View
349
Download
8
Category
Preview:
Citation preview
REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI I TIRANËS
INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE
ÇËSHTJE TË PERCEPTIMEVE TË SHQIPTARËVE MBI KOSTOT DHE PËRFITIMET E HYRJES
NË BASHKIMIN EVROPIAN.
Kandidati: Udhëheqës Shkencor:
MA. Mirjam REÇI Prof. Dr. Ilia KRISTO
KORRIK 2014
REPUBLIKA E SHQIPËRISË
UNIVERSITETI I TIRANËS
INSTITUTI I STUDIMEVE EVROPIANE
Disertacion i paraqitur nga:
Mirjam REÇI
Në kërkim të gradës shkencore:
DOKTOR
Në
“Studime Evropiane dhe Integrim Evropian”
ÇËSHTJE TË PERCEPTIMEVE TË SHQIPTARËVE MBI KOSTOT DHE PËRFITIMET E HYRJES NË BE
Specialiteti: Diplomaci dhe Marrëdhëniet Ndërkombëtare
Udhëheqës Shkencor: Prof. Dr. Ilia Kristo
Mbrohet më, dt. ...../ ......2014
1. ..................................................... Kryetar
2. ..................................................... Anëtar (oponent)
3. ..................................................... Anëtar (oponent)
4. ..................................................... Anëtar
5. ..................................................... Anëtar
TIRANË, Korrik 2014
Falenderime
Edhe pse nuk mund t’i përmend të gjithë, në radhë të parë dëshiroj të falenderoj dhe
t’i shpreh mirënjohjen time të veçantë udhëheqësit shkencor Prof. Dr. Ilia Kristo, për
ndihmën dhe kohën e pakursyer në realizimin e këtij punimi të rëndësishëm për mua.
Këshillat, orientimet, sugjerimet dhe vërejtjet e tij më kanë ndihmuar që të arrija deri këtu.
Nga ana tjetër falenderoj edhe Prof. As. Dr. Arsena Gjipali me ndihmën e së cilës, ky punim
u plotësua . Ju detyrohem shumë për përkrahjen dhe përkushtimin që kanë treguar ndaj meje.
Dëshiroj të falenderoj të gjithë ata miq, kolegë e punonjës të institucioneve në Qarkun
Durrës, të cilët nuk më kanë kursyer materialet, mendimet, sugjerimet dhe vërejtjet e tyre.
Falenderimet shkojnë edhe për antarët e Grupit Rinor Durrës dhe Komisionit Këshillimor
Qytetar Vendor Durrës, të cilët me entuziazëm dhe energji më ofruan ide e mendime për këtë
punim.
Së fundi, dëshiroj të shpreh mirënjohjen time të thellë ndaj dy personave më të
rëndësishëm të jetës sime, babait tim Hasan Reçi dhe bashkëshortit Dashamir Manjani, për
mbështetjen, përkrahjen dhe kurajon që më ofruan gjatë kësaj kohe, me qëllim që unë ta
mbaroja këtë punim.
Falenderime të gjithëve !
3
Përmbajtja HYRJE .................................................................................................................................................... 6
Kapitulli 1. Literatura dhe baza teorike.. ........................................................................................... 9
1.1. Teoritë mbi integrimin. ................................................................................................................ 9
1.2 Proçeset integruese në rajon. ....................................................................................................... 17
1.3 Cila është ardhmëria e Europës? Europa dhe përfshirja e qytetarëve. ........................................ 21
1.4 Shqipëria dhe fazat e integrimit. ................................................................................................. 25
1.4.1. Rëndësia dhe roli i programeve ekonomike dhe sociale për Shqipërinë. ................................ 29
1.4.2. Fushat / drejtimet në të cilat përfiton Shqipëria. ..................................................................... 29
1.4.3. Programe specifike të bashkëpunimit midis Shqipëri – BE. ................................................... 31
1.5 Sfida ekonomike dhe sociale aktuale të Shqipërisë. ................................................................... 32
1.6.1 Kriteret politike. ....................................................................................................................... 36
1.6.2. Kriteret ekonomike. ................................................................................................................ 36
1.6.3. Legjislacioni i BE-së. .............................................................................................................. 37
1.6.4. Në prag të marrjes së statusit të vendit kandidat ..................................................................... 37
1.7. Perceptimi qytetar larg apo afër realitetit të integrimit. ............................................................. 40
1.8. Çfarë perceptojnë qytetarët shqiptarë me integrimin europian? ................................................ 41
1.9. Integrimi europian dhe kriza aktuale. ........................................................................................ 42
Kapitulli 2. Metodologjia. ................................................................................................................... 45
2.1. Kampionimi. .............................................................................................................................. 45
2.2. Përshkrimi i përgjithshëm i të dhënave. ..................................................................................... 46
2.3. Strategjia e realizmit të anketimit. ............................................................................................. 49
2.4 Shtrirja / realizimi i studimit. ...................................................................................................... 49
2.5. Toleranca e gabimit. ................................................................................................................... 49
Kapitulli 3 Rezultate ........................................................................................................................... 51
3.1. Rezultatet e anketimit – analiza sasiore. .................................................................................... 51
3.2. Rezultatet e anketimit (cilësor). ................................................................................................. 92
Kapitulli 4. Përfundime dhe rekomandime ...................................................................................... 98
4.1. Përfundime. ................................................................................................................................ 98
4.2. Rekomandime. ........................................................................................................................... 99
Bibliografia. ........................................................................................................................................ 104
Anekse. ............................................................................................................................................... 108
4
Lista e shkurtimeve:
RPSH – Republika Popullore e Shqipërisë
BE – Bashkimi Evropian
PE – Parlamenti Evropian
MPB – Ministria e Punëve të Brendshme
MSA – Marrëveshja e Stabilizim – Asociimit
CARDS - Asistenca Komunitare për Rikontruksion, Zhvillim dhe Stabilizim
IPA - Instrumenti i Para Aderimit
CBC – Cross Border Cooperation
PL – Pushteti Lokal
PQ – Pushteti Qendror
PBB – Produkti Bruto i Brendshëm
KKQV – Komision Këshillimor Qytetar Vendor
DYM - Durrës Youth Movement
5
“Ne nuk bashkojmë shtetet, ne bashkojmë popujt”
(Zhan Mone, 1952)
HYRJE
Fokusi i studimit “Çështje të perceptimeve të shqiptarëve mbi kostot dhe përfitimet e
hyrjes në Bashkimin Evropan” përpiqet të trajtojë çështje të perceptimeve të shqiptarëve
lidhur me kostot dhe përfitimet e integrimit të vendit në BE (nga ky moment shënuar
shkurtimisht BE). Veçanërisht, vëmendje jemi përpjekur ti kushtojmë dallimeve mes kosto-
përfitmit sipas konceptit të administratës së BE dhe asaj që shqiptarët mendojnë apo presin.
Përse u përzgjodh kjo temë? Pas çdo faze të negociatave mes Shqipërisë dhe BE-së,
vihet re një tendencë në rritje e besueshmërisë në popull në favor integrimit në këtë
organizëm. Ky proçes integrues nga njëra anë përbën sot një objekt të fuqishëm diskutimi në
rrethet politikëbërëse të vendit, nga ana tjetër dallohet një disnivel i thellë informacioni mes
politikëbërësve dhe qytetarëve të thjeshtë. Këto janë arsyet bazë për të cilat vlerësuam se një
analizë e situatës do të mundej të hidhte sadopak dritë mbi problemet e lartpërmendura.
Duke ndjekur një përqasje të tipit identifikim – krahasim – eksplorim, objektivat e
studimit synojnë:
Të identifikojë në mënyrë të përmbledhur përfitimet dhe kostot ekonomike dhe
sociale të pritura pas hyrjes së Shqipërisë në BE.
Të identifikojë shkallën e njohjes së këtyre kosto - përfitimeve nga ana e qytetarëve të
grupeve të synuara.
Të eksplorojë se sa njohuritë e qytetarëve janë afër / larg kostove dhe përfitimeve
reale.
Të identifikojë çështje, drejtime e rekomandime që mund të kërkojnë një punë
kërkimore më të thelluar në këtë fushë studimi.
Në tërësi, përfitimet e një vendi nga integrimi evropian konsistojnë në: përfitime
ekonomike, sociale, kulturore dhe informimi (edukimi). Në kahun tjetër, kostot e një vendi
nga integrimi evropian përfshijnë kosto ekonomike, sociale dhe identiteti.
6
Pikënisja e një studimi natyrshëm do të ishte shtrimi i hipotezës, e cila përbën hapin e
parë në kërkimin shkencor1. Por, duke qenë një pohim paraprak, një e vërtetë e supozuar, e
pranuar si e tillë, ka nevojë për vërtetim nëpërmjet kërkimit shkencor.
Gjatë fazës fillestare të punës me këtë temë, ne ngritëm dy hipoteza, të cilat do të
rishqyrtohen më pas në analizën e materialit.
Hipoteza e parë ishte:
Me kalimin e një tranzicioni të vështirë e sfidues, rritet mundësia që vendi të mos jetë
ende gati për marrjen e statusit të vendit kandidat ose anëtar (Tipare të të kuptuarit të sistemit
ekonomik e social).
Hipoteza e dytë ishte:
Nëse shqiptarët kanë kaluar disa dekada izolim (sistem i centralizuar) dhe disa të tjera
tranzicion (pothuaj demokratik), rritet mundësia që të kenë paqartësi mbi përfitimet dhe
kostot që sjell hyrja në një institucion si BE. (Tipare të edukimit qytetar dhe të
informacionit).
Deri para fund qershorit 2014, kur Shqipëria mori statusin e vendit kandidat, çdo ditë
e më tepër në rrethet politike, akademike e qytetare po diskutohej çështja e marrjes së këtij
statusi. Sfidat kryesore qartësisht lidhen me: 1 - kalimin e një tranzicioni të vështirë dhe
problematik ; 2 - krizën politike në vend dhe përdorimin e proçesit të integrimit për qëllime
politike shpeshherë abuzive.
Por, mos të harrojmë se sfidat shoqërohen edhe me çështje të informacionit. Kaosi
social dhe ekonomik rrit mundësinë për paqartësi dhe mungesë informacioni, në këtë rast mbi
përfitimet dhe kostot që rrjedhin nga hyrja në një institucion si BE.
Synimi i antarësimit në një organizëm si BE shtron diskutimin mbi çështjet e
identitetit, si: edukimi me ndjenjën e atdhedashurisë përgjatë regjimit të sistemit të
centralizuar dhe kalimi i menjëhershëm në një mungesë edukimi të tillë përgjatë stadeve të
pothuaj demokracisë që pasoi. Në këtë mënyrë përballet presioni në rritje mbi rikonceptimin
e atdhedashurisë përkundrejt shtimit të ndjenjave globaliste. Rritet mundësia e një paqartësie
dhe çorientimi në raport me identitetin kombëtar, qëndrimin ndaj atdhedashurisë dhe
bashkimin kombëtar përkundrejt një bashkimi evropian pa kufi.
Problematikat e hasura në demokracinë shqiptare sjell një vizion të copëtuar mes
politikëbërësit dhe qytetarëve në raport me demokracinë, sot dhe në të ardhmen. Mungesa e
aftësisë për të ndërtuar një demokraci funksionale përbën një rrezik për të mbetur jashtë
1 Sokoli L, “Metodat e kërkimit në shkencat sociale”, Tiranë 2009, Instituti i Sociologjisë.
7
dyerve të BE-së. Nga ana tjetër, rrezik prapambetjeje përbën edhe antarësimi pa qenë në
gjendje të përballohet me detyrimet dhe angazhimet që nënkupton anëtarësimi.
Për të trajtuar këto çështje, kemi struktuar këtë temë në katër kapituj.
Në kapitullin e parë, përmblidhen disa koncepte kyçe mbi integrimin, disa nga
zhvillimet e proçeseve integruese në rajonin e Ballkanit Perëndimor, ku bën pjesë edhe
Shqipëria, duke pasur parasysh përqasjen rajonale të integrimit në të kaluarën, ecurinë e
fazave të integrimit të Shqipërisë drejt antarësimit në BE, rëndësinë dhe rolin e programeve
ekonomike dhe sociale për Shqipërinë të mbështetura nga strukturat e BEsë, sfidat aktuale
ekonomike dhe sociale të Shqipërisë. Të gjitha këto e bënin vendin deri para një muaji të
ishte ende vend kandidat potencial. Kapitulli i parë përmbledh edhe një vështrim të
përfundimeve dhe rekomandimeve kyçe të raportit të progresit për Shqipërinë 2013. Ky
kapitull përmban gjithashtu, përmbledhje të fenomenit të perceptimit qytetar, meqenëse
fokusi është tek perceptimet, mendimet e qytetarëve për kostot dhe përfitimet që vendi do të
ketë pas integrimit.
Kapitulli i dytë fokusohet mbi metodologjinë dhe ndalet në kampionimin dhe
përshkrimin e përgjithshëm të të dhënave mbi të cilat janë realizuar pyetësorët në qarkun e
Durrësit.
Në kapitujt e tretë dhe të katërt, shqyrtohen rezultatet nga studimi sasior dhe cilësor
nëpërmjet grupeve të fokusit, si edhe përfundimet e rekomandimet e nxjerra.
8
Kapitulli 1.
Literatura dhe baza teorike. 1.1. Teoritë mbi integrimin.
Në dhjetëvjçarët e kaluar një institucion në rritje si BE ka kaluar nëpër stade
zgjerimesh duke zgjuar interes mbi antarësimin nga pothuajse të gjitha vendet gjeografikisht
evropiane, por jo vetëm. Por integrimi në BE nuk duhet kuptuar nga qytetarët si thjesht një
heqje kufijsh, një largim i tyre, që mundëson lëvizje të lirë drejt vendeve më të pasura, me
qëllim rritje të mirëqenies. Sikurse është kuptuar nga qytetarët e vendeve anëtare, integrim
nuk do të thotë të braktisësh vendin tënd për të punuar e ndërtuar mirëqenien në një vend më
tërheqës nga ana e cilësisë së jetesës dhe rritje të përfitimeve. Përkundrazi, integrim do të
thotë zhvillim i brendshëm i vendit duke shfrytëzuar burimet ekonomike, shoqërore,
demografike, kulturore, etj. Integrimi në BE nënkupton, në radhë të parë, përafrimin dhe
pranimin e vlerave themelore mbi bazën e të cilave është ndërtuar dhe funksionon ky
organizëm i madh ndërshtetëror. Këto parime bazë janë: zbatimi i demokracisë, ndërtimi i
shtetit të së drejtës, mbrojtja e të drejtave të njeriut, respektimi i pakicave kombëtare,
ekonomia e lirë e tregut2. Të gjitha shtetet anëtare të BE-së funksionojnë mbi bazën e
demokracive liberale, në të cilat shteti i së drejtës është i konsoliduar, ligji është i barabartë
për të gjithë qytetarët dhe të drejtat e njeriut zbatohen dhe janë funksionale.
Së pari, pranimi dhe zbatimi i vlerave të demokracisë është vendimtar dhe themelor
për vendet që synojnë anëtarësim në BE. Në këto rrethana, një pjesë e konsiderueshme e
ndihmave të akorduara nga BE për vendet që aspirojnë të bëhen pjesë e BE-së synojnë
pikërisht ndërtimin e zbatimin e këtyre vlerave.
Së dyti, kërkohet një ekonomi funksionale tregu, e cila të jetë e aftë t’i bëjë ballë
presioneve dhe sfidave konkurruese dhe forcave të tregut brenda BE-së.
Përmbushja e dy kritereve të lartpërmendura, së bashku me detyrimin bazë për të
adoptuar legjislacionin e BE-së, të ashtuquajturin “acqui communautaire”, janë kushtet
kryesore për të mundësuar futjen e shteteve në BE. Ky kriter i fundit nuk do të thotë kopjim i
thjeshtë i legjislacionit të vendeve europiane, por zbatimi i parimeve bazë të këtij
legjislacioni, përshtatur kushteve të vendit kandidat. Vetë BE është ndërtuar mbi parimin e
2 Steger, M. B. 2003. “BE. Hyrje e shkurtër”. Oxford –University Press, Tiranë
9
ruajtjes (mbrojtjes) së identiteteve kombëtare, duke i forcuar dhe trashëguar vlerat më të mira
që zotërojnë këto vende e popuj.
BE synon të kthehet jo thjesht në një zonë të përbashkët ekonomike, pa barriera
doganore dhe me politikë monetare të përbashkët, por në një bashkësi që ka emërues të
përbashkët, një filozofi të njëjtë dhe vizion e vlera të ngjashme. Ndryshe nga shumica e
federatave apo konfederatave në botë, që janë krijuar nga një akt themeltar, e njohur
përgjithësisht si Kushtetutë, lindja dhe zhvillimi i BE-së ka ardhur si rrjedhojë e një sërë
traktatesh. Rruga e gjatë e ndërtimit të BE është shoqëruar me debate të shumta. Qoftë
dështimi i referendumit në rastin e Kushtetutës (Francë dhe Hollandë), qoftë votime të
ngjashme në lidhje më adoptimin e monedhës Euro dhe bërjes pjesë në eurozonë (rasti
britanik, danez apo suedez), janë debate tipike që kanë marrë jetë në gjirin komunitar të
vendeve jashtë dhe brenda BE-së. Këto debate, sikurse edhe ai mes thellimit dhe zgjerimit,
janë ndër debatet kryesore identitare që kanë shoqëruar proceset integruese tashmë prej
dekadash, që përbëjnë dhe filozofinë e drejtimit të një proçesi kaotik e të padisiplinuar,
vizionar e të guximshëm, që ka krijuar një zonë ekonomike të përbashkët duke ndikuar
zhvillimin e vendeve antare dhe jo antare.
Shqipëria, sikurse vendet e tjera të rajoni, aspiron prej dy dekadash antarësimin në
BE. Në periudha te ndryshme të 20 vjeçarit të fundit ajo ka bërë hapa para-mbrapa përgjatë
procesit drejt antarësimit. Zhvillimet politike, ekonomike e sociale të vendit shpeshherë të
përfshira nga kriza, kanë rezultuar në hapa të ngadalshëm drejt antarësimit dhe në një vakësi
të informimit qytetar për raportin përfitime – kosto të antarësimit.
Sipas kushteve të vëna nga BE, çdo shtet aplikant duhet të plotësojë një seri
treguesish. Sa u takon treguesve, Shqipëria ka përballur sfida në të gjithë indikatorët, ku për
periudha afatgjata ka munguar demokratizimi i plotë, ndërtimi i shtetit të së drejtës dhe
funksionimi institucional. Mungon gjithashtu, aftësia e një ekonomie konkurruese dhe që iu
bën ballë me sukses presioneve të një ekonomie të liberalizuar ku shkëmbimet tregtare me
vendet e BE-së zënë vendin e parë. Mungon në masë të madhe respektimi i të drejtave të
njeriut, ku vlen të veçojmë respektimin e pronës private, të të burgosurve, të grupeve në
nevojë e kështu në vijimësi. Shqipëria ende nuk ka një ndarje të qartë të pushteteve dhe aq
më pak një kontroll të ndërsjelltë mes tyre. Media dhe shoqëria civile kanë kapacitete të pakta
për të ndikuar opinionin publik. Publiku (popullata në tërësi) është ende i painformuar
plotësisht për të mirat dhe kostot që sjell integrimi në BE dhe në çfarë stadi të integrimit
aktualisht është vendi. Nëse këto probleme nuk adresohen në kohë nëpërmjet një koherence
dhe bashkëpunimi mes aktorëve dhe faktorëve vendim-marrës, por edhe publikut në
përgjithësi, vështirë të mbërrijmë në dyert e BE-së pa kaluar edhe një ose dy dekada.
10
Në rastin e Shqipërisë, për shkak të një historie të gjatë izolimi të këtij vendi, si edhe
prej një sërë vështirësish politike, ekonomike e sociale, integrimi është perceptuar nga një
pjesë e mirë e qytetarëve si mundësi e favorshme për të lëvizur lirshëm nëpër Europë. Këtu
nuk duhet lënë në harresë fakti se kjo mundësi dhe lehtësi vjen si rezultat i konsolidimit të
demokracisë dhe zhvillimit të ekonomisë, kushtëzime që janë primare që një vend të quhet i
zhvilluar.
Proçesi i integrimit duhet kuptuar së pari, si një program i tërë reformash që e afron
Shqipërinë me modelin europian të shtetit, demokracisë, funksionimit të ekonomisë së tregut,
si dhe qeverisjes efektive - jo e parë ngushtësisht si lëvizje e lirë individësh drejt vendeve të
perëndimit.
Së dyti, procesi duhet të përfshijë angazhimin e të gjithë aktorëve të shoqërisë e jo të
kufizohet vetëm në angazhimin e qeverisë. Në mënyrë të veçantë, shoqëria civile dhe grupet e
ndryshme të interesit, të cilët përfaqësojnë mendimin dhe prioritetin e grupeve me bazë
komunitare, kanë detyra po aq të rëndësishme dhe me rëndësi kombëtare në kuadër të këtij
integrimi.
Procesi i integrimit europian mund të ofrojë një kornizë parimesh bazë të
demokratizimit3. Në tërësi, nevoja e një vendi të vogël për të qenë nën një strehë më të madhe
si dhe pozicioni gjeografik i Shqipërisë, bëjnë që aspirata e anëtarësimit në BE të mbetet
alternativa më e mirë. Por tashmë është provuar më së miri, qoftë nga pikëpamja empirike
ashtu dhe akademike që ai nuk mund të garantojë automatikisht demokratizimin e një vendi.
Indeksi i Demokracisë, një raport i i Economist Intelligence Unit, i botuar në dhjetor 2011,
vlerëson plot 14 vende anëtare të BE-së si demokraci difektoze, përfshirë këtu ato të vendeve
themeluese si Franca apo Italia. Kjo përforcon mendimin se reflektimi mbi natyrën e
demokracisë që duam të ndërtojmë është mirë të mos i besohet verbërisht aktorëve të
jashtëm, por të shihet si një përgjegjësi e jona. Ç’ka është dhe më shqetësuese, i njëjti raport e
cilëson Shqipërinë si një vend hibrid, pozicion ky mes demokracisë së çalë (difektoze) dhe
regjimit autoritar.
Në studimin e të përvitshëm të analizës së perceptimeve dhe pritshmërive të
qytetarëve shqiptarë përsa i përket procesit të integrimit evropian të vendit, Instituti i
Studimeve Ndërkombëtare (ISN)4 thekson se në vitin 2011 vihet re rënia më e fortë e
mbështetjes për integrimin evropian në të gjithë vitet që ky institut ka kryer këtë sondazh. Me
një përqindje aprovimi prej 80.6 % kundrejt 10 % të qytetarëve që shprehen kundër hyrjes së
3 Blerta Hoxha, http://europaesse.wordpress.com/2012/01/16/argumenti-per-statusin-europian, AIIS. 4 ISN. 2011 “Perceptime dhe Realitete”.
11
Shqipërisë në BE, ISN thekson se ka një rënie të theksuar nga viti 2010 kur niveli i
mbështetjes ishte mbi 93 %.
Faktori i parë është lodhja dhe zhgënjimi nga kriza e tejzgjatur politike, efektet e saj
paralizuese për vendin dhe sjellja në përgjithësi e politikanëve shqiptarë. Hendeku i madh që
ekziston midis retorikës mediatike pro BE-së dhe paraqitjes aktuale në jetën e përditshme
politike në vend i ka dekurajuar qytetarët dhe ka rritur nivelin e pesimizmit ndër ta.
Faktori i dytë është paradoksalisht lëvizja pa viza e cila u ka dhënë shqiptarëve një
nga shpërblimet më të prekshme të procesit të integrimit, ndoshta të vetmin të pritur nga
perceptimi i tyre, duke shfuqizuar njëkohësisht motivet e tjera për të cilat shqiptarët duhet të
arsyetojnë hyrjen në BE.
Faktori i tretë lidhet me nivelin e pakët të njohurive që qytetarët kanë dhe me cilësinë
e dobët të informacionit që ata marrin në lidhje me BE dhe me statusin aktual të Shqipërisë.
Këtu vlen për t’u përmendur roli që ka media për të mbushur hendekun e informacionit, rol
që shpesh mbahet peng nga gjuha teknike dhe jo e favorshme dhe e kuptueshme për publikun
e gjerë dhe koncepteve të integrimit, si dhe mbulimi mediatik i ngjyruar artificialisht i
veprimeve të institucioneve apo aktorëve të BE-së në vend. Sistemi arsimor gjithashtu, ka
mangësi në përdorimin e kapaciteteve të tij aktuale për të angazhuar të rinjtë në marrjen dhe
përdorimin e njohurive për BE-në, historikun, institucionet, procesin e integrimit, përfitimet
dhe zhvillimet e lidhura me të.
Nuk duhet anashkaluar gjithsesi faktori i reflektimit mbi krizën financiare të BE.
Vëmendja intensive mediatike dhe dimensioni negativ i këtyre zhvillimeve kanë ndikuar
perceptimet qytetare në vlerësimin e tyre për BE dhe për aftësinë për të manaxhuar krizat.
Nga ana tjetër, shqiptarët nuk shohin BE-në si një entitet, të cilit i është diskutuar edhe
shpërbërja apo Euron si një monedhë në rrezik. Këtë e tregon edhe rezistenca e tregut të
këmbimit të valutës në Shqipëri duke mbajtur nivelin e euros krahasimisht me monedhën
vendase të lartë e të palëkundur.
Entuziazmi i luhatur ka ardhur për arsye që kryesisht nuk kanë të bëjnë me BE, por
me vetë Shqipërinë. Qytetarët shprehen se aktorët më me influencë për ta çuar Shqipërinë
pranë dhe drejt BE-së janë partitë politike dhe politikanët të cilët janë përgjegjës për
reformat. Sipas tyre, mungesa e stabilitetit politik e ndikuar në masë të madhe edhe nga
politikanët e mban vendin larg kushteve të antarësimit.
Shtetit shqiptar, politikës shqiptare, shoqërisë civile shqiptare, i takon që të prodhojë
argumente që të legjitimojnë marrjen e një statusi formal dhe institucional më të lartë për
12
vendin5. Së pari, Shqipëria dhe shoqëria shqiptare nuk është një shoqëri e përçarë mes vetes
në planin politik, krahinor, fetar, etnik, sikur ndodh me shumë vende të tjera ballkanike, ku
shoqëria gati përbëhet nga komunitete të izoluara, të armiqësuara mes njera tjetrës. Por, është
e sigurt që megjithë përpjekjet e bëra për t’i helmuar marrëdhëniet etnike, ndërfetare, sociale
në shoqërinë shqiptare, ajo mbetet solide, duke dhënë shembujt të lavdëruar të bashkëjetesës
midis grupeve kulturore. Së dyti, sjellja politike e qytetarit shqiptar ka qenë shembullore duke
përqafuar procesin e demokratizimit politik pa asnjë ekses. Askush nuk mund të mohojë që
qytetari ka votuar rregullisht, qetësisht, në paqe, me kulturë demokratike, pa përplasje dhe ka
marrë distanca të prera ndaj rreziqeve që sjellin akte të dhunëshme. Së treti, edhe në planin
ekonomik, qytetari shqiptar është treguar në lartësinë e duhur duke qenë afër punës, me një
nivel marrje kredish bankare relativisht të arsyeshëm, i gatshëm të punojë në punë të vështira.
Ka pranuar privime në shërbime spitalore, shkollimi, kulture artistike, duke treguar një sens
durimi asketik për të ecur në rrugën e mirëqënies dhe të prosperitetit ekonomik. Së katërti,
popullsitë shqiptare në Ballkan, veçanërisht qytetarët e Shqipërisë janë treguar një faktor
paqe në rajon dhe më gjerë. Asnjëherë shteti shqiptar nuk është gjetur në vështirësi për të
rekrutuar forca paqeruajtëse dhe për t’i dërguar ato në zonat e nxehta në mbështetje të
aksioneve strategjike të vëndeve aleate. Së gjashti, përmendim sjelljen e emigrantëve
shqiptarë në vendet europiane, si Greqi, Itali, Gjermani, etj. Ata kanë treguar me vepra, me
sjelljen e tyre të përditshme në vendet përkatëse, një dëshirë dhe fuqi integrimi tepër të
çmuar. Kanë bashkëjetuar me vendasit, i kanë çuar fëmijët e tyre të shkollohen në
institucionet arsimore vendase, asnjë sjellje veçimi kulturor dhe fetar, njerëz të punës dhe me
një përmirësim të jashtëzakonshëm të imazhit të tyre brenda opinionit publik të vendit ku
jetojnë. Së shtati, qytetari shqiptar nuk ka shkaktuar probleme në respektimin e rregjimit të ri
të kufijve pas përfundimit të procesit të liberalizimit të vizave, duke e mbrojtur këtë arritje
nepërmjet një sjellje respekti dinjitoz.
Deri në fund të qershorit 2014, në Ballkan kishte një dinamikë të re pas dështimeve të
njëpasnjëshme të Shqipërisë për marrjen e statusit të vendit kandidat. Europianizimi i rajonit
po shkonte drejt një renditje të re. Kroacia konsiderohet si “jo më Ballkan”, meqënëse u bë
anëtare e radhës me të drejta të plota në BE vitin që kaloi (2013). Vendet e Ballkanit janë
ndarë në dy kategori: Maqedonia, Mali i Zi dhe Serbia, që kanë statusin e vendit kandidat dhe
po përfshihen në negociata për anëtarësim të plotë në BE; dhe dy vendet e mbikqyrura
intensivisht nga ana e BE-së, Kosova dhe Bosnja. Shqipëria deri para pak kohe shihej si
shoqëri që ëndërron Europën, por i mungon vendosmëria për të vepruar në plotësimin e
5Artan Fuga, http://europaesse.wordpress.com/2012/01/16/argumenti-per-statusin-europian , AIIS
13
kushteve për antarësim. Kostoja e vonesës binte mbi qytetarët shqiptarët. Nga ana e BE-së ka
dukshëm një nxitje zgjeruese përsa i përket rajonit të Ballkanit Perëndimor. Ndërsa Kroacia
në vitin 2013 u bë vend antar me të drejta të plota në BE, Maqedonia, Mali i Zi dhe Serbia
janë drejt antarësimit në BE. Objektivi i pranimit në BE duhet të lidhet me një vizion ndryshe
mbi zhvillimin e vendit dhe një sërë përfitimesh konkrete për shqiptarët, sigurisht përtej
përfitimit sipërfaqësor të vetëm të pritshëm për ta - të lëvizjes pa viza.
Një aspekt i diskutimit të procesit integrues është edhe krahasimi me vendet që kanë
aderuar vitet e fundit në BE për të paralelizuar iskutimet para dhe pas antarësimit.
Një nga shkencëtaret politike rumune, A.Pippidi, ka vërejtur se:
Ekzistenca e një opsioni Europian parandaloi që Rumania të mbetej si
Shqipëria, ose të bënte prapa për t’u kthyer në një Bjellorusi të re… Integrimi
Europian dhe perspektiva e pranimit në BE kanë formësuar politikën rumune më
shumë se kushtetuta e ligji elektoral, dhe është pikërisht në këtë ambient sfidues ku
Europa ka arritur sukseset e saj më të mëdha deri tani. Ajo që është e rrallë dhe ka
nevojë për shpjegim në rastin e Rumanisë nuk është ndarja e vështirë me të kaluarën
e saj komuniste, por rezultati final pozitiv: nënshkrimi i Traktatit të Pranimit me BE
në Prill 2005. Perspektiva e pranimit në BE i hapi derën një forme të re të ndryshimit
politik, një ndryshim i nxitur nga poshtë por që avantazhin e merrte nga kushtëzimi i
jashtëm, e domosdoshme kjo në një shoqëri ku njerëzit e pushtetshëm qëndronin mbi
ligjin6.
Në rastin e Shqipërisë kemi të bëjmë me çështjen e besueshmërisë së vetë qeverisë.
Qeveria shqiptare ka pohuar në vitin 2008 në Strategjinë Kombëtare për Zhvillim dhe
Integrim7, kuadri themelor i politikave zhvillimore të vendit, se “dhënia e statusit të
kandidatit për në BE do të bëhej e mundur brenda një periudhe dy-vjeçare”. E gjithë
strategjia përshkruhet nga ideja se integrimi europian duhet të jetë vizioni ambicioz e i
qënësishëm për një Shqipëri të re moderne e bashkëkohore. Koha nëpërmjet zhvillimeve
tregoi se afati i marrjes së statusit të vendi kandidat zgjati jo dy, por gjashtë vjet përtej kësaj
deklarate.
Sikurse përshkruhet në Strategjinë në fjalë, kushtet për anarësim shkojnë përtej punës
së parashikuar në kuadrin e MSA-së8. Shqipëria do të përfitojë nga përvoja e zgjerimit të BE
me anatërsimin evendeve të Eropës Lindore dhe Qendrore për të negociuar pozitën e saj në
lidhje më periudhën kalimtare të nevojshme. Kjo do të kërkojë një vlerësim në thellësi të
6 Gjergj Filipi, http://europaesse.wordpress.com/2012/01/16/argumenti-per-statusin-europian, AIIS. 7 http:// www.pad.gov.al/images/Arkiva/SKZHI_2007-2013.pdf 8 Po aty
14
efektit të adoptimit të disa fushave që janë me përparësi në periudhat e tranzicionit. Një
studim ka përcaktuar bujqësinë, lëvizjen e lirë të kapitalit dhe të forcës së punës, drejtësinë,
lirinë dhe sigurinë, sigurinë ushqimore, politikat veterinare dhe mjedisin. Ky negocim është
pjesë e procesit “screening” (radiografimit), i cili do të fillojë pas marrjes së statusit të vendit
kandidat për antarësim. Ky arsyetim bazohet edhe në studimet9 për zgjerimin e Bashkimit
Evropian.
Kur flitet për anëtarësimin në BE, në këndvështrimin ekonomik, ky proces ka të bëjë
me plotësimin jo vetëm të kriterit politik (stabilitetit të institucioneve që garantojnë
demokracinë, sundimin e ligjit, të drejtat e njeriut, si dhe respektimin dhe mbrojtjen e
minoriteteve) dhe njohjen e pranimin e legjislacionit përbashkët të BE – “Community acquis”
(aftësisë për të marrë përsipër detyrimet që burojnë nga anëtarësimi, duke përfshirë edhe
bindjen kundrejt qëllimeve të bashkimit politik, ekonomik dhe monetar), por edhe plotësimin
e kriterit ekonomik – ekonomi tregu funksionale dhe aftësinë për të ndërvepruar me presionet
dhe forcat e tregut brendapërbrenda BE-së. Këto parime janë sanksionuar dhe zbërthyer në
shumë dokumente bazë të BE-së që kanë fillesat në vitet ‘50 të shekullit të kaluar dhe, janë
përpunuar hap pas hapi në përputhje me rrethanat specifike të vendeve të veçanta.
Në një koncept më të thjeshtë, procesi i integrimit europian për secilin prej vendeve
që është anëtar, është futur në këtë proces apo synon të përfshihet në të ardhmen, themelor
mbetet bashkëpunimi ekonomik me vendet fqinje (rajonalizimi) si një rrugë që krijon interesa
të përbashkëta, shton shanset e pajtimit dhe kapërcimit të problemeve të krijuara nga
konfliktet e së shkuarës, duke ndihmuar kështu në zhvillimin e lidhjeve paqësore dhe të
dobishme ndërmjet vendeve dhe kombeve.
Perspektiva europiane e Shqipërisë, ashtu si për vendet e tjera të Ballkanit, është një
proces i qëndrueshëm dhe i pakthyeshëm, edhe pse i vështirë për t’u parashikuar në kohë.
Kushtet mbeten po ato: shtet i fortë me administratë funksionale, forcim i shtetit ligjor,
përmirësim i kushteve ekonomike dhe zgjerim i bashkëpunimit rajonal të paraqitura tek
qeveria shqiptare që në vitin 1999. Ndonëse për një pjesë të mirë të këtyre proceseve
mungojnë të dhënat e detajuara që mund të argumentojnë këto procese, nga raporte, studime,
analiza, të dhëna statistikore, etj., mund të arrihet në përfundimin se pavarësisht ngadalësisë
së procesit, mbështetja publike, e komunitetit të biznesit, shoqërisë civile, ndaj procesit të
integrimit europian të Shqipërisë ka qenë dhe mbetet e lartë, ndër përparësitë kryesore të
axhendës të zhvillimit të vendit. Pavarësisht kësaj dhe faktit se qeveritë shqiptare të dekadës
së fundit kanë qenë të angazhuara për këtë përparësi, dhe në disa raste, posaçërisht gjatë tre-
9 Enlargement of the European Union: an analysis of the negotiations for the countries of the western Balkans, Studimi SIGMA, nr. 37, shkurt 2007.
15
katër viteve të fundit ato kanë dështuar në adresimin e tyre në mënyrë të përshtatshme si dhe
në arritjen e rezultateve të prekshme në interes të qytetarëve të vendit. Në këtë mënyrë, duket
se zhvillimi ekonomik dhe shoqëror i vendit është ngadalësuar dukshëm së bashku me vetë
procesin e integrimit europian të tij.
Vlen të theksohet se gajtë stadeve të fundit të procesit të integrimit europian vihet re
një rritje e ndërvarësisë midis zhvillimeve politike dhe reflektimit të tyre në aspektin
ekonomik. Ndërkaq, është po aq e qartë se reformat ekonomike dhe politike të ndërmarra në
vend karakterizohen nga adoptimi në vijimësi i kuadrit legjislativ. Ky kuadër përbën
demonstrimin kryesor të orientimit pro-europian politik, ekonomik e social të vendit në
përgjithësi dhe të klasës politike drejtuese në veçanti. Sikurse dihet, dakortësia në parim për
integrimin europian të Shqipërisë është emëruesi i përbashkët i kasës politike shqiptare. Po
kaq i dukshëm është edhe fakti se zbatueshmëria e këtij kuadrit legjislativ, ashtu si dhe vetë
funksionimi i shtetit të së drejtës në tërësi, është përkeqësuar, duke nxitur mosbesimin e
qytetarëve dhe biznesit ndaj institucioneve vendim marrëse lokale e qendrore vendase.
Gjithashtu, duhet pranuar se përgjithësisht, jo vetëm në radhët e qytetarëve të thjeshtë, por
edhe në radhët e administratës publike, shoqërisë civile, komunitetit të biznesit dhe madje
edhe të medias ekziston një perceptim disi naiv i tërë procesit të integrimit europian të
Shqipërisë, perceptim që nga njëra anë përjashton kostot e këtij procesi apo aspektet
detyruese ekonomike, si dhe e redukton integrimin në lirinë tashmë të fituar të lëvizjes nga
Shqipëria në drejtim të vendeve të BE-së. D.m.th lihen jashtë këndvështrimit publik zhvillimi
ekonomik, forcimi i shtetit ligjor dhe demokratizimi, duke e parë lëvizjen e lirë (pa viza) të
qytetarëve shqiptarë të shkëputur dhe jashtë kontekstit të lëvizjes së lirë të kapitaleve dhe
biznesit brenda dhe jashtë vendit; mundësisë së punësimit të lirë në vendet e BE-së, etj.
Në aspektin e hapjes së ekonomisë shqiptare, sipas të dhënave të Raportit të Progresit
të Shqipërisë për vitin 201110 rezulton se ky proces ka vazhduar të përparojë. Në këtë
mënyrë, BE-ja mbetet partneri kryesor tregtar i Shqipërisë me rreth 3/4 e eksporteve dhe të
importeve të marrë së bashku (2010), ndërsa Italia dhe Greqia së bashku zënë rreth 70% të
totalit të volumit të tregtisë së mallrave. Në përgjithësi, BE-ja mbetet partneri tregtar kryesor i
Shqipërisë edhe në fushën e investimeve, ndërsa tregtia me vendet e CEFTA11-s është në
rritje. Megjithatë, baza e prodhimit shqiptar është përqendruar vetëm rreth disa sektorëve dhe
10 Zef Preçi, http://europaesse.wordpress.com/2012/01/16/argumenti-per-statusin-europian, AIIS 11 www.cefta.int CEFTA – Central European Free Trade Agreement. (2006: Shqipëria, Bosnia dhe Herzegovina, Kroacia, Maqedonia, Moldavia, Mali i Zi, Serbia, Kosova (Rezoluta 1244 nënshkruan marrëveshjen e amendimit dhe zgjerimit të CEFTA).
16
tregjeve të eksportit me vlerë të shtuar të ulët duke e lënë ekonominë të dobët dhe te
ekspozuar ndaj goditjeve të veçanta.
1.2 Proçeset integruese në rajon.
Bashkimi Evropian është shumë aktiv në ndihmën që i ofron vendeve të Ballkanit
Perëndimor për forcimin e demokracisë dhe të bashkëpunimit të ngushtë, ndërkohë që nxit
një zhvillim të qëndrueshëm ekonomik në këtë rajon. Kjo realizohet duke pasur parasysh
realitetin e një bashkëpunimi të suksesshëm evropian, politik dhe rajonal, për më shumë se
pesëdhjetë vjet.
Shqipëria, Bosnia dhe Hercegovina, Kroacia, ish-Republika Jugosllave e Maqedonisë,
Serbia dhe Mali i Zi janë angazhuar ndaj konceptit të një stabiliteti të qëndrueshëm
ekonomik, social dhe politik, i cili garantohet përmes lidhjesh dhe marrëdhëniesh të ngushta
më Evropën. Nga ky realitet, Komisioni Evropian nisi në maj 1999, procesin e Stabilizim
Asocimit, i cili përcakton parimet përmes të cilave vendet dhe popujt e rajonit përparojnë
drejt integrimit dhe anëtarësimit në BE. Ndër prioritetet e përcaktuara ishin vendosja e një
demokracie të mbështetur mbi shtetin ligjor, zhvillimi i ekonomisë së tregut dhe lufta kundër
krimit të organizuar
Procesi i Marrveshjes së Stabilizim Asocimit ka për qëllim të pajisë vendet e
Ballkanit Perëndimor, në një perspektivë rajonale, me mjetet e domosdoshme për sigurimin e
institucioneve demokratike të stabilizuara, zbatimin e shtetit ligjor, sigurimin e ekonomive të
hapura e të bazuara në praktikat dhe standardet evropiane12.
Tashmë janë krijuar lidhje të forta midis secilit vend të rajonit dhe Bashkimit
Evropian dhe kjo është bërë e mundur përmes tri mekanizmash: tregtia, asistenca financiare
dhe marrëdhëniet kontraktuale. Gjithashtu, është nxitur edhe bashkëpunimi më i ngushtë mes
vendeve të rajonit, sidomos nëpërmjet nënshkrimit të marrëveshjeve të tregtisë së lirë dhe
forcimit të bashkëpunimit në dogana.
Një shtyllë e rëndësishme e këtij procesi është nënshkrimi i Marrëveshjeve
individuale të Stabilizim Asocimit. Përmes tyre përcaktohen vlerat dhe parimet e përbashkëta
që udhëheqin marrëdhëniet midis BE dhe secilit vend të rajonit. Elementet kryesore të
marrëveshjeve janë:
• Nxitja e lëvizjes së lirë të mallrave.
• Krijimi i institucioneve efikase.
12 http://sq.wikipedia.org/wiki/MSA-ja
17
• Zhvillimi i ekonomisë së tregut.
• Ulja e nivelit të krimit dhe korrupsionit.
• Nxitja e reformës së arsimit të lartë.
• Zhvillimi i demokracisë, të drejtat e njeriut, dhe shtypi i pavarur.
• Përmirësimi i infrastrukturës së transportit në rajon.
Në 2001, u nënshkrua Marrëveshja me ish-Republikën Jugosllave të Maqedonisë dhe
Kroacinë. Në janar 2003, u hapën negociatat për nënshkrimin e Marrëveshjes me Shqipërinë.
Ndërkohë, u hapën negociatat me Bosnie-Hercegovinën, Serbinë e Malin e Zi. Që nga viti
1991, BE është donatori më i madh në këtë rajon, me disa miliardë Euro të akorduara për
asitencë. Në maj të vitit 2000, Komisioni Evropian bëri një propozim që thjeshtëzonte dhe
përshpejtonte ndihmën e dhënë për të pesë vendet e rajonit, duke zëvendësuar të gjithë
mekanizmat e mëparshëm të asistencës së BE-së (të tilla si OBNOVA dhe Phare) me një
instrument të vetëm, të ri: Asistenca e Komunitetit për Rindërtim dhe Stabilizim (CARDS)13,
i cili kishte për qëllim mbështetjen e objektivave politike të BE dhe mbështetjen e stabilitetit
dhe zhvillimin në rajon.
Në bazë të rregullores së Këshillit për programin CARDS (Asistenca Komunitare për
Rikontruksion, Zhvillim dhe Stabilizim), për periudhën 2000-2006, këtij rajoni i janë
akorduar më shumë se 5 miliardë Euro për asistencë, e cila u përqëndrua në rindërtim dhe
infrastrukturë, nxitjen e demokracisë, zhvillimin ekonomik dhe shoqëror si dhe në
bashkëpunimin rajonal në pesë sektorë prioritarë:
- Drejtësia dhe çështjet e brendshme: (reforma në sistemin gjyqësor dhe në polici,
emigrimi dhe azili, menaxhimi i integruar i kufijve, lufta kundër krimit të organizuar).
- Ndërtimi i kapaciteteve administruese: (reforma në administratën publike, tatimet dhe
dogana).
- Zhvillimi ekonomik dhe social: (reforma ekonomike, kohezioni social, zhvillimi i
infrastrukturës lokale, arsimi).
- Stabilizimi demokratik: (zhvillimi i shoqërisë civile, kthimi i refugjatëve, reforma në
shtyp).
- Mjedisi dhe burimet natyrore: (forcimi, monitorimi dhe planifikimi i institucionve).
Përgjatë çdo faze të negociatave me BE, ekonomia shqiptare ka përfituar nga fondet e
BE-së në disa drejtime kryesore, të tilla si transferimet buxhetore nëpërmjet programeve të
granteve, të cilat i kanë përfituar edhe vende të tjera të rajonit siç janë PHARE, Asistenca
Komunitare për Rindërtim, Zhvillim dhe Stabilizim (CARDS), SAPARD, ISPA, Instrumenti
13 http://en.wikipedia.org/ëiki/Community_Assistance_for_Reconstruction,_Development,_and_Stabilisation
18
i Para Aderimit (IPA), TEMPUS, etj. Këto fonde kanë kontribuar në mënyrë graduale në
shtimin e investimeve publike, të ardhurave të fermerëve, cilësisë së arsimit etj, dhe në
mënyrë të sintetizuar kanë kontribuar në rritjen e GDP-së së vendit.
IPA14 (Instrumenti i Para Aderimit) i zbatuar së fundmi është fokusuar në Programin
e Bashkëpunimit Ndërkufitar IPA Adriatik 2007- 2013 nën komponentin II të IPA-s.
Programi IPA Adriatik, ka në përbërjen tij 8 vendet pjesëmarrëse: Itali, Greqi, Slloveni,
Kroaci, Mal i Zi, Shqipëri, Bosnje Hercegovinën dhe Serbinë.
Nga ana tjetër , asistenca Teknike Shqiptare është një strukturë e ngritur në funksion
të zbatimit të Programit të Bashkëpunimit Ndërkufitar IPA Adriatik 2007-2013 në territorin
perfitues Shqiptar. Asistenca Teknike Shqiptare ka si qëllim të garantojë menaxhimin,
zbatimin, monitorimin, kontrollin dhe vlerësimin e Programit IPA Adriatik nëpërmjet:
- Sigurimit të mbështetjes dhe mjeteve të nevojshme për një zbatim efiçent dhe efektiv
te Programit;
- sigurimin e komunikimit të duhur, informimin dhe publicitetin e Programit dhe të
lehtësoje zbatimin e tij në zonat e përfshira;
- garantimin e mbështetjes efiçente tek Vendet Pjesëmarrëse si dhe te të gjithë
përfituesit potencialë të Programit.
Vendet pjesmarrëse në Programin IPA CBC Adriatik, përfshirë Shqipërinë, në
funksion të arritjes së objektivave të përcaktuar, kanë ngritur në territoret e tyre zyrat e Info
Point (pikat e Informimit). Pikat e informimit janë ngritur me vendim të Vendeve
Pjesmarrëse të Programin IPA Adriatik, në funksion të përmbushjes së qëllimeve të
Strukturës së Asistencë Teknike të Programit. Duke patur parasysh shtrirjen e madhe
territoriale të Programit IPA Adriatik, çdo vend ka ngritur këtë strukturë të lokalizuar
asistence në territorin e tij (Info Point). Pikat e informimit kanë si qëllim të promovojnë
Programin dhe të lehtësojnë zbatimin e tij në të gjitha zonat gjegrafike përkatëse. Ato do të
shërbejnë si pika ndërlidhje territoriale, pika komunikimi dhe informimi, si zyrë ndihmëse
për përfituesit potenciale.
Aktiviteti i Info Point në territorin përfitues të Shqipërisë parashikon, ndër të tjera:
• Asistimin e aplikantëve për gjenerimin e ideve dhe kthimin e tyre në projekte të
mira cilësore për përmbushjen e objektivave të Programit.
• Ofrimi i informacionit tek përfituesit potencialë (me e-mail, telefon, takime) mbi
kërkesat e Programit dhe kriteret, veçanërsisht për ligjshmërinë e aplikantëve dhe
prioritetet e Programit.
14 http:// www.italcoopalbania.org/mat.php?idr=21&idm=14&l=a
19
• Organizimi i aktiviteteve informuese për përfituesit/ aplikantët potencialë në
territoret përfituese të programit.
• Kontakt me organizatat, institucionet dhe rrjetet përkatëse për objektivat e
programit, të dhënat e fundit teknike, administrative dhe financiare, manualet,
rregulloret etj;
• Ofrimi i këshillimit dhe asistencës për përfituesit final shqiptarë lidhur me
zbatimin e projekteve dhe administrimin financiar të tyre.
• Organizimi i seminareve dhe trajnimeve informuese me përfituesit kryesorë duke
lehtësuar kontaktet dhe informacionin administrativ mes partnerëve kryesorë në
vend dhe Sekretariatit Teknik.
Mbetet një fakt i pranuar që BE është shumë aktiv në ndihmën që i ofron vendeve të
Ballkanit Perëndimor dhe kjo u theksua që në Samitin e Zagrebit15, mbajtur në Kroaci në
Nëntor të vitit 2000, ku krerët e politikës evropianë u shprehën se afrimi do të shkojë krah për
krah këtij procesi për zhvillimin e bashkëpunimit rajonal. Bashkëpunimi më i thellë rajonal
është rruga e duhur drejt stabilitetit dhe zhvillimit, jo vetëm nacional, po edhe rajonal, duke i
shërbyer interesave të të gjithë vendeve pjesmarrëse në këtë proces. Bashkëpunimi më i
ngushtë rajonal përfshin krijimin e një rrjeti të marrëveshjes dypalëshe të tregtisë së lirë, ri-
integrimin e rajonit në rrjetet e infrastrukturës dhe nxitjen e autoriteteve për të punuar së
bashku në përgjigje të rreziqeve të përbashkëta që kërcënojnë sigurinë në rajon.
Pavarësisht se BE ju ka ofruar vendeve të rajonit asistencë të vazhdueshme në
proçeset integruese, rezulton se vende si Kroacia kanë përmbushur tashmë kriteret duke qenë
pjesë e BE-së, ndërsa Maqedonia ende pret negociatat për antarësim, teksa Kosova dhe
Bosnje-Hercegovina mbeten në një stad më të largët.
Prirja për antarësim në BE kalon edhe kufijtë gjeografike të Evropës. Sipas Jean –
Pierre Lehman16, Marrëveshja e asociimit me BE që Ukraina dhe Gjeorgjia firmosën, nxjerrin
në pah joshjen që ka përkatësia në Europë për shumë, (në mos për të gjithë) shtetet që dikur
kanë qenë në sferën sovjetike të influencës. Të gjendur përballë një zgjedhje mes Rusisë dhe
Europës, shumica e popujve do të zgjedhin Europën.
15 http:// www.aimpress.ch/dyn/alba/archive/data/200011/01116-005-alba-tir.htm 16 “Politika”, botim elektronik i ASP në bashkëpunim me Bota.al. Nr 3 – Qershor 2014.
20
1.3 Cila është ardhmëria e Europës? Europa dhe përfshirja e qytetarëve.
“Do të vijë dita kur të gjithë popujt e këtij kontinenti, pa i humbur cilësitë e
tyre dalluese ose individualitetin e tyre të lavdishëm, do të bashkohen në unitet më të
madh dhe do të formojnë vëllazërinë evropiane. Do të vijë dita kur nuk do të ketë
fushë beteja të tjera – përveç tregut të hapur të ideve. Do të vijë dita kur plumbat dhe
bombat do të zëvendësohen me vota” 17.
Viktor Hygo i ka thënë këto fjalë profetike në vitin 1849, por duhej më shumë se një
shekull që ky parashikim utopist të bëhej realitet. Gjatë kësaj kohe, dy luftëra botërore dhe
konflikte tjera të panumërta në tokën evropiane shkaktuan miliona viktima. Europa e sotme
po paraqet vështirësi dhe sfida të reja. Sikurse Paskal Fonten thotë: “Europa përfundimisht
arriti ta bashkojë historinë e saj me gjeografinë e saj” 18. Në të ardhmen Europa do të
vazhdojë të pranojë anëtarë të rinj. Në ndërkohë, liderët e saj – duke dëgjuar me kujdes
opinionin publik – do të duhet të vendosin kur caktojnë kufijtë përfundimtarë gjeografikë,
politikë dhe kulturorë të bashkimit. BE është marrëveshje mes popujve sovranë që kanë
vendosur të ndajnë fatin e njëjtë dhe të tërheqin një pjesë të madhe të sovranitetit të tyre. Kjo
ka të bëjë me ato aspekte për të cilat qytetarët evropianë më së së shumti shqetësohen: paqja,
siguria ekonomike dhe fizike, demokracia pjesëmarrëse, drejtësia dhe solidariteti. Kjo
marrveshje është përforcuar dhe i konfirmuar në mbarë Europën. Revolucioni teknologjik
aktual në mënyrë radikale transformon botën e industrializuar, duke përfshirë edhe Europën.
Me rëndësi është të kuptohet se kjo krijon sfida të reja që i kalojnë kufijtë tradicionalë.
Zhvillimi i qëndrueshëm, tendencat e reja të popullatës, dinamika ekonomike, solidariteti
social dhe përgjigja etike e avancimit të shkencave në lëmin e jetës janë çështje që duhet të
zgjidhen me sukses në nivel nacional. Pa harruar se duhet menduar edhe për brezat e
ardhshëm. Sot, procesi i integrimit europian ka ndikim mbi gjithë kontinentin dhe është pjesë
e botës që në mënyrë të shpejtë ndryshon dhe të cilit i nevojitet formë e re e stabilitetit.
Europa i përshtatet globalizimit duke u ndikuar nga ndryshimet e mëdha të kontinenteve të
tjera, nga marrëdhëniet me vendet ku kërcënojnë sëmundjet dhe uria, rritja pa kufi e numrit të
popullatës në Azi ose rindryshimi global i industrive dhe vendeve të punës. Europa nuk duhet
të përqëndrohet vetëm në zhvillimin e saj, por duhet të përfshihet plotësisht edhe në
globalizim. BE-së i qëndron një rrugë e gjatë që të mund të mund të jetë unanime dhe se
është aktor i sigurt në skenën e politikës dhe diplomacisë globale.
17 http:// www.ellopos.net/politics/eu_hugo.html 18 http://weas.europa.eu/delegations/kosovo/documents/publications/eu_lessons_sq.pdf
21
Institucionet e BE-së e kanë vërtetuar vlerën e tyre, por ato duhet t’i përballojnë me
numrin në rritje të detyrave që duhet të kryjë një bashkim, i cili vazhdimisht zgjerohet. Sa më
shumë shtete anëtare ka BE-ja, aq më të mëdha bëhen forcat që kërcënojnë ta ndajnë atë. Çdo
ndryshim në sistemin e tanishëm duhet të sigurojë se respektohet pluraliteti i Europës dhe
diversiteti i kombeve të jetë kapitali më i çmueshëm i popujve europianë. Reformat gjithashtu
duhet të fokusohen në procesin e vendim-marrjes. Qytetarët kanë nevojë që të dinë se “kush
bën çfarë në Europë”. Vetëm atëherë njerëzit do të përkrahin idenë e integrimit evropian dhe
do të ndjehen të motivuar të votojnë në zgjedhjet evropiane. Kushtetuta i përcakton qartë
kompetencat dhe përgjegjësitë e BE-së, vendeve anëtare dhe autoritetet rajonale. Në
Kushtetutë bëhet e qartë se integrimi evropian bazohet në dy lloje të legjitimitetit: në
vullnetin e njerëzve, të shprehur në mënyrë direkte dhe në legjitimitetin e qeverive nacionale,
që e paraqesin kornizën brenda së cilës funksionojnë shoqëritë evropiane19.
Nga pikëpamja shoqërore, Evropa në kuptimin e përditshëm do të thotë arsimim dhe
kulturë. Pas antarësimit në BE, qytetarët e vendeve-anëtare mund të udhëtojnë, të jetojnë dhe
të punojnë në gjithë Europën. Ngrehina europiane vjen në ndihmë të qytetarëve në disa
forma:
• Në jetën e përditshme, mbështet dhe i financon programet për afrimin e qytetarëve të
saj, veçanërisht në fushën e arsimit dhe kulturës (People to people).
• Ndjenja e përkatësisë së Bashkimit Evropian forcohet gradualisht, nëpërmjet
rezultateve konkrete dhe suksesit të arritur.
• Ekzistojnë disa simbole që e paraqesin identitetin e përbashkët evropian. Më e
rëndësishmja është valuta e përbashkët Euro. Nga ana tjetër, BE-ja ka flamurin dhe himnin e
vet.
E drejta e parë e çdo qytetari evropian është e drejta të udhëtojë, të punojë dhe të
jetojë kudo në BE. Kjo e drejtë është pjesë përbërëse e Marrëveshjes së Mastrihtit20. P.Sh.
çdo person që është shtetas i ndonjë vendi anëtar të BE-së mund të punojë në fushën e
shëndetësisë, arsimit dhe në sektorët tjerë kudo në vendet e BE, me përjashtim të aktiviteteve
të cilat janë nën kompetenca të jashtëzakonshme të autoriteteve (policisë, forcave të
armatosura, punëve të jashtme etj.)
Që nga viti 2004, qytetarët evropianë që udhëtojnë nëpër BE marrin kartelë për
sigurim shëndetësor evropian nga autoritetet e veta kombëtare, e cila ndihmon në mbulimin e
shpenzimeve mjekësore në rast të sëmundjes gjatë qëndrimit në ndonjë vend tjetër.
Europianët nuk janë vetëm konsumatorë të përfitimeve ekonomike dhe sociale. Ata
19 Fonten, P. “Europa në 12 leksione” 20 http:// www.bankofalbania.org/web/Traktati_i_Mastrihtit_2089_1.php
22
gjithashtu janë shtetas të Bashkimit Evropian dhe si të tillë kanë të drejta specifike politike.
Në pajtim me Marrëveshjen e Mastrihti-t21, secili shtetas i BE (pa marrë parasysh
kombësinë), ka të drejtë të votojë dhe të kandidohet në zgjedhjet lokale në vendet-anëtare ku
jeton, si dhe në zgjedhjet parlamentare evropiane. Shtetësia e BEsë është e bazuar në
Marrëveshjen ku thuhet se “secili person që ka nënshtetësi të një vendi-anëtar është
nënshtetas i BE-së. Nënshtetësia e Bashkimit është komplementare dhe nuk e zëvendëson
nënshtetësinë nacionale”. Marrëveshja e Amsterdamit, e hyrë në fuqi në vitin 1999, e forcoi
konceptin e të drejtave bazë22. Marrëveshja parasheh ngritjen e procedurës kundër ndonjë
vendi të BE-së që i shkel të drejtat bazë qytetare. Marrëveshja gjithashtu e zgjeron parimin e
jo diskriminimit, sipas të cilit mbulon jo vetëm orientimin kombëtar, por edhe gjinor, racor,
fetar, të moshës dhe seksit. Jo vetëm kaq, por Marrëveshja e Amsterdamit e përmirësoi
politikën e BE-së për transparencë, duke u lejuar qytetarëve qasje më të madhe në
dokumentet zyrtare të institucioneve evropiane.
Orientimi i Bashkimit Evropian ndaj të drejtave qytetare u konfirmua në Nicë, në Dhjetor të
vitit 2000, kur u publikua Karta e të drejtave bazë të Bashkimit Evropian. Kjo Kartë23 u
përpilua nga Konventa e përbërë nga anëtarë të parlamenteve nacionale dhe nga Parlamenti
Evropian, përfaqësues të qeverive nacionale dhe nga një anëtar i Komisionit Evropian. Në
gjashtë kapitujt (Dinjiteti, Liritë, Barazitë, Solidariteti, Të Drejtat e Qytetarëve dhe
Drejtësia), nenet e saj i përcaktojnë vlerat bazë të Bashkimit Evropian dhe të drejtat qytetare,
politike, ekonomike dhe sociale të qytetarëve të BE-së. Nenet e para kanë të bëjnë me
dinjitetin njerëzor, të drejtën e jetës, të “integritetit ë personalitetit”, lirisë së të shprehurit dhe
moralit. Kapitulli për “Solidaritetin” përfshin të drejtat sociale dhe ekonomike, siç janë: e
drejta për grevë; e drejta e punëtorëve të informohen dhe të këshillohen; e drejta për jetë
familjare dhe profesionale; e drejta për kujdes shëndetësor, sigurim social dhe ndihmë sociale
në gjithë Bashkimin Evropian. Gjithashtu, promovohet barazi mes meshkujve dhe femrave, si
dhe të drejta, siç është mbrojtja e të dhënave, ndalim për klonimin e qenieve njerëzore, e
drejta për mbrojtjen e mjedisit, të drejtat e fëmijëve dhe personave të moshuar dhe e drejta
për administrim të mirë. Përcaktimi i këtyre të drejtave shërben si bazë për një Evropë më
gjithëpërfshriëse për qytetarët ku atyre ju ofrohen kushte për jetesë me dinjitet.
Ndjenja e përkatësisë së një bashkësie përfshin edhe vetëdijen e përbashkët kulturore,
që tregon se tani Evropës i duhet të fokusojë vëmendjen jo vetëm në ekonomi, por edhe në
arsimim dhe kulturë. Programet e BE-së për arsimim dhe trajnim janë gjithashtu elementë 21 Po aty 22 http:// www.bankofalbania.org/web/traktati_i_Amsterdamit_2326_1.php 23http://eeas.europa.eu/delegations/the_former_yugoslav_republic_of_macedonia/documents/more_info/publications/charteroffundamentalrights_sq.pdf
23
zhvillimi. P.sh. programi TEMPUS24 mbështet shkëmbime studentësh me qëllim të udhëtimit
jashtë shtetit, marrjes pjesë në aktivitete shkollore jashtë shtetit dhe mësimit të gjuhëve të
reja.
Sipas programit Comenius25, 5% nga nxënësit e arsimit fillor në Bashkimin Evropian
marrin pjesë në aktivitete të përbashkëta arsimore. Programi Erasmus26 parashikon që tre
milionë studentë mund të studiojnë në universitetet jashtë vendit të tyre. Trajnimi profesional
Leonardo da Vinçi27 pranon çdo vit 80.000 persona që të trajnohen në ndërmarrje dhe qendra
trajnimi në vende të tjera evropiane. Arsimi për të rriturit Grundtvig28 synon që 7.000 njerëz
çdo vit të kryejnë aktivitete arsimore jashtë vendit të tyre. Studimet për integrim evropian
“Zhan Mone” ofrojnë mbështetje hulumtimi akademik dhe ligjërata për integrimet evropiane.
Për të ndihmuar që ta ofrojë BE-në me qytetarët e vet, Marrëveshja për Bashkimin
Evropian parashikoi edhe funksionin e Avokatit të Popullit. Parlamenti Evropian zgjedh
Ombudsmanin dhe mandati i tij është i njëjtë me atë të Parlamentit. Roli i tij është të
shqyrtojë ankesat kundër institucioneve dhe organeve të BE-së. Ankesat mund të paraqiten
nga çdo qytetar i BE-së dhe nga çdo person që jeton ose është vendosur në një shtet të BE-së.
Avokati i Popullit tenton të arrijë marrëveshje miqësore mes atij që ankohet dhe institucionit
apo organit që është i akuzuar. Lidhje tjetër e rëndësishme mes qytetarëve dhe institucioneve
të BE-së është e drejta e çdo qytetari që jeton në ndonjë nga vendeve anëtare t’i dërgojë
peticion Parlamentit Evropian.
1.3.1 “Evropa e qytetarëve”.
Përfshirja e qytetarëve konceptohet edhe në kuadër të “Evropës së qytetarëve”29. Ekzistojnë
disa simbole30 që e paraqesin identitetin e përbashkët evropian, siç është pasaporta evropiane
(në përdorim që nga viti 1985), himni evropian (“Oda e gëzimit” nga Betoveni) dhe flamuri
evropian (rreth i përbërë nga dymbëdhjetë yje të arta, me sfond të kaltër). BE ka moton e vet
“Të bashkuar në diversitet”, ndërsa 9 maji është caktuar si “Dita e Evropës”. Kjo ditë
promovohet në shtetet antare dhe ato që aspirojnë të hyjnë në BE duke organizuar aktivitete
masive për njohjen e BE-së nga ana e qytetarëve.
24 http://eacea.ec.europa.eu/tempus/programme/about_tempus_en.php 25 http://www.programmallp.it/index.php 26 http:// www.programmallp.it/index.php?id_cnt=325 27 http:// www.studenti.unige.it/lavoro/tirocini/leonardo/ 28 http:// www.programmallp.it/index.php?id_cnt=33 29 http://ec.europa.eu/citizenship/europe-for-citizens-programme/index_en.htm 30 http://eeas.europa.eu/delegations/kosovo/ëhat_eu/european_symbols/index_sq.htm
24
Prej vitit 1979, Parlamenti Evropian është zgjedhur në mënyrë të drejtpërdrejtë me
votim të përgjithshëm. Kjo i jep legjitimitet më të madh demokratik procesit të unifikimit
evropian, duke e lidhur direkt me vullnetin e popullit. Evropa duhet të bëhet edhe më
demokratike duke i dhënë Parlamentit rol më të madh dhe duke u dhënë qytetarëve të thjeshtë
rol më të madh në krijimin e politikës së BE-së përmes organizatave të shoqërisë civile dhe
organizimeve të tjera vullnetare.
Vënia në qarkullim e monedhave të euros në vitin 2002 pati efekt të madh
psikologjik. Sot, më shumë se dy e treta e qytetarëve të BE-së i menaxhojnë buxhetet dhe
kursimet e tyre në euro. Caktimi i çmimeve të mallrave dhe shërbimeve në euro u mundëson
konsumatorëve krahasim të lehtë të çmimeve nga vendi në vend. Pavarësisht lehtësive të
krijuara, zgjedhjet e fundit në Parlamentin Evropian gjeneruan edhe diskutimin e heqjes së
monedhës së përbashkët euro sepse solli rënie ekonomike në vendet antare.
Falë Marrëveshjes së Shengenit (të cilës duhet t’i përmbahen të gjitha vendet e BE-
së), kontrollet janë hequr në pjesën më të madhe të kufijve mes shteteve dhe kjo tani u jep
qytetarëve një ndjenjë përkatësie në një hapësirë unike gjeografike. Ngritja e vetëdijes për
BE-në dhe përfshirja e qytetarëve të saj në aktivitetet e saj është një nga sfidat më të mëdha të
institucioneve të BE-së.
1.4 Shqipëria dhe fazat e integrimit.
Ideja e Shqipërisë për t’iu bashkuar Europës mori jetë që nga fillimi i viteve ’90,
menjëherë pas shembjes së regjimit komunist. Është mjaft domethënës fakti që për shqiptarët,
ideja e ndryshimit u njëhsua me bashkimin me familjen e madhe europiane. Rruga e vetme
për t’u ndarë me izolimin shoqëror dhe prapambetjen e thellë ekonomike u njehsua me
integrimin Europian, përmes ndërtimit të parimeve të demokracisë dhe zbatimit të ekonomisë
së tregut. Periudha e gjatë e regjimit komunist e rriste edhe më shumë energjinë për vënien në
jetë të kësaj ideje.
Marrëdhënieve diplomatike të para të Shqipërisë me BE u vunë kur të dy palët
nënshkruan Marrëveshjen për Tregtinë dhe Bashkëpunimin31 në vitin 1992, e cila konkretizoi
për herë të parë përpjekjet shqiptare për afrim dhe ndihmë nga BE. Në vijim të kësaj
marrëveshjeje, Shqipëria mundi të përfitonte nga regjimet preferenciale tregtare që BE u
ofronte vendeve të treta.
31 http://www.integrimi.gov.al/al/dokumenta/dokumente-strategjike
25
Si fillim, vendi ynë u bë përfitues i një ndihme ekomike nga BE. Kjo ndihmë u ofrua në
formën e një kredie për investime dhe në formën e një granti për çështjet më emergjente, pa
harruar edhe ndihmat në bazë ushqimore, e cila erdhi në vendin tonë menjëherë pas rënies së
regjimit32. Pas kësaj BE lidhi me vendin tonë një marrëveshje ekonomiko-tregtare,
Marrëveshjen jo-preferenciale të tregtisë dhe bashkëpunimit ekonomik, e cila hyri në fuqi në
dhjetor 1992. Kjo marrëveshje parashikonte që vendi ynë mund të kryente marrëdhënie
tregtare me vendet e Bashkimit, por nuk do të kishte përparësi. Kjo për faktin se tregu ynë
është jo i një rëndësie potenciale, gjë që vjen nga fakti se vendi ynë ka në popullsi të vogël
dhe një fuqi të vogël blerëse, si dhe nga fakti se mallrat tona nuk ishin konkurues në BE. Me
ndërhyrjen e BE-së në ndihmë të vendit tonë, filluan dhe treguesit e institucioneve të BE-së
në funksion të afrimit të parametrave të vendit tonë sipas modelit që ofronte ky institucion.
Që prej kësaj kohe Shqipëria ka pasur një model ku duhej të aplikonte për të qënë edhe ajo në
të ardhmen pjesë e këtij institucioni.
Gjatë viteve 1991-1996 ndihma e përgjithshme e BE-së për vendin tonë llogaritet në
një shifër që shkon në rreth 511 milionë Euro, një pjesë e së cilës përfshinte asistencë teknike,
si: konsulencë në sektorë të ndryshëm të ekonomisë e administratës, trajnime e studime;
kurse pjesa tjetër është akorduar për investime në infrastrukturë, në sektorin e prodhimit, në
atë shoqëror, në administratën publike dhe në zhvillimin rajonal. Shqipëria dëshmoi kushte të
mira për një zhvillim të shpejtë, të cilat rreth vitit 1995 i shtynë autoritetet e shteti shqiptar të
bënin hapat e parë për nisjen e negociatave për marrëveshjen e asocimit pranë BE-së. Ky vit
përputhet edhe me anëtarësimin e Shqipërisë në Këshillin e Europës, veprim që dëshmonte
për kontributin e madh për demokracinë në Shqipëri.
Kriza politike e vitit 1997, e rënduar më tej nga kaosi i përgjithshëm në vend si pasojë
e përmbysjes së skemave piramidale financiare, shkaktuan ngrirjen e marrëdhënieve të vendit
tonë me BE-në deri për një afat të papërcaktuar, kur gjendja politike dhe situata e
përgjithshme të ishte më e favorshme. Pavarësisht nga ripërtëritja e këtyre marrëdhënieve, si
edhe kontributi i BE-së për përshpejtimin e reformave, gjendja vazhdonte të mbetej e
pastabilizuar. Goditjet e rënda që kishin marrë shteti dhe ekonomia në vend, për shërimin e të
cilave do të nevojiteshin vite, nxitën shqetësimin, dyshimin dhe hezitimin e BE-së për t’i
ngritur marrëdhëniet kontraktuale me Shqipërinë në një stad më të lartë.
Zhvillimet tronditëse të fundviteve 1990 në rajon, kriza e Kosovës dhe më tej
konflikti etnik në Maqedoni e shtynë BE-në t’i kushtonte gadishullit ballkanik një vëmendje
më intensive. Vendet e tjera të rajonit, ashtu si edhe Shqipëria, kishin patur një rrugë të
32 Milo, Paskal,” Bashkimi Evropian: Ideja, Integrimi, Identiteti E Ardhmja”, 2002.
26
vështirë e plot probleme drejt forcimit të demokracisë dhe zhvillimit të ekonomisë, në
ndryshim nga simotrat e tyre të Europës Qendrore dhe Lindore. Për të shmangur mundësinë e
kultivimit të një vatre tensionesh në skajin juglindor të Europës, BE vendosi të ofronte një
qasje rajonale për vendet ballkanike, e cila evoloi më tej në të ashtuquajturin “Proces i
Stabilizim Asocimit”. Shqipëria ndodhej ende larg kërkesave europiane të kohës, me shumë
probleme të brendshme ndër të cilat më të rëndësishmet ngelën çështjet politike, dhe sidomos
problemet sociale dhe ekonomike. Procesi i Stabilizim Asocimit, nga vetë termi, synonte
fillimisht stabilizimin e mardhënieve në rajon dhe më pas reformat për antarësimin e tyre.
Vendi ynë tentoi që në vitin 1995 me anë të një kërkese zyrtare, pas daljes nga gjendja
emergjente e tranzicionit të sistemeve, që të hapeshin negociatat për një marrëveshje asociimi
drejt BE-së. Por në këtë kohë rezultatet nuk mund të ishin ende pozitive, pasi edhe progresi i
vendit tonë nuk ishte në nivelin e duhur, vlerësim ky i bërë pas kësaj kërkese. Me këtë rast
Komisioni i BE që u mor seriozisht me këtë vlerësim, vuri në dukje edhe përparësitë që duhet
të ndiqte vendi ynë në kuadër të rrugës së tij për integrimin drejt BE-së. Kështu në vlerësimin
për mundësitë e tregtisë së lirë të mallrave dhe shërbimeve vendi ynë ishte akoma shumë larg
parametrave dhe kërkesave të Bashkimit në këtë drejtim, dhe si të tillë kërkesa e vendit tonë u
quajt si “hap i parakohshëm”.
Një hap tjetër i rëndësishëm, u hodh në tetor 1999, kur BE i ofroi Shqipërisë disa
koncesione tregtare, duke hequr një pjesë të taksave dhe barrierave tarifore për një pjesë të
mallrave të eksportuara nga Shqipëria drejt vendeve të BE-së. Me këtë akt u bë e mundur
edhe një njohje më e mirë e tregut europian me atë se çfarë ofronte vendi ynë.
Por kërkesë parësore për BE ishte transformimi i vendit tonë në një demokraci me
baza të qëndrueshme, ku në themel të qëndronin vendosja e institucioneve të forta, të
mbështetur nga një ekonomi e zhvilluar dhe e qëndrueshme duke iu referuar konkurencës dhe
tregtisë së lirë të mallrave. Në këtë kohë, Shqipëria ishte futur në rrugën e proçesit të
Stabilizimit dhe Asocimit.
Në aspektin politik, Shqipëria kërkoi zyrtarisht që në fillim të vitit 1995 hapjen e
negociatave për një marrëveshje asociimi me BE-në. Komisoni i BE-së ndërmori një vlerësim
të anës ekonomike në Shqipëri. Pas këtij vlerësimi mbi mundësinë e tregtisë së mallrave,
kapitaleve dhe shërbimeve në Shqipëri u konkludua se ky hap i kërkuar zyrtarisht nga shteti
shqiptar ishte i parakohshëm. Kjo, në një farë mënyre ishte edhe një vlerësim për mënyrën se
si ishin perceptuar treguesit dhe ndihma që Bashkimi Evropian i kishte ofruar vendit tonë. Në
një vlerësim të bërë për dhjetëvjeçarin 1991-2001, shteti shqiptar ka përfituar nga ndihma e
BE-së rreth 1 miliard e 50 milion euro. Një pjesë e tyre janë dhënë si kredi për qeverinë
shqiptare, kurse pjesa më e madhe e tyre është dhënë në formën e granteve. Një ndihmesë të
27
madhe në zbatimin dhe zhvillimin e reformave ekonomike në Shqipëri ka dhënë edhe
programi PHARE, ku shifra e investuar në Shqipëri në kuadër të këtij programi vetëm për
vitet 1994 -1996 arrin në 190 milion euro.
Pas ngjarjeve të vitit 1997 programet morën një natyrë tjetër duke u bërë edhe më
konkrete në mjedisin e prekshëm prej popullit shqiptar. Ato u fokusuan te mbështetja në
infrastrukturë, në sektorin e prodhimit, atë shoqëror, në mbështetjen e fushave si administrata
publike, doganat drejtësia, etj. Pika e kthesës ndodhi në Samitin e Zagrebit në nëntor 2000 ku
u vendos që të bëhej një hap mjaft i madh para edhe në marrdhëniet e Shqipërisë me BE-në.
Këtu u vendos të ngrihej një komision i nivelit të lartë Shqipëri – BE, i cili do të vlerësonte
proçesin e reformave të bëra nga vendi ynë. Ishte ky komision që dha dritën jeshile për
hapjen e negociatave me Shqipërinë për të arritur në nënshkrimin e marrëveshjes së
Stabilizimit dhe Asociimit në qershor 2002. Marrëveshja e Stabilizimit dhe Asociimit është
hapi i parë i madh i rrugës së gjatë që Shqipëria duhet të bëjë që të arrijë të bëhet anëtar me të
drejta të plota i BE-së. Ajo është njëkohësisht edhe faza më e vështirë për të gjitha vendet që
aspirojnë të jenë anëtare.
Sipas kushteve të kësaj Marrëveshje palët marrin përsipër të zbatojnë në praktikë një
seri të tërë parimesh që përfshijnë nga respekti për të drejtat e njeriut deri tek vendosja e një
sistemi demokratik që bazohet në zbatimin dhe respektimin e ligjit, vendosja e plotë e
ekonomisë së lirë të tregut dhe deri tek lufta kundër krimit të organizuar dhe trafikut të
paligjshëm.
Sikurse u trajtua edhe në shpjegimet për proceset integruese në rajon MSA (të cilës ju
nënshtrua edhe Shqipëria) është një marëdhënie kontraktuale midis një modeli të përparuar
siç është BE dhe një vendi në tranzicion, me një dëshirë dhe tendencë drejt këtij modeli të
përparuar. Ajo ofron një dinamikë të veçantë në marrëdhënie me BE-në për ndihmën që kjo e
fundit do të ofrojë për të përmirësuar nivelin dhe sistemin e qeverisjes. Pra, ka si qëllim të
rrisë aftësitë e shtetit për t’u ofruar qytetarëve stabilitet dhe garanci, zhvillim të ekonomisë të
bazuar te tregu i lirë me qëllim që ky treg të gjenerojë rritjen e punësimit dhe të mirëqënies së
popullsisë. Gjithashtu, kjo marrëveshje me asistencën e BE-së synon krijimin e një zone
tërheqëse ekonomike për investimet e huaja, promovimin e marrëdhënieve tregtare me BE-në
si dhe krijimin e strukturave të qëndrueshme në polici, shërbimin civil, në sistemin bankar, në
krijimin e një sistemi mediatik të lirë dhe deri tek shërbimet për menaxhimin e kufijve dhe
emigracionin.
Objektivi teorik dhe praktik i strategjisë europiane është integrimi gradual i vendeve
ballkanike në zonën europiane. Parimet mbi të cilat bëhet ky integrim janë të thjeshta dhe të
detyrueshme. Për plotësimin e tyre ka një rakordim të palëve të interesuara për integrim dhe
28
vetë BE merr përsipër të mbështesë dhe përkrahë këtë proçes duke inkurajuar reformat
politike, shoqërore dhe ekonomike që këto vende janë të detyruara të kryejnë në kuadër të
këtij proçesi.
Marrëveshja e Stabilizim Asociimit (MSA) për Shqipërinë hyri në fuqi më 1 Prill
200933, pas ratifikimit te saj nga 25 vendet anetare të BE-së, te cilat ishin pjesë e komunitetit
në momentin e nënshkrimit te MSA-së, si dhe miratimin e saj nga Parlamenti shqiptar.
Procesi i ratifikimit u krye në më pak se 3 vjet, duke i hapur kështu rrugën Shqipërisë drejt
aplikimit në BE për marrjen e statusit të vendit kandidat. Kuadri i përgjithshëm i
Marrëveshjes së Stabilizim Asocimit ka të bëjë me dialogun politik dhe bashkëpunimin
rajonal, dispozitat tregtare lidhur me liberalizimin progresiv të këmbimeve deri në vendosjen
e një zone tregtie të lirë midis palëve, liritë komunitare, dhe bashkëpunimi në fushat prioritare
e sidomos në fushën e drejtësisë dhe çështjeve të brendshme. Ky hap u finalizua në Qershor
2014.
1.4.1. Rëndësia dhe roli i programeve ekonomike dhe sociale për Shqipërinë.
Pluralizmi politik dhe ekonomia e tregut përbëjnë një simbiozë, nga bashkëveprimi i
së cilës varet niveli i demokracisë dhe i mirëqënies të cdo vëndi. Në këtë vështrim, rëndësi të
veçantë ka zgjedhja e politikave ekonomike, e modeleve të zhvillimit ekonomik dhe social,
për arritjen e këtyre objektivave. Duke mbajtur parasysh se Shqipëria tashmë është në rrugën
e integrimit në BE, pika themelore e referimit mbetet përvoja europiane. Objektivi i BE-së
përbën një orientim të qartë se ku duhet të synojnë politikat ekonomike dhe sociale. Prandaj,
bazuar në një analizë të shkurtër te evolucionit të këtyre përvojave ka disa faktorë që
mbështesin dhe të tjerë që pengojnë konvergimin për një model ekonomik dhe social
europian në Shqipëri.
1.4.2. Fushat / drejtimet në të cilat përfiton Shqipëria.
Në periudhën 2001 e në vazhdim, ndihma e BE-së për Shqipërinë në kuadrin e
Programit CARDS34 arriti në rreth 280.000.000 euro. Këto fonde, u dhanë në formën e një
granti (pra, janë të pakthyeshme), të destinuara për rindërtimin dhe infrastrukturën, zhvillimin
ekonomik dhe shoqëror dhe nxitjen e bashkëpunimit rajonal, dhe u përqendrohen në disa
fusha prioritare, të cilat ishin: drejtësia dhe Punët e Brendshme; forcimi i administratës
33 http://www.integrimi.gov.al/al/dokumenta/dokumente-strategjike/marreveshja-e-stabilizim-asociimit 34 http://www.ata.gov.al/fondet-ipa-perfitimet-dhe-sfidat-e-shqiperise-ne-rrugen-drejt-be
29
publike dhe gjyqësorit. Ky program synoi të ndihmojë Shqipërinë për krijimin e një sistemi
gjyqësor modern, të krahasueshëm me standardet europiane, nëpërmjet rishikimit të kuadrit
ligjor, programeve të trainimeve, rehabilitimin e burgjeve, etj. Po ashtu, përpjeke bëhen për të
rritur profesionalizmin e shërbimit civil, që administrata publike të jetë efikase dhe t’u
përgjigjet standardeve të BE-së.
Duke filluar nga viti 2014, mbështetja financiare e BE për vendet kandidate dhe
kandidate potenciale ofrohet nëpërmjet Instrumentit të ri financiar: IPA II, i cili do të
zbatohet gjatë periudhës 2014- 202035.
Përgatitjet për këtë Instrument kanë filluar në fund të vitit 2011dhe nga ajo periudhë,
ka pasur konsultime me të gjithë aktorët e interesit të përfshirë në këtë proçes.
Instrumenti i ri, ndryshe nga IPA 2007-2013 nuk përbëhet nga pesë komponentë, por
nga pesë fusha sektoriale ku secili prej vendeve përfituese do të përfitojë nga të gjitha fushat
sektoriale, pavarësisht statusit (kandidat apo kandidat potencial), do të programohet në bazë
të qasjes sektoriale dhe jo projekteve të veçanta.
Në rastin konkret Shqipëria përfiton nga disa fusha:
Në fushën e Policisë e rendit publik, policisë shqiptare i janë ofruar këshilla
strategjike, trainime e pajisje. Forcat policore kanë rol themelor në forcimin e shtetit ligjor,
sigurisë së brendshme dhe luftës kundër krimit të organizuar, trafiqeve dhe korrupsionit.
Bashkëpunimi ndërkufitar është një tjetër fushë e lidhur me përmirësimin e menaxhimit të
integruar të kufijve mes vendit tonë dhe vendeve rajonale të përfshirë në këtë program
ndihme.
Ngritja e kapaciteteve administrative – duke përfshirë përmirësimin e kapaciteteve
zbatuese dhe të qëndrueshmërisë së administratës publike, përqëndrohet drejtimet të cilat
përshpejtonin Procesin e Stabilizim-Asociimit. Misioni i Ndihmës për Doganat, ka arritur
rezultate të vlefshme sa i përket mbledhjes së të ardhurave, parandalimit të kontrabandës e
korrupsionit e përmirësimit të manaxhimit e procedurave doganore.
Zhvillimi ekonomik dhe social përfshin edhe aspekte të mbështetjes së tregtisë,
arsimit dhe infrastrukturës lokale. Sa i takon zhvillimit të infrastruktures ndodhi përmirësimi
i rrjeteve të energjisë, transportit dhe ujit, të cilat janë thelbësore për rritjen ekonomike në
Shqipëri. BE financon zhvillimin e disa projekteve për zhvillimin e infrastrukturës.
Me rëndësi është edhe sektori i arsimit ku në nivelin universitar, Shqipëria merr pjesë
në programet e shkëmbimit TEMPUS36. Universitetet shqiptare bashkëpunojnë me
homologët europianë në projekte të përbashkëta. Gjithashtu, janë bërë plane edhe për
35 http://ec.europa.eu/enlargement/instruments/overview/index_en.htm 36 http://mapo.al/2014/03/shqiperia-në-qendër-të-një-projekti-tempus-për-sigurimin-e-cilësisë-në-universitete
30
mbështetjen e arsimimit profesional, i cili është prioritet edhe i Ministrisë së Arsimit dhe
Sportit.
Fusha tjetër është mjedisi dhe burimet natyrore, e cila përfshin mbështetjen në
forcimin institucional për zbatimin e programeve për mbrojtjen e mjedisit, si dhe një
vëmendje të veçantë në drejtim të përmirësimit të treguesve mjedisorë në procesin e
planifikimit urban dhe rajonal.
Për forcimin e demokracisë dhe respektimin e të drejtat e njeriut, BE ofron asistencë
për organizatat e shoqërisë civile që veprojnë në këto sfera. Projektet mund të përfshijnë
ndërgjegjësimin për rolin e të drejtave të njeriut në ndërtimin e shoqërisë civile, mbështetjen
e programeve të mediave që promovojnë mirëkuptimin dhe tolerancën, ri-integrimin e
viktimave të trafikimit dhe dhunës në familje, etj.
Krahas ndihmave të konsiderueshme që vendi ynë përfiton nga programet e ndihmës
ekonomike, ai gëzon edhe preferenca tregtare në lidhje me BE-në. Një pjesë e mirë e
prodhimeve vendase mund të hyjnë pa kufizime e dogana në tregjet europiane. Proçesi i
Stabilizim Asocimit ka për qëllim të përkrahë e mbështesë proceset e brendshme të
reformave që ka nisur vendi ynë, nëpërmjet ndihmës, preferencave tregtare, dialogut,
konsulencës teknike dhe, së fundi, me anë të marrëveshjeve kontraktuale.
1.4.3. Programe specifike të bashkëpunimit midis Shqipëri – BE.
Veç bashkëpunimit në fushat e lartpërmendura, BE zbaton edhe disa programe të tjera
më specifike, të tilla si bashkëpunimi mes Shqipërisë dhe vendeve kandidate. Objekti i
përgjithshëm i Programeve CBC është: “Forcimi i bashkëpunimit ndërkufitar nëpërmjet
iniciativave të përbashkëta lokale dhe rajonale, duke kombinuar objektivat e ndihmës së huaj
me objektivat e kohezionit ekonomik dhe social” 37.
Në kuadrin e bashkëpunimit ndërkufitar, programi i bashkëpunimit ndërkufitar (Cross
Border Cooperation CBC), Shqipërisë i është akorduar gjatë viteve 2004 e në vazhdim, një
shumë prej gati 60 milion euro, të cilat përdoren në aktiviteteve ndërkufitare mes Shqipërisë
dhe vendeve anëtare të BE-së38.
Objektivat specifike që janë parashikuar të arrihen nga zbatimi i këtyre programeve që BE
ka ofruar për Shqipërinë janë:
37 http://www.dldp.al/dldp/images/dldp_icons/tender/af/Manual_IPA.pdf 38 http://ec.europa.eu/europeaid/where/neighbourhood/regional-cooperation/enpi-cross-border/index_en.htm
31
• Politika e kohezionit – që përfshin politikën rajonale (reduktimi i pabarazive,
rigjenerimi i zonave të vjetra industriale dhe asistenca për zhvillimin rural), aspekte të
politikës sociale (lufta kundër papunësisë së gjatë dhe ndihmesa e arsimimit e
trainimit profesional), si edhe një pjesë e Politikës së Përbashkët Bujqësore (asistenca
për zhvillimin rural).
• Nxitja e zhvillimit ekonomik dhe social në zonat kufitare.
• Bashkëpunimi në sfidat e përbashkëta rajonale në fusha, si: mjedisi, trashëgimia
natyrore dhe kulturore, shëndeti publik dhe parandalimi dhe lufta kundër krimit te
organizuar.
• Nxitja e aktiviteteve të përbashkëta që përfshijnë partnerë nga rajonet kufitare.
• Inkurajimi i sipërmarrjeve, në veçanti, zhvillimi i turizmit, kulturës dhe tregtisë ndër-
kufitare.
• Mbështetja e lidhjeve mes zonave urbane dhe rurale.
• Ulja e nivelit të izolimit, mes rrjeteve të permirësuara të transportit, rrjeteve të
komunikimit dhe shërbimeve, ujërat ndërkufitare, sistemeve energjetike dhe
manaxhimit të mbetjeve, etj.
• Zhvillimi i bashkëpunimit, në sektore si shëndeti, kultura, turizëm dhe arsim.
• Nxitja e bashkëpunimit administrativ dhe ligjor.
• Nxitje e integrimit të tregjeve ndërkufitare të punës, iniciativa të përbashkëta të
punësimit, barazisë gjinore, përfshirjes sociale, etj.
Nga ana tjetër Shqipëria përfiton edhe nga programet e fqinjësisë, të cilat kanë 4
objektiva të përcaktuara: nxitja e zhvillimit të qëndrueshëm social ekonomik në rajonet
kufitare; bashkëpunim për të adresuar sfidat, në fushat e ambjentit, shëndetit publik, luftën
kundër krimit të organizuar; sigurimi i një efiçencës në sigurinë e kufijve; nxitja e veprimeve
lokale të tipit “njerëzit për njerëzit” (People to people).
Tre nga katër programet e fqinjësisë, Shqipëri- Greqi, Shqipëri-Itali dhe Itali-
Adriatik janë të një natyre ndër-kufitare, ndërsa programi i fundit, CADSES39 është
një program trans-rajonal ku përfshihen 9 vende tashmë anëtare të BE-së dhe 9 vende
jo anëtare.
39 http://www.espon.eu/export/sites/default/Documents/Events/OpenSeminars/PortorozJune2008/Ulrich-Graute-Seminar-Portoroz-June-2008.pdf
32
1.5. Sfida ekonomike dhe sociale aktuale të Shqipërisë.
Që nga viti 2003, janë bërë përparime lidhur me reformat strukturore me synim
tregun. Privatizimi i bankës shqiptare, “Bankës së Kursimeve”, përbën progres drejt
përfundimit të procesit të privatizimit të sektorit financiar, përfshirë ristrukturimin dhe
privatizimin e kompanive shtetërore. Ndonëse ekonomia shqiptare vazhdon të funksionojë
gjerësisht me para në dorë dhe shumica e transfertave dhe pagesave kryhen akoma jashtë
sistemit bankar, po bëhen përpjekje që të nxitet kalimi nëpërmjet bankave në maksimumin e
qarkullimit të parave. Megjithatë, sektori financiar ende duhet të forcojë strukturat e tij,
përfshirë këtu edhe mbikqyrjen bankare, si edhe të luajë një rol më qendror në zhvillimin
ekonomik të vendit.
Mjedisi që rrethon biznesin vazhdon të jetë i vështirë, kryesisht për shkak të
infrastrukturës së dobët, korrupsionit të përhapur, tregut të papërshtatshëm të tokës dhe
pasurive të patundshme, kapaciteteve administrative të kufizuara dhe ndonjëherë jo
profesionale dhe sigurisë ligjore të pamjaftueshme për kompanitë. Kjo gjendje ndikon
negativisht për investimet dhe për funksionimin normal të ekonomisë së tregut të lirë.
Pasiguria politike dhe shkalla e ulët e interesit nga investitorët strategjikë kanë shtuar sfidat e
ekonomisë. Në Shqipëri janë bërë hapa drejt përmirësimit të mjedisit dhe klimës së biznesit
duke synuar krijimin e lehtësive për investitorët, si edhe nxitjen e interesave të biznesit. Nga
ana tjetër, ato kanë për qëllim lehtësimin e dialogut ndërmjet bashkësisë së biznesit dhe
administratës.
Çështja ende e pazgjidhur e pronësisë mbi tokën, vazhdon të pengojë rritjen e
ndjeshme të investimeve dhe të ndikojë negativisht në perspektivën ekonomike. Rritja e
kostos së punës dhe ekonomia informale (“e nëndheshme”), gjithashtu dëmtojnë zhvillimin e
investimeve dhe biznesit. Nevojiten reforma të mëtejshme, veçanërisht nëpërmjet zbatimit të
kuadrit ligjor dhe luftës më të efektshme ndaj evazionit fiskal.
Forcimi i administratës tatimore, por edhe lufta kundër evazionit fiskal, kontrabandës
dhe korrupsionit dhe përmirësimi i sistemit të TVSH-së, mbeten ende në themel të strategjisë
fiskale. Është e rëndësishme për Shqipërinë që të garantojë zbatimin si duhet dhe objektiv të
legjislacionit tatimor për të parandaluar çdo lloj presioni dhe /ose trajtim diskriminues
ndërmjet kompanive. Përmirësimi i komunikimit me tatimpaguesit, thjeshtësimi i
procedurave të taksapagimit dhe zhvillimi i një sistemi funksional që garanton rikthimin e
tatimeve të tepërta, do të ndikonin në rritjen e mbledhjes së tatimeve dhe në forcimin e
besimit ndërmjet tatimpaguesve dhe administratës tatimore.
33
Kur shtetet anëtare të BE-së hoqën dorë nga monedhat e tyre kombëtare dhe pranuan
Euron, fillimisht u panë shumë efekte negative, sidomos tek vendet me rendiment më të ulët
ekonomik40. Por natyrshëm ato u bënë më atraktive për investimet e huaja, u bënë më të
menaxhueshme nga pikëpamja e kontrollit të inflacionit dhe të politikave të bankës qëndrore.
Për ta konkretizuar këtë ide në Shqipëri e rëndësishme është që fillimisht të bëhet një studim i
posaçëm, i cili duhet të nxjerrë përfundimin nëse duhet të bëhet ose jo shndërrimi i monedhës
kombëtare në euro. Dhe pas kësaj nëse studimi arrin në konkluzionin se kjo sjell rezultate
pozitive, atëhere ndiqet një strategji e posaçme për procedurat dhe afatet e realizimit të këtij
veprimi. Shqipëria ende ka nevojë edhe për shumë vite për monedhën e saj kombëtare, lekun.
Kjo për shkak të zhvillimit të saj, që të jetë e lirshme në përdorimin e politikave monetare.
Shqipëria u prek në mënyrë relative më pak se vendet e tjera nga kriza globale
financiare. Dhe një nga arësyet ishte fakti se ishte pikërisht monedha kombëtare, leku, zbuti
në mënyrë të ndjeshme pasojat e krizës ndërkombëtare. Kjo në një mënyrë më të dukshme se
vëndet e tjera rreth nesh, që kishin euro në përdorim. Aktualisht, leku eshtë ende me mjaft
vlerë për Shqipërinë dhe shqiptarët dhe duhet menaxhuar me kujdes gjithmonë në funksion
të zhvillimit të qëndrueshëm të ekonomisë kombëtare dhe mirëqenies së qytetarëve. Ndër
faktorët se pse vendi ynë nuk është gati për zëvëndësimin e monedhës kombëtare është edhe
nga problematika fiskale që ka, deficitit tregtar, deficiti në bilancin e pagesave, defiçiti fiskal,
borxhi i jashtëm, borxhi i brendshëm, etj. Pa i sjellë këto parametra në kuota të tilla, siç i
standardizon Banka Europiane Qendrore, Shqipëria natyrisht që nuk mund të jetë pjesë e
zonës së euros.
Po kështu dhe të hyrat valutore nga emigracioni -remitancat, për aq kohë sa dërguesit
e tyre, në pjesën më të madhe janë të vendosur në Greqi, Itali dhe Gjermani, janë të shprehura
në Euro. Në këtë kuptim, megjithë një prirje të shqiptarëve ndaj monedhës amerikane, siç
vihet re, një pjesë e mirë e hyrjeve valutore është e shprehur në Euro.
Sa i takon sfidave sociale, procesi i liberalizimit të vizave të Shqipërisë me vendet
anëtare të Bashkimit Evropian shënoi së pari arritjen e një synimi lidhur me një nga të drejtat
më themelore, lirinë e lëvizjes41. Një arritje e tillë pati efekte pozitive psikologjike dhe reale.
Efekti psikologjik ishte në radhë të parë mbi vetë shqiptarët, individualisht dhe kolektivisht,
sepse u çliruan nga një ndjesi e margjinalizimit që shoqëronte çdo shqiptar përgjatë gjithë
procesit të aplikimit për një vizë e deri në pikat kufitare, tokësore, portet apo aeroportet e
vendeve evropiane. Ndërkohë që efekti tjetër psikologjik është që edhe vetë nëpunësit
shqiptarë fitojnë më shumë respekt për detyrën e tyre, rregullat për të cilat kujdesen për t’u 40 Civici, A. 2010. “Kriza financiare apo globale”, UET Press. 41 http://www.aiis-albania.org/PDF/2011-PR-ALB.pdf
34
zbatuar dhe institucionet për të cilat punojnë. Këto efekte pozitive shndërrohen në efekte
reale të ndryshimit të sjelljes më korrekte dhe më pak informale të vetë shqiptareve dhe
institucioneve shqiptare.
Përmirësimi i imazhit sjell efekte të tjera pozitive p.sh. do të thotë se në rrethana të
tjera të barabarta, rritet mundësiaqë një tregtar apo një investitor të mendojë më shumë për
mundësi tregtie me Shqipërinë, sikurse edhe një vizitor apo turist. Liberalizimi i vizave solli
çlirimin psikologjik të shqiptarëve, që në një farë mënyre kishin kohë që vuanin nga izolimi,
herë i brendshëm e herë i jashtëm dhe shkrirja e kufijve i dha shoqërisë shqiptare një status të
barabartë me bashkësinë evropiane dhe perëndimore. Veçse shqiptarët në perceptimin e tyre
ndalen vetëm në lëvizjen e lirë të njerëzve pa analizuar lehtësirat në lëvizjen e lirë të kapitalit,
mallrave dhe shërbimeve.
1.6. Përfundimet kryesore të Raportit të Progresit për Shqipërinë për vitin 2013. Në prag të marrjes së statusit të vendit kandidat.
Raporti i Progresit për Shqipërinë42, (parashtruar në Bruksel, më 16 tetor 2013) është
pjesë e Paketës së Zgjerimit për vitin 2013, miratuar nga Komisioni Evropian. Komisioni
Evropian arriti në përfundimin se Shqipëria ka bërë një progres të mirë në udhën e saj drejt
integrimit në BE, sidomos me miratimin e masave që janë identifikuar si thelbësore për
marrjen e statusit të vendit kandidat dhe me vazhdimin e kryerjes së reformave lidhur me
përparësitë kyçe të opinionit të Komisionit për vitin 2010. Aty theksohet se Shqipëria ka
ndërmarrë hapa fillestare drejt përmirësimit të efikasitetit të hetimeve dhe ndjekjes penale në
luftën kundër krimit të organizuar dhe korrupsionit. Sipas institucioneve monitoruese,
zgjedhjet parlamentare të vitit 2013 u kryen përgjithësisht të qeta dhe të rregullta. Duke pasur
parasysh këtë, Komisioni Evropian rekomandoi që Shqipërisë t’i jepet statusi i vendit
kandidat në BE, me mirëkuptimin që Shqipëria të vazhdojë të marrë masa në luftën kundër
krimit të organizuar dhe korrupsionit. Me qëllim që të kalojë në stadin tjetër dhe të hapë
negociatat e anëtarësimit, Shqipëria duhet të plotësojë përparësi të tjera kyçe, me fokus të
veçantë në reformën administrative, shtetin ligjor dhe të drejtat themelore. Sipas raportit,
dialogu politik konstruktiv dhe i qëndrueshëm mbetet thelbësor për një proces të suksesshëm
reformash.
42 http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2013/package/al_rapport_2013.pdf
35
1.6.1 Kriteret politike.
Shqipëria ka bërë progres të mëtejshëm drejt përmbushjes së kritereve politike të
Kopenhagës për anëtarësi në BE. Qeveria dhe opozita kanë bashkëpunuar për miratimin e një
numri aktesh të rëndësishme ligjore në parlament, përfshirë Ligjin mbi Shërbimin Civil,
Ligjin e amenduar mbi Gjykatën e Lartë dhe Rregulloren e Parlamentit. Në lidhje me lirinë e
shprehjes, kuadri legjislativ është përmirësuar me miratimin e Ligjit për Median Audio-
Vizuale.
Misioni ndërkombëtar për mbikëqyrjen e zgjedhjeve parlamentare të qershorit 2013
arriti në përfundimin se zgjedhjet u kryen në një mënyrë përgjithësisht të qetë dhe të rregullt.
Ka pasur progres domethënës në përmirësimin e trajtimit të të burgosurve dhe janë ndërmarrë
hapa të mëtejshme në reformën e administratës publike dhe në reformimin e gjyqësorit,
përmirësimin e luftës kundër korrupsionit, shtimin e konfiskimit të aseteve të lëndëve
narkotike dhe veprimtarive kriminale dhe zbatimin e rekomandimeve për luftën kundër
pastrimit të parave. Janë marrë masa kundër diskriminimit për të nxitur mbrojtjen e të
drejtave të njeriut. Angazhimi konstruktiv i Shqipërisë në bashkëpunimin rajonal mbetet
thelbësor.
Megjithatë, nevojiten përpjekje të tjera të qëndrueshme për të përmbushur plotësisht
kriteret politike. Për sa i takon demokracisë dhe shtetit të së drejtës, është thelbësore të
bazohemi te progresi i kohëve të fundit dhe të garantohet që dialogu politik dhe përpjekjet e
përbashkëta për reformë të jenë të qëndrueshme. Nevojiten masa konkrete për forcimin e
llogaridhënies, pavarësisë dhe efikasitetit të gjyqësorit. Arritjet në hetimet, ndjekjet penale
dhe dënimet e rasteve të korrupsionit në të gjitha nivelet duhen forcuar duke u mbështetur në
rezultatet fillestare. Lufta kundër krimit të organizuar duhet përmirësuar më tej. Duhet
garantuar zbatimi i qëndrueshëm i strategjisë së të drejtës së pronës. Reforma e administratës
publike duhet ndjekur energjikisht. Mjetet legjislative dhe politike në fushën e të drejtave të
njeriut, sidomos në lidhje me romët, duhen zbatuar më tej dhe më mirë.
1.6.2. Kriteret ekonomike.
Ekonomia shqiptare ka vazhduar të ruajë qëndrueshmërinë makroekonomike.
Shqipëria ka bërë progres të mëtejshëm drejt shndërrimit në një ekonomi tregu funksionuese.
Ajo duhet të jetë e aftë t’u bëjë ballë trysnive konkurruese dhe forcave të tregut brenda
Bashkimit Evropian në periudhën afatmesme, me kusht që të përshpejtojë reformat
strukturore, përshirë forcimin e shtetit ligjor dhe të drejtën e pronës, luftën kundër
36
korrupsionit, trajtimin e pagesave të prapambetura, si dhe zhvillimin e infrastrukturës dhe
nxitjen e kapitalit njerëzor.
Ekonomia mbetet e brishtë dhe e cënueshme nga dobësitë e brendshme strukturore
dhe paqëndrueshmërisë së ekonomisë botërore. Produkti i Brendshëm Bruto (PBB) ka
vazhduar të rritet, kryesisht për shkak të rritjes së eksporteve neto pozitive. Ka pasur një
përmirësim të lehtë në tregun e punës, por papunësia mbetet e lartë. Ka ende shqetësim për
nivelin e lartë të deficitit buxhetor, borxhit publik dhe ndikimit të tij afatshkurtër, si dhe për
huatë e këqija në sistemin bankar. Duhet siguruar parashikueshmëria fiskale përmes
reduktimit të mbivlerësimit të përsëritur të të ardhurave dhe bërjes më efikase të mbledhjes së
taksave. Përmirësimi i biznesit dhe mjedisit të investimeve është thelbësor për diversifikimin
e ekonomisë dhe nxitjen e potencialit të saj afatgjatë për zhvillim. Shqipëria duhet të
plotësojë me reforma strukturore politikat e saj fiskale dhe monetare të orientuara drejt
stabilitetit, me qëllim që të garantojë një zhvillimin ekonomik të qëndrueshëm afatgjatë.
1.6.3. Legjislacioni i BE-së.
Shqipëria ka bërë progres të moderuar në përmirësimin e aftësisë së saj për të marrë
përsipër detyrimet e anëtarësisë nëpërmjet përafrimit të legjislacionit dhe standardeve të saj
me ato të BE-së, veçanërisht në fushat e prokurimit publik, statistikave, drejtësisë, lirisë dhe
sigurisë dhe bashkimit doganor.
Megjithatë, duhen shtuar përpjekjet meqë progresi ka qenë i kufizuar në fusha të tjera,
si ligji për pronësinë intelektuale, taksimi, energjia, mjedisi dhe ndryshimet klimaterike.
Nevojiten përpjekje të qëndrueshme për forcimin e kapacitetit administrativ për zbatimin dhe
përforcimin e legjislacionit dhe përmirësimin e transparencës dhe llogaridhënies.
1.6.4. Në prag të marrjes së statusit të vendit kandidat
Sipas S.Fule, Komisioner për Zgjerimin dhe Politikën e Fqinjësisë Europiane, rruga
drejt vendimit për marrjen e statusit të vendit kandidat në qershor 2014 për Shqipërinë do të
ishte e qartë43. Liderët e shteteve antare të BEsë e theksuan këtë fakt në Dhjetor 2013 kur ata
njohën përpjekjet, përkushtimin dhe rezultatet e arritura tashmë nga Shqipëria në realizimin e
reformave. Shqipëria duhet të ndërtojë mbi këto arritje, të mirëmbajë dhe rrisë ritmin e
reformave dhe të adresojë sfidat që shtrihen përpara në zonat ku duhet të përqëdorhen
43 Štefan Füle, Commissioner for Enlargement and European Neighbourhood Policy. http://ec.europa.eu/commission_2010-2014/fule/index_en.htm
37
përpjekjet dhe energjitë. Për më tepër, janë identifikuar pesë prioritete kyce të nevojitura për
të hapur negociatat.
Në mars 2014 u theksua ne Tiranë që vendi ka kapacitete për të ecur në shinat drejt
integrimit europian duke zgjidhur sfidat. Shqipëria nevojitet të fokusohet në shtetin ligjor dhe
të prodhojë rezultate konkretet në luftën kundër korrupsionit, krimit të organizuar dhe të
avancojë ne reformat administrative dhe juridike. Integrimi i minoritetit rom, anti-
diskriminimi dhe qartësia e të drejtës së pronave janë gjithahstu të rëndësishme. Por elementi
më i rëndësishëm i dialogut të nivelit të lartë ka qënë pjesëmarrja e qeverisjes dhe opozitës
dhe mbajtja e dialogut civil mes tyre.
Mesazhi pas këtij dialogu adresonte qeverisjen dhe opozitën. Sipas S.Fule:
“Klima konfliktuoze aktuale politike nënvleftësonte arritjet e Shqipërisë.
Qeveria dhe opozita kanë nevojë për për vendosjen e një seti rregullash për të
vepruar. Ndonjë perceptim ose dyshim që qeverisja nuk e respekton plotësisht
rregullat ose Kushtetutën dëmton vendin. Sigurisht, adinistrata është e detyruar të
sigurojë që të gjithë punonjësit janë profesionistë dhe respektojnë standartet etike.
Këtu edhe opozita ka përgjegjesi të qarta. Ajo duhet të mbajë një përqasje
konstruktive. Duke bashkëpunuar, përpjekjet forcohen dhe kur statusi i kandidatit të
jepet, do të jetë mirënjohje për punën e gjithsescilit”.
S.Fule ritheksoi se ka një konsensus të gjerë në Shqipëri në aspiratat për BE-në. Të
gjitha energjitë vitale të vendit , përfshirë ato të shoqërisë civile dhe rrjeteve akademike ,
duhe të përdren për të arritur qëllimin e antarësimit për në BE. Duhet vendim për të ngritur
një mekanizëm të detikuar dhe të përdoren burimet psh: “këshilli kombëtar për integrimin
europian”, me pjesëmarrjen e të gjithë palëve. Koha për të vepruar është tani, çdo shtyrje nuk
do të ishte në interes të Shqipërisë. Duke ndarë këtë sens të urgjencës e duke demostruar
kapaciet solid është esenciale. Zbatimi i reformave dhe sigurim i një vendi me institucione
funksionale vlen për marrjen e statusit të vendit kandidat.
“Procesi i integrimit të Shqipërisë shtrihet përtej kufijve. Shqipëria ka përgjegjësi jo
vetëm kundrejt qytetarëve të vet, por edhe drejt të tjerëve që inspirojnë drejt këtij proçesi.
Duke lëvizur drejt kësaj rruge, Shqipëria dërgon një mesazh të fortë tek të gjithë vendet fqinje
dhe qytetarët e tyre, që vlerat europiane janë të forta dhe i drejtojnë njerëzit që dëshirojnë të
ndërmarrin të ardhmen europiane në duart e tyre. Shqipëria ka bërë hapa impresiv përpara,
sidomos reforma e integrimit në shumë fusha. Bëhet fjalë për konsensusin sepse është çështje
38
kohe dhe Shqipëria është në rrugë të mbarë dhe do vijojë me reformat dhe kjo çështje do
zgjidhet në të ardhmen” 44.
44 http://mapo.al/2013/12/zhgenjehet-shqipëria-e-shtyn-statusin-per-ne-qershor-hap-negociatat-serbine/
39
1.7. Perceptimi qytetar larg apo afër realitetit të integrimit.
Perceptimi është proces nëpërmjet të cilit individët konstatojnë dhe organizojnë
përshtypjet e ndjenjave të tyre për t’i dhënë kuptim mjedisit ku jetojnë.
Perceptimi është nje proces kompleks dhe ne përdorim shumë nga shqisat tona për të
perceptuar. Ajo që ndodh në botë është ndryshe nga ajo që ne perceptojmë, sepse bazohemi
në eksperiencën personale. Perceptimi45 përkufizohet si procesi i zgjedhjes, organizimit, dhe
subjektiviteti i intepretimit të të dhënave përems shqisave, që na bën të aftë t’i japim kuptim
botës sonë.
Ne e shohim realitetin nga këndvështrime të ndryshe. Pozicioni ynë fizik, dëshirat
personale, qëndrimet, vlerat dhe gjendja psikologjike ndërveprojne për të ndikuar gjykimet
tona. Është e pamundur që ne të procesojmë të gjithë stimujt e mundshëm, ne kalojmë në një
proces që njihet si përzgjedhja, e cila përfshin si ekspozimin selektiv edhe vëmendjen
selektive, pra ekspozohesh dhe përqendrohesh tek disa stimuj të caktuar duke evituar të tjerët.
Proceset perceptive nuk janë vetëm përzgjedhëse, por edhe të bazuara në eksperienca
personale. Në këtë mënyrë njerëz të ndryshëm, të njëjtat ngjarje i shohin ndryshe.
Gjatë procesit të perceptimit, ne jemi aktivë. Ne jo thjesht shlodhemi duke parë
stimujt, por organizojmë dhe vlerësojme shumë nxitës që na vijnë.
Perceptimi përfshin këto faza:
1. Faza përzgjedhëse, ku ne përqëndrohemi vetëm në disa stimuj.
2. Faza organizuese, ku ne rregullojmë stimujt e zgjedhur.
3. Faza interpretuese/ vlerësuese, gjatë së cilës ne i japim kuptim stimujve që kemi
zgjedhur dhe organizuar, bazuar në eksperiencat tona jetësore.
4. Faza e përgjigjes, gjatë së cilës ne vendosim se çfarë do të konkludojmë, themi se
vjen si rezultat i asaj që kemi perceptuar.
Kur ndalemi në perceptimin që qytetarët kanë rreth një fenomeni apo procesi duhet të
mbajmë parasysh faktorët tek perceptuesi, si: qëndrimi, motivet, interesat, eksperienca,
shpresat ; faktorët në situata, si: koha, mjedisi i punës, mjedisi social ; faktorët në objektiva,
si: risitë, veprimet , zërat, lloji, mjedisi shoqëror, afërsia, ngjashmëria.
45 http://sq.wikipedia.org/
40
1.8. Çfarë perceptojnë qytetarët shqiptarë me integrimin europian?
Për një qytetar të zakonshëm, secili duhet të jetë i vetëdijshëm se realizimi i procesit
të integrimit përmban njëkohësisht si përfitime në nivel mikro dhe makro, individuale dhe
shoqërore. Sikurse pritshmëria është të ketë edhe kosto të pashmangshme për t’u paguar nga
individi dhe shoqëria shqiptare. Ndërkohë, po aq i vërtetë dhe i pranuar si parim dhe fakt
është se procesi i integrimit europian përmban efekte si në nivelin mikro-ekonomik ashtu
edhe në atë makro-ekonomik, në periudhën afatshkurtër dhe afatgjatë.
Përvoja e vendeve që tashmë janë anëtarë të BE-së ose më pranë saj krahasuar me
Shqipërinë tregojnë se përfitimi kryesor i pritshëm i këtij procesi është ekonomik p.sh.
pjesëmarrja e eksporteve në tregjet e huaja, nxitja e strukturave konkurruese dhe
përmirësimet që lidhen me eficiencen, të cilat në një periudhë afatgjatë do të çojnë në
forcimin e ekonomisë shqiptare. Ndërsa kostot e vlerësuara të këtij procesi lidhen kryesisht
me ndryshimin që sjell kalimi nga një ekonomi e mbyllur në një ekonomi të hapur dhe
konkurruese, e cila nga ana e saj mund të çojë edhe në humbjen e të ardhurave ose të vendeve
të punës.
Njëkohësisht, ekziston edhe një perceptim, që rezulton të jetë i bazuar, edhe për
faktin se çështje të tilla si madhësia e vendit, kultura e tij apo çështje të natyrës kombëtare
ndikojnë jo pak në dinamikën e procesit të integrimit europian. Megjithatë, pranohet
gjerësisht se anëtarësimi në BE është një mundësi thelbësore për vendet ende jo anëtare të
këtij bashkimi që të sigurojnë rritje ekonomike të qëndrueshme, kryesisht nëpërmjet zgjerimit
të lidhjeve tregtare dhe hyrjes së fondeve për përmirësimin e infrastrukturës. Duke qenë e
informuar për kushtëzimet dhe e përfitimet e kësaj natyre, qeveria shqiptare ka bërë përpjekje
për ndërmarrjen e reformave strukturore, që kanë marrë formën e një kursi këmbimi të
qëndrueshëm, mbajtjen nën kontroll të inflacionit apo norma interesi për huatë bankare në
kufij të kontrolluar nga Banka e Shqipërisë. Si rezultat, ka pasur përpjekje për rritje graduale
të nivelit të jetesës së qytetarëve dhe familjeve shqiptare, si dhe është ngushtuar, kategoria e
familjeve shqiptare që jetonin në varfëri ekstreme. Së paku, ky është perceptimi që duhet
krijuar tek qytetarët kur reformat zbatohen dhe priten efekte afatgjata.
Në Shqipëri, perspektiva e qenies një ditë vend anëtar i BE-së ka shërbyer dhe
shërben si një nxitje për angazhimin qytetar në rritjen e mirqenies jo vetëm vetjake, por edhe
të shoqërisë. Përcaktimi në mënyrë gati unanime i elitës politike dhe drejtuese të vendit në
favor të anëtarësimit në BE, (edhe pse në mjaft raste vetëm deklarative), ka ndihmuar
gjithashtu në promovimin e zhvillimit ekonomik si përparësi të programeve qeveritare. Këto
të fundit pikërisht për këtë arsye, janë mbështetur nga programet e asistencës, të ndërmarra në
41
synim qe vendi të përmbushë angazhimet e veta kontraktuale në funksion të procesit të
integrimit europian të vendit. Pavarësisht kësaj, zhvillimet politike konfliktuale të dy viteve të
fundit kanë treguar jo vetëm kushtëzimin e dukshëm të reformave ligjore dhe atyre
ekonomike të pritshme në funksion të integrimit europian nga raportet politike midis
shumicës dhe pakicës parlamentare, por edhe kanë çuar në përkeqësimin e zbatimit të këtyre
reformave, në rritjen e arbitraritetit të administratës fiskale kundrejt biznesit, në
transparencën e pamjaftueshme në një numër investimesh dhe privatizimesh të shoqërive
publike, etj. D.m.th paqëndrueshmëria dhe ngërçet politike dhe mangësitë që shfaq sistemi
politik e kushtetues i vendit rezultojnë të jenë ndër pengesat kryesore të procesit të integrimit
europian të vendit, të paktën ndikojnë në vonimin e këtij procesi.
Ndërkaq, në procesin përgatitor dhe në funksion të drejtpërdrejtë të integrimit
europian, vitet e fundit Shqipëria ka ecur përpara në procesin e bashkëpunimit ekonomik
rajonal. Madje, duke ndjekur trajektoren e qëndrimeve të burokracisë së BE-së kundrejt
vendeve të Ballkanit, të krijohet përshtypja se megjithë shpejtësinë e ndryshme të procesit të
integrimit europian të vendeve të veçantë të shprehur në marrëveshjet e secilit vend me BE-
në, herë-herë bashkëpunimi rajonal mbizotëron bashkëpunimin e tyre individualisht me këtë
bashkim. Këto dy procese duhet të ecin paralelisht dhe bashkëpunimi ekonomik rajonal
mbetet një test i fortë për secilin vend në rrugën e identifikimit dhe të sigurimit të përfitimeve
që vijnë nga avantazhet konkurruese dhe krahasuese të tyre. Rritja e pranisë së një numri
investitorësh të huaj pas antarësimit në sektorë të tillë si prodhimi i energjisë elektrike,
investimet publike në fuqizimin e rrjetit të transmetimit, etj., vlerësohet se mund të
kontribuojë në sigurimin e energjisë elektrike për bizneset dhe familjaret – një ndër
problemet shqetësuese për një periudhe të gjatë për ekonominë e këtij vendi.
1.9. Integrimi europian dhe kriza aktuale.
Ekonomia shqiptare është prekur nga kriza ekonomike botërore, gjë që si një goditje e
jashtme mbi këtë ekonomi, transmetohet përmes kanaleve të ndryshme si rënia e prurjeve
monetare të emigracionit (remitancave), zvogëlimin e investimeve të huaja të drejtpërdrejta,
zvogëlimi i kreditimit të ekonomisë dhe biznesit e mbi të gjitha në ngadalësimin e ritmeve të
rritjes ekonomike. Ky i fundit është një fenomen i përbashkët për shumicën e vendeve të
rajonit tonë.
Në debatin ndërmjet ekspertëve është shtruar cështja se si ka ndikuar ecuria e
derisotme e reformave integruese në përballimin e efekteve të kësaj krize si dhe cështja tjetër
42
se si kjo krizë po e ndikon vetë procesin e integrimit europian të Shqipërisë në stadin para
dhe pas marrjes së statusit. Natyrisht që në debat sillen argumente të ndryshme, por janë të
paktën dy referenca që nuk mund të anashkalohen. E para është shkalla apo masa në të cilën
vendi ka adaptuar “acquis communautaire” të përmendura, si një treguës përcaktues i vetë
shkallës së integrimit në BE të tij, progresin e tranzicionit. Ndërsa referenca tjetër është
mjedisi institucional i matur përmes cilësisë së qeverisjes. Studime të ndryshme provojnë se
vendet me ekonomi më elastike për shkak të përparimit të shpejtë me reformat e tranzicionit
janë në gjendje për t’u përshtatur më mirë kundrejt ndikimit të goditjeve të jashtme. Dmth ato
vende që kanë shënuar progres më të madh në reformat institucionale dhe kanë zhvilluar
mekanizma më të mirë të tregut mund të konsiderohen më të afta se të tjerët për t’u përshtatur
me ndikimin e goditjeve të jashtme, siç është edhe kriza aktuale, dhe anasjelltas.
Ka një argument të përdorur gjerësisht se shkalla e ulët e integrimit të ekonomisë
shqiptare me BE-në ka ndihmuar në mosprekjen e saj nga kriza ekonomike botërore.46 Kjo
shpjegon edhe insistimin e autoriteve të BE-së për përfshirjen në cilëndo paketë
rekomandimesh për qeverinë shqiptare të cështjeve që lidhen me mirëqeverisjen dhe ecjen
përpara të reformave integruese të vendit në fushen e ekonomisë. Kështu p.sh. në 12
rekomandimet47 e njohura ende në proces zbatimi nga pala shqiptare janë përfshirë edhe
çështje të tilla si: forcimi i shtetit të së drejtës, rritja e pavarësisë së gjyqësorit; depolitizimi i
administratës publike; zgjidhja e problemit të pronave; lufta kundër korrupsionit dhe krimit të
organizuar, etj.
Për përballimin me kosto të ulët të krizes aktuale ekonomike botërore, po kaq të
rëndësishme mbeten edhe politikat ekonomike të brendshme të qeverisë dhe të institucioneve
ndërkombëtare nëpërmjet të cilave mund të zbuten ose të përkeqësohet ndikimet e mjedisit
negativ të jashtem, etj. Për sa i takon ndikimit të krizës aktuale në ecurinë e metejshme të
integrimit europian të Shqipërisë, nuk duhet të kemi iluzione se kjo krizë, efektet e së cilës
pritet të shtrihen të paktën për një dekadë, nuk mund të mos vonojë vetë procesin e integrimit,
madje edhe të shtojë kushtëzimet e BE-së ndaj vendeve si yni, por mendoj se kjo do të nxisë
njëkohësisht edhe proceset e bashkëpunimit ekonomik rajonal duke e parë këtë të fundit si një
mundësi për t’u afruar më shpejt me BE-në, tashmë në nje dimension rajonal dhe jo thjesht
kombëtar apo në kuadrin e secilit vend të vecantë.
Shkalla e lartë e ndërvarësisë së zhvillimeve politike dhe institucionale të Shqipërisë
kundrejt atyre ekonomike të vendit nuk lë shumë hapësirë për formulim rekomandimesh
46 http://europaesse.wordpress.com/2012/02/01/integrimi-europian-ne-kendveshtrimin-ekonomik/ (Ese rreth temës së integrimit europian të Shqipërisë) AIIS 47 http://www..em-al.org/skedaret/
43
specifike se çfarë duhet të bëjë Shqipëria për të përfituar sa më shumë nga procesi i integrimit
europian të saj. Në çdo rast ka vetëm një përgjigje, e cila është provuar tashme nga vendet e
anëtarësuara përpara Shqipërisë në këtë bashkim, sic ishte edhe rasti i fundit i antarësimit të
Kroacisë: vazhdimi i reformave dhe zbatimi rigoroz i atyre që janë ndërmarrë me herët. Në
realizim të këtij procesi nevojitet jo vetëm ruajtja e stabilitetit makro-ekonomik të vendit, por
edhe një trajtim praktik dhe i ekulibruar që merr njëkohësisht në konsideratë si përfitimet
(mundësitë që krijon procesi i integrimit europian) por edhe kërcënimet e këtij procesi. Pritet
që qeveria të ushtrojë përgjegjësitë e veta me synim gjithëpërfshirjen e aktorëve të ndryshëm
institucionale dhe të shoqërisë civile dhe opinionit publik në këtë proces, si dhe
ndërgjegjësimin hap mbas hapi të tyre.
Një element i rëndësishëm për zhvillimin normal të procesit të integrimit europian
mbetet klima politike dhe konsensusi politik për reformat kyçe që garantojnë suksesin e
procesit. Zhvillimet politike të periudhës mbas vitit 2008 dhe posaçërisht gjatë dy viteve të
fundit, të karakterizuara nga mosmarrëveshje politike dhe vënie e reformave pro integrimit në
funksion të axhendave politike të shumicës dhe të pakicës parlamentare, por jo në kontekstin
e afrimit të vendit me BE-në kanë krijuar një kosto shtesë si dhe kanë përkeqësuar edhe
ecurinë e vetë procesit të integrimit në përgjithësi. Një shenjë pozitive ishte marrëveshja
politike e vjeshtës së 2011, por që ende nuk ka siguri nëse reforma elektorale, zhvillimet
ekonomik, zhvillimet institucionale, reformat e tregut në tërësi së bashku me reformat
juridike do të marrin udhe në funksion të përshpejtimit të integrimit europian të vendit.
Pavarësisht vështirësive përmasat e shtrirjes së reformave integruese të Shqipërisë në BE, i ka
në dorë vetë pala shqiptare, udhëheqja politike e vendit, institucionet demokratike dhe
shoqëria civile.
44
Kapitulli 2.
Metodologjia.
Puna për përgatitjen e këtij punimi kërkimor ka konsistuar në mbledhjen e materialeve
dhe të dhënave nëpërmjet studimeve, revistave shkencore, artikuj gazetash e periodikësh,
raporteve të qeverisë shqiptare dhe të institucioneve të ndryshme ndërkombëtare dhe
materiale të marra nga faqe interneti të shoqatave të specializuara për çështjet në fjalë.
Literatura e shfrytëzuar ka qenë në gjuhën shqipe dhe angleze. Në këtë aspekt, mendojmë se
studimi është një burim të dhënash të besueshme dhe të hollësishme për studiuesit që
përpiqen të kuptojnë perceptimin e kategorive të ndryshme sociale rreth perspektivës së
antarësimit të Shqipërisë në BE në kontekstin e kostove dhe përfitimeve.
Në këtë kapitull përshkruhet metodologjia e ndjekur për të konkretizuar analizën
lidhur me perceptime të qytetarëve për stadin e Shqipërisë drejt BE-së dhe pritshmëritë e tyre
për kostot dhe përfitimet e vendit nga integrimi. Së pari, tregohet se si është kryer proçesi i
kampionimit, përshkrimi i përgjithshëm i të dhënave dhe shtrirja / realizimi i studimit, për t’ia
lënë vendin kapitullit pasardhës të gjetjeve nga studimi në terren.
2.1. Kampionimi.
Popullsia e marrë në konsideratë për këtë studim përbëhet nga 242,801 banorë të
Qarkut Durrës (statistikë e vitit 2009) banues në 4 bashki dhe 6 komuna.
45
Rrethi i Durrësit48 ka 242,801 banorë, me një sipërfaqe prej 433 km². Shtrihet nga
Kepi i Rodonit në veri deri tek Përroi i Agait, pas Shkëmbit të Kavajës, me një sipërfaqe 430
km² dhe lartësi mesatare 2-6 m mbi nivelin e detit. Zona ku shtrihet popullata në shqyrtim
përbëhet nga:
Bashkia Durrës (18 lagje të organizuara në 5 komuna);
Bashkia Shijak;
Bashkia Manzë (Qyteti i Manzës dhe fshatrat Armadh, Borç, Hamallaj fshat,
Kameras, Kuçoku, Radë, Shkallë);
Bashkia Sukth (Qyteti i Sukthit e fshatrat Hamallaj, Kullë, Perlat, Vadardhë,
Rrushkull);
Komuna Gjepalaj (Qëndra Hardhishtë e fshatrat Gjepalë, Hardhishtë, Çizmeli,
Eminas i vogël, Likesh, Këneta, Shtraza, Shahinaj, Shetel);
Komuna Ishëm (Qëndra Likmetaj e fshatrat Likmetaj, Kërtushaj, Kapidanaj,
Gjuricaj, Lalëz, Kuaratën, Bizë, Draç, Shetaj);
Komuna Katund i Ri (Qendra Katundi i ri e fshatrat Katundi i ri, Jubë, Qerret,
Fllakë, Bisht Kamëz, Rinia, Sukth, Adriatik);
Komuna Maminas (Qëndra Maminas e fshatrat Maminas, Karreç, Vlashaj, Karpen,
Bodinak, Metallë, Bilalas, Rubjek);
Komuna Rrashbull (Qëndra St. Zoot. Xhafzotaj e fshatrat Rrashbull, Arapaj,
Shënavlash, Shkallnur, Manskuri, Romanat, Bozhaxhije);
Komuna Xhafzotaj (Qendra Xhafzotaj e fshatrat: Xhafzotaj , Pjezë, Rreth, Sallmone,
Koxhas, Borakë, Guzaj).
U mundësua kështu një kampionim i grupuar (klaster) për të zhvilluar anketimin. Ky
studim ka synim përgjithësimin e gjetjeve të përfituara nga kampioni i zgjedhur në një
popullatë të caktuar, meqenëse pritshmëritë dhe perceptimet mund të ishin të njëjta.
2.2. Përshkrimi i përgjithshëm i të dhënave.
Ky studim u mbështet në përdorimin e disa metodave hulumtuese. U përdorën
gërshetim metodash në mënyrë që gjetjet të ishin më të plota. Metodat e përdorura përfshijnë:
analizën e të dhënave dytësore; metoda sasiore e mbledhjes së të dhënave nëpërmjet
anketimit dhe metoda cilësore e mbledhjes së të dhënave nëpërmjet dy fokus grupeve.
48 http://ccidr.al/?page_id=8626
46
Kërkimi empirik cilësor dhe sasior është zhvilluar në 2 faza:
- Gjatë fazës së parë janë zhvilluar intervista të drejpërdrejta me politikëbërës vendorë
(antarë të Këshillit Bashkiak; punonjës të Bashkisë Durrës); banorë në zonat urbane
dhe rurale të Qarkut Durrës.
- Gjatë fazës së dytë janë krahasuar dhe interpretuar rezultatet e mbledhura me efektet
reale ekonomike e sociale nga integrimi në BE.
Siç u përmend më lart, janë kombinuar metoda sasiore me metodën cilësore të studimit. Për
të dy metodat ka pasur përqasje të ndryshme të kampionimit. Për fokus grupet është përdorur
kampionimi i qëllimshëm (i volitshëm).
Lidhur me analizën sasiore është hartuar pyetësori i përbërë nga katër seksione:
A) Të dhënat demografike.
B) Informacion i përgjithshëm mbi BE.
C) Integrimi i Shqipёrisё në BE.
D) Burimet e informacionit mbi BE.
Pyetësori është administruar me 224 përgjigjedhënës, të realizuar me anëtarë të
Këshillit Bashkiak dhe punonjës të Bashkisë Durrës (53), banorë të zonave urbane (Bashkia
Durrës 78, bashkia Shijak 54, bashkia Sukth 20, bashkia Manëz 13) dhe me banorë të zonave
rurale të shtrira në 6 komunat e qarkut Durrës (74) përkatësisht Komuna Gjepalaj (14) ,
Ishëm (22), Maminas (9), Rrashbull( 8) e Xhafzotaj (9).
Përbërja e të pyeturve sipas gjinisë dhe nivelit arsimor paraqitet në tabelën 1 e 2.
Kështu, 51.8% e të anketuarve janë femra, kundrejt 47.8 % meshkuj dhe 50 % e totalit janë
me arsim të lartë. Kjo përqindje relativisht e lartë krahasuar me tiparet e popullatës
shpjegohet me administrimin e pyetësorit në një pjesë të madhe të rasteve pranë Bashkisë së
qytetit të Durrësit.
Gjinia
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid
Mashkull 107 47.8 47.8 47.8
Femer 117 51.8 51.8 99.6
100.0
Total 224 100.0 100.0
Arsimi
47
Frequency Percent Valid Percent Cumulative
Percent
Valid
Arsimi 8 vjecar 35 15.6 15.6 15.6
Arsimi i mesem 57 25.4 25.4 41.1
Arsimi larte 91 50.0 50.0 81.7
Studimie pas
universitare(MA&PhD) 42 17.9 17.9 99.6
100.0
Total 224 100.0 100.0 Tabela 1 e 2. Përshkrimi i kampionit të pyetësorit
Paralelisht me përdorimin e dy metodave u bë edhe analiza e të dhënave dytësore në
këtë studim, e cila konsistoi në shqyrtimin e literaturës ekzistuese mbi proceset e integrimit
europian duke përfshirë raporte, studime, vlerësime lidhur me proceset integruese me fokus të
vecantë në perceptimin qytetar mbi rrjedhojat nga integrimi. Faza e shqyrtimit të literaturës
ndihmoi në krijimin e një baze të dhënash me raporte ekzistuese mbi këtë cështje. Kjo analizë
ndihmoi në formulimin e hipotezave (pyetjeve kërkimore) të studimit, e cila u vu në funksion
të gjetjeve nga studimi duke shërbyer si mundësi krahasimi dhe ballafaqimi.
Lidhur me analizën cilësore të mbledhjes së të dhënave, ajo u realizua nëpërmjet dy
grupeve fokus me anëtarë të Komisonit Këshillimor Qytetar Vendor Durrës dhe Lëvizjes
Rinore Durrës (Durrës Youth Movement).
Në këtë studim u përdor metoda cilësore e mbledhjes së të dhënave për disa arsye:
1) Grupet fokus strukturojnë mendim / perceptim që mund të përgjithësohen për atë
shtresë / kategori individësh.
2) Grupet e përzgjedhur përfaqësojnë vullnetarë aktivë që janë në kontakt me
informacionet e axhendës politike e sociale të vendit.
Është përzgjedhur kjo përbërje e grupeve për shkak të karakteristiës së tyre lidhur me
rolin që kanë në komunitet. Këto grupe janë vullnetare dhe mbajnë lidhje më Pushtetin Lokal
(Bashkinë Durrës) duke luajtur funksione këshilluese dhe monitoruese të vendim-marrjes
lokale.
48
2.3. Strategjia e realizmit të anketimit.
Ndërtimi i pyetësorit për metodën sasiore
Ndërtimi i pyetësorit ka për qëllim ta ndihmojë hulumtuesin të ngrejë pyetjet
kërkimore në funksion të aprovimit ose hedhjes poshtë të tyre. Pyetësori përbëhet nga 4
seksione ku alternohen pyetje me alternativa dhe të hapura.
Ndërtimi i pyetësorit për metodën cilësore
Metoda cilësore e përdorur, realizimi i dy fokus grupeve u mbështet në 5 pyetje të
hapura, të cilat janë:
1. N.q.s. do të kishte referendum për hyrjen e Shqipërisë në Bashkimin Evropian, ju si
do të kishit votuar?
2. Cilat janë kriteret e antarësimi të një vendi në BE?
3. Cilat janë vendet e rajonit që kanë status më të avancuar sesa Shqipëria drejt BE-
së?
4. A do e marrë Shqipëria statusin e vendit kandidat në Qershor 2014?
5. Cilat janë përfitimet ekonomike e sociale të Shqipërisë nga integrimi në BE?
6. Cilat janë kostot ekonomike e sociale të Shqipërisë nga integrimi në BE?
2.4 Shtrirja / realizimi i studimit.
Paralelisht me mbledhjen e informacioneve nga literatura është bërë hartimi dhe
administrimi i anketave. Anketimi është realizuar në njësitë e Pushtetit Vendor (bashkitë dhe
komunat). Gjithashtu, paralelisht me to janë administruar në pjesën urbane dhe rurale të
qarkut Durrës. Procesi i intervistave është realizuar në periudhën Tetor 2013 – Shkurt 2014.
Gjatë hulumtimit, sikurse u përmend më lart, u realizuan 2 grupe fokusi të përbëra nga 6
antarë të KKQV dhe 15 antarë të Grupit Rinor Durrës (Durrës Youth Movement) ku grupet
ishin të përbëra nga meshkuj dhe femra. Grupet e fokusit mbështeten në njohjen e
perceptimeve, ideve dhe pritshmërive të antarëve të grupit.
2.5. Toleranca e gabimit.
Toleranca e gabimit për kampionin e publikut të gjërë janë +/- 3% , me interval
besueshëmrie prej 95 %. Teknikisht, një tolerancë gabimit +/- 3% nënkupton që nëse merren
49
në mënyrë të përsëritu kampione të kësaj madhësie, 95 % e tyre do të pasqyronin opinionet e
popullatës me pasaktësi jo më të madhe se +/-3%.
50
Kapitulli 3.
Rezultate
3.1. Rezultatet e anketimit – analiza sasiore.
Së pari, pyetësori i kryer informon lidhur me shkallën e njohjes që kategoritë e
ndryshme të individëve të intervistuar kanë për ekzistencën strukturave organizative të BE-
së.
Njohja me strukturat /organizatat ndërkombëtare – BE
Strukturat/organizatat ndërkombëtare-BE
Total Po Jo Nuk e di/ refuzim
Kategoria
Pushteti Lokal (administratë ose Këshilltar bashkiak)
53 0 0 53
Shoqëria civile 17 1 1 19
Banor në zonën urbane 76 1 1 78
Banor në zonën rurale 70 2 2 74
Total 216 4 4 224
51
Figura 1. Njohja me Strukturat /organizatat ndërkombëtare
Përgjithësisht, 96 përqind e tyre në të vërtetë janë të informuar, pra pohojnë se kanë
dëgjuar rreth strukturave/organizatave ndërkombëtare. Kjo është një përgjigje e kënaqshme
duke patur parasysh se këtu përfshihen inndividë me nivele të ndryshme arsimore, si dhe
pavarësisht zonës urbane apo rurale ku ata jetojnë. Këto të dhëna paraqiten edhe në figurën 1.
Ndërkohë, 100 % e përgjigjedhënësve që i përkatësin kategorisë së Pushtetit Lokal kanë
dijeni rreth këtyre strukturave.
Po Jo Nuk e di
BE 216 4 4
OSBE 203 8 13
KOMBET E BASHKUARA
193 23 8
KE 208 10 6
NATO 219 2 3
Struktura / organizata ndërkombëtare më e njohur nga përgjigjedhënësit është NATO
(97.8 %), pasuar me BE-në, shumë pranë për nga dallimi, sa nuk mund të përbëjë ndonjë
diferencë për t’u marrë në konsideratë. Pas kësaj dysheje ndjek KE-ja, me pak diferencë me
OSBE-në. Struktura më pak e njohur është ajo e Kombeve të Bashkuara, (86.2 %), si në
rastin e përgjigjeve pohuese, ashtu edhe në rastin e përgjigjeve mohuese. Çuditërisht,
52
përqindja më e lartë e përgjigjedhënësve që nuk preferojnë të përgjigjen e bëjnë këtë në lidhje
me OSBE-në (5.8 %), ndërkohë që normalisht duhej të pritej për Kombet e Bashkuara.
Nëse do të përpiqeshim të kuptonim arsyet e këtyre dallimeve kaq të dukshme, në
mendje na vijnë tre mundësi:
1 – Informimi i vazhdueshëm i qytetarëve nga të gjitha mediat mbi anëtarësimin në
NATO dhe diskutimet e debatet e kryera nga ana e politikanëve. Por, jemi të sigurtë se
popullata nuk ka njohje të mjaftueshme se çfarë sjell ky antarësim. Por, kjo është një çështje
që shkon përtej synimeve të temës sonë.
2 – Në të njëjtën logjikë shkon edhe njohja e BE-së. Por tashmë jo vetëm nga
informacioni i vazhdueshëm ndaj qytetarëve nga mediat shqiptare, por besojmë, se haset edhe
në mediat e huaja, që shqiptarët arrijnë ti kuptojnë (italisht dhe greqisht më së shumti).
3 – Personalisht, do të prisja një njohje më të madhe të OSBE-së sesa të KE-së, pasi
institucioni i parë është ai që përmendet vazhdimisht për “ndërhyrjet” në proçest politike
vendase, veçanërisht në zgjedhjet problematike që ne kemi, të shoqëruara me shumë debate.
A është strukturë e institucionit të BE-së Komisioni Europian?
Total Po Jo Nuk e
di/Refuzim
Kategoria
Pushteti Lokal (administratë ose Këshilltar bashkiak)
38 4 11 53
Shoqëria civile 16 1 2 19
Banor në zonën urbane 61 0 17 78
Banor në zonën rurale 67 3 4 74
Total 182 8 34 224
53
Figura 2. Njohuritë për Komisionin Europian
Duke ju referuar figurës 2, përgjigjedhënësit nga Pushteti Lokal shfaqen konfuzë
përsa i përket prezantimit të BE-së. Katër prej tyre mohojnë se Komisioni Europian është
strukturë e BE-së. Ndërsa njëmbëdhjetë vetë janë edhe më konfuz sepse nuk e dinë ose
refuzojnë përgjigjen. Gjithashtu, ndër banorët e zonës urbane rreth 22% prej tyre nuk e dinë.
Interesant është fakti që banorët në zonën urbane kanë numrin më të lartë të
përgjigjedhënësve që refuzojnë të përgjigjen për këtë strukturë, ndërkohë që nuk janë të
bindur/qartë.
Komentet për këto përgjigje lenë hapësirë të pafund diskutimesh, por që nuk është
mundësia për ti parashtruar. Do të përpiqemi të përqëndrohemi tek më kryesoret, duke u
përpjekur të shmangim sa më shumë edhe subjektivizmin individual apo edhe “paragjykimet”
që vijnë natyrshëm.
Në rastin e punonjësve administrativë përgjigja “Jo” dhe “Nuk e di/ Refuzim”, të
marra së bashku shkojnë në më pak se gjysmën e përgjigjeve “Po”. Kjo përbën një rezultat të
lartë dhe realisht të frikshëm, pasi nxjerr në pah mungesën e theksuar të njohjeve pikërisht të
asaj pjese të popullsisë, e cila ka për detyrë të ndikojë apo informojë popullatën e thjeshtë.
Në rastin e tre grupimeve të tjera vihen re dallime mes grupimit “Shoqëria civile” dhe
banorëve të rastësishëm. Normalisht, antarët e grupimit të parë i takon të jenë shumë më të
informuar mbi çështje të tilla. Por, nuk dimë nëse me rritjen e numrit të të anketuarve a do të
rritej edhe përgjigja “Jo” e “Nuk e di/ Refuzim”.
Ndërsa dallimi më i çuditshëm qëndron në mes të banorëve në zonat qytatare dhe
atyre në zonën rurale. Llogjika e thjeshtuar pret që më mirë të informuar të jenë ato në zonën
qytetare. Por përgjigjet japin të kundërtën. Kjo na bën të mendojmë në dy aspekte: 1)
“Mbivlerësim” tradicional të qytetarëve në krahasim me dijet që zotërojnë; 2) Jeta më pak e
larmishme në fshat bën të përqëndrohet më shumë vëmendje ndaj televizionit, duke sjellë
edhe një rritje më të madhe të informacionit që vilet nga media.
54
A është strukturë e institucionit të BE-së
Këshilli i Europës ? Total
Po Jo Nuk e di/ Refuzim
Kategoria
Pushteti Lokal (administratë ose Këshilltar bashkiak)
34 4 15 53
Shoqëria civile 13 1 5 19
Banor në zonën urbane
46 7 25 78
Banor në zonën rurale 56 9 9 74
Total 149 21 54 224
Fig. 4 Këshilli i Europës
Sikurse dihet Këshilli i Evropës (ku Shqipëria aderon që nga viti 1995) nuk është
institucion përbërës i BE-së. Sipas tabelës dhe grafikut referues vërejmë se përgjigjedhënësit
në secilën kategori kanë njohuri të gabuara mbi përkatësinë e këtij institucioni. Arsyet nuk
janë të qarta. Me shumë mundësi lidhja bëhet me emërtimin që ky institucion ka – prania e
fjalës “evropian”, e cila automatikisht bën të mendohet si pjesë e superstrukturës BE ose
alternative tjetër ngajshëria me termin Këshill Evropian . Kjo është një nga ato pika ku
qartësisht kuptohet mungesa e një informimi të vazhdueshëm. Çudia vjen në banorët në
zonën rurale ku 9 prej tyre mohojnë që KiE është pjesë e BE-së. A duhet marrë si përgjigje e
vetëdijshme apo thjesht rastësi, nuk mund ta themi. Kjo pikë do të duhej të çohej më tej, duke
55
pyetur për funksionin e këtij institucioni, kështu do të kuptonim më qartë edhe 9 përgjigjet e
sakta.
Fig. 5 Banka Botërore
Në pamje të parë, do të thonim se shumica e të pyeturve (105) përgjigjen saktësisht.
Ndërkohë që 33 (14.7 %) e përgjigjedhënësve kanë informacion të gabuar. 83
përgjigjedhënës nuk janë të bindur/qartë për këtë strukturë.
A është strukturë e institucionit të BE-së Banka Botërore?
Total .00 Po Jo Nuk e di/
Refuzim
Kategoria
Pushteti Lokal (administratë ose Këshilltar bashkiak)
0 5 23 25 53
Shoqëria civile 1 2 7 9 19
Banor në zonën urbane
2 15 36 25 78
Banor në zonën rurale
0 11 39 24 74
Total 3 33 105 83 224
56
Të marra veçan, si grupe çështja është më e komplikuar.
Në rastin e grupit të parë përgjigjet “Po” dhe “Nuk e di/Refuzim” janë më shumë se sa
përgjigja e duhur. Përsëri kemi një rast të nxjerrjes në pah të mungesës së informacionit (e
thënë në mënyrë të zbutur) nga ky grupim. Por nëse në rastin e KiE-së ngatërrimi mund të
justifikohej nga ngjashmëritë në emërtime (përdorimi termit “evropian”), në këtë rast
ngatërrimi nuk ka asnjë bazë. Përkundrazi, përdorimi termit “botërore” duhej të përbënte
ndihmesë në dhënien e përjgigjes së duhur.
Situatë e ngjashme vihet re edhe në grupimin tjetër që duhej të ishte i mirëinformuar –
shoqëria civile. Por tashmë, nuk mundemi të shprehemi me asnjë hamendësim për këto
gabime në përgjigje.
Në mes të banorëve të zonave qytetare dhe rurale përsëri vihet re një dallim, në
mbizotërimin e përgjigjeve të gabuara në qytet dhe të përgjigjeve të sakta në fshat. Kjo është
në një farë mënyre konfirmim i arsyetimit që kemi bërë për pyetjen e mësipërme.
A është strukturë e institucionit të BE-së OSBE-ja ?
Total .00 Po Jo Nuk e di/
Refuzim
Kategoria
Pushteti Lokal (administratë ose Këshilltar bashkiak)
0 10 19 24 53
Shoqëria civile 0 7 4 8 19
Banor në zonën urbane
2 20 16 40 78
Banor në zonën rurale
1 15 30 28 74
Total 3 52 69 100 224
57
Fig. 6. OSBE
Në totalin e të pyeturve 45 % e përgjigjedhënësve nuk dinë nëse OSBE është strukturë
e BE-së. Vetëm 69 prej tyre japin përgjigjen e saktë që BE dhe OSBE janë struktura të
ndryshme nga njëra-tjetra.
Në këtë pyetje thellohet edhe më shumë mungesa e njohurive e të gjitha grupimeve të
pyetura – pushtet lokal e shoqëri civile. Fatkeqësisht, edhe banorët e zonës rurale, të cilët deri
më sipër kishin mesataren më të mirë të përgjigjeve pozitive, këtu gabojnë. Edhe në këtë rast
një arsye e fortë duhet parë tek përdorimi i emrit “evropian” tek titulli i strukturës.
Si shihet BE në raport me vendet që presin të aderojnë:
a është organizëm demokratik ? Total
1 3 4 5 6 7 8 9 10
Kategoria
Pushteti Lokal (administratë ose Këshilltar bashkiak)
0 0 2 3 4 5 8 5 26 53
Shoqëria civile
0 0 0 3 3 1 6 2 4 19
Banor në zonën urbane
0 2 1 4 8 14 13 9 27 78
Banor në zonën rurale
2 4 2 2 3 12 10 11 28 74
Total 2 6 5 12 18 32 37 27 85 224
58
Fig. 7. BE është organizëm demokratik
85 nga përgjigjedhënësit japin vlerësimin maksimal për konsiderimin e BE-së si
organizëm demokratik. Ndër këta banorët në zonën e urbane dhe rurale kanë më tepër këtë
besim. Ky vlerësim vjen si fakt i pritshëmrive të proçeseve demokratike.
Kjo pyetje, ndryshe nga ato të mësipërmet të cilat lidhen me njohuritë e përgjithshme
dhe informacionin e marrë në forma të ndryshme, ka në bazë një analizë të thelluar të
situatës së brendshme të vetë superstruktures BE. Personalisht jam më shumë i tërhequr nga
sasia e notave 5-8, sesa ato 9-10, pra shumë demokratike. Të kuptosh se mënyra e lëvizjes së
BE-së në raport me vendet që duan të aderojnë realisht është larg të qenit demokratike
perfekte, kërkon fuqi analizuese dhe vëzhgim të mirë të situatës. Ne nuk mund të themi nëse
janë këto arsyet që kanë shtyrë një numër të madh të të pyeturve (99 pjesërisht demokratike
përkundrejt 112 shumë demokratike), të përgjigjen në këtë formë. Parapëlqejmë të shikojmë
në të pikërisht këtë fuqi analizuese dhe vëzhgim të situatës.
59
Si shihet BE në raport me vendet që presin të aderojnë:
a pret me interes anëtarësimet e reja?
Total
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Kategoria
Pushteti Lokal (administratë ose Këshilltar bashkiak)
2 2 1 1 9 4 8 8 3 15 53
Shoqëria civile
0 0 3 0 6 1 3 6 0 0 19
Banor në zonën urbane
1 1 1 8 15 6 15 12 8 11 78
Banor në zonën rurale
1 1 0 7 11 8 6 12 5 23 74
Total 4 4 5 16 41 19 32 38 16 49 224
Fig. 8. BE pret me interes anëtaresimet e reja
Në këtë kategori pyetje (të sqaruar në fig. 8) vihet re tendenca e mesme e
përgjigjedhënësve, ku 49 prej tyre japin vlerësimin maksimal në qëndrimin e BE-së kundrejt
anëtarësive të reja, ndërsa 41 prej tyre japin shkallën e vlerësimit të mesëm duke mbajtur
qëndrim të dyzuar. Kjo tendencë lidhet edhe me refuzimet disa herë të dhënies së statusit
60
kandidat për Shqipërinë por edhe me përgjigjen e pyetjes së mësipërme. Mjafton të
përmendim rastin e Turqisë përkundrejt asaj të Serbisë. Me pak fjalë, të gjithë e dimë se
Turqia është ekonomikisht, administrativisht dhe demokratikisht më e zhvilluar sesa Serbia.
E megjithatë, pavarësisht problemeve që kjo e fundit ka krijuar në njëzet vitet e fundit në
rajon, u pa me sy pozitiv.
Fig. 9. BE është faktor paqe dhe sigurie
Shihet në përgjithësi i njëjti pozitivitet edhe në qëndrimin nëse BE është faktor paqeje
në BE, ku 87 të pyetur (vlerësimi 10 - 39 %) kanë besimin maksimal për këtë rol të BE-së.Por
nëse do të grupojmë përgjigjen shumë mirë (9 dhe 10) përkundrejt përgjigjeve mesatare (5-8),
e krahasuar me dy pyetjet e mësipërme, tendenca shkon në rritje shumë të madhe. Më lart
Si shihet BE në raport me vendet që presin të aderojnë:
a është faktor paqe dhe sigurie në BE ? Total
1. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
Kategoria
Pushteti Lokal (administratë ose Këshilltar bashkiak)
1 0 1 2 4 4 11 5 25 53
Shoqëria civile 0 1 3 1 0 3 5 3 3 19
Banor në zonën urbane
0 0 3 8 0 10 16 15 26 78
Banor në zonën rurale
2 0 1 7 2 8 7 14 33 74
Total 3 1 8 18 6 25 39 37 87 224
61
përgjigjet 9-10 kishin 112 dhe 65 pohime, në këtë pyetje pyetje 124. Përgjigjet 5-8 kishin 99
dhe 130 pohime, në këtë pyetje 88 pohime. Pra dominon qartësisht pohimi maksimal. Pyetja
që lind (dhe që ka nevojë për qartësim) është nëse kjo shikohet nga të intervistuarit si faktor
paqe brenda anëtarë të BE-së apo përtej kufirit politik të saj?
Si shihet BE në raport me vendet që presin të aderojnë BE:
A promovon zhvillimin ekonomik edhe të vendeve jashtë saj ?
Total
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 00
Kategoria
Pushteti Lokal (administratë ose Këshilltar bashkiak)
0 1 1 3 5 5 4 12 5 17 0 53
Shoqëria civile
1 0 2 1 5 2 4 2 0 2 0 19
Banor në zonën urbane
0 2 2 2 5 14 10 22 5 15 1 78
Banor në zonën rurale
0 2 0 1 8 10 8 21 13 11 0 74
Total 1 5 5 7 23 31 26 57 23 45 1 224
Fig. 10. BE promovon zhvillimin ekonomik edhe tëvendeve jashtë saj
Në përgjithësi vihet re që ka nivele të larta besimi që aderimi në BE do të sjellë
zhvillim ekonomik jo vetëm për vendet anëtare dhe jashtë saj. Përgjigjedhënësit vlerësojnë
pozitivisht BE-në në korrelacion me zhvillimin ekonomik, si një faktor të rëndësishëm
62
zhvillim. Vërehen tendenca të rritjes së besimit nga shkalla mesatare në atë më të lartë.
Besueshëmria më e lartë në qëndrime paraqiten nga përgjigjedhënësit që janë nga pushteti
lokal.
Por të grupuara në përgjigje mesatare (vlerësimi 5-8) dhe shumë pozitive (9-10),
përqindja përmbyset. Në rastin e vlerësimit mesatare kemi 137 përgjigje, në atë shumë
pozitive vetëm 68 të tilla, të ngjashme me pyetjen mbi interesin e BE-së për antarësime të
reja. Për rrjedhojë, në rast të analizave më të thelluar mbi çështjen, do të mund të kuptonim
më qartë arsyet e një qëndrimi të tillë të dyzuar, nga vjen më së shumti dhe ku e ka bazën.
Si shihet BE në raport me vendet që presin të aderojnë:
anëtarësimi në BE ka më shume përfitime sesa kosto ?
Total
00 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Kategoria
Pushteti Lokal (administratë ose Këshilltar bashkiak)
0 0 1 0 1 13 5 3 9 5 16 53
Shoqëria civile
1 0 1 0 4 4 3 1 1 3 1 19
Banor në zonën urbane
0 0 0 5 4 7 15 14 13 11 9 78
Banor në zonën rurale
0 2 2 0 4 11 9 11 12 9 14 74
Total 1 2 4 5 13 35 32 29 35 28 40 224
Fig. 11 Anëtarësimi në BE ka më shumë përfitime sesa kosto
63
E marrë në përgjigje absolute mbi notat e vlerësimit, përqindja më lartë (18 %)
vlerësojnë se pjesëmarrja në BE gjeneron më shumë përfitime sesa kosto. Teksa 15.6 % e
tyre konsiderojnë që përfitimet dhe kostot do të ekuilibrojnë njëra – tjetrën (shkalla e
vlerësimit 5). Përgjigjedhënësit nga pusheti lokal kanë përqindjen më të lartë të pozitivitetit
në lidhje me përfitimet përkundrejt kostove, si rezultat i pjesëmarrjes në BE.
Por, edhe një herë, nëse marrim përgjigjet të grupuara në vlerën mesatare (5-8) dhe
atë maksimale (9-10), rezultati do të ishte përkatësisht 131 me 68 përgjigje. Pra, ekziston një
drojë mes shqiptarëve se përfitimet nuk do të jenë edhe aq të shumta.
A ka aplikuar Shqipëria për anëtarësim në BE ?
Total Pa përgjigje
Po Jo Nuk e di
Kategoria
Pushteti Lokal (administratë ose Keshilltar bashkiak)
0 53 0 0 53
Shoqëria civile 1 18 0 0 19
Banor në zonën urbane 0 76 1 1 78
Banor në zonën rurale 0 72 2 0 74
Total 1 219 3 1 224
Fig. 12 Aplikimi i Shqipërisë për anëtarësim në BE
64
Në fig. 12 mund të themi se një shumicë e konsiderueshme (97.7 %) e
përgjigjedhënësve janë në dijeni se Shqipëria ka aplikuar për të qenë anëtare me të drejta të
plota të BE-së. Nuk kish si të ishte ndryshe, duke qenë se në çdo edicion lajmesh, në çdo
edicion gazete në të gjitha ditët e vitit, kjo temë është e pranishme, aq sa pa frikë mund të
themi se ka shkuar deri edhe në bezdi.
* Nëse po, në cilin vit ka qenë ?
Nëse po, në cilin vit ka qenë ?
Total - 90 91 93 95 97 98 99 00 01 02 03 05 06 07 08 ‘09 ‘10 '11 ‘12 ‘13
K
A
T
E
G
O
R
I
A
Pushteti Lokal (administratë ose Këshilltarë bashkiak
15 1 0 0 0 1 0 0 0 0 1 0 3 7 0 0 16 6 1 0 2 53
Shoqëria civile 14 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 1 0 1 19
Banor në zonën urbane 24 4 3 0 0 0 1 0 1 0 0 1 2 11 13 3 0 4 3 1 7 78
Banor në zonën rurale 23 0 0 1 2 0 1 1 1 1 1 0 1 2 4 5 17 7 5 1 1 74
Total 76 5 3 1 2 1 2 1 2 1 2 1 6 20 17 8 33 20 10 2 11 224
Fig. 13. Viti i aplikimit për anëtarësim
65
Nga rezultatet e shfaqura në fig. 13 dhe tabelë dallohet se 33 prej tyre kanë dhënë
përgjigjen e saktë. Aplikimi për kandidaturë në BE është bërë pikërisht në vitin 2009.
Përgjigja e saktë është dhënë nga punonjësit e Pushtetit lokal (16) dhe banorët në zonën
rurale (17). 76 prej tyre (33.9 %) e të gjithë përgjigjedhënëse nuk kanë dijeni se në cilin vit
është bërë aplikimi.
Vështirë të themi nëse kjo përgjigje e gabuar apo e munguar ka ardhur si pasojë e
mungesës së njohurive apo e mos interesimit.
Nëse do të kishte një referendum popullor për anëtarësimin e Shqipërisë në BE si do të
votonit ?
Total
Nuk e di Pro Kundër
Kategoria
Pushteti Lokal (administratë ose Keshilltar bashkiak)
0 50 3 53
Shoqëria civile 1 14 4 19
Banor në zonën urbane 0 67 11 78
Banor në zonën rurale 0 71 3 74
Total 1 202 21 224
Fig. 14 Qëndrimet për referendum
66
Sipas fig. 14, shumica dërrmuese e përgjigjedhënësve janë optimistë për proçesin e
integrimit, sepse do të kishin votuar pro BE-së në rast referendumi (202 përgjigjedhënës ose
90% e tyre). Kjo tregon shkallën e lartë të besueshmërisë në qëndrimet ndaj BE-së, e cila
është dëshmuar edhe nga sondazhe të organizatave Think Tank të kryera periodikisht vitet e
fundit.
Në cilin stad drejt BE-se është Shqipëria aktualisht ?
Total Pa pr.
Kandidat potencial
Kandidat Anëtar Nuk e di
Kategoria
Pushteti Lokal (administratë ose Keshilltar bashkiak)
0 20 29 3 1 53
Shoqëria civile 1 12 5 0 1 19
Banor në zonën urbane
0 47 28 1 2 78
Banor në zonën rurale 0 27 39 8 0 74
Total 1 106 101 12 4 224
Fig. 15 Stadi i Shqipërisë drejt BE.
Në përgjigjet e dhëna për pyetjen “Në cilin stad drejt BE-se është Shqipëria
aktualisht?” pritej që përgjigjedhënësit të ishin më të informuar. Duke mbajtur parasysh që ky
pyetësor është zhvilluar në periudhën Shkurt – Prill 2014 debati mbi marrjen ose jo të statusit
të vendit kandidat për Shqipërinë ka qenë shumë intensiv dhe i pranishëm në media. 106 prej
67
tyre (47.3 %), kanë pohuar se është kandidat potencial, duke qenë të qartë për statusin e
vendit. Interesante është se 101 të tjerë (45 % e tyre) mendojnë se jemi vend kandidat, duke
dhënë përgjigje të gabuar. Më të konfuzuarit në përgjigje shfaqen ata që duhet të ishin më të
informuar, pra punonjësit e pushtetit lokal dhe këshillit bashkiak. Në realitet statusi i vendit
kandidat u fitua nga Shqipëria në fund Qershor 2014.
Kriteret e antarësimit të një vendi në BE Shpeshtësia Perqindja Vlefshmëria e
perqindjes Totali
Pushteti Lokal (administrate ose
Keshilltar bashkiak)
Kritere të tjera 22 41.5 41.5 41.5
Rendi demokratik dhe i shtetit ligjor 2 3.8 3.8 45.3
Pranimi i zbatimit të gjithë kuadrit
ligjor të BE-së 29 54.7 54.7 100.0
Total
-------------- 53 100.0 100.0
Shoqeria civile
Kritere të tjera 4 21.1 21.1 21.1
Pranimi i zbatimit të gjithë kuadrit
ligjor të BE-së 15 78.9 78.9 100.0
Total
--------------- 19 100.0 100.0
Banor në zonën urbane
Kritere të tjera 25 32.1 32.1 32.1
Rendi demokratik dhe i shtetit ligjor 1 1.3 1.3 33.3
Respektimi i të drejtave njerëzore dhe
civile 4 5.1 5.1 38.5
Pranimi i zbatimit të gjithë kuadrit
ligjor te BE-se 48 61.5 61.5 100.0
Total
--------------------- 78 100.0 100.0
Banor në zonën rurale
Kritere te tjera 34 45.9 45.9 45.9
Rendi demokratik dhe i shtetit ligjor 1 1.4 1.4 47.3
Pranimi i zbatimit të gjithë kuadrit
ligjor të BE-së 39 52.7 52.7 100.0
Total 74 100.0 100.0
68
Fig. 16 Kriteret e antarësimit të një vendi në BE
Të gjithë target grupet e pyetura përcaktojnë si kriter prioritar të anëtarësimit të një
vendi në BE, pranimi i zbatimit te gjithe kuadrit ligjor te BE-së (acquis communitare).
Gjithashtu, një numër i koniderueshëm i përgjigjedhënësve kanë përcaktuar kriter rendin
demokratik dhe shtetin ligjor.
69
A mendoni se Shqipëria do të pranohet edhe n.q.s. nuk plotëson
kriteret e anëtarësimit ?
Total
Pa përgjigje Po Jo Nuk e di
Kategoria
Pushteti Lokal (administrate
ose Këshilltar bashkiak) 0 13 28 12 53
Shoqëria civile 1 4 12 2 19
Banor në zonën urbane 1 10 55 12 78
Banor në zonën rurale 0 17 47 10 74
Total 2 44 142 36 224
Fig. 18. A mendoni se Shqipëria do të pranohet edhe nqs nuk plotëson kriteret e anëtarësimit ?
Sipas fig. 18, shumica e përgjigjedhënësve janë shumë të qartë dhe besojnë se
Shqipëria nuk do të pranohet nëse nuk plotëson kriteret e anëtarësimit. Kjo përgjigje është
korrelacion të drejtë me faktin se përgjigjedhënësit besojnë në zbatimin e parimeve
demokratike në BE. Përfaqësuesit e shoqërisë civile paraqiten më konsistentë në plotësimin e
kritereve për anëtarësim.
70
Cilat janë vendet që kane status më të avancuar se Shqipëria drejt BE-
së ?
Total
Nuk e di Maqedoni Mali i Zi Serbia Kosova Pa përgj.
Kategoria
Pushteti Lokal
(administratë ose
Keshilltar bashkiak)
0 10 17 23 2 1 53
Shoqëria civile 1 6 6 3 3 0 19
Banor në zonën urbane 0 16 18 36 8 0 78
Banor në zonën rurale 0 10 29 27 7 1 74
Total 1 42 70 89 20 2 224
Fig. 19 Vende me status më të avancuar se Shqipëria
Shumica e përgjigjedhënësve janë të saktë kur arsyetojnë se Maqedoni, Mal i Zi dhe
Serbia janë në status më të avancuar drejt anëtarësimit. 20 prej tyre besojnë se Kosova është
më para proçeseve krahasuar me Shqipërinë, informacion që nuk është i saktë. Por të mara si
vende individuale, më së shumti besohet se është Serbia më e avancuar në proçes, para
vendeve të tjera.
71
Si e mendoni shpejtësinë e ecjes së Shqipërisë drejt BE ? Total
Nuk e
di
Shume
shpejt
Shpejt Normal Ngadal
e
Shume
ngadale
Nuk po
ecen fare
Kategoria
Pushteti Lokal
(administratë ose
Këshilltar bashkiak)
0 1 6 18 21 5 2 53
Shoqëria civile 1 0 1 3 7 6 1 19
Banor në zonën
urbane 0 3 5 34 24 12 0 78
Banor në zonën
rurale 0 1 5 14 31 20 3 74
Total 1 5 17 69 83 43 6 224
Fig. 20 Shpejtësia e ecjes së Shqipërisë drejt antarësimit
Po t’i referohemi fig 20, shumica e përgjigjedhënësve (126 ose 56%) besojnë se
Shqipëria dhe ritmi i proçeseve integruese në Shqipëri është ngadalë dhe shumë ngadalë.
Ndër këto kategori përgjigjedhësit nga shoqëria civile dhe nga zona rurale (rreth 68 % e tyre)
mendojnë se Shqipëria po ecën në ritme të ngadalta. Në grupimin e përgjigjeve, mbizotërojnë
ato negative, që janë edhe tregues i qartë i zhgënjimit për punën e bërë nga qeveritë shqiptare
në këtë proçes.
72
Sipas jush cilat janë disa nga përfitimet pas integrimit në BE ? Total
Pa
pergj
Levizja
e lire
Zhvilli
mi i
shoqeris
e
Zhvillimi
ekonomik
Zhvillim
i
instucio
nal
Respekti
m i te
drejtave
te
individit
Zhvillim
social-
kulturor
E drejte
per
aplikim
fondesh
Kontroll
nga
institucio
net e BE
Rritje e
kredibil
itetit
ndaj te
huajve
Kateg
oria
Pushteti Lokal
(administratë
ose Këshilltar
bashkiak)
16 6 2 12 5 1 1 4 2 4 53
Shoqëria civile 6 2 3 6 0 0 1 0 0 1 19
Banor në zonën
urbane 31 11 1 19 6 3 1 1 3 2 78
Banor në zonën
rurale 5 28 8 17 8 3 0 1 1 3 74
Total 58 47 14 54 19 7 3 6 6 10 224
Fig. 21. Përfitimet pas integrimit në BE
Në fig. 21 janë analizuar përfitimet pas integrimit në BE. Nëse do të përdornim një
shprehje popullore do të thonim “gjuha shkon, ku dhemb dhëmbi”. 54 të pyetur përgjigjen për
përfitime ekonomike, 47 për lëvizjen e lirë (shumica prej tyre banorë të zonës rurale). Numri
i këtyre përgjigjeve është shumë i lartë në krahasim me përgjigjet e tjera. Nuk janë të
vetëdijshëm 58 përgjigjedhënës në lidhje me përfitimet e integrimit të Shqipërisë në BE. Ata
nuk kanë janë shprehur në lidhje për përfitime konkrete nga integrimi.
73
Sipas jush sa do të përfitojë Shqipëria pas integrimit në fushën – Demokratizimi
dhe reforma institucionale ?
Total
Pa
pergj.
3. 4. 5. 6 7. 8. 9. 10
Kategor
ia
Pushteti Lokal
(administratë ose
Keshilltar bashkiak)
0 0 2 8 1 5 10 6 21 53
Shoqeria civile 1 1 1 4 1 4 3 0 4 19
Banor në zonën
urbane 1 0 8 3 9 13 14 10 20 78
Banor në zonën
rurale 0 4 3 4 5 12 20 9 17 74
Total 2 5 14 19 16 34 47 25 62 224
Fig. 22 Demokratizimi dhe reforma institucionale
74
Sipas jush sa do të përfitojë Shqipëria pas integrimit në fushën –
Zhvillimi ekonomik ?
Total
1 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9 10.
Kateg
oria
Pushteti Lokal
(administratë ose
Këshilltar
bashkiak)
0 0 2 3 4 6 3 8 11 16 53
Shoqëria civile 1 1 0 3 0 3 1 6 1 3 19
Banor në zonën
urbane 0 0 0 0 5 4 12 18 11 28 78
Banor në zonën
rurale 0 1 0 5 4 6 13 12 20 13 74
Total 1 2 2 11 13 19 29 44 43 60 224
Fig. 23. Përfitimi i Shqipërisë pas integrimit në fushën e zhvillimit ekonomik
75
Sipas jush sa do të përfitojë Shqipëria pas integrimit në fushën Standarte jetese
në rritje ?
Total
1 2 3. 4 5. 6. 7 8. 9 10.
Kateg
oria
Pushteti Lokal
(administratë ose
Keshilltar
bashkiak)
0 0 1 4 6 6 2 12 7 15 53
Shoqëria civile 1 1 3 0 2 0 0 6 2 4 19
Banor në zonën
urbane 0 0 0 4 3 4 5 20 13 29 78
Banor në zonën
rurale 0 1 0 3 4 5 14 16 12 19 74
Total 1 2 4 11 15 15 21 54 34 67 224
Fig. 24. Standarte të jetesës në rritje
76
Sipas jush sa do të përfitoj Shqipëria pas integrimit në fushën Fuqizim i
rregullave dhe ligjeve ?
Total
Pa
pergji
gje
3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
Katego
ria
Pushteti Lokal
(administratë ose
Këshilltar
bashkiak)
0 2 2 2 5 6 6 6 24 53
Shoqeria civile 1 0 4 1 0 0 5 5 3 19
Banor në zonën
urbane 0 0 0 4 1 12 15 17 29 78
Banor në zonën
rurale 0 2 2 2 4 7 10 22 25 74
Total 1 4 8 9 10 25 36 50 81 224
Fig. 25 Fuqizim i rregullave dhe ligjeve
77
Sipas jush sa do të përfitojë Shqipëria pas integrimit në fushën - Zgjedhje të lira dhe
demokratike ?
Total
1 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10
Katego
ria
Pushteti Lokal
(administratë ose
Këshilltar
bashkiak)
0 2 2 2 3 4 5 6 7 22 53
Shoqëria civile 1 0 3 0 0 2 0 4 6 3 19
Banor në zonën
urbane 0 0 0 4 0 2 8 14 22 28 78
Banor në zonën
rurale 0 2 3 1 2 5 9 9 21 22 74
Total 1 4 8 7 5 13 22 33 56 75 224
Fig. 26 Zgjedhje të lira dhe demokratike
Nqs analizojme fig 22, 23, 24, 25 dhe 26, shohim se janë marrë në shqyrtim perceptimet e përgjigjedhënësve për përfitime të caktuara që priten pas integrimit në BE. Respektivisht, në shkallët më maksimale (9 dhe 10), qytetarët janë përgjigjur demokratizimi dhe reforma institucionale (87 vetë), zhvilllimi ekonomik (103 vetë) standarte jetese në rritje ( 101 vetë). Interesante është se dy aspektet më të rëndësishme me 131 përgjigje pohuese kanë qenë fuqizimi i rregullave dhe ligjeve dhe zgjedhje të lira dhe demokratike.
78
Sipas mendimit tuaj, cilat janë disa kosto që pritet të ketë Shqipëria pas anëtarësimit në BE ? Total
Pa
pergji
gje
Kosto
ekonomi
ke
Kosto ne
ndryshim
in e
monedhe
s
Kosto ne
sektore
te
ndryshe
m
Rritje e
pa
punesise
Konkure
nce mbi
prodhimi
n
Konkure
nce mbi
kualifiki
min
Rritje e
cmimeve
Konkure
nce ne
punesim
Kateg
oria
Pushteti Lokal
(administratë ose
Këshilltar
bashkiak)
24 4 7 9 0 4 0 5 0 53
Shoqëria civile 9 2 1 5 0 0 1 0 1 19
Banor në zonën
urbane 49 6 5 6 2 6 0 4 0 78
Banor në zonën
rurale 19 6 12 7 1 12 2 15 0 74
Total 101 18 25 27 3 22 3 24 1 224
Fig. 27 Kostot
Shumica e përgjigjedhënësve nuk kanë asnjë informacion në lidhje me koston që
pritet që Shqipëria të ketë pa anëtarësimit në BE. 62.8 % e përgjigjedhënësve nga zona
urbane nuk paraqesin asnjë lloj komenti se cilat mund të jenë këto kosto. Edhe kur
artikulohen kostot, përgjigjedhënësit në shumicën rasteve nuk specifikojnë llojin.
79
Fushat/ sektorët që Shqipëria do të përballet me kostot e integrimit janë- Reforma
financiare dhe ekonomike drejt Bashkimit Ekonomik dhe Monetar Total
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
Kateg
oria
Pushteti Lokal
(administratë
ose Këshilltar
bashkiak)
0 0 0 0 2 6 3 9 7 8 18 53
Shoqëria civile 1 0 0 1 0 3 2 4 4 1 3 19
Banor në zonën
urbane 0 0 1 1 5 11 15 14 10 7 14 78
Banor në zonën
rurale 0 1 0 3 2 9 7 9 16 10 17 74
Total 1 1 1 5 9 29 27 36 37 26 52 224
Fig. 28 Reforma financiare dhe ekonomike drejt Bashkimit Ekonomik dhe Monetar
Në fig. 28 shohim se 23.2% e përgjigjedhënësve e kanë vlerësuar me shkallën 10
reformën financiare dhe ekonomike drejt bashkimit ekonomik dhe monetar, si një kosto më
prioritare për integrimin.
80
Fushat/ sektorët ku Shqipëria do të përballet me kostot e integrimit janë - Gjendje Kaotike
ekonomike për shkak të zëvendësimit të monedhës vendase me euron
Total
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 -
Kateg
oria
Pushteti Lokal
(administratë
ose Keshilltar
bashkiak)
0 2 1 3 4 2 3 3 7 9 19 0 53
Shoqëria civile 1 1 0 0 2 2 0 4 4 0 4 1 19
Banor në zonën
urbane 0 2 0 1 2 7 10 3 23 12 18 0 78
Banor në zonën
rurale 0 3 1 1 7 6 6 8 17 6 19 0 74
Total 1 8 2 5 15 17 19 18 51 27 60 1 224
Fig. 29. Gjendje kaotike ekonomike për shkak të zëvendësimit të monedhës vendase me €
Sipas fig. 29, kemi 26.7 % të përgjigjedhënësve që kanë vlerësuar me shkallën 10 se
një nga kostot e integrimit është edhe gjëndja kaotike dhe ekonomike për shkak të
zëvendësimit të monedhës vendase me Euron. Kjo vjen edhe si rezultat i dijenisë së
qytetarëve për eksperiencat që kanë pasur vendet kur janë antarësuar në BE. Shumica prej
tyre kanë përballuar sfida ekonomike nga zëvendësimi i monedhave vendase me euron. Për
shqiptarët, kjo bëhet edhe me shumë e ndjeshme po të marrim parasysh se emigracioni ka
ndodhur në vende të antarësuara në BE si: Greqia, Italia apo Gjermania. 81
Fushat/ sektorët që Shqipëria do të përballet me kostot e integrimit janë- Kosto mbi
prodhimin
Total
1. 2. 3. 4. 5 6 7. 8. 9. 10.
Kateg
oria
Pushteti Lokal
(administratë ose
Këshilltar
bashkiak)
0 1 2 1 1 8 4 7 7 7 15 53
Shoqëria civile 1 0 1 0 2 3 2 3 1 0 6 19
Banor në zonëen
urbane 0 2 3 1 6 5 11 11 17 12 10 78
Banor në zonën
rurale 0 3 2 1 4 6 6 17 14 10 11 74
Total 1 6 8 3 13 22 23 38 39 29 42 224
Fig. 30 Kosto mbi prodhimin Sipas fig. 30, kemi 18.6 % të pëgjigjdhënësve që vlerësojnë koston mbi prodhimin
(rënia e prodhimit vendas dhe rritja e papaunësisë për shkak të konkurrencës që vjen nga
jashtë).
Kjo është një nga sfidat që të pyeturit e parashikojnë duke ditur shkallën e
konkurencës nga jashtë dhe hyrjen e kapitalit të huaj (mallra dhe shërbime) si ekonomi më e
zhvilluar dhe që shton konkurencën.
82
Fushat/ sektorët ku Shqipëria do të përballet me kostot e integrimit janë -Mosnjohje e
diplomave, për pasojë mungesë kualifikimi Total
1. 2. 3. 4. 5 6. 7 8. 9. 10
Kateg
oria
Pushteti Lokal
(administratë ose
Këshilltar
bashkiak)
0 2 2 5 2 6 2 8 7 9 10 53
Shoqëria civile 1 0 1 0 0 1 0 4 5 3 4 19
Banor në zonën
urbane 0 3 3 3 6 10 8 16 13 13 3 78
Banor në zonën
rurale 0 3 2 0 3 7 15 7 11 11 15 74
Total 1 8 8 8 11 24 25 35 36 36 32 224
Fig. 31 Mosnjohje e diplomave, për pasojë mungesë kualifikimi
Fig. 31 ilustron se 14.2 % e përgjigjedhënësve e vlerësojnë mosnjohjen e diplomës, për
pasojë mungesë kualifikimi si një nga kostot e integrimit të Shqipërisë. Shumica e
përgjigjedhënësve e vlerëson këtë kriter në shkallën 7 – 9. Bëhet akoma më e ndjeshme kjo
kosto po të marrim parasysh se ka një tendencë në rritje të ndjekjes së arsimit të lartë. Duke
qënë se qytetarët e shohin si investim arsimin, ata kanë hezitimin se investimi i tyre do të
zhvlerësohet kur të përballet me kriteret e vendeve të BE-së dhe për pasojë nuk do të jetë
eficient për gjetjen e një vendi pune.
83
Fig. 32. Infrastruktura e transportit dhe e energjitikës në Shqipëri në nivele të varfra
krahasuar me standartet e Europës Shohim se në fig. 32, kemi 20.5 % të përgjigjedhënësve i përgjigjen në shkallën 10 kostos
infrastruktura e transportit dhe e energjitikës në Shqipëri në nivele të varfra krahasuar me
standartet e Europës. 38.3 % e vlerësojnë këtë kosto në shkallën 7 – 8. Kjo përqindje e lartë
vjen si perceptim që duhen investime shumë të mëdha në këto sektorë strategjikë që
Shqipëria të mund të jetë konkuruese.
Fushat/ sektorët që Shqipëria do të përballet me kostot e integrimit janë -Infrastruktura e
transportit dhe e energjitikës në Shqipëri në nivele të varfra krahasuar me standartet e
Europës
Tot
al
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9 10
Kategoria
Pushteti Lokal
(administratë
ose Këshilltar
bashkiak)
0 1 1 0 2 6 5 6 10 10 12 53
Shoqëria civile 1 1 0 1 0 1 3 2 4 0 6 19
Banor në
zonën urbane 0 0 0 2 4 5 11 17 19 8 12 78
Banor në
zonën rurale 0 2 1 2 2 6 6 14 14 11 16 74
Total 1 4 2 5 8 18 25 39 47 29 46 224
84
Fushat/ sektorët që Shqipëria do të përballet me kostot e integrimit janë -Kostot e
ristrukturimit të institucioneve Total
1. 2. 30 4. 5 6 7. 8 9 10.
Kateg
oria
Pushteti Lokal
(administratë ose
Keshilltar
bashkiak)
0 1 5 2 2 4 8 6 10 6 9 0 53
Shoqëria civile 1 0 0 2 0 3 1 4 2 1 5 0 19
Banor nëzonen
urbane 0 1 0 7 4 5 14 14 14 7 12 0 78
Banor në zonën
rurale 0 1 0 2 2 9 10 13 20 9 8 0 74
Total 1 3 5 13 8 21 33 37 46 23 34 0 224
Fig. 33. Kostot e ristrukturimit të institucioneve
15.1 % e përgjigjedhënësve (sipas fig. 33) e përcaktojnë koston e ristrukturimit te
institucioneve në shkallën 10. Ndërsa 37 % e tyre e vlerësojnë këtë kosto në shkallën 7- 8.
Më tepër se gjysma e përgjigjedhënësve kuptojnë se ngritja dhe funksionimi i institucioneve
demokratike është kriter domethënës për zhvillimin si vend i BE-së.
85
Fushat/ sektorët që Shqipëria do të përballet me kostot e integrimit janë : Kosto në sektorët
e mjedisit, bujqësisë, mbrojtjes së konsumatorit Total
Pa
pergj.
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
Kateg
oria
Pushteti Lokal
(administratë ose
Këshilltar
bashkiak)
0 0 1 4 3 2 8 6 7 8 14 53
Shoqëria civile 2 0 1 0 1 0 2 3 4 1 5 19
Banor në zonën
urbane 0 5 4 2 1 8 13 11 14 8 12 78
Banor në zonën
rurale 0 1 1 5 0 5 12 8 6 11 25 74
Total 2 6 7 11 5 15 35 28 31 28 56 224
Fig. 34. Kosto në sektorët e mjedisit, bujqësisë, mbrojtjes së konsumatorit
25 % e përgjigjedhënësve sipas fig. 34, e përcaktojnë në shkallën maksimale koston
në sektorët e mjedisit, bujqësisë, mbrojtjes së konsumatorit. Nqs e krahasojmë me fig. 29 të
kostove nga zëvendësimi i monedhës vendase kishim 26.7 % të përgjigjedhënësve që
mendojnë se kosto primare do të jetë gjendje kaotike ekonomike për shkak të zëvendësimit të
monedhës vendase me Euron. Kjo dmth se një shqetësim po aq serioz sa zëvëndësimi i
monedhës vendase me Euron, mund të jenë edhe reformimi në sektorët e mjedisit, bujqësisë
dhe mbrojtjes së konsumatorit.
86
Sa informacion merrni ju për BE nga- TV ? Total
1. 2. 3. 4 5. 6. 7. 8. 9. 10. Pa
pegj
Kateg
oria
Pushteti Lokal
(administratë
ose Këshilltar
bashkiak)
0 2 0 2 2 1 3 5 4 8 26 0 53
Shoqëria civile 1 1 0 1 0 3 0 1 2 5 5 0 19
Banor në zonën
urbane 0 0 0 1 5 3 10 5 15 13 25 1 78
Banor në zonën
rurale 0 3 3 0 3 1 2 5 7 10 40 0 74
Total 1 6 3 4 10 8 15 16 28 36 96 1 224
Fig. 35. Informacion nga TV
Shumica e përgjigjedhënësve, pikërisht 42.8 % përgjigjen se informacionin rreth BE-
së e marrin nga TV (fig. 35). Informacionet e marra nga TV kanë më tepër ndikim në banorët
e zonave rurale për shkak se ata përdorin TV si mjet për informim.
87
Sa informacion merrni ju per BE nga Radio ? Total
1. 2. 3. 4. 5 6. 7. 8 9. 10
Katego
ria
Pushteti Lokal
(administratë ose
Keshilltar
bashkiak)
0 12 5 3 2 8 4 1 2 3 13 53
Shoqëria civile 1 4 0 5 0 3 0 2 2 2 0 19
Banor në zonën
urbane 0 11 11 12 3 14 9 9 6 3 0 78
Banor në zonën
rurale 0 21 9 6 9 10 6 7 0 1 5 74
Total 1 48 25 26 14 35 19 19 10 9 18 224
Fig. 36 Informacion nga radio
Fig. 36 na tregon funksionin e radios si mjet komunikimi për shpërndarjen e informacionit.
Një pjesë e konsiderueshmë e përgjigjedhënësve (21.4 %) nuk marrin aspak informacion nga
radio në lidhje me BE-në. Radio shihet si një burim më i rrallë informacioni në zonat rurale.
88
Sa informacion merrni ju për BE nga Gazetat ? Total
1. 2. 3. 4. 5 6 7. 8. 9. 10.
Kateg
oria
Pushteti Lokal
(administratë ose
Këshilltar
bashkiak)
0 3 2 3 0 5 5 8 9 5 13 53
Shoqëria civile 1 2 0 3 0 1 4 3 3 2 0 19
Banor në zonën
urbane 1 5 1 3 9 12 8 18 9 3 9 78
Banor në zonën
rurale 0 11 2 3 6 6 10 9 4 8 15 74
Total 2 21 5 12 15 24 27 38 25 18 37 224
Fig. 37 Informacion nga gazetat
Gazetat shihen si burim informacioni më shumë nga banorët e zonave urbane dhe më pak nga
shoqëria civile. 55 nga përpgjigjedhënësit shprehen në vlerësimin 9- 10, pra që
informacionet mbi BE-në i marrin pikërisht nga leximi i gazetave. (fig. 37)
89
Sa informacion merrni ju per BE nga Interneti ? Total
1. 2. 3. 4 5 6 7. 8. 9 10
Kateg
oria
Pushteti Lokal
(administrate
ose Keshilltar
bashkiak)
0 2 1 1 4 1 1 2 7 11 23 53
Shoqeria civile 1 0 0 0 0 0 2 0 4 7 5 19
Banor ne zonen
urbane 1 7 0 0 1 7 7 1 15 11 28 78
Banor ne zonen
rurale 0 17 7 5 4 2 4 6 5 7 17 74
Total 2 26 8 6 9 10 14 9 31 36 73 224
Fig. 38 Informacion nga interneti
Me interes është të kuptohet interneti si burim informacioni për BE-në. (fig. 38). 32.5 % e
përgjigjedhënësve e shohin internetin si burim informacioni të rëndësishëm. Kjo statistikë
është e kuptueshme po të mbajmë parasysh shkallën e lartë të përdorimit të internetit nga
qytetarët si kërkues i informacionit.
90
Sa informacion merrni ju për BE nga- Delegacion i BE-së në Shqipëri? Total
1. 2. 3. 4. 5 6 7. 8. 9 10
Kateg
oria
Pushteti Lokal
(administratë ose
Këshilltar
bashkiak)
0 10 2 3 3 7 9 4 3 5 7 53
Shoqëria civile 1 2 3 0 0 4 3 0 3 2 1 19
Banor në zonën
urbane 0 7 4 5 6 13 8 15 8 2 10 78
Banor në zonën
rurale 0 19 5 6 4 12 5 8 7 3 5 74
Total 1 38 14 14 13 36 25 27 21 12 23 224
Fig. 39. Delegacion i BE-së në Shqipëri
Në fig. 39 synohet të ilustrohet roli i delegacionit të BE-së në Shqipëri si burim
informacioni për gjithçka lidhet me proceset integruese. Vlerësohet nga përgjigjedhënësit me
shkallë shumë të ulët si burim informacioni, sidomos nga përfaqësuesit e pushtetit lokal. Këto
përgjigje japin një të vërtetë të diskutuar vitet e fundit, që përfaqësuesit e BE-së në Shqipëri e
kanë të përqëndruar aktivitetin e tyre brenda Tiranës. Një pjesë e madhe e përgjigjedhënësve
nuk e njohin institucionin e delegacionit të BE-së në Shqipëri, për pasojë nuk dinë se ka edhe
rol të informimit qytetar për proceset integruese.
91
3.2. Rezultatet e anketimit (cilësor).
3.2.1. “Fokus grup” me qytetarë (përfaqësues të Komisionit Këshillimor Qytetar Vendor, KKQV).
KKQV (CAP – Citizens Advocacy Panel) Durrës është grupim qytetar me përfaqësim
të gjerë qytetarësh që kanë vizion dhe duan të mundësojnë ndryshime pozitive në qytetin e
tyre. KKQV shërben si organ këshillimor për Pushtetin Lokal (Bashkinë). Rreth 10 KKQV
janë të ngritura dhe të institucionalizuara në të gjithë vendin me mbështëtjen e USAID.
KKQV funksionon si komision gjithëpërfshirës dhe i pavarur nga kontrolli i njësive të
qeverisjes vendore. Përbëhet nga drejtues dhe përfaqësues të OJFve vendor, bizneseve,
grupeve rinore dhe grupeve të marxhinalizuara, të cilët japin kontributin e tyre vullnetarisht.
Objektivi i përgjithshëm i KKQV është të nxisë kontributin nga poshtë-lart të
qytetarëve për zyrtarët e qeverisë vendore. Kjo nismë synon të krijojë një mekanizëm që do
t’i bëjë të mundur qytetarëve të mësojnë më shumë për njësinë e qeverisjes vendore, të
vendosin për çështje të rëndësishme për qytetin e tyre dhe të bëjnë rekomandime për këto
çështje.
Fokus grupi është përbërë nga 6 persona, antarë të KKQV Durrës.
Të pyetur nëse do të kishte votime referendumi për hyrjen e Shqipërisë ne BE, si do
të kishin votuar, ata përgjigjen 3 pro dhe 3 kundër. Arsyetimet për përgjigjet pozitive
mbështeten në:
“Pas vitit 1990 ka liri të fjalës për qytetarët”.
“Infrastruktura e vendit ka ardhur duke u përmirësuar”.
“Ka më shumë investime”.
“Stad ekonomik më të lartë për qytetarët”.
“Liri, te drejta dhe zbatim ligji”.
Ata që janë shprehur kundër mendojnë se:
“Nuk jemi të përgatitur për të qenë pjesë e BE-së; pushteti qendror është
akoma i pastabilizuar për të punuar për qytetarin; sistemi shëndetësor është i dobët”.
“Sistemi arsimor i korruptuar”.
“Standarti i jetesës do të ulet kur të hyjmë në BE për shkak të hyrjes në
qarkullim të monedhës euro”.
92
Arsyet e sipërpërmendura mund të lidhen me paqëndrueshmërinë që karakterizojnë
klimën politike, ekonomike dhe sociale në periudhat pranë zgjedhjeve elektorale. Për më
tepër, duke qenë se ka një shpeshtësi zgjedhje lokale dhe qendrore një herë / dy vjet në
perceptimin qytetar dobësia e funksionimit të Pushtetit Lokal dhe Qendror bie në sy.
Platformat politike pompoze në premtime përkundrejt korrupsionit në sektorët kyç bën që
qytetarët të gjykojnë se jemi ende larg meritës për marrjen e statusit antar të BE-së.
Lidhur me korrupsionin, evidenca nga anketime të UNODC49 2011 Ëestern Balkans
Corruption dëshmojnë se qytetarët shqiptarë e rendisin korrupsionin si problemi i dytë i
rëndësishëm pas papunësisë. Arsyet kryesore pse paguhen rryshfete në Shqipëri janë që të
merret shërbim më i mirë (71%), të përshpejtohet një procedure (9%) ose të evitohet pagesa e
një gjobe (9%).
Arsyet që mund të justifikojnë ndjesinë e popullatës se do të ulet standariti i jetesës
lidhet me çmimet në rritje, pagat e ulta dhe inflacion i shpejtë. Përgjithësisht, indikatorët
ekonomike nuk kanë të shpjeguar qartë për qytetarët. Ata thjesht janë të informuar se
Shqipëria po kalon krizë ekonomike si pjesë e krizës botërore.
Të pyetur cilat janë kriteret e antarësimit të një vendi në BE përfaqëuesit e grupit
identifikojnë të drejtat e njeriut dhe minoriteteve, të drejtën e pronës, zbatimin e ligjit, luftën
kundër korrupsionit, pavarësinë e insitutucioneve; shërbimin social dhe mirëqenien sociale,
sistemin arsimor në nevojë për t’u reformuar.
Sikurse shihet, përgjigjedhënësit janë të informuar për një pjesë të kritereve të
antarësimit, kryesisht ato të lidhura me interesat e tyre të përditshme si: prona, korrupsioni,
sherbimi e mirëqenia sociale.
Sipas përfaqësuesve të grupit, “Kosova, Serbia, Maqedonia, Mali i zi janë vendet e
rajonit që kanë status më të avancuar sesa Shqipëria drejt BE”. 5 nga 6 antarët e grupit në
fokus shprehen se Shqipëria do t’a përfitojë statusin e vendit kandidat në Qershor 2014. Ky
rezultat i përgjigjeve të tyre ndikohet nga informacioni i marrë në rrugë mediatike, debatet
televizive të shpeshta të kohëve të fundit lidhur me raportimet dhe vlerësimet e BE për
ecurinë e Shqipërisë në plotësimin e kritereve.
Ndër përfitimet ekonomike të Shqipërisë pas hyrjes në BE antarët e grupit fokus
rendisin:
49 http://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/statistics/corruption/Albania_corruption_report_2011_web_small.pdf
93
“Do të përfitojë ndihma humanitare, grante, mundësi për aplikime fondesh, rritje të
mirqenies; rritje të pagave”;
“Do të shihemi si vend strategjik, sepse jemi tranzit me vendet ballkanike”.
Sikurse konstatohet përfitimet ekonomike të perceptuara janë pozitive dhe të
fokusuara në situatën e mirëqenies dhe të mundësive për shfrytëzim.
Ndër përfitimet sociale të Shqipërisë pas hyrjes në BE antarët e grupit fokus rendisin:
“Rritet standarti i jetesës, ka më shumë shkëmbime experiencash me vende të tjera
antare, rriten premisat për respektim të të drejtave të njeriut dhe minoriteteve”;
“Ka fonde që mbështesin për rritjen e standarteve për të burgosurit si pjesë e
respektimit të të drejtave të njeriut”.
Shpesh antarët e pyetur nuk venë vijë ndarëse midis përfitimeve ekonomike e sociale.
Ata në përgjigjet e tyre miksojnë elementë ekonomikë e socialë. Përfitimet ekonomike janë
më të dëshiruarat dhe të pritura nga përgjigjedhënësit, gjë që i bën ata të shprehen psh: për
rritje fondesh kur në fakt pyetja ishte për përfitime sociale.
Të pyetur për kostot ekonomike antarët e grupit fokus përmendin:
“ Rënie ekonomike për shkak të ndryshimit të monedhës vendase me euron, rritja e
taksave aktuale dhe shtimi i llojeve/ larmive të taksave”,
“Rriten çmimet e mallrave ushqimore dhe jo ushqimore”,
“Shtim i llojeve të gjobave”.
Shihet se përgjigjedhënësit janë të ndërgjegjshëm për kosto në rritje të çmimeve dhe
gjobave, elementë ekonomikë me të cilat janë në kontakt të përditshëm.
94
Të pyetur për kostot sociale antarët e “fokus grup”it përmendin:
“Burimet njerezore të kualifikuara do të priren të largohen në vende të tjera të BE në
kërkim të punësimit”,
“Do të ketë investime të huaja dhe punësim për njerëz të kualifikuar dhe gjysmë të
kualifikuar”.
Përsëri kemi miksim të kostove ekonomike me kostot sociale, ku duket se elementët e
ndryshimit social të përmenduara janë si të thuash pasojë e ndryshimit ekonomik. Psh:
largohen në vende të tjera për qëllime ekonomike e për pasojë ndodh mobilitet social
horizontal50.
Grupi Rinor Durrës (Durrës Youth Movement) është grup vullnetarësh të përkushtuar
për promovimin e pjesëmarrjes qytetare duke reflektuar vlerat e përbashkëta për të ndërtuar
një të ardhme më të mirë për qytetin dhe komunitetin. DYM udhëhiqet nga një grup kryesor i
vullnetarëve, të cilët motivojnë dhe inkurajojnë të tjerët. Ata janë përgatitur për mobilizim e
udhëheqje nismash përmes trajnimeve, takimeve me aktorët lokalë dhe zbatimit të iniciative
sociale. Ata shërbejnë si një model për moshatarët e tyre dhe duke patur ndryshim përmes
aktiviteteve të tilla si fushatat IEC (Information, Education and Communication –
Informacion, edukim dhe komunikim). DYM rrit vizibilitetin e tij publik, duke përhapur në
vetëdijen e misionit nëpërmjet një pranie aktive në shtyp dhe media sociale. Përfshirja e të
rinjve në metodologjinë e Vlerësimit të Komunitetit për Qeverisjen51 është mjet për të
përmirësuar më tej përfaqësimin e të rinjve në jetën publike dhe politike. Udhëheqësit rinore
janë të përgatitur për hapin tjetër të ndikimit në politika nëpërmjet bashkëpunimit me
pushtetin lokal.
Rëndësia e lëvizjeve rinore për proceset integruese parashihet edhe nga reformat
institucionale duke u mbështetur dhe angazhuar energjinë dhe potencialin që brezat e rinj
kanë drejt ndyshimit.
DYM është i përfshirë në përdorimin e procesit të vlerësimit të komunitetit për
qeverisjen, një mjet monitorimi me bazë komunitare, një hibrid i teknikave të auditimit
social, monitorimit komunitar dhe skedave të raportimit qytetar. Ashtu si skedat e raportimit
qytetar, edhe procesi i VKQ-së është një instrument për të kërkuar llogaridhënie dhe
përgjegjshmëri sociale dhe publike nga ofruesit e shërbimeve. megjithatë, procesi shndërrohet
në një instrument të fortë për fuqizimin e rolit të burrave dhe grave, duke mundësuar edhe 50 http:// www.sociologyguide.com/social-mobility/types-of-mobility.php 51 http://platformagjinore.al/ëp-content/uploads/gravity_forms/3/2012/10/Vleresimi%20per%20qeverisjen%20ok%20(2).pdf
95
takime të drejtpërdrejta midis ofruesve të shërbimeve dhe komunitetit. Procesi i VKQ-së
përdor “komunitetin” si njësi analize dhe përqendrohet tek niveli vendor. Për rrjedhojë, ky
proces mundëson vlerësimin dhe monitorimin e shërbimeve të ofruara, projekteve si edhe të
njësive administrative të qeverisjes nga vetë komuniteti. pra, është e kuptueshme që
metodologjia e VKQ-së përdoret më shumë në rastet kur duam të monitorojmë cilësinë dhe
përshtatshmërinë e shërbimeve që i ofrohen komunitetit vendor dhe fiton vlerën reale kur ky
monitorim është periodik. Përfitues të procesit të VKQ-së nuk janë vetëm pjesëtarët e
“komunitetit”, por edhe ofruesit e shërbimeve apo autoritetet vendore. Nëpërmjet përdorimit
të VKQ-së grupet rinore janë të përgatitur për ndikimin në politika nëpërmjet bashkëpunimit
me pushtetin lokal dhe qendror për rritjen e mirqenies së të rinjve dhe përmirësimit të
punësimit dhe shfrytëzimit të kohës së lirë për ta.
Grupi fokus u zhvillua me 15 antarë të DYM në Durrës.
13 prej tyre shprehen se do të kishin votuar pro integrimit në BE dhe 2 prej tyre janë
kundër.
Ndër kriteret e antarësimit të një vendi në BE ata rendisin:
“Zbatimin e direktivate të BE për tregtinë, lehtësirat fiskale, marrveshjet për export-
importin e mallrave dhe shërbimeve”;
“Borxhi publik të jetë në nivelin 60 % të GDP”;
“Të respektohet liria e medias; reduktim i nivelit të papunësisë; reduktimi dhe lufta
kundër korrupsionit; respektimi i të drejtave të njeriut dhe minoriteteve”.
Dukshëm vihet re nga krahasimi më grupin fokus të KKQV, që të rinjtë e DYM janë
më të informuar për kriteret e antarësimit e kjo vjen nga informacioni që marrin në shkollë (
programet e Fakultetit të Biznesit dhe Edukimit) dhe nga kanalet e ndryshme mediatike.
“Serbia, Mali i zi dhe Maqedonia janë vendet e rajonit që kanë status më të avancuar
sesa Shqiperia drejt Besë” shprehen antarët e grupit fokus”.
Ndër përfitimet ekonomike të Shqipërisë pas hyrjes në BE ata rendisin:
“Mundësi punësimi edhe në vende jashtë Shqipërisë”,
“Heqjen e doganave, investime nga BE për fusha ku ka nevojë zhvillimi, zhvillimin e
promovimi e turizmit si potencial për rritje ekonomike në vend”,
“Rritet kredibiliteti i vendit ndaj investitorëve të huaj”.
96
Ndër përfitimet sociale rendisin:
“ Pranim të diversitetit kulturor dhe globalizimi”,
“Shtim i larmishmërisë së aktivitete sociale me fokus diversitetin, mundësi arsimimi
më të shumta”,
“Reduktim të paragjykimit dhe diskriminimit të çdo lloji, fuqizim të shoqërisë civile”.
DYM ka qenë aktiv së fundmi në aktivitete që promovojnë diversitetin p.sh: Vlerat e
familjes ose bashkëpunimin mes brezave, gjë që i ka ndryshuar dukshëm qëndrimet ndaj
grupeve me status të ndryshëm si të rinj- të moshuar, LGBT dhe hetero seksualë etj.
Nëpërmjet aktiviteteve të realizuara ata derivojnë ndryshim qendrimesh dhe vlerash duke
kuptuar një dimension të ri të integrimit siç është pranimi i diversitetit dhe gjithëpërfshirja.
Ndër kostot ekonomike të Shqipërisë pas hyrjes në BE shihen:
“Buxhet kontribues ( i Shqipërisë) kur je vend anëtar i BE-së”,
“Mallrat që importohen nuk kanë tarifa doganore, kosto e printimit të monedhës
humbet (nuk rikthehet) pas hyrjes në BE”,
“Rriten çmimet e produkteve e shërbimeve pas hyrjes së euros në qarkullim”.
Kryesisht, të rinjtë studentë të programeve të studimit në degët e biznesit i kanë
studiuar teorikisht në lëndë të ndryshme këto elementë dhe për pasojë janë më të njohur me
termat ekonomikë.
Ndër kostot sociale të Shqipërise pas hyrjes në BE sipas antarëve të grupit
konsiderohen:
“ Humbja e elementëve të rëndësishme të kulturës e traditës (për shkak të
globalizimit)”;
“Donacionet nga angjeci të ndryshme zëvendësohen me fonde të strukturuara të
BE”; “rritet konkurenca për fonde”.
97
Kapitulli 4.
Përfundime dhe rekomandime 4.1. Përfundime.
Në këtë punim kemi tentuar të ndërthurim elementë të teorisë mbi integrimin europian
me gjetje praktike të metodave sasiore dhe cilësore, të zbatuara në Qarkun e Durrësit.
Kampionimi ka qenë përgjithësues me përfaqësim të punonjësve të administratës së Bashkisë
Durrës, anëtarë të shoqërisë civile dhe përfaqësues të zonave urbane dhe rurale (duke
mbuluar të gjitha komunat). Nga ana tjetër kërkimi cilësor është bërë nëpërmjet 2 grupeve të
fokusuara në grupe të institucionalizuara si: Lëvizja Rinore Durrës (DYM) dhe Komisioni
Këshillimor Qytetar Vendor (KKQV) duke qenë se janë në kontakt me informacionet mbi
proçeset integruese.
Ajo çka vihet re është një hendek midis aspekteve dhe kritereve reale që BE kërkon
për t’u plotësuar prej një vendi aspirues për antarësim dhe, njohurive e opinioneve që
qytetarët kanë mbi to. Perceptimi qytetar është i thjeshtëzuar, nisur nga qëllime praktike, si:
vendet e punës apo lëvizja lirshëm nëpër Europë. Bëjnë këtu dallim një nivel më i lartë dhe i
organizuar informacioni nga Lëvizja Rinore Durrës, të cilët artikulojnë më saktë një seri
kostosh dhe përfitimesh nga integrimi.
Tjetër këndvështim është mungesa e informacionit ekzistues mes qytetarëve në zonat
urbane dhe zonat rurale. Në zonat ku janë administruar pyetësorët ka një informacion të
vakët dhe mungesë dijenie rreth debateve mbi BE-në, stadeve të Shqipërisë drejt BE-së,
kritereve për t’u plotësuar dhe raportit të kostove - përfitimeve të një vendi pas integrimit.
Perceptimi i këtyre banorëve nuk është më i thelluar, sesa përfitimi i liberalizimit të vizave
apo domosdoshmërisë së gjetjes së një vendi punë si rrugë për daljen nga kriza ekonomike
familjare. Ata nuk kanë të qarta kostot ekonomike të lidhura me zëvendësimin e monedhës
vendase, rritjen e konkurencës për shkak të importeve apo në fushat e mjedisit dhe të
bujqësisë.
Ndër kanalet e informacionit rreth proceseve më integruese më i frekuentuari është
televizioni dhe gazetat. Shërbimi që ofron radio për informim përdoret me pak. Akoma më
pak njihet Delegacioni i BE-së në Shqipëri dhe roli i tij.
98
Sikurse del edhe nga rezultatet e 2 fokus grupeve pritshmëria për marrjen e statusit të
vendit kandidat rezultoi reale. Rreth 90 % e përgjigjedhënësve besonin se në qershor 2014
Shqipëria do e merrte statusin e vendit kandidat.
Niveli i mbështetjes për integrimin është sërish i lartë. Edhe pse vitet e fundit ka pasur
luhatje në perceptimet qytetare rreth proçeseve integruese, kemi një kthim të sigurt në
normalitet në mënyrën sesi qytetarët përjetojnë dhe vlerësojnë procesin e integrimit, duke e
shoqërizuar këtë perceptim me kushtin se qeverisja e mirë vendore dhe qendrore është jetike
për proçesin.
Zhvillimi i zgjedhjeve të lira e të ndershme nuk është vetëm një parakusht për hapjen
e negociatave për pranimin, por ajo që është më e rëndësishme, është gjykuar nga vetë
qytetarët shqiptarë si një faktor i rëndësishëm që ndikon mbi integrimin dhe aktorët politikë
duhet të marrin përgjegjësinë maksimale për të siguruar një proçes elektoral normal dhe të
besueshëm.
4.2. Rekomandime.
Marrja e statusit të vendit kandidat është një hap para integrimit të vendit drejt BE-së,
pa harruar se ka ende kritere për t’u plotësuar deri në destinacionin final. Një stad i tillë është
mundësi për shpërndarje informacioni mbi proçeset integruese, gjë që shërben si rritje e
shkallës së njohes së BE-së ndër të gjitha kategoritë e popullatës.
Vetëm përkthimi dhe adoptimi i ligjeve evropiane (acquis communautarie) në
Shqipëri, (ashtu si dhe në çdo vend tjetër kandidat ose kandidat potencial) nuk mjafton. Në
shumë raste legjislacioni mbresëlënës evropian nuk është i aplikueshëm në kontekstin
lokal.
Së pari, sepse i mungojnë aktet nënligjore praktike dhe instrumentet e tjera detyruese
dhe së dyti, nuk merr në konsideratë vullnetin ose kulturën e klasës politike, të cilat kanë
akoma nevojë të mësohen me respektimin dhe zbatimin e ligjit.
Vullneti dhe kultura e popullsisë përfshirë edhe pritshmërinë e saj (p.sh. vitet e
tranzicionit kanë treguar se ne nuk jemi të prirur drejt respektimit të ligjit deri në detaje. Kjo
gjë as që nuk mendohet në Europë, pasi merret si fakt a priori)
Për më tepër, në rastin e Shqipërisë nevojitet një luftë intensive kundër korruspionit
në sektorë jetikë si: gjyqësori dhe shërbimet publike (arsimi dhe kujdesi shëndetësor) ku edhe
99
perceptimi qytetar, edhe treguesit, dëshmojnë se ka shkallë të lartë korrupsioni, si dhe mbi
faktorë të tjerë, të tillë si: shkatërrimi i mjedisit që po bëhet gjithnjë e më alarmante.
Shpeshherë Shqipëria lavdërohet për rolin e saj si aktore politike konstruktive dhe
stabilizuese në Ballkanin Perëndimor. Gjithsesi, duket se qytetarët e thjeshtë janë indiferentë
ose kanë qëndrime dyshuese, kundrejt shumë vendeve në rajon. Rëndësia e marrëdhënieve
miqësore dhe ekonomike me të gjithë partnerët në rajon duhet të bëhet e prekshme edhe për
publikun duke ju shpjeguar detajet, përfitimet dhe kostot nga integrimi.
Ky rol i Shqipërisë merret vetëm kur ka qenë i nevojshëm roli i saj si “zjarrfikës” në
rajon. Pra, sa herë ka qenë e nevojshme që klasa politike shqiptare të ndërhynte për
bashkëkombasit tanë të cilët kërkonin të drejtat minimale, i është kërkuar nga Europa të
qetësonte situatën. Ajo çka pasonte më pas, ishte harresë e ushtrimit të presioneve të
nevojshme për të bërë plotësimin e kushteve të kërkuara në refoma administrative
institucionale. Ndërkohë, roli shumë i lavdërueshëm i Shqipërisë në ato momente kishte
kaluar në hije dhe nuk i njihej si pikë plus në procese të tjera.
Në fushën e integrimit evropian, konteksti rajonal (i bashkëpunimit dhe i integrimit)
ka një peshë më të rëndësishme nga sa e mendojnë qytetarët. Për më tepër, edhe po të mos
kishte qenë një shtysë si synimi i përbashkët për t’u bërë anëtarë të BE-së, lidhjet politike,
shkëmbimet ekonomike dhe kulturore me fqinjët duhet të përmirësohen për zhvillimin e vetë
vendeve.
Prandaj, projektet dhe iniciativat në nivel lokal dhe mes kategorive të ngjashme të
shoqërisë (aktivistë rinorë, aktivistë të shoqërisë civile, akademikë, etj.) duhet të mbështeten
nga agjencitë donatore dhe institucionet respektive në BE.
Nevojitet më shumë larmi dhe shpërndarje njohurish dhe informacioni.
Pavarësisht nga përmirësimet e ndjeshme në përgjigjet e dhëna nga qytetarët, dallohet
konfuzioni dhe mungesa e njohurive edhe kur pyetjet më të thjeshta synojnë të identifikojnë
statusin aktual të Shqipërisë në lidhje me BE-në. Ndërkohë, ne shohim një konfuzion akoma
më të madh në përgjigjet lidhur me faktorët që ndikojnë në procesin e integrimit. Në të
njëjtën kohë shohim një këmbëngulje në pritshmëritë aspak realiste dhe në ngatërrimin e
kushteve me përfitimet dhe këtu rekomandohet domosdoshmëria e sqarimit të informacionit
në gjuhë të thjeshtë në përputhje me shkallën e të kuptuarit të çdo qytetari.
Dukshëm identifikohet media dhe interneti si dy burimet më të rëndësishme, ndaj dhe
bëhet e kuptueshme se shpërndarja e informacionit nëpërmjet këtyre dy rrugëve është
mëse efektive dhe duhet të vijojë. Respektivisht, media dhe interneti janë kanalet e
100
komunikimit më të përdorshme nga qytetarët. Kjo duhet të shkojë paralelisht me rritjen e
kualifikimit profesional të gazetarëve, moderatorëve dhe analistëve në mënyrë që cilësia
të përmirësohet ndjeshëm me sasinë e njohurive dhe të shmangen konceptet e gabuara. Rritja
e kualifikimit profesional gjithashtu, mund të orientohet drejt përdorimit të një gjuhe më të
thjeshtë dhe krijuese për ta transmetuar mesazhin me efektivitet.
Gazetarët dhe analistët mund të jenë pjesëmarrësit kryesorë në këtë lloj debati.
Trajnimi i gazetarëve që mbulojnë çështjet në lidhje me integrimin përbën një nevojë
urgjente. Duhet të ketë studime anketimesh analitike më të shpeshta dhe më të
larmishme. Delegacioni i BE-së dhe strukturat e qeverisë qendrore kanë interes të vlerësojnë
perceptimet dhe pritshmëritë e integrimit në një mënyrë profesionale, objektive e të pa-
anshme, ndaj edhe ata duhet të mbështesin iniciativat që kanë për synim diskutimin lokal të
procesit.
Mbulimi i nevojave për informacion të publikut nga ana e shoqërisë civile duhet
të përmirësohet duke u zgjeruar përtej aktiviteteve në kryeqytet në drejtim të qendrave
të tjera urbane apo rurale dhe duhet të punohet me sektorin e arsimit për të rritur
njohuritë në këtë drejtim te grupmoshat e reja si faktorë ndryshimi dhe progresi.
Shkolla është një nga vendet më të përshtatshme për të mësuar mbi BE-në dhe nga
ana tjetër të rinjtë duhet të jenë në qendër të iniciativave. Sikurse përmenda në këtë punim,
ngritja e strukturave rinore të ngjashme me Grupin Rinor Durrës mund të shërbenin si
gjenerues të ideve dhe debatit mbi proceset integruese duke luajtur rol informues edhe për
shtresa të tjera shoqërore. Ngritja e Info Point, qendrave të shpërndarjes së
informacioneve mbi BE-në nuk duhet të fokusohet vetëm në kryeqytet, por të kenë
mbulim mbarëkombëtar. Info point mund të jenë struktura ad hoc (me qëllim të posaçëm)
rreth çështjeve të integrimit, për aq kohë sa Shqipërisë i nevojitet të aderojë në BE. Info Point
mund të hapen pranë universiteteve rajonale dhe qendrave të kërkimit.
Nisur nga një këndvështrim strategjik, programet arsimore duhet të pasurohen me
informacion në lidhje me BE-në dhe integrimin. Shkolla duhet të kthehet në një ambient
ku njohuritë mbi të dyja këto objektiva duhet të ofrohen në një mënyrë sistematike dhe
krijuese dhe kjo është detyrë e Ministrisë së Arsimit e Sportit në bashkëpunim me Ministrinë
e Integrimit.
Ministria e Arsimit dhe Sportit, në bashkëpunim me Ministrinë e Integrimit, duhet të
jetë përgjegjëse edhe për kurrikulat e shkollave të mesme si një fushë ku mund të përfshihen
njohuritë mbi proceset integruese dhe të përgatisë të rinj që e dinë se çfarë nënkupton familja
101
evropiane në kushtet kur një pjesë e qytetarëve në moshë të re të pyetur nuk e kanë të qartë
fazën në të cilën ndodhet integrimi evropian i Shqipërisë. Për më tepër, kurrikulat e
arsimit 9 vjeçar dhe të mesëm duhet të integrojnë edhe lëndë të edukimit qytetar që
theksojnë diversitetin kulturor si parakusht për përballimin e sfidave sociale të
bashkëjetesës me qytetarë të vendeve të ndryshme. Planifikimi i shkollave 9 vjecare si
shkolla komunitare mund të shfrytëzohet si ambient aktivitetesh për promovimin e
vlerave europiane (në bashkëpunim edhe me Ministrinë e Kulturës) dhe për
shpërndarje informacioni tek nxënësit mbi BE-në dhe perspektivën europiane të vendit.
Duke qenë se ka një nivel të pamjaftueshmëm informacioni rreth proceseve të
integrimit europian në kategori të ndryshme qytetarësh dhe duke pasur hendek informacioni
nga përfaqësues – funksionarë të Pushtetit Lokal apo studentë drejt banorëve të zonave rurale,
del e nevojshme marrja e masave për diversifikimin e informacionit. Për një debat
domethënës dhe një demokraci më të fortë, do të ishte mirë që bota akademike të
përqëndrohej më shumë në sfidat e integrimit jo vetëm duke ndërmarrë kërkime shkencore
akademike, por duke përcjellë debatin tek brezat e të rinjve, kryesisht studentë.
Shtypi lokal dhe kombëtar, sikurse edhe në aspekte të tjera të zhvillimit, ka rol
për të luajtur në çështjet e integrimit europian. Në vend të emisioneve të shumta të
diskutimeve pa qëllime aktuale, të mundësohet dhe realizohet edukimi i qytetarëve mbi
rëndësinë e zbatimit të vlerave bazë të demokracisë, të mundësohet një reflektim publik mbi
rrjedhën që kanë marrë proceset integruese në Shqipëri apo të bëhen krahasime të thjeshta
me vendet që kanë kaluar këto stade para nesh. Vit pas viti Shqipëria po bën progres drejt
antarësimit (marrja e statusit në Qershor 2014 e tregon këtë) dhe mbi këto procese qytetarët
duhet të jene të informuar hap pas hapi.
Përpos shtypit, do të ishte mirë që edhe shoqëria civile, ta konsideronte më
seriozisht idenë e ndikimit mbi proceset politike dhe të nxitjes së debatit mbi integrimin.
Ka disa organizata think-tank, të cilat kanë në fokus integrimin (përmendim këtu: AIIS, ISB,
EMA, Instituti për Demokraci dhe Ndërmjetësim, etj) dhe përfshijnë në diskutime edhe
studentë në auditore universitetesh, por informacioni mbetet ende larg nga qytetari i
vetëpunësuar ose i papunë në periferi të qytetit, apo bujku e blegtori në komunën më të largët.
Në këtë proces të integrimit nevojitet jo vetëm ruajtja e stabilitetit makro-ekonomik
të vendit, por edhe një trajtim pragmatik dhe i balancuar që merr njëkohësisht në konsideratë
si përfitimet, apo mundësitë që krijon procesi i integrimit europian, por edhe rreziqet, kostot e
102
këtij procesi. Dmth qeveria duhet të ushtrojë përgjegjësitë e veta me synim gjithëpërfshirjen
dhe harmoninzimin e diskutimeve të aktorëve të ndryshëm institucionale dhe të opinionit
publik në këtë proces, si dhe ndërgjegjësimin hap mbas hapi të qytetarit që jeton në zonat
urbane, po ashtu edhe në zonat rurale. Praktikat konsultuese me shtresat e qytetarëve
kanë dhënë rezultate edhe në reforma të së kaluarës.
Në këtë proçes integrues të gjatë dhe jetik, jo gjithçka duhet lënë si detyrë e qeverive
që janë në pushtet. Debati ka mjaft vend edhe për kontributin e qytetarëve të vendit tonë.
Madje mund të themi se kontributi i tyre mund të jetë po aq i rëndësishëm sa edhe ai i
qeverisë që drejton vendin. Kjo gjë do të thotë përgjegjësi, përkushtim dhe korrektësi nga ana
e qytetarëve të vendit tonë në rrugën drejt një standarti më të mirë jetese për të gjithë.
Dymbëdhjetë rekomandimet e Komisionit Europian nuk duhen parë si udhëzime të
komplikuara të ngarkuara si detyrë shtëpie e politik-bërësve, por si detyrime konkrete të çdo
qyetari. Si fillim, ato duhet të zbërthehen në fjalë të thjeshta e të kuptueshme për qytetarët në
mënyrë që të realizohen si detyra konkrete.
Në reflektimet e përfaqësuesve europianë fill pas marrjes së statusit të vendit kandidat
u theksua se në të ardhmen do të ketë sfida të rëndësishme për Shqipërinë si qëndrueshmëria
dhe demokratizimi i institucioneve, prandaj duhet konsensus politik për çështjet madhore.
Sidoqoftë, për ritmet, dimensionet dhe shtrirjen e reformave integruese të Shqipërisë
në BE, tashmë fjalën e ka qeveria shqiptare, shtresa politike e vendit, institucionet
demokratike dhe qytetarët.
103
Bibliografia.
Biberaj, Elez. 2011. “Shqipëria në tranzicion, Rruga e vështirë drejtë demokracisë 1990-
2010”. AIIS. Tiranë.
Borçard, Diter –Klaus. 2010. “ABC – ja e të Drejtës të Bashkimit Evropian”. Bashkimi
Evropian.
Bogdani Mirela, Loughlin John. 2004. “Shqipëria dhe BE, Integrimi Europian dhe
Prespektiva e Pranimit”. Dajti, Tiranë.
Braudel, Fernand. 2005. “Gramatikë e qytetërimeve”. SHL & K. Tiranë.
Bravo, Gian Mario & Malandrino, Corrado. 1994. “Il pensiero politico del novecento”.
PIEMME.
Brzhezhinski, Zbigniev. 1995. “Jashtë Kontrollit, trazira që përfshiu botën në prag të
shekullit XXI”. Elena Gjika. Tiranë.
Civici, Adrian. 2010. “Kriza financiare apo globale”. UET Press
Dahrendorf, Ralf. 1997. “Konflikti shoqëror modern, ese për politikën e lirisë”. Dituria.
Tiranë.
Fonten, Paul. “Europa në 12 leksione”
Giddens, Antony. 2006. “Sociologjia”. Shtëpia Botuese e Librit Shkollor, Tiranë
Milo, Paskal. 2002. “Bashkimi Evropian: Ideja, Integrimi, Identiteti E Ardhmja”.
Lakër, Wollter. 1996.“Evropa në kohën tonë 1945- 1992”. Shtëpia Botuese Dituria. Tiranë.
Sartori, Giovani. 1998. “Çështë Demokracia”. Dituria. Tiranë,
Sartori, Giovani. 1998. “Edhe njëherë për teorinë e demokracisë”. Dituria. Tiranë.
Sokoli, Lekë. 2009. “Metodat e kërkimit në shkencat sociale”. Instituti i Sociologjisë. Tiranë
Steger, M. B. 2003. “BE. Hyrje e shkurtër”, Oxford –University Press. Tiranë
Zajmi, Iva. 2010 .“E drejta Europiane”. Tiranë.
Studime dhe Raporte
AIIS. 2007. “Forcimi i Demokracisë së Brendëshme të Partive në Shqipëri”, Tiranë.
AIIS. 2010 “Njëzet vjet pas rënies së komunizmit: Reflektime për shtetin dhe demokracinë”,
Tiranë.
AIIS. 2010 “Perspektiva Evropiane e Shqipërisë, perceptime dhe realitete”, Tiranë.
AIIS. 2011 “Shqipëria njëzet vjet pas rënies së komunizmit: Reflektime për shtetin dhe
demokracinë”. Tiranë.
104
Instituti i Trajnimit të Administratës Publike. “Aktorët negociues, aftësitë dhe teknikat
negociuese dhe lobizimi me BE në kuadrin e MSA. Monitorimi i procesit të angazhimeve të
mara” Tiranë.
Bertelsmann Transformation Index Albania vitet: 2003, 2006, 2008, 2010, 2012
Buletini Informativ “Rritja e rolit të Parlamentit në procesin e integrimit përmes pjesëmarrjes
legjislative dhe transparences”, Nr.1, Dhjetor 2011.
Buletinin Informativ me titull, “Rritja e rolit të Parlamentit në procesin e integrimit përmes
pjesëmarrjes legjislative dhe transparences”, Nr. 2, Mars 2012.
Buletinin Informativ me titull “Rritja e rolit të Parlamentit në procesin e integrimit përmes
pjesëmarrjes legjislative dhe transparences”, Nr. 3, Qershor 2012.
Commission Opinion “Albania's application for membership of the European Union”,
European Commission Brussels, 9.11. 2010.
European Bank for Reconstruction and Development, “Transition Report 1999, Ten years of
transition”, 9 Nov 1999.
Fletorja Zyrtare, Nr.2, (Maj 1992)
Gallup, Balkan Monitor, Insights and Perceptions, Voices of the Balkans, 2008. Summary of
Findings.
Gallup, Balkan Monitor, Insights and Perceptions, Voices of the Balkans, 2009. Summary of
Findings.
Gallup, Balkan Monitor, Insights and Perceptions, Voices of the Balkans, 2010. Summary of
Findings.
Human Rights Watch. March 1996. “Human Rights in Post-Communist Albania”, raport,
Neë York.
Instituti për Kërkime dhe Alternativa Zhvillimi, “Korrupsioni në Shqipëri, Perceptime dhe
Përvoja, Sondazhi 2010”
IRI, Observation Report on the Albanian Parliamentary Elections of May 26, 1996.
“Manuali Informativ mbi Institucionet Shqiptare”, European Movement in Albania, Tiranë,
Shkurt 2010.
“Manuali i Procesit të Integrimit Europian, Roli dhe rëndësia e institucioneve”, European
Movement in Albania, Tiranë, Shkurt 2009.
Progres Raporti Shqipëria, KE, 2006
Progres Raporti Shqipëria, KE, 2007
Progres Raporti Shqipëria, KE, 2012
“Korrupsioni në Shqipëri, Perceptime dhe Përvoja, Sondazhi 2010”, studim, Instituti për
Kërkime dhe Alternativa Zhvillimi, 2010.
105
Strategjia e Zgjerimit 2005, Komisioni Evropian, Brussels, 9.11.2005.
Raporti Analitik COM (2010)680, Komisioni Evropian, Bruksel, 9 nëntor 2010.
Raporti i Stabilizim Asocimit 2003.
Raporti i Stabilizim Asocimit 2004.
Revista “Diskutime”, Vitit I, Nr 1-2, Nëntor, 2012
Burime nga interneti
http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/financial_assistance/cards/publications/general_al.pdf
http://www.programmallp.it/index.php
http:// www.programmallp.it/index.php?id_cnt=325
http:// www.studenti.unige.it/lavoro/tirocini/leonardo/
http:// www.programmallp.it/index.php?id_cnt=33
http://ec.europa.eu/citizenship/europe-for-citizens-programme/index_en.htm
http://eeas.europa.eu/delegations/kosovo/ëhat_eu/european_symbols/index_sq.htm
http://sq.wikipedia.org/wiki/Marr%C3%ABveshja_Schengen
http:// www.integrimi.gov.al/al/dokumenta/dokumente-strategjike
http://sq.wikipedia.org/ëiki/MSA-ja
http://en.wikipedia.org/wiki/Community_Assistance_for_Reconstruction,_Development,_and
_Stabilisation
http:// www.italcoopalbania.org/mat.php?idr=21&idm=14&l=a
http:// www.aimpress.ch/dyn/alba/archive/data/200011/01116-005-alba-tir.htm
http:// www.ellopos.net/politics/eu_hugo.html
http://weas.europa.eu/delegations/kosovo/documents/publications/eu_lessons_sq.pdf
http:// www.bankofalbania.org/ëeb/Traktati_i_Mastrihtit_2089_1.php
http:// www.bankofalbania.org/ëeb/traktati_i_Amsterdamit_2326_1.php
1http://eeas.europa.eu/delegations/the_former_yugoslav_republic_of_macedonia/documents/
more_info/publications/charteroffundamentalrights_sq.pdf
http://eacea.ec.europa.eu/tempus/programme/about_tempus_en.php
http:// www.aiis-albania.org/PDF/2011-PR-ALB.pdf
http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2013/package/al_rapport_2013.pdf
http://ec.europa.eu/commission_2010-2014/fule/index_en.htm
http://mapo.al/2013/12/zhgenjehet-shqiperia-e-shtyn-statusin-per-ne-qershor-hap-negociatat-
serbine/
http://sq.wikipedia.org/wiki/P%C3%ABrceptimi
106
http://europaesse.ëordpress.com/2012/02/01/integrimi-europian-ne-kendveshtrimin-
ekonomik/ (Ese rreth temës së integrimit europian të Shqipërisë) AIIS
http://www..em-al.org
http://www..dldp.al
http://ec.europa.eu/europeaid/ëhere/neighbourhood/regional-cooperation/enpi-cross-
border/index_en.htm
http://www.espon.eu/export/sites/default/Documents/Events/OpenSeminars/PortorozJune200
8/Ulrich-Graute-Seminar-Portoroz-June-2008.pdf
http://www..integrimi.gov.al/al/dokumenta/dokumente-strategjike/marreveshja-e-stabilizim-
asociimit
http://www.ata.gov.al/fondet-ipa-perfitimet-dhe-sfidat-e-shqiperise-ne-rrugen-drejt-be
http://ec.europa.eu/enlargement/instruments/overvieë/index_en.htm
http://mapo.al/2014/03/shqiperia-ne-qender-te-nje-projekti-tempus-per-sigurimin-e-cilesise-
ne-universitete.
Blerta Hoxha, http://europaesse.ëordpress.com/2012/01/16/argumenti-per-statusin-europian,
AIIS
Artan Fuga, http://europaesse.ëordpress.com/2012/01/16/argumenti-per-statusin-europian ,
AIIS
Gjergj Filipi,http://europaesse.ëordpress.com/2012/01/16/argumenti-per-statusin-europian,
AIIS
http://www.pad.gov.al/images/Arkiva/SKZHI_2007-2013.pdf. 1
Enlargement of the European Union: an analysis of the negotiations for the countries of the
Western Balkans, Studimi SIGMA nr.37, shkurt 2007
Zef Preçi, http://europaesse.ëordpress.com/2012/01/16/argumenti-per-statusin-europian, AIIS
107
Aneks I.
PYETËSOR
Ky pyetësor është zhvilluar nga Mirjam Reçi, studente doktorature për të vlerësuar
perceptimet e kategorive te ndryshme qytetare në Qarkun Durrës për kostot dhe përfitimet e
integrimit të Shqipërisë në B.E. Pyetësori përfshin 4 kategori kryesore– punonjës të Pushtetit
lokal (administratë dhe këshilltarë bashkiakë), aktorë jo-shtetërorë (shoqëria civile); banorё
nё zonat urbane dhe banorё nё zonat rurale.
Pyetësori është i ndarë në 4 seksione si më poshtë:
A) Të dhënat demografike
B) Informacion i përgjithshëm mbi BE-në
C) Integrimi i Shqipёrisё në BE-në
D) Burimet e informacionit mbi BE-në
Rezultatet e pyetёsorit do të përfshihen në gjetjet e studimit te doktoraturёs “ Çështje
të perceptimeve të shqiptarёve mbi kostot dhe pёrfitimet e hyrjes nё B.E.”. Qëllimi i këtij
studimi nuk synon të gjykojë sasinë dhe cilësinë e përgjigjedhënësve. Qëllimi është pasja e
një mjeti krahasues midis informacionit qё kanё kёto shtresa mbi avantazhet / disavantazhet e
integrimit dhe asaj çfarë pritet nё tё vёrtetё.
E rëndësishme :
Adminsitratorja e pyetësorit garanton plotësisht anonimatin e informacionit.
108
A) INFORMACION I PËRGJITHSHËM
Qarku : Durrës Bashkia : Durrës
i. Shëno gjininë e të intervistuarit
1. � Mashkull
2. � Femër
ii. Mosha
18 – 25 1
26- 35 2
36 – 50 3
51 – 65 4
Mbi 65 5
iii. Arsimi
Arsimi 8-vjecar 1
Arsim i mesëm 2
Arsim i lartë (universitet) 3
Studime pas-universitare 4
iv. Kategoria
Pushtet Lokal (administratё ose Këshilltar bashkiak) 1
Shoqëria civile 2
Banor nё zonё urbane 3
Banor nё zonё rurale 4
109
B) Informacion i përgjithshёm mbi BE
1. Keni dёgjuar pёr strukturat / organizatat ndёrkombёtare ?:
1. BE Po Jo Nuk e di/ refuzim
2 Kёshilli i Europёs Po Jo Nuk e di/ refuzim
3 OSBE (Organizata për siguri e bashkёpunim nё Europё) Po Jo Nuk e di/ refuzim
4 UN (Kombet e Bashkuara) Po Jo Nuk e di/ refuzim
5 NATO Po Jo Nuk e di/ refuzim
6 Organizata Botёrore e Tregtisё (OBT) Po Jo Nuk e di/ refuzim
2. A ёshtё Shqipëria anёtare e :
1. BE-së Po Jo Nuk e di / refuzim
2 Keshillit të Europës Po Jo Nuk e di / refuzim
3 OSBE (Organizata për Siguri e Bashkëpunim ne Europe) Po Jo Nuk e di / refuzim
4 UN (Kombet e Bashkuara) Po Jo Nuk e di / refuzim
5 NATO Po Jo Nuk e di / refuzim
6 Organizatës Botërore të Tregtisë (OBT) Po Jo Nuk e di / refuzim
3. Sipas jush, me cilat nga organizmat e mёposhtёm ёshtё e rёndësishme qё Shqipëria tё forcojё marrdhëniet:
1 Shtetet fqinjë Po Jo Nuk e di / refuzim
2 Bashkimi Evropian Po Jo Nuk e di / refuzim
3 OSBE (Organizata për Siguri e Bashkëpunim në Europë) Po Jo Nuk e di / refuzim
4 UN (Kombet e Bashkuara) Po Jo Nuk e di / refuzim
5 SHBA Po Jo Nuk e di / refuzim
6 NATO Po Jo Nuk e di / refuzim
7 Tjetër, specifiko Po Jo Nuk e di / refuzim
110
4. Cila prej strukturave tё mёposhtme ёshtё institucion i BE?
1. Parlamenti Europian Po Jo Nuk e di
2 Komisioni Europian Po Jo Nuk e di
3 Këshilli i Europës Po Jo Nuk e di
4 NATO Po Jo Nuk e di
5 Banka Botërore Po Jo Nuk e di
6 OSCE Po Jo Nuk e di
5. Pёr mendimin tuaj, si shihet BE në raport me vendet qё presin tё aderojne? Ju lutem vlerёsoni nё njё shkallё nga 1 deri nё 10, ku sa mё i lartё numri aq mё i rёndёsishёm faktori pёrkatёs. (Zgjidhni vetëm një nga mundësitë në secilin rresht).
Nr Përshkrimi
1 BE ёshtё organizëm demokratik 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
2 BE mirëpret antarёsimet e reja 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
3 BE ёshtё faktor paqe dhe sigurie nё Europë 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
4 BE promovon zhvillimin ekonomik edhe tё vendeve jashtë saj (duke ofruar fonde)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
5 Antarёsimi nё BE sjell mё shumё pёrfitime sesa kosto. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
6. Sipas jush, sa e rëndësishme ёshtё ndjekja e qёllimeve tё mёposhtme pёr BE. Ju lutem vlerёsoni nё njё shkallё nga 1 deri nё 10, ku sa mё i lartё numri aq mё i rёndёsishёm faktori pёrkatёs.
Nr Pershkrimi
1 Zhvillimi politik i shteteve antare 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
2 Zhvillimi ekonomik i shteteve antare 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
3 Zhvillimi social e kulturor i shteteve antare 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
4 Demokracia dhe respektimi i D.NJ. dhe minoriteteve në shtetet antare
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
5 Zgjerimi i BEsë me antarё te rinj 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
111
C) Integrimi i Shqipёrisё nё BE
1. Keni dёgjuar pёr aplikimin e Shqipёrisё pёr antarësim nё BE?
Po 1
Jo 2
1.1. Nqs. Po nё cilin vit ka ndodhur aplikimi? ____________________________________
2. Nqs do te kishte nje referendum popullor pёr antarёsimin e Shqipёrisё nё BE sot, ju si do tё kishit votuar?
Pro 1
Kundёr 2
2.1.Pse?____________________________________________________________________
3. Nё cilin stad drejt BEsë ёshtё Shqipёria aktualisht?
Kandidat potencial 1
Kandidat 2
Anёtar 3
Tjetёr (____________________) 4
4. Sipas mendimit tuaj, cilat janë kritere tё antarёsimit tё njё vendi nё BE?
Rendi demokratik dhe vendosja e shtetit ligjor 1
Respektimi i të drejtave njerëzore 2
Respektimi dhe mbrojtja e pakicave 3
Një ekonomi tregu me rregulla funksionale 4
5. A mendoni se Shqipëria do të pranohet edhe nëse nuk plotëson 12 rekomandimet e antarësimit?
Po 1
Jo 2
Nuk e di 99
112
6. Zakonisht ka njё perspektivё rajonale pёr antarёsim. Cilat janё vendet qё kanё status mё tё avancuar se Shqipёria drejt BEsë?
Maqedonia 1
Mali i Zi 2
Serbia 3
Kosova 4
7. Përgjithёsisht, si e mendoni shpejtёsinё e ecjes sё Shqipёrisё drejt BEse?
Shumё Shpejt 1
Shpejt 2
Normal 3
Ngadalё 4
Shumё ngadalё 5
Nuk po ecёn fare 6
8. Sa gjatë do t’i duhet Shqipërisë të bёhet antare e BE?
Me pak se 1 vit 1
1 – 5 vjet 2
5- 10 vjet 3
10- 15 vjet 4
Mё shumё se 15 vjet 5
Nuk do tё bёhet kurrё antare e BEsё 6
Nuk e di 99
9. Njerëzit kanë mendime të ndryshme për përfitimet nga BE. Sipas jush cilat janё disa nga pёrfitimet pas integrimit nё BE ?
1. _____________________________________________________________________
2. _____________________________________________________________________
3.______________________________________________________________________
113
10. Sipas jush sa do të përfitojë Shqipëria pas integrimit nё fushat e mёposhtme?
Ju lutem vlerёsoni nё njё shkallё nga 1 deri nё 10, ku sa mё i lartё numri aq mё i rёndёsishёm faktori pёrkatёs.
Nr Pёrshkrimi
1 Demokratizimi dhe reforma institucionale 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
2 Zhvillimi ekonomik 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
3 Standarte jetese në rritje 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
4 Fuqizim i rregullave dhe ligjeve 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
5 Zgjedhje të lira dhe demokratike 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
11. Njerëzit kanë mendime të ndryshme për kostot nga integrimi nё BE. Sipas mendimit tuaj, cilat janё disa nga kostot qё pritet tё ketё Shqipёria pas antarёsimit nё BE?
1. _____________________________________________________________________
2. _____________________________________________________________________
3.______________________________________________________________________
12. Sipas jush nё cilat fusha / sektorё Shqipëria do tё pёrballet me kostot e integrimit? Ju lutem vlerёsoni nё njё shkallё nga 1 deri nё 10, ku sa mё i lartё numri aq mё i rёndёsishёm faktori pёrkatёs.
Nr Pёrshkrimi
1 Reformat financiare dhe ekonomike drejt monedhës së përbashkët evropiane
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
2 Gjendje kaotike ekonomike pёr shkak tё zёvendёsimit tё monedhёs vendase me euron
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
3 Kosto mbi prodhimin (rënia e prodhimit vendas dhe rritja e papunësisë për shkak të konkurrencës nga jashtë)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
4 Mosnjohje e diplomave, pёr pasojё mungesё kualifikimi 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
5 Infrastruktura e transportit dhe energjetikës në Shqipëri në nivele të varfra krahasuar me standardet e Europës
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
6 Kosto e qëndrueshmërisë dhe demokratizimit të institucioneve
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
7 Kosto në sektorët e mjedisit,turizmit, bujqësisë. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
114
13. Antarësimi i Shqipërisë varet nga një llojshmëri faktorësh. Nё opinionin tuaj sa tё rёndёsishёm janё ata? Ju lutem vlerёsoni nё njё shkallё nga 1 deri nё 10, ku sa mё i lartё numri aq mё i rёndёsishёm faktori pёrkatёs.
Nr Pershkrimi
1 Zhvillimi politik 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
2 Zhvillimi ekonomik 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
3 Situata rajonale 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
4 Qëndrimi i BEsë ndaj Shqiperisë 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
5 Shkalla e korrupsionit 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
6 Ecuria e proceseve demokratike 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
7 Krimi i organizuar dhe trafikimi i qenieve njerëzore 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
8 Dështimi i zbatimit të ligjit 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
9 Zgjedhje të lira e të ndershme 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
D) Burimet e informacionit pёr BE
1. Ka disa burime informacioni pёr BE-në. Sa informacion merrni ju mbi BE nga burimet e mëposhtme? Ju lutem vlerёsoni nё njё shkallё nga 1 deri nё 10, ku sa mё i lartё numri aq mё i rёndёsishёm faktori pёrkatёs. (Zgjidhni vetëm një nga mundësitë në secilin rresht).
Nr Pershkrimi
1 TV 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
2 Radio 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
3 Gazetat 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
4 Internet 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
5 Delegacioni i BE në Shqipëri 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
6 Bashkëbisedimet me njerëz 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
7 Institucioni ku punoj 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
8 Shkolla që ndjek unë ose fëmijët 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
9 Tjetёr (specifiko) _____________ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
115
2. Informacioni për BE-nё ёshtё i larmishëm . Sa jeni tё interesuar të merrni informacion nё fushat e mёposhtme? Ju lutem vlerёsoni nё njё shkallё nga 1 deri nё 10, ku sa mё i lartё numri aq mё i rёndёsishёm faktori pёrkatёs.
Nr Pershkrimi
1 Ekonomia e BE 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
2 Historia e BE 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
3 Politikat e BE 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
4 Institucionet e BE 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
5 Aktivitete kulturore e artistike në vendet e BEsë
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
6 Zgjerimi i BEsë 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
7 Tjetër (specifiko)__________
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Faleminderit pёr bashkёpunimin tuaj!
116
Aneks II.
Pyetësor për grupet në fokus.
1. N.q.s. do të kishte referendum për hyrjen e Shqipërisë në Bashkimin Evropian, ju si do të
kishit votuar?
2. Cilat janë kriteret e antarësimi të një vendi në BE?
3. Cilat janë vendet e rajonit që kanë status më të avancuar sesa Shqipëria drejt BE-së?
4. A do e marrë Shqipëria statusin e vendit kandidat në Qershor 2014?
5. Cilat janë përfitimet ekonomike e sociale të Shqipërisë nga integrimi në BE?
6. Cilat janë kostot ekonomike e sociale të Shqipërisë nga integrimi në BE?
117
Recommended