาคมสะดวก ทมนกปราชญ ราชบณฑต หรอสตบรษอยอาศย มสงแวดลอมดมสภาพเหมาะแกการปฏบตธรรมและประกอบสมมาอาชพ และมคำสอนของพระพทธเจาแพรหลายมการทำบญใหทานรกษาศลบำเพญภาวนา ๒. สปปรสปสสยะ คบสตบรษ หมายถง การเขาไปคบหา ทำความสนทสนมสนทนาปราศรยปรกษาหารอสอบถามสงทยงไมรกบสตบรษสตบรษคอคนทประพฤตดทำดพดดคดดและชกชวนผอนใหทำดพดดคดดดวย ๓. อตตสมมาปณธ ตงตนไวชอบ หมายถง การตงกายและจตใหถกตองตามทำนองคลองธรรม หรอการวางตวไดเหมาะสม มความเชอมนในพระรตนตรย มความประพฤตเรยบรอย

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๔. ปพเพกตปญญตา ความเปนผไดทำความดไวในปางกอน หมายถง การไดทำคณความดมากอนตงแตในอดต การปฏบต เราตองเลอกทอยใหเหมาะสมคบกบคนดประพฤตตนตามทำนองคลองธรรมและหมนทำความด ๓. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของอคต๔ ตอบ อคต แปลวาแนวทางทไมควรดำเนนหมายถงความลำเอยงความไมยตธรรมความไมเปนกลาง ความไมเทยงธรรม หรอแนวทางทไมควรประพฤต เพราะเมอประพฤตยอมทำใหเสยความเทยงธรรมม๔อยางคอ๑. ฉนทาคต ลำเอยงเพราะรกใครกนหมายถงความลำเอยงเพราะอำนาจความรกใครพอใจ๒. โทสาคต ลำเอยงเพราะไมชอบกนหมายถงความลำเอยงเพราะความเกลยดชงกนหรอเพราะโกรธกน๓. โมหาคต ลำเอยงเพราะเขลา หมายถง ความลำเอยงเพราะความโงเขลาไมพจารณาใหถองแท๔. ภยาคต ลำเอยงเพราะกลว หมายถง ความลำเอยงเพราะความกลวภยหรอเกรงใจ การปฏบต เราตองไมลำเอยงรกกน เพราะไมชอบกน เพราะโงไมพจารณา และเพราะกลว ๔. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของปธานความเพยร๔อยาง ตอบ ปธานแปลวาความทรงหรอความตงไวทวหมายถงความเพยรทตงไวในใจหรอความเพยรทเปนหลกใหญเปนธรรมเครองกำจดความเกยจครานอดหนนกำลงกายใจใหเขมแขงม๔อยางคอ๑. สงวรปธาน เพยรระวงไมใหบาปเกดขนในสนดานหมายถงเพยรระวงบาปอกศลธรรมทยงไมเกดไมใหเกดขนในจต๒. ปหานปธาน เพยรละบาปทเกดขนแลว หมายถง เพยรกำจดบาปอกศลธรรมทเกดขนแลวในจต เมอความโลภ ความโกรธ ความหลง เกดขนกเพยรพยายามละเสยอยาใหมอำนาจเหนอใจตนได๓. ภาวนาปธานเพยรใหกศลเกดขนในสนดานหมายถงเพยรพยายามทำความดให มขน เพยรทำกศลธรรมทยงไมเกดใหเกดขน๔. อนรกขนาปธาน เพยรรกษากศลทเกดขนแลวไมใหเสอมหมายถงเพยรพยายามรกษากศลธรรมทมอยแลวใหตงมนและใหเจรญงอกงามมากยงขนคณความดตางๆทตนเคยทำไวแลวกเพยรพยายามรกษาไวใหคงอย การปฏบต เราตองมความเพยรไมใหมบาป เมอมบาปเพยรกำจดบาป สรางกศลและรกษากศลไวใหคงอย ๕. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของอธษฐานธรรมคอธรรมทควรตงไวในใจ๔อยาง ตอบ อธษฐานธรรม แปลวา ธรรมทควรตงไวในใจ หมายถง ธรรมอนเปนฐานทมนคงของใจ เพราะเปนหลกธรรมประจำใจ เปนเครองนำทางแหงความประพฤตปฏบตของบคคลใหดยงขนโดยลำดบ ม ๔ อยาง คอ๑. ปญญา รอบรสงทควรร หมายถง ความรทว ความรชดความรประจกษ สงทควรรนนกคอ เหตแหงความเสอม เหตแหงความเจรญและอบายวธเวนความเสอมและสรางความเจรญ๒. สจจะ ความจรงใจ คอ ประพฤตสงใดกใหไดจรง หมายถง มความจรงใจในการประกอบกจการตางๆทงทางโลกและทางธรรม๓. จาคะ สละสงทเปนขาศกแกความจรงใจ หมายถงการสละกเลสคอโลภะโทสะโมหะทขดขวางความตงใจจรง๔. อปสมะ สงบใจจากสง ทเปนขาศกแกความสงบ หมายถง การตงใจระงบราคะ โทสะ โมหะ เปนตน อนเปนขาศกแก

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ความสงบใจ เพราะใจเปนธรรมชาตสงบในบางครง และฟงซานในบางคราว ตองอาศยความสงบเปนฐานจงจะสละกเลสตางๆได การปฏบต เราตองมความตงใจใหมความรอบร ตงใจเรยน งดกเลส และมจตใจตงมนในความด ๖. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของอทธบาท คอ คณเครองใหสำเรจความประสงค๔อยาง ตอบ อทธบาท แปลวาคณเครองใหสำเรจความประสงคหมายถงทางใหถงความสำเรจหรอปฏปทาแหงความสำเรจผลตามทมงหมายม๔อยางคอ๑. ฉนทะ พอใจรกใครในสงนน หมายถงพอใจในหนาทการงานททำ๒. วรยะ เพยรประกอบสงนนหมายถงเพยรพยายามกลาทจะลงมอทำขยนทำการงานหรอขยนทำความด๓. จตตะเอาใจฝกใฝในสงนนไมวางธระหมายถงเอาใจใสในงานททำทำงานดวยความตงใจ๔. วมงสาหมนตรตรองพจารณาเหตผลในสงนนหมายถงการใชปญญาพจารณาสอดสองเทยบเคยงเปรยบเทยบทงเหตทงผลในการทำงานตางๆ การปฏบต เราตองพอใจในงานททำ เพยรพยายาม เอาใจใส และหมนตรตรองในผลงานททำ ๗. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของพรหมวหาร๔ ตอบ พรหมวหาร แปลวา ธรรมอนเปนเครองอยของพรหม คอ ผประเสรฐหรอผใหญ หมายถง ธรรมเปนหลกประจำใจของผประเสรฐ ธรรมทผใหญพงประพฤต เปนธรรมทกระตนใหผเปนใหญสงเคราะหอนเคราะหผนอยม๔อยางคอ๑. เมตตาความรกใคร ปรารถนาจะใหเปนสข หมายถง ความรกใครสนทสนมทปราศจากความกำหนด ความปรารถนาดมไมตรจต๒. กรณา ความสงสาร คดจะชวยใหพนทกขหมายถงความหวนใจเมอเหนผอนหรอสตวอนไดรบทกขรอน ๓. มทตา ความพลอยยนด เมอผอนไดด หมายถง ความดใจ ความเบกบานใจมจตผองใสบนเทง เมอเหนผอนไดดมสข๔. อเบกขา ความวางเฉย ไมดใจไมเสยใจ เมอผอน ถงความวบต หมายถง ความวางใจเปนกลาง เมอเหนผอนไดรบวบต โดยพจารณาวา สตวทงหลายมกรรมเปนของของตน การปฏบต เราตองปรารถนาดตอผอน ชวยเมอผอนเปนทกข ยนดเมอผอนเปนสขและพจารณาวาสตวทงหลายเปนไปตามกรรมของตนเอง ๘. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของอรยสจ๔ ตอบ อรยสจ แปลวา ความจรงอนประเสรฐ ความจรงของพระอรยะ ความจรงททำใหผเขาถงเปนอรยะ อรยสจนเปนหลกธรรมสำคญทสดในพระพทธศาสนา เปนหลกแหงความจรงม๔อยางคอ๑. ทกข คอ ความไมสบายกายไมสบายใจทไดชอวาทกขเพราะเปนของทนไดยาก๒. สมทย คอ เหตใหทกขเกดหมายถงสาเหตททำใหเกดทกขไดแกตณหาคอความทะยานอยาก๓. นโรธคอ ความดบทกข หมายถงความดบตณหาไดสนเชงทกขดบไปหมด๔. มรรคคอ ขอปฏบตใหถงความดบทกขหมายถงทางดำเนนใหถงความดบทกข ไดแกปญญาอนเหนชอบวาสงนทกขสงนเหตใหทกขเกดสงนความดบทกขสงนทางใหถงความดบทกข การปฏบตเราตองรเหตแหงทกขหาทางดบทกขและปฏบตใหถงความดบทกขนน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ใบความรท ๓

หลกธรรมทางพระพทธศาสนา ในจตกกะ หมวด ๔

จตกะ หมวด ๔

วฑฒ คอ ธรรมเปนเครองเจรญ ๔ อยาง

๑. สปปรสสงเสวะ คบทานผประพฤตชอบดวย กาย วาจา ใจ ทเรยกวา สตบรษ

๒. สทธมมสสวนะ ฟงคำสงสอนของทานโดยเคารพ

๓. โยนโสมนสการ ตรตรองใหรจกสงทดหรอชวโดยอบายทชอบ

๔. ธมมานธมมปฏปตต ประพฤตธรรมสมควรแกธรรมซงไดตรองเหนแลว

อธบาย

วฑฒ แปลวา ความเจรญ ความรงเรอง คำเตมวา วฑฒธรรม ธรรมเปนเหตใหเจรญ

รงเรอง เปนเหตเจรญงอกงามแหงปญญา เปนธรรมมอปการตอการปฏบตขนพนฐาน ใชสำหรบ

สรางความเจรญไดในทกทาง สดแตผปฏบตจะพงปรารถนา ทงในทางโลกและทางธรรมตามสมควร

แกการปฏบตม๔อยางคอ

๑. สปปรสสงเสวะ คบทานผประพฤตชอบดวย กาย วาจา ใจ ทเรยกวา สตบรษ

สตบรษคอคนดคนมความรดประพฤตดทำดพดดคดดและชกชวนผอนใหทำดพดดคดดดวย

สตบรษสงสดไดแกพระพทธเจาพระปจเจกพทธเจาพระอรหนตสาวกของพระพทธเจาเปนตน

การคบหมายถงการเขาไปคบหาทำความสนทสนมสนทนาปราศรยปรกษาหารอ

สอบถามและฟงคำสงสอนของทาน

๒. สทธมมสสวนะฟงคำสงสอนของทานโดยเคารพหมายถงเมอเขาไปคบหาสตบรษแลว

กหมนรบฟงคำสงสอนของทานโดยเคารพ มสตกำกบคมอยเสมอ ไมปลอยใจใหฟงซานไปในเรอง

ตางๆกำหนดจดจำถอยคำททานสงสอนแลวนำไปประพฤตปฏบตตามในทางธรรมคอการยอมรบ

นบถอพระรตนตรยเปนทพงทระลกแลวฟงธรรมและนำไปปฏบตตามสมควรแกอธยาศยของตน

๓. โยนโสมนสการ ตรตรองใหรจกสงทดหรอชวโดยอบายทชอบหมายถงความเปน

ผฉลาดในการคด คดอยางถกวธ คดมระบบ ไตรตรองถงสาเหตหรอตนตอของเรองทคด

แลวประมวลความคดใหรอบดานจนสามารถสรปออกมาไดวา สงนนควรหรอไมควร ดหรอไมด

มประโยชนหรอไมมประโยชน เปนตน โดยมเหตผลรองรบ ไดแก การทำในใจโดยแยบคาย

คอพจารณาใหเหนตามเปนจรงในสงทไมเทยงวาไมเทยงในสงทเปนทกขวาเปนทกขในสงทมใชตน

วาไมเปนตน ในสงไมงามวาไมงาม โยนโสมนสการน เปนวถทางแหงปญญา เปนบอเกดแหงสมมาทฏฐ

ความเหนชอบ

�0

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๔. ธมมานธมมปฏปตต ประพฤตธรรมสมควรแกธรรมซงไดตรองเหนแลว หมายถง

การปฏบตใหถกตองตามหลกธรรม คอ หลงจากตรตรองแลวกปฏบตตนใหเหมาะแกธรรม โดยเรมตน

ปฏบตธรรมขนพนฐานกอน เมอมนคงแลวกปฏบตใหสงขนรดหนาไปตามลำดบจนถงมรรคผลชนสง

กลาวในทางโลกเชนเมอปฏบตหนาทกปฏบตตามหนาทนนๆเตมตามความรความสามารถของตน

ตามฐานะภาวะเพศและวยการทำตนใหสอดคลองกบสงคมไมละเมดกฎประเพณอนดงามนนๆ

ธรรมทง๔อยางนพดใหจำงายวา“คบคนดฟงวจโดยเคารพนอบนบดวยพนจทำกจ

ดวยปฏบต” เปนเหตเปนผลเนองกน คอ การคบสตบรษ เปนเหตใหไดฟงคำสงสอนโดยเคารพ

แลวใชความตรตรองหาเหตผลโดยถกอบายวธ และประพฤตปฏบตธรรมตามทไดตรองพจารณาแลว

เมอปฏบตตามครบทง๔อยางแลวยอมทำใหเกดความเจรญทางปญญาไดอยางยง

จกร ๔

๑. ปฏรปเทสวาสะ อยในประเทศอนสมควร

๒. สปปรสปสสยะ คบสตบรษ

๓. อตตสมมาปณธ ตงตนไวชอบ

๔. ปพเพกตปญญตา ความเปนผไดทำความดไวในปางกอน

ธรรม ๔ อยางน ดจลอรถนำไปสความเจรญ

อธบาย

จกรแปลวาวงลอมลกษณะเปนวงกลมหมนรอบตวไดไมตดขดหมายถงจกรธรรมคอธรรม

ทเปนเสมอนลอรถนำไปสจดหมายหรอนำไปสความเจรญรงเรองม๔อยางคอ

๑. ปฏรปเทสวาสะ อยในประเทศอนสมควรหมายถงการอยในประเทศทเหมาะทด

ทเจรญมการคมนาคมสะดวกทมนกปราชญราชบณฑตหรอสตบรษอยอาศยมสงแวดลอมดมสภาพเหมาะ

แกการปฏบตธรรมและประกอบสมมาอาชพ และมคำสอนของพระพทธเจาแพรหลาย มการทำบญ

ใหทานรกษาศลบำเพญภาวนาเปนตน

คำวาสมควรโดยสรปไดแกสปปายะ๔อยางคอ๑)อาวาสสปปายะสถานทสบาย

คอ ดน ฟา อากาศด ๒) บคคลสปปายะ บคคลในถนนนกเปนคนดมศลธรรม ๓) อาหารสปปายะ

อาหารการกนอดมสมบรณ ๔) ธรรมสปปายะ มการปฏบตธรรมแพรหลาย มหลกการปกครอง

กฎระเบยบและจารตประเพณทดเกอกลตอการทำความด

๒. สปปรสปสสยะ คบสตบรษ หมายถง การเขาไปคบหา ทำความสนทสนม สนทนา

ปราศรยปรกษาหารอสอบถามสงทยงไมรกบสตบรษสตบรษคอคนทประพฤตดทำดพดดคดด

และชกชวนผอนใหทำด พดด คดดดวย สตบรษสงสด ไดแก พระพทธเจา พระปจเจกพทธเจา

พระอรหนตสาวกของพระพทธเจาเปนตน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๓. อตตสมมาปณธ ตงตนไวชอบ หมายถง การตงกายและจตใหถกตองตามทำนองคลองธรรม หรอการวางตวไดเหมาะสม มความเชอมนในพระรตนตรย มความประพฤตเรยบรอยมการศกษาหาความร มความเออเฟอแบงปน มความรอบรเทาทนตอเหตการณ ตงใจทำสงทดเปนสจรตเวนวถทางทเปนทจรตทำตวเหมาะสมแกฐานะภาวะและหนาทของตน ๔. ปพเพกตปญญตา ความเปนผไดทำความดไวในปางกอน หมายถง การไดทำคณความดมากอนตงแตในอดต เชน เคยใหทาน รกษาศล เจรญภาวนา เปนตน คณความดททำไวแตปางกอนนนอาจเปนอดตอนใกลเชนในวนกอนเดอนกอนปกอนหรออดตทไกลออกไปในชาตกอน จกรธรรม ๔ อยางน เปนเหตและผลเนองถงกน คอ การไดอยในประเทศอนสมควรเปนเหตใหไดคบกบสตบรษเมอไดคบกบสตบรษแลวยอมเปนเหตใหไดตงตนไวชอบคณธรรม๓อยางขางตนสบเนองแตการทไดทำความดไวในปางกอนทงนน ในจกรธรรม๔อยางนอตตสมมาปณธ การตงตนไวชอบนบวาสำคญยงเพราะการทไดทำความดไวในปางกอนจะสำเรจผลได กตองอาศยการตงตนไวชอบ แมบคคลจะอยในประเทศอนสมควร แตไมรจกตงตนในทางทชอบ การอยในประเทศนนกไมอาจอำนวยผลใหได ถงบคคลไดทำความดไวในปางกอนแตภายหลงไมรจกตงตนไวชอบความดนนกไมอาจสงเสรมได

อคต ๔ ๑. ฉนทาคต ลำเอยงเพราะรกใครกน ๒. โทสาคต ลำเอยงเพราะไมชอบกน ๓. โมหาคต ลำเอยงเพราะเขลา ๔. ภยาคต ลำเอยงเพราะกลว

อคต ๔ ประการน ไมควรประพฤต อธบาย อคต แปลวาแนวทางทไมควรดำเนนหมายถงความลำเอยงความไมยตธรรมความไมเปนกลาง ความไมเทยงธรรม หรอแนวทางทไมควรประพฤต เพราะเมอประพฤตยอมทำใหเสยความเทยงธรรมม๔อยางคอ ๑. ฉนทาคต ลำเอยงเพราะรกใครกน หมายถง ความลำเอยงเพราะอำนาจความรกใครพอใจเชนการตดสนคดความโดยตดสนใหผทชอบพอกนเปนผชนะทงๆทไมควรชนะการแบงปนสงของ การพจารณาใหยศหรอรางวล โดยใหสงของทดใหยศหรอรางวลแกผทชอบพอกนทง ๆ ทไมควรจะไดดวยอำนาจความพอใจรกใครกนซงเปนการไมยตธรรมประการหนง ๒. โทสาคต ลำเอยงเพราะไมชอบกนหมายถงความลำเอยงเพราะความเกลยดชงกนหรอเพราะโกรธกน เชน การตดสนคดดวยอำนาจความโกรธเกลยดชงกน โดยใหผทโกรธเกลยดชงกนนนเปนผแพทง ๆทไมควรแพ ใหของทไมดแกผทตนเกลยดชงทง ๆทเขาควรจะไดของด ไมใหยศหรอรางวลแกผทไมชอบกนทงๆทเขาควรไดซงเปนการไมยตธรรมประการหนง

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๓. โมหาคต ลำเอยงเพราะเขลา หมายถง ความลำเอยงเพราะความโงเขลา

ไมพจารณาใหถองแท เชน ผมหนาทตดสนคดความ เมอไดรบคำฟองแลว ยงไมทนไดสอบสวน

ใหรอบคอบกดวนตดสนทำใหเกดความผดพลาดนจดเปนความไมยตธรรมประการหนง

๔. ภยาคต ลำเอยงเพราะกลว หมายถง ความลำเอยงเพราะความกลวภยหรอเกรงใจ

เชน ผมอำนาจหรอผมอทธพลทำผด ผพพากษาไมกลาตดสนลงโทษ เพราะกลวเขาจะทำรายตอบ

เจาหนาทตำรวจเหนคนทำผดกฎหมายไมจบกมเพราะเกรงตออำนาจและอทธพลของคนผดน

จดเปนการไมยตธรรมประการหนง

อคตเปนสงทผปกครองหรอผนำควรเวน ถาไมเวนกจะเสยความยตธรรม ความเสอม

ทางการปกครอง ลวนมอคต ๔ อยางนเปนมลเหตทงสน หากผปกครองทำอะไรโดยมอคตอยางใด

อยางหนง การปกครองกไมเรยบรอย ผอยใตปกครองกจะเดอดรอนไมสงบสข แตถาผปกครอง

ทำอะไรโดยไมมอคต การปกครองกเปนไปโดยเรยบรอย ผอยใตปกครองกไมเดอดรอนมแตความสงบ

สขเพราะเหตนนอคต๔อยางนไมควรประพฤต

ปธาน คอ ความเพยร ๔ อยาง

๑. สงวรปธาน เพยรระวงไมใหบาปเกดขนในสนดาน

๒. ปหานปธาน เพยรละบาปทเกดขนแลว

๓. ภาวนาปธาน เพยรใหกศลเกดขนในสนดาน

๔. อนรกขนาปธาน เพยรรกษากศลทเกดขนแลวไมใหเสอม

ความเพยร ๔ อยางน เปนความเพยรชอบ ควรประกอบใหมในตน

อธบาย

ปธาน แปลวา ความทรง หรอความตงไวทว หมายถง ความเพยรทตงไวในใจหรอ

ความเพยรทเปนหลกใหญ เปนธรรมเครองกำจดความเกยจคราน อดหนนกำลงกายใจใหเขมแขง

ม๔อยางคอ

๑. สงวรปธานเพยรระวงไมใหบาปเกดขนในสนดานหมายถงเพยรระวงบาปอกศลธรรม

ทยงไมเกดไมใหเกดขนในจต โดยการสำรวมอนทรย๖คอสำรวมตาในเวลาดรปสำรวมหในเวลาฟงเสยง

สำรวมจมกในเวลาไดกลน สำรวมลนในเวลาลมรส สำรวมกายในเวลาถกตองสมผส และสำรวมใจ

ในเวลาคดนกอารมณตาง ๆ การสำรวมนนกคอ เลอกด เลอกฟง เลอกสดดม เลอกลม เลอกสมผส

และเลอกนกคด ระวงอยาใหอารมณเหลานนมอำนาจเขาครอบงำได ระวงใจอยาใหยนดยนราย

ไปตามอารมณนนๆ

๒. ปหานปธาน เพยรละบาปทเกดขนแลว หมายถง เพยรกำจดบาปอกศลธรรม

ทเกดขนแลวในจต เมอความโลภความโกรธความหลง เกดขนกเพยรพยายามละเสยอยาใหมอำนาจ

เหนอใจตนได

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๓. ภาวนาปธาน เพยรใหกศลเกดขนในสนดาน หมายถง เพยรพยายามทำความดใหมขนเชนหมนใหทานรกษาศลเจรญภาวนาใหมากยงขนเพยรทำกศลธรรมทยงไมเกดใหเกดขน ๔. อนรกขนาปธาน เพยรรกษากศลทเกดขนแลวไมใหเสอม หมายถง เพยรพยายามรกษากศลธรรมทมอยแลวใหตงมน และใหเจรญงอกงามมากยงขน คณความดตางๆทตนเคยทำไวแลวกเพยรพยายามรกษาไวใหคงอย ความเพยร ๔ อยางน เรยกอกอยางวา สมมปปธาน แปลวา ความเพยรชอบควรประกอบใหมในตน ผใดประกอบดวยความเพยร ๔ อยางน ผนนยอมสามารถปองกนความชวไมใหเกดขนทเกดขนแลวกสามารถกำจดไดทำความดใหเกดขนและรกษาความดไวได

อธษฐานธรรม คอ ธรรมทควรตงไวในใจ ๔ อยาง ๑. ปญญา รอบรสงทควรร ๒. สจจะ ความจรงใจ คอประพฤตสงใดกใหไดจรง ๓. จาคะ สละสงทเปนขาศกแกความจรงใจ ๔. อปสมะ สงบใจจากสงทเปนขาศกแกความสงบ อธบาย อธษฐานธรรม แปลวา ธรรมทควรตงไวในใจ หมายถง ธรรมอนเปนฐานทมนคงของใจเพราะเปนหลกธรรมประจำใจ เปนเครองนำทางแหงความประพฤตปฏบตของบคคลใหดยงขนโดยลำดบม๔อยางคอ ๑. ปญญา รอบรสงทควรร หมายถงความรทวความรชดความรประจกษสงทควรรนนกคอ เหตแหงความเสอม เหตแหงความเจรญ และอบายวธเวนความเสอมและสรางความเจรญเหตเกดแหงปญญานนม๓อยางคอ ๑) สตมยปญญา ปญญาเกดจากการศกษาเลาเรยน ๒) จนตามยปญญา ปญญาเกดจากความนกคดพจารณาหาเหตผล ๓) ภาวนามยปญญา ปญญาเกดจากการฝกอบรมลงมอปฏบต ๒. สจจะ ความจรงใจ คอ ประพฤตสงใดกใหไดจรง หมายถง มความจรงใจในการประกอบกจการตาง ๆ ทงทางโลกและทางธรรม ทางโลก เชน ตงใจศกษาเลาเรยน ตงใจในการทำงานทางธรรมเชนตงใจในการละความชวทำความดทำใจใหผองใสเปนตน ๓. จาคะ สละสงทเปนขาศกแกความจรงใจหมายถงการสละกเลสคอโลภะโทสะโมหะทขดขวางความตงใจจรง เชน สละความเหนแกตว ความตระหน ความใจแคบ ความเกยจครานตลอดถงความประพฤตไมดทงหลายทเปนขาศกแกความจรงใจ ๔. อปสมะ สงบใจจากสงทเปนขาศกแกความสงบหมายถงการตงใจระงบราคะโทสะโมหะ เปนตน อนเปนขาศกแกความสงบใจ เพราะใจเปนธรรมชาตสงบในบางครง และฟงซาน

ในบางคราวตองอาศยความสงบเปนฐานจงจะสละกเลสตางๆได

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

อธษฐานธรรมสามารถนำไปปฏบตในชวตประจำวนได เชน เมอตงใจจะทำสงใด ตองใช

ปญญาพจารณาสงนนใหเหนวาดวาชอบแลวตงใจทำอยางจรงจง สละกเลสทมาขดขวางเสยได

ใจกจะสงบระงบ การปฏบตธรรมทง ๔ อยางน พงปฏบตตามพทธภาษตทวา บคคลไมควรละเลย

การใชปญญาหมนรกษาสจจะเพมพนจาคะศกษาสนตคอความสงบใจ

อทธบาท คอ คณเครองใหสำเรจความประสงค ๔ อยาง

๑. ฉนทะ พอใจรกใครในสงนน

๒. วรยะ เพยรประกอบสงนน

๓. จตตะ เอาใจฝกใฝในสงนนไมวางธระ

๔. วมงสา หมนตรตรองพจารณาเหตผลในสงนน

คณ ๔ อยางน มบรบรณแลว อาจชกนำบคคลใหถงสงทตองประสงคซงไมเหลอวสย

อธบาย

อทธบาท แปลวา คณเครองใหสำเรจความประสงค หมายถง ทางใหถงความสำเรจ

หรอปฏปทาแหงความสำเรจผลตามทมงหมายม๔อยางคอ

๑. ฉนทะ พอใจรกใครในสงนน หมายถง พอใจในหนาทการงานททำ เชน นกเรยน

รกการเรยนครรกการสอนเปนตนและพอใจทำความดเปนคณธรรมอนสำคญเบองตนผปรารถนา

ความเจรญกาวหนาพงทำใหเกดมในตน เพราะถาขาดคณธรรมขอนแลว แมจะมปจจยภายนอก

สนบสนนมากกยากทจะประสบความสำเรจได

๒. วรยะเพยรประกอบสงนน หมายถงเพยรพยายามกลาทจะลงมอทำขยนทำการงาน

หรอขยนทำความด คณธรรมขอนเปนเครองพยงความพอใจไมใหทอถอยในการทำงาน เพราะวา

การทำงานทกชนดมกจะงายตอนคดแตมกจะตดตอนทำ จงจำเปนตองใชความเพยรพยายามเรอยไป

จนกวาจะสำเรจผลตามทตงเปาหมายไว

๓. จตตะ เอาใจฝกใฝในสงนนไมวางธระหมายถงเอาใจใสในงานททำทำงานดวยความตงใจ

จดจอกบงานททำไมปลอยใจใหฟงซานเลอนลอยไมทอดทงการงาน

๔. วมงสาหมนตรตรองพจารณาเหตผลในสงนนหมายถง การใชปญญาพจารณาสอด

สองเทยบเคยงเปรยบเทยบทงเหตทงผลในการทำงานตาง ๆ ททำมาแลว คอ ยอนกลบไปดวาตนได

ทำเหต คอ ไดปลกฉนทะ ใชวรยะ ไดตงจตตะ ในการนน ๆ ไวมากนอยเทาไร แลวไดผลเทาไร

ถายงไมดกปรบปรงแกไขใหดขน

อทธบาททง ๔ น ฉนทะเปนคณธรรมอนสำคญเบองตน เพราะเมอฉนทะเกดขนแลว

อทธบาทขออนๆยอมเกดตามมาดงนน ฉนทะจงนบเปนพนฐานนำไปสความสำเรจมฉนทะกเตมใจทำ

มวรยะกจะมกำลงใจทำ มจตตะกจะใสใจทำ มวมงสากจะเขาใจทำ งานจงสำเรจตามวตถประสงค

ในสงทไมเหลอวสย

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

พรหมวหาร ๔

๑. เมตตา ความรกใคร ปรารถนาจะใหเปนสข

๒. กรณา ความสงสาร คดจะชวยใหพนทกข

๓. มทตา ความพลอยยนด เมอผอนไดด

๔. อเบกขา ความวางเฉย ไมดใจไมเสยใจ เมอผอนถงความวบต

๔ อยางน เปนเครองอยของทานผใหญ

อธบาย

พรหมวหารแปลวาธรรมอนเปนเครองอยของพรหมคอผประเสรฐหรอผใหญหมายถง

ธรรมเปนหลกประจำใจของผประเสรฐ ธรรมทผใหญพงประพฤต เปนธรรมทกระตนใหผเปนใหญ

สงเคราะหอนเคราะหผนอยม๔อยางคอ

๑. เมตตา ความรกใคร ปรารถนาจะใหเปนสขหมายถงความรกใครสนทสนมทปราศจาก

ความกำหนดความปรารถนาดมไมตรจตตองการใหผอนและสตวอนมความสขความเจรญ

๒. กรณา ความสงสาร คดจะชวยใหพนทกข หมายถง ความหวนใจเมอเหนผอน

และสตวอนไดรบทกขรอนคดจะชวยปลดเปลองจากความทกข

๓. มทตา ความพลอยยนด เมอผอนไดด หมายถง ความดใจ ความเบกบานใจ มจต

ผองใสบนเทงเมอเหนผอนไดดมสขไดรบความสำเรจเจรญงอกงามยงขนไป

๔. อเบกขา ความวางเฉย ไมดใจไมเสยใจ เมอผอนถงความวบตหมายถงความวางใจ

เปนกลาง เมอเหนผอนไดรบวบต โดยพจารณาวา สตวทงหลายมกรรมเปนของของตน ผทำกรรมด

ยอมไดรบผลดผทำกรรมชวยอมไดรบผลชวไมดใจไมเสยใจเมอผอนถงความวบตนนๆ

พรหมวหาร๔อยางนควรเจรญตางเวลากนตามความเหมาะสมคอเมตตาควรเจรญใน

เวลาปกตทวไป กรณาควรเจรญเมอเหนผอนไดรบความทกข มทตาควรเจรญเมอเหนผอนไดด

อเบกขาควรเจรญเมอเหนผอนถงความวบต ซงไมสามารถจะชวยเหลอได เชน เหนคนกำลง

จะถกประหารชวตหรอเมอเหนผอนเจรญรงเรองเชนเหนคนสรางเนอสรางตวมหลกฐานมนคงเปนตน

ธรรมทง ๔ อยางน ทแผไปโดยจำเพาะเจาะจงตว จดเปนพรหมวหาร สวนทแผไปโดย

ไมจำเพาะเจาะจงตว ไมมจำกดจำนวน ไมมประมาณ ไมมเขตแดน จดเปนอปปมญญา แปลวา

ภาวนามสตวหาประมาณมไดเปนอารมณ

อรยสจ ๔

๑. ทกข คอ ความไมสบายกายไมสบายใจ

๒. สมทย คอ เหตใหทกขเกด

๓. นโรธ คอความดบทกข

๔. มรรค คอ ขอปฏบตใหถงความดบทกข

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

อธบาย

อรยสจ แปลวาความจรงอนประเสรฐความจรงของพระอรยะความจรงททำใหผเขาถง

เปนอรยะอรยสจนเปนหลกธรรมสำคญทสดในพระพทธศาสนาเปนหลกแหงความจรงม๔อยางคอ

๑. ทกข คอ ความไมสบายกายไมสบายใจ ทไดชอวาทกข เพราะเปนของทนไดยาก

กลาวคอ สภาพททนไดยาก สภาวะทบบคน สภาวะทขดแยง ทกขในทน ไดแก ชาต ชรา มรณะ

ความเศราโศก ความพไรรำพน ความทกขกายทกขใจ ความคบแคนใจ การประสบกบสงอนไมเปน

ทรกการพลดพรากจากสงอนเปนทรกความปรารถนาทไมไดดงหวงกลาวโดยยอคออปาทานขนธ

๕เปนทกข

๒. สมทย คอ เหตใหทกขเกด หมายถง สาเหตททำใหเกดทกข ไดแก ตณหา คอ

ความทะยานอยาก ม ๓ อยาง คอ ๑) ความอยากในอารมณทนาใคร เรยกวา กามตณหา

๒)ความอยากเปนโนนเปนนเรยกวาภวตณหา๓)ความอยากไมเปนโนนเปนนเรยกวาวภวตณหา

๓. นโรธ คอ ความดบทกขหมายถงความดบตณหาไดสนเชงทกขดบไปหมดทไดชอวา

นโรธเพราะเปนความดบทกขโดยดบตณหาอนเปนสาเหตใหเกดทกขไดอยางสนเชงไดแกนพพาน

๔. มรรค คอ ขอปฏบตใหถงความดบทกข หมายถง ทางดำเนนใหถงความดบทกข

ไดแก ปญญา อนเหนชอบวา สงนทกข สงนเหตใหทกขเกด สงนความดบทกข สงนทางใหถงความ

ดบทกขทไดชอวามรรคเพราะเปนขอปฏบตใหถงความดบทกข

มรรคนนมองค๘ประการคอ

๑) ปญญาเหนชอบ ๒)ความดำรชอบ ๓)การเจรจาชอบ

๔) การงานชอบ ๕)การเลยงชพชอบ ๖)ความเพยรชอบ

๗) ความระลกชอบ ๘)ความตงใจชอบ

มรรคมองค๘นเรยกอกอยางวามชฌมาปฏปทาแปลวาทางสายกลาง

อรยสจ๔นทกขเปนสงทควรกำหนดรสมทยเปนสงทควรละนโรธเปนสงทควรทำใหแจง

มรรคเปนสงทควรทำใหเจรญทกขเปนผลสมทยเปนเหตนโรธเปนผลมรรคเปนเหต

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

แผนการจดการเรยนรท ๔ ธรรมศกษาชนตรสาระการเรยนรวชาธรรม

เรองหลกธรรมทางพระพทธศาสนาในปญจกะหมวด๕ เวลา.........................ชวโมง

.............................................................................................................................................................๑. มาตรฐานการเรยนร มาตรฐานธศ๑ รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนามศรทธาทถกตอง ยดมน และปฏบตตามหลกธรรมเพออยรวมกนอยางสนตสข

๒. ผลการเรยนร รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนาในปญจกะหมวด๕

๓. สาระสำคญ หลกธรรมของพระพทธศาสนาในปญจกะหมวด๕เปนหลกธรรมทสรางกำลงใจใหเกดความกลาหาญ ประกอบดวย อนนตรยกรรม ๕ เวสารชชกรณธรรม คอ ธรรมทำความกลาหาญ๕อยางธมมสสวนานสงสคออานสงสแหงการฟงธรรม๕อยางพละคอธรรมเปนกำลง๕อยางและขนธ๕หากบคคลยดมนและปฏบตไดจะเปนคนดมความกลาหาญอยในสงคมดวยความเปนสข

๔. จดประสงคการเรยนร ๑. นกเรยนอธบายหลกธรรมของพระพทธศาสนาในปญจกะหมวด๕ได ๒. นกเรยนสามารถนำกระบวนการกลมมาใชในการทำงานได

๕. สาระการเรยนร/เนอหา - อนนตรยกรรม๕ - เวสารชชกรณธรรมคอธรรมทำความกลาหาญ๕อยาง - ธมมสสวนานสงสคออานสงสแหงการฟงธรรม๕อยาง - พละคอธรรมเปนกำลง๕อยาง - ขนธ๕๖. กระบวนการจดการเรยนร ขนสบคนและเชอมโยง ๑. ใหนกเรยนเลาขาวและเหตการณเกยวกบการทำดกบบดามารดาและการทำรายบดามารดามาเลาใหเพอน ๆ ฟง รวมกนสนทนาเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในปญจกะหมวด๕โดยใชคำถามเพอพฒนาทกษะกระบวนการคดและเชอมโยงไปสการเรยนร - นกเรยนเคยเรยนเรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในปญจกะหมวด๕บางหรอไมอยางไร - หลกธรรมของพระพทธศาสนาในปญจกะหมวด๕มอะไรบาง - นกเรยนเคยไดยนไดเหนหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในปญจกะ หมวด ๕

จากทไหนบาง

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ขนฝก

๒. แบงนกเรยนออกเปน๕กลมโดยใหแตละกลมศกษาหลกธรรมของพระพทธศาสนา

ในปญจกะ หมวด ๕ ซงประกอบดวย อนนตรยกรรม ๕ เวสารชชกรณธรรม คอ ธรรมทำความ

กลาหาญ๕อยางธมมสสวนานสงสคออานสงสแหงการฟงธรรม๕อยางพละคอธรรมเปนกำลง

๕อยางและขนธ๕จากใบความรท๔

๓. นกเรยนแตละกลมจดอภปรายและรวมกนสรปความรเปนแผนผงความคด

ขนประยกต

๔. ใหนกเรยนแตละกลมออกมานำเสนอตามหวขอทตนเองไดรบมอบหมายเพอ

แลกเปลยนเรยนร

๕. นกเรยนในแตละกลมตอบคำถามตามใบกจกรรมท๔

๖. ครใหความรเพมเตมและเปดโอกาสใหนกเรยนถามขอสงสยในประเดนตาง ๆ เปน

แนวทางในการนำไปประยกตใชในชวตประจำวน

๗. ฝกสมาธใหจตใจสงบสข๑๐นาท

๗. ภาระงาน/ชนงาน

ท ภาระงาน ชนงาน

๑ ตอบคำถามเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนาในปญจกะหมวด๕ ใบกจกรรมท๔

๘. สอ/แหลงการเรยนร

๑. ใบความรท๔เรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในปญจกะหมวด๕

๒. ใบกจกรรมท๔

๙. การวดผลและประเมนผล

สงทตองการวด วธวด เครองมอวด เกณฑการประเมน

๑.อธบาย

หลกธรรมของพระพทธ

ศาสนาในปญจกะ

หมวด๕ได

-ตรวจผลงาน -แบบประเมน

ผลงาน

ผาน=ไดคะแนนตงแตรอยละ

๖๐ขนไป

ไมผาน=ไดคะแนนตำกวา

รอยละ๖๐

๒.สามารถนำ

กระบวนการกลมมาใช

ในการทำงานได

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ขอทระดบคะแนน

๓คะแนน ๒คะแนน ๑คะแนน

๑-๕ ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดน

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนเปนสวนใหญ

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนนอย

แบบประเมนผลงานใบกจกรรมท ๔

เกณฑ รอยละ คะแนน

ผาน ๖๐ขนไป ๙คะแนนขนไป

ไมผาน ตำกวา๖๐ ๘คะแนนลงมา

หมายเหตเกณฑการตดสนสามารถปรบไดตามความเหมาะสมกบกลมเปาหมาย

เกณฑการตดสน

�0

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ใบกจกรรมท ๔ หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในปญจกะ หมวด ๕

ชอกลม..................................

ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..................................ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..................................ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..................................คำชแจงใหนกเรยนตอบคำถามตอไปนจำนวน๕ขอ(๑๕คะแนน) ๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของอนนตรยกรรม๕........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ ๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของเวสารชชกรณธรรมคอธรรมทำความกลาหาญ๕........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ ๓. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของธมมสสวนานสงสคออานสงสแหงการฟงธรรม๕........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ ๔. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของพละคอธรรมเปนกำลง๕อยาง........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ ๕. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของขนธ๕........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

เฉลยใบกจกรรมท ๔

หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในปญจกะ หมวด ๕ ๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของอนนตรยกรรม๕ ตอบ อนนตรยกรรม แปลวา กรรมทใหผลไมมระหวาง คอ ใหผลในทนทไมมกรรมอนแทรกโดยใหผลกอนกรรมอนทงหมดม๕อยางคอ๑. มาตฆาตและ๒. ปตฆาตคอการฆามารดาหรอบดา ๓. อรหนตฆาต ฆาพระอรหนต หมายถง การมเจตนาฆาพระอรหนตผหมดสนอาสวะกเลสแลวใหตาย๔. โลหตปบาททำรายพระพทธเจาจนถงยงพระโลหตใหหอขนไป หมายถง การทำรายพระพทธเจา เพยงทำพระโลหตใหหอขนไมถงกบเปนแผล๕. สงฆเภทยงสงฆ ใหแตกจากกนหมายถงการพยายามทำสงฆผพรอมเพรยงกนใหแตกกน การปฏบต เราตองไมฆาบดามารดา พระอรหนต ทำรายพระพทธเจา และยยงสงเสรมใหหมสงฆแตกแยก ๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของเวสารชชกรณธรรม คอ ธรรมทำความกลาหาญ๕ ตอบ เวสารชชกรณธรรม แปลวา ธรรมททำใหเกดความกลาหาญหมายถง ธรรมเปนหลกเครองสนบสนนใจใหกลาหาญม๕อยางคอ๑. สทธา เชอสงทควรเชอหมายถงความเชอทมเหตผล๒. ศล รกษากายวาจาใหเรยบรอยหมายถงการละเวนจากการกระทำผดทางกายและวาจาการควบคมกายวาจาใหเรยบรอยงดงามไมใหผดปกตธรรมดา๓. พาหสจจะ ความเปนผศกษามากหมายถง ความเปนผไดสดบตรบฟงมาก ในทางโลก หมายถง ผมปญญารอบร ผศกษาเลาเรยนศลปวทยาการมามาก ไดยนไดฟงเรองราวตาง ๆ มามาก และสามารถทรงจำไวไดเปนอยางด๔. วรยารมภะ ปรารภความเพยร หมายถง ลงมอทำความเพยรอยางเขมแขงเดดเดยว มใจตงมนรเรมทำความเพยรอยเสมอไมกลวตอความเหนอยยาก ๕. ปญญา รอบรสงทควรรหมายถงความรทวความรชดความรเขาใจหยงแยกไดในเหตผลดชวคณโทษประโยชนและมใชประโยชน การปฏบต เราตองเชออยางมเหตมผล ไมกระทำผดทางกายและวาจาศกษาหาความรใหมากขยนหมนเพยรและรใหชดเจน ๓. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของธมมสสวนานสงสคออานสงสแหงการฟงธรรม๕ ตอบ ธมมสสวนานสงสอานสงสแหงการฟงธรรมหมายถงผลดทไดรบจากการฟงธรรมผฟงธรรมะจะไดรบอานสงสอยางแทจรงนน ตองอาศยการฟงโดยเคารพ มสตสมปชญญะควบคมใจใหมงไปตามกระแสธรรมททานแสดง โดยไมปลอยใจใหฟงซานไปในอารมณตาง ๆ จงจะไดรบอานสงส ๕ อยาง คอ๑. ผฟงยอมไดฟงสงทยงไมเคยฟง หมายความวา พระธรรมในพระพทธ

ศาสนา มมากเหมอนนำในมหาสมทร สวนธรรมทผฟงเคยฟงมาแลวเพยงเลกนอยเหมอนนำใน

ถวยแกวเทานน เพราะฉะนน ผฟงธรรมบอย ๆ เมอตงใจฟงโดยเคารพยอมไดฟงธรรมทยงไมเคยฟง

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

เพมมากขนโดยลำดบ๒. สงใดไดเคยฟงแลว แตไมเขาใจชด ยอมเขาใจในสงนนชดหมายความวาผแสดงแตละทานยอมมปฏภาณโวหารไหวพรบ และแนวความคดด ทจะอธบายเรองราวตาง ๆไมเหมอนกนเสมอไปขออรรถขอธรรมบางขอจะตองฟงซำหลายหนหรอจะตองฟงจากหลายๆทานอธบายจงเขาใจ ดวยเหตนการฟงธรรมทเคยฟงแลวจงทำใหแตกฉานมากยงขน๓. บรรเทาความสงสยเสยได หมายความวาโดยปกตบคคลยอมมความสงสยในขออรรถขอธรรมอยเสมอเมอฟงธรรมบอยๆยอมบรรเทาความสงสยเสยได๔. ทำความเหนใหถกตองไดหมายความวา โดยปกตบคคลทยงม โลภโกรธหลงบางครงอาจมความเหนถกบางครงอาจมความเหนผดจากทำนองคลองธรรมไปบาง เมอไดฟงธรรมททานผรยกหลกธรรมประกอบดวยเหตดวยผลขนมาแสดง ผฟงกจะเขาใจเปลยนความเหนผดเปนถกได ดงนน การฟงธรรมจงทำความเหนใหถกตองได๕. จตของผฟง ยอมผองใสหมายความวาโดยปกตจตของบคคลบางครงผองใสบางครงเศราหมองขนอยกบอารมณทมากระทบ เมอไดฟงธรรมแลวจตยอมผองใส เพราะในขณะฟงธรรม จตยอมคลายความสงสยมความเหนทถกตองแลวกจะผองใสเบกบาน การปฏบต การฟงธรรมเราตองฟงใหมาก ฟงหลายหลายทาน เมอสงสยใหฟงอกไตรตรองขณะฟงและใหฟงจนรใจจงสบาย ๔. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของพละคอธรรมเปนกำลง๕อยาง ตอบ พละ แปลวา กำลงหรอพลง หมายถง หลกธรรมอนทำใหเกดกำลงทางใจทำใหเกดความมนคงทางดานจตใจม๕อยางคอ๑. สทธา ความเชอหมายถงความเชอทประกอบดวยเหตและผลสามารถพสจนใหเหนจรงได๒. วรยะ ความเพยรหมายถงความบากบนความแกลวกลาความเพยรเพอจะละความชวประพฤตความดความพยายามทำกจไมทอถอย ๓. สต ความระลกไดหมายถงความระลกหรอนกขนไดความไมเผลอการคมใจไวกบกจ๔. สมาธ ความตงใจมนหมายถงความมใจตงมน ความตงมนแหงจต การทำใหใจสงบแนวแนไมฟงซาน๕. ปญญา ความรอบร หมายถง ความรทว ปรชาหยงรเหตผล ความรเขาใจชดเจน ความรเขาใจหยงแยกไดในเหตผล ดชวคณโทษประโยชนมใชประโยชน การปฏบตเราตองเชอมเหตผลมความเพยรมสตมความตงมนและใชปญญาแยกดชว ๕. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของขนธ๕ ตอบ ขนธแปลวากองหมายถงกองแหงรปธรรมและนามธรรมทประชมรวมกนเขาเปนกอนซงบญญตเรยกวาสตวบคคลตวตนเราเขาเปนตนม๕อยางคอ๑. รปขนธ กองรปหมายถงสวนทเปนรางกายซงประกอบดวยธาต๔คอดนนำ ไฟลมประชมกนมผมขน เลบฟนหนงกระดก๒. เวทนาขนธ กองเวทนาหมายถงสวนทรบรอารมณวาเปนสขเปนทกขหรอเฉยๆไมสขไมทกข๓. สญญาขนธ กองสญญาหมายถงสวนทกำหนดจดจำอารมณไดคอจำรปเสยงกลนรสอารมณทเกดกบใจได๔. สงขารขนธ กองสงขารหมายถงสวนทปรงแตงจตใหคดดชวหรอกลางๆไดแกความคดดคดชวคดไมดไมชว๕. วญญาณขนธ กองวญญาณหมายถงสวนทรแจงอารมณไดแกความรอารมณเมออายตนะภายในกบอายตนะภายนอกมากระทบกน การปฏบต เราตองยดมนในการทำดรตวตนเสมอ

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ใบความรท ๔

หลกธรรมทางพระพทธศาสนา ในปญจกะ หมวด ๕

ปญจกะ หมวด ๕ อนนตรยกรรม ๕

๑. มาตฆาต ฆามารดา ๒. ปตฆาต ฆาบดา ๓. อรหนตฆาต ฆาพระอรหนต ๔. โลหตปบาท ทำรายพระพทธเจาจนถงยงพระโลหตใหหอขนไป ๕. สงฆเภท ยงสงฆใหแตกจากกน กรรม๕ อยางน เปนบาปอนหนกทสด หามสวรรค หามนพพาน ตงอยในฐานปาราชกของผถอพระพทธศาสนาหามไมใหทำเปนอนขาด อธบาย อนนตรยกรรม แปลวา กรรมทใหผลไมมระหวาง คอ ใหผลในทนทไมมกรรมอนแทรกโดยใหผลกอนกรรมอนทงหมดเชนผทบรจาคทรพยทำบญหมดทรพยนบไมถวนแตไปทำอนนตรยกรรมอยางใดอยางหนงเขาพอตายไปอนนตรยกรรมกจะสงผลใหตกอเวจมหานรกทนทม๕อยางคอ ๑. มาตฆาต และ ๒. ปตฆาต คอการฆามารดาหรอบดา ไดแก บตรฆามารดาหรอบดาบงเกดเกลาดวยตนเองหรอสงใหคนอนฆาเมอมารดาหรอบดาตายจดเปนอนนตรยกรรม ๓. อรหนตฆาต ฆาพระอรหนต หมายถง การมเจตนาฆาพระอรหนตผหมดสนอาสวะกเลสแลวใหตาย ๔. โลหตปบาท ทำรายพระพทธเจาจนถงยงพระโลหตใหหอขนไป หมายถง การทำรายพระพทธเจาเพยงทำพระโลหตใหหอขนไมถงกบเปนแผลเชนพระเทวทตกลงกอนหนลงจากเขาคชฌกฏหวงจะทำรายพระพทธเจาเศษหนกระทบพระบาททำใหหอพระโลหต ๕. สงฆเภท ยงสงฆใหแตกจากกน หมายถง การพยายามทำสงฆผพรอมเพรยงกนใหแตกกน เปนพวก เปนหม จนถงกบแยกทำอโบสถสงฆกรรม แมสงฆจะหามปรามตกเตอนใหเลกละพฤตกรรมอยางนนเสยกยงฝนทำไมเลก กรรม ๕ อยางน แตละอยาง ๆ จดเปนบาปอนหนกทสด เพราะมารดาบดาเปนผมพระคณตอบตรมากทสด พระอรหนตเปนผหมดจดจากกเลสมความบรสทธอยางยง เปนเนอนาบญสงสดของชาวโลกพระพทธเจาเปนเจาของพระพทธศาสนาทรงเปนพระธรรมราชาทเคารพสงสดของพทธศาสนกชนหมสงฆผพรอมเพรยงกนนำพระศาสนาสบตอกนมาไมขาดสาย เปนหมทสำคญทสดในพระพทธศาสนา ฉะนน ผทำกรรม ๕ อยางนแมเพยงอยางเดยว กชอวาทำบาปหนกทสดหามสวรรคหามนพพานทานจงหามมใหทำเปนอนขาด

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

เวสารชชกรณธรรม คอ ธรรมทำความกลาหาญ ๕ อยาง

๑. สทธา เชอสงทควรเชอ

๒. ศล รกษากายวาจาใหเรยบรอย

๓. พาหสจจะ ความเปนผศกษามาก

๔. วรยารมภะ ปรารภความเพยร

๕. ปญญา รอบรสงทควรร

อธบาย

เวสารชชกรณธรรม แปลวา ธรรมททำใหเกดความกลาหาญ หมายถง ธรรมเปนหลก

เครองสนบสนนใจใหกลาหาญม๕อยางคอ

๑. สทธา เชอสงทควรเชอหมายถงความเชอทมเหตผลประกอบดวยปญญาความเชอ

ทปราศจากปญญาไมจดเปนศรทธาในทนความเชอในสงทควรเชอม๔อยางคอ

๑) กมมสทธา เชอกรรม คอ เชอการกระทำของบคคล ถาทำดกเปนเหตด ทำชว

กเปนเหตชว

๒) วปากสทธา เชอผลของกรรม เชอวากรรมททำแลวตองมผล ผลดเกดจากเหตด

ผลชวเกดจากเหตชว

๓) กมมสสกตาสทธา เชอวาสตวมกรรมเปนของตน ตนเปนเจาของกรรมทตนทำ

ทำกรรรมใดไวตองรบผลของกรรมนน

๔) ตถาคตโพธสทธา เชอความตรสรของพระพทธเจา เชอวาพระพทธเจาตรสร

อรยสจ๔จรงความเชอทง๔อยางนเปนคณสมบตของชาวพทธเปนเหตใหเกดความกลาหาญทจะ

ทำความดดวยตนเองไมงมงายเชองายไมหลงเชอเรองการดลบนดาลเปนตน

๒. ศล รกษากายวาจาใหเรยบรอย หมายถง การละเวนจากการกระทำผดทางกาย

และวาจา การควบคมกายวาจาใหเรยบรอยงดงามไมใหผดปกตธรรมดา เมอคนมเจตนาละเวนจาก

การกระทำผดพดผดแลวยอมองอาจกลาหาญไมหวาดหวนตอการทกทวงดวยการโจทยในทางทจรต

๓. พาหสจจะ ความเปนผศกษามากหมายถงความเปนผไดสดบตรบฟงมากในทางโลก

หมายถง ผมปญญารอบร ผศกษาเลาเรยนศลปวทยาการมามาก ไดยนไดฟงเรองราวตาง ๆ มามาก

และสามารถทรงจำไวไดเปนอยางด จนนบไดวาเปนผร เปนนกปราชญ ในทางธรรม หมายถง ผได

เลาเรยนหรอไดฟงพระพทธพจนและทรงจำไวไดมากเปนผฉลาดรในศาสนธรรมโดยวธ“เรยนจากคร

ดจากตำราสดบเทศนา” คนมการศกษามากยอมเปนผเฉลยวฉลาด สามารถแกปญหาเฉพาะหนาได

ทนตอเหตการณ

๔. วรยารมภะ ปรารภความเพยรหมายถงลงมอทำความเพยรอยางเขมแขงเดดเดยว

มใจตงมนรเรมทำความเพยรอยเสมอ ไมกลวตอความเหนอยยาก ไมหวาดหวนตอภยนตรายใด ๆ

หากมปญหาอปสรรคเกดขน กเพยรพยายามละอปสรรคนนใหหมดสนไป ไมยอทอมงมนทำจนกวา

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

จะบรรลเปาหมายทประสงค ผปรารภความเพยรอยเสมอ ยอมเปนผกลาหาญองอาจสามารถขจดปญหาอปสรรคตางๆได ๕. ปญญา รอบรสงทควรร หมายถง ความรทว ความรชด ความรเขาใจหยงแยกไดในเหตผล ดชว คณโทษ ประโยชนและมใชประโยชน เปนตน และรทจะจดแจง จดสรร จดการรอบรในกองสงขารตามความเปนจรงโดยปรยาย ไดแก ความรประจกษ สงทควรรนนกคอ เหตแหงความเสอม เหตแหงความเจรญ และอบายวธเวนความเสอมและสรางความเจรญ ในทางโลก ไดแกศลปวทยาสาขาตางๆทเปนแนวทางประกอบสมมาชพ ใหทรพยสมบตและอสรยยศเกดขน ในทางธรรมไดแก เรองบาปบญ คณโทษ ทกขสข พรอมทงเหตเกด เมอบคคลมปญญาความรอบรสงทควรรดงกลาวแลว ยอมกลาคดกลาทำกลาพดในสงทถกตอง สามารถทำประโยชนตนและประโยชนผอนใหสำเรจบรบรณได เวสารชชกรณธรรม ๕ อยางน เมอบคคลปฏบตครบถวนเตมความสามารถแลวยอมทำใหเปนคนกลาหาญ เพราะศรทธาทำใหใจหนกแนน ศลทำใหกายวาจาปกตไมทำชวพดชวพาหสจจะทำใหประกอบกจถกหลกวชา วรยารมภะทำใหไมยอทอตออปสรรค และปญญาทำใหรอบรในสงทงปวง

ธมมสสวนานสงส คอ อานสงสแหงการฟงธรรม ๕ อยาง ๑. ผฟงยอมไดฟงสงทยงไมเคยฟง ๒. สงใดไดเคยฟงแลว แตไมเขาใจชด ยอมเขาใจในสงนนชด ๓. บรรเทาความสงสยเสยได ๔. ทำความเหนใหถกตองได ๕. จตของผฟงยอมผองใส อธบาย ธมมสสวนานสงส อานสงสแหงการฟงธรรม หมายถง ผลดทไดรบจากการฟงธรรมผฟงธรรมะจะไดรบอานสงสอยางแทจรงนน ตองอาศยการฟงโดยเคารพ มสตสมปชญญะควบคมใจใหมงไปตามกระแสธรรมททานแสดง โดยไมปลอยใจใหฟงซานไปในอารมณตาง ๆ จงจะไดรบอานสงส๕อยางคอ ๑. ผฟงยอมไดฟงสงทยงไมเคยฟง หมายความวา พระธรรมในพระพทธศาสนามมากเหมอนนำในมหาสมทร สวนธรรมทผฟงเคยฟงมาแลวเพยงเลกนอยเหมอนนำในถวยแกวเทานนเพราะฉะนนผฟงธรรมบอยๆเมอตงใจฟงโดยเคารพยอมไดฟงธรรมทยงไมเคยฟงเพมมากขนโดยลำดบ ๒. สงใดไดเคยฟงแลว แตไมเขาใจชดยอมเขาใจในสงนนชดหมายความวา ผแสดงแตละทานยอมมปฏภาณโวหารไหวพรบ และแนวความคดดทจะอธบายเรองราวตาง ๆ ไมเหมอนกนเสมอไป ขออรรถขอธรรมบางขอ จะตองฟงซำหลายหน หรอจะตองฟงจากหลาย ๆ ทานอธบายจงเขาใจดวยเหตนการฟงธรรมทเคยฟงแลวจงทำใหแตกฉานมากยงขน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๓. บรรเทาความสงสยเสยได หมายความวา โดยปกตบคคลยอมมความสงสย

ในขออรรถขอธรรมอยเสมอเมอฟงธรรมบอยๆยอมบรรเทาความสงสยเสยได

๔. ทำความเหนใหถกตองได หมายความวา โดยปกตบคคลทยงม โลภ โกรธ หลง

บางครงอาจมความเหนถก บางครงอาจมความเหนผดจากทำนองคลองธรรมไปบาง เมอไดฟงธรรม

ททานผรยกหลกธรรมประกอบดวยเหตดวยผลขนมาแสดงผฟงกจะเขาใจเปลยนความเหนผดเปนถกได

ดงนนการฟงธรรมจงทำความเหนใหถกตองได

๕. จตของผฟงยอมผองใส หมายความวา โดยปกตจตของบคคล บางครงผองใส

บางครงเศราหมองขนอยกบอารมณทมากระทบเมอไดฟงธรรมแลวจตยอมผองใสเพราะในขณะฟงธรรม

จตยอมคลายความสงสยมความเหนทถกตองแลวกจะผองใสเบกบาน

ผหวงไดอานสงสแหงการฟงธรรม ตองตงใจฟงโดยความเคารพ สงกระแสจตไปตาม

กระแสธรรม ไมปลอยจตใหฟงซานไปในทอน ยอมไดรบอานสงสแหงการฟงธรรม๕อยางดงกลาวมา

เชน ทานพระยสกลบตรไดฟงพระธรรมครงแรก ไดเปนพระโสดาบนภายหลงไดฟงพระธรรมเรองเดม

ซำอกกไดสำเรจเปนพระอรหนตเปนตน

พละ คอ ธรรมเปนกำลง ๕ อยาง ๑. สทธา ความเชอ ๒. วรยะ ความเพยร ๓. สต ความระลกได ๔. สมาธ ความตงใจมน ๕. ปญญา ความรอบร

อธบาย

พละ แปลวา กำลงหรอพลง หมายถง หลกธรรมอนทำใหเกดกำลงทางใจ ทำใหเกด

ความมนคงทางดานจตใจม๕อยางคอ

๑. สทธา ความเชอ หมายถง ความเชอทประกอบดวยเหตและผล สามารถพสจน

ใหเหนจรงไดความเชอมนในพระรตนตรยตลอดจนถงเชอในเรองกรรมผลของกรรมทกคนมกรรม

เปนของของตน และเชอในพระปญญาตรสรของพระพทธเจา ไมงมงายเชองาย ไมหลงเชอเรอง

การดลบนดาล เรองปาฏหารย เปนตน สทธานเปนคณธรรมใหเกดพลงความเขมแขงทางจตใจ

ทจะทำความดได

๒. วรยะ ความเพยรหมายถงความบากบนความแกลวกลาความเพยรเพอจะละความชว

ประพฤตความด ความพยายามทำกจไมทอถอย เชน เพยรระวงไมใหบาปอกศลเกดขนในสนดาน

เพยรละบาปอกศลทเกดขนแลว เพยรใหกศลเกดขน เพยรรกษากศลทไดทำไวแลว ไมใหเสอมสญไป

วรยะนเปนคณธรรมพยงจตไมใหทอถอยในการทำกจตางๆ

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๓. สต ความระลกไดหมายถงความระลกหรอนกขนไดความไมเผลอการคมใจไวกบกจหรอกมจตไวกบสงทเกยวของ จำการททำและคำทพดแลวแมนานได สตนเปนคณธรรมใหเกดพลงทกำกบควบคมใจใหระลกไดในเวลากอนจะทำจะพดหรอชวยใหนกคดลวงหนาอยางรอบคอบกอนจะแสดงพฤตกรรมใดๆออกมาเพอมใหผดมใหพลาดประมาทเลนเลอเผลอตว ๔. สมาธ ความตงใจมนหมายถงความมใจตงมนความตงมนแหงจตการทำใหใจสงบแนวแนไมฟงซาน การมจตกำหนดแนวแนอยในสงใดสงหนงโดยเฉพาะ การประคองจตไวในอารมณใดอารมณหนงสมาธนเปนคณธรรมใหจตมกำลงมนคงในกศลธรรม ๕. ปญญา ความรอบร หมายถง ความรทว ปรชาหยงรเหตผล ความรเขาใจชดเจนความรเขาใจหยงแยกไดในเหตผล ดชว คณโทษประโยชนมใชประโยชน เปนตน และรทจะจดแจงจดสรรจดการความรอบรในกองสงขารมองเหนตามเปนจรง รเหตแหงสขและทกข เหตแหงความเสอมและเหตแหงความเจรญปญญานเปนคณธรรมใหรแจงเหนจรงในสงทงปวง ธรรม ๕ อยางน เรยกวา พละ เปนคณธรรมใหเกดความเขมแขงมนคง เปนพลงทำใหบคคลดำเนนชวตดวยความมนใจ เปนเครองเกอหนนแกอรยมรรค เรยกอกอยางหนงวา อนทรยเพราะเปนใหญในกจของตนคอสทธาเปนใหญในการเชอวรยะเปนใหญในการพากเพยรสต เปนใหญในการระลก สมาธ เปนใหญในการตงจตใหมน ปญญา เปนใหญในการรอบร ตางฝายตางทำหนาทเฉพาะของตน

ขนธ ๕ กายกบใจน แบงออกเปน ๕ กอง เรยกวา ขนธ ๕ คอ

๑. รปขนธ กองรป ๒. เวทนาขนธ กองเวทนา ๓. สญญาขนธ กองสญญา ๔. สงขารขนธ กองสงขาร ๕. วญญาณขนธ กองวญญาณ ธาต๔คอดนนำไฟลมประชมกนเปนกายนเรยกวารป ความรสกอารมณวาเปนสขคอความสบายกายสบายใจหรอเปนทกขคอความไมสบายกายไมสบายใจหรอเฉยๆคอไมทกขไมสขเรยกวาเวทนา ความจำไดหมายรคอจำรปเสยงกลนรสโผฏฐพพะอารมณทเกดกบใจไดเรยกวาสญญา เจตสกธรรม คอ อารมณทเกดกบใจ เปนสวนดเรยกกศล เปนสวนชวเรยกอกศลเปนสวนกลางๆไมดไมชวเรยกอพยากฤตเรยกวาสงขาร ความรอารมณในเวลาเมอรปมากระทบตาเปนตนเรยกวาวญญาณ ขนธ๕นยนเรยกวานามรป เวทนาสญญาสงขารวญญาณรวมเขาเปนนาม รปคงเปนรป

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

อธบาย ขนธ แปลวา กองหมายถง กองแหงรปธรรมและนามธรรมทประชมรวมกนเขาเปนกอนซงบญญตเรยกวาสตวบคคลตวตนเราเขาเปนตนม๕อยางคอ

๑. รปขนธ กองรปหมายถงสวนทเปนรางกายซงประกอบดวยธาต๔คอดนนำไฟ

ลมประชมกนมผมขนเลบฟนหนงกระดกเปนตน

๒. เวทนาขนธ กองเวทนา หมายถงสวนทรบรอารมณวาเปนสขเปนทกขหรอเฉยๆ

ไมสขไมทกขกลาวคอความรสกเปนสขสบายกายสบายใจหรอเปนทกขไมสบายกายไมสบายใจ

หรอเฉยๆ

๓. สญญาขนธ กองสญญา หมายถง สวนทกำหนดจดจำอารมณได คอ จำ รป เสยง

กลนรสโผฏฐพพะอารมณทเกดกบใจได

๔. สงขารขนธ กองสงขารหมายถงสวนทปรงแตงจตใหคดดชวหรอกลางๆไดแก

ความคดดคดชวคดไมดไมชว

๕. วญญาณขนธ กองวญญาณ หมายถง สวนทรแจงอารมณ ไดแก ความรอารมณ

เมออายตนะภายในกบอายตนะภายนอกมากระทบกน เชน ตากระทบรป แลวเกดจกขวญญาณ

ความรแจงทางตาเปนตน

ขนธ๕หรอเบญจขนธนยอเปน๒สวนคอรปและนามรปจดเปนรปเวทนาสญญา

สงขารวญญาณจดเปนนามขนธ๕ทบคคลเขาไปยดมนถอมนไดชอวาเปนทกข เพราะเปนบอเกด

แหงกองทกขทงปวงมชาตชรามรณะเปนตน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

แผนการจดการเรยนรท ๕ ธรรมศกษาชนตรสาระการเรยนรวชาธรรม

เรองหลกธรรมทางพระพทธศาสนาในฉกกะหมวด๖ เวลา.........................ชวโมง

.............................................................................................................................................................

๑. มาตรฐานการเรยนร มาตรฐานธศ๑ รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนามศรทธาทถกตอง ยดมน และปฏบตตามหลกธรรมเพออยรวมกนอยางสนตสข

๒. ผลการเรยนร รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนาในฉกกะหมวด๖

๓. สาระสำคญ หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในฉกกะ หมวด ๖ เปนหลกธรรมทบคคลทอยดวยกนยอมเคารพนบถอซงกนและกนประกอบดวยคารวะ๖และสาราณยธรรม๖อยางหากบคคลยดมนและปฏบตไดจะทำใหบคคลอยในสงคมดวยความเปนสข

๔. จดประสงคการเรยนร ๑. นกเรยนอธบายหลกธรรมของพระพทธศาสนาในฉกกะหมวด๖ได ๒. นกเรยนปฏบตตนตามหลกธรรมของพระพทธศาสนาในฉกกะหมวด๖ได

๕. สาระการเรยนร/เนอหา -คารวะ๖ -สาราณยธรรม๖อยาง

๖. กระบวนการจดการเรยนร

ขนสบคนและเชอมโยง ๑. นำบตรคำวา “ความเคารพ” ใหนกเรยนด แลวใหนกเรยนชวยกนคดความหมายของคำโดยครบนทกความหมายบนกระดานดำ ๒. ครและนกเรยนสนทนาเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในฉกกะ หมวด ๖โดยใชคำถามเพอพฒนาทกษะกระบวนการคดและเชอมโยงไปสการเรยนร - นกเรยนเคยเรยนเรองหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในฉกกะหมวด๖บางหรอไมอยางไร -หลกธรรมของพระพทธศาสนาในฉกกะหมวด๖มอะไรบาง -นกเรยนเคยไดยนไดเหนหลกธรรมของพระพทธศาสนาในฉกกะหมวด๖จากทไหนบาง

ขนฝก ๓. แบงนกเรยนออกเปน๒กลมโดยใหแตละกลมศกษาหลกธรรมของพระพทธศาสนาในฉกกะหมวด๖ซงประกอบดวยคารวะ๖และสาราณยธรรม๖อยางจากใบความรท๕ ๔. นกเรยนแตละกลมรวมกนวเคราะหอภปรายและสรปความรจากหลกธรรมดงกลาว

�0

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ขนประยกต ๕. นกเรยนแตละกลมออกนำเสนอผลสรปของกลมเพอแลกเปลยนเรยนร ๖. ครใหความรเพมเตมและเปดโอกาสใหนกเรยนซกถามขอสงสยในประเดนตางๆ ๗. นกเรยนในแตละกลมตอบคำถามตามใบกจกรรมท๕ ๘. ครและนกเรยนรวมกนสรปความรเปนแผนผงความคด ๙. ฝกการแสดงความเคารพตามหลกคารวะ

๗. ภาระงาน/ชนงาน

ท ภาระงาน ชนงาน

๑ ตอบคำถามเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนาในฉกกะหมวด๖ ใบกจกรรมท๕

๘. สอ/แหลงการเรยนร ๑. ใบความรท๕เรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในฉกกะหมวด๖ ๒. ใบกจกรรมท๕ ๓. บตรคำ

๙. การวดผลและประเมนผล

สงทตองการวด วธวด เครองมอวด เกณฑการประเมน

๑.อธบายหลกธรรมของพระพทธศาสนาในฉกกะหมวด๖ได๒.ปฏบตตนตามหลกธรรมของพระพทธศาสนาในฉกกะได

-ตรวจผลงาน -แบบประเมน

ผลงาน

ผาน=ไดคะแนนตงแตรอยละ

๖๐ขนไป

ไมผาน=ไดคะแนนตำกวา

รอยละ๖๐

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ขอทระดบคะแนน

๔-๕คะแนน ๒-๓คะแนน ๑คะแนน

๑-๒ ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดน

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนเปนสวนใหญ

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนนอย

แบบประเมนผลงานใบกจกรรมท ๕

เกณฑ รอยละ คะแนน

ผาน ๖๐ขนไป ๖คะแนนขนไป

ไมผาน ตำกวา๖๐ ๕คะแนนลงมา

หมายเหตเกณฑการตดสนสามารถปรบไดตามความเหมาะสมกบกลมเปาหมาย

เกณฑการตดสน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ใบกจกรรมท ๕ หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในฉกกะ หมวด ๖

ชอกลม..................................

ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..................................ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..................................ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..................................คำชแจง ใหนกเรยนตอบคำถามตอไปนจำนวน๒ขอ(๑๐คะแนน) ๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของคารวะ๖........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ ๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของสาราณยธรรม๖อยาง........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

เฉลยใบกจกรรมท ๕

หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในฉกกะ หมวด ๖

๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของคารวะ๖ ตอบ ความเออเฟอหมายถงความเคารพตรงกบคำในภาษาบาลวาคารวะ หรอ คารวตา คอการแสดงความเคารพนบถอบชาตอบคคลหรอสงทควรบชาสกการะม๖ประการคอ๑. ความเออเฟอในพระพทธเจา (พทธคารวตาความเคารพในพระพทธเจา) คอการแสดงความเคารพดวยความศรทธาเลอมใสทางกายวาจาใจในพระพทธเจา๒. ความเออเฟอในพระธรรม(ธมมคารวตาความเคารพในพระธรรม) คอ การแสดงความเคารพดวยความศรทธาเลอมใสในพระธรรมวนยทพระพทธเจาทรงสงสอน๓. ความเออเฟอในพระสงฆ (สงฆคารวตาความเคารพในพระสงฆ) คอการแสดงความเคารพดวยความศรทธาเลอมใสในพระอรยสงฆและสมมตสงฆ๔. ความเออเฟอ ในการศกษา (สกขาคารวตา ความเคารพในการศกษา) คอ การแสดงความเคารพดวยความศรทธาเลอมใสในการศกษาทางพระพทธศาสนา๕. ความเออเฟอในความไมประมาท (อปปมาทคารวตาความเคารพในความไมประมาท) คอ การเปนผไมเลนเลอเผลอสต๖. ความเออเฟอในปฏสนถาร(ปฏสนถารคารวตา ความเคารพในปฏสนถาร) คอ ความเอาใจใสในการตอนรบสนทนาปราศรยกบอาคนตกะผมาเยยมเยอนดวยความฉลาดรอบร การปฏบต เราตองเคารพในพระพทธเจาพระธรรมพระสงฆหมนศกษาพระธรรมวนยไมกระทำการใดโดยประมาทและเคารพในแขกผมาเยอน ๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของสาราณยธรรม๖อยาง ตอบ สาราณยธรรม หรอ สารณยธรรม หมายถง ธรรมเปนทตงแหงการระลกนกถงกนและกนหลกธรรมทหมคณะยดถอปฏบตในการอยรวมกนม๖อยางดงน๑. เมตตากายกรรมหมายถงการชวยเหลอกจธระของเพอนหรอหมคณะทอยรวมกน๒. เมตตาวจกรรมหมายถงการชวยแนะนำตกเตอน พรำสอนเพอนตอหนา ในเวลาประพฤตไมดดวยความหลงผด๓. เมตตามโนกรรมหมายถง ความมจตคดแตประโยชนเกอกลปรารถนาจะใหเพอนมความสข ไมคดรษยา ไมคดพยาบาทปองราย๕. สาธารณโภคหมายถงความไมหวงลาภผลประโยชนโภคทรพยทไดมาโดยสจรตชอบธรรมไวบรโภคผเดยวไมตระหนถเหนยว ๕. สลสามญญตาหมายถงการตงอยในศลธรรมการมความประพฤตเสมอเหมอนคนอน ๆ ในสงคม ไมทำตนใหเปนทรงเกยจของคนอน๖. ทฏฐสามญญตา หมายถงการมความเหนทถกตองรวมกนการมความคดเหนลงกนได การปฏบต เราตองปฏบตตนในหมคณะโดยใหความชวยเหลอ ชวยแนะนำตกเตอนไมรษยาไมโลภมศลธรรมและอยรวมกนในหมคณะได

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ใบความรท ๕

หลกธรรมทางพระพทธศาสนา ในฉกกะ หมวด ๖

ฉกกะ หมวด ๖

คารวะ ๖

๑. ความเออเฟอในพระพทธเจา ๒. ความเออเฟอในพระธรรม

๓. ความเออเฟอในพระสงฆ ๔. ความเออเฟอในการศกษา

๕. ความเออเฟอในความไมประมาท ๖. ความเออเฟอในปฏสนถาร

อธบาย

ความเออเฟอ หมายถง ความเคารพ ตรงกบคำในภาษาบาลวาคารวะ หรอ คารวตา

คอ การแสดงความเคารพนบถอบชาตอบคคลหรอสงทควรบชาสกการะ โดยเอาใจใสอยางจรงจง

และปฏบตดวยความเคารพ เออเฟอ แสดงกรยาอาการนอบนอมเทดทนไวเหนอตน เพราะมองเหน

คณคาและความสำคญของบคคลหรอสงทเคารพนนม๖ประการคอ

๑. ความเออเฟอในพระพทธเจา(พทธคารวตาความเคารพในพระพทธเจา)คอการแสดง

ความเคารพดวยความศรทธาเลอมใสทางกาย วาจา ใจ ในพระพทธเจา ระลกถงคณของพระพทธเจา

รวมถง การแสดงความเคารพพระบรมสารรกธาต สงเวชนยสถาน พระพทธรป และปชนยสถาน

ทสรางอทศถวายพระพทธเจา โดยแสดงกรยาอาการเคารพนบถอยำเกรง ไมนำเอาพระพทธเจาและ

สญลกษณแทนพระพทธเจามาลอเลยนสนกสนานอนเปนการขาดความเคารพ

๒. ความเออเฟอในพระธรรม (ธมมคารวตา ความเคารพในพระธรรม) คอ การแสดง

ความเคารพดวยความศรทธาเลอมใสในพระธรรมวนยทพระพทธเจาทรงสงสอน ระลกถงคณ

ของพระธรรม รวมถงการแสดงความเคารพคมภรทจารกหลกธรรมคำสอนของพระพทธเจา

ทปรากฏในพระไตรปฎกอรรถกถาฎการวมถงเอกสารหนงสอใบลานแผนศลาจารกปชนยวตถ

ปชนยสถานทจารกหลกพระธรรมวนยของพระพทธศาสนา โดยไมแสดงกรยาเหยยบยำทำลาย

ไมกาวขามและไมนำเอาพระธรรมวนยไปพดเลนสนกสนาน

๓. ความเออเฟอในพระสงฆ (สงฆคารวตา ความเคารพในพระสงฆ) คอ การแสดง

ความเคารพดวยความศรทธาเลอมใสในพระอรยสงฆและสมมตสงฆ ผประพฤตดปฏบตชอบ

ตามพระธรรมวนย ระลกถงคณของพระสงฆ โดยแสดงความเคารพนบถอบชาอปถมภบำรงดวยปจจย๔

รบฟงคำสงสอนโดยเคารพยำเกรง รวมถงการไมแสดงกรยาดหมนเหยยดหยาม ไมเหยยบยำผา

กาสาวพสตรไมแตงกายเลยนแบบพระสงฆอนเปนการขาดความเคารพ

๔. ความเออเฟอในการศกษา(สกขาคารวตาความเคารพในการศกษา)คอการแสดง

ความเคารพดวยความศรทธาเลอมใสในการศกษาทางพระพทธศาสนา ไดแก การตงใจศกษาหลก

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ไตรสกขา(ศลสมาธปญญา)อนเปนหลกสำคญในการพฒนาศกยภาพของมนษยอยางสมบรณแบบ

ทงทางกายวาจาใจและสตปญญาสวนทางโลกไดแกความเอาใจใสไมเกยจครานตอการเลาเรยน

วชาการตางๆทดไมมโทษเปนประโยชนตอการดำรงชวตเพอพฒนาความรความสามารถใหทนโลก

ทนเหตการณ

๕. ความเออเฟอในความไมประมาท (อปปมาทคารวตาความเคารพในความไมประมาท)

คอ การเปนผไมเลนเลอเผลอสต ไดแก ความมสตสมปชญญะ ระลกไดกอนทำ กอนพด กอนคด

และรตวตลอดในขณะทำ ขณะพด ขณะคด รวมถงทำความไมประมาทมวเมา ระวงใจไมใหกำหนด

ขดเคองลมหลงมวเมาในอารมณอนเปนทตงแหงความกำหนดขดเคองลมหลงมวเมาอนเปนเหต

ใหละทจรตและประพฤตสจรต

๖. ความเออเฟอในปฏสนถาร (ปฏสนถารคารวตา ความเคารพในปฏสนถาร) คอ

ความเอาใจใสในการตอนรบสนทนาปราศรยกบอาคนตกะผมาเยยมเยอนดวยความฉลาดรอบร

และเออเฟอดวยนำใจไมตรตามสมควรแกฐานะการปฏสนถารม๒อยางคอ๑) อามสปฏสนถาร

ตอนรบดวยอามส ไดแก การตอนรบดวยวตถสงของเพอความสขกาย เชน เครองดม ขาวปลา

อาหาร เสอผาเครองนงหม ทอยอาศย เปนตน และ๒) ธรรมปฏสนถาร ตอนรบดวยธรรม ไดแก

การแนะนำในทางธรรมดวยอธยาศยไมตรทดงาม เจรจาปราศรยตามหลกธรรมทใหระลกถงคณความด

และใหเกดความสบายใจแกผมาเยยมเยอน

ความเออเฟอหรอความเคารพ๖อยางน ยอมเปนไปเพอความไมเสอมจากพระพทธศาสนา

และคณธรรมแกผปฏบตตาม และเกดผลด คอ ผมความเคารพในพระรตนตรย คอ พระพทธเจา

พระธรรมพระสงฆยอมไดตนแบบทดและสามารถเปนแบบอยางทดใหแกผอนเปนผมทพงทระลก

อนประเสรฐ ตงมนอยในธรรม ชวตไมตกตำ ไมตกไปสอบายภม และมความเจรญรงเรองในชวต

ผมความเคารพในการศกษา ยอมไดรบความเจรญดวยวชาการตาง ๆ เปนผฉลาดรอบร เชยวชาญ

ในกจการงานทงปวง ผมความเคารพในความไมประมาท ยอมมสตสมปชญญะอยเสมอ สามารถ

ประกอบกจการงานทกอยางใหสำเรจลลวงดวยด และผมความเคารพในปฏสนถาร ยอมไดรบนำใจ

ไมตรอนดจากญาตมตรเปนจำนวนมาก

สาราณยธรรม ๖ อยาง

ธรรมเปนทตงแหงความใหระลกถง เรยกสาราณยธรรม ม ๖ อยาง คอ

๑. เขาไปตงกายกรรมประกอบดวย เมตตาในเพอนภกษสามเณรทงตอหนาและลบหลง

คอชวยขวนขวายกจธระของเพอนกนดวยกายมพยาบาลภกษไขเปนตนดวยจตเมตตา

๒. เขาไปตงวจกรรมประกอบดวยเมตตาในเพอนภกษสามเณรทงตอหนาและลบหลง

คอชวยขวนขวายกจธระของเพอนกนดวยวาจามกลาวสงสอนเปนตนดวยจตเมตตา

๓. เขาไปตงมโนกรรมประกอบดวย เมตตาในเพอนภกษสามเณรทงตอหนาและลบหลง

คอคดแตสงทเปนประโยชนแกเพอนกน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๔. แบงปนลาภทตนไดมาแลวโดยชอบธรรม ใหแกเพอนภกษสามเณร ไมหวงไวบรโภค

จำเพาะผเดยว

๕. รกษาศลบรสทธเสมอกนกบเพอนภกษสามเณรอนๆ ไมทำตนใหเปนทรงเกยจของผอน

๖. มความเหนรวมกนกบภกษสามเณรอน ๆ ไมววาทกบใคร ๆ เพราะมความเหนผดกน

ธรรม ๖ อยางน ทำผประพฤตใหเปนทรกทเคารพของผอน เปนไปเพอความสงเคราะหกนและกน

เปนไปเพอความไมววาทกนและกน เปนไปเพอความพรอมเพรยงเปนอนหนงอนเดยวกน

อธบาย

สาราณยธรรม หรอ สารณยธรรมหมายถงธรรมเปนทตงแหงการระลกนกถงกนและกน

หลกธรรมทหมคณะยดถอปฏบตในการอยรวมกน นบวาเปนหลกธรรมเครองประสานสมพนธใหอย

รวมกนอยางสนทสนมกลมเกลยว เปนเหตใหนกถงกน ถอยทถอยอาศยกน จะอยกเปนทรก จะจากไป

กระลกนกถงกนเสมอ เปนหลกการอยรวมกน สาราณยธรรมนแมพระพทธเจาตรสสอนแกพระภกษ

สามเณรแตคนทวไปกสามารถนำมาประยกตใชไดเชนกนม๖อยางดงน

๑. เมตตากายกรรม หมายถง การชวยเหลอกจธระของเพอนหรอหมคณะทอยรวมกน

ดวยนำใสใจจรง ไมนงดดายและไมรงเกยจ มความขวนขวายชวยเหลอ รบผดชอบการงานรวมกน

แสดงใหเหนนำใจของกนและกนทงตอหนาและลบหลง

๒. เมตตาวจกรรม หมายถง การชวยแนะนำตกเตอน พรำสอนเพอนตอหนา ในเวลา

ประพฤตไมดดวยความหลงผดและเมอลบหลงกปรารภถงดวยความหวงใยปรารถนาดไมมอคตเจอปน

๓. เมตตามโนกรรม หมายถง ความมจตคดแตประโยชนเกอกลปรารถนาจะใหเพอน

มความสขไมคดรษยาไมคดพยาบาทปองรายไมคดโลภอยากไดของเพอนทงตอหนาและลบหลง

๔. สาธารณโภค หมายถง ความไมหวงลาภ ผลประโยชน โภคทรพยทไดมาโดยสจรต

ชอบธรรมไวบรโภคผเดยวไมตระหนถเหนยวรจกแบงปนสงของทไดมาแกเพอนอยางทวถงโดยไมเลอกวา

ผนควรใหผนไมควรใหเพอเปนการผกนำใจไมตรเอออาทรตอกน

๕. สลสามญญตา หมายถงการตงอยในศลธรรมการมความประพฤตเสมอเหมอนคน

อน ๆ ในสงคม ไมทำตนใหเปนทรงเกยจของคนอน ตลอดถงประพฤตปฏบตตามกฎหมาย ระเบยบ

กฎกตกา วฒนธรรมประเพณทดงามของสงคม ไมลวงละเมด เพราะจะนำความเดอดรอนมาให

ทงแกตนและผอน

๖. ทฏฐสามญญตาหมายถงการมความเหนทถกตองรวมกนการมความคดเหนลงกนได

ในหลกธรรมคำสอนทางพระพทธศาสนา เพอไมใหเกดการทะเลาะววาทโตแยงกน ตลอดถง

การปรบทศนคตในทกเรองใหเสมอเหมอนกนเคารพสทธในการตดสนใจทถกตองชอบธรรมของคนสวนใหญ

สาราณยธรรม๖ประการน ยอมทำผปฏบตตามใหเปนทรกทเคารพของผอน เปนไปเพอ

ความอนเคราะหสงเคราะหกนและกน เปนไปเพอความไมทะเลาะววาทแกงแยง ชงดชงเดนกน

และเปนไปเพอความสามคคในหมคณะมความเปนนำหนงใจเดยวกนตลอดไป

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

แผนการจดการเรยนรท ๖ ธรรมศกษาชนตรสาระการเรยนรวชาธรรม

เรองหลกธรรมทางพระพทธศาสนาในสตตกะหมวด๗ เวลา.........................ชวโมง

.............................................................................................................................................................

๑. มาตรฐานการเรยนร

มาตรฐานธศ๑ รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนา มศรทธาทถกตอง ยดมน

และปฏบตตามหลกธรรมเพออยรวมกนอยางสนตสข

๒. ผลการเรยนร

รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนาในสตตกะหมวด๗

๓. สาระสำคญ

หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในสตตกะ หมวด ๗ เปนหลกธรรมทเปนความดทอย

ภายในของบคคลทประพฤตดทงกายวาจาและใจประกอบดวยอรยทรพย๗และสปปรสธรรม๗

หากบคคลยดมนและปฏบตไดจะทำใหเปนคนดอยในสงคมดวยความเปนสข

๔. จดประสงคการเรยนร

นกเรยนอธบายหลกธรรมของพระพทธศาสนาในสตตกะหมวด๗ได

๕. สาระการเรยนร/เนอหา

-อรยทรพย๗

-สปปรสธรรม๗

๖. กระบวนการจดการเรยนร

ขนสบคนและเชอมโยง

๑. ครและนกเรยนสนทนาเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในสตตกะหมวด๗

โดยใชคำถามเพอพฒนาทกษะกระบวนการคดและเชอมโยงไปสการเรยนร

- นกเรยนเคยเรยนเรองหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในสตตกะหมวด๗บางหรอไม

อยางไร

-หลกธรรมของพระพทธศาสนาในสตตกะหมวด๗มอะไรบาง

- นกเรยนเคยไดยนไดเหนหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในสตตกะหมวด๗ จาก

ทไหนบาง

ขนฝก

๒. แบงนกเรยนออกเปน๒กลมโดยใหแตละกลมศกษาหลกธรรมของพระพทธศาสนา

ในสตตกะหมวด๗ซงประกอบดวยอรยทรพย๗และสปปรสธรรม๗จากใบความรท๖

๓. นกเรยนแตละกลมรวมกนวเคราะหอภปรายและสรปความรเปนแผนผงความคด

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ขนประยกต

๔. ใหนกเรยนแตละกลมออกมานำเสนอตามหวขอทตนเองไดรบมอบหมาย

เพอแลกเปลยนเรยนรโดยมครใหคำแนะปรกษาอยางใกลชด

๕. นกเรยนในแตละกลมตอบคำถามตามใบกจกรรมท๖

๖. ครและนกเรยนรวมกนสรปในแตละหวขอ เพอเปนแนวทางในการนำไปประยกตใช

ในชวตประจำวน

๗. ภาระงาน/ชนงาน

ท ภาระงาน ชนงาน

๑ ตอบคำถามเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนาในสตตกะหมวด๗ ใบกจกรรมท๖

๘. สอ/แหลงการเรยนร

๑. ใบความรท๖เรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในสตตกะหมวด๗

๒. ใบกจกรรมท๖

๙. การวดผลและประเมนผล

สงทตองการวด วธวด เครองมอวด เกณฑการประเมน

อธบายหลกธรรม

ของพระพทธศาสนา

ในสตตกะหมวด๗ได

-ตรวจผลงาน -แบบประเมน

ผลงาน

ผาน=ไดคะแนนตงแตรอยละ

๖๐ขนไป

ไมผาน=ไดคะแนนตำกวา

รอยละ๖๐

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ขอทระดบคะแนน

๔-๕คะแนน ๒-๓คะแนน ๑คะแนน

๑-๒ ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดน

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนเปนสวนใหญ

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนนอย

แบบประเมนผลงานใบกจกรรมท ๖

เกณฑ รอยละ คะแนน

ผาน ๖๐ขนไป ๖คะแนนขนไป

ไมผาน ตำกวา๖๐ ๕คะแนนลงมา

หมายเหตเกณฑการตดสนสามารถปรบไดตามความเหมาะสมกบกลมเปาหมาย

เกณฑการตดสน

�0

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ใบกจกรรมท ๖ หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในสตตกะ หมวด ๗

ชอกลม..................................

ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..................................ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..................................ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..................................คำชแจง ใหนกเรยนตอบคำถามตอไปนจำนวน๒ขอ(๑๐คะแนน)

๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของอรยทรพย๗........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของสปปรสธรรม๗........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

เฉลยใบกจกรรมท ๖

หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในสตตกะ หมวด ๗ ๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของอรยทรพย๗ ตอบ อรยทรพย แปลวาทรพยอนประเสรฐหมายถงทรพยทมอยภายในจตใจของทานผประเสรฐ ซงดกวาทรพยภายนอก เพราะไมมใครแยงชงไปได ไมสญหายไปดวยภยนตรายตาง ๆเปนเหตใหไดทรพยภายนอกดวย ม ๗ อยาง คอ ๑. ศรทธา เชอสงทควรเชอ หมายถง ความเชอทประกอบดวยเหตและผลสามารถพสจนใหเหนจรงได ๒. ศล รกษากาย วาจาใหเรยบรอยหมายถงการควบคมกายวาจาใหเปนปกต การประพฤตถกตองดงาม ๓. หร ความละอายตอบาปทจรตหมายถงความละอายใจตอการทำบาปทจรตทงตอหนาและลบหลง๔. โอตตปปะ สะดงกลวตอบาปหมายถง ความเกรงกลวตอบาปทจรตและผลของกรรมชวทจะสงผลในภายหลง ๕. พาหสจจะ ความเปนคนเคยไดยนไดฟงมามากคอ จำทรงธรรมและรศลปวทยามากหมายถงความเปนผคงแกเรยน อนเกดจากการศกษาหาความรดวยการฟง การคด การสอบถาม และการบนทก แลวทรงจำนำไปปฏบตได ๖. จาคะ สละใหปนสงของของตนแกคนทควรใหปน หมายถง ความเสยสละเออเฟอเผอแผ แบงปนสงของแกผอน๗. ปญญา รอบรสงทเปนประโยชนและไมเปนประโยชน หมายถง ความรความเขาใจถองแทในเหตผล ดชว ถกผด คณโทษ ประโยชนมใชประโยชน รคดรพจารณาและรทจะจดทำ การปฏบต เราตองเชอดวยเหตผล ประพฤตดทงกาย วาจา ใจ ละอายตอการทำบาปตงใจศกษาหาความรรจกเสยสละและศกษาใหทองแท ๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของสปปรสธรรม๗ ตอบ สปปรสธรรม แปลวา ธรรมของสตบรษ หรอธรรมททำใหเปนสตบรษ คำวาสตบรษหมายถงคนดคนทมความประพฤตทางกายวาจาใจถกตองตามทำนองคลองธรรมเรยบรอยดไมมโทษสตบรษสงสดคอพระพทธเจาธรรมของสตบรษหมายถงหลกธรรมทปฏบตแลวทำใหเปนคนดมศลธรรมเปนทเคารพยำเกรงของคนทวไปม๗อยางคอ๑. ธมมญญตา ความเปนผรจกเหต หมายถงรหลกความจรงทจะทำใหเกดผล๒. อตถญญตา ความเปนผรจกผลหมายถงรความมงหมายรประโยชนทประสงค รจกผลทสบเนองมาจากเหต สามารถสาวไปหาเหตไดถกตอง๓. อตตญญตาความเปนผรจกตนหมายถงรสถานะของตนวามชาตตระกลยศศกดสมบตบรวารความรความสามารถและคณธรรม เปนตน๔. มตตญญตา ความเปนผรจกประมาณ หมายถง รจกความพอด ไมมากหรอนอยจนเกนไปในทกเรอง๕. กาลญญตา ความเปนผรจกกาลหมายถงรจกกาลเวลาอนเหมาะสม๖. ปรสญญตา ความเปนผรจกประชมชน หมายถง รจกชมชน สงคม องคกร และสถานททตนตองตดตอปฏสมพนธ๗. ปคคลปโรปรญญตา ความเปนผรจกเลอกบคคลหมายถงรจกการเลอกคบคนรจกเลอกเฟนพจารณาถงอปนสยใจคอความแตกตางแหงบคคล การปฏบต เราตองรเหตรผลรตนรประมาณรกาลรชมชนและรเลอกคบคน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ใบความรท ๖

หลกธรรมทางพระพทธศาสนา ในสตตกะ หมวด ๗

สตตกะ หมวด ๗

อรยทรพย ๗ ๑. ศรทธา เชอสงทควรเชอ ๒. ศล รกษากาย วาจาใหเรยบรอย ๓. หร ความละอายตอบาปทจรต ๔. โอตตปปะ สะดงกลวตอบาป ๕. พาหสจจะ ความเปนคนเคยไดยนไดฟงมามาก คอ จำทรงธรรมและ รศลปวทยามาก ๖. จาคะ สละใหปนสงของของตนแกคนทควรใหปน ๗. ปญญา รอบรสงทเปนประโยชนและไมเปนประโยชน อธบาย อรยทรพย แปลวา ทรพยอนประเสรฐ หมายถง ทรพยทมอยภายในจตใจของทานผประเสรฐ ซงดกวาทรพยภายนอก เพราะไมมใครแยงชงไปได ไมสญหายไปดวยภยนตรายตาง ๆเปนเหตใหไดทรพยภายนอกดวยม๗อยางคอ ๑. ศรทธา เชอสงทควรเชอ หมายถง ความเชอทประกอบดวยเหตและผล สามารถพสจนใหเหนจรงได ความเชอมนในพระรตนตรย ตลอดจนถงเชอในเรองกรรม ผลของกรรม ทกคนมกรรมเปนของของตนและเชอในพระปญญาตรสรของพระพทธเจา ๒. ศล รกษากาย วาจาใหเรยบรอย หมายถง การควบคมกายวาจาใหเปนปกตการประพฤตถกตองดงามมกรยามารยาทสงบเสงยมพดจาสภาพเรยบรอยศลนนเปนทพงแรกของมนษยเปนมารดาแหงความดงาม และเปนประมขของคณธรรมทงปวง ผมศลสมบรณยอมเจรญดวยโภคทรพย มชอเสยงอนดงาม เปนผองอาจแกลวกลาในสงคม มสตเวลาใกลตาย และบงเกดในสคตโลกสวรรค ๓. หร ความละอายตอบาปทจรต หมายถง ความละอายใจตอการทำบาปทจรตทงตอหนาและลบหลงความกระดากใจในการทำความชวทางกายวาจาใจเพราะนกถงชาตตระกลความร ความสามารถ คณธรรม เปนตน ของตน จงไมทำความชว ไมผดตอศลธรรมและกฎหมายบานเมองเปรยบเสมอนคนผรกสะอาดรกสวยรกงามรงเกยจสงปฏกลของสกปรกฉะนน ๔. โอตตปปะ สะดงกลวตอบาป หมายถง ความเกรงกลวตอบาปทจรตและผลของกรรมชวทจะสงผลในภายหลง หรอทกขโทษทจะไดรบจากการทำความผดนน ๆ เปรยบเสมอน

คนกลวอสรพษแมตวเลกๆกไมอยากเขาใกลฉะนน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๕. พาหสจจะ ความเปนคนเคยไดยนไดฟงมามากคอ จำทรงธรรมและรศลปวทยามากหมายถง ความเปนผคงแกเรยน อนเกดจากการศกษาหาความรดวยการฟง การคด การสอบถามและการบนทกแลวทรงจำนำไปปฏบตได ๖. จาคะ สละใหปนสงของของตนแกคนทควรใหปนหมายถงความเสยสละเออเฟอเผอแผ แบงปนสงของแกผอนและการสละความสขสวนตวเพอประโยชนสขของผอน เปนการกำจดความเหนแกตวความตระหนใจแคบใหออกไปจากจตใจ ๗. ปญญา รอบรสงทเปนประโยชนและไมเปนประโยชนหมายถงความรความเขาใจถองแทในเหตผล ดชว ถกผด คณโทษประโยชนมใชประโยชน รคด รพจารณา และรทจะจดทำเหตเกดปญญา ม ๓ คอ ๑) สตมยปญญา ปญญาทเกดจากการศกษาเลาเรยน ๒) จนตามยปญญาปญญาทเกดจากการคดพจารณาหาเหตผล ๓) ภาวนามยปญญา ปญญาทเกดจากการฝกอบรมลงมอปฏบต ตลอดจนถงปญญากำหนดเหนสามญญลกษณะ ๓ คอ ความไมเทยง เปนทกขเปนสภาวะไรตวตนของสงขารธรรม เหนความเกดดบของสงขาร กำจดกเลส ถงความสนทกขเขาถงความเปนพระอรยบคคล อรยทรพย ๗ อยางน เรยกอกอยางวาพหการธรรม ธรรมมอปการะมาก เพราะเปนกำลงหนนชวยสงเสรมในการบำเพญคณธรรมตาง ๆ ยงประโยชนตนและประโยชนผอนใหสำเรจไดอยางกวางขวางไพบลย เปรยบเสมอนคนมทรพยมาก ยอมสามารถใชจายทรพยเลยงตนเลยงผอนใหมความสขและบำเพญประโยชนตางๆไดเปนอนมาก

สปปรสธรรม ๗ ๑. ธมมญญตา ความเปนผรจกเหต เชน รจกวา สงน เปนเหตแหงสข สงนเปนเหตแหงทกข ๒. อตถญญตา ความเปนผรจกผล เชน รจกวา สขเปนผลแหงเหตอนน ทกขเปนผลแหงเหตอนน ๓. อตตญญตา ความเปนผรจกตนวาเรา วาโดยชาตตระกล ยศศกด สมบต บรวาร ความรความสามารถและคณธรรมเพยงเทาน ๆ แลวประพฤตตน ใหสมควรแกทเปนอยอยางไร ๔. มตตญญตา ความเปนผรจกประมาณในการแสวงหาเครองเลยงชวต แตโดยทางทชอบและรจกประมาณในการบรโภคแตพอควร ๕. กาลญญตา ความเปนผรจกกาลเวลาอนสมควรในอนประกอบกจนน ๆ ๖. ปรสญญตา ความเปนผรจกประชมชน และกรยาทจะตองประพฤต ตอประชมชนนน ๆ วา หมนเมอเขาไปหา จะตองทำกรยาอยางน จะตองพดอยางน เปนตน ๗. ปคคลปโรปรญญตา ความเปนผรจกเลอกบคคลวา ผนเปนคนด ควรคบ ผนเปน

คนไมด ไมควรคบ เปนตน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

อธบาย

สปปรสธรรม แปลวา ธรรมของสตบรษ หรอธรรมททำใหเปนสตบรษ คำวาสตบรษ

หมายถงคนดคนทมความประพฤตทางกายวาจาใจถกตองตามทำนองคลองธรรมเรยบรอยดไมมโทษ

สตบรษสงสดคอพระพทธเจา ธรรมของสตบรษ หมายถง หลกธรรมทปฏบตแลวทำใหเปนคนด

มศลธรรมเปนทเคารพยำเกรงของคนทวไปม๗อยางคอ

๑. ธมมญญตา ความเปนผรจกเหต หมายถง รหลกความจรงทจะทำใหเกดผล เชน

รวาการกระทำความดเปนเหตแหงความสข การกระทำความชวเปนเหตแหงความทกข รวาอะไร

เปนเหตแหงความชว ความเสอม อะไรเปนเหตแหงความด ความเจรญ เปนตน กจกคาดคะเน

ผลลวงหนาไดแลวเลอกทำแตความดละเวนความชวเสย

๒. อตถญญตา ความเปนผรจกผล หมายถง รความมงหมาย รประโยชนทประสงค

รจกผลทสบเนองมาจากเหต สามารถสาวไปหาเหตไดถกตอง เชน รวาสขเปนผลมาจากเหตน

ทกขเปนผลมาจากเหตนรวาไดลาภยศสขสรรเสรญกเปนผลมาจากประพฤตสจรตเปนตน

๓. อตตญญตา ความเปนผรจกตน หมายถงรสถานะของตนวามชาตตระกลยศศกด

สมบตบรวารความรความสามารถและคณธรรมเปนตนเทาไรอยางไรแลวประพฤตใหเหมาะสม

และรทจะแกไขปรบปรงตอไป เชน เปนผใหญตองปฏบตตอผนอยดวยพรหมวหารธรรม สวนผนอย

กตองมความเคารพออนนอมถอมตนตอผใหญเปนตน

๔. มตตญญตา ความเปนผรจกประมาณ หมายถง รจกความพอด ไมมากหรอนอย

จนเกนไปในทกเรองเชนในการแสวงหาการรบการใชจายเปนตนไมใชจายสรยสรายจนเกนฐานะ

ของตน มรายได มรายจาย แตกตองมรายเหลอ หากเปนบรรพชต ตองรจกประมาณในการรบและ

บรโภคปจจย ๔ สวนคฤหสถ ตองรจกประมาณในการใชจายโภคทรพยในการเลยงชพ โดยปฏบต

ตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง

๕. กาลญญตา ความเปนผรจกกาลหมายถงรจกกาลเวลาอนเหมาะสมรจกระยะเวลา

ทจะตองใชในการประกอบกจการงานตาง ๆ รวาสงไหนควรทำกอน สงไหนควรทำหลง รถงคณคา

ของเวลาและใชเวลาทลวงเลยไปอยางคมคามประโยชนทสดเพอใหตรงเวลาใหทนเวลาผรจกกาล

จงเปนคนตรงตอเวลา

๖. ปรสญญตา ความเปนผรจกประชมชน หมายถง รจกชมชน สงคม องคกร และ

สถานททตนตองตดตอปฏสมพนธ รหลกการปฏบต กฎกตกา กรยามารยาทในสถานทนน ๆ แลว

ปรบตวใหเขากบชมชนสงคมองคกรไดอยางถกตองเหมาะสมเชนรจกวาสงคมนตองปฏบตอยางน

ตองพดอยางน เปนตน ผรจกชมชนเชนนจงเปนผไมเกอเขน มความองอาจแกลวกลาในททกสถาน

ในกาลทกเมอ

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๗. ปคคลปโรปรญญตา ความเปนผรจกเลอกบคคล หมายถง รจกการเลอกคบคน

รจกเลอกเฟนพจารณาถงอปนสยใจคอ ความแตกตางแหงบคคล เปนตนวา ผนเปนคนดมศลธรรม

ควรคบ ผนเปนคนไมดไรศลธรรม ไมควรคบ เปนตน ในทบางแหงใชคำวา ปคคลญญตา ความเปน

ผรจกบคคลกม

สปปรสธรรม ๗ อยางน เปนคณธรรมเครองกำหนดใหรวาเปนคนด ทำใหผปฏบตตาม

ฉลาด รอบรเทาทนทกเหตการณ ควรแกการยกยองนบถอของคนทวไป แมพระสมมาสมพทธเจา

และพระเจาจกรพรรด กทรงประกอบดวยสปปรสธรรมน จงทรงสามารถประกาศหลกพทธธรรม

และปกครองอาณาจกรใหเปนไปดวยด

ในสปปรสธรรม ๗ อยางน ขอวา ธมมญญตา ความเปนผรจกเหต สำคญทสด

เพราะธรรมทงหลายทงปวงลวนเกดจากเหต จะดบกเพราะเหตดบกอน ผรจกเหตสามารถคาดคะเน

ผลขางหนาไดถกตองจะปฏบตกจการใดกไมผดพลาดเสยหาย

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

แผนการจดการเรยนรท ๗ ธรรมศกษาชนตรสาระการเรยนรวชาธรรม

เรองหลกธรรมทางพระพทธศาสนาในอฏฐกะหมวด๘ เวลา.........................ชวโมง

.............................................................................................................................................................

๑. มาตรฐานการเรยนร มาตรฐานธศ๑ รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนามศรทธาทถกตอง ยดมน และปฏบตตามหลกธรรมเพออยรวมกนอยางสนตสข

๒. ผลการเรยนร รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนาในอฏฐกะหมวด๘

๓. สาระสำคญ หลกธรรมของพระพทธศาสนาในอฏฐกะหมวด๘ เปนหลกธรรมทวาดวยความเปนไปตามธรรมดาของโลกและทางดบทกข ประกอบดวย โลกธรรม ๘ และมรรคมองค ๘ หากบคคลยดมนและปฏบตไดจะทำใหรถงสจธรรมและรวธดบทกขจะอยในสงคมดวยความเปนสข

๔. จดประสงคการเรยนร นกเรยนอธบายหลกธรรมของพระพทธศาสนาในอฏฐกะหมวด๘ได

๕. สาระการเรยนร/เนอหา -โลกธรรม๘ -มรรคมองค๘

๖. กระบวนการจดการเรยนร

ขนสบคนแลเชอมโยง ๑. นำวดทศนเกยวกบขาวและเหตการณเกยวกบโลกธรรม ๘ มาใหนกเรยนรวมแสดงความคดเหนและสนทนาเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในอฏฐกะ หมวด๘ โดยใชคำถามเพอพฒนาทกษะกระบวนการคดและเชอมโยงไปสการเรยนร - นกเรยนเคยเรยนเรองหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในอฏฐกะ หมวด ๘บางหรอไมอยางไร -หลกธรรมของพระพทธศาสนาในอฏฐกะหมวด๘มอะไรบาง - นกเรยนเคยไดยนไดเหนหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในอฏฐกะหมวด๘ จากทไหนบาง

ขนฝก ๒. แบงนกเรยนออกเปน๒กลมโดยใหแตละกลมศกษาหลกธรรมของพระพทธศาสนาในอฏฐกะหมวด๘ซงประกอบดวยโลกธรรม๘และมรรคมองค๘จากใบความรท๗ ๓. นกเรยนแตละกลมชวยกนสรปและยกตวอยางหลกธรรมโลกธรรม ๘ และมรรคมองค๘วามอะไรบาง

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ขนประยกต ๔. ใหนกเรยนแตละกลมออกมานำเสนอตามหวขอทตนเองไดรบมอบหมาย เพอแลกเปลยนเรยนรโดยมครคอยใหคำแนะนำและเพมเตมความรตามสมควร ๕. นกเรยนในแตละกลมตอบคำถามตามใบกจกรรมท๗ ๖. ครและนกเรยนรวมกนสรปหลกธรรมโลกธรรม๘และมรรคมองค๘ ๗. สมนกเรยนแสดงบทบาทสมมตการปฏบตตามหลกธรรม และชนชมผลงานกลมทแสดงไดดทสด

๗. ภาระงาน/ชนงาน

ท ภาระงาน ชนงาน

๑ ตอบคำถามเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนาในอฏฐกะหมวด๘ ใบกจกรรมท๗

๘. สอ/แหลงการเรยนร ๑. ใบความรท๗เรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในอฏฐกะหมวด๘ ๒. ใบกจกรรมท๗ ๓. วดทศน

๙. การวดผลและประเมนผล

สงทตองการวด วธวด เครองมอวด เกณฑการประเมน

๑.อธบายหลกธรรมของพระพทธศาสนาในอฏฐกะหมวด๘ได

-ตรวจผลงาน -แบบประเมน

ผลงาน

ผาน=ไดคะแนนตงแตรอยละ

๖๐ขนไป

ไมผาน=ไดคะแนนตำกวา

รอยละ๖๐

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ขอทระดบคะแนน

๔-๕คะแนน ๒-๓คะแนน ๑คะแนน

๑-๒ ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดน

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนเปนสวนใหญ

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนนอย

แบบประเมนผลงานใบกจกรรมท ๗

เกณฑ รอยละ คะแนน

ผาน ๖๐ขนไป ๖คะแนนขนไป

ไมผาน ตำกวา๖๐ ๕คะแนนลงมา

หมายเหต เกณฑการตดสนสามารถปรบไดตามความเหมาะสมกบกลมเปาหมาย

เกณฑการตดสน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ใบกจกรรมท ๗ หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในอฏฐกะ หมวด ๘

ชอกลม..................................

ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..................................ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..................................ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..................................คำชแจง ใหนกเรยนตอบคำถามตอไปนจำนวน๒ขอ(๑๐คะแนน)

๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของโลกธรรม๘........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของมรรคมองค๘........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

�0

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

เฉลยใบกจกรรมท ๗

หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในอฏฐกะ หมวด ๘

๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของโลกธรรม๘

ตอบ โลกธรรม แปลวา ธรรมทครอบงำสตวโลก หมายถง หลกธรรมดาของโลก

มอยคกบโลกซงมนษยในโลกจำตองประสบดวยกนทกคนไมมใครหนพนไปได ไมวาจะตองการหรอ

ไมตองการกตาม ม ๘ อยาง คอ ๑. มลาภ หมายถง การไดทรพยสนสงของตามทปรารถนา

๒. ไมมลาภ หมายถง การไมไดสงทตองการหรอการเสอมจากสงทไดมาแลว ๓. มยศ หมายถง

การมตำแหนงหนาททชอบใจ ๔. ไมมยศ หมายถง การไมไดตำแหนงหนาทหรอการเสอมจาก

ตำแหนงหนาททไดแลว ๕. นนทา หมายถง การถกตำหนตเตยน การถกนนทาวารายลบหลง

๖. สรรเสรญ หมายถง การไดรบคำพรรณนาคณความด การไดรบยกยองเชดชเกยรตคณ

๗. สขหมายถงความสบายกายและสบายใจ๘. ทกขหมายถงความไมสบายกายและไมสบายใจ

การปฏบต ใหเราถอเสยวาสงเหลานลวนเปนธรรมดาขอใหปฏบตดปฏบตชอบไว

๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของมรรคมองค๘

ตอบ มรรค แปลวาทางหมายถงทางปฏบตใหถงความดบทกขเปนขอปฏบตทพอด

ไมหยอนไมตงเกนไปขอปฏบตแตละขอเรยกวาองคมอย๘องคจงเรยกวามรรคมองค๘ไดแก

๑. สมมาทฏฐ ความเหนชอบหมายถงความเหนทถกตองปญญารแจง

๒. สมมาสงกปปะ ความดำรชอบ หมายถง ความดำรทถกตอง ความดำรในการ

พรากออกจากกามการไมผกพยาบาทและในการไมเบยดเบยนผอน

๓. สมมาวาจา การเจรจาชอบหมายถงการพดทถกตองการพดทปราศจากวจทจรต

๔. สมมากมมนตะ การงานชอบ หมายถง การทำงานทถกตอง ไมมโทษปราศจาก

กายทจรต

๕. สมมาอาชวะ การเลยงชพชอบ หมายถง การเลยงชวตทถกตอง ประกอบแต

อาชพสจรต

๖. สมมาวายามะ ความพยายามชอบหมายถงความเพยรพยายามทถกตอง

๗. สมมาสต ความระลกชอบหมายถงความระลกทถกตอง

๘. สมมาสมาธ ความตงใจชอบหมายถงความตงใจมนทถกตอง

การปฏบต เราตองเรยนรใหแจง คดในทางทด พดในสงทถกตอง ทำงานทสจรต

และมความตงใจจรง

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ใบความรท ๗

หลกธรรมทางพระพทธศาสนา ในอฏฐกะ หมวด ๘

อฏฐกะ หมวด ๘

โลกธรรม ๘

๑. มลาภ ๒. ไมมลาภ

๓. มยศ ๔. ไมมยศ

๕. นนทา ๖. สรรเสรญ

๗. สข ๘. ทกข

อธบาย

โลกธรรมแปลวาธรรมทครอบงำสตวโลกหมายถงหลกธรรมดาของโลกมอยคกบโลก

ซงมนษยในโลกจำตองประสบดวยกนทกคน ไมมใครหนพนไปได ไมวาจะตองการหรอไมตองการ

กตามม๘อยางคอ

๑. มลาภหมายถงการไดทรพยสนสงของตามทปรารถนา

๒. ไมมลาภหมายถงการไมไดสงทตองการหรอการเสอมจากสงทไดมาแลว

๓. มยศ หมายถง การมตำแหนงหนาททชอบใจ ม ๓ อยาง คอ ๑) อสรยยศ ไดแก

ความเปนใหญ มอำนาจเหนอผอน ๒) เกยรตยศ ไดแก การมชอเสยงดงาม ๓) บรวารยศ ไดแก

การมบรวารแวดลอม

๔. ไมมยศหมายถงการไมไดตำแหนงหนาทหรอการเสอมจากตำแหนงหนาททไดแลว

๕. นนทาหมายถงการถกตำหนตเตยนการถกนนทาวารายลบหลง

๖. สรรเสรญหมายถงการไดรบคำพรรณนาคณความดการไดรบยกยองเชดชเกยรตคณ

๗. สข หมายถง ความสบายกายและสบายใจ เชน มรางกายแขงแรง มสขภาพจตด

เปนตน

๘. ทกข หมายถง ความไมสบายกายและไมสบายใจ เชน มสขภาพกายทรดโทรม

มจตใจเศราหมองเปนตน

โลกธรรมนนแบงออกเปน๒ฝายคอ

๑. อฏฐารมณอารมณทนาปรารถนาทคนทวไปตองการไดแกมลาภมยศสรรเสรญ

และสข

๒. อนฏฐารมณ อารมณทไมนาปรารถนาทคนทวไปไมตองการ ไดแก ไมมลาภ ไมมยศ

นนทาและทกข

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

โลกธรรมทง ๘ อยางน ยอมเกดขนแกปถชนและอรยชน แตทแตกตางกน คอ ปถชน

เมอประสบโลกธรรม ยอมไมเขาใจสภาพตามความเปนจรง จงลมหลงเพลดเพลน ยนดยนราย

ปลอยใหโลกธรรมเขาครอบงำยำยจตใจฟยบเรอยไปตามโลกธรรมทงทเปนอฏฐารมณและอนฏฐารมณ

จงไมพนจากความทกขความโศกเศราเสยใจสวนอรยชนเมอประสบโลกธรรมยอมพจารณาเหนวา

โลกธรรมเหลานเกดขนแลว ลวนไมเทยง เปนทกข มความเปลยนแปรเปนธรรมดา จงไมลมหลง

มวเมาในอฏฐารมณและไมเศราโศกเสยใจในอนฏฐารมณเพราะมสตรเทาทนตามความเปนจรง

ในโลกธรรม๘ประการนอยางใดอยางหนงเกดขนควรพจารณาวาสงนเกดขนแลวแกเรา

กแตวามนไมเทยงเปนทกขมความแปรปรวนเปนธรรมดาควรรตามทเปนจรงอยาใหมนครอบงำจตได

คออยายนดในสวนทปรารถนาอยายนรายในสวนทไมปรารถนา

ผประสบโลกธรรม๘อยางนแลวไมยนดในฝายอฏฐารมณและไมยนรายในฝายอนฏฐารมณ

ยอมถงความเจรญงอกงามไพบลยในธรรม เปนมงคลแหงชวตอนสงสด ดงทพระพทธองคตรสไว

ในมงคลสตรวา“จตของผถกโลกธรรม๘ครอบงำแลวยอมไมหวนไหวไมเศราโศกปราศจากกเลส

ธลปลอดโปรงนบเปนมงคลสงสด”

มรรคมองค ๘

๑. สมมาทฏฐ ปญญาอนเหนชอบ คอ เหนอรยสจ ๔

๒. สมมาสงกปปะ ดำรชอบ คอ ดำรจะออกจากกาม ๑ ดำรในอน

ไมพยาบาท ๑ ดำรในอนไมเบยดเบยนผอน ๑

๓. สมมาวาจา เจรจาชอบ คอ เวนจากวจทจรต ๔

๔. สมมากมมนตะ ทำการงานชอบ คอ เวนจากกายทจรต ๓

๕. สมมาอาชวะ เลยงชวตชอบ คอ เวนจากความเลยงชวตโดยทางทผด

๖. สมมาวายามะ เพยรชอบ คอ เพยรในท ๔ สถาน

๗. สมมาสต ระลกชอบ คอ ระลกในสตปฏฐานทง ๔

๘. สมมาสมาธ ตงใจไวชอบ คอ เจรญฌานทง ๔

อธบาย

มรรค แปลวา ทาง หมายถง ทางปฏบตใหถงความดบทกข เปนขอปฏบตทพอด

ไมหยอนไมตงเกนไปขอปฏบตแตละขอเรยกวาองคมอย๘องคจงเรยกวามรรคมองค๘ไดแก

๑. สมมาทฏฐ ความเหนชอบ หมายถง ความเหนทถกตอง ปญญารแจงในอรยสจ ๔

คอทกขสมทยนโรธและมรรคปญญารแจงในไตรลกษณในปฏจจสมปบาท

๒. สมมาสงกปปะ ความดำรชอบหมายถงความดำรทถกตองความดำรในการพราก

ออกจากกามการไมผกพยาบาทและในการไมเบยดเบยนผอน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๓. สมมาวาจา การเจรจาชอบหมายถงการพดทถกตองการพดทปราศจากวจทจรต

๔อยางคอไมพดเทจไมพดสอเสยดไมพดคำหยาบและไมพดเพอเจอ

๔. สมมากมมนตะ การงานชอบ หมายถง การทำงานทถกตอง ไมมโทษ ปราศจาก

กายทจรต๓อยางคอไมฆาสตวไมลกทรพยและไมประพฤตผดในกาม

๕. สมมาอาชวะ การเลยงชพชอบหมายถงการเลยงชวตทถกตองประกอบแตอาชพ

สจรตงดเวนจากมจฉาชพทผดศลธรรมผดกฎหมายมโทษทงทางโลกและทางพทธบญญต

๖. สมมาวายามะ ความพยายามชอบ หมายถง ความเพยรพยายามทถกตอง

ความเพยรพยายามในสมมปปธาน ๔ คอ เพยรระวงไมใหบาปอกศลเกดขน เพยรละบาปอกศล

ทเกดขนแลวเพยรใหบญกศลเกดขนและเพยรรกษาบญกศลทเกดขนแลว

๗. สมมาสต ความระลกชอบหมายถงความระลกทถกตองความระลกไปในสตปฏฐาน๔

คอกายเวทนาจตและธรรม

๘. สมมาสมาธ ความตงใจชอบหมายถงความตงใจมนทถกตองความตงใจมนในการ

เจรญฌาน๔คอปฐมฌานทตยฌานตตยฌานและจตตถฌาน

มรรคมองค ๘ น เรยกอกอยางวา มชฌมาปฏปทา แปลวา ทางสายกลาง ขอปฏบต

อยางกลางๆพอดๆไมตงเกนไปไมหยอนเกนไปไมเกยวของกบทางสดโตง๒อยางคอกามสขลล

กานโยค และอตตกลมถานโยค เปนปฏปทานำไปสจดหมายสงสดของพระพทธศาสนา คอ นพพาน

สงเคราะหเขาในไตรสกขาดงน

๑) สมมาทฏฐสมมาสงกปปะสงเคราะหเขาในปญญาสกขา

๒) สมมาวาจาสมมากมมนตะสมมาอาชวะสงเคราะหเขาในสลสกขา

๓) สมมาวายามะสมมาสตสมมาสมาธสงเคราะหเขาในจตตสกขา

ในองคมรรคทง ๘ นน เหนชอบ ดำรชอบ สงเคราะหเขาในปญญาสกขา เจรจาชอบ

การงานชอบ เลยงชวตชอบ สงเคราะหเขาในสลสกขา พยายามชอบ ระลกชอบ ตงใจชอบ

สงเคราะหเขาในจตตสกขา

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

แผนการจดการเรยนรท ๘ ธรรมศกษาชนตรสาระการเรยนรวชาธรรม

เรองหลกธรรมทางพระพทธศาสนาในคหปฏบตจตกกะ เวลา.........................ชวโมง

.............................................................................................................................................................๑. มาตรฐานการเรยนร มาตรฐานธศ๑ รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนา มศรทธาทถกตอง ยดมน และปฏบตตามหลกธรรมเพออยรวมกนอยางสนตสข

๒. ผลการเรยนร รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนาในคหปฏบตจตกกะ

๓. สาระสำคญ หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในคหปฏบต จตกกะ เปนหลกธรรมทวาดวยการปฏบตตนใหเปนคนดและการคบมตร ประกอบดวย กรรมกเลส คอ กรรมเครองเศราหมอง ๔ อยางทฏฐธมมกตถประโยชน คอ ประโยชนในปจจบน ๔ อยาง มตรปฏรป คอ มตรเทยม ๔ จำพวกมตรแท ๔ จำพวก สงคหวตถ ๔ และธรรมของฆารวาส ๔ หากบคคลยดมนและปฏบตไดจะทำใหเปนคนดตลอดถงเลอกคบมตรทดแลวจะอยในสงคมดวยความเปนสข

๔. จดประสงคการเรยนร ๑. นกเรยนอธบายหลกธรรมของพระพทธศาสนาในคหปฏบตจตกกะได ๒. นกเรยนบอกแนวปฏบตตนตามหลกธรรมของพระพทธศาสนาในคหปฏบตจตกกะได

๕. สาระการเรยนร/เนอหา -กรรมกเลสคอกรรมเครองเศราหมอง๔อยาง -ทฏฐธมมกตถประโยชนคอประโยชนในปจจบน๔อยาง -มตรปฏรปคอมตรเทยม๔จำพวก -มตรแท๔จำพวก -สงคหวตถ๔ -ธรรมของฆราวาส๔

๖. กระบวนการจดการเรยนร ขนสบคนและเชอมโยง ๑. นำขาวและเหตการณในชวตประจำวนมาเลาใหนกเรยนฟงหลงจากนนสนทนาเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในคหปฏบต จตกกะ โดยใชคำถามเพอพฒนาทกษะกระบวนการคดและเชอมโยงไปสการเรยนร -นกเรยนเคยเรยนเรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในคหปฏบตจตกกะบางหรอไมอยางไร -หลกธรรมของพระพทธศาสนาในคหปฏบตจตกกะมอะไรบาง

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

- นกเรยนเคยไดยนไดเหนหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในคหปฏบต จตกกะจากทไหนบาง

ขนฝก ๒. แบงนกเรยนออกเปน๓กลมโดยใหแตละกลมศกษาหลกธรรมของพระพทธศาสนาในคหปฏบต จตกกะ ซงประกอบดวย กลมท ๑ กรรมกเลส คอ กรรมเครองเศราหมอง ๔ อยางทฏฐธมมกตถประโยชน คอ ประโยชนในปจจบน ๔ อยาง กลมท ๒ มตรปฏรป คอ เทยมมตรคน๔จำพวกมตรแท๔จำพวกและกลมท๓สงคหวตถ๔ธรรมของฆารวาส๔จากใบความรท๘ ๓. นกเรยนแตละกลมรวมกนวเคราะห อภปราย สรปความรจากเรองทอานตามความเขาใจของกลม

ขนประยกต ๔. ใหนกเรยนแตละกลมออกมานำเสนอตามหวขอทตนเองไดรบมอบหมายเพอแลกเปลยนเรยนร ๕. ครเพมเตมความรในประเดนทไมสมบรณเพอเปนแนวทางนำไปใชในชวตประจำวน ๖. นกเรยนในแตละกลมตอบคำถามตามใบกจกรรมท๘ ๗. ครและนกเรยนรวมกนสรปแนวปฏบตตนตามหลกธรรมดงกลาว เพอเปนแนวทางนำไปใชในชวตประจำวน

๗. ภาระงาน/ชนงาน

๘. สอ/แหลงการเรยนร

ท ภาระงาน ชนงาน

๑ ตอบคำถามเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนาในคหปฏบตจตกกะ ใบกจกรรมท๘

๑. ใบความรท๘เรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในคหปฏบตจตกกะ ๒. ใบกจกรรมท๘

๙. การวดผลและประเมนผล

สงทตองการวด วธวด เครองมอวด เกณฑการประเมน

๑.อธบายหลกธรรมของพระพทธศาสนาในคหปฏบตจตกกะได๒.บอกแนวปฏบตตนตามหลกธรรมของพระพทธศาสนาในคหปฏบตจตกกะได

-ตรวจผลงาน -แบบประเมน

ผลงาน

ผาน=ไดคะแนนตงแตรอยละ

๖๐ขนไป

ไมผาน=ไดคะแนนตำกวา

รอยละ๖๐

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ขอทระดบคะแนน

๓คะแนน ๒คะแนน ๑คะแนน

๑-๖ ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดน

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนเปนสวนใหญ

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนนอย

แบบประเมนผลงานใบกจกรรมท ๘

เกณฑ รอยละ คะแนน

ผาน ๖๐ขนไป ๑๑คะแนนขนไป

ไมผาน ตำกวา๖๐ ๑๐คะแนนลงมา

หมายเหตเกณฑการตดสนสามารถปรบไดตามความเหมาะสมกบกลมเปาหมาย

เกณฑการตดสน

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ใบกจกรรมท ๘ หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในคหปฏบต จตกกะ

ชอกลม..................................

ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..................................ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..................................ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..................................คำชแจง ใหนกเรยนตอบคำถามตอไปนจำนวน๖ขอ(๑๘คะแนน) ๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของกรรมกเลส คอ กรรมเครองเศราหมอง๔อยาง.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของทฏฐธมมกตถประโยชน คอ ประโยชนในปจจบน๔อยาง.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ๓. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของมตรปฏรปคอมตรเทยม๔จำพวก.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ๔. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของมตรแท๔จำพวก.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ๕. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของสงคหวตถ๔.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ๖. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของธรรมของฆรารวาส๔..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

เฉลยใบกจกรรมท ๘

หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในคหปฏบต จตกกะ

๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของกรรมกเลส คอ กรรมเครองเศราหมอง

๔อยาง

ตอบ กรรมกเลสแปลวากรรมเครองเศราหมองหมายถงการกระทำทเปนเหตให

บคคลผกระทำเศราหมอง ไมผองใสสะอาดบรสทธ เปนคนผนารงเกยจทสด ม ๔ อยาง คอ

๑. ปาณาตบาต การทำชวตสตวใหตกลวงไป คอ การฆามนษยและสตวเดรจฉาน รวมถงการทำราย

เบยดเบยนผอน๒. อทนนาทาน การถอเอาสงของทเจาของมไดให หรอการลกขโมยดวยวธการ

ตางๆไมละเมดลขสทธกรรมสทธทรพยสนของคนอน๓. กาเมส มจฉาจาร ความประพฤตผดในกาม

หมายถง การประพฤตผดลวงประเวณในชายหญงทมเจาของหวงแหน๔. มสาวาท การพดเทจ

หมายถงการพดโกหกหลอกลวงบดเบอนจากความจรง

การปฏบต เราตองไมฆาสตวหรอทำรายผอน ไมลกขโมย ไมประพฤตผดประเวณ

และไมพดโกหก

๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของทฏฐธมมกตถประโยชน คอ ประโยชน

ในปจจบน๔อยาง

ตอบ ทฏฐธมมกตถประโยชน หมายถง ธรรมทเปนไปเพอประโยชนเกอกล

และความสขในปจจบนชาตนม๔อยางคอ๑. อฏฐานสมปทา ถงพรอมดวยความหมนหมายถง

ขยนหมนเพยรในการปฏบตหนาทการงาน ประกอบอาชพอนสจรต๒. อารกขสมปทา ถงพรอม

ดวยการรกษา หมายถง รจกคมครองเกบรกษาโภคทรพยทตนหามาไดดวยความขยนหมนเพยร

โดยชอบธรรม๓. กลยาณมตตตา ความมเพอนเปนคนดหมายถงรจกเลอกเสวนาคบหาแตคนดมศรทธา

ศลจาคะปญญาและไมคบคาเสวนากบคนชว๔. สมชวตา ความเลยงชวตตามสมควรหมายถง

รจกดำรงชวตทพอดรจกกำหนดรายไดและรายจายแลวเลยงชวตแตพอด

การปฏบต เราตองขยนหมนเพยร ใชจายไมฟงเฟอ คบแตคนด และรวธการ

วางแผนชวต

๓. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของมตรปฏรปคอเทยมมตรคน๔จำพวก

ตอบ มตรปฏรป คอ คนเทยมมตร คนทพงทราบวาเปนศตรผมาในรางของมตร

ม๔จำพวกคอ๑. คนปอกลอกคอคนทมงจะถอเอาของเพอนไปอยางเดยว ๒. คนดแตพดคอ

คนผกระทำเพยงคำพดเทานน แตไมลงมอกระทำ๓. คนหวประจบ คอ คนทมกคลอยตามเพอน

ทจะใหผลประโยชนแกตนได ๔. คนชกชวนในทางฉบหาย คอ คนผชกชวนในทางเสอมแหง

โภคทรพยทงหลายทำใหชวตเสยหายลมจม

การปฏบตเราไมพงคบมตรทปอกลอกดแตพดหวประจบและชวนไปในทางฉบหาย

��

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๔. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของมตรแท๔จำพวก

ตอบ มตรแท คอ มตรมใจด มตรทจรงใจมความสนทชดเชอเอออาทรตอกน

นบวา เปนกลยาณมตร และควรคบคาสมาคมกบมตรเหลาน มอธบายดงน๑. มตรมอปการะ คอ

มตรทคอยชวยเหลอเกอกลในสถานการณตาง ๆ๒. มตรรวมสขรวมทกข คอ มตรผอยดวยตลอด

ไมทอดทง เวลาเพอนมสขกสขดวยพลอยยนดดวย เวลาเพอนมความทกขกพลอยทกขดวยประหนงวา

ทกขของเพอนคอทกขของตน๓. มตรแนะนำประโยชน คอ มตรผคอยแนะนำ พรำสอนในสง

ทเปนสารประโยชน เปนไปเพอความเจรญกาวหนาในการดำเนนชวต๔. มตรมความรกใคร คอ

มตรทมนำใจไมตรมความรกใครปรารถนาด

การปฏบต เราพงเลอกคบมตรทคอยชวยเหลอ ไมทอดทงแมยามเรามทกข

แนะนำทางดและมนำใจไมตรทด

๕. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของสงคหวตถ๔

ตอบ สงคหวตถ แปลวา ธรรมเครองยดเหนยว หมายถง หลกธรรมเครอง

สงเคราะหกนและกนทยดเหนยวใจบคคลและประสานหมคนไวในสามคคม๔อยางคอ๑. ทาน

คอ การให การแบงปนสงของแกผอน เออเฟอเผอแผ เสยสละ๒. ปยวาจา หรอ เปยยวชชะ คอ

การพดดวยวาจาเปนทรก ดดดมนำใจ หรอซาบซงใจ๓. อตถจรยา คอ ความประพฤตสงทเปน

ประโยชนตอผอน๔. สมานตตตาคอความเปนผวางตนไดเหมาะสมทำตนเสมอตนเสมอปลาย

การปฏบต เราตองรจกแบงปนผอน พดจาไพเราะ ประพฤตตนเปนประโยชน

และประพฤตตนเสมอตนเสมอปลาย

๖. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของธรรมของฆารวาส๔

ตอบ ฆราวาสธรรม แปลวา ธรรมของฆราวาสหมายถง ธรรมสำหรบการครองเรอน

หรอหลกการครองชวตของคฤหสถ อนนำไปสความสข ความเจรญ คอ ม ๔ อยาง คอ๑. สจจะ

สตยซอตอกน หมายถง ความจรงใจซอตรงตอกน ไมคดโกง ไมหลอกลวงกนและกน๒. ทมะ รจก

ขมจตของตน หมายถง การฝกฝนขมใจ ฝกนสยปรบตว รจกควบคมจตใจ ฝกหดดดนสยแกไข

ขอบกพรอง๓. ขนต อดทนหมายถง มความอดทนตอการทำหนาทการงานดวยความขยนหมนเพยร

๔. จาคะ สละใหปนสงของของตนแกคนทควรใหปนหมายถงความเสยสละ

การปฏบต เราตองมความซอสตยรจกขมใจขยนหมนเพยรและรจกเสยสละ

�00

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ใบความรท ๘

หลกธรรมทางพระพทธศาสนา ในคหปฏบต จตกกะ

คหปฏบต จตกกะ

กรรมกเลส คอ กรรมเครองเศราหมอง ๔ อยาง ๑. ปาณาตบาต การทำชวตสตวใหตกลวง ๒. อทนนาทาน การถอเอาสงของทเจาของมไดให ๓. กาเมส มจฉาจาร ความประพฤตผดในกาม ๔. มสาวาท การพดเทจ อธบาย กรรมกเลส แปลวา กรรมเครองเศราหมอง หมายถง การกระทำทเปนเหตใหบคคลผกระทำเศราหมองไมผองใสสะอาดบรสทธเปนคนผนารงเกยจทสดม๔อยางคอ ๑. ปาณาตบาต การทำชวตสตวใหตกลวงไป คอ การฆามนษยและสตวเดรจฉานรวมถงการทำรายเบยดเบยนผอนดวยจตใจโหดรายทารณปาณาตบาตนตองละดวยการมเมตตากรณา ๒. อทนนาทาน การถอเอาสงของทเจาของมไดใหหรอการลกขโมยดวยวธการตางๆไมละเมดลขสทธ กรรมสทธ ทรพยสนของคนอน อทนนาทานนตองละดวยทานและการประกอบสมมาชพเลยงชวตในทางทถกตองชอบธรรม ๓. กาเมส มจฉาจาร ความประพฤตผดในกามหมายถงการประพฤตผดลวงประเวณในชายหญงทมเจาของหวงแหนการเปนหญงหลายใจชายหลายค คบชสชายหญงทไมใชคครองของตนกาเมสมจฉาจารนตองละดวยความสำรวมในกามคณยนดในคครองของตน ๔. มสาวาท การพดเทจ หมายถง การพดโกหกหลอกลวง บดเบอนจากความจรงมสาวาทนตองละดวยการรกษาสจจะพดแตคำจรง กรรมกเลส๔อยางนตรงกบพฤตกรรมทวาโหดรายมอไวใจเรวและพดปดผททำแมขอใดขอหนง ชอวาดำเนนชวตผดจากครรลองคลองธรรมอนดงามของมนษย เปนผเศราหมองผรตเตยนไมมความเจรญกาวหนาในชวตและมอบายภมเปนทไปในภพหนา กรรม๔อยางนนกปราชญไมสรรเสรญเลย

ทฏฐธมมกตถประโยชน คอ ประโยชนในปจจบน ๔ อยาง ๑. อฏฐานสมปทา ถงพรอมดวยความหมนในการประกอบกจเครองเลยงชวตกด ในการศกษาเลาเรยนกด ในการทำธระหนาทของตนกด ๒. อารกขสมปทา ถงพรอมดวยการรกษา คอ รกษาทรพยทแสวงหามาไดดวยความหมนไมใหเปนอนตรายกด รกษาการงานของตวไมใหเสอมเสยไปกด

�0�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๓. กลยาณมตตตา ความมเพอนเปนคนด ไมคบคนชว ๔. สมชวตา ความเลยงชวตตามสมควรแกกำลงทรพยทหามาได ไมใหฝดเคองนก ไมใหฟมฟายนก อธบาย ทฏฐธมมกตถประโยชน หมายถง ธรรมทเปนไปเพอประโยชนเกอกลและความสขในปจจบนชาตนม๔อยางคอ ๑. อฏฐานสมปทา ถงพรอมดวยความหมน หมายถง ขยนหมนเพยรในการปฏบตหนาทการงาน ประกอบอาชพอนสจรต มความชำนาญ รจกใชปญญาสอดสองตรวจตราหาอบายวธสามารถจดดำเนนการใหไดผลด ผทขยนหมนเพยรเลยงชพดวยปญญา ยอมประสบความสำเรจไดโดยไมยาก ดงพทธภาษตวา “ปฏรปการ ธรวา อฏาตา วนทเต ธน ผมความหมนเอาธระทำกจเหมาะสมยอมหาทรพยได” ๒. อารกขสมปทา ถงพรอมดวยการรกษาหมายถงรจกคมครองเกบรกษาโภคทรพยทตนหามาไดดวยความขยนหมนเพยรโดยชอบธรรม ไมใหเปนอนตรายหรอเสอมเสยไปเพราะทรพยสมบตทแสวงหามาไดหากไมรจกเกบรกษาไวดวยดกยอมหมดสนไปแนนอน ๓. กลยาณมตตตา ความมเพอนเปนคนด หมายถง รจกเลอกเสวนาคบหาแตคนดมศรทธาศลจาคะปญญาและไมคบคาเสวนากบคนชวคนผมความประพฤตตำทรามการคบคนดมศลธรรม กเหมอนการมคนคอยคมครองรกษาในทมภยนตราย เหมอนมประทปแสงสวางในทมดมดสวนการคบคนชวไมมศลธรรมกเหมอนการจดไฟเผาเรอนตนเองเพราะคนชวนำแตภยพบตมาให ๔. สมชวตา ความเลยงชวตตามสมควร หมายถง รจกดำรงชวตทพอด รจกกำหนดรายไดและรายจายแลวเลยงชวตแตพอด มใหฝดเคองหรอฟมเฟอยจนเกนไป รจกประหยดเกบออมไวใชชวตใหพอเหมาะกบฐานะความเปนอยของตนเอง ธรรม๔อยางนเรยกเตมวาทฏฐธมมกตถสงวตตนกธรรมยอใหจำงายวาอ.อา.ก.ส.เรยกหวใจเศรษฐ ผทปฏบตธรรม ๔ อยางน คอ ขยนหา รกษาด มกลยาณมตร เลยงชวตแตพอเหมาะยอมมชวตทสมบรณดวยโภคทรพยลาภยศสรรเสรญและมตรไมตรในปจจบนชาตน

มตรปฏรป คอ มตรเทยม ๔ จำพวก ๑. คนปอกลอก ๒. คนดแตพด ๓. คนหวประจบ ๔. คนชกชวนในทางฉบหาย อธบาย มตรปฏรป คอ คนเทยมมตร คนทพงทราบวาเปนศตรผมาในรางของมตร หรอ อมตรในสงคาลกสตรพระพทธองคทรงแสดงมตรเทยมมตรแทแกสงคาลกมาณพผมปกตนอบนอมทศ๖

ตามคำสงของบดาคนเทยมมตรม๔จำพวกคอ

�0�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๑. คนปอกลอก มลกษณะ ๔ อยาง ๑) คดเอาแตไดฝายเดยว ๒) เสยใหนอย คดเอาใหไดมาก ๓) เมอมภยแกตว จงรบทำกจของเพอน

๔) คบเพอน เพราะเหนแกผลประโยชนของตวฝายเดยว

อธบาย

คนปอกลอกคอคนทมงจะถอเอาของเพอนไปอยางเดยวมลกษณะ๔อยางคอ

๑) คดเอาแตไดฝายเดยว คอ คนผมมอเปลามาแลว นำเอาของอยางใดอยางหนงไป

โดยขางเดยว มนสยหนกไปในทางเหนแกตว มไดคดถงประโยชนของผอนวาจะไดรบความเสยหาย

จากการกระทำของตนแตอยางใด

๒) เสยใหนอย คดเอาใหไดมาก คอ ใหของอยางใดอยางหนงแตนอย แลวปรารถนา

ของมากจากเขาเปนคนเอาเปรยบคนคบกบใครไมยอมขาดทน

๓) เมอมภยแกตว จงรบทำกจของเพอน คอ เมอภยเกดขนแกตน จงทำกจนน ๆ

เหมอนทาสของเขาคนประเภทนไมทำกจในกาลทงปวง เมอภยเกดขนเทานนจงทำ ไมทำดวยความรก

ไมทำดวยความเตมใจทำเพยงเพอใหตนเองรอดพนจากความผดจากภยเทานน

๔) คบเพอน เพราะเหนแกประโยชนของตนฝายเดยว คอ คบเพราะรวาตนจะได

ผลประโยชนจากเพอน๓ทางคอกำลงทรพยกำลงกายและกำลงความคด

๒. คนดแตพด มลกษณะ ๔ อยาง ๑) เกบเอาของทลวงแลวมาปราศรย ๒) อางเอาของทยงไมมมาปราศรย ๓) สงเคราะหดวยสงหาประโยชนมได ๔) ออกปากพงมได

อธบาย

คนดแตพดคอคนผกระทำเพยงคำพดเทานนแตไมลงมอกระทำมลกษณะ๔อยางคอ

๑) เกบเอาของทลวงแลวมาปราศรย คอ คนดแตพด มกอางเหตการณทผานมาแลว

วาตนจะทำสงนนสงนใหแตไมไดทำ เชนวา ทำไมเพงมา เมอวนนนทำไมไมมา เราเตรยมวตถสงของ

ไวใหทานเรยบรอยแลวนงรอคอยทานแตกไมเหนทานมาเปนตน

๒) อางเอาของทยงไมมมาปราศรย คอ คนดแตพด ยอมพดเหมอนจะสงเคราะหดวย

สงทยงมาไมถงอยางนวา ในวนขางหนาถากจการของเราประสบความสำเรจ เราจะใหความชวยเหลอทาน

เปนตน

�0�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๓) สงเคราะหดวยสงหาประโยชนมได คอ คนดแตพด มกพดวาเราจะใหสงของเหมาะสมแกทานของททานชอบใจแตเมอใหกลบไมเปนของตามทพดไวหรอใหของทใชประโยชนมได ๔) ออกปากพงไมได คอ คนดแตพด เมอเพอนมธระจำเปนเกดขน ออกปากขอความชวยเหลอกแสดงความขดของโดยอางแตเหตขดของเชนเมอเพอนพดวาเราตองการใชรถไปทำธระจำเปนทงทรถสภาพดอยแตกพดวานาเสยดายจรงรถของเราเสยกำลงซอมอยเปนตน ๓. คนหวประจบ มลกษณะ ๔ ๑) จะทำชวกคลอยตาม ๒) จะทำดกคลอยตาม ๓) ตอหนาวาสรรเสรญ ๔) ลบหลงตงนนทา อธบาย คนหวประจบ คอ คนทมกคลอยตามเพอนทจะใหผลประโยชนแกตนได มลกษณะ ๔อยางตามหวขอทตงไว โดยคนหวประจบ๒ประเภทแรกแสดงใหเหนถงความเปนคนโลเลพงไมไดจะทำตามใจเพอนทกอยาง แมใหทำความชวกทำตาม แมเมอเพอนพดวา พวกเราจะไปลกทรพยกนคนหวประจบจะไมคดคานหามปรามแตกลบสนบสนนสงเสรม แมในการทำดกคลอยตาม จะตามใจไมขดเพอนทกอยางเชนกน สวน ๒ ประเภทหลง มลกษณะเปนคนกลบกลอก ตรงกบคำทวา “ตอหนามะพลบลบหลงตะโก หรอ หนาไหวหลงหลอก” เมออยตอหนาเพอนกจะยกแตความดขนพดสรรเสรญมไดมความจรงใจอยางทพด ครนพอลบหลงกขดเอาแตเรองไมด ซงจรงบางไมจรงบางมานนทาวาราย ๔. คนชกชวนในทางฉบหาย มลกษณะ ๔ ๑) ชกชวนดมนำเมา ๒) ชกชวนเทยวกลางคน ๓) ชกชวนใหมวเมาในการเลน ๔) ชกชวนเลนการพนน อธบาย คนชกชวนในทางฉบหาย คอ คนผชกชวนในทางเสอมแหงโภคทรพยทงหลาย ทำใหชวตเสยหายลมจมมลกษณะ๔อยางคอ ๑) ชกชวนดมนำเมา คอ ชกชวนไปดมสราเมรยของมนเมา อนทำใหประมาทขาดสตแลวไปกอความชวตางๆตามมาอกเปนอนมาก

�0�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๒) ชกชวนเทยวกลางคน คอ ชกชวนกนเทยวระเรงสนกสนานในเวลาคำคนซงเปนเวลาพกผอนของคนโดยทวไปพากนไปเทยวเตรตามสถานบนเทง ๓) ชกชวนใหมวเมาในการเลนคอชกชวนกนไปดการแสดงมหรสพตางๆมากเกนไปหามรงหามคำจนไมมเวลาพกผอนทำใหเกดโทษแกรางกายและชวตตามมาอยางแนนอน ๔) ชกชวนเลนการพนนคอชกชวนกนไปตามสถานการพนนบอนคาสโนเพอเลนไพไฮโล ถว มา มวย หวย การพนนทางดานกฬา มการพนนบอล เปนตน เปนเหตใหเสยทรพยสนเงนทองบานทดนและสงมคาอนๆจนหมดเนอหมดตว มตรปฏรปคอมตรเทยม(หรอคนเทยมมตร)ไมใชมตรแทหรอเพอนไมดซงมลกษณะดงกลาวมาน ไมควรคบหากใครคบเขากเสอมเสย เปรยบเหมอนปลาเนา ใครถกตองกพลอยเหมนไปดวยเพราะคนทคบคาสมาคมกบมตรเทยม ยอมมแตความเสยหายลมเหลวในชวต คนเทยมมตรนนเปนเหมอนเรอนทไฟไหม คอยนำ แตภยพบตมาใหผททำตาม กอแตความเสยหายแหงชวตอยางใหญหลวงให เชน พระเจาอชาตศตรทคบหาสมาคมกบพระเทวทตผเปนมตรชว เชอฟงคำยยงของพระเทวทต จงไดทำปตฆาตอนเปนอนนตรยกรรม เปนเหตใหตดอปนสยแหงโสดาปตตผลทจะพงไดรบในชาตนน เพราะฉะนน ผหวงความเจรญในชวต ไมควรคบคนชวมตรเทยมเปนอนขาด ควรหลกเลยงเสยใหหางไกล

มตรแท ๔ จำพวก ๑. มตรมอปการะ ๒. มตรรวมสขรวมทกข ๓. มตรแนะนำประโยชน ๔. มตรมความรกใคร

มตร ๔ จำพวกน เปนมตรแท ควรคบ อธบาย มตรแท คอ มตรมใจด มตรทจรงใจมความสนทชดเชอเอออาทรตอกน นบวาเปนกลยาณมตรและควรคบคาสมาคมกบมตรเหลานมอธบายดงน ๑. มตรมอปการะ มลกษณะ ๔ อยาง ๑) ปองกนเพอนผประมาทแลว ๒) ปองกนทรพยสมบตของเพอนผประมาทแลว ๓) เมอมภย เปนทพงพำนกได

๔) เมอมธระ ชวยออกทรพยใหเกนกวาทออกปาก อธบาย มตรมอปการะคอมตรทคอยชวยเหลอเกอกลในสถานการณตางๆมลกษณะ๔อยางคอ

�0�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๑) ปองกนเพอนผประมาทแลว คอ มตรมอปการะ เมอเหนเพอนประมาท เผลอสต

ซงจะกอใหเกดภยนตรายอยางใดอยางหนง เชน เหนเพอนดมนำเมาแลวขาดสตคดวาเมอเพอนเปน

อยางนใครๆพงทำรายหรอขโมยทรพยสนไปจงดแลใกลชดและเมอไดสตกชวยตกเตอนเปนตน

๒) ปองกนทรพยสมบตของเพอนผประมาทแลว คอ คอยปองกนรกษาทรพยสมบต

ของเพอน ผพลงเผลอ เชน เพอนไปขางนอก ไมมคนเฝาบาน โจรจะพงลกของอยางใดอยางหนงไป

จงชวยสอดสองดแลปองกนทรพยสมบตของเพอนจากภยตาง ๆ เพราะความรเทาไมถงการณ

ของเพอนเปนตน

๓) เมอมภย เปนทพงพำนกได คอ เมอภยอยางใดอยางหนงเกดขน มตรมอปการะ

กลาววาอยากลวเลยเมอสหายเชนเรายงอยทานจะกลวอะไรแลวขจดภยนนออกไปเปนทพงพำนกได

หรอเมอเพอนมภยนตรายกสามารถชวยระงบได

๔) เมอมธระ ชวยออกทรพยใหเกนกวาทออกปาก คอ เพมทรพยใหมากกวาทเพอน

ออกปากขอเมอธระทควรทำเกดขนมตรมอปการะเหนสหายมาหาตนแลวดวยตองการใชสอยทรพย

เพอระงบทกขทเกดขนกยนดออกทรพยของตนชวยเหลอดวยความจรงใจ

๒. มตรรวมสขรวมทกข มลกษณะ ๔ อยาง ๑) ขยายความลบของตนแกเพอน ๒) ปดความลบของเพอนไมใหแพรงพราย ๓) ไมละทงในยามวบต ๔) แมชวตกอาจสละแทนได

อธบาย

มตรรวมสขรวมทกข คอ มตรผอยดวยตลอดไมทอดทง เวลาเพอนมสขกสขดวย

พลอยยนดดวย เวลาเพอนมความทกข กพลอยทกขดวย ประหนงวาทกขของเพอนคอทกขของตน

มลกษณะ๔อยางคอ

๑) ขยายความลบของตนแกเพอน คอ ไมบอกเรองอนควรปกปดความลบของตนแก

คนอนแลวบอกแกเพอนผเดยวเทานน

๒) ปดความลบของเพอนไมใหแพรงพราย คอ รกษาความลบทเพอนบอกแกตนไว

โดยไมบอกแกคนอนใหร

๓) ไมละทงในยามวบต คอ เมอภยหรอความวบตเสยหายเกดขน ยอมไมทอดทงกน

อยเคยงขางเสมอ

๔) แมชวตกอาจสละแทนได คอ เมอเหนวาชวตเพอนมประโยชนตอสวนรวม

กสามารถสละชวตของตนแกเพอนได เมอมภยเกดขนไมคำนงถงชวตของตนคำนงถงความปลอดภย

ของเพอนเปนสำคญ

�0�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๓. มตรแนะนำประโยชน มลกษณะ ๔ อยาง ๑) หามไมใหทำความชว ๒) แนะนำใหตงอยในความด ๓) ใหฟงสงทยงไมเคยฟง

๔) บอกทางสวรรคให

อธบาย

มตรแนะนำประโยชน คอ มตรผคอยแนะนำพรำสอนในสงทเปนสารประโยชน

เปนไปเพอความเจรญกาวหนาในการดำเนนชวตมลกษณะ๔อยางคอ

๑) หามไมใหทำความชว คอ หามปรามเพอนจากการทำความชว เชน ไมใหประพฤต

ทจรตผดศลธรรมเปนตน

๒) แนะนำใหตงอยในความด คอ แนะนำใหประกอบความด เชน ใหทาน รกษาศล

เจรญภาวนาเปนตน

๓) ใหฟงในสงทยงไมเคยฟง คอ ใหฟงเรองทดมประโยชน ละเอยด ทำใหฉลาด

ซงยงไมเคยฟง

๔) บอกทางสวรรคใหคอบอกวธปฏบตทเปนทางนำไปสสคตโลกสวรรคเชนคนทใหทาน

รกษาศลอยเสมอยอมเกดในสวรรคเปนตน

๔. มตรมความรกใคร มลกษณะ ๔ อยาง ๑) ทกข ทกขดวย ๒) สข สขดวย ๓) โตเถยงคนทพดตเตยนเพอน

๔) รบรองคนทพดสรรเสรญเพอน

อธบาย

มตรมความรกใคร คอมตรทมนำใจไมตรมความรกใครปรารถนาดมลกษณะ๔อยางคอ

๑) ทกข ทกขดวย คอ เมอเหนหรอไดยนความสญเสยบตรภรรยาหรอบรวารชนของเพอน

กรสกเศราเสยใจไปดวยโดยเหนทกขของเพอนเหมอนกบทกขของตน

๒) สข สขดวย คอ เมอไดเหนหรอไดยนวาเพอนมความสข สมบรณดวยโภคสมบต

หรอการไดเปนใหญกพลอยยนดชนชมไปดวยประหนงวาเปนความสขของตน

๓) โตเถยงคนทพดตเตยนเพอน คอ เมอมคนพดตเตยนเพอนวา มรปชวตวดำ มชาต

ตระกลตำหรอเปนคนทศลกหามคนทกลาวตเตยนเพอนไมใหพดอยางนน

�0�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๔) รบรองคนทสรรเสรญเพอน คอ เมอมคนพดยกยองเพอนวา มรปงาม นานบถอ

มชาตตระกลดเปนคนดมศลธรรมกสนบสนนคนทสรรเสรญเพอนของตน

มตรแทมลกษณะ ๔ อยางดงกลาวมาน จดเปนกลยาณมตร คอมตรทด ควรคบ

เพราะเปนเหต แหงความเจรญรงเรองในชวต บคคลโดยทวไป แมจะมเพอนหนงคน แตเปนเพอนด

ยอมดกวามเพอนเปนรอย แตเปนเพอนราย แนนอนดงเกลอมดทเคม เพอนมดทคณ นำเคมกวาจะมา

เปนเกลอตองผานกรรมวธ จะมเพอนดตองมการเลอกคบ เพอนดตองคอยแบงปนชวยเหลอกนปรกษา

หารอกนไดหรอใครมปญหากพดคยกนได ใครเหงากเขาไปอยเปนเพอน ใครไมสบายกไปเยยมเยอน

คอยถามไถไมทอดทงกนดงคำประพนธวา“เหนกนเมอยามปวยไขใหกนเมอยามมทกขปลอบปลก

ในยามผดหวงเปนพลงในยามออนแอ”

สงคหวตถ ๔

๑. ทาน ใหปนสงของของตนแกผอนทควรใหปน

๒. ปยวาจา หรอ เปยยวชชะ เจรจาวาจาทออนหวาน

๓. อตถจรยา ประพฤตสงทเปนประโยชนแกผอน

๔. สมานตตตา ความเปนคนมตนเสมอ ไมถอตว

อธบาย

สงคหวตถ แปลวา ธรรมเครองยดเหนยวหมายถงหลกธรรมเครองสงเคราะหกนและกน

ทยดเหนยวใจบคคลและประสานหมคนไวในสามคคม๔อยางคอ

๑. ทาน คอ การให การแบงปนสงของแกผอน เออเฟอเผอแผ เสยสละ แบงปน

ชวยเหลอกนดวยสงของแกคนทควรให เชน ผใหญมมารดาบดา เปนตน มเจตนาจงใจจะอนเคราะห

บตรธดา เปนตน บตรธดาเปนตนนนชอวาเปนคนทมารดาบดาควรให ตลอดถงใหความร

ใหคำแนะนำสงสอนเพอเตอนสตและการใหอภยแกผอน

๒. ปยวาจา หรอ เปยยวชชะคอการพดดวยวาจาเปนทรกดดดมนำใจหรอซาบซงใจ

ไดแก การกลาวคำสภาพไพเราะออนหวานสมานสามคค ใหเกดไมตร และความรกใครนบถอ

ตลอดถงคำแสดงประโยชนประกอบดวยเหตผลเปนหลกฐานจงใจใหนยมยอมตาม

๓. อตถจรยา คอ ความประพฤตสงทเปนประโยชนตอผอน ไดแก การบำเพญตนให

เปนคนมประโยชนตอผอนขวนขวายชวยเหลอกจธระของผอนโดยไมนงดดายชวยบำเพญสาธารณะ

ประโยชนของสงคม ตลอดถงชวยแกไขปรบปรงสงเสรมผอนในทางจรยธรรมเพอแสดงอธยาศยไมตร

อนนารกนานบถอ

๔. สมานตตตา คอ ความเปนผวางตนไดเหมาะสม ทำตนเสมอตนเสมอปลาย ปฏบต

สมำเสมอกนในคนทวไปโดยไมถอตว คอไมหยงจองหองเมอไดดมฐานะ และไมปลอยตว คอ

�0�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ไมประพฤตตวตำตอยนอยหนาลงมาจนเกนงามแมในคราวสขหรอทกขกรวมรบรรวมแกไขตลอดถงวางตนเหมาะแกฐานะภาวะบคคลเหตการณและสงแวดลอมถกตองตามธรรมในแตละกรณ สงคหวตถทง๔อยางนนบวาเปนธรรมเครองยดเหนยวใจกนไวในโลกเหมอนสลกเพลารถทคมรถทแลนไปอยไวฉะนน ถาธรรมเครองยดเหนยวใจเหลานไมพงม มารดาบดากจะพงไมไดรบความนบถอหรอการบชาจากบตรธดา ทงยงเปนไปเพอความมพวกพองบรวารเปนจำนวนมากธรรมหมวดนกำหนดจดจำอยางงายๆคอโอบออมอาร วจไพเราะ สงเคราะหชมชน วางตนใหเหมาะสม

ธรรมของฆราวาส ๔ ๑. สจจะ สตยซอตอกน ๒. ทมะ รจกขมจตของตน ๓. ขนต อดทน ๔. จาคะ สละใหปนสงของของตนแกคนทควรใหปน อธบาย ฆราวาสธรรม แปลวา ธรรมของฆราวาส หมายถง ธรรมสำหรบการครองเรอนหรอหลกการครองชวตของคฤหสถอนนำไปสความสขความเจรญคอม๔อยางคอ ๑. สจจะ สตยซอตอกน หมายถง ความจรงใจซอตรงตอกน ไมคดโกง ไมหลอกลวงกนและกน ไดแก ความซอสตยระหวางบคคลทเกยวของกน เชน สามภรรยามความซอสตยตอกนมารดาบดาและบตรธดามความซอสตยตอกน ญาตพนองมความซอสตยตอกน เพอนบานมความซอสตยตอกนเปนตน ๒. ทมะ รจกขมจตของตนหมายถงการฝกฝนขมใจฝกนสยปรบตวรจกควบคมจตใจฝกหดดดนสยแกไขขอบกพรองปรบปรงตนใหเจรญกาวหนาดวยสตปญญา ไดแกการบงคบควบคมจตใจไมใหทะเยอทะยานใฝสงเกนขอบเขต ไมใหโกรธเคองมทะลเอาแตอารมณตนเองเปนใหญไมใหลมหลงในรปเสยงทเยายวนใจเปนตนโดยเปนคนยอมรบฟงเหตผลของผอนเชนสามภรรยารบฟงเหตผลกนและกนแลวปรบตวปรบนสยเขาหากนเปนตน ๓. ขนต อดทน หมายถงมความอดทนตอการทำหนาทการงานดวยความขยนหมนเพยรเขมแขงไมหวนไหวมนคงในจดหมายไมเดอดดาลงายเมอประสบปญหาอปสรรคตางๆกไมทอถอยมความอดทนตอความลำบากในการทำงานเลยงชพ ตอทกขเวทนา และตอคำดถกเหยยดหยามตลอดถงการมจตเขมแขงในการถอนตวออกจากความชวและพยายามทำความด ๔. จาคะ สละใหปนสงของของตนแกคนทควรใหปน หมายถง ความเสยสละ ไดแกการแบงปนสงของทตนมอยใหแกคนทสมควรให เปนคนใจกวางพรอมสละความสขสบายและผลประโยชนสวนตนเพอผอนไดพรอมทจะรบฟงความทกข ความเดอดรอนและความตองการของผอนแลวพจารณาใหความชวยเหลอ เออเฟอเผอแผตามควร ไมเปนคนใจแคบเหนแกตว ตลอดถงการรจก

สละกเลสใหอภยผอน

�0�

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ฆราวาสธรรมทง ๔ อยางน เปนธรรมชวยควบคมใหคนในตระกล ในครอบครวมความ

สมานสามคคกลมเกลยวกน เขาใจไวใจกนและกนทำใหชวตในการครองเรอนมความสข ความเจรญ

มนคงตามสมควรแกชวตฆราวาส เพราะตามความเปนจรง สงทฆราวาสตองการมากทสด กคอ

ครอบครวท เปนสข การมบานอย มค เคลา มขาวกน มสนใช แตจตใจตองมคณธรรมดวย

ฆราวาสธรรมนเปนเสมอนยาขนานวเศษททำใหความรกของคนทมคครองมนคงยงยน รกจะไมราว

บานจะไมรางเพราะมธรรม๔อยางนคอยคำยนใหความรกมนคงแนบแนนตลอดไป

��0

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

แผนการจดการเรยนรท ๙ ธรรมศกษาชนตรสาระการเรยนรวชาธรรม

เรองหลกธรรมทางพระพทธศาสนาในคหปฏบตปญจกะ เวลา.........................ชวโมง.............................................................................................................................................................๑. มาตรฐานการเรยนร มาตรฐานธศ๑ รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนามศรทธาทถกตอง ยดมน และปฏบตตามหลกธรรมเพออยรวมกนอยางสนตสข

๒. ผลการเรยนร รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนาในคหปฏบตปญจกะ

๓. สาระสำคญ หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในคหปฏบต ปญจกะ เปนหลกธรรมทวาดวยคณสมบตและสงทอบาสกไมควรปฏบต ประกอบดวย มจฉาวณชชา คอ การคาขายไมชอบธรรม ๕ อยางและสมบตของอบาสก๕หากบคคลยดมนและปฏบตไดจะทำใหเปนคนดอยในสงคมดวยความเปนสข

๔. จดประสงคการเรยนร นกเรยนอธบายหลกธรรมของพระพทธศาสนาในคหปฏบตปญจกะได

๕. สาระการเรยนร/เนอหา -มจฉาวณชชาคอการคาขายไมชอบธรรม๕อยาง -สมบตของอบาสก๕

๖. กระบวนการจดการเรยนร ขนสบคนและเชอมโยง ๑. ครนำภาพหรอวดทศนทเกยวของกบการคาขายทไมเปนทำใหนกเรยนด รวมกนสนทนาเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในคหปฏบต ปญจกะ โดยใชคำถาม เพอพฒนาทกษะกระบวนการคดและเชอมโยงไปสการเรยนร - นกเรยนเคยเรยน เรอง หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในคหปฏบต ปญจกะบางหรอไม -หลกธรรมของพระพทธศาสนาในคหปฏบตปญจกะมอะไรบาง - นกเรยนเคยไดยนไดเหนหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในคหปฏบต ปญจกะจากทไหนบาง ขนฝก ๒. แบงนกเรยนออกเปน๒กลมโดยใหแตละกลมศกษาหลกธรรมของพระพทธศาสนาในคหปฏบต ปญจกะ ซงประกอบดวย มจฉาวณชชา คอ การคาขายไมชอบธรรม ๕ อยาง และสมบตของอบาสก๕จากใบความรท๙ ๓. นกเรยนแตละกลมวเคราะหอภปรายและเตรยมสรปความรเปนบทบาทสมมต

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ขนประยกต ๔. ใหนกเรยนแตละกลมออกมานำเสนอตามหวขอทตนเองไดรบมอบหมายเพอแลกเปลยนเรยนรโดยครเพมเตมความรใหนกเรยนจนสมบรณ ๕. นกเรยนในแตละกลมตอบคำถามตามใบกจกรรมท๙ครเฉลยคำตอบทถกตอง ๖. ครและนกเรยนรวมกนสรปหลกธรรมดงกลาวเพอเปนแนวทางในการนำไปประยกตใชในชวตประจำวน

๗. ภาระงาน/ชนงาน

ท ภาระงาน ชนงาน

๑ ตอบคำถามเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนาในคหปฏบตปญจกะ ใบกจกรรมท๙

๘. สอ/แหลงการเรยนร ๑. ใบความรท๙เรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในคหปฏบตปญจกะ ๒. ใบกจกรรมท๙ ๓. ภาพหรอวดทศน

๙. การวดผลและประเมนผล

สงทตองการวด วธวด เครองมอวด เกณฑการประเมน

อธบายหลกธรรมของพระพทธศาสนา

ในคหปฏบตปญจกะได

-ตรวจผลงาน -แบบประเมน

ผลงาน

ผาน=ไดคะแนนตงแตรอยละ

๖๐ขนไป

ไมผาน=ไดคะแนนตำกวา

รอยละ๖๐

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ขอทระดบคะแนน

๔-๕คะแนน ๒-๓คะแนน ๑คะแนน

๑-๒ ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดน

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนเปนสวนใหญ

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนนอย

แบบประเมนผลงานใบกจกรรมท ๙

เกณฑ รอยละ คะแนน

ผาน ๖๐ขนไป ๖คะแนนขนไป

ไมผาน ตำกวา๖๐ ๕คะแนนลงมา

หมายเหต เกณฑการตดสนสามารถปรบไดตามความเหมาะสมกบกลมเปาหมาย

เกณฑการตดสน

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ใบกจกรรมท ๙ หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในคหปฏบต ปญจกะ

ชอกลม..................................

ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..................................ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..................................ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..................................คำชแจง ใหนกเรยนตอบคำถามตอไปนจำนวน๒ขอ(๑๐คะแนน)

๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของมจฉาวณชชาคอ การคาขายไมชอบธรรม

๕อยาง........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตของตนสมบตของอบาสก๕........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

เฉลยใบกจกรรมท ๙

หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในคหปฏบต ปญจกะ

๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของมจฉาวณชชาคอ การคาขายไมชอบธรรม

๕อยาง

ตอบ มจฉาวณชชาแปลวาการคาขายทผดธรรมหมายถงการคาขายทไมถกตอง

กอความเดอดรอนใหแกมนษยและสตวอน ซงอบาสกอบาสกาไมควรประกอบ ม ๕ อยาง คอ

๑. คาขายเครองประหาร คอ คาขายอาวธในการฆาทำลายมนษยและสตว๒. คาขายมนษย คอ

การคาขายมนษยเพอประโยชนทางธรกจของตนโดยไมชอบธรรม๓. คาขายสตวเปนสำหรบฆา

เพอเปนอาหารคอคาขายสตวเพอฆาเปนอาหาร๔. คาขายนำเมาคอคาขายยาเสพตดของมนเมา

ทกชนด๕. คาขายยาพษคอคาขายสารพษสำหรบฆาหรอทำลายชวตมนษยและสตวทงปวง

การปฏบต เราตองไมคาขายอาวธผดกฎหมาย คาขายมนษย คาขายสตวทผด

กฎหมายคาขายยาเสพตดและคาขายยาทใชฆาชวต

๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนสมบตของอบาสก๕

ตอบ สมบตของอบาสก หรออบาสกธรรม หมายถง คณสมบตประจำตวของ

อบาสกอบาสกา ผปฏญาณตนขอถงพระพทธ พระธรรม พระสงฆ วาเปนสรณะทพงอยางแทจรง

ม ๕ อยาง คอ๑. ประกอบดวยศรทธา หมายถง อบาสกอบาสกาจะตองมศรทธาความเชออยาง

มเหตมผลประกอบดวยปญญา๒. มศลบรสทธหมายถงอบาสกอบาสกาตองตงมนในศล๕ศล๘

๓. ไมถอมงคลตนขาว คอ เชอกรรม ไมเชอมงคลหมายถงอบาสกอบาสกาตองเชอกรรมตองมงหวง

ผลจากการกระทำและการงานเปนสำคญ มใชหวงผลจากสงศกดสทธหรอเทพเจาใดจะมาบนดาลให

เกดความสขโชคลาภ๔. ไมแสวงหาเขตบญนอกพทธศาสนาหมายถงอบาสกอบาสกาตองเชอมน

ในพระพทธศาสนาวามเขตบญทประเสรฐยอดเยยมทสดในโลก ๕. บำเพญบญแตในพทธศาสนา

หมายถง อบาสกอบาสกาตองกระทำการสงเสรมสนบสนนกศลกจ และขวนขวายในการอปถมภ

บำรงพระพทธศาสนา

การปฏบต เราตองเชอดวยเหตผล ถอศล ๕ ศล ๘ ไมเชอสงงมงาย เชอมนใน

พระพทธศาสนาและสงเสรมสนบสนนกจการพระพทธศาสนา

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ใบความรท ๙

หลกธรรมทางพระพทธศาสนา ในคหปฏบต ปญจกะ

ปญจกะ

มจฉาวณชชา คอ การคาขายไมชอบธรรม ๕ อยาง

๑. คาขายเครองประหาร

๒. คาขายมนษย

๓. คาขายสตวเปนสำหรบฆาเพอเปนอาหาร

๔. คาขายนำเมา

๕. คาขายยาพษ

อธบาย

มจฉาวณชชาแปลวาการคาขายทผดธรรมหมายถงการคาขายทไมถกตองกอความ

เดอดรอนใหแกมนษยและสตวอนซงอบาสกอบาสกาไมควรประกอบม๕อยางคอ

๑. คาขายเครองประหาร คอ คาขายอาวธในการฆาทำลายมนษยและสตว เชน หอก

ดาบปนระเบดเครองจบสตวเปนตน

๒. คาขายมนษยคอการคาขายมนษยเพอประโยชนทางธรกจของตนโดยไมชอบธรรม

เชนคาขายมนษยเปนทาสคาขายแรงงานกรรมกรเพอทรมานเอารดเอาเปรยบคาขายเดกหรอสตร

เพอใหบรการทางเพศเปนตน

๓. คาขายสตวเปนสำหรบฆาเพอเปนอาหาร คอ คาขายสตวเพอฆาเปนอาหาร

ถาเปนสตวใหญมคณมากกจะมโทษรนแรงเชนชางมาววควายเปนตน

๔. คาขายนำเมา คอ คาขายยาเสพตดของมนเมาทกชนด เชน สรา เบยร เปนตน

รวมถงยาบายาอฝนเฮโรอนกญชาหรอสารเสพตดใหโทษอนๆกจดเขาในขอน

๕. คาขายยาพษ คอ คาขายสารพษสำหรบฆาหรอทำลายชวตมนษยและสตวทงปวง

เชนยาฆาแมลงยาเบอหนเปนตน

การคาขาย๕อยางน เปนขอหามสำหรบอบาสกอบาสกาไมใหประกอบ เพราะกอใหเกด

การเบยดเบยนชวตและความสขของผอน เปนไปเพอความโหดเหยมเลวทราม ไรมนษยธรรม

คนทวไปอาจประกอบแลวไมผดกฎหมายเพราะไดรบใบอนญาตประกอบกจการเชนกจการสถานบนเทง

กจการคาขายอาวธ กจการโรงฆาสตว เปนตน ลวนเปนสงทคนปจจบนเหนเปนเรองธรรมดา แตใน

พระพทธศาสนาเหนวาเปนอาชพทกอใหเกดการทำรายเบยดเบยนคนอนหรอสตวอน อบาสกอบาสกา

ผนงใกลพระรตนตรยควรถอเครงครดกวาคนทวไปไมควรประกอบเดดขาด

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

สมบตของอบาสก ๕

๑. ประกอบดวยศรทธา

๒. มศลบรสทธ

๓. ไมถอมงคลตนขาว คอ เชอกรรม ไมเชอมงคล

๔. ไมแสวงหาเขตบญนอกพทธศาสนา

๕. บำเพญบญแตในพทธศาสนา

อธบาย

สมบตของอบาสก หรออบาสกธรรมหมายถงคณสมบตประจำตวของอบาสกอบาสกา

ผปฏญาณตนขอถงพระพทธพระธรรมพระสงฆวาเปนสรณะทพงอยางแทจรงม๕อยางคอ

๑. ประกอบดวยศรทธาหมายถงอบาสกอบาสกาจะตองมศรทธาความเชออยางมเหต

มผลประกอบดวยปญญา คอ ไมเชออยางงมงาย ตามหลกศรทธาในพระพทธศาสนา ๔ อยาง คอ

๑) กมมศรทธา เชอเรองกรรม๒) วปากศรทธา เชอผลของกรรมวาใหผลจรง ทำดไดด ทำชวไดชว

๓) กมมสสกตาศรทธา เชอวาทกคนมกรรมเปนของตนเอง ไมมผใดมาบงคบบญชาใหเปนอยางนน

อยางนได ๔) ตถาคตโพธศรทธา เชอปญญาการตรสรของพระพทธเจาวาเปนพระสพพญญ รจรง

ทกสรรพสงศรทธาทง๔อยางน สามารถพสจนไดดวยหลกการแหงปญญามเหตผลสามารถพสจนได

ทกกาลสมย

๒. มศลบรสทธหมายถงอบาสกอบาสกาตองตงมนในศล๕ศล๘เพอเปนการฝกหด

กาย วาจา ใหสงบเรยบรอย และไดชอวาเปนคนดมศลธรรม ทงนเพราะศลเปนพนฐาน รากแกว

ของคณงามความดทงปวง ดงขอความในขททกนกาย เถรคาถา (พระไตรปฎก เลมท ๒๖) วา

“ศลนนเปนทพงแรกของมนษยเปนมารดาแหงความดงามและเปนประมขของคณธรรมทงปวง”

๓. ไมถอมงคลตนขาว คอ เชอกรรม ไมเชอมงคลหมายถงอบาสกอบาสกาตองเชอกรรม

ตองมงหวงผลจากการกระทำและการงานเปนสำคญ มใชหวงผลจากสงศกดสทธหรอเทพเจาใด

จะมาบนดาลใหเกดความสข โชคลาภ การถอมงคลตนขาวนเปนความเชอคำเลาลอทขาดการพนจ

พเคราะหดวยปญญา เชน ลอกนวามบอนำศกดสทธ กนแลวหายจากโรคภยกแตกตน เสยเงนเสยทอง

เสยเวลาไป หรอลอกนวามสำนกรางทรงบอกใบใหหวยแมนกพากนไปเสยงโชค เปนตน อบาสก

อบาสกาไมควรแตกตนเชนนน

๔. ไมแสวงหาเขตบญนอกพทธศาสนา หมายถง อบาสกอบาสกาตองเชอมนใน

พระพทธศาสนาวามเขตบญทประเสรฐยอดเยยมทสดในโลก ทำบญแลวยอมไดอานสงสผลบญจรง

ไดแก การทำบญกบพระภกษสงฆผเปนอรยสงฆและสมมตสงฆทประพฤตดปฏบตชอบ ศกษาปฏบต

ตามพระธรรมวนยของพระพทธเจาแลวนำมาสงสอนมนษยใหรและปฏบตตาม

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๕. บำเพญบญแตในพทธศาสนา หมายถง อบาสกอบาสกาตองกระทำการสงเสรม

สนบสนนกศลกจ และขวนขวายในการอปถมภบำรงพระพทธศาสนาเปนเบองตน เพราะกศลกจ

ในพระพทธศาสนายงมมากมายทจะใหพทธศาสนกชนไดรวมกนบำเพญสงเสรม ทำนบำรงเพอเปนบญ

เปนกศล เปนสรมงคลแกชวต ฉะนน พทธศาสนกชนจงควรทำกศลกจในพระพทธศาสนาใหดเสยกอน

จงคอยไปบำเพญบญตามลทธศาสนาหรอประเพณอนๆโดยไมผดศลธรรมทานกไมหาม

อบาสกอบาสกาผประกอบดวยสมบตของอบาสก ๕ อยางน ไดชอวามจตวญญาณ

แหงความเปนพทธศาสนกชน มสรณะทพงอยางมนคง มจดยนไมหวนไหวไมเอนเอยงไปตามมงคล

ตนขาว และอบาสกอบาสกาผเขาถงพระรตนตรยอยางแทจรง ยอมไดรบการยกยองวา เปนอบาสก

อบาสกาแกว สวนอบาสกอบาสกาทไมประกอบดวยคณสมบต ๕ อยางน ยอมถกตำหนวาเปน

อบาสกอบาสกาตำชาเศราหมองนาตเตยน

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

แผนการจดการเรยนรท ๑๐ ธรรมศกษาชนตรสาระการเรยนรวชาธรรม

เรองหลกธรรมทางพระพทธศาสนาในคหปฏบตฉกกะ เวลา.........................ชวโมง

.............................................................................................................................................................๑. มาตรฐานการเรยนร มาตรฐานธศ๑ รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนา มศรทธาทถกตอง ยดมน และปฏบตตามหลกธรรมเพออยรวมกนอยางสนตสข

๒. ผลการเรยนร รและเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนาในคหปฏบต(ฉกกะ)

๓. สาระสำคญ หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในคหปฏบต ฉกกะ เปนหลกธรรมทวาดวยการอยดวยกนในสงคมโดยไมนำไปสทางเสอม ประกอบดวย ทศ ๖ และอบายมข คอ เหตเครองฉบหาย ๖หากบคคลยดมนและปฏบตไดจะทำใหเปนคนดอยในสงคมดวยความเปนสข

๔. จดประสงคการเรยนร นกเรยนอธบายหลกธรรมของพระพทธศาสนาในคหปฏบตฉกกะได

๕. สาระการเรยนร/เนอหา -ทศ๖ -อบายมขคอเหตเครองฉบหาย๖

๖. กระบวนการจดการเรยนร ขนสบคนและเชอมโยง ๑. ครทบทวนหลกธรรมทนกเรยนเรยนรมาแลวในชวโมงทผานมาหลงจากนสนทนาเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในคหปฏบต ฉกกะ โดยใชคำถาม เพอพฒนาทกษะกระบวนการคดและเชอมโยงไปสการเรยนร - นกเรยนเคยเรยน เรอง หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในคหปฏบต ฉกกะบางหรอไมอยางไร -หลกธรรมของพระพทธศาสนาในคหปฏบตฉกกะมอะไรบาง - นกเรยนเคยไดยนไดเหนหลกธรรมของพระพทธศาสนา ในคหปฏบต ฉกกะจากทไหนบาง ขนฝก ๒. แบงนกเรยนออกเปน๒กลมโดยใหแตละกลมศกษาหลกธรรมของพระพทธศาสนา

ในคหปฏบตฉกกะซงประกอบดวยทศ๖และอบายมขคอเหตเครองฉบหาย๖จากใบความรท๑๐

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๓. นกเรยนแตละกลมรวมกนวเคราะห อภปราย และสรปความรเปนแผนผงความคด

ในกระดาษทแจกให

ขนประยกต

๔. ใหนกเรยนแตละกลมออกมานำเสนอตามหวขอทตนเองไดรบมอบหมายเพอ

แลกเปลยนเรยนร

๕. นกเรยนในแตละกลมตอบคำถามตามใบกจกรรมท๑๐ครเฉลยคำตอบทถกตอง

๖. ครและนกเรยนรวมกนสรปหลกธรรมทศ๖และอบายมข๗ เพอเปนแนวทางในการ

นำไปประยกตใชในชวตประจำวน

๗. ภาระงาน/ชนงาน

ท ภาระงาน ชนงาน

๑ ตอบคำถามเกยวกบหลกธรรมของพระพทธศาสนาในคหปฏบตฉกกะ ใบกจกรรมท๑๐

๘. สอ/แหลงการเรยนร

๑. ใบความรท๑๐เรองหลกธรรมของพระพทธศาสนาในคหปฏบตฉกกะ

๒. ใบกจกรรมท๑๐

๙. การวดผลและประเมนผล

สงทตองการวด วธวด เครองมอวด เกณฑการประเมน

๑.อธบายหลกธรรม

ของพระพทธศาสนา

ในคหปฏบตฉกกะได

-ตรวจผลงาน -แบบประเมน

ผลงาน

ผาน=ไดคะแนนตงแตรอยละ

๖๐ขนไป

ไมผาน=ไดคะแนนตำกวา

รอยละ๖๐

��0

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ขอทระดบคะแนน

๔-๕คะแนน ๒-๓คะแนน ๑คะแนน

๑-๒ ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดน

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนเปนสวนใหญ

ตอบคำถามไดถกตอง

ตรงประเดนนอย

แบบประเมนผลงานใบกจกรรมท ๑๐

เกณฑ รอยละ คะแนน

ผาน ๖๐ขนไป ๖คะแนนขนไป

ไมผาน ตำกวา๖๐ ๕คะแนนลงมา

หมายเหต เกณฑการตดสนสามารถปรบไดตามความเหมาะสมกบกลมเปาหมาย

เกณฑการตดสน

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ใบกจกรรมท ๑๐ หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในคหปฏบต ฉกกะ

ชอกลม..................................

ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..................................ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..................................ชอ.......................................................................................ชน...................เลขท..................................คำชแจง ใหนกเรยนตอบคำถามตอไปนจำนวน๒ขอ(๑๐คะแนน)

๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของทศ๖........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของอบายมขคอเหตเครองฉบหาย๖........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

เฉลยใบกจกรรมท ๑๐

หลกธรรมของพระพทธศาสนา ในคหปฏบต ฉกกะ

๑. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของทศ๖

ตอบ ทศ ในทนหมายถงบคคลประเภทตาง ๆ ทเกยวของสมพนธกนทางสงคม

ดจทศทอยรอบตว ม ๖ ทศ คอ๑. ปรตถมทศ คอ ทศเบองหนา ไดแก มารดาบดา เพราะทาน

ทงสองเปนผมอปการคณแกเราผเปนบตรธดากอนคนอน ๆ ดงนน บตรธดาพงบำรงมารดาบดา

๒. ทกษณทส คอ ทศเบองขวาไดแกครอาจารยเพราะทานไดแนะนำพรำสอนชผดชถกใหแกศษย

เปรยบเหมอนมอขางขวาทตองทำงานประจำทสำคญของเราดงนนศษยพงบำรงครอาจารย๓. ปจฉมทศ

คอ ทศเบองหลง ไดแก ภรรยา เพราะเปนผคอยสนบสนนอยเบองหลง สามพงบำรง๔. อตรทส

คอ ทศเบองซาย ไดแก มตร เพราะไดชวยเหลอเราเมอคราวจำเปน เปรยบเหมอนมอขางซาย

ดงนนบคคลพงบำรงมตร ๕. เหฏฐมทศ คอ ทศเบองตำ ไดแกบาว (คนรบใช,คนงาน,ลกจาง)

เพราะเปนผชวยทำการงานตาง ๆ เปนฐานกำลงให นายพงบำรง๖. อปรมทศ คอ ทศเบองบน

ไดแกสมณชพราหมณหรอพระสงฆเพราะเปนผสงโดยเพศและโดยคณธรรมกลบตรพงบำรง

การปฏบต เราอยในสงคมควรเคารพชวยเหลอบคคลรอบขาง ไดแก มารดาบดา

ครอาจารยภรรยามตรสหายบาวไพรและพระสงฆ

๒. อธบายถงความหมายและการปฏบตตนของอบายมขคอเหตเครองฉบหาย๖

ตอบ อบายมข คอ ทางทนำไปสความเสอม ความพนาศแหงโภคทรพย ทำใหชวต

ตกอบลมสลายประสบแตความทกขยากและอปสรรคนานปการม ๖ อยาง คอ ๑. ดมนำเมา คอ

การดมนำททำใหมนเมา๒. เทยวกลางคน คอ การเทยวไปตามตรอกซอกซอย อนเปนสถานท

ไมสมควร๓. เทยวดการละเลน คอ การเทยวดมหรสพ การเลนรนเรงประเภทตาง ๆ ซงเปนทตง

แหงความกำหนด ลมหลง มวเมา เพลดเพลน ซงสงเหลานลวนเปนเรองทตองเสยเงนเสยทอง

เสยเวลาเสยการเสยงาน๔. เลนการพนนคอการเลนพนนมไดมเสยทรพยเชนหวยบอลไพไฮโล

มา มวย เปนตน คนตดการพนนยากทจะตงตวได ๕. คบคนชวเปนมตร คอ คบหาสมาคมกบ

คนไมดรวมพรรครวมพวกกบคนพาลเกเรยอมถกคนชวชกจงไปในทางชว๖. เกยจครานทำการงานคอ

ไมขยนทำการงานตามเวลาและหนาทปลอยงานใหคงคาง

การปฏบต เราตองไมปฏบตในทางเสอม ไดแก ดมนำเมา เทยวกลางคน เทยวด

การละเลนเลนการพนนคบคนชวเปนมตรและเกยจครานทำการงาน

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

ใบความรท ๑๐

หลกธรรมทางพระพทธศาสนา ในคหปฏบต ฉกกะ

ทศ ๖

๑. ปรตถมทศ คอ ทศเบองหนา มารดาบดา

๒. ทกขณทศ คอ ทศเบองขวา คร อาจารย

๓. ปจฉมทศ คอ ทศเบองหลง บตรภรรยา

๔. อตรทศ คอ ทศเบองซาย มตรสหาย

๕. เหฏฐมทศ คอ ทศเบองตำ บาวไพร

๖. อปรมทศ คอ ทศเบองบน สมณชพราหมณ

อธบาย

ทศในทนหมายถงบคคลประเภทตางๆทเกยวของสมพนธกนทางสงคมดจทศทอยรอบตว

ม๖ทศคอ

๑. ปรตถมทศ คอ ทศเบองหนาไดแกมารดาบดาเพราะทานทงสองเปนผมอปการคณ

แกเราผเปนบตรธดากอนคนอนๆดงนนบตรธดาพงบำรงมารดาบดาดวยกจ๕อยางคอ

๑) ทานเลยงเรามาแลว เลยงทานตอบ คอ มารดาบดาเลยงเรามาดวยกจตาง ๆ

มใหดมนำนม เลยงดและคอยเอาใจใสประคบประคองมาจนเตบโต ดงนน บตรธดาจงตองเลยงด

ทานทงสองใหมความสขสบายเหมอนททานทงสองเคยทำแกเรามากอน

๒) ทำกจของทาน คอ มารดาบดามอบหมายการงานใด ๆ ใหทำ กควรยนด

รบทำการงานนน ๆ ใหสำเรจลลวงไปดวยความเรยบรอย การงานทกอยางทสามารถชวยไดแมทาน

ไมไดออกปากใชใหทำบตรธดาทดกควรขวนขวายจดทำเสยเอง

๓) ดำรงวงศสกล คอบตรธดาทดควรรกษาเกยรต ขนบธรรมเนยมของวงศสกลไว

ไมใหเสอม ไมทำใหทรพยสมบต เงนทอง เปนตน ของมารดาบดาใหสญเสยไปโดยไมจำเปน และ

ไมยกเลกกจการงานบญทมารดาบดาหรอวงศตระกลไดปฏบตสบตอกนมา

๔) ประพฤตตนใหเปนผควรรบทรพยมรดก คอ การฝกนสยเปนคนรอบร รจกได

รจกเสย ประพฤตแตสงทดมประโยชน อนเปนเหตนำความสขความเจรญมาสตนและวงศตระกล

เวนจากความชวตาง ๆ ไมประพฤตตนเปนคนเสเพล ไมทำใหมารดาบดาเดอดรอน ประพฤตตน

อยในโอวาทคำสงสอนของทานดวยด

๕) เมอทานลวงลบไปแลว ทำบญอทศใหทาน คอ การทำบญอทศใหแกมารดา

บดาผลวงลบไปแลว เปนสวนหนงแหงการตอบแทนบญคณ โดยบตรธดาทดนนจกตองทำทาน

อทศสวนบญสวนกศลใหทานทงสองผลวงลบไปแลวและทำเปนประจำตามโอกาสอนควร

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

มารดาบดาไดรบการบำรงฉะนแลวยอมอนเคราะหบตรธดาดวยกจ๕อยางคอ

๑) หามไมใหทำความชว คอ หามไมใหทำความชวทงในปจจบนและอนาคต รจก

ตเตยนวากลาวบตรทไดกระทำความชวลงไป โดยมารดาบดาทดตองบอกโทษของการทำความชว

เชน ฆาสตว ลกทรพย เปนตน วามโทษมหนตทงในชาตนและในชาตหนา แลวหามปรามบตรธดา

ไมใหทำความชวทงปวง

๒) ใหตงอยในความด คอ ใหดำรงอยในกศลทงหลาย มการใหทาน รกษาศล

ฟงธรรม เปนตน ตลอดถงคณความดอยางอนทบณฑตสรรเสรญ โดยมารดาบดาทดตองบอกผลของ

การทำดเหลานนวามอานสงสมากทงในชาตนและในชาตหนา แลวชกชวนจงใจโนมนาวใหบตรธดา

ทำความดเหมอนเศรษฐอนาถปณฑกะทจางลกไปฟงธรรมรกษาศล

๓) ใหศกษาศลปวทยา คอ มารดาบดาทดตองสนบสนนสงเสรมใหบตรธดาได

ศกษาเลาเรยนเมอถงวยอนสมควรแกการศกษา เพอใหลกมความรความสามารถในวทยาการตาง ๆ

เพอการประกอบอาชพในอนาคต

๔) หาคครองทสมควรให คอ เมอบตรธดาถงวยทสมควรมคครอง ควรแตงงาน

มารดาบดาทดกตองหาคครองทดมความเหมาะสมกนให เชน มรป ตระกล ศล และปญญา เปนตน

ทเสมอกน

๕) มอบทรพยใหในสมย คอ มารดาบดาทดตองมอบทรพยสมบตใหแกบตรธดา

ในสมย คอ ในโอกาสอนควร เพอเปนคาใชจายในแตละวนบาง เพอการศกษาเลาเรยนบาง เพอใช

ทำบญกศลบางหรอแมกระทงใหในเวลาพเศษเชนในวนเกดวนแตงงานเปนตน

๒. ทกษณทศ คอ ทศเบองขวา ไดแกครอาจารย เพราะทานไดแนะนำพรำสอนชผดชถก

ใหแกศษยเปรยบเหมอนมอขางขวาทตองทำงานประจำทสำคญของเราดงนนศษยพงบำรงครอาจารย

ดวยกจ๕อยางคอ

๑) ดวยลกขนยนรบ คอ เมอเหนครอาจารยมาแตไกลตองลกขนจากทนงไปทำการ

ตอนรบรบสงของจากมอจดทนงอนเหมาะสมใหทานแลวทำกจตางๆตามสมควร

๒) ดวยเขาไปยนคอยรบใช คอเอาใจใสดแลชวยเหลอการงานของทานแมทานจะใช

หรอมไดใชใหทำถาเหนเปนการสมควรกทำ

๓) ดวยเชอฟง คอ เอาใจใสในการศกษาเลาเรยน ตงอยในโอวาทของครอาจารย

และเปนผวางายสอนงาย

๔) ดวยอปฏฐาก คอคอยปรนนบตรบใชทานเมอทานเจบปวยกชวยรกษาพยาบาล

๕) ดวยเรยนศลปวทยาโดยเคารพ คอ ในเวลาททานสอนกตงใจฟงโดยเคารพ

ไมดหมนครอาจารยไมคะนองกายวาจาใหเกยรตครอาจารย

ครอาจารยไดรบบำรงฉะนแลว ยอมอนเคราะหศษยดวยกจ ๕ อยาง คอ

๑) แนะนำด คอ แนะนำกรยามารยาททดในสงคม สงสอนใหประพฤตตนเปนคนด

ไมใหคบคนชวเปนมตรใหคบคนดมศลธรรม

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๒) ใหเรยนด คอ ใหเรยนวชาทเปนประโยชนทงทางโลกและทางธรรม สอนใหเขาใจ

อยางแจมแจงชแจงอธบายเนอหาสาระวชาการอยางละเอยดถถวนหาวธการสอนใหศษยเขาใจโดยงาย

๓) บอกศลปะใหสนเชง ไมปดบงอำพราง คอ สอนทกอยางทร มประโยชนแกศษย

โดยไมปดบงอำพรางไมมจตใจคบแคบรษยาไมตระหนความรดวยเกรงวาศษยจะเกงกวาตน

๔) ยกยองใหปรากฏในเพอนฝง คอ ใหรางวลหรอประกาศเกยรตคณ ยกยอง

สรรเสรญคณความดความสามารถของศษยใหปรากฏทงในหมเพอนและสงคมทวไป

๕) ทำความปองกนในทศทงหลาย (คอจะไปทางทศไหนกไมอดอยาก)คอฝากเพอน

หรอผใดผหนงใหอำนวยความสะดวก และใหมความปลอดภย ศษยจะไปในทใด ๆ กไมใหไดรบ

ความลำบาก

๓. ปจฉมทศ คอ ทศเบองหลง ไดแก ภรรยา เพราะเปนผคอยสนบสนนอยเบองหลง

สามพงบำรงดวยกจ๕อยางคอ

๑) ดวยยกยองนบถอวาเปนภรรยา คอ เลยงดใหมความสข ยกยองใหเกยรต

อยเสมอทงในบานและนอกบาน

๒) ดวยไมดหมนคอไมกลาวดถกเหยยดหยามใหเจบชำนำใจ

๓) ดวยไมประพฤตนอกใจคอมความซอสตยจรงใจไมคบหญงอนในทางชสาว

๔) ดวยมอบความเปนใหญใหคอมอบกจการงานทกอยางภายในบานใหจดการดแล

๕) ดวยใหเครองแตงตว คอ ใหเครองประดบเปนของขวญตามโอกาสตาง ๆ เชน

วาระครบรอบวนเกดวาระครบรอบวนแตงงานเปนตน

ภรรยาไดรบการบำรงฉะนแลว ยอมอนเคราะหสามดวยกจ ๕ อยาง คอ

๑) จดการงานดคอจดการงานภายในบานใหเรยบรอยไมใหขาดตกบกพรองเชน

ดแลทำความสะอาดของบานเรอนทอยอาศยเปนตน

๒) สงเคราะหคนขางเคยงของสามด คอ ใหความชวยเหลอญาตมตรของสาม

ดวยความเตมใจไมรงเกยจ

๓) ไมประพฤตนอกใจสาม คอมความซอสตยจรงใจตอสามไมคบชสชาย

๔) รกษาทรพยทสามหามาไดไว คอ ดแลรกษาทรพยสมบต รจกจดสรรรายได

ใหเหมาะสมกบฐานะวาสวนไหนควรจายสวนไหนควรเกบ

๕) ขยนไมเกยจครานในกจการงานทงปวง คอ เอาใจใสทำการงานทงภายในบาน

และนอกบานขยนไมเกยจครานในการทำการงานทกอยาง

๔. อตรทส คอ ทศเบองซาย ไดแกมตรสหาย เพราะไดชวยเหลอเราเมอคราวจำเปน

เปรยบเหมอนมอขางซายดงนนบคคลพงบำรงมตรดวยกจ๕อยางคอ

๑) ดวยใหปนคอมใจกวางไมตระหนถเหนยวแบงปนสงของใหมตรตามสมควร

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๒) ดวยเจรจาถอยคำไพเราะคอพดจาดวยคำไพเราะออนหวานจรงใจมสารประโยชน

ถกกาลเทศะ

๓) ดวยประพฤตประโยชน คอ ชวยเหลอเกอกลกนดวยกำลงกาย กำลงทรพย

กำลงสตปญญาตามทสามารถจะชวยเหลอได

๔) ดวยความเปนผมตนเสมอ คอ เมอตนไดดมลาภยศกไมหยง มตรตกอบ

กไมทบถมปฏบตตนเสมอตนเสมอปลายรวมสขรวมทกขในทกททกสถาน

๕) ดวยไมแกลงกลาวใหคลาดจากความเปนจรงคอมความซอสตยจรงใจตอมตร

ไมกลาวคำลวงใหมตรเขาใจผดเปนอยางอนอนเปนเหตนำความเสยหายมาใหแกมตร

มตรไดรบการบำรงฉะนแลว ยอมอนเคราะหมตร ดวยกจ ๕ อยาง คอ

๑) รกษามตรผประมาทแลว คอ เมอมตรเลนเลอหลงผดกหาทางใหถอนตว

กลบมาในทางถกเชนใหเลกจากการเปนนกเลงการพนนเปนตน

๒) รกษาทรพยของมตรผประมาทแลว คอ ปองกนรกษาทรพยสมบตของเพอน

ผพลงเผลอเชนเมอมตรหลงผดตดการพนนจนตองขายสมบตกชวยซอไวกอนแลวขายคนใหภายหลง

โดยไมคดกำไรเปนตน

๓) เมอมภยเอาเปนทพงพำนกได คอ เมอภยอยางใดอยางหนงเกดขนกยนด

ชวยเหลอเกอกลใหมตรรสกเยนใจในยามเดอดรอน

๔) ไมละทงในยามวบต คอ ไมเมนเฉยในยามมตรตกทกขไดยาก เมอเกดความวบต

ยากเขญอยางใดอยางหนงแกมตรกชวยเหลอปลดเปลองใหพนจากวบตเหลานน

๕) นบถอตลอดถงวงศของมตร คอ เคารพนบถอใหเกยรต ไมเหยยดหยามมตร

ตลอดถงวงศาคณาญาตของมตรประดจวาเปนญาตของตน

๕. เหฏฐมทศ คอ ทศเบองตำไดแกบาวไพร(คนรบใช,คนงาน,ลกจาง)เพราะเปนผชวย

ทำการงานตางๆเปนฐานกำลงใหนายพงบำรงดวยกจ๕อยางคอ

๑) ดวยจดการงานใหทำตามสมควรแกกำลง คอ ใหทำงานเหมาะสมกบกำลง

ความรความสามารถและเวลา

๒) ดวยใหอาหารและรางวล คอ ใหคาจางอนสมควรแกการงานใหเลยงชพได

อยางสบายไมฝดเคองและใหรางวลพเศษตามโอกาส

๓) ดวยรกษาพยาบาลในเวลาเจบไข คอ มสวสดการ เมอลกจางหรอคนรบใช

เจบไขกชวยดแลรกษาพยาบาล

๔) ดวยแจกของมรสแปลกประหลาดใหกน คอ ใหของบรโภคทมรสอรอย

แกลกจางหรอคนรบใชบางในบางคราว

๕) ดวยปลอยในสมย คอ อนญาตใหลกจางหรอคนรบใชหยดงานเพอพกผอน

หยอนใจตามโอกาสอนสมควรเชนวนปใหมวนสงกรานตเปนตน

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

บาวหรอลกจางไดรบการบำรงฉะนแลว ยอมอนเคราะหนายดวยกจ ๕ อยาง คอ

๑) ลกขนทำการงานกอนนาย คอ มความขยน ลกขนทำงานกอนนายหรอ

กอนเวลาทกำหนดไว

๒) เลกการงานทหลงนาย คอ ทำงานใหเตมเวลา ไมเลกงานกอนนายหรอ

กอนเวลาทกำหนดไว

๓) ถอเอาแตของทนายให คอ ไมหยบฉวยสงของอะไร ๆ ทนายยงไมอนญาต

ถอเอาเฉพาะสงของทนายใหเทานน

๔) ทำการงานใหดขน คอ รกงานททำ ปรบปรงพฒนาการทำงานของตนใหม

คณภาพดยงขนเสมอ

๕) นำคณของนายไปสรรเสรญในทนน ๆ คอ ไปในทใด ๆ กนำเอาคณความด

ของนายไปสรรเสรญยกยองใหสาธารณชนไดรบร

๖. อปรมทศ คอ ทศเบองบน ไดแกสมณพราหมณหรอพระสงฆ เพราะเปนผสงโดยเพศ

และโดยคณธรรมกลบตรพงบำรงดวยกจ๕อยางคอ

๑) ดวยกายกรรม คอ ทำอะไร ๆ ประกอบดวยเมตตา ไดแก มความปรารถนาด

ชวยเหลอเกอกลดวยกำลงกายเชนชวยทำธระตางๆของทานเปนตน

๒) ดวยวจกรรม คอ พดอะไร ๆ ประกอบดวยเมตตาไดแกเจรจาปราศรยกบทาน

ดวยวาจาทสภาพเรยบรอยมสมมาคารวะไมกาวราวดวยมความปรารถนาดเปนเบองหนา

๓) ดวยมโนกรรม คอ คดอะไร ๆ ประกอบดวยเมตตา ไดแก คดปรารถนา

ใหทานอยดมความสขกายสบายใจปราศจากโรคภยเบยดเบยน

๔) ดวยความเปนผไมปดประต คอ มไดหามเขาบานเรอน ไดแก ยนดตอนรบ

สมณชพราหมณซงสมบรณดวยศลาจารวตรผมาสบานเรอนปฏสนถารกบทานดวยความเคารพ

๕) ดวยใหอามสทาน ไดแก อปถมภบำรงทานดวยปจจย ๔ คอ เครองนงหม

อาหารทอยอาศยและยารกษาโรคอนสมควรแกสมณะเพอเกอกลตอการประพฤตปฏบตธรรมของทาน

สมณชพราหมณหรอพระสงฆไดรบการบำรงฉะนแลว ยอมอนเคราะหกลบตร

ดวยกจ ๖ อยาง คอ

๑) หามไมใหกระทำความชว คอ สอนใหรจกความชว โทษของความชว แลวหาม

ไมใหทำความชวไมใหประพฤตทจรตทางกายวาจาใจ

๒) ใหตงอยในความด คอ สอนใหรจกความด คณของความด แลวแนะนำใหทำ

ความดประพฤตสจรตทางกายวาจาใจ

๓) อนเคราะหดวยนำใจอนงาม คอ มจตเมตตาปรารถนาดหวงความสขความเจรญ

แกกลบตรอบรมสงสอนใหตงอยในคณความด

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๔) ใหไดฟงสงทยงไมเคยฟง คอ แสดงหลกธรรมคำสอนของพระพทธเจาหรอสงท

เปนประโยชนทยงไมเคยฟงใหฟงเพอเปนแนวทางในการดำเนนชวต

๕) ทำสงทเคยฟงแลวใหแจมแจงคออธบายเรองทเคยฟงมาแลวแตยงคลมเครอ

ไมเขาใจใหเขาใจแจมแจงชดเจนใหสนความสงสย

๖) บอกทางสวรรคให คอ สอนใหปฏบตถงพรอมดวยศรทธา ศล จาคะ ปญญา

อนเปนทางไปสสคตโลกสวรรค

บคคล๖จำพวกมมารดาบดา เปนตน ไดชอวาทศ๖ เพราะพระพทธเจานำไปเปรยบ

กบทศใหญทง ๖ ในทางโลก โดยเปนทศอนบคคลพงไหว เมอบคคลมาไหวทศ ๖ ดวยการปฏบต

ตามหลกธรรมอนเปนหนาทประจำตวอยางนแลว กจกมความเคารพนบถอกนและกน มความเจรญ

รงเรองในชวตอยรวมกนอยางสนตสขเพราะตางรหนาทของตนเอง

อบายมข คอ เหตเครองฉบหาย ๖

๑. ดมนำเมา ๒. เทยวกลางคน

๓. เทยวดการและเลน ๔. เลนการพนน

๕. คบคนชวเปนมตร ๖. เกยจครานทำการงาน

อธบาย

อบายมข คอ ทางทนำไปสความเสอม ความพนาศแหงโภคทรพย ทำใหชวตตกอบ

ลมสลายประสบแตความทกขยากและอปสรรคนานปการม๖อยางคอ

๑. ดมนำเมาคอการดมนำททำใหมนเมาเชนสราเมรย เบยร ไวน เปนตนตลอดถง

การเสพสงเสพตดชนดตางๆมบหรกญชาฝนยาบายาอสารระเหยเปนตนมโทษ๖อยางคอ

๑) เสยทรพย ๒) กอการทะเลาะววาท

๓) เปนบอเกดของโรค ๔) ถกตเตยน

๕) ไมรจกอาย ๖) ทอนกำลงปญญา

๒. เทยวกลางคน คอ การเทยวไปตามตรอกซอกซอย อนเปนสถานทไมสมควร เชน

คลบ บาร คาราโอเกะ เปนตน ไมรจกพกผอนหลบนอนดวยความคกคะนอง เหมอนชายหนม

หญงสาวผประมาทมวเมามโทษ๖อยางคอ

๑) ชอวาไมรกษาตว ๒) ชอวาไมรกษาลกเมย

๓) ชอวาไมรกษาทรพยสมบต ๔) เปนทระแวงของคนทงหลาย

๕) มกถกใสความ ๖) ไดรบความลำบากมาก

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๓. เทยวดการละเลนคอการเทยวดมหรสพการเลนรนเรงประเภทตางๆซงเปนทตง

แหงความกำหนด ลมหลง มวเมา เพลดเพลน ซงสงเหลานลวนเปนเรองทตองเสยเงนเสยทอง

เสยเวลาเสยการเสยงานมโทษเสยหายหลายอยางตามสงทเทยวไปด๖อยางคอ

๑) รำทไหนไปทนน ๒) ขบรองทไหนไปทนน

๓) ดนตรทไหนไปทนน ๔) เสภาทไหนไปทนน

๕) เพลงทไหนไปทนน ๖) เถดเทงทไหนไปทนน

๔. เลนการพนน คอ การเลนพนนมไดมเสยทรพย เชน หวย บอล ไพ ไฮโล มา มวย

เปนตน คนตดการพนนยากทจะตงตวได เพราะหามาไดเทาใดกหมดไปกบการพนนตาง ๆ มโทษ

๖อยางคอ

๑) เมอชนะยอมกอเวร ๒) เมอแพยอมเสยดายทรพยทเสยไป

๓) ทรพยยอมฉบหาย ๔) ไมมใครเชอถอถอยคำ

๕) เปนทหมนประมาทของเพอน ๖) ไมมใครประสงคจะแตงงานดวย

๕. คบคนชวเปนมตร คอ คบหาสมาคมกบคนไมด รวมพรรครวมพวกกบคนพาลเกเร

ยอมถกคนชวชกจงไปในทางชวมโทษตามบคคลทคบ๖อยางคอ

๑) นำใหเปนนกเลงการพนน ๒) นำใหเปนนกเลงเจาช

๓) นำใหเปนนกเลงเหลา ๔) นำใหเปนคนลวงเขาดวยของปลอม

๕) นำใหเปนคนลวงเขาซงหนา ๖) นำใหเปนนกเลงหวไม

๖. เกยจครานทำการงาน คอ ไมขยนทำการงานตามเวลาและหนาท ปลอยงานให

คงคางอากลความเกยจครานเปนอปสรรคตอความเจรญกาวหนาของมนษยผเกยจครานทำการงาน

ยอมไมประสบความสำเรจในหนาทการงานมชวตลำบากยากจนเพราะมวอางเลศ๖อยางคอ

๑) มกอางวาหนาวนกแลวไมทำการงาน

๒) มกอางวารอนนกแลวไมทำการงาน

๓) มกอางวาเวลาเยนแลวแลวไมทำการงาน

๔) มกอางวายงเชาอยแลวไมทำการงาน

๕) มกอางวาหวนกแลวไมทำการงาน

๖) มกอางวากระหายนกแลวไมทำการงาน

บคคลผหมกมนอยในอบายมขทง ๖ อยางน ยอมประสบความเสอมโภคทรพย ชอเสยง

ตลอดถงไมมความเจรญกาวหนาในชวต ประเทศชาตทมบคคลประเภทนจำนวนมาก กจะลาหลง

ไมมนคง ไมพฒนากาวไกล ไมเจรญรงเรอง ดงนน บคคลผปรารถนาความเจรญแกชวตและสงคม

ควรงดเวนจากทางแหงความเสอมคออบายมข๖อยางน

��0

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

บทท ๕

แบบทดสอบ

แบบทดสอบธรรมศกษา ชนตร ประกอบดวย - แบบทดสอบกอนเรยน

- เฉลยแบบทดสอบกอนเรยน

- แบบทดสอบหลงเรยน

- เฉลยแบบทดสอบหลงเรยน

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

แบบทดสอบกอนเรยนวชาธรรม ธรรมศกษา ชนตร

จำนวน ๕๐ ขอ ๕๐ คะแนน

คำชแจงใหนกเรยนเลอกคำตอบทถกตองทสดเพยงคำตอบเดยว

๑. ขอใดเปนความหมายของสต

ก. ความระลกได ข. ความรตว

ค. ความรอบร ง. ความจำได

๒. คนขาดสตสมปชญญะมลกษณะเชนไร

ก. โงเขลา ข. ประมาท

ค. ขาดความละอาย ง. ไรความรบผดชอบ

๓. สตสมปชญญะชอวามอปการะมากเพราะเหตใด

ก. ชวยใหเกดความสข ข. ชวยใหรำรวย

ค. ชวยใหทำงานไมผดพลาด ง. ชวยใหมความเจรญ

๔. หรโอตตปปะจดเปนธรรมอะไร

ก. ธรรมมอปการะมาก ข. ธรรมคมครองโลก

ค. ธรรมอนทำใหงาม ง. ธรรมสงเคราะหโลก

๕. คนมโอตตปปะมลกษณะเชนใด

ก. รงเกยจคนชว ข. ละอายบาป

ค. เกรงกลวบาป ง. เกรงกลวคนชว

๖. หรโอตตปปะชวยสงคมดานใด

ก. ปองกนการทจรต ข. ปองกนความเกยจคราน

ค. ปองกนภยพบต ง. ปองกนความยากจน

๗. ธรรมอนทำใหงามตรงกบขอใด

ก.สตสมปชญญะ ข. หรโอตตปปะ

ค.ขนตโสรจจะ ง. กตญญกตเวท

๘. ขอใดเปนลกษณะของคนมโสรจจะ

ก. ออนนอมถอมตน ข. เกบอารมณไดด

ค. ทนตอความลำบาก ง. ทนตอคำดา

๙. ขอใดเปนความหมายของบพการ

ก. ผทำอปการะกอน ข. ผตอบแทนคณ

ค. ผรบญคณ ง. ผเกดกอน

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๑๐. กตญญกตเวทหมายถงใคร

ก. ผมอปการคณ ข. ผรคณ

ค. ผตอบแทนคณ ง. ผรคณและตอบแทน

๑๑. ผรดรชอบเองแลวสอนผอนใหรตามตรงกบขอใด

ก. พระพทธ ข. พระธรรม

ค.พระสงฆ ง. พระรตนตรย

๑๒. หมชนทฟงคำสอนแลวปฏบตตามธรรมวนยตรงกบขอใด

ก. พระพทธ ข. พระธรรม

ค. พระสงฆ ง. พระปจเจกพทธเจา

๑๓. พระรตนตรยตรงกบขอใด

ก. ศลสมาธปญญา ข. พระพทธพระธรรมพระสงฆ

ค. ทานศลภาวนา ง. อนจจงทกขงอนตตา

๑๔. โอวาทปาตโมกขตรงกบขอใด

ก. ประพฤตสจรต๓ ข. เชอกรรมเชอผลของกรรม

ค. ใหทานรกษาศล ง. ละชวทำดทำใจใหผองใส

๑๕. การประพฤตชวทางกายวาจาใจเรยกวาอะไร

ก. ทจรต ข. บาป

ค. กรรม ง. มลทน

๑๖. ขอใดจดเปนกายทจรต

ก. พยาบาทปองราย ข. ลกทรพย

ค. ยยงใหแตกกน ง. ใหรายผอน

๑๗. ขอใดจดเปนวจทจรต

ก. ยยงใหแตกกน ข. ฉกชงวงราว

ค. โลภอยากไดของเขา ง. ปองรายผอน

๑๘. ขอใดเปนโทษของการพดสอเสยด

ก. ทำใหเจบใจ ข. ทำใหแตกสามคค

ค. ขาดคนเชอถอ ง. ขาดคนรกใคร

๑๙.ขอใดเปนโทษของการพดคำหยาบ

ก.ทำใหเจบใจ ข. ทำใหแตกสามคค

ค.ขาดคนเชอถอ ง. ขาดคนรกใคร

๒๐. ขอใดไมจดเปนมโนทจรต

ก. คดชวยเหลอผอน ข. คดอยากไดของเขา

ค. เหนไมตรงตามความเปนจรง ง. พยาบาทปองรายเขา

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๒๑. การประพฤตดทางกายวาจาใจเรยกวาอะไร

ก. บญ ข. ทาน

ค. กศล ง. สจรต

๒๒.คนจะดหรอชวเพราะเหตใด

ก. มชาตตระกลสง ข. มทรพยมาก

ค. ประพฤตสจรต ง. มบรวารมาก

๒๓.ความดในสจรต๓ตรงกบขอใด

ก. ดทางกาย ข. ดทางวาจา

ค. ดทางใจ ง. ดทางกายวาจาใจ

๒๔. ขอใดจดเปนโลภะ

ก. อยากสวย ข. อยากรวย

ค. อยากเกง ง. อยากโกง

๒๕. ขอใดจดเปนโทสะ

ก. คดประทษราย ข. คดอยากได

ค.ความโลภ ง. ความหลง

๒๖. คนมโทสะควรแกดวยอะไร

ก. เมตตา ข. ซอสตย

ค. ออนนอม ง. เสยสละ

๒๗. ขอใดเปนมลเหตไมใหเหนผดเปนถก

ก. อโลภะ ข. อวหงสา

ค. อโมหะ ง. อโทสะ

๒๘.มาตาปตปฏฐานตรงกบขอใด

ก. เลยงดพอแม ข. เอาใจพอแม

ค. รกพอแม ง. สงสารพอแม

๒๙. ประเทศอนสมควรมลกษณะเชนใด

ก. มพนทมาก ข. มประชากรมาก

ค. มคนดมาก ง. มความสวยงาม

๓๐. จะรกษาความยตธรรมตองเวนจากอะไร

ก. อบายมข ข. อกศล

ค. อคต ง. ทจรต

๓๑. ลำเอยงเพราะไมชอบกนชอวามอคตใด

ก. ฉนทาคต ข. โทสาคต

ค.โมหาคต ง. ภยาคต

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๓๒. ลำเอยงเพราะกลวหรอเกรงใจตรงกบขอใด

ก. ฉนทาคต ข. โทสาคต

ค. โมหาคต ง. ภยาคต

๓๓. ขอใดตรงกบสงวรปธาน

ก. เพยรระวง ข. เพยรละ

ค. เพยรเจรญ ง. เพยรรกษา

๓๔. หมนสรางความดใหมในตนตรงกบขอใด

ก. สงวรปธาน ข. ปหานปธาน

ค. ภาวนาปธาน ง. อนรกขนาปธาน

๓๕. ธรรมทควรตงไวในใจตรงกบขอใด

ก. อธษฐานธรรม ข. วฑฒธรรม

ค. อทธบาทธรรม ง. พรหมวหารธรรม

๓๖. ซอสตยตรงไปตรงมาตรงกบหลกธรรมใด

ก. ปญญา ข. สจจะ

ค. จาคะ ง. อปสมะ

๓๗. อทธบาทขอใดเปนพนฐานนำไปสความสำเรจ

ก. ฉนทะ ข. วรยะ

ค. จตตะ ง. วมงสา

๓๘. คนททอดธระในการทำงานเพราะขาดอทธบาทขอใด

ก. ฉนทะ ข. วรยะ

ค. จตตะ ง. วมงสา

๓๙. การชวยเหลอคนประสบภยชอวามพรหมวหารขอใด

ก.เมตตา ข. กรณา

ค.มทตา ง. อเบกขา

๔๐. การแสดงความยนดเมอผอนไดดชอวามพรหมวหารขอใด

ก. เมตตา ข. กรณา

ค. มทตา ง. อเบกขา

๔๑. ความทะยานอยากจดเขาในขอใด

ก. ทกข ข. สมทย

ค. นโรธ ง. มรรค

๔๒. ขอใดจดเปนอนนตรยกรรม

ก. เผาโรงเรยนวด ข. ตดเศยรพระพทธรป

ค. ทำรายพระสงฆ ง. ทำสงฆใหแตกกน

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๔๓. พจารณาวาเรามกรรมเปนของตวมประโยชนอยางไร

ก. บรรเทาความเหนผด ข. บรรเทาความเมาในวย

ค. บรรเทาความยดมน ง. บรรเทาความเมาในชวต

๔๔. เมอจตฟงซานควรเจรญพลธรรมขอใด

ก. วรยะ ข. สต

ค. สมาธ ง ปญญา

๔๕. ปฏบตอยางไรชอวาเคารพในการศกษา

ก. เลนกฬา ข. สมมนาวชาการ

ค. ใสใจศกษา ง. ทศนศกษา

๔๖. คบเพอนเพราะหวงประโยชนจดเปนมตรประเภทใด

ก. มตรปอกลอก ข. มตรดแตพด

ค. มตรหวประจบ ง. มตรชกชวนในทางฉบหาย

๔๗. ทกขๆดวยสขๆดวยตรงกบมตรประเภทใด

ก. มตรมอปการะ ข. มตรรวมสขรวมทกข

ค.มตรแนะประโยชน ง. มตรมความรกใคร

๔๘. ทศเบองหนาไดแกขอใด

ก. ครอาจารย ข. มารดาบดา

ค. บตรภรรยา ง. มตรสหาย

๔๙. ไมรจกอายเปนโทษอบายมขใด

ก. ดมนำเมา ข. เทยวกลางคน

ค. เลนการพนน ง. คบคนชวเปนมตร

๕๐. เลนการพนนมโทษอยางไร

ก. ถกใสความ ข. ถกตเตยน

ค. ถกระแวง ง. ถกหมนประมาท

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

เฉลยแบบทดสอบกอนเรยนวชาธรรม ธรรมศกษา ชนตร

จำนวน ๕๐ ขอ ๕๐ คะแนน

๑. ก ๑๑. ก ๒๑. ง ๓๑. ข ๔๑. ข

๒. ข ๑๒. ค ๒๒. ค ๓๒. ง ๔๒. ง

๓. ค ๑๓. ข ๒๓. ง ๓๓. ก ๔๓. ก

๔. ข ๑๔. ง ๒๔. ง ๓๔. ค ๔๔. ค

๕. ค ๑๕. ก ๒๕. ก ๓๕. ก ๔๕. ค

๖. ก ๑๖. ข ๒๖. ก ๓๖. ข ๔๖. ก

๗. ค ๑๗. ก ๒๗. ค ๓๗. ก ๔๗. ง

๘. ข ๑๘. ข ๒๘. ก ๓๘. ค ๔๘. ข

๙.ก ๑๙. ก ๒๙. ค ๓๙. ข ๔๙. ก

๑๐. ง ๒๐. ก ๓๐. ค ๔๐. ค ๕๐. ง

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

แบบทดสอบหลงเรยนวชาธรรม ธรรมศกษา ชนตร

จำนวน ๕๐ ขอ ๕๐ คะแนน

คำชแจงใหนกเรยนเลอกคำตอบทถกตองทสดเพยงคำตอบเดยว

๑. เลนการพนนมโทษอยางไร

ก. ถกใสความ ข. ถกตเตยน

ค. ถกระแวง ง. ถกหมนประมาท

๒. ไมรจกอายเปนโทษอบายมขใด

ก. ดมนำเมา ข. เทยวกลางคน

ค. เลนการพนน ง. คบคนชวเปนมตร

๓. ทศเบองหนาไดแกขอใด

ก. ครอาจารย ข. มารดาบดา

ค. บตรภรรยา ง. มตรสหาย

๔. ทกขๆดวยสขๆดวยตรงกบมตรประเภทใด

ก. มตรมอปการะ ข. มตรรวมสขรวมทกข

ค. มตรแนะประโยชน ง. มตรมความรกใคร

๕. คบเพอนเพราะหวงประโยชนจดเปนมตรประเภทใด

ก. มตรปอกลอก ข. มตรดแตพด

ค. มตรหวประจบ ง. มตรชกชวนในทางฉบหาย

๖. ปฏบตอยางไรชอวาเคารพในการศกษา

ก. เลนกฬา ข. สมมนาวชาการ

ค. ใสใจศกษา ง. ทศนศกษา

๗. เมอจตฟงซานควรเจรญพลธรรมขอใด

ก. วรยะ ข. สต

ค. สมาธ ง. ปญญา

๘. พจารณาวาเรามกรรมเปนของตวมประโยชนอยางไร

ก.บรรเทาความเหนผด ข. บรรเทาความเมาในวย

ค.บรรเทาความยดมน ง. บรรเทาความเมาในชวต

๙. ขอใดจดเปนอนนตรยกรรม

ก. เผาโรงเรยนวด ข. ตดเศยรพระพทธรป

ค. ทำรายพระสงฆ ง. ทำสงฆใหแตกกน

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๑๐. ความทะยานอยากจดเขาในขอใด

ก. ทกข ข. สมทย

ค. นโรธ ง. มรรค

๑๑. การแสดงความยนดเมอผอนไดดชอวามพรหมวหารขอใด

ก. เมตตา ข. กรณา

ค. มทตา ง. อเบกขา

๑๒. การชวยเหลอคนประสบภยชอวามพรหมวหารขอใด

ก. เมตตา ข. กรณา

ค. มทตา ง. อเบกขา

๑๓. คนททอดธระในการทำงานเพราะขาดอทธบาทขอใด

ก. ฉนทะ ข. วรยะ

ค. จตตะ ง. วมงสา

๑๔. อทธบาทขอใดเปนพนฐานนำไปสความสำเรจ

ก. ฉนทะ ข. วรยะ

ค. จตตะ ง. วมงสา

๑๕. ซอสตยตรงไปตรงมาตรงกบหลกธรรมใด

ก.ปญญา ข. สจจะ

ค.จาคะ ง. อปสมะ

๑๖. ธรรมทควรตงไวในใจตรงกบขอใด

ก. อธษฐานธรรม ข. วฑฒธรรม

ค. อทธบาทธรรม ง. พรหมวหารธรรม

๑๗. หมนสรางความดใหมในตนตรงกบขอใด

ก. สงวรปธาน ข. ปหานปธาน

ค. ภาวนาปธาน ง. อนรกขนาปธาน

๑๘. ขอใดตรงกบสงวรปธาน

ก. เพยรระวง ข. เพยรละ

ค. เพยรเจรญ ง. เพยรรกษา

๑๙. ลำเอยงเพราะกลวหรอเกรงใจตรงกบขอใด

ก. ฉนทาคต ข. โทสาคต

ค.โมหาคต ง. ภยาคต

๒๐. ลำเอยงเพราะไมชอบกนชอวามอคตใด

ก. ฉนทาคต ข. โทสาคต

ค. โมหาคต ง. ภยาคต

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๒๑.จะรกษาความยตธรรมตองเวนจากอะไร

ก. อบายมข ข. อกศล

ค. อคต ง. ทจรต

๒๒.ประเทศอนสมควรมลกษณะเชนใด

ก.มพนทมาก ข. มประชากรมาก

ค.มคนดมาก ง. มความสวยงาม

๒๓.มาตาปตปฏฐานตรงกบขอใด

ก. เลยงดพอแม ข. เอาใจพอแม

ค. รกพอแม ง. สงสารพอแม

๒๔.ขอใดเปนมลเหตไมใหเหนผดเปนถก

ก. อโลภะ ข. อวหงสา

ค. อโมหะ ง. อโทสะ

๒๕.คนมโทสะควรแกดวยอะไร

ก. เมตตา ข. ซอสตย

ค. ออนนอม ง. เสยสละ

๒๖. ขอใดจดเปนโทสะ

ก. คดประทษราย ข. คดอยากได

ค. ความโลภ ง. ความหลง

๒๗.ขอใดจดเปนโลภะ

ก. อยากสวย ข. อยากรวย

ค. อยากเกง ง. อยากโกง

๒๘.ความดในสจรต๓ตรงกบขอใด

ก. ดทางกาย ข. ดทางวาจา

ค. ดทางใจ ง. ดทางกายวาจาใจ

๒๙. คนจะดหรอชวเพราะเหตใด

ก. มชาตตระกลสง ข. มทรพยมาก

ค. ประพฤตสจรต ง. มบรวารมาก

๓๐.การประพฤตดทางกายวาจาใจเรยกวาอะไร

ก. บญ ข. ทาน

ค. กศล ง. สจรต

๓๑. ขอใดไมจดเปนมโนทจรต

ก. คดชวยเหลอผอน ข. คดอยากไดของเขา

ค. เหนไมตรงตามความเปนจรง ง. พยาบาทปองรายเขา

��0

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๓๒. ขอใดเปนโทษของการพดคำหยาบ

ก. ทำใหเจบใจ ข. ทำใหแตกสามคค

ค. ขาดคนเชอถอ ง. ขาดคนรกใคร

๓๓. ขอใดเปนโทษของการพดสอเสยด

ก. ทำใหเจบใจ ข. ทำใหแตกสามคค

ค. ขาดคนเชอถอ ง. ขาดคนรกใคร

๓๔. ขอใดจดเปนวจทจรต

ก.ยยงใหแตกกน ข. ฉกชงวงราว

ค.โลภอยากไดของเขา ง. ปองรายผอน

๓๕. ขอใดจดเปนกายทจรต

ก.พยาบาลปองราย ข. ลกทรพย

ค.ยยงใหแตกกน ง. ใหรายผอน

๓๖. การประพฤตชวทางกายวาจาใจเรยกวาอะไร

ก.ทจรต ข. บาป

ค.กรรม ง. มลทน

๓๗. โอวาทปาตโมกขตรงกบขอใด

ก. ประพฤตสจรต๓ ข. เชอกรรมเชอผลของกรรม

ค. ใหทานรกษาศล ง. ละชวทำดทำใจใหผองใส

๓๘. พระรตนตรยตรงกบขอใด

ก. ศลสมาธปญญา ข. พระพทธพระธรรมพระสงฆ

ค. ทานศลภาวนา ง. อนจจงทกขงอนตตา

๓๙. หมชนทฟงคำสอนแลวปฏบตตามธรรมวนยตรงกบขอใด

ก. พระพทธ ข. พระธรรม

ค. พระสงฆ ง. พระปจเจกพทธเจา

๔๐. ผรดรชอบเองแลวสอนผอนใหรตามตรงกบขอใด

ก. พระพทธ ข. พระธรรม

ค. พระสงฆ ง. พระรตนตรย

๔๑. กตญญกตเวทหมายถงใคร

ก. ผมอปการคณ ข. ผรคณ

ค. ผตอบแทนคณ ง. ผรคณและตอบแทน

๔๒. ขอใดเปนความหมายของบพการ

ก. ผทำอปการะกอน ข. ผตอบแทนคณ

ค. ผรบญคณ ง. ผเกดกอน

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

๔๓.ขอใดเปนลกษณะของคนมโสรจจะ

ก. ออนนอมถอมตน ข. เกบอารมณไดด

ค. ทนตอความลำบาก ง. ทนตอคำดา

๔๔.ธรรมอนทำใหงามตรงกบขอใด

ก. สตสมปชญญะ ข. หรโอตตปปะ

ค. ขนตโสรจจะ ง. กตญญกตเวท

๔๕.หรโอตตปปะชวยสงคมดานใด

ก.ปองกนการทจรต ข. ปองกนความเกยจคราน

ค. ปองกนภยพบต ง. ปองกนความยากจน

๔๖. คนมโอตตปปะมลกษณะเชนใด

ก. รงเกยจคนชว ข. ละอายบาป

ค. เกรงกลวบาป ง. เกรงกลวคนชว

๔๗.หรโอตตปปะจดเปนธรรมอะไร

ก. ธรรมมอปการะมาก ข. ธรรมคมครองโลก

ค. ธรรมอนทำใหงาม ง. ธรรมสงเคราะหโลก

๔๘.สตสมปชญญะชอวามอปการะมากเพราะเหตใด

ก. ชวยใหเกดความสข ข. ชวยใหรำรวย

ค. ชวยใหทำงานไมผดพลาด ง. ชวยใหมความเจรญ

๔๙.คนขาดสตสมปชญญะมลกษณะเชนไร

ก.โงเขลา ข. ประมาท

ค.ขาดความละอาย ง. ไรความรบผดชอบ

๕๐.ขอใดเปนความหมายของสต

ก. ความระลกได ข. ความรตว

ค. ความรอบร ง. ความจำได

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

เฉลยแบบทดสอบหลงเรยนวชาธรรม ธรรมศกษา ชนตร

จำนวน ๕๐ ขอ ๕๐ คะแนน

๑. ง ๑๑. ค ๒๑. ค ๓๑. ก ๔๑. ง

๒. ก ๑๒. ข ๒๒. ค ๓๒.ก ๔๒. ก

๓. ข ๑๓. ค ๒๓. ก ๓๓. ข ๔๓. ข

๔. ง ๑๔. ก ๒๔. ค ๓๔. ก ๔๔. ค

๕. ก ๑๕. ข ๒๕. ก ๓๕. ข ๔๕. ก

๖. ค ๑๖. ก ๒๖. ก ๓๖. ก ๔๖. ค

๗. ค ๑๗. ค ๒๗. ง ๓๗. ง ๔๗. ข

๘. ก ๑๘. ก ๒๘. ง ๓๘. ข ๔๘. ค

๙. ง ๑๙. ง ๒๙. ค ๓๙. ค ๔๙. ข

๑๐. ข ๒๐. ข ๓๐. ง ๔๐. ก ๕๐. ก

ภาคผนวก

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

บรรณานกรม

กองพทธศาสนศกษา. (๒๕๕๗). คมอการจดการเรยนการสอนและสอบธรรมศกษาในสถานศกษา

(พมพครงท ๑).กรงเทพมหานคร:สำนกงานพระพทธศาสนาแหงชาต.

โรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา. (๒๕๕๗). หลกสตรการศกษาพระปรยตธรรม

แผนกสามญศกษา พ.ศ. ๒๕๕7 ระดบมธยมศกษาตอนตน (ม.๑-ม.๓).

กรงเทพมหานคร:สำนกงานพระพทธศาสนาแหงชาต.

สำนกงานแมกองธรรมสนามหลวง. (๒๕๕๗).ผลการสอบธรรมสนามหลวง ฉบบดวด ประจำป

๒๕๕๔-๒๕๕๖.กรงเทพมหานคร:สำนกงานพระพทธศาสนาแหงชาต.

สำนกงานแมกองธรรมสนามหลวง. (๒๕๕๖). เรอง สอบธรรมของสนามหลวง แผนกธรรม

พ.ศ. ๒๕๕๖ (พมพครงท ๑).กรงเทพมหานคร:สำนกงานพระพทธศาสนาแหงชาต.

สำนกงานแมกองธรรมสนามหลวง. (๒๕๕๘). เรอง สอบธรรมของสนามหลวง แผนกธรรม

พ.ศ. ๒๕๕๗ (พมพครงท ๑).กรงเทพมหานคร:สำนกงานพระพทธศาสนาแหงชาต.

���

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร วชาธรรม

คณะผจดทำ

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร โท เอก (วนย)

๑.พระมหาสรชยสขญาโณ วดราชบพธสถตมหาสมาราม

๒.นายอดศกดวไลลกษณ ผอำนวยการโรงเรยนวดราชบพธ

๓.นายสำราญเพยรด รองผอำนวยการโรงเรยนวดราชบพธ

๔.นางสาวนภาบญคลง ครชำนาญการพเศษ

๕.นางสาวรตนาลมศรวาณชยกร คร

แนวท

างการจ

ดการเรย

นรธ

รรมศกษา ช

นตร วช

าธรรม

สานกสงเสรมกจการการศกษาสานกงานปลดกระทรวงศกษาธการ

แนวทางการจดการเรยนรธรรมศกษา ชนตร

วชาธรรม