Δρ. Δημήτριος Καραμπερόπουλος

Διάχυση του έργου του Ρήγα σήμερα

(Δημοσιεύθηκε στην «Φιλολογική Πρωτοχρονιά 2002»,Αθήνα, σελ. 189-191)

Στη διάδοση και εξάπλωση του έργου του Ρήγα Βελεστινλήκατά τη τελευταία δεκαετία του εικοστού αιώνα έχει σημαντικάσυμβάλει η Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα που εδρεύει στην Αθήνα και η οποία ιδρύθηκε το 1987 μεσκοπό τη μελέτη και προβολή του έργου του Ρήγα και της γενέτειράςτου. Για την επιτυχία των σκοπών της έχει με επιτυχία διοργανώσειστη γενέτειρα του Ρήγα τρία Διεθνή συνέδρια - το τρίτοπραγματοποιήθηκε το 1997, όπου έχουν γίνει σημαντικέςανακοινώσεις για τον Ρήγα Βελεστινλή, περί τις εβδομήντα τοναριθμό, που περιλαμβάνονται στους τόμους Πρακτικών με το όνομαΥΠΕΡΕΙΑ. Το Δ΄ Διεθνές Συνέδριο «Φεραί-Βελεστίνο-Ρήγας»προγραμματίζεται να διοργανωθεί τον Οκτώβριο του 2003.

Για τη μεγαλύτερη προβολή και διάχυση των ιδεών του Ρήγαη Επιστημονική Εταιρεία επανεκδίδει τα έργα του καθώς επίσηςδημοσιεύει σχετικές επιστημονικές μελέτες. Ετσι τα επαναστατικάκείμενα του Ρήγα, τα οποία τυπώθηκαν παράνομα λίγο πριν από τηναναχώρησή του από την Βιέννη, επανεκδόθηκαν με την προσθήκηευρετηρίου σε μια εύχρηστη έκδοση με τον τίτλο ΤΑΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ (Επαναστατική Προκήρυξη, τα Δίκαια ταΑνθρώπου, το Σύνταγμα, Θούριος και ΄Υμνος Πατριωτικός), Αθήνα1994. Τα επαναστατικά αυτά κείμενα με τις τέσσερις έως σήμεραεπανεκδόσεις έχουν ευρύτατα κυκλοφορήσει και έχουν διαδώσει τιςπολιτικές ιδέες του Ρήγα.

Εκτός από την ελληνική έκδοση έχει καταβληθεί προσπάθειαγια τη μετάφραση και έκδοση των Επαναστατικών κειμένων τουΡήγα στις βαλκανικές και ευρωπαϊκές γλώσσες με σκοπό να γίνειευρύτατα γνωστή η πρωτοπόρα πολιτική σκέψη του Ρήγα και νακαταγραφεί κατ΄ αυτόν τον τρόπο στην Εθνική Βιβλιογραφία τηςκάθε χώρας για να είναι προσβάσιμη σε κάθε ενδιαφερόμενομελετητή. Μέχρι σήμερα ΤΑ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ έχουν μεταφρασθείκαι εκδοθεί στα Βουλγαρικά, (1998), στα Ρουμανικά, (1999), σταΣερβικά, (2000), στα Ιταλικά, (2000) και στα Αλβανικά, (2001), ενώβρίσκεται υπό εκτύπωση η έκδοση στα Ρωσικά και Αγγλικά. Κατά

1

τον επόμενο χρόνο θα εκδοθούν στα Γερμανικά, Γαλλικά καιΙσπανικά. Ένα άλλο βιβλίο του Ρήγα το «Φυσικής απάνθισμα», 1790,όπου αναγράφεται η θαυμάσια σε νόημα φράση «΄Οποιος ελεύθερασυλλογάται, συλλογάται καλά», έχει επανεκδοθεί το 1991φωτομηχανικώς με την προσθήκη ευρετηρίου και κυκλοφορεί σετρίτη επανέκδοση. Επίσης τα δύο σημαντικά βιβλία με τα έγγραφασύλληψης, ανάκρισης και θανάτωσης του Ρήγα και των επτάσυντρόφων με τίτλο «Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή»των Αιμ. Λεγράνδ και Κων. Αμάντου είχαν κυκλοφορήσει το 1891και 1931 αντίστοιχα. Αυτά τα βιβλία, που είναι απαραίτητα στηνκατανόηση του επαναστατικού σχεδίου του Ρήγα, ήταν δυσεύρετακαι γι’ αυτό επανεκδόθηκαν από την Επιστημονική Εταιρείαφωτομηχανικά το 1996 και 1997 με την προσθήκη ευρετηρίου, τοοποίο αποτελεί απαραίτητο βοήθημα στους μελετητές και ερευνητές.

Για την ευρύτερη διάδοση του επαναστατικού παιάνα«Θούριος» η Επιστημονική Εταιρεία εξέδωσε το 1997 σε ψηφιακόδίσκο τις πέντε παραδοσιακές μουσικές παραλλαγές που έχουνεντοπισθεί από τον καθηγητή της παραδοσιακής μουσικής π. ΧρήστοΚυριακόπουλο. Η καλαίσθητη αυτή έκδοση του «Θουρίου»εμπλουτίζεται και με μουσικές μελωδίες της προεπαναστατικήςεποχής. Σημειώνεται ότι ο Θούριος της έκδοσης αυτής με τη χορωδίακαι τα παραδοσιακά όργανα παρουσιάσθηκε με μεγάλη επιτυχία σεδιάφορους Δήμους της Ελλάδος.

Για τον εμπλουτισμό της ελληνικής βιβλιογραφίας περί Ρήγαμεταφράσθηκαν δύο σημαντικές μελέτες που είχαν δημοσιευθεί κατάτο παρελθόν. Η μία μελέτη από τα γαλλικά του ΝέστοροςΚαμαριανού «Ρήγας Βελεστινλής:Συμπληρώσεις και διορθώσεις γιατη ζωή και το έργο του», 1999, σε μετάφραση και σχόλια τουκαθηγητού Αθανασίου Καραθανάση. Η δεύτερη μελέτη, όπουδημοσιεύονται και έγγραφα από τα αρχεία της Βιέννης, είναι τουΝτούσαν Πάντελιτς, «Η εκτέλεση του Ρήγα», 2000, μετάφραση απότα Σερβοκροατικά και με εισαγωγικό σημείωμα για την πρόσληψητου Ρήγα στη σερβική ιστοριογραφία του καθηγητού ΙωάννουΠαπαδριανού.

Τον κατάλογο των εκδόσεων της Επιστημονικής ΕταιρείαςΜελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα εμπλουτίζουν και τα βιβλία:Νικολάου Πανταζοπούλου, «Μελετήματα για τον Ρήγα Βελεστινλή»,1994, Μαρίας Μαντουβάλου, «Ο Ρήγας στα βήματα του ΜεγάλουΑλεξάνδρου», 1996, και Λέανδρου Βρανούση, «ΡήγαςΒελεστινλής», 1998. Ακόμη σε ένα καλαίσθητο βιβλίο, έκδοση2000, με τίτλο «Ρήγα Ρήσεις» συγκεντρώθηκαν πενήντα

2

χαρακτηριστικές αποφθεγματικές ρήσεις από τα έργα του Ρήγα, πουαναφέρονται στα μεγάλα θέματα του ανθρώπου: την ελευθερία, τηνπαιδεία, τη δικαιοσύνη, τη φιλία, τη δημοκρατία, την πατρίδα, τηνισονομία, την ανεξιθρησκεία, τη γλώσσα, το καθήκον. Κατ’ αυτόντον τρόπο διαχέονται οι σημαντικές αυτές γνώμες του Ρήγα.

Η Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγαέχει κατορθώσει να διορθώσει, προσκομίζοντας τη σχετική ιστορικήβιβλιογραφία στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο του ΥπουργείουΠαιδείας, τα Σχολικά βιβλία Ιστορίας ΣΤ΄ Δημοτικού, Α΄ Λυκείουκαι Β΄ Λυκείου σχετικά με το πραγματικό όνομα του Ρήγα,απαλείφοντας ως ανιστόρητο το αναγραφόμενο μέχρι προ τινόςόνομα «Αντώνιος Κυριαζής». Εξέδωσε και σχετική μελέτη με τίτλο«Ονομα και καταγωγή του Ρήγα Βελεστινλή», 1997, β΄ έκδοση 2000όπου επιστημονικά τεκμηριώνεται επί πλέον από του πραγματικούονόματος και η ντόπια καταγωγή του από το Βελεστίνο.

Οι προτάσεις της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, τις οποίες είχε καταθέσει τον Ιούνιο του 1996 στησύσκεψη του υπουργείου Πολιτισμού για την προετοιμασίαεορτασμού της επετείου κατά το 1998 των διακοσίων χρόνων απότον μαρτυρικό θάνατο του Ρήγα Βελεστινλή, τυπώθηκαν σε έντυπο.Εκτός των άλλων, σκιαγραφούνται συνοπτικά τα χαρακτηριστικά τηςφυσιογνωμίας του Ρήγα που τον κατατάσσουν στις μοναδικέςφυσιογνωμίες του Ελληνισμού: διαφωτιστής, επαναστάτης,μάρτυρας, πολιτικός νους, στρατιωτικός νους, οραματιστής μιαςδημοκρατικής πολιτείας του βαλκανικού χώρου. Το έντυπο αυτόκυκλοφόρησε ευρύτατα και ιδιαίτερα κατά τις επετειακέςεορταστικές εκδηλώσεις, όπου χρησιμοποιήθηκαν τα χαρακτηρι-στικά της φυσιογνωμίας του Ρήγα. Αυτά αναγράφονται επί πλέον καιστην εικόνα με τη μορφή του Ρήγα που τυπώσαμε και κυκλοφορείπλατιά στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

Ένα άλλο σημαντικό βήμα στη διάχυση του έργου του Ρήγαέγινε με την αυθεντική για πρώτη φορά επανέκδοση της «Χάρτας τηςΕλλάδος», Βιέννη 1797, Αθήνα 1998. Η έκδοση συνοδεύεται με τιςμελέτες: «Η Χάρτα της Ελλάδος του Ρήγα. Τα πρότυπά της και νέαστοιχεία» και «Τα νομίσματα της Χάρτας», καθώς και το για πρώτηφορά συνταχθέν «Ευρετήριο της Χάρτας». Το επαναστατικό καιπολιτικό έργο του Ρήγα παρουσιάζεται με μια νέα ανάγνωση τουΣυντάγματος και της Χάρτας. Τεκμηριώθηκε η θέση ότι η Χάρτααποτελούσε για τον Ρήγα τον πολιτικό χάρτη του κράτους του, καιόλα τα ιστορικά στοιχεία και οι επιπεδογραφίες εκτός των άλλωνείχαν το βασικό σκοπό να παραπλανήσουν την αυστριακή αστυνομίακαι τη λογοκρισία της.

3

Επισημαίνεται τέλος ότι στις εκδόσεις της Επιστημονικής ΕταιρείαςΜελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα έχουν καταχωρισθεί οι δύοσημαντικότερες έρευνες των τελευταίων δεκαετιών για τον Ρήγα: ηπρώτη έχει σχέση με την ανεύρεση ενός προτύπου του βιβλίου«Φυσικής απάνθισμα», που αποδείχθηκε ότι ήταν η ΓαλλικήΕγκυκλοπαιδεία και η δεύτερη έρευνα έδειξε τους γεωγραφικούςχάρτες που ο Ρήγας χρησιμοποίησε ως πρότυπα κατά τον σχεδιασμότης Χάρτας του.

4

Ο Ρήγας Βελεστινλής (1757-1798) με το συγγραφικό καιεπαναστατικό του έργο έχει αναδειχθεί σε μία από τιςμεγαλύτερες φυσιογνωμίες του Νεώτερου Ελληνισμού.Ηταν διαφωτιστής, επαναστάτης, πολιτικός νούς,στρατιωτικός νούς, εθνεγέρτης, μάρτυρας,οραματιστής μια δημοκρατικής πολιτείας τουβαλκανικού χώρου.

Και ήταν διαωτιστής για ταεθνοδιαφωτιστικά του βιβλία, που έγραψε και τύπωσε. το<<Σχολείον των ντελικάτων εραστών>>, που θεωρείται ωςτο πρώτο βιβλίο από το νέο είδος λογοτεχνικού έργου, τουμυθιστορήματος, στο ελληνικό χώρο. Μάλιστα στο βιβλίοαυτό από πολύ νωρίς δείχνεται η πρωτοπόραπολιτικοκοινωνική θέση του Ρήγα, διότι εναντιώνεταιστους τίτλους ευγενείας, που τότε συνηθίζονταν.Χαρακτηριστικά γράφει ότι <<η αληθινή ευγένεια είναιφυτεμένη εις το υποκείμενον του ανθρώπου και όχι εις τουςματαίους τίτλους των προπατόρων (καθώς μεγαλαυχούνμερικοί και υπεραίρονται, ωσάν να εκατέβηκαν από τασύννεφα με το ζιμπίλι και άν τους παρατηρήσει κανείς, τουςευρίσκει ή τρελλούς ή μωρούς>>.

Την ίδια χρονιά τύπωσε επίσης το βιβλίο ΄΄Φυσικήςαπάνθισμα΄΄ όπου στον πρόλογό του δίνει ένα δίδαγμα, πως πρέπεινα αποφεύγουμε την μεμψιμοιρία και να δουλεύουμε για τηνμόρφωση του λαού. Παρατηρεί χαρακτηριστικά ότι ΄΄Δενευχαριστήθην μόνον απλώς να θρηνήσω την κατάστασιν του γένουςμου, αλλά και συνδρομήν να επιφέρω επάσχισα όσον το επ’ εμέ,απανθίζοντας από τε της Γερμανικής και Γαλλικής γλώσσης ταουσιωδέστερα της Φυσικής ιστορίας, τα οποία δια να γένουν πλέονεύληπτα, συνέπονται κατ’ ερωταπόκρισιν διδασκάλου και μαθητού,έως εις ένα μέρος΄΄. Ο Ρήγας γράφει τη φυσική του σε ΄΄απλούνύφος΄΄ για να είναι κατανοητή από τον λαό και να καταπολεμήσειέτσι τις προλήψεις και δεισιδαιμονίες. Μεταφέρει, όπως έχουμεαποδείξει με τις έρευνές μας στις σελίδες της φυσικής του την

5

επιστημονική γνώση της γαλλικής Εγκυκλοπαιδείας (1751-1776) τωνDiderot και D’ Alambert. Κατόρθωσε μάλιστα τα επιστημονικάκείμενα να τα αποδίδει στα απλά ελληνικά με θαυμάσια ρέουσαγλώσσα και με γλαφυρότητα. Τονίζει ακόμη στον πρόλογό του ότιστόχος του ήταν όλοι να καταλάβουν αυτά που γράφει και όχι νακάνει επίδειξη γνώσεων για μία μικρή μειοψηφία μορφωμένων, οιοποίοι έγραφαν σε δυσκολονόητο αρχαϊκό ιδίωμα. Χαρακτηριστικάπαρατηρεί ότι ΄΄Οθεν αφορώντας ο σκοπός μου εις το να ωφελήσωτο γένος μου, και όχι πρός επίδειξιν να επισωρεύσω λέξεις εις αυτόμου το απάνθισμα, έπρεπε να το εκθέσω με σαφήνειαν όσον τοδυνατόν, οπού να το καταλάβουν όλοι, και να αποκτήσουν μίανπαραμικράν ιδέαν της ακαταλήπτου φυσικής΄΄. Στόχος του τελικόςήταν ΄΄να αναλάβη το πεπτωκός Ελληνικόν γένος΄΄ και να φθάσειστην προγενέστερη του θέση στην παιδεία και στην μόρφωση.

Ο Ρήγας τη σημαντική χρονιά που αρχίζει να εφαρμόζει τοεπαναστατικό του σχέδιο, το 1797, μεταφράζει και τυπώνει δύοθεατρικά έργα, γνωρίζοντας τον παιδευτικό ρόλο του θεάτρου στηνπνευματική ανάπτυξη των Ελλήνων. Γι’ αυτό εξάλλου στην Χάρτατης Ελλάδος, το φύλλο επτά, παραθέτει και την εικόνα του αρχαίουθεάτρου. Στα ΄΄Ολύμπια΄΄1 του Μεταστάσιο απαριθμεί τα αθλήματατων Ολυμπιακών αγώνων της αρχαιότητας, όπου ακόμη παραθέτεικαι την πληροφορία ότι μερικά από αυτά τα αθλήματα στην εποχήτου διατηρούνται στην Θεσσαλία και σε όλη την Ελλάδα. Προφανήςο σκοπός του Ρήγα, να συνδέσει το παρόν με το ένδοξο παρελθόν,και να δημιουργήσει τα ανάλογα συναισθήματα στους αναγνώστεςτου, που θα είναι απαραίτητα στην ανάπτυξη της επαναστατικής τουςδιάθεσης. Μάλιστα, βρίσκει ευκαιρία και με τα πιό έντονατυπογραφικά στοιχεία τονίζει ιδιαίτερα τέσσερις φορές τη λέξη<<Ελευθερία>>, φορτίζοντάς την με νόημα επαναστατικό. Επίσης,στο έργο του ΄΄Βοσκοπούλα των Αλπεων΄΄ του Μαρμοντέλ τονίζειστην αρχή του βιβλίο με έμφαση υπογραμμίζει τη ρήση <<Ο ιερόςτης πατρίδος έρως εμφωλεύει εις την καρδίαν και η καρδία δενγηράσκει ποτέ>>, θέλοντας έτσι να τονίσει την προς την πατρίδααφοσίωση των Ελλήνων.

1 Δημ. Κραμπερόπουλου, Ο Ρήγας μεταφραστής των Ολυμ,πίων του Μεταστάσιο,Επιστημονική Εταιρεία Μελετης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 2001. ΒάλτερΠούχνερ, Ρήγα Βελεστινλή,Τα Ολύμπια. Μετάφραση του λιμπρέτου του ΠιέτροΜεταστασίου, Αθήνα 2000. Ρήγα Βελεστινλή, Ο Ηθικός Τρίπους, Βιέννη 1797,φωτομηχανική επανέκδοση Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, με επιμέλεια Δημ. Καραμπερόπουλου, Αθήνα 2001.

6

Κατά τα τελευταία χρόνια σημειώνεται μιασημαντική διάδοση και εξάπλωση των έργων και τωνιδεών του Ρήγα στον ελληνικό, βαλκανικό και ευρωπαϊκόχώρο, με κύριο μοχλό την Επιστημονική Εταιρεία ΜελέτηςΦερών-Βελεστίνου-Ρήγα, την οποία ιδρύσαμε το 1987,στην Αθήνα με σκοπό τη μελέτη και προβολή του έργουτου Ρήγα.

Για την επιτυχία των σκοπών αυτών διοργανώνουμεστη γενέτειρά του, το Βελεστίνο, Διεθνή συνέδρια, έχουνμέχρι τώρα πραγματοποιηθεί τρία, το 1986, το 1992 και τοτρίτο το 1997, γιορτάζοντας την επέτειο των διακοσίωνχρόνων από την έκδοση του Συντάγματος και του Θουρίου,έργα, τα οποία οδήγησαν τον Ρήγα στη σύλληψη καιθανάτωση.

Στα τρία αυτά Συνέδρια έχουν γίνει περί τις εκατόσημαντικές ανακοινώσεις για τη ζωή και το έργο του Ρήγααπό Ελληνες και ξένους επιστήμονες και περιλαμβάνονταιστους τόμους Πρακτικών με το όνομα ΥΠΕΡΕΙΑ. Το Δ΄ Διεθνές Συνέδριο για τον Ρήγα και τη γενέτειρά τουθα συγκληθεί τον Οκτώβριο του 2003.

Εκτός από τα Διεθνή αυτά συνέδρια, για τημεγαλύτερη όμως διάχυση, διάδοση και προβολή τωνέργων και ιδεών του Ρήγα, η Επιστημονική μας Εταιρείαεπανεκδίδει τα βιβλία του και τα άλλα έργα του καθώςεπίσης δημοσιεύει και σχετικές επιστημονικές μελέτες.

΄Όπως γνωρίζουμε, ο Ρήγας, κλεισμένος δύομερόνυχτα το 1797 στο τυπογραφείο των Σιατιστινώναδελφών Πούλιου, λίγο πριν από την αναχώρησή του απότην Βιέννη, τύπωσε παράνομα το βασικό επαναστατικόέργο, που φέρει τον τίτλο ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΙΣ.Το σημαντικό αυτό έργο το επανεκδώσαμε το 1994 με τηνπροσθήκη ευρετηρίου σε μια εύχρηστη έκδοση με τοντίτλο ΤΑ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ, όπου περιέχονται ηΕπαναστατική Προκήρυξη, τα Δίκαια τα Ανθρώπου, το

7

Σύνταγμα, ο Θούριος και ΄Υμνος Πατριωτικός). Ταεπαναστατικά αυτά κείμενα του Ρήγα, το Σύνταγμα του,έχει ευρύτατα κυκλοφορήσει με τις έως τώρα τέσσεριςεπανεκδόσεις, συμβάλλοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο στηνδιάχυση των ιδεών του Ρήγα.

Αξίζει να τονίσουμε ότι ο Ρήγας δεν τυπώνει απλάκαι μόνο το κείμενο με τα Δίκαια του Ανθρώπου και τοΣύνταγμα, αλλά ως πραγματικός επαναστάτης προτάσσειτη Διακήρυξη του την οποία θα μοίραζε για να ενημερώσειτους άλλους λαούς και άρχοντες για να υποστηρίξει, ναδημοσιοποιήσει το δίκαιον της επανάστασής τωνσκλαβωμένων. Η ενέργεια αυτή του Ρήγα αποτελεί μιαπολύ καλά μελετημένη πολιτική και επαναστατική κίνηση.Δείχνει πόσο σώφρων ήταν στην προετοιμασία τηςεπαναστάσεως του.

Καταβλήθηκε προσπάθεια όπως τα Επαναστατικάκείμενα του Ρήγα μεταφρασθούν στις βαλκανικές καιευρωπαϊκές γλώσσες με σκοπό να γίνει ευρύτατα γνωστή ηπολιτική σκέψη του Ρήγα και να καταγραφεί κατ΄ αυτόντον τρόπο στην Εθνική Βιβλιογραφία της κάθε χώρας γιανα είναι προσιτή σε κάθε ενδιαφερόμενο μελετητή.

Μέχρι σήμερα ΤΑ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ έχουνμεταφρασθεί και εκδοθεί σε 8 γλώσσες: Βουλγαρική,(1998), στη Ρουμανική, (1999), στή Σερβική, (2000), στηνΑλβανική, (2001), στην Ιταλική, (2000), στην Ρωσσική,στήν Αγγλική και Γαλλική, ενώ ετοιμάζεται και η έκδοσήτους στην Γερμανική, και Ισπανική γλώσσα. Πρόσφαταπριν από δύο εβδομάδες παρουσιάσαμε στην αίθουσα τηςπαλαιάς Βουλής τις 8 αυτές μεταφράσεις του Συντάγματοςτου Ρήγα.

Κατά αυτόν τον τρόπο το Σύνταγμα του Ρήγα του1797, που είχε τυπωθεί τέσσερα χρόνια μετά το γαλλικόΣύνταγμα, καταγράφεται στις βιβλιογραφίες των

8

αντιστοίχων γλωσσών και θα είναι δυνατόν ναχρησιμοποιηθεί από ιστορικούς, συνταγματολόγους καιπολιτειολόγους, φοιτητές και γενικά από τους ανθρώπουςτου πνεύματος της κάθε χώρας και να γίνει γνωστή ησυμβολή του Ρήγα στην συνταγματική κατοχύρωση τηςδημοκρατικής λειτουργίας της πολιτείας. Ένα άλλο έργο του Ρήγα, το <<Φυσικήςαπάνθισμα>>, που κυκλοφόρησε στη Βιέννη το 1790, έχειεπανεκδοθεί φωτομηχανικώς με την προσθήκη ευρετηρίουονομάτων και κυκλοφορεί τώρα σε τρίτη επανέκδοση.Στον πρόλογο του βιβλίου αυτού ο Ρήγας σημειώνειχαρακτηριστικά για την τακτική που ακολουθεί γράφονταςτο βιβλίο του: <<δεν ευχαριστήθην μόνον απλώς ναθρηνήσω την κατάστασιν του γένους μου, αλλά συνδρομήννα επιφέρω επάσχισα όσον το επ’ εμοί, απανθίζωντας απότε της Γερμανικής και Γαλλικής γλώσσης τα ουσιωδέστερατης φυσικής ιστορίας>>. Σ’ αυτό το βιβλίο αναγράφεταικαι η με πολύ νόημα φράση <<Οποιος ελεύθερασυλλογάται συλλογάται καλά. Το έργο αυτό του Ρήγα,Φυσικής απάνθισμα, έχει πάρει την ανάλογη θέση του γιατην επιστημονική γνώση που μεταφέρει από την ΓαλλικήΕγκυκλοπαιδεία των Ντιντερώ και Ντ΄Αλαμπέρ, όπωςέχουμε δείξει σε μελέτες μας.

Στην προώθηση του έργου του Ρήγα συμβάλλουνσημαντικά τα δύο βιβλία με τα έγγραφα σύλληψης,ανάκρισης και θανάτωσης του και των επτά συντρόφων μετίτλο <<Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή>> τωνΑιμ. Λεγράνδ και Κων. Αμάντου. Αυτά είχανκυκλοφορήσει το 1891 και 1931 αντίστοιχα. Όμως είχανεξαντληθεί και ήταν δυσεύρετα, γι΄ αυτό καιεπανεκδόθηκαν από την Επιστημονική Εταιρείαφωτομηχανικά το 1996 (Β΄ έκδοση το 2000) και 1997 καιμε την προσθήκη ευρετηρίου, το οποίο αποτελείαπαραίτητο βοήθημα στους μελετητές και ερευνητές.Σημειώνουμε ότι τα βιβλία με τα ανέκδοτα αυτά έγγραφα

9

είναι απαραίτητα στην κατανόηση του επαναστατικούσχεδίου του Ρήγα. Μεταξύ των άλλων εγγράφων υπάρχουνκαι τα έγγραφα, στα οποία αναγράφονται τα αντικείμεναπου είχε ο Ρήγας όταν τον συλλάβανε μετά από τηνπροδοσία του Ελληνα εμπόρου της Τεργέστης.

Τον επαναστατικό παιάνα <<Θούριος>> ΄΄Ως πότεπαλληκάρια΄΄ η Επιστημονική Εταιρεία κυκλοφόρησε το1997 σε ψηφιακό δίσκο με τις πέντε παραδοσιακέςμουσικές παραλλαγές που έχουν εντοπισθεί από τονκαθηγητή της παραδοσιακής μουσικής π. ΧρήστοΚυριακόπουλο. Οι πέντε αυτές παραλλαγές του Θουρίουδείχνουν την πλατιά διάδοσή του και την προσαρμογή σταμουσικά ιδιώματα της κάθε περιοχής. Η καλαίσθητη αυτήέκδοση του <<Θουρίου>> εμπλουτίζεται με μουσικέςμελωδίες της προεπαναστατικής εποχής και περιέχονταιδύο εισαγωγικά κείμενα <<Θούριος: το ιερώτερον άσματης φυλής μας>> <<Η μουσική του Θουρίου και ταάσματα της εκδόσεως>>. Ο Θούριος της έκδοσης αυτής με τη χορωδία και ταπαραδοσιακά όργανα παρουσιάσθηκε με μεγάλη επιτυχίασε διάφορους Δήμους της Ελλάδος.

Ένα μόνο χαρακτηριστικό παράδειγμα αναφέρουμε γιατην επίδραση του Θουρίου στη σημερινή εποχή. Κατά τοέτος του Ρήγα το 1998 σε Δημοτικό Σχολείο τωνΑθηνών ο δάσκαλος εκτός των άλλων έβαλε και τηνκασσέτα να ακούσουν οι μαθητές τον Θούριο. Τέτοιαήταν η επίδραση που οι μαθητές στο διάλειμμα μετά τομάθημα τραγουδούσαν και χόρευαν τον Θούριο στηναυλή του Σχολείου. Συγκινητικές στιγμές.

Για τον εμπλουτισμό της ελληνικής βιβλιογραφίαςπερί Ρήγα μεταφράσθηκαν δύο σημαντικές μελέτες πουείχαν δημοσιευθεί κατά το παρελθόν. Η μία μελέτη από ταγαλλικά του Νέστορος Καμαριανού <<Ρήγας Βελεστινλής:Συμπληρώσεις και διορθώσεις για τη ζωή και το έργο

10

του>>, 1999, σε μετάφραση και σχόλια του καθηγητούΑθανασίου Καραθανάση.

Η δεύτερη μελέτη, όπου δημοσιεύονται και έγγραφααπό τα αρχεία της Βιέννης, είναι του Ντούσαν Πάντελιτς,<<Η εκτέλεση του Ρήγα>>, 2000, μετάφραση από ταΣερβοκροατικά και με εισαγωγικό σημείωμα για τηνπρόσληψη του Ρήγα στη σερβική ιστοριογραφία τουκαθηγητού Ιωάννου Παπαδριανού.

Τον κατάλογο των εκδόσεων της Επιστημονικής μαςΕταιρείας εμπλουτίζουν και τα βιβλία: ΝικολάουΠανταζοπούλου, <<Μελετήματα για τον ΡήγαΒελεστινλή>>, Μαρίας Μαντουβάλου, <<Ο Ρήγας σταβήματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου>>, και ΛέανδρουΒρανούση, <<Ρήγας Βελεστινλής>>, 1998, μια συνοπτικήμελέτη, ώστε ο αναγνώστης γρήγορα να ενημερωθεί γιατον Ρήγα.

Ακόμη σε ένα καλαίσθητο βιβλίο με τίτλο <<ΡήγαΡήσεις>> συγκεντρώθηκαν πενήντα χαρακτηριστικέςαποφθεγματικές ρήσεις από τα έργα του Ρήγα, πουαναφέρονται στα μεγάλα θέματα του ανθρώπου: τηνελευθερία, την παιδεία, τη δικαιοσύνη, τη φιλία, τηδημοκρατία, την πατρίδα, την ισονομία, τηνανεξιθρησκεία, τη γλώσσα, το καθήκον. Κατ’ αυτόν τοντρόπο διαχέονται οι σημαντικές αυτές ρήσεις του Ρήγα.

Ένα άλλο σημαντικό βήμα στη διάχυση του έργου

του Ρήγα έγινε με την αυθεντική για πρώτη φοράεπανέκδοση των δώδεκα φύλλων της <<Χάρτας τηςΕλλάδος>>. Η έκδοση συνοδεύεται με τις μελέτες: <<ΗΧάρτα της Ελλάδος του Ρήγα. Τα πρότυπά της και νέαστοιχεία>> και <<Τα νομίσματα της Χάρτας>>, καθώς καιτο για πρώτη φορά συνταχθέν <<Ευρετήριο της Χάρτας>>.Το επαναστατικό και πολιτικό έργο του Ρήγαπαρουσιάζεται με μια νέα ανάγνωση του Συντάγματος καιτης Χάρτας. Τεκμηριώθηκε η θέση ότι η Χάρτα

11

αποτελούσε για τον Ρήγα τον πολιτικό χάρτη του κράτουςτου, και όλα τα ιστορικά στοιχεία και οι επιπεδογραφίεςεκτός των άλλων είχαν το βασικό σκοπό ναπαραπλανήσουν την αυστριακή αστυνομία και τηλογοκρισία της, που πράγματι το πέτυχε και για έξι μήνεςέπαιρνε την άδεια του λογοκρίτη και τύπωνε την Χάρτατου.

Εχουμε επανεκδώσει το βιβλίο Ο Ηθικός Τρίπους,όπου περιέχονται τα δύο μεταφρασμένα από τον Ρήγα έργαΤα Ολύμπια και η Βοσκοππούλα των Αλπεων ενώ το τρίτοείναι του συντρόφου του και συμμάρτυρα του, ΑντωνίουΚορωνιού. Στην έκδοση αυτή προσθέσαμε ένα ευρετήριοκαι γλωσσάριο, και μια εισαγωγή στην οποία εκτός τωνάλλων αποδεικνύουμε ότι Τα Ολύμπια είναι μετάφρασητου Ρήγα και όχι κάποιου φίλου όπως έχει υποστηριχθεί.Αποσείουμε την κατηγορία ότι τάχα ο Ρήγαςοικειοποιήθηκε ξένη πνευματική εργασία. Επί πλέονγίνεται γνωστό ότι Τα Ολύμπια είναι το μόνο έργο στοοποίο ο Ρήγας δεν καταχωρίζει, όπως στα άλλα έργα του,ξένες λέξεις. Παρατηρούμε μια γλωσσική καθαρότητα όσοο Ρήγα φθάνει στην ώρα της επανάστασης του. Στο έργοαυτό ο Ρήγας μας δίνει και μία πολύ σημαντικήπληροφορία, ότι τα Ολυμπιακά αγωνίσματα διατηρούντανστις μέρες του στη Θεσσαλία και σε όλη την Ελλάδα. Έναμήνυμα αισιοδοξίας στους σκλαβωμένους για την ιστορικήσυνέχεια των Ελλήνων, ότι είναι απόγονοι των ενδόξωνπρογόνων τους.

Επισημαίνεται ακόμη ότι στις εκδόσεις τηςΕπιστημονικής μας Εταιρείας έχουν καταχωρισθεί οι τρείςσημαντικότερες έρευνες των τελευταίων δεκαετιών για τονΡήγα: η πρώτη έρευνα αποδεικνύει ότι ένα πρότυπο για τοβιβλίο του <<Φυσικής απάνθισμα>> ήταν η ΓαλλικήΕγκυκλοπαιδεία των Ντιντερώ και Ντ’ Αλαμπέρ,μεταφέροντας κατ΄ αυτόν τον τρόπο σε απλή γλώσσα τηνέγκυρη επιστημονική γνώση της. Η δεύτερη έρευνα έδειξετους γεωγραφικούς χάρτες τους οποίους ο Ρήγας

12

χρησιμοποίησε ως πρότυπα κατά τον σχεδιασμό τηςΧάρτας του και εξηγείται πλέον το επαναστατικό του έργοεπισημαίνοντας ότι η Χάρτα της Ελλάδος ήταν πολιτικόςχάρτης του κράτους του. Και η τρίτη έρευνα αποδεικνύειότι το έργο Τα Ολύμπια του Μεταστάσιο που περιέχεταιστον Ηθικό Τρίποδα ήταν μετάφραση του Ρήγα.

Η Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα έχει κατορθώσει να διορθώσει,προσκομίζοντας τη σχετική ιστορική βιβλιογραφία στοΠαιδαγωγικό Ινστιτούτο του Υπουργείου Παιδείας, ταΣχολικά βιβλία Ιστορίας ΣΤ΄ Δημοτικού, Α΄ Λυκείου καιΒ΄ Λυκείου σχετικά με το πραγματικό όνομα του Ρήγα,απαλείφοντας ως ανιστόρητο το αναγραφόμενο μέχρι προτινός όνομα <<Αντώνιος Κυριαζής>>. Εξέδωσε καισχετική μελέτη με τίτλο <<Ονομα και καταγωγή τουΡήγα Βελεστινλή>>, 1997, β΄ έκδοση 2000 όπουεπιστημονικά τεκμηριώνεται επί πλέον από τουπραγματικού ονόματος και η ντόπια καταγωγή του από τοΒελεστίνο.

Κυρίες και κύριοι, Όλες αυτές οι εκδόσεις της Επιστημονικές ΕταιρείαςΜελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα προσφέρονται στιςΒιβλιοθήκες της Ελλάδος, στις πανεπιστημιακέςβιβλιοθήκες, στα Κέντρα Νεοελληνικών Σπουδών τωνδιαφόρων Πανεπιστημίων του εξωτερικού και στις μεγάλεςβιβλιοθήκες του κόσμου ώστε να καταγραφούν στουςκαταλόγους τους και να είναι εύχρηστες στους ερευνητέςκαι μελετητές.Επί πλέον πολλά Σχολεία με την συμπαράσταση τωνΔήμων εμπλουτίζουν τις βιβλιοθήκες τους με τα έργα τουΡήγα, καθώς και με φάκελλο με 30 εικόνες, για να ταχρησιμοποιούν τόσο στο μάθημα Ιστορίας όσο και στιςεορταστικές τους εκδηλώσεις.

13

Για τη μεγαλύτερη διάχυση του έργου και των ιδεών τουΡήγα Βελεστινλή η Επιστημονική μας Εταιρείαδημιούργησε ιστοσελίδα στο διαδίκτυο Ιντερνετ με τίτλοRhigassociety.gr. Σε λίγο καιρό, περίπου σε ένα μήνα, θαείναι σε λειτουργία και κατ’ αυτόν τον τρόπο από όλα ταμέρη του κόσμου θα μπορεί κανείς να βλέπει τα κείμενακαι να παίρνει τις επιστημονικές πληροφορίες για τον Ρήγακαι το έργο του.

Τελειώνοντας κύριε Πρόεδρε δεχθείτε για την Εταιρεία ΕλλήνωνΛογοτεχνών μερικές από τις εκδόσεις τις Επιστημονικήςμας Εταιρείας που συμβάλλουν στη διάχυση του έργου τουΡήγα.Ευχαριστώ….

14

11-12-2002

Κύριε πρόεδρε της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνώναξιότιμα μέλη

Κυρίες και κύριοι

Για τη διοργάνωση της σημερινής εκδήλωσης αφιερωμένηςστον Ρήγα Βελεστινλή συγχαίρουμε τον Πρόεδρο και τοΔιοικητικό Συμβούλιο της εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών

Ο Ρήγας εκτός από τα επαναστατικά του έργα στησυγγραφική του δημιουργία έχει και έργα που εντάσσονταιστη λογοτεχνία όπως το βιβλίο Σχολείον των ντελικάτωνεραστών, το οποίο μάλιστα έχει χαρακτηρισθεί ως τοπρώτο βιβλίο στην ελληνική γλώσσα με νέο τότε είδος τουμυθιστορήματος. Επίσης έχει Τα Ολύμπια και τηΒοσκοπούλα των Αλπεων, καθως και τις ποιητικές τουδημιουργίες τον επαναστατικό παιάνα, Θούριος και τονΥμνο Πατριωτικό. Γι’ αυτό και πολλές φορές σε ξένεσυλλογές και εγκυκλοπαίδειες χαρακτηρίζεται ως ποιητής.

Κυρίες και κύριοι,

Ο Ρήγας Βελεστινλής (1757-1798) με το συγγραφικό καιεπαναστατικό του έργο έχει αναδειχθεί σε μία από τιςμεγαλύτερες φυσιογνωμίες του Νεώτερου Ελληνισμού.Ηταν διαφωτιστής, επαναστάτης, μάρτυρας, πολιτικόςνούς, στρατιωτικός νούς, οραματιστής μιαδημοκρατικής πολιτείας του βαλκανικού χώρου.

15

Κατά τα τελευταία χρόνια σημειώνεται μιασημαντική διάδοση και εξάπλωση των έργων και τωνιδεών του Ρήγα στον ελληνικό, βαλκανικό και ευρωπαϊκόχώρο, με κύριο μοχλό την Επιστημονική Εταιρεία ΜελέτηςΦερών-Βελεστίνου-Ρήγα, την οποία ιδρύσαμε το 1987,στην Αθήνα με σκοπό τη μελέτη και προβολή του έργουτου Ρήγα.

Για την επιτυχία των σκοπών αυτών διοργανώνουμεστη γενέτειρά του, το Βελεστίνο, Διεθνή συνέδρια, έχουνμέχρι τώρα πραγματοποιηθεί τρία, το 1986, το 1992 και τοτρίτο το 1997, γιορτάζοντας την επέτειο των διακοσίωνχρόνων από την έκδοση του Συντάγματος και του Θουρίου,έργα, τα οποία οδήγησαν τον Ρήγα στη σύλληψη καιθανάτωση.

Στα τρία αυτά Συνέδρια έχουν γίνει περί τις εκατόσημαντικές ανακοινώσεις για τη ζωή και το έργο του Ρήγααπό Ελληνες και ξένους επιστήμονες και περιλαμβάνονταιστους τόμους Πρακτικών με το όνομα ΥΠΕΡΕΙΑ. Το Δ΄ Διεθνές Συνέδριο για τον Ρήγα και τη γενέτειρά τουθα συγκληθεί τον Οκτώβριο του 2003.

Εκτός από τα Διεθνή αυτά συνέδρια, για τημεγαλύτερη όμως διάχυση, διάδοση και προβολή τωνέργων και ιδεών του Ρήγα, η Επιστημονική μας Εταιρείαεπανεκδίδει τα βιβλία του και τα άλλα έργα του καθώςεπίσης δημοσιεύει και σχετικές επιστημονικές μελέτες.

΄Όπως γνωρίζουμε, ο Ρήγας, κλεισμένος δύομερόνυχτα το 1797 στο τυπογραφείο των Σιατιστινώναδελφών Πούλιου, λίγο πριν από την αναχώρησή του απότην Βιέννη, τύπωσε παράνομα το βασικό επαναστατικόέργο, που φέρει τον τίτλο ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΙΣ.Το σημαντικό αυτό έργο το επανεκδώσαμε το 1994 με τηνπροσθήκη ευρετηρίου σε μια εύχρηστη έκδοση με τοντίτλο ΤΑ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ, όπου περιέχονται ηΕπαναστατική Προκήρυξη, τα Δίκαια τα Ανθρώπου, το

16

Σύνταγμα, ο Θούριος και ΄Υμνος Πατριωτικός). Ταεπαναστατικά αυτά κείμενα του Ρήγα, το Σύνταγμα του,έχει ευρύτατα κυκλοφορήσει με τις έως τώρα τέσσεριςεπανεκδόσεις, συμβάλλοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο στηνδιάχυση των ιδεών του Ρήγα.

Αξίζει να τονίσουμε ότι ο Ρήγας δεν τυπώνει απλάκαι μόνο το κείμενο με τα Δίκαια του Ανθρώπου και τοΣύνταγμα, αλλά ως πραγματικός επαναστάτης προτάσσειτη Διακήρυξη του την οποία θα μοίραζε για να ενημερώσειτους άλλους λαούς και άρχοντες για να υποστηρίξει, ναδημοσιοποιήσει το δίκαιον της επανάστασής τωνσκλαβωμένων. Η ενέργεια αυτή του Ρήγα αποτελεί μιαπολύ καλά μελετημένη πολιτική και επαναστατική κίνηση.Δείχνει πόσο σώφρων ήταν στην προετοιμασία τηςεπαναστάσεως του.

Καταβλήθηκε προσπάθεια όπως τα Επαναστατικάκείμενα του Ρήγα μεταφρασθούν στις βαλκανικές καιευρωπαϊκές γλώσσες με σκοπό να γίνει ευρύτατα γνωστή ηπολιτική σκέψη του Ρήγα και να καταγραφεί κατ΄ αυτόντον τρόπο στην Εθνική Βιβλιογραφία της κάθε χώρας γιανα είναι προσιτή σε κάθε ενδιαφερόμενο μελετητή.

Μέχρι σήμερα ΤΑ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ έχουνμεταφρασθεί και εκδοθεί σε 8 γλώσσες: Βουλγαρική,(1998), στη Ρουμανική, (1999), στή Σερβική, (2000), στηνΑλβανική, (2001), στην Ιταλική, (2000), στην Ρωσσική,στήν Αγγλική και Γαλλική, ενώ ετοιμάζεται και η έκδοσήτους στην Γερμανική, και Ισπανική γλώσσα. Πρόσφαταπριν από δύο εβδομάδες παρουσιάσαμε στην αίθουσα τηςπαλαιάς Βουλής τις 8 αυτές μεταφράσεις του Συντάγματοςτου Ρήγα.

Κατά αυτόν τον τρόπο το Σύνταγμα του Ρήγα του1797, που είχε τυπωθεί τέσσερα χρόνια μετά το γαλλικόΣύνταγμα, καταγράφεται στις βιβλιογραφίες των

17

αντιστοίχων γλωσσών και θα είναι δυνατόν ναχρησιμοποιηθεί από ιστορικούς, συνταγματολόγους καιπολιτειολόγους, φοιτητές και γενικά από τους ανθρώπουςτου πνεύματος της κάθε χώρας και να γίνει γνωστή ησυμβολή του Ρήγα στην συνταγματική κατοχύρωση τηςδημοκρατικής λειτουργίας της πολιτείας. Ένα άλλο έργο του Ρήγα, το <<Φυσικήςαπάνθισμα>>, που κυκλοφόρησε στη Βιέννη το 1790, έχειεπανεκδοθεί φωτομηχανικώς με την προσθήκη ευρετηρίουονομάτων και κυκλοφορεί τώρα σε τρίτη επανέκδοση.Στον πρόλογο του βιβλίου αυτού ο Ρήγας σημειώνειχαρακτηριστικά για την τακτική που ακολουθεί γράφονταςτο βιβλίο του: <<δεν ευχαριστήθην μόνον απλώς ναθρηνήσω την κατάστασιν του γένους μου, αλλά συνδρομήννα επιφέρω επάσχισα όσον το επ’ εμοί, απανθίζωντας απότε της Γερμανικής και Γαλλικής γλώσσης τα ουσιωδέστερατης φυσικής ιστορίας>>. Σ’ αυτό το βιβλίο αναγράφεταικαι η με πολύ νόημα φράση <<Οποιος ελεύθερασυλλογάται συλλογάται καλά. Το έργο αυτό του Ρήγα,Φυσικής απάνθισμα, έχει πάρει την ανάλογη θέση του γιατην επιστημονική γνώση που μεταφέρει από την ΓαλλικήΕγκυκλοπαιδεία των Ντιντερώ και Ντ΄Αλαμπέρ, όπωςέχουμε δείξει σε μελέτες μας.

Στην προώθηση του έργου του Ρήγα συμβάλλουνσημαντικά τα δύο βιβλία με τα έγγραφα σύλληψης,ανάκρισης και θανάτωσης του και των επτά συντρόφων μετίτλο <<Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή>> τωνΑιμ. Λεγράνδ και Κων. Αμάντου. Αυτά είχανκυκλοφορήσει το 1891 και 1931 αντίστοιχα. Όμως είχανεξαντληθεί και ήταν δυσεύρετα, γι΄ αυτό καιεπανεκδόθηκαν από την Επιστημονική Εταιρείαφωτομηχανικά το 1996 (Β΄ έκδοση το 2000) και 1997 καιμε την προσθήκη ευρετηρίου, το οποίο αποτελείαπαραίτητο βοήθημα στους μελετητές και ερευνητές.Σημειώνουμε ότι τα βιβλία με τα ανέκδοτα αυτά έγγραφα

18

είναι απαραίτητα στην κατανόηση του επαναστατικούσχεδίου του Ρήγα. Μεταξύ των άλλων εγγράφων υπάρχουνκαι τα έγγραφα, στα οποία αναγράφονται τα αντικείμεναπου είχε ο Ρήγας όταν τον συλλάβανε μετά από τηνπροδοσία του Ελληνα εμπόρου της Τεργέστης.

Τον επαναστατικό παιάνα <<Θούριος>> ΄΄Ως πότεπαλληκάρια΄΄ η Επιστημονική Εταιρεία κυκλοφόρησε το1997 σε ψηφιακό δίσκο με τις πέντε παραδοσιακέςμουσικές παραλλαγές που έχουν εντοπισθεί από τονκαθηγητή της παραδοσιακής μουσικής π. ΧρήστοΚυριακόπουλο. Οι πέντε αυτές παραλλαγές του Θουρίουδείχνουν την πλατιά διάδοσή του και την προσαρμογή σταμουσικά ιδιώματα της κάθε περιοχής. Η καλαίσθητη αυτήέκδοση του <<Θουρίου>> εμπλουτίζεται με μουσικέςμελωδίες της προεπαναστατικής εποχής και περιέχονταιδύο εισαγωγικά κείμενα <<Θούριος: το ιερώτερον άσματης φυλής μας>> <<Η μουσική του Θουρίου και ταάσματα της εκδόσεως>>. Ο Θούριος της έκδοσης αυτής με τη χορωδία και ταπαραδοσιακά όργανα παρουσιάσθηκε με μεγάλη επιτυχίασε διάφορους Δήμους της Ελλάδος.

Ένα μόνο χαρακτηριστικό παράδειγμα αναφέρουμε γιατην επίδραση του Θουρίου στη σημερινή εποχή. Κατά τοέτος του Ρήγα το 1998 σε Δημοτικό Σχολείο τωνΑθηνών ο δάσκαλος εκτός των άλλων έβαλε και τηνκασσέτα να ακούσουν οι μαθητές τον Θούριο. Τέτοιαήταν η επίδραση που οι μαθητές στο διάλειμμα μετά τομάθημα τραγουδούσαν και χόρευαν τον Θούριο στηναυλή του Σχολείου. Συγκινητικές στιγμές.

Για τον εμπλουτισμό της ελληνικής βιβλιογραφίαςπερί Ρήγα μεταφράσθηκαν δύο σημαντικές μελέτες πουείχαν δημοσιευθεί κατά το παρελθόν. Η μία μελέτη από ταγαλλικά του Νέστορος Καμαριανού <<Ρήγας Βελεστινλής:Συμπληρώσεις και διορθώσεις για τη ζωή και το έργο

19

του>>, 1999, σε μετάφραση και σχόλια του καθηγητούΑθανασίου Καραθανάση.

Η δεύτερη μελέτη, όπου δημοσιεύονται και έγγραφααπό τα αρχεία της Βιέννης, είναι του Ντούσαν Πάντελιτς,<<Η εκτέλεση του Ρήγα>>, 2000, μετάφραση από ταΣερβοκροατικά και με εισαγωγικό σημείωμα για τηνπρόσληψη του Ρήγα στη σερβική ιστοριογραφία τουκαθηγητού Ιωάννου Παπαδριανού.

Τον κατάλογο των εκδόσεων της Επιστημονικής μαςΕταιρείας εμπλουτίζουν και τα βιβλία: ΝικολάουΠανταζοπούλου, <<Μελετήματα για τον ΡήγαΒελεστινλή>>, Μαρίας Μαντουβάλου, <<Ο Ρήγας σταβήματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου>>, και ΛέανδρουΒρανούση, <<Ρήγας Βελεστινλής>>, 1998, μια συνοπτικήμελέτη, ώστε ο αναγνώστης γρήγορα να ενημερωθεί γιατον Ρήγα.

Ακόμη σε ένα καλαίσθητο βιβλίο με τίτλο <<ΡήγαΡήσεις>> συγκεντρώθηκαν πενήντα χαρακτηριστικέςαποφθεγματικές ρήσεις από τα έργα του Ρήγα, πουαναφέρονται στα μεγάλα θέματα του ανθρώπου: τηνελευθερία, την παιδεία, τη δικαιοσύνη, τη φιλία, τηδημοκρατία, την πατρίδα, την ισονομία, τηνανεξιθρησκεία, τη γλώσσα, το καθήκον. Κατ’ αυτόν τοντρόπο διαχέονται οι σημαντικές αυτές ρήσεις του Ρήγα.

Ένα άλλο σημαντικό βήμα στη διάχυση του έργου

του Ρήγα έγινε με την αυθεντική για πρώτη φοράεπανέκδοση των δώδεκα φύλλων της <<Χάρτας τηςΕλλάδος>>. Η έκδοση συνοδεύεται με τις μελέτες: <<ΗΧάρτα της Ελλάδος του Ρήγα. Τα πρότυπά της και νέαστοιχεία>> και <<Τα νομίσματα της Χάρτας>>, καθώς καιτο για πρώτη φορά συνταχθέν <<Ευρετήριο της Χάρτας>>.Το επαναστατικό και πολιτικό έργο του Ρήγαπαρουσιάζεται με μια νέα ανάγνωση του Συντάγματος καιτης Χάρτας. Τεκμηριώθηκε η θέση ότι η Χάρτα

20

αποτελούσε για τον Ρήγα τον πολιτικό χάρτη του κράτουςτου, και όλα τα ιστορικά στοιχεία και οι επιπεδογραφίεςεκτός των άλλων είχαν το βασικό σκοπό ναπαραπλανήσουν την αυστριακή αστυνομία και τηλογοκρισία της, που πράγματι το πέτυχε και για έξι μήνεςέπαιρνε την άδεια του λογοκρίτη και τύπωνε την Χάρτατου.

Εχουμε επανεκδώσει το βιβλίο Ο Ηθικός Τρίπους,όπου περιέχονται τα δύο μεταφρασμένα από τον Ρήγα έργαΤα Ολύμπια και η Βοσκοππούλα των Αλπεων ενώ το τρίτοείναι του συντρόφου του και συμμάρτυρα του, ΑντωνίουΚορωνιού. Στην έκδοση αυτή προσθέσαμε ένα ευρετήριοκαι γλωσσάριο, και μια εισαγωγή στην οποία εκτός τωνάλλων αποδεικνύουμε ότι Τα Ολύμπια είναι μετάφρασητου Ρήγα και όχι κάποιου φίλου όπως έχει υποστηριχθεί.Αποσείουμε την κατηγορία ότι τάχα ο Ρήγαςοικειοποιήθηκε ξένη πνευματική εργασία. Επί πλέονγίνεται γνωστό ότι Τα Ολύμπια είναι το μόνο έργο στοοποίο ο Ρήγας δεν καταχωρίζει, όπως στα άλλα έργα του,ξένες λέξεις. Παρατηρούμε μια γλωσσική καθαρότητα όσοο Ρήγα φθάνει στην ώρα της επανάστασης του. Στο έργοαυτό ο Ρήγας μας δίνει και μία πολύ σημαντικήπληροφορία, ότι τα Ολυμπιακά αγωνίσματα διατηρούντανστις μέρες του στη Θεσσαλία και σε όλη την Ελλάδα. Έναμήνυμα αισιοδοξίας στους σκλαβωμένους για την ιστορικήσυνέχεια των Ελλήνων, ότι είναι απόγονοι των ενδόξωνπρογόνων τους.

Επισημαίνεται ακόμη ότι στις εκδόσεις τηςΕπιστημονικής μας Εταιρείας έχουν καταχωρισθεί οι τρείςσημαντικότερες έρευνες των τελευταίων δεκαετιών για τονΡήγα: η πρώτη έρευνα αποδεικνύει ότι ένα πρότυπο για τοβιβλίο του <<Φυσικής απάνθισμα>> ήταν η ΓαλλικήΕγκυκλοπαιδεία των Ντιντερώ και Ντ’ Αλαμπέρ,μεταφέροντας κατ΄ αυτόν τον τρόπο σε απλή γλώσσα τηνέγκυρη επιστημονική γνώση της. Η δεύτερη έρευνα έδειξετους γεωγραφικούς χάρτες τους οποίους ο Ρήγας

21

χρησιμοποίησε ως πρότυπα κατά τον σχεδιασμό τηςΧάρτας του και εξηγείται πλέον το επαναστατικό του έργοεπισημαίνοντας ότι η Χάρτα της Ελλάδος ήταν πολιτικόςχάρτης του κράτους του. Και η τρίτη έρευνα αποδεικνύειότι το έργο Τα Ολύμπια του Μεταστάσιο που περιέχεταιστον Ηθικό Τρίποδα ήταν μετάφραση του Ρήγα.

Η Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα έχει κατορθώσει να διορθώσει,προσκομίζοντας τη σχετική ιστορική βιβλιογραφία στοΠαιδαγωγικό Ινστιτούτο του Υπουργείου Παιδείας, ταΣχολικά βιβλία Ιστορίας ΣΤ΄ Δημοτικού, Α΄ Λυκείου καιΒ΄ Λυκείου σχετικά με το πραγματικό όνομα του Ρήγα,απαλείφοντας ως ανιστόρητο το αναγραφόμενο μέχρι προτινός όνομα <<Αντώνιος Κυριαζής>>. Εξέδωσε καισχετική μελέτη με τίτλο <<Ονομα και καταγωγή τουΡήγα Βελεστινλή>>, 1997, β΄ έκδοση 2000 όπουεπιστημονικά τεκμηριώνεται επί πλέον από τουπραγματικού ονόματος και η ντόπια καταγωγή του από τοΒελεστίνο.

Κυρίες και κύριοι, Όλες αυτές οι εκδόσεις της Επιστημονικές ΕταιρείαςΜελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα προσφέρονται στιςΒιβλιοθήκες της Ελλάδος, στις πανεπιστημιακέςβιβλιοθήκες, στα Κέντρα Νεοελληνικών Σπουδών τωνδιαφόρων Πανεπιστημίων του εξωτερικού και στις μεγάλεςβιβλιοθήκες του κόσμου ώστε να καταγραφούν στουςκαταλόγους τους και να είναι εύχρηστες στους ερευνητέςκαι μελετητές.Επί πλέον πολλά Σχολεία με την συμπαράσταση τωνΔήμων εμπλουτίζουν τις βιβλιοθήκες τους με τα έργα τουΡήγα, καθώς και με φάκελλο με 30 εικόνες, για να ταχρησιμοποιούν τόσο στο μάθημα Ιστορίας όσο και στιςεορταστικές τους εκδηλώσεις.

22

Για τη μεγαλύτερη διάχυση του έργου και των ιδεών τουΡήγα Βελεστινλή η Επιστημονική μας Εταιρείαδημιούργησε ιστοσελίδα στο διαδίκτυο Ιντερνετ με τίτλοRhigassociety.gr. Σε λίγο καιρό, περίπου σε ένα μήνα, θαείναι σε λειτουργία και κατ’ αυτόν τον τρόπο από όλα ταμέρη του κόσμου θα μπορεί κανείς να βλέπει τα κείμενακαι να παίρνει τις επιστημονικές πληροφορίες για τον Ρήγακαι το έργο του.

Τελειώνοντας κύριε Πρόεδρε δεχθείτε για την Εταιρεία ΕλλήνωνΛογοτεχνών μερικές από τις εκδόσεις τις Επιστημονικήςμας Εταιρείας που συμβάλλουν στη διάχυση του έργου τουΡήγα.Ευχαριστώ….11-12-2002

23

Ο Ρήγας Βελεστινλής (1757-1798) σε μια εποχή σκλαβιάς

και τυραννίας στα τέλη του 18ου αιώνος με τοσυγγραφικό και επαναστατικό του έργο είχε αναδειχθείσε μία από τις μεγαλύτερες φυσιογνωμίες τουΝεώτερου Ελληνισμού. Ηταν διαφωτιστής,επαναστάτης, μάρτυρας, πολιτικός νούς, στρατιωτικόςνούς, οραματιστής μια δημοκρατικής πολιτείας τουβαλκανικού χώρου.

1. Διδάσκαλος του Γένους θεωρείται για τα

εθνοδιαφωτιστικά του βιβλία, που έγραψε και τύπωσε. Το<<Σχολείον των ντελικάτων εραστών>>, που θεωρείται ωςτο πρώτο βιβλίο από το νέο είδος λογοτεχνικού έργου, τουμυθιστορήματος, στο ελληνικό χώρο. Μάλιστα, στο βιβλίοαυτό, από πολύ νωρίς, δείχνεται η πρωτοπόραπολιτικοκοινωνική του θέση, διότι εναντιώνεται στουςτίτλους ευγενείας, που τότε συνειθίζονταν.Χαρακτηριστικά γράφει ότι <<η αληθινή ευγένεια είναιφυτεμένη εις το υποκείμενον του ανθρώπου και όχι εις τουςματαίους τίτλους των προπατόρων (καθώς μεγαλαυχούνμερικοί και υπεραίρονται, ωσάν να εκατέβηκαν από τασύννεφα με το ζιμπίλι και άν τους παρατηρήσει κανείς, τουςευρίσκει ή τρελλούς ή μωρούς>>

Την ίδια χρονιά, επίσης, τύπωσε το βιβλίο ΄΄Φυσικήςαπάνθισμα΄΄,όπου στον πρόλογό του, ακόμα, δίδει έναδίδαγμα πως πρέπει να αποφεύγουμε την μεμψιμοιρία καινα δουλεύουμε για την μόρφωση του λαού. Παρατηρείχαρακτηριστικά ότι ΄΄Δεν ευχαριστήθην μόνον απλώς ναθρηνήσω την κατάστασιν του γένους μου, αλλά καισυνδρομήν να επιφέρω επάσχισα όσον το επ’ εμέ,απανθίζοντας από τε της Γερμανικής και Γαλλικής γλώσσηςτα ουσιωδέστερα της Φυσικής ιστορίας, τα οποία δια ναγένουν πλέον εύληπτα, συνέπονται κατ’ ερωταπόκρισινδιδασκάλου και μαθητού, έως εις ένα μέρος΄΄.

24

Μεταφέρει, όπως έχουμε αποδείξει με τις έρευνές μας2,στις σελίδες της φυσικής του την επιστημονική γνώση τηςγαλλικής Εγκυκλοπαιδείας (1751-1776) των Diderot και D’Alambert. Μάλιστα, κατόρθωσε τα επιστημονικά κείμενανα τα αποδίδει στα απλά ελληνικά με θαυμάσια ρέουσαγλώσσα και με γλαφυρότητα. Μάλιστα, τονίζει ακόμη στονπρόλογό του ότι στόχος του ήταν να καταλάβουν όλοιαυτά που γράφει και όχι να κάνει επίδειξη γνώσεων για μιάμικρή μειοψηφία μορφωμένων, οι οποίοι έγραφαν σεδυσκολονόητο αρχαϊκό ιδίωμα. Χαρακτηριστικάσημειώνει, ΄΄Οθεν αφορώντας ο σκοπός μου εις το ναωφελήσω το γένος μου, και όχι πρός επίδειξιν ναεπισωρεύσω λέξεις εις αυτό μου το απάνθισμα, έπρεπε να τοεκθέσω με σαφήνειαν όσον το δυνατόν, οπού να τοκαταλάβουν όλοι, και να αποκτήσουν μίαν παραμικράνιδέαν της ακαταλήπτου φυσικής΄΄. Στόχος του τελικός ήταν΄΄να αναλάβη το πεπτωκός Ελληνικόν γένος΄΄ και να φθάσειστην προτέραν του θέση στην παιδεία και στην μόρφωση.

Ο Ρήγας, τη σημαντική χρονιά, μάλιστα, πουαρχίζει να εφαρμόζει το επαναστατικό του σχέδιο, το 1797,μεταφράζει και τυπώνει δύο θεατρικά έργα, γνωρίζονταςτον παιδευτικό ρόλο του θεάτρου στην πνευματικήανάπτυξη των Ελλήνων. Γι’ αυτό εξάλλου στην Χάρτα τηςΕλλάδος, φύλλο επτά, παραθέτει και την εικόνα τουαρχαίου θεάτρου. Στα ΄΄Ολύμπια΄΄ του Μεταστάσιοαπαριθμεί τα αθλήματα των Ολυμπιακών αγώνων τηςαρχαιότητας, όπου ωστόσο, προσθέτει και την πληροφορίαότι μερικά απο αυτά τα αθλήματα στην εποχή τουδιατηρούνται στην Θεσσαλία και σε όλην την Ελλάδα.Προφανής ο σκοπός του Ρήγα, να συνδέσει το παρόν με τοένδοξο παρελθόν, και να δημιουργήσει τα ανάλογασυναισθήματα στους αναγνώστες του, που θα είναι

2 Βλ. την ολοκληρωμένη μελέτη μας, Δημητρίου Καραμπερόπουλου, <<Η Γαλλική΄΄Encyclopedie΄΄ένα πρότυπο του έργου του Ρήγα ΄΄Φυσικής απάνθισμα΄΄>>, ΟΕρανιστής, τόμ. 21, 1997, σελ. 95-128.

25

απαραίτητα στην αναπτυξη της επαναστατικής τουςδιάθεσης. Μάλιστα, βρίσκει ευκαιρία και με τα πιό έντονατυπογραφικά στοιχεία τονίζει ιδιαίτερα τέσσερες φορές τηλέξη <<Ελευθερία>>, φορτίζοντάς την με νόημαεπανασταστικό. Επίσης, στο έργο του ΄΄Βοσκοπούλα των Αλπεων΄΄ τουΜαρμοντέλ τονίζει στην αρχή του βιβλίο με έμφασηυπογραμμίζει τη ρήση <<Ο ιερός της πατρίδος έρωςεμφωλεύει εις την καρδίαν και η καρδία δεν γηράσκειποτέ>>, θέλοντας έτσι να τονίσει την προς την πατρίδααφοσίωση των Ελλήνων.

2. Επαναστάτης. Ο Ρήγας, ως πραγματικός ηγέτηςκαι επαναστάτης έδωσε προτεραιότητα στην ψυχικήπροετοιμασία των σκλαβωμένων, ώστε να πάρουν τα όπλακαι να επαναστατήσουν κατά της Οθωμανικής τυραννίας.ήθελε πρώτα να εξυψώσει το ηθικό τους και μετά να τουςωθήσει στον αγώνα της επανάστασης, όπου θα χρειαζότανκαι τη ζωή τους ακόμη να θυσιάσουν. Προσπάθησε ναδείξει στους συμπατριώτες του τη μεγάλη κληρονομιά,που είχαν από τους αρχαίους ΄Ελληνες, το μεγαλείο τωνελληνικών πόλεων, την οικονομική και πολιτική τουςδύναμη και την ανδρεία των προπατόρων τους.

Ο Ρήγας, όπως διαπιστώνεται από τα έργα του και ταανακριτικά έγγραφα, χρησιμοποιεί δύο σημαντικά μέσαεπικοινωνίας: την εικόνα και την μουσική. Έτσι θαμπορούσε να περάσει στους σκλαβωμένους τα μηνύματαπου είθελε και θα είχε όσο το δυνατόν καλλίτερααποτελέσματα κατά την πραγματοποίηση τουεπαναστατικού του σχεδίου. Αναλυτικώτερα μπορούμεδούμε ότι χρησιμοποίησε,Α) εποπτικό υλικό: Εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου,τέταρτος τόμος Νέος

Ανάχαρσις και Χάρτα της Ελλάδος.Β) το τραγούδι: Θούριος και Ύμνος Πατριωτικός.Αποκαλυπτικά είναι τα όσα γράφει ο υπουργόςΑστυνομίας της Αυστρίας για την επαναστατική μέθοδο

26

και τακτική του Ρήγα: <<Ως προπαρασκευαστικόν μέσονπρος τον σκοπόν τούτον (δηλ. τον στρατιωτικό καιεπαναστατικό) συνέταξε και διέδωσεν ο Ρήγας σφόδραεπαναστατικόν τραγούδι, τον Θούριον ύμνον, ητοίμασεχάρτας της Ελλάδος και των γειτονικών χωρών, εκ τωνοποίων είς απετελείτο από 12 φύλλα. Ετύπωσε δε μέγααριθμόν αντιτύπων, μετέφρασεν ελληνιστί το τέταρτον μέροςτου βιβλίου Ανάχαρσις με πολιτικάς σημειώσεις και τονΗθικόν Τρίπουν. Εξέδωκεν εθικόνας του ΜεγάλουΑλεξάνδρου, με παρατηρήσεις περί της ανδρείας του…με τηνπρόθεσιν να κάμη εις τους Έλληνας την αντίθεσιν μεταξύτης παλαιάς και της σημερινής καταστάσεως>>.

Ο Ρήγας, εφαρμόζοντας το συγκεκριμένοεπαναστατικό του σχέδιο, τυπώνει, το 1797, σε ένα φύλλο,διαστάσεων 44.7 εκ.Χ 29 εκ., την εικόνα του ΜεγάλουΑλεξάνδρου3, που πλαισιώνεται από τις μορφές τωντεσσάρων στρατηγών του, τον Αντίγονο, τον Σέλευκο, τονΚάσσαδρο και τον Πτολεμαίο. Επίσης, και από τέσσερεςπαραστάσεις, όπως τις μνημονεύει, από τα κατορθώματατου Μεγάλου Αλεξάνδρου: <<1. την θριαμβευτικήνείσοδό του εις την Βαβυλώνα, 2. Την φυγήν των Περσών ειςτον Γρανικόν ποταμόν, 3. Την ήτταν του Δαρείου και 4. Τηνφαμιλίαν του νικημένου τούτου βασιλέως εις τους πόδας τουΑλεξάνδρου>>. Μάλιστα, ο Ρήγας υπογραμμίζει ότι ο Μ.Αλέξανδρος <<εχάλασε την αυτοκρατορίαν των Περσών ειςτην Ασίαν και Αφρικήν>>. Τα κείμενα εικόνα είναι σταελληνικά και γαλλικά, ίσως για να διαβασθούν και απότους ξένους, τους φιλέλληνες, που γνώριζαν γαλλικά.Πρέπει να επισημανθεί το γεγονός ότι είναι το μόνο έργο,όπου ο Ρήγας γράφει εκτός από τα ελληνικά και σε άλληγλώσσα.

Τονίζεται ότι σε μιά εποχή θριάμβου τουΝαπολέοντα Βοναπάρτη, ο οποίος είχε καταλύσει και την

3 Πρόσφα, η Ιστορική Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, Αθήνα 1998, ανατύπωσεστο ίδιο μέγεθος την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, από την πρωτότυποέκδοση του Ρήγα, Βιέννη 1797.

27

Βενετική αυτοκρατορία, και όλοι τον υμνούσανε ωςελευθερωτή, ο Ρήγας δεν έγραψε υπέρ του ούτε μια λέξηούτε ένα στίχο, όπως κάνανε άλλοι Έλληνες. Αντίθετα,αυτήν την εποχή τύπωνε την εικόνα του ΜεγάλουΑλεξάνδρου τονίζοντας την ανδρεία του και προσφέροντάςτον ως πρότυπο στους Ελληνες, για την πορεία τηςελευθερώσεώς τους, που μόνοι τους θα την αποκτήσουν,χωρίς να προσβλέπουν στη βοήθεια των ξένων.

Επίσης, μετέφρασε το μεγαλύτερο μέρος από τοντέταρτο τόμο Νέος Ανάχαρσις, έργο του Γάλλουσυγγραφέως J. J. Barthelemy, (1716-1795), και τονεξέδωσε την ίδια χρονιά, το 1797. Την έκδοσηεμπλούτησε με πολλές υποσημειώσεις και παρατηρήσεις,όπου τονίζει στους Ελληνες την αρχαία δόξα και τηνσημαντική καταγωγή τους. Αξίζει να αναφερθεί το πώςέκριναν οι ανακριτικές αρχές της Αυστρίας την αξία τηςελληνικής αυτής έκδοσης, η οποία τόνιζε το πνεύμα τηςελευθερίας των Ελλήνων. ΄Εγραφε, στις 29 Δεκεμβρίου1797, ο υπουργός Αστυνομίας Pergen στον αυτοκράτοράτου Φραγκίσκο:<<Ο Νέος Ανάχαρσις εφαίνετο όλως διόλουκατάλληλος να δείξη εις το ελληνικόν έθνος, ποίον μέγεθοςκατείχε άλλοτε η πατρίς του>>. Και ο υπουργόςχαρακτηριστικά συνεχίζει για την σημασία του βιβλίου,που διάλεξε ο Ρήγας, για την αφύπνιση των σκλαβωμένων,γι’ αυτό και απαγόρευσε μόνο την ελληνική μετάφρασηκαι όχι τις εκδόσεις του βιβλίου στα γαλλικά καιγερμανικά: <<Αν και το βιβλίον ταξείδια του Αναχάρσιδοςεις την γαλλικήν και εις την γερμανικήν μετάφρασιν δενείναι απηγορευμένον, εν τούτοις άλλως έχει ως προς τηνελληνικήν μετάφρασιν, η οποία φαίνεται ότι είναιπροωρισμένη μόνον πρός τούτο, να εξεγείρη δηλαδή τοπνεύμα της ελευθερίας εις τους Ελληνας. Δια τούτο έδωκαεντολήν εις την Αστυνομίαν να κατάσχουν όλα τα ήδητυπωμένα ή ακόμη τυπούμενα μέρη του βιβλίου τούτου>>.

Ενα τρίτο σημαντικό εποπτικό μέσο για τηνπροώθηση των σκοπών του ήταν ο σχεδιασμός και η

28

έκδοση της Χάρτας της Ελλάδος. Αποτελείται απόδώδεκα φύλλα, τα οποία άν συνενωθούν στην αρμόζουσαθέση σχηματίζεται τότε ένας μεγάλος χάρτης της Ελλάδοςκαι του Βαλκανικού χώρου, διαστάσεων περίπου δύο επίδύο μέτρων. Η έκδοσή της εντυπωσίασε τους ειδικούςχαρτογράφους και τους μορφωμένους Ελληνες της Βιέννηςκαι του Ελλαδικού χώρου. Μάλιστα, όπως και ο υπουργόςτης Αστυνομίας Pergen έγραφε προς τον αυτοκράτορα τηςΑυστρίας, ο Ρήγας με τη Χάρτα του είθελε ναπροπαρασκευάσει το επαναστατικόν του σχέδιον και ναπαραστήσει <<το μεγαλείον της Ελλάδος>>. Τηνεμπλούτισε με τοπογραφικά διαγράμματα σημαντικώνιστορικών τόπων και γεγονότων της αρχαιότητος: τηςΟλυμπίας, της Σπάρτης, της Σαλαμίνος, των Αθηνών, τωνΔελφών, των Πλαταιών, των Θερμοπυλών. Αλλά όμωςκαταχωρίζει και το τοπογραφικό διάγραμμα της γενέτειράςτου, του Βελεστίνου, όπου καταγράφει τις αρχαιότητες πουείχε δεί και ψηλαφίσει στα νεανινικά του χρόνια.Προσφέρει ακόμη και ένα μήνυμα, πως ο καθένας θαπρέπει να αναδεικνύει τα ιστορικά στοιχεία του τόπου του.

Μάλιστα, ο Ρήγας άρχισε την έκδοση της Χάρταςτου με την επιπεδογραφία της Κωνσταντινουπόλεως,Βιέννη 1796, που αποτελεί το πρώτο φύλλο της,παραθέτοντας και έξι νομίσματα της. Τα τρία είναι τηςαρχαίας και τα τρία της βυζαντινής εποχής. θέλοντας ίσωςέτσι να δείξει τη συνέχεια του Ελληνισμού. Ομως,ενδιαφέρον παρουσιάζει η παράσταση του κοιμισμένουλιονταρού, όπου στη ράχη του βρίσκονται τα σύμβολα τηςσουλτανικής εξουσίας, ενώ στα πόδια εναποτίθεταιοριζόντια το ρόπαλο του Ηρακλέους. Με τη συμβολικήαυτή παράσταση ο Ρήγας προσφέρει μήνυμα αισιοδοξίαςστους σκλαβωμένους Ελληνες και τους άλλους λαούς τωνΒαλκανίων. Θέλει να πεί πως όταν ξυπνήσουν από τηνκατάσταση της σκλαβιάς και ενθουσιασθούν από τοεπαναστατικό του κήρυγμα, θα αρπάξουν τα αρματα-τορόπαλο- και θα συντρίψουν την οθωμανική τυραννία,

29

δημιουργώντας στη θέση της τη δημοκρατική πολιτεία, τηΝεά Πολιτική Διοίκηση.

Πρέπει να τονίσουμε ότο τό ΄΄ρόπαλο τουΗρακλέους΄΄ αποτελεί σημαντικό στοιχείο στηνεπαναστατική σκέψη του Ρήγα, που έχει συμβολικήδυναμική ανά τους αιώνες, ενώ αλλάζουν οι αντίπαλεςδυνάμεις. Πρώτα ήταν η περσική με τον διπλόν πέλεκυνκαι μετέπειτα η οθωμανική με την ημισέληνο. Ετσι, ηΕλληνική δύναμις, που συμβολίζεται με το ρόπαλο,αντιπαλαίει ανα τους αιώνες με τον βαρβαρισμό.

Ο Ρήγας με τις παράστασεις αυτές στη Χάρτα τουπροσδίδει διαχρονική σημασία στο ρόπαλο τουΗρακλέους. Με αυτό δεν χαρακτηρίζει μόνο την αρχαίαελληνική δύναμη, αλλά την σημασία του την εκτείνει καιμέχρι την εποχή του. Γι’ αυτό εξ άλλου στο Σύνταγμά τουθέτει ως σύμβολο στη τρίχρωμη σημαία του κράτους τουκαι το ρόπαλο του Ηρακλέους.

Για να πετύχει την μετάδοση του επαναστατικούμηνύματός του στους σκλαβωμένους και να τουςεμψυχώσει στην απόφασή για επανάσταση, ο Ρήγας, εκτόςαπό το εποπτικό υλικό, χρησιμοποίησε και τη μουσική.Συγκεκριμένα συνέθεσε τον παιάνα με τίτλο ΄΄Θούριος΄΄,που αρχίζει με τον στίχο ΄΄Ως πότε παλληκάρια΄΄. Αςσημειωθεί ότι η λέξη θούριος, που είναι από το ρήμαθρώσκω, σημαίνει ορμητικός, μαινόμενος, πολεμικός, δενήταν σε χρήση στην εποχή του και ο Ρήγας, την δανείζεταιαπό τους Αττικούς ποιητές. Εκτοτε, καταγράφεται στονεοελληνικό λεξιλόγιο, γίνεται πλέον πασίγνωστος καισυνώνυμος με την επανάσταση.

Ο Θούριος είναι με απλά λόγια γραμμένος, για ναείναι κατανοητός από τον λαό και δεν χρειάζονταιυποσημειώσεις και επεξηγήσεις όπως άλλες συνθέσεις τηςεποχής του. Γρήγορα διαδόθηκε σε χειρόγραφη μορφή.Πέρασε βουνά και κάμπους, πολιτείες και χωριά στεριές

30

και θάλασσες του Βαλκανικού χώρου εμψυχώνοντας τουςσκλαβωμένους στον τιτάνιο του πολέμου αγώνα. Ο Ρήγαςτονίζει τη σημασία της ελευθερίας, ως πρώτιστου αγαθούτου ανθρώπου, που είναι και πάνω από τη ζωή.Διακηρύσσει πως είναι προτιμώτερη μιάς ώρας ελεύθερηζωή παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή. Είναι ηεμπειρία, μέχρι τότε που έγραφε τον Θούριο, των σαράνταχρόνων της ζωής του. Στους στίχους διεκτραγουδεί τηνθλιβερή κατάσταση των σκλαβωμένων, την αβεβαιότητατης ζωής και της περιουσίας από τις αυθαιρεσίας τηςοθωμανικής εξουσίας,

<<ζωήν και πλούτον χάνουν, χωρίς καμμιά΄φορμή>> (Θούριος, στίχ. 20).Ως πραγματικός επαναστάτης, ακόμη, προσπαθεί νασυνενώσει τους λαούς των Βαλκανίων να αρπάξουν ταόπλα και να ριχθούν στον ιερό αγώνα της επανάστασης,εναντίον του κοινού τυράννου4. Γι΄αυτό διακηρύσσει,

<<Βουλγάροι κι Αρβανίτες, Αρμένου και Ρωμιοί, αράπηδες και άσπροι, με μιά κονή ορμή, για την Ελευθερίαν να ζώσωμεν σπαθί πως είμεθ΄αντριωμένοι, παντού να ξακουσθή>>

(Θούριος, στιίχ. 45-48). Ακόμη, ο Ρήγας Βελεστινλής αναδεικνύεται ρεαλιστήςεπαναστάτης. Και για κάτι άλλο σημαντικό. Προετοίμασετο κίνημά του, για τη μεθοδευμένη επανάσταση τωνΕλλήνων και των άλλων Βαλκανικών λαών, να στηρίζεταιστις ντόπιες δυνάμεις και όχι στη βοήθεια των δυνάμεωντης ΄΄Ανατολής΄΄και της ΄΄Δύσης΄΄της εποχής του. Γνώριζεκαλά ότι οι ξένες δυνάμεις θα εξυπηρετούσαν τα δικά τουςσυμφέροντα. Γι’ αυτό και στα επαναστατικά του κείμενα,στην Επαναστατική Προκήρυξη, στον Θούριό του δεναπευθύνει έκκληση στις μεγάλες δυνάμεις για βοήθεια στησχεδιαζόμενη επανάσταση. Πρωτόγνωρη τακτική, που για4 Στό ίδιο πνεύμα ο Ρήγας προσθέτει ένα παράδειγμα για τη συνεργασία των λαών,οι οποίοι θα απαρτίζουν το κράτος του: <<Ο Βούλγαρος πρέπει να κινήται, ότανπάσχη ο Έλλην. Και τούτος πάλιν δι΄εκείνον και αμφότεροι δια τον Αλβανόν καιΒλάχον>>, άρθρο 34 των Δικαίων του Ανθρώπου.

31

πρώτη φορά απαντιέται. Μέχρι τότε, οι σκλαβωμένοιπροσβλέπανε στη βοήθεια των ξένων δυνάμεων για τηναποτιναξη της τυραννίας. Η αντίληψη αυτή του Ρήγα θαήταν, πιθανόν, αποτέλεσμα της ιστορικής γνώσης του καιτις εμπειρίες του από τις πρόσφατες συνθήκες, μετά τονπόλεμο των <<τριών ιμπερίων>>: Σιστόβ, 4 Αυγούστου1791 και Ιασίου, 9 Ιανουαρίου 1792, της Αυστρίας καιΡωσσίας μετά της Οθωμανικής Πύλης αντίστοιχα. 3. Πολιτικός νους. Ο Ρήγας Βελεστινλής αποδεικνύεται μετο επαναστατικό του κείμενο <<Νέα Πολιτική Διοίκησις>>ότι ήταν και πολιτικός νούς. Πρώτα πρώτα συνέταξε κατάτον σχεδιασμό της επανάστασής του την ΕπαναστατικήΠροκήρυξη. Είναι κείμενο το οποίο θα διαμοίραζε και θαδιακήρυχνε σε όλα τα έθνη το δίκαιον της επανάστασήςτου. Είναι μιά πολύ σωστή πολιτική ενέργεια, μεθοδευμένηκίνηση για να υποστηρίξει τα δίκαια του αγώνα τωνσκλαβωμένων. Στη συνέχεια είχε την πρόνοια να συντάξεισε μιά εποχή σκλαβιάς και τυραννίας το πρώτοΚαταστατικό Πολιτειακό Χάρτη του Ελληνισμού με τοόνομα <<Νέα Πολιτική Διοίκησις>>, όπου περιέχονται ταΔίκαια του Ανθρώπου και το Σύνταγμα. Πίστευε ότι ηαναρχία είναι μορφή τυραννίας5, γι΄αυτό και προσπάθησενα συντάξει τον καταστατικό χάρτη πριν από την έκρηξητης επανάστασής του, πρίν από την κάθοδό του στηνΕλλάδα. Έτσι, οι επαναστατημένοι Ελληνες και οι άλλοιΒαλκανικοί λαοί θα είχαν έτοιμο ένα σχέδιο για να τοψηφίσουν και να κυβερνηθεί δημοκρατικά η νέα τουπολιτεία, που θα αντικαταστούσε την οθωμανική τυραννία.

Στή Νέα Πολιτική Διοίκηση του Ρήγαδιακηρύσσονται η ισότητα των πολιτών έναντι των νόμων,η ατομική και εθνική ελευθερία, η ελευθερία έκφρασηςτων ιδεών, των θρησκευτικών πεποιθήσεων, τωνσυγκεντρώσεων, η ελευθερία του τύπου, η ασφάλεια τωνπολιτών, το δικαίωμα της ιδιοκτησίας, η κατάργηση τηςδουλείας, η αντίσταση στη βία και αδικία κ. ά. Ωστόσο, ο5 <<Γιατί κ’ η αναρχία ομοιάζει την σκλαβιά>>, Θούριος στίχ. 27.

32

Ρήγας προσέθεσε και πολλά δικά του κέιμενα στο ΓαλλικόΣύνταγμα του 1793, το οποίο μετέφρασε και είχε ωςπρότυπο. Ενδεικτικά μνημονεύονται, η υποχρεωτικήεκπαίδευση όχο μόνο των αγοριών αλλά και των κοριτσιών(Δίκαια του Ανθρώπου, άρθρο 22), διάταξη που για πρώτηφορά καταχωρίζεται σε Σύνταγμα, η στρατιωτική άσκησητων γυναικών, θεωρούμενος ίσως ως ο εισηγητής τηςισότητας ανδρών και γυναικών στην εποχή του. Ηπροστασία των πολιτών από την τοκογλυφία, ηυπεράσπιση της δημοκρατίας από εκείνους που τηνεπιβουλεύονται κ. ά.

ο Ρήγας κατόρθωσε, ωστόσο, με το Σύνταγμά τουνα αποδώσει στα ελληνικά τους νέους νομικούς,πολιτικούς, οικονομικούς όρους που εισάγονταν με τη ΝεαΠολιτική Διοίκηση και ακόμη να χρησιμοποιήσει λέξειςκαι όρους που για πρώτη φορά καταγράφονται στοελληνικό λεξιλόγιο: ΄΄κοινωνική νομοθεσία΄΄,΄΄πολιταρχία΄΄, ΄΄ψηφιστής΄΄, ΄΄επιθεωρητής΄΄,΄΄ονοματίζω΄΄, ΄΄ονομάτισις΄΄, ΄΄ονοματισμός΄΄,΄΄σιγουρότης΄΄, ΄΄εγκάλεσις΄΄, ΄΄Νομοδοτικόν6 Σώμα΄΄,΄΄πληρεξούσιος΄΄, ΄΄πληρεξουσιότης΄΄7.

Το ενδιαφέρον του Ρήγα να συντάξει το Σύνταγμαγια τους σκλαβωμένους, οι οποίοι θα επαναστατούσαν καιθα δημιουργούσαν την νέα πολιτειακή πραγματικότητα,κατατάσσει το σχεδιαζόμενο κίνημα του στην κατηγορίατης επανάστασης και όχι της εξέγερσης, όπου συνήθως δενυπάρχει μέριμνα για την μελλοντική πορεία τωνεξεγερμένων.

΄Ενα στοιχείο το οποίο δείχνει την πολιτική σκέψητου Ρήγα αποτελεί το γεγονός ότι είχε την πρόνοια ναετοιμάσει έναν πολιτικό χάρτη με τις διοικητικές διαιρέσεις

6 Ο όρος απαντάται στη συνέχεια, όπως <<δύω δυνάμεις θεωρούνται εν τη πολιτικήδιοικήσει, η Νομοδοτική και η Έφορος ή Εκτελεστική>>, στο βιβλίο ΑδελφώνΚαπετανάκη, Εισαγωγή γενική της Γεωγραφίας, Βιέννη 1816, τόμ. Β΄., σελ. 335.7 Πρβλ. Στεφ, Κουμανούδη, Συναγωγή νέων λέξεων, Αθήνα 1900, επανατύπωση1980. Βλ. επίσης, το σχόλιο της υποσημειώσεως αρ. 5, για τους νέους όρους, που οΡήγας εισάγει στην ελληνική γλώσσα.

33

σε τοπαρχίες και επαρχίες του κράτους του, που ήθελε ναδημιουργήσει μετά την επανάσταση, για να είναι σε θέσηνα διεξαχθούν ψηφοφορίες με σκοπό την εκλογή τωναντιπροσώπων, των βουλευτών. Συγκεκριμένα τύπωσε γιατον σκοπό αυτό τη μεγάλη δωδεκάφυλλο ΄΄Χάρτα΄΄, ηοποία ουσιαστικά αποτελούσε πολιτικό χάρτη του κράτουςτου, με σύνορα, και πολιτική διαίρεση σε τοπαρχίες καιεπαρχίοες, όπως έχουν δείξει οι πρόσφατες έρευνες μας.Τέτοιος μεγάλος χάρτης του βαλκανικού χώρου για πρώτηφορά είχε συνταχθεί Ρήγα 8 .4. Στρατιωτικός νούς. Ο Ρήγας γνώριζε ότι χωρίς τηνστρατιωτική επιτυχία της επανάστασής του δεν θα ήτανδυνατόν να πραγματοποιηθεί η πτώση του οθωμανικούδεσποτισμού και δεν θα ήταν δυνατόν να αποκτηθεί ηπολυπόθητος ελευθερία και η δημουργία της δημοκρατικήςτου πολιτείας. Γι΄αυτό το λόγο κατά τον σχεδιασμό και τηνπροετοιμασία της επανάστασής του γνώριζε ότι Α) θα ήταναπαραίτητος η στρατιωτική εκπαίδευση των Ελλήνων καιΒ) θα πρέπει η έναρξη της επανάστασης να γίνει μεπροετοιμασία και επιτελικό σχεδιασμό.

Α). Ο Ρήγας γνώριζε ότι οι μόνοι εμπειροπόλεμοιπληθυσμοί του ελληνικού χώρου ήταν οι Μανιάτες και οιΣουλιώτες και οι διασπάρτοι κλεφταρματωλοί. Τομεγαλύτερο μερος ήταν απαίδευτο στην πολεμική τέχνη.Έτσι, δεν θα ήταν δυνατόν οι επαναστατημένοι πληθυσμοίτων σκλαβωμένων να αντιπαλαίσουν στα εξασκημέναστρατεύματα του σουλτάνου, άν δεν εκπαιδεύονταν στηνσύγχρονη πολεμική τέχνη. Γι΄αυτό το λόγο, είχε τηνπρόνοια, πρίν κατέβει στην Ελλάδα, να μεταφράζει έναβασικό εγχειρίδιο στρατιωτικής τέχνης του γνωστούΑυστριακού στρατάρχη von Khevenhuller (1683-1744), το

8 Βλ. Δημ. Καραμπερόπουλου, ΄΄Η Χάρτα της Ελλάδος του Ρήγα. Τα πρότυπά τηςκαι νέα στοιχεία΄΄, στο Η Χάρτα του Ρήγα , επανέκδοση της Χάρτας από τηνΕπιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα,(επιμ. Δημ.Καραμπερόπουλου) Αθήνα 1998, σελ. 13-90 και ιδιαίτερα τις σελ. 80 και εξής:<<΄Χαρτα της Ελλάδος΄΄και ΄΄Νέα πολιτική Διοίκησις΄΄ . Μιά νέα συσχέτιση>>.

34

<<Στρατιωτικόν Εγκόλιον>>. Θα ήταν βασικό εγχειρίδιοτης εκπαίδευσης των επαναστατών στην πολεμική τέχνη.Επί πλέον η στρατιωτική εκπαίδευση, σύμφωνα με τιςοδηγίες του διασήμου ευρωπαίου στρατηγού, θα επιδρούσεκαι ψυχολογικά στους σκλαβωμένους, που θαεπαναστατούσαν. Θα τόνωνε το ηθικό τους, ότι στονπόλεμο, που θα άρχιζαν θα ήταν εξασκημένοι όπως και οιαντίπαλες στρατιωτικές δυνάμεις του σουλτάνου.

Το πόσο προνοητικός και στρατιωτικός νούςαποδεικνύεται ο Ρήγας γι’ αυτήν του την ενέργεια,επιβεβαιώνεται από το τί γράφει, στα 1806, ο Ανώνυμος ο΄Ελλην στην <<Ελληνική Νομαρχία>> του για την ανάγκηέκδοσης βιβλίου με στρατιωτικούς κανόνες.Χαρακτηριστικά σημειώνει ότι <<των αρμάτων η επιστήμηείναι διεξοδικωτάτη και χρειάζεται έν πόνημα όχι μικρόνπερί αυτής, δια το οποίον οι νυν Έλληνεςμεγάλην χρείανέχουσι. Και άμποτες κανένας φιλογενής να το κατορθώση,δια να μάθωσιν όλοι πόσον η τέχνη του πολέμου είναιμεγάλη>>9. Και ο Ρήγας ήδη από το 1797, θέλοντας ναξεκινήσει την επανάστασή του, είχε την προνοητικότητα ναμεταφράσει και να εκδώσει το βιβλίο της στρατιωτικήςεκπαίδευσης των σκλαβωμένων επαναστατών στηνπολεμική τέχνη.

Β). Σχετικά τώρα με τον στρατιωτικό σχεδιασμό τηςεπανάστασής του, έχει σημασία να τονίσουμε αυτά πουγράφουν τα ανακριτικά έγγραφα. Είχε προγραμματίσει τηνέκρηξη της επανάστασής του από τους τότε ένοπλουςστρατιωτικούς ελληνικούς πληθυσμούς, τους Μανιώτες καιτους Σουλιώτες. Συγκεκριμένα, μετά την κάθοδό του στηνΕλλάδα θα κατευθυνόταν στη Μάνη, και θα προχωρούσεστην επανάσταση της Πελοποννήσου. Στη συνέχεια με τηνπαράλληλη σταρατιωτική εκπαίδευση τωνεπαναστατημένων Ελλήνων στην πολεμική τέχνη σύμφωναμε το <<Στρατιωτικόν Εγκόλπιον>>, θα προχωρούσε πρός

9 Ανωνύμου του Ελληνος, Ελληνική Νομαρχία, ήτοι λόγος περί Ελευθερίας, ΕνΙταλία 1806, και το παράθεμα από την έκδοση ΄΄Κάλβος΄΄, Αθήνα 1968, σελ. 34.

35

τους Σουλιώτες και σα σε τόξο θα συνέχιζε στις υπόλοιπεςπεριοχές της Ελλάδος και των άλλων Βαλκανικών λαών10.

Η έπιτελική αυτή τακτική της επανάστατης του Ρήγααποδείχθηκε σωστή με την επικράτηση, στη συνέχεια, τηςΕλληνικής Επανάστασης του 1821. Επικράτησε σηνΠελοπόννησο, και όχι η αρχική έναρξή της στιςπαραδουνάβιες περιοχές, τις οποίες ο Ρήγας τις γνώριζεθαυμάσια, διότι εκεί ζούσε. Αλλο ένα στοιχείο, που δείχνειότι είχε επιτελικές στρατιωτικές ικανότητες γι’ αυτό καιτονίζουμε ότι ο Ρήγας ήταν και στρατιωτικός νούς.

5. Μάρτυρας. Με την κατηγορία ότι είχεκαταστρώσει επαναστατικό σχέδιο για την κατάλυση τηςοθωμανικής τυραννία και την απελευθέρωση της Ελλάδοςκαι των άλλων Βαλκανικών λαών, ο Ρήγας οδηγήθηκε στηφυλακή. Με σίδερα στα πόδια και στα χέρια, όπωςγράφουν τα σχετικά έγγραφα, και μαρτύρια έξι μηνών,χωρίς να δικασθεί από την Αυστριακή Δικαιοσύνη, γιατίδεν ήταν δυνατόν να στοιχειοθετηθεί κατηγορία αναντίοντου Ρήγα παραδόθηκε από τους Αυστριακούς στον Τούρκοκαϊμακάμη του Βελιγραδίου. Τέλος στραγγαλίσθηκε τονΙούνιο του 1798 στον πύργο Νεμπόϊζα του Βελιγραδίου,που βρίσκεται δίπλα στον Δούναβη, μαζί άλλους επτά10 Η <<Εκθεσις της Αστυνομικής Διευθύνσεως περί της γενομένης ανακρίσεως τωνφυλακισθέντων Ελλήνων>> προς το υπουργείον Αστυνομίας και προς τοναυτοκράτορα της Αυστρίας σχετικά αναφέρει ότι <<Ο Ρήγας Βελεστινλής…ανέλαβε το ταξείδι του μόνον με την πρόθεσιν να πραγματοποιήση επανάστασιν διατου σχεδίου του, το οποίον συνίστατο εις την απόφασιν να μεταβή εις Μορέαν προςτους εκεί ανταρτικούς Έλληνας Μανιάτας, να κερδίση την εμπιστοσύνην των, τηβοηθεία των να ελευθερώση την χερσόνησον της Πελοποννήσου, τους Μανιάτας ναενώση με άλλους επαναστάτας Ελληνας, τους Κακοσουλιώτας λεγομένους, με ταςηνωμένας αυτάς δυνάμεις να προχωρήση περαιτέρω προς ανατολάς και έπειτα ναελευθερώση τα τουρκικάς επαρχίας Μακεδονίαν, Αλβανίαν και κυρίως Ελλάδα, καιτας άλλας επαρχίας δια της γενικής επαναστάσεως τοσούτω ευκολώτερον, καθόσονκατά την γνώμην του όλοι οι Ελληνες ήσαν ωπλισμένοι, με τρόφιμα εφωδιασμένοικαι θα ήτο εύκολο να έχουν χρήματα από πλούσια μοναστήρια>>. Βλ. Κων.Αμάντου, Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή, Αθήνα 1930, επανατύπωση,Αθήνα 1997, σελ, 155. Παρόμοια και στη σελ. 179. Επίσης, βλ. Αιμ. Λεγράνδ-Σπ.Λάμπρου, Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή και των συν αυτώμαρτυρησάντων, Αθήνησιν 1891, φωτομηχανική έκδοση από την ΕπιστημονικήΕταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, με την προσθήκη ευρετηρίου (επιμ.Δημ. Καραμπερόπουλου), Αθήνα 1996, σελ. 11 και 71.

36

Συντρόφους του. Πιστός στό καθήκον για τα ιδανικά τηςελευθερίας και των <<Δικαίων του Ανθρώπου>>.

6. Εθνεγέρτης. Ο Ρήγας χαρακτηρίζεται εθνεγέρτηςδιότι με τον Θούριό του <<Ως πότε παλληκάρια>>, τηΧάρτα του, το Σύνταγμά του συνέβαλε σημαντικά στηναφύπνιση των συνειδήσεων των σκλαβωμένων Ελλήνων,για την επανάσταση. Τόνωσε το ηθικό τους πως με τιςδικές τους δυνάμεις θα αποκτήσουν την πολυπόθητηελευθερία. Επί πλέον τους δίδαξε τον <<τρόπον>> με τονοποίο θα αποκτούσαν την ελευθερία, όπως χαρακτηριστικάγράφει ο στρατηγός Μακρυγιάννης στα 1836, <<Μεταπολλούς αιώνας Ρήγας Βελεστινλής σπύρει τον σπόρον τηςελευθερίας εις τους ΄Ελληνας και τους ενθαρρύνει οδηγώναυτούς τον τρόπον της απελευθερώσεως των. Οι Ελληνεςενθουσιασθέντες και ενθαρρυνθέντες από τους λόγους τουΡήγα έλαβον τα όπλα υπέρ της ελευθερίας>>.

7. Οραματιστής μιας δημοκρατικής πολιτείας τουΒαλκανικού χώρου. Ο Ρήγας Βελεστινλής με τηνεπανάσταση, που ετοίμαζε, των σκλαβωμένων Ελλήνωνκαι των άλλων Βαλκανικών λαών, στη θέση τηςδεσποτικής οθωμανικής εξουσίας, οραματιζόταν ναεγκαθιδρυθεί η <<Νέα Πολιτική Διοίκησις>>, ηδημοκρατική του πολιτεία. Ολοι οι συνυπόδουλοι λαοί<<χωρίς εξαίρεσιν θρησκείας και γλώσσης>>, όπως τονίζειστο δεύτερο άρθρο του Συντάγματός του, θα απαρτίσουντην αντιπροσωπευτική πολιτεία, που θα φέρει τον τίτλο<<Ελληνική Δημοκρατία>>, το πολιτικό πρότυπο τουπολιτισμού των κλασσικών χρόνων, μοναδικό στην ιστορίατων αιώνων και στις παραδόσεις των λαών. Η δημοκρατίαήταν για τον Ρήγα ένα πανανθρώπινο ιδανικό μευπερεθνικές διαστάσεις.

Ολοι οι κάτοικοι της νέας πολιτείας θα ήταν ίσοιέναντι του νόμου, θα επικρατούσε ανεξιθρησκεία καισεβασμός της γλώσσας του κάθε λαού11, που θα

11 Όπως χαρακτηριστικά παρατηρεί ο καθηγητής Νικόλαος Πανταζόπουλος <<οΡήγας προχωρούσε πέρα από τις διακηρύξεις της Γαλλικής Επαναστάσεως, που

37

συμμετείχε στην δημοκρατική πολιτεία, θα νέμονταν τακαλά της δημοκρατικής διακυβερνήσεως, με ασφάλεια τηςζωής και της περιουσίας των κατοίκων της. Ενα όραμα, τοοποίο στις μέρες μας, μετά από δύο αιώνες, πάει να γίνειπραγματικότητα.

Κατά τα τελευταία χρόνια σημειώνεται μιασημαντική διάδοση και εξάπλωση των έργων και τωνιδεών του Ρήγα στον ελληνικό, βαλκανικό και ευρωπαϊκόχώρο, με κύριο μοχλό την Επιστημονική Εταιρεία ΜελέτηςΦερών-Βελεστίνου-Ρήγα, την οποία ιδρύσαμε το 1987,στην Αθήνα με σκοπό τη μελέτη και προβολή του έργουτου Ρήγα.

Για την επιτυχία των σκοπών αυτών διοργανώνουμε στηγενέτειρά του, το Βελεστίνο, Διεθνή συνέδρια, έχουν μέχριτώρα πραγματοποιηθεί τρία, το 1986, το 1992 και το τρίτοτο 1997Τον επαναστατικό παιάνα <<Θούριος>> ΄΄Ως πότεπαλληκάρια΄΄ η Επιστημονική Εταιρεία κυκλοφόρησε το1997 σε ψηφιακό δίσκο με τις πέντε παραδοσιακέςμουσικές παραλλαγές που έχουν εντοπισθεί από τονκαθηγητή της παραδοσιακής μουσικής π. ΧρήστοΚυριακόπουλο. Οι πέντε αυτές παραλλαγές του Θουρίουδείχνουν την πλατιά διάδοσή του και την προσαρμογή σταμουσικά ιδιώματα της κάθε περιοχής. Η καλαίσθητη αυτήέκδοση του <<Θουρίου>> εμπλουτίζεται με μουσικέςμελωδίες της προεπαναστατικής εποχής και περιέχονταιδύο εισαγωγικά κείμενα <<Θούριος: το ιερώτερον άσματης φυλής μας>> <<Η μουσική του Θουρίου και ταάσματα της εκδόσεως>>. αναγνωρίζει πολιτικά και ατομικά δικαιώματα στη μονάδα, τον πολίτη και όχι στηνομάδα δηλαδή στις μειονότητες. Γινόταν έτσι ο Πρόδρομος της ΟικουμενικήςΔιακηρύξεως των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του 1948, η οποία καθώς είναιγνωστό, αναγνωρίζει ανθρώπινα δικαιώματα με το ίδιο όπως ο Ρήγας πνεύμα σεμικρές ή μεγάλες ομάδες, όπως είναι οι Communities και Societies>>.Βλ. Νικ.Πανταζοπούλου, Μελετήματα για τον Ρήγα Βελεστινλή, έκδ. ΕπιστημονικήςΕταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 1994, σελ. 106.

38

Για τη μεγαλύτερη διάχυση του έργου και των ιδεώντου Ρήγα Βελεστινλή η Επιστημονική μας Εταιρείαδημιούργησε ιστοσελίδα στο διαδίκτυο Ιντερνετ με τίτλοRhigassociety.gr. Σε λίγο καιρό, περίπου σε ένα μήνα, θαείναι σε λειτουργία και κατ’ αυτόν τον τρόπο από όλα ταμέρη του κόσμου θα μπορεί κανείς να βλέπει τα κείμενακαι να παίρνει τις επιστημονικές πληροφορίες για τον Ρήγακαι το έργο του.

39