Edebi Sanatlar

04/13/23 TDE Öğrt. Süleyman YENİPINAR 1

EDEBÎ SANATLAR


EDEBEDEBÎÎ SANATLAR-1 SANATLAR-1Edebi metinlerin anlaşılmasında ve

yorumlanmasında edebi sanatların önemli bir

yeri vardır. Özellikle Divan edebiyatının

anlaşılabilmesi için edebi sanatların çok iyi

bilinmesi gerekir. Divan şiirinde sanatsız bir beyit

hemen hemen yok gibidir. Divan şairleri sanat

yapmaya düşkün olduklarından, bir beyit içinde

birkaç sanatı iç içe kullanmışlardır.


EDEBEDEBÎÎ SANATLAR-2 SANATLAR-2Söz sanatı çoğunlukla nazımda ve nesirde

ortaktır. Nazımda yapılan sanatların birçoğu

nesirde de yer almıştır. Edebî sanatlar söze

güzellik, canlılık vermek ve sözü daha etkili

kılmak için yapılır.

Edebiyatımızda kullanılan belli başlı sanatlar şunlardır:


TEŞBİH(BENZETME)TEŞBİH(BENZETME)

Ahmet boğa gibi kuvvetlidir.Benzeyen kendine benzetme benzetme yönü

benzetilen edatı

*Bileği çelik gibi kuvvetli adam.*Nur topu gibi çocuk*Gül yüzünde güller açar.*O adam tilkinin biridir.*İnsan gibi hayaletler*Yolcuyum bir kuru yaprak misali*Bin atlı, akınlarda çocuklar gibi şendik Bin atlı, o gün dev gibi bir orduyu yendik.


İSTİARE-1İSTİARE-1Teşbihin ana unsurlarından biriyle yapılanbenzetme sanatıdır.

a. Açık istiare: Benzeyen yok, kendisine benzetilen var.

*Aslanım, koçum, aslansın…*İki kapılı bir handayım*Semanın kandilleri yanıyor.*Yüce dağ başında siyah tül vardır.*Havada bir dost eli başımızı okşuyor.


İSTİARE-2İSTİARE-2

b. Kapalı istiare: Benzeyen var, kendisine benzetilen yok. Kişileştirme(teşhis) olan yerde kapalı istiare vardır.

*Ağlıyordu ırmaklar*Tekerlekler yola bir şeyler anlatıyor.*Sanatçılar gülerken perde ağlıyordu.*Ay, zeytin ağaçlarından yere damlıyordu.*Yedi yüz yıl süren hikayemizi Dinlemiş ihtiyar çınarlardan*Çatma kurban olayım çehreni ey nazlı hilal


MECAZ-I MÜRSEL(AD MECAZ-I MÜRSEL(AD AKTARMASIAKTARMASI)

Benzetme amacı olmadan bir sözün başkabir sözün yerine kullanılmasına denir.*Tabağını bitir.*Sobayı yak.*Ankara, savaşta tarafsız kalmayı düşünüyor.

*Ahmet Haşim, edebiyatımızın güçlü kalemlerindendir.

*Ayağını çıkar, odaya öyle gir.

*Ersin’le Tahir sınıfa haber versinler.


ÖRNEK SORUÖRNEK SORUAnadolu kelimesinin “Anadolu, hepimize hınç, şüpheve ehemmiyetsizlikle bakıyordu.” cümlesindekikullanılışına benzer bir kullanım aşağıdakilerdenhangisinde vardır?A)Ankara, bütün Orta Anadolu’ya bir iç kale vazifesini

görmüştür.B)Erzurum, Türkiye coğrafyasına 1890 metreden

bakar.C)O günlerde Konya’nın nasıl yaşadığını ve ne

düşündüğünü bilmiyoruz.D)İstanbul’un asıl iç manzarasını, bu sivil mimari

oluşturmuştur.E)Bursa kadar muayyen bir devrin malı olan bir başka

şehir bilmiyorum.(1984 - ÖYS)


KİNAYEKİNAYE

Bir sözün gerçek anlamının söylenip, mecaz anlamının kastedilmesidir. *Bulamadım dünya da gönüle bir mekan Nerede gül bitse etrafı diken (iyilik) (kötülük)

* Dursun, gözü açık çocuktur. • İçinizden en yürekli olan gelsin.• Hatasını söyleyince yüzü kıpkırmızı oldu. • Ey benim sarı tamburam/Sen ne için inilersin içim oyuk derdim büyük/Ben onun çün inilerim


Aşağıdakilerin hangisinde bir kinaye vardır?A) Gönül sevdiğinden soğur

Görülmeyi görülmeyiB) Gölgesinde dinlendiğim

Koca çamlar yerinde miC) Şu karşıma göğüs geren

Taş bağırlı dağlar mısınD) Elbet bir devasız dertten

Doğan göz bir zaman ağlarE) Uçtu kuşların kervanı

Her biri bir dala gider(1992 - ÖYS)


TEŞHİS(KİŞİLEŞTİRME)TEŞHİS(KİŞİLEŞTİRME) Kişileştirme demektir. Teşhis, insan dışındakicanlı ve cansız varlıkları düşünen, duyan vehareket eden bir insan kişiliğinde göstermek,kişileştirmektir.

* Toros dağlarının üstüne Ay un eledi bütün gece* Öldüğü gün gök ağlamıştı. * Atıyor her tepe gül-deste


ÖRNEK SORUÖRNEK SORU

“Menekşeler külahını kaldırır.”

dizesindeki edebi sanat, aşağıdaki dizelerin

hangisinde vardır?

A) Güzel gitti diye pınar ağladı.

B) Ak kuğular sökün etti yurdundan

C) Gül budanmış dal dal olmuş

D) Kara yerde mor menekşe biter mi?

E) Gözlerim kapıda, kulağım seste.

1981-ÖYS


İNTAK(KONUŞTURMA)İNTAK(KONUŞTURMA)İnsan kişiliğinde canlandırılan bu varlıkları konuşturmaya intak denir. İntakta kesinlikle teşhis vardır. Çünkü konuşan tek canlı varlık insandır. Fakat, teşhiste her zaman intak olmayabilir. Teşhis ve intak sanatına en çok masallarda ve fabllarda başvurulur.• Adam, tam koparacağı sırada menekşe: ” Bana dokunma!” diye bağırdı.• Leylek Tilki’ye:”Merhaba” dedi.


ÖRNEK SORUÖRNEK SORUKütüphanede bir gürültü koptu. Şiir kitapları

orada bulunanlara: “Niye bize bakmıyorsunuz?”

diye bağırdı.

Bu cümledeki en belirgin söz sanatı

aşağıdakilerden hangisidir?

A) Teşbih (benzetme)

B) Tezat

C) İstiare

D) Kinaye

E) İntak (konuşturma)


TECAHÜL-İ ARİF

Bir anlam inceliği oluşturmak için bildiğinibilmezlikten gelmeye denir. *Şakaklarıma kar mı yağdı ne var? Benim mi Allah’ım bu çizgili yüz? (C. Sıtkı)

* Sular mı yandı? Neden tunca benziyor mermer?(A. Haşim)


HÜSN-İ TÂLİL

Güzel bir nedene bağlama demektir. Edebiyatta,herhangi bir gerçek olayın meydana gelmesini,hayali ve daha güzel bir nedene bağlamasanatıdır.• Ateşten kızaran gül arar da Gezer bağdan bağa çoban çeşmesi

F.N.Çamlıbel

*Yeni bir ülkede yem vermek için atlarına

Nice bin atlı kapılmıştı fetih rüzgarına Y. Kemal

*Hâk-i payine yetem der ömürlerdir mutttasıl Başını taştan taşa vurup gezer âvâre su Fuzuli


TEVRİYETevriye; örtmek, meramı gizlemek demektir.Edebiyatta, nükte yapmak amacıyla iki anlamıbulunan sözcüğün uzak anlamını kastederekkullanma sanatıdır.*Beyefendi grubumuzun güneşi, sen de ayısın.*Tahir Efendi bana kelp demiş/İltifatı bu sözde

zahirdir Mâlîki mezhebim zira benim/İtikadımca kelp

Tahirdir (Nef’i)*Ulusun, korkma nasıl böyle bir imanı boğar


MÜBALAĞA(ABARTMA)Edebiyatta sözün etkisini artırmak için bir şeyi

olamayacağı biçimde yahut olduğundan çok az

gösterme sanatıdır. Ancak bu aşırı anlatma soğuk

olmamalı, nükteli ve zarif olmalıdır. Divan şairlerinin

daha çok medhiye, fahriye ve hicviyelerde başvurdukları

bir sanattır.

*Uçtuk Mohaç ufkunda görünmek hevesiyle (Y. Kemal)

*Akdeniz’in dalgası gönlüm kadar taşmadı.

*Ateş kesilir geçse saba gülşenimizde

*Alem sele gitti gözüm yaşından

*Merkez-i hâke atsalar da bizi/ Küre-i arzı patlatır çıkarız (N. Kemal)


ÖRNEK SORUÖRNEK SORU

Aşağıdaki dizelerin özellikle hangisinde bir abartma vardır?

A)Bir ah çeksem dağı taşı eritir Gözüm yaşı değirmeni yürütür

B)Bu topraklar ecdadımın ocağı Evim, köyüm hep bu yerin bucağı

C) Ne doğan güne hükmüm geçer Ne halden anlayan bulunur

D) Derdim çoktur hangisine yanayım Yine tazelendi yürek yarası

E)Yükseğinde büyük namlı karın var Alçağında mor sümbüllü bağın var

(1991 - ÖYS)


TEZATTEZATEdebiyatta iki düşünce, duygu ve hayâlarasında birbirine karşıt olan nitelikleri birarada söyleme sanatı. *Ağlarım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz*Âdular kahkaha eyler, güruh-ı dostan ağlar*Gerçek mi yalan mı duyduğum haber*Neden böyle düşman görünürsünüz Yıllar yılı dost bildiğim aynalar*Ağzı yok dediler Dediklerince var imiş


TENASÜPTENASÜPBir konu üzerinde, aralarında türlü ilgiler bulanan en

az iki sözcük, terim ve deyimi bir dize ya da beyit

içinde rast gele, sıralama amacı gütmeden

kullanmaktır. Ancak bu sözcükler arasında karşıtlık

ilgisi bulunmaması gerekir.

*Aşk derdiyle hoşem, el çek ilacımdan tabip

Kılma derman kim, helakim zehr-i dermanımdadır

*Gonca gülsün gül açılsın cûy feryâd eylesin

Sen sus ey bülbül biraz gül-şende yârim söylesin(Nabi)


TEKRİR(YİNELEME)TEKRİR(YİNELEME)Sözün etkisini güçlendirmek için bir sözcüğü

ya da söz kümesini art arda tekrar etme

sanatıdır.

*Ey varlığı varı var eden var

Yok yok sana yok demek ne düşvâr (Z. Paşa)

* Büyüksün İlahi büyüksün büyük

Büyüklük yanında kalır pek küçük (Ali Haydar Bey)

*Senin şem’-i cemâlinde vücûdum

Münevverdir münevverdir münevver (Nesimi)


CİNASCİNASSöylenişleri ve yazılışları aynı, anlamları farklı olan

kelimeleri bir arada kullanma sanatıdır.

*Kısmetindir gezdiren yer yer seni

Göğe çıksan âkıbet yer yer seni (İbni Kemal)

*Bülbül eder güle naz/ Gül eder bülbüle naz

Bugün bir şehre vardım/Ağlayan çok gülen az

*Eyleme vaktini zâyi’ deme kış yaz oku yaz (Sünbülzâde Vehbi)

*Bağda meyler içilir nâleler eyler neyler

Sesi çıkmaz acaba bülbül uyur mu neyler


LEFF Ü NEŞRGenellikle bir beyit içinde, birinci dizede en az iki şeyisöyleyip, ikinci dizede bunlarla ilgili benzerlik vekarşılıkları verme sanatıdır. Divan şiirinde çok sevilmişve kullanılmış bir sanattır.

*Bakıp ol şûh ile nâz ü niyâze meşkederiz Gülün tebessümüne bülbülün temanesine (Nedim)

*Yâkût-sirişkiz yerimiz dîde vü dildir Ateşle sudan hâsıl olur bir güheriz biz (Ş. Galip)


TELMİHTELMİHSöz arasında, geçmişteki herkesçe bilinen bir

olaya, ünlü bir kişiye, bir inanca ya da yaygın bir

atasözüne işaret etmek, onu hatırlatmaktır. Telmih

edilen şey uzun uzadıya açıklanmaz, bir iki

sözcükle anımsatılır.

* Gökyüzünde İsa ile

Tûr dağında Musa ile

Elindeki âsâ ileÇağırayım Mevlam seni (Yunus Emre)

• Bedr’in aslanları ancak bu kadar şanlı idi (M. Akif)


ALLİTERASYONALLİTERASYON

Bir ahenk meydana getirmek amacıyla bir

dizede aynı sessiz harfin tekrar edilmesine aliterasyon denir.

*Eylülde melûl oldu gönül soldu da lâle

Bir kaküle meyletti gönül geldi bu hâle

(Edip Ayel)

*Dost-bûsi arzusuyla ger ölürsem dostlar

Kûze eylen toprağım sunun ânınla yâre su (Fuzuli)


SECİDivan edebiyatında nesirdeki(düzyazı)kafiyeye denir.

*Dost yolunda nistlik gerek, yâr önünde pestlik gerek, ten cübbesi çâk gerek, gönül evi pâk gerek.


ÖRNEK SORULARÖRNEK SORULARNedir can kim anı sen nâzenin cânâne vermezlerSana âşık olanlar yoluna cânâ ne vermezlerBu dizelerde olduğu gibi, söylenişleri bir, anlamlarıayrı iki sözü bir arada bulundurma sanatıaşağıdakilerden hangisidir?A) Cinas B) Hüsn-i tâlil C) Teşhis D) Tevriye E) İntak


ÖRNEK SORULARÖRNEK SORULARİlahi, kabul senden ret senden; şifa senden, dert

senden… İlahi, iman verdin, daim eyle; ihsan

verdin, kaim eyle.

Bu parçada altı çizili sözcükler aşağıdakilerden

hangisine örnektir?

A) İmaleB) Seci C) Alliterasyon

D) Redif E) Cinas

1987-ÖYS


ÖRNEK SORULARÖRNEK SORULAR

Kalem böyle çalınmıştır yazıma

Yazım kışa uymaz, kışım yazıma

Bu iki dizedeki söz sanatı, aşağıdakilerden

hangisidir?

A) Benzetme(teşbih) B) Cinas

C) Kişileştirme(teşhis) D) Abartma(mübalağa)

E) İstiare

1986-ÖYS


ÖRNEK SORULARÖRNEK SORULARYapıtlarında daha çok kırsal kesim insanlarını anlatan birkaç

yazar, Yakup Kadri Karaosmanoğlu’yla görüşmeye gider. Bu

ilgiden çok hoşnut olan Yakup Kadri, bir ara merakla konuk

yazarlara, nerelerden geldiklerini sorar.Yazarlardan biri

gülerek: “Yaban’dan geliyoruz üstat, Yaban’dan!” der.Bu parçada geçen “Yaban’dan geliyoruz!” sözünde, aşağıdaki

açıklamaların hangisinde uygun bir söz sanatı vardır?

A) Bir anlam inceliği yaratmak için bildiğini bilmezlikten gelme

B) Bir sözcüğü alışılmış anlamının dışında bir anlamda kullanma

C) Söylenmek isteneni en az sözcükle anlatma

D) Bir gerçeği sezdirmek için bir sözün hem gerçek hem de mecaz anlamıyla kullanma

E) Söz arasında, bilinen bir duruma işaret etme

1990-ÖYS


ÖRNEK SORULARÖRNEK SORULARAnavarza at oynağı/ Kana bulanmış gömleği/ Kıyman azalimler kıyman/ Koca karının bir değneğiYaşlı bir kadının öldürülen tek oğlu için duyduğu acıyı dile getiren bu dörtlükte, aşağıdakiaçıklamalardan hangisine uygun bir söz sanatı vardır?A) Bir anlam inceliği yaratmak için bildiği şeyi bilmez

görünmeB) Bir sözcüğü, iki anlamını birden sezdirecek biçimde

kullanmaC) Bir sözcüğü, gerçek anlamı dışında başka bir sözcük

yerine kullanmaD) Bir olgunun gerçek etkenini bir yana bırakarak olguyu

başka bir nedene bağlamaE) Birkaç şeyi söyledikten sonra onlarla ilgili başka şeyleri

bir sıra gözeterek anlatma1988-ÖYS

Business

Edebi Sanatlar