Ο laquoΕΞΩΤΙΣΜΟΣraquo ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΣΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 19ου ΑΙΩΝΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Περιεχόμεναhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip2

Εισαγωγήhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip3

1η ενότητα laquoMata muaraquo του Πωλ Γκωγκένhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip4

2η ενότητα laquoΚάζα Μπατλόraquo του Αντόνιο Γκαουντίhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip6

3η ενότητα laquoΤurandotraquo του Τζιάκομο Πουτσίνιhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip7

Σύνοψηhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip10

Βιβλιογραφίαhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip11

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Τον 19ο αι laquoη Γαλλία η Ευρώπη ολόκληρος ο δυτικός κόσμος βρίσκονται σε

πλήρη μετασχηματισμό η μεταμόρφωση που συντελείται και που ουσιαστικά φτάνει ως

τα θεμέλια της τέχνης είναι ένα από τα χαρακτηριστικά τηςraquo1 Η Γαλλική Επανάσταση

αποτέλεσε την απαρχή για την αφύπνιση των εθνικών συνειδήσεων πολλών χωρών

(μεταξύ των οποίων και της υπό Τουρκικής κατοχής Ελλάδας) οι οποίες επαναστατούν

και διεκδικούν την ανεξαρτησία τους Ταυτόχρονα η ραγδαία βιομηχανική ανάπτυξη

και η μαζική αστικοποίηση δημιουργούν νέες κοινωνικές δομές και οδηγούν στην άνοδο

της αστικής και της βιομηχανικής τάξης

Την ίδια εποχή η τέχνη ως αντανάκλαση των κοινωνικοπολιτικών συνθηκών

χαρακτηρίζεται από την παρουσία καλλιτεχνών οι οποίοι αναζητούν και εφαρμόζουν

στην τέχνη νέους τρόπους έκφρασης κατάλληλους να εκπροσωπήσουν τη νέα εποχή

Αυτοί οι πρωτοπόροι δημιουργοί εισάγουν ουσιαστικές καινοτομίες οι οποίες

προετοιμάζουν το έδαφος για τον 20ό αι Η έντονη καλλιτεχνική αναζήτηση στοχεύει

στον επαναπροσδιορισμό τέχνης και καλλιτέχνη κι έχει σαν αποτέλεσμα την εναλλαγή

των καλλιτεχνικών ρευμάτων η οποία θα ενταθεί τον επόμενο αι

Στις αρχές του 19ου αι επικρατεί ο ρομαντισμός ο οποίος εξυμνεί τη φύση την

ελευθερία την ατομικότητα την αναζήτηση της εθνικής παράδοσης Μέσα από τη

νοσταλγία του ρομαντισμού για το παρελθόν αναπτύσσεται ο νεοκλασικισμός που

εκφράζεται με έντονη στροφή προς την αρχαία Ελληνική Τέχνη Ρομαντισμός και

νεοκλασικισμός συγκλίνουν ως προς την αναφορά τους στο άτομο και ως προς τις

τεχνικές τους Την τρίτη περίπου δεκαετία του 19ου αι όταν η πολιτική εξουσία περνά

στους αστούς εμφανίζεται ο ρεαλισμός (1830ndash1850 περίπου) ως ανάγκη αποτύπωσης

της πραγματικότητας χωρίς ωστόσο η ακαδημαϊκή νοοτροπία να εκλείπει

Στο δεύτερο μισό του 19ου αι ανακαλύπτεται η φωτογραφία η οποία

προσφέρει τη δυνατότητα της στιγμιαίας απεικόνισης προβληματίζοντας για την

αναγκαιότητα και τη χρησιμότητα της ζωγραφικής Οι καλλιτέχνες υποχρεώνονται να

στραφούν στην αναζήτηση νέων δρόμων ανανέωσης της τέχνης τους Την ίδια εποχή η

Ευρώπη ανακαλύπτει τα γιαπωνέζικα χαρακτικά τα οποία φτάνουν εκεί στις

συσκευασίες των εμπορευμάτων της Ανατολής Τα γιαπωνέζικα χαρακτικά διακρίνονται

για την εκφραστικότητα του σχεδίου για την επιπεδότητα και το διακοσμητικό χρώμα

και υπενθυμίζουν στους Ευρωπαίους τις πιο πρωτόγονες και απλές εικόνες

προτρέποντάς τους να ξεφύγουν από τα αυστηρά αδιέξοδα της ευρωπαϊκής τέχνης Οι

1 Ζωρζ Πεγέ Η Ζωγραφική στο 19ο Αιώνα μτφρ Άλκης Χαραλαμπίδης Εκδ Νεφέλη Αθήνα 1984 σ 91

πρώτοι που εντυπωσιάζονται είναι ο Μανέ και ο ιμπρεσιονισμός ο οποίος θεωρείται ως

η σημαντικότερη καλλιτεχνική Επανάσταση μετά το Quattrocento του 15ου αι Οι

καλλιτέχνες εγκαταλείπουν τα εργαστήρια και δημιουργούν στην ύπαιθρο προκειμένου

να αποτυπώσουν τη συνολική στιγμιαία εντύπωση Από τον ιμπρεσιονισμό απουσιάζει

το ιδεολογικό υπόβαθρο το οποίο υπήρχε στον ρεαλισμό2

Στα τέλη του ίδιου αιώνα εμφανίζεται ο συμβολισμός Ο καλλιτέχνης διαπερνά

την επιφάνεια των πραγμάτων και διεισδύει στο εσωτερικό συναισθημάτων και αξιών

τις οποίες εκφράζει μέσα από σύμβολα Ο 19ος αι κλείνει με την εμφάνιση ενός νέου

στιλ το οποίο επηρεάζει πολλές πτυχές της ζωής την ζωγραφική την αρχιτεκτονική την

βιοτεχνία το βιομηχανικό σχέδιο την κεραμική τον σχεδιασμό επίπλων υφασμάτων

της γυναικείας μόδας κά Είναι η Αρ Νουβώ η Νέα Τέχνη η οποία χαρακτηρίζεται από

συμπύκνωση διαφόρων μορφών τέχνης και από τη δυναμικότητα της γραμμής Πηγές

έμπνευσης αποτελεί η φύση η τέχνη των προηγούμενων εποχών και η γιαπωνέζικη (και

κινέζικη) χαρακτική τέχνη Η Aρ Nουβώ διακρίνεται κυρίως για το επίπεδο σχέδιο το

δυναμισμό της γραμμής και την κίνηση3

Το ύφος σε όλη τη διάρκεια του 19ου αι κυμαίνεται μεταξύ του κλασικού που

υπερασπίζεται θερμά μια εποχή που αργοσβήνει και του ρομαντικού που αναδύεται και

υιοθετείται από τις πνευματικές αξίες της νέας κοινωνίας Τα δύο ρεύματα

συμπορεύονται καθώς η αστική τάξη υιοθετεί τα κλασικά ιδεώδη και στρέφεται στην

εθνική κληρονομιά για να εδραιώσει τις δημοκρατικές αξίες του Διαφωτισμού ενώ η

αριστοκρατία παλεύει να διατηρήσει έναν κόσμο που παρέρχεται

Κυρίως ο καλλιτέχνης μέσα σε αυτό το πλαίσιο αναδύεται αναγνωρίζεται και

προβάλλεται σε καλλιτεχνικό οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο και πρωτοστατεί στις

εξελίξεις του επόμενου αιώνα

1η ΕΝΟΤΗΤΑ laquoMATA MUAraquo ΤΟΥ ΠΩΛ ΓΚΩΓΚΕΝ

laquoΈνα από τα χαρακτηριστικά φαινόμενα του 19ου αιώνα ήταν η μεταφορά του

διεθνούς κέντρου τέχνης από την Ιταλία στο Παρίσι Έτσι όλα τα βλέμματα στράφηκαν

εντελώς αυτονόητα στη Γαλλία που είχε γίνει το χωνευτήρι των καινούργιων

καλλιτεχνικών μορφώνraquo4

2 Μελίτα Εμμανουήλ laquoΗ ιστορία των εικαστικών τεχνών στην Ευρώπη κατά τον 19ο και τον 20ό αιώναraquo στο Μελίτα Εμμανουήλ κά Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από τον 18ο ως τον 20ό αιώνα Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη Τόμος Β΄ Β΄ Έκδοση ΕΑΠ Πάτρα 2008 σ 393 Στο ίδιο σσ 57 584 Ζωρζ Πεγέ ό π σ 99

2

Ο Πωλ Γκωγκέν (1848-1903) χρηματιστής και σχεδόν αυτοδίδακτος ζωγράφος

ξεκινά ιμπρεσιονιστικά με τον Πισσαρό σύντομα όμως ανακαλύπτει ότι οι γνωστές

ζωγραφικές μέθοδοι δεν τον ικανοποιούν Πιστεύει πως η τέχνη βρίσκεται στην

ανθρώπινη συνείδηση και πως ο καλλιτέχνης πρέπει να επιστρέψει στον αρχικό του

στόχο και να επανεξετάσει τη θέση του Το 1886 εγκαταλείπει τη θέση του χρηματιστή

και πηγαίνει στη Βρετάνη Εκεί μαζί με τον Εμίλ Μπερνάρ ιδρύει τη laquoΣχολή του Ποντ-

Αβάνraquo επηρεασμένη από τη γιαπωνέζικη τέχνη και με πρωταρχική ιδέα την

παρατήρηση και τη σκέψη Εξακολουθώντας την αναζήτηση φεύγει το 1891 στην

Ταϊτή Από κει φέρνει έργα τα οποία οι σύγχρονοί του θεώρησαν laquoάγριαraquo Από τότε δεν

παύει να ξαναεπιστρέφει σε εξωτικούς προορισμούς κυνηγώντας την έμπνευση

Πεθαίνει στην Πολυνησία το 1903 Ανήκει στους μεταϊμπρεσιονιστές που αναζητούν

πιστά το ιδανικό της τέχνης και τοποθετούν τις βάσεις των καλλιτεχνικών εξελίξεων του

20ού αι

Το έργο του είναι συμβολικό γεμάτο πάθος και μυστικισμό Αναζητά την

έμπνευση μέσα στην απλότητα και την καθημερινότητα των πρωτόγονων πολιτισμών

προσεγγίζοντας με συναισθηματική έκφραση τα έργα του Ονειρεύεται την τέχνη πέρα

από τις υπερβολικά στυλιζαρισμένες τεχνικές που θεωρεί ότι την οδήγησαν μακριά από

τη φυσικότητα και την ειλικρίνεια5

Εκτός από το εξωτικό στοιχείο της Νότιας

Θάλασσας ο Γκωγκέν εισάγει τη μοντέρνα τέχνη

υποστηρίζει ότι laquoη τέχνη είναι μια αφαίρεσηraquo και

αναδεικνύει τον πρωταγωνιστικό ρόλο του χρώματος

στη ζωγραφική φόρμα6

Μετά το 1891 οι μορφές των ιθαγενών των

τροπικών νησιών πρωταγωνιστούν στο έργο του όπου

εκτός από τα εξωτερικά χαρακτηριστικά αποτυπώνει

και τον εσωτερικό τους κόσμο τον οποίο προσπαθεί να

αποδώσει μέσα από το δικό τους βλέμμα7

Η γιαπωνέζικη επίδραση φαίνεται έντονα στο έργο Μata Mua (1892 ελαιογραφία

σε καμβά 91 times 69 cm Μουσείο Thyssen ndash Bornemisza Μαδρίτη)

5 E H Gombrich Το Χρονικό της Τέχνης μτφρ Λίνα Κάσδαγλη Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1994 σ 5516 Ζωρζ Πεγέ ό π σ 867 Μελίτα Εμμανουήλ κ ά ό π σ 55

3

Κύριο χαρακτηριστικό του πίνακα είναι τα έντονα χρώματα τοποθετημένα σε

πλατιές οριζόντιες λωρίδες Μόνος κάθετος άξονας είναι ο κορμός του δένδρου που

δεσπόζει στο κέντρο του και τον διαιρεί στα δύο Πρόκειται μάλλον για τοπική λατρεία

προς τιμήν της θεάς Hina του φεγγαριού Γύρω από το λιτό άγαλμά της μια μικρή

γυναικεία ομάδα χορεύει ενώ κάτω δεξιά δύο Ταϊτιανές ντυμένες στα λευκά

εικονίζονται καθιστές μία από τις οποίες παίζει έναν αυλό Τον υπόλοιπο πίνακα γεμίζει

το εξωτικό ονειρικό πολύχρωμο Ταϊτιανό τοπίο με ένα εξωπραγματικό μωβ ndash βιολετί

βουνό στο πάνω μέρος Οι μορφές χωρίς σκιές ξεχωρίζουν από έντονα περιγράμματα

είναι επίπεδες και εικονίζονται χωρίς λεπτομέρειες και χωρίς σωστή κλίμακα ενώ ο

ζωγράφος πετυχαίνει τη σύνθεση του έργου με διαδοχή επιπέδων τα οποία ορίζονται με

φαρδιές ταινίες χρώματος

Ο Γκωγκέν εγκαταλείπει την τρισδιάστατη απεικόνιση του χώρου και επαναφέρει

την δισδιάστατη Αναζητά τον ρυθμό μέσα στον πίνακα την αρμονία στη γενικότερη

σύνθεση8

2η ΕΝΟΤΗΤΑ laquoΚΑΖΑ ΜΠΑΤΛΟraquo ΤΟΥ ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΑΟΥΝΤΙ

Στην εισαγωγή της εργασίας αναφέραμε την Αρ Νουβώ αυτή τη σύνθετη Νέα

Τέχνη (τελευταία δεκαετία 19ου αι-1906) που επηρεάζει σχεδόν το σύνολο των

εκφράσεων της ζωής Στόχος της είναι laquoνα δημιουργήσει έργα αισθητικής και

καλλιτεχνικής ποιότητας σε αντίθεση με τα άσχημα προϊόντα της μαζικής βιομηχανικής

παραγωγής που είχαν κατακλύσει την αγοράraquo9

Η αρχιτεκτονική εμπλουτίζεται με νέα υλικά ο σίδηρος το ατσάλι το γυαλί το

τσιμέντο και το ενισχυμένο σκυρόδεμα σε συνδυασμό με τα πολλαπλά πρότυπα του

νεοκλασικισμού αλλά και τη φαντασία και την πειραματική αναζήτηση των νέων

καλλιτεχνών απογειώνουν την αρχιτεκτονική έκφραση χαρίζοντας επιβλητικά κτίρια

στις αλλαγές του αιώνα Επιπλέον ο εκλεκτικισμός η δυνατότητα επιλογής και

προσαρμογής κάποιου παλαιότερου στοιχείου σε νέες βάσεις σε συνδυασμό με την

ατομική ελευθερία του καλλιτέχνη αυξάνουν τις καλλιτεχνικές δυνατότητες

Στην Ισπανία η Αρ Νουβώ εκπροσωπείται από τον Αντόνιο Γκαουντί (1852-

1926) ο οποίος δημιουργεί κυρίως στην Βαρκελώνη με έντονο προσωπικό στοιχείο

Γνώστης της γοτθικής και της ισλαμικής αρχιτεκτονικής δεν αρκείται στην απλή

8 Anna C Krausse Ιστορία της Ζωγραφικής από την Αναγέννηση έως Σήμερα μτφρ Φίλιππος Παππάς Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006 σ 819 Bασιλική Πετρίδου laquoΗ Αρχιτεκτονική στην Ευρώπη από τον 18ο ως τον 20ό αιώναraquo στο Mελίτα Εμμανουήλ κ ά ό π σ 232

4

διακόσμηση της επιφάνειας αλλά αντιμετωπίζει

το κτηριακό σύνολο σαν γλυπτό στο οποίο δίνει

πλαστικότητα Ο τρόπος συνδυασμού

διαφορετικών υλικών είναι μοναδικός Όλη αυτή

η ποικιλία των δομικών υλικών η πολυμορφία και

οι ρέουσες μορφές αντανακλούν το πνεύμα της

εποχής την πολυμορφική κοινωνία και το

ερευνητικό πνεύμα που προσπαθεί να ενταχθεί

στις νέες τεχνολογικές εξελίξεις αναζητώντας

ταυτόχρονα στηρίγματα σε προηγούμενες

αρχιτεκτονικές μορφές όπως της Γοτθικής

περιόδου Μεγάλη έμφαση δίνεται τα δομικά

υλικά τα οποία ο δημιουργός χρησιμοποιεί ώστε

να αναδεικνύουν την κατασκευή αλλά και τη λειτουργικότητα του κτηρίου10

Η Κάζα Μπατλό 1905ndash1907 (ανακαίνιση) είναι ιδιωτική κατοικία στην λεωφόρο

Passeig de Gracia της Βαρκελώνης Ο αρχιτέκτονας έχει αντικαταστήσει όλες τις

ευθείες γραμμές και τις γωνίες με καμπυλωτές επιφάνειες Η καμπυλόγραμμη στέγη

αποτελείται από λαμπερά κεραμικά σε φολιδωτό σχήμα με ακανθώδεις απολήξεις που

δίνουν την εντύπωση ράχης δράκου ενώ η πρωτότυπη καμινάδα έχει ισλαμικές

επιρροές Τα εξωτερικά των μπαλκονιών μοιάζουν με μάσκες έτοιμες να αλλάξουν

στάση ενώ εσωτερικά από την είσοδο μέχρι τα έπιπλα κυριαρχούν τα φυτικά μοτίβα

Δίνει την εντύπωση φυσικής αρχέγονης κατασκευής

Ο Αντόνιο Γκαουντί προβάλλει τον διπλό ρόλο της διακόσμησης στην

αρχιτεκτονική την ανάδειξη της κατασκευαστικής μεθόδου και το ζωντάνεμα του

χώρου11

3η ΕΝΟΤΗΤΑ laquoTURANDOTraquo ΤΟΥ ΤΖΙΑΚΟΜΟ ΠΟΥΤΣΙΝΙ

Ο 19ος αι αναφορικά με τη μουσική σημαίνει τη διάλυση της ομοιογένειας που

είχε καθιερωθεί από τον Διαφωτισμό και είχε υιοθετηθεί από τα κοινωνικά στρώματα12

Οι μουσικοί όπως και οι υπόλοιποι καλλιτέχνες με την επικράτηση του πνεύματος του

10 Jan Gympel Ιστορία της Αρχιτεκτονικής από την Αρχαιότητα έως σήμερα μτφρ Άλκης Χατζηανδρέου Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006 σ 8111 Στο ίδιο σ 8112 Nικόλαος Μάμαλης Η Μουσική στην Ευρώπη Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη Τόμος Γ΄ Β΄ Έκδοση ΕΑΠ Πάτρα 2008 σ167

5

ρομαντισμού απελευθερώνονται και διαχειρίζονται προσωπικά την ατομική και

καλλιτεχνική ελευθερία αποτυπώνοντας την ατομική σφραγίδα στις δημιουργίες τους

Όπως προαναφέραμε τον 19ο αιώνα η αστική τάξη εδραιώνει την ταξική της

ανέλιξηlaquoΗ όπερα έγινε το αγαπημένο είδος της αστικής τάξης επειδή καμιά άλλη τέχνη

δεν πρόσφερε τόσο μεγάλες δυνατότητες για επίδειξη και σκηνογραφίες για

συσσώρευση και διέγερση εντυπώσεωνraquo13

Τώρα οι μουσικοί απελευθερώνονται από την πατροναρισμένη προστασία της

Εκκλησίας και της αριστοκρατίας και δημιουργούν ανενόχλητα και ελεύθερα ενώ με τη

μουσική ασχολούνται και γυναίκες έστω και ερασιτεχνικά Τώρα η μουσική

μεταφέρεται στις αίθουσες συναυλιών Η ανοιχτή παρουσίαση της μουσικής προσφέρει

στο ευρύ κοινό απόλαυση και στον συνθέτη ένα νέο χώρο έκφρασης όπου έχει τη

δυνατότητα να εκτελεί ή να διευθύνει το έργο του14

Στην όπερα πρωταγωνιστούν Ιταλία Γαλλία και Γερμανία ενώ πρωταγωνιστικό

laquoόργανοraquo της εποχής καθιερώνεται το πιάνο

Οι μεγάλοι κλασικοί ( Χάυντν Μότσαρτ Μπετόβεν Σούμπερτ) καθιερώνουν τη

μουσική δωματίου και τη συμφωνία πρώτο μέρος της οποίας είναι η φόρμα σονάτα

βασισμένη σε δύο αντιτιθέμενα θέματα της έκθεσης και της επανέκθεσης μεταξύ των

οποίων παρεμβάλλεται μια γέφυρα (ανάπτυξη)

Ο 19ος αιώνας εισάγει το θέμα των εθνικών ιδιωμάτων στη μέχρι τότε

παγκοσμιοποιημένη μουσική Στο πλαίσιο αυτό παρατηρείται στροφή στις λαϊκές

παραδόσεις τους εθνικούς ρυθμούς και χορούς Παράλληλα και στη μουσική

προσχωρεί το εξωτικό χρώμα της ανατολής και οι άγνωστοι laquoπρωτόγονοιraquo χαρακτήρες

της

Ο Ιταλός Τζιάκομο Πουτσίνι (1858ndash1924) ο σημαντικότερος εκπρόσωπος του

ιταλικού βερισμού συνδυάζει λυρισμό και αρμονία και εκφράζει την υστερορομαντική

εποχή ιδιαίτερα στο τελευταίο έργο του την laquoΤουραντόraquo (1926)15 Πρόκειται για λυρικό

δράμα σε τρεις πράξεις (πέντε σκηνές) σε λιμπρέτο των Τζιουζέπε Αντάμι και Ρενάτο

Σιμόνι βασισμένο σε ομότιτλο θεατρικό του Κάρλο Γκότσι16 Πρωταγωνίστρια είναι μια

Κινέζα πριγκίπισσα και η ιστορία εξελίσσεται στο Πεκίνο σε μυθικό χρόνο Πρόκειται

13 Arnold Hauser Κοινωνική Ιστορία της Τέχνης μτφρ Τάκης Κονδύλης Τόμος Δ΄ Εκδ Κάλβος Αθήνα χ χ σ 13714 Joseph Machlis Kristine Forney Η Απόλαυση της Μουσικής μτφρ ndash επιμ Δημήτρης Πυργιώτης Εκδ fagotto books Α΄ Έκδοση Αθήνα 1996 σ 20915 Στο ίδιο σ 342 Λιμπρέτο βιβλίο όπου περιέχεται το κείμενο της όπερας16 Andras Batta Όπερα Συνθέτες Έργα Ερμηνευτές μτφρ Φανή Γαϊδατζή Γιάννα Σκαρβέλη Ελένη Τσαλίκη Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006 σ 484

6

για εξαιρετικά θεαματική όπερα καθώς το κινεζικό παλάτι και το πλήθος ηθοποιών και

κομπάρσων προσδίδουν μνημειώδη χαρακτήρα

Πράξη πρώτη Ο Μανδαρίνος απευθυνόμενος στο πλήθος γνωστοποιεί το Νόμο

ότι η Τουραντό θα παντρευτεί τον προερχόμενο από βασιλική γενιά που θα λύσει τρία

αινίγματα Αν αποτύχει θα αποκεφαλιστεί όπως ο πρίγκιπας της Περσίας Ο πρίγκιπας

Κάλαφ (των Ταρτάρων) ο πατέρας του Τιμούρ και η σκλάβα τους Λιού (που αγαπά τον

Κάλαφ) εμφανίζονται Με την εμφάνιση του φεγγαριού ο πρίγκιπας της Περσίας

οδηγείται στο θάνατο Το πλήθος μάταια ικετεύει την Τουραντό που εμφανίζεται στην

κορυφή της σκηνής αμίλητη για έλεος Στη σκηνή εμφανίζονται οι laquoΜάσκεςraquo οι τρεις

υπουργοί Πινγκ Πανγκ Πονγκ (ενεργούν ομαδικά και η ρίζα της προέλευσής τους είναι

στην commedia delrsquo arte) που μαζί με τον Τιμούρ και τη Λιού προσπαθούν να

εμποδίσουν τον γοητευμένο από τη πριγκίπισσα Κάλαφ να χτυπήσει το γκονγκ

αποφασισμένος να δοκιμαστεί για να κατακτήσει την πριγκίπισσα

Πράξη δεύτερη Στην πρώτη σκηνή οι τρεις

μάσκες αναφέρονται στο κακό που τους βρήκε και

ανησυχούν για το μέλλον της Κίνας καθώς ήδη 13

νέοι εκτελέστηκαν Στη δεύτερη σκηνή βρισκόμαστε

μπροστά στο ανάκτορο όπου εμφανίζεται αγέρωχη η

Τουραντό και διηγείται ότι εκδικείται τον βιασμό και

τη δολοφονία μιας πρόγονής της από τον βασιλιά

τον Ταρτάρων Ο Κάλαφ επιμένει να διαγωνιστεί και

περνά με επιτυχία τη δοκιμασία Η Τουραντό

παρακαλεί τον αυτοκράτορα ndash πατέρα να μην την

δώσει στον ξένο εκείνος όμως της τονίζει τον

σεβασμό στον Νόμο Τότε η πριγκίπισσα

απευθύνεται στον Κάλαφ και ρωτά αν την θέλει με

το ζόρι Εκείνος θέλοντας να κερδίσει την αγάπη της της θέτει ένα γρίφο αν μάθει το

όνομά του ως την αυγή θα δεχτεί να εκτελεστεί νικημένος

Πράξη Τρίτη Όλο το έργο εκτυλίσσεται την ίδια νύχτα Κανένας δεν κοιμάται Οι

κάτοικοι του Πεκίνου αναζητούν κατόπιν εντολής της Τουραντό να μάθουν το όνομα

του πρίγκιπα Συλλαμβάνονται ο Τιμούρ και η Λιού (που τους είχαν δει με τον Κάλαφ)

η οποία για να σώσει τον πρίγκιπα ισχυρίζεται ότι μόνο αυτή τον γνωρίζει και

μαχαιρώνεται Στη σκηνή μένουν ο Κάλαφ και η Τουραντό (Το υπόλοιπο έργο

συμπληρώνεται από τον μαθητή του Πουτσίνι Φράνκο Αλφάνο βασισμένο σε

7

προσχέδια του δασκάλου του που πέθανε) Ο Κάλαφ φιλά την πριγκίπισσα που

παραδέχεται ότι τον αγάπησε Αυτός της αποκαλύπτεται και κείνη αναγγέλλει στο λαό

το όνομά του laquoΈρωταςraquo17

Από την πρώτη κιόλας σκηνή και σε όλη την όπερα υπάρχουν στοιχεία ρυθμοί

μελωδίες και όργανα που δημιουργούν την απαραίτητη laquoεξωτικήraquo κινέζικη ατμόσφαιρα

Ο Πουτσίνι ανέδειξε τον ήχο της Κίνας χρησιμοποιώντας κινέζικα γκόνγκ ταμ ndash ταμ

ξυλόφωνα σωληνωτές καμπάνες και κρουστά

ΣΥΝΟΨΗ

Κατά τον 19ο αι η Γαλλία και ολόκληρη η Ευρώπη βρίσκονται σε

μετασχηματισμό που συντελείται και στην τέχνη η οποία αναζητά και ενστερνίζεται

νέες δυνατότητες απαραίτητες για τον άνθρωπο της νέας εποχής που ανατέλλει

Παράλληλα με αυτές ενυπάρχει και το κλασσικό στοιχείο σε μια ύστατη προσπάθεια

αναβίωσης του ένδοξου παρελθόντος που αργοπεθαίνει

Η αστική τάξη είναι τώρα εδραιωμένη στο προσκήνιο ενώ laquoη διακήρυξη των

δικαιωμάτων του ανθρώπου δεν διασφάλισε μόνο την ανεξαρτησία του πολίτη αλλά

έδωσε στον καλλιτέχνη τη δυνατότητα να εκφράσει ελεύθερα τις τάσεις και τις απόψεις

τουraquo18

Η τέχνη μέχρι τον 19ο αι υπηρετούσε μαικήνες άσχετους με αυτήν άλλοτε τη

θρησκεία άλλοτε τους ηγεμόνες άλλοτε το παρελθόν και τους μύθους Τώρα

ανεξαρτητοποιείται σταδιακά από την οικονομική ενίσχυση των ισχυρών αλλά και από

τους παραδοσιακούς περιορισμούς και τις ακαδημαϊκές συμβάσεις που προσδιόριζαν

την έκφρασή της Οι καινοτόμοι δημιουργοί προβαίνουν στην αναζήτηση νέων τρόπων

καλλιτεχνικής έκφρασης την οποία ανανεώνουν με το χρώμα και την laquoανακάλυψηraquo των

εξω-ευρωπαϊκών πολιτισμών στους οποίους στρέφονται για καινούριες εικαστικές

προοπτικές

17 Andras Batta ό π σ 48618 Ζωρζ Πεγέ ό π σ 9

8

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Εμμανουήλ Μελίτα laquoΗ ιστορία των εικαστικών τεχνών στην Ευρώπη κατά τον

19ο και τον 20ό αιώναraquo στο Μελίτα Εμμανουήλ κά Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη

από τον 18ο ως τον 20ό αιώνα Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη Τόμος Β΄ Β΄

Έκδοση ΕΑΠ Πάτρα 2008

Μάμαλης Nικόλαος Η Μουσική στην Ευρώπη Η Ιστορία των Τεχνών στην

Ευρώπη Τόμος Γ΄ Β΄ Έκδοση ΕΑΠ Πάτρα 2008

Πεγέ Ζωρζ Η Ζωγραφική στο 19ο Αιώνα μτφρ Άλκης Χαραλαμπίδης Εκδ

Νεφέλη Αθήνα 1984

Πετρίδου Bασιλική laquoΗ Αρχιτεκτονική στην Ευρώπη από τον 18ο ως τον 20ό

αιώναraquo στο Mελίτα Εμμανουήλ κ ά Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από τον 18ο ως

τον 20ό αιώνα Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη Τόμος Β΄ Β΄ Έκδοση ΕΑΠ

Πάτρα 2008

Batta Andras Όπερα Συνθέτες Έργα Ερμηνευτές μτφρ Φανή Γαϊδατζή Γιάννα

Σκαρβέλη Ελένη Τσαλίκη Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006

Gombrich E H Το Χρονικό της Τέχνης μτφρ Λίνα Κάσδαγλη Μορφωτικό

Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1994

Gympel Jan Ιστορία της Αρχιτεκτονικής από την Αρχαιότητα έως σήμερα μτφρ

Άλκης Χατζηανδρέου Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006

Hauser Arnold Κοινωνική Ιστορία της Τέχνης μτφρ Τάκης Κονδύλης Τόμος Δ΄

Εκδ Κάλβος Αθήνα χ χ

Krausse Anna C Ιστορία της Ζωγραφικής από την Αναγέννηση έως Σήμερα μτφρ

Φίλιππος Παππάς Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006

Machlis Joseph Forney Kristine Η Απόλαυση της Μουσικής μτφρ ndash επιμ

Δημήτρης Πυργιώτης Εκδ fagotto books Α΄ Έκδοση Αθήνα 1996

9

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Τον 19ο αι laquoη Γαλλία η Ευρώπη ολόκληρος ο δυτικός κόσμος βρίσκονται σε

πλήρη μετασχηματισμό η μεταμόρφωση που συντελείται και που ουσιαστικά φτάνει ως

τα θεμέλια της τέχνης είναι ένα από τα χαρακτηριστικά τηςraquo1 Η Γαλλική Επανάσταση

αποτέλεσε την απαρχή για την αφύπνιση των εθνικών συνειδήσεων πολλών χωρών

(μεταξύ των οποίων και της υπό Τουρκικής κατοχής Ελλάδας) οι οποίες επαναστατούν

και διεκδικούν την ανεξαρτησία τους Ταυτόχρονα η ραγδαία βιομηχανική ανάπτυξη

και η μαζική αστικοποίηση δημιουργούν νέες κοινωνικές δομές και οδηγούν στην άνοδο

της αστικής και της βιομηχανικής τάξης

Την ίδια εποχή η τέχνη ως αντανάκλαση των κοινωνικοπολιτικών συνθηκών

χαρακτηρίζεται από την παρουσία καλλιτεχνών οι οποίοι αναζητούν και εφαρμόζουν

στην τέχνη νέους τρόπους έκφρασης κατάλληλους να εκπροσωπήσουν τη νέα εποχή

Αυτοί οι πρωτοπόροι δημιουργοί εισάγουν ουσιαστικές καινοτομίες οι οποίες

προετοιμάζουν το έδαφος για τον 20ό αι Η έντονη καλλιτεχνική αναζήτηση στοχεύει

στον επαναπροσδιορισμό τέχνης και καλλιτέχνη κι έχει σαν αποτέλεσμα την εναλλαγή

των καλλιτεχνικών ρευμάτων η οποία θα ενταθεί τον επόμενο αι

Στις αρχές του 19ου αι επικρατεί ο ρομαντισμός ο οποίος εξυμνεί τη φύση την

ελευθερία την ατομικότητα την αναζήτηση της εθνικής παράδοσης Μέσα από τη

νοσταλγία του ρομαντισμού για το παρελθόν αναπτύσσεται ο νεοκλασικισμός που

εκφράζεται με έντονη στροφή προς την αρχαία Ελληνική Τέχνη Ρομαντισμός και

νεοκλασικισμός συγκλίνουν ως προς την αναφορά τους στο άτομο και ως προς τις

τεχνικές τους Την τρίτη περίπου δεκαετία του 19ου αι όταν η πολιτική εξουσία περνά

στους αστούς εμφανίζεται ο ρεαλισμός (1830ndash1850 περίπου) ως ανάγκη αποτύπωσης

της πραγματικότητας χωρίς ωστόσο η ακαδημαϊκή νοοτροπία να εκλείπει

Στο δεύτερο μισό του 19ου αι ανακαλύπτεται η φωτογραφία η οποία

προσφέρει τη δυνατότητα της στιγμιαίας απεικόνισης προβληματίζοντας για την

αναγκαιότητα και τη χρησιμότητα της ζωγραφικής Οι καλλιτέχνες υποχρεώνονται να

στραφούν στην αναζήτηση νέων δρόμων ανανέωσης της τέχνης τους Την ίδια εποχή η

Ευρώπη ανακαλύπτει τα γιαπωνέζικα χαρακτικά τα οποία φτάνουν εκεί στις

συσκευασίες των εμπορευμάτων της Ανατολής Τα γιαπωνέζικα χαρακτικά διακρίνονται

για την εκφραστικότητα του σχεδίου για την επιπεδότητα και το διακοσμητικό χρώμα

και υπενθυμίζουν στους Ευρωπαίους τις πιο πρωτόγονες και απλές εικόνες

προτρέποντάς τους να ξεφύγουν από τα αυστηρά αδιέξοδα της ευρωπαϊκής τέχνης Οι

1 Ζωρζ Πεγέ Η Ζωγραφική στο 19ο Αιώνα μτφρ Άλκης Χαραλαμπίδης Εκδ Νεφέλη Αθήνα 1984 σ 91

πρώτοι που εντυπωσιάζονται είναι ο Μανέ και ο ιμπρεσιονισμός ο οποίος θεωρείται ως

η σημαντικότερη καλλιτεχνική Επανάσταση μετά το Quattrocento του 15ου αι Οι

καλλιτέχνες εγκαταλείπουν τα εργαστήρια και δημιουργούν στην ύπαιθρο προκειμένου

να αποτυπώσουν τη συνολική στιγμιαία εντύπωση Από τον ιμπρεσιονισμό απουσιάζει

το ιδεολογικό υπόβαθρο το οποίο υπήρχε στον ρεαλισμό2

Στα τέλη του ίδιου αιώνα εμφανίζεται ο συμβολισμός Ο καλλιτέχνης διαπερνά

την επιφάνεια των πραγμάτων και διεισδύει στο εσωτερικό συναισθημάτων και αξιών

τις οποίες εκφράζει μέσα από σύμβολα Ο 19ος αι κλείνει με την εμφάνιση ενός νέου

στιλ το οποίο επηρεάζει πολλές πτυχές της ζωής την ζωγραφική την αρχιτεκτονική την

βιοτεχνία το βιομηχανικό σχέδιο την κεραμική τον σχεδιασμό επίπλων υφασμάτων

της γυναικείας μόδας κά Είναι η Αρ Νουβώ η Νέα Τέχνη η οποία χαρακτηρίζεται από

συμπύκνωση διαφόρων μορφών τέχνης και από τη δυναμικότητα της γραμμής Πηγές

έμπνευσης αποτελεί η φύση η τέχνη των προηγούμενων εποχών και η γιαπωνέζικη (και

κινέζικη) χαρακτική τέχνη Η Aρ Nουβώ διακρίνεται κυρίως για το επίπεδο σχέδιο το

δυναμισμό της γραμμής και την κίνηση3

Το ύφος σε όλη τη διάρκεια του 19ου αι κυμαίνεται μεταξύ του κλασικού που

υπερασπίζεται θερμά μια εποχή που αργοσβήνει και του ρομαντικού που αναδύεται και

υιοθετείται από τις πνευματικές αξίες της νέας κοινωνίας Τα δύο ρεύματα

συμπορεύονται καθώς η αστική τάξη υιοθετεί τα κλασικά ιδεώδη και στρέφεται στην

εθνική κληρονομιά για να εδραιώσει τις δημοκρατικές αξίες του Διαφωτισμού ενώ η

αριστοκρατία παλεύει να διατηρήσει έναν κόσμο που παρέρχεται

Κυρίως ο καλλιτέχνης μέσα σε αυτό το πλαίσιο αναδύεται αναγνωρίζεται και

προβάλλεται σε καλλιτεχνικό οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο και πρωτοστατεί στις

εξελίξεις του επόμενου αιώνα

1η ΕΝΟΤΗΤΑ laquoMATA MUAraquo ΤΟΥ ΠΩΛ ΓΚΩΓΚΕΝ

laquoΈνα από τα χαρακτηριστικά φαινόμενα του 19ου αιώνα ήταν η μεταφορά του

διεθνούς κέντρου τέχνης από την Ιταλία στο Παρίσι Έτσι όλα τα βλέμματα στράφηκαν

εντελώς αυτονόητα στη Γαλλία που είχε γίνει το χωνευτήρι των καινούργιων

καλλιτεχνικών μορφώνraquo4

2 Μελίτα Εμμανουήλ laquoΗ ιστορία των εικαστικών τεχνών στην Ευρώπη κατά τον 19ο και τον 20ό αιώναraquo στο Μελίτα Εμμανουήλ κά Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από τον 18ο ως τον 20ό αιώνα Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη Τόμος Β΄ Β΄ Έκδοση ΕΑΠ Πάτρα 2008 σ 393 Στο ίδιο σσ 57 584 Ζωρζ Πεγέ ό π σ 99

2

Ο Πωλ Γκωγκέν (1848-1903) χρηματιστής και σχεδόν αυτοδίδακτος ζωγράφος

ξεκινά ιμπρεσιονιστικά με τον Πισσαρό σύντομα όμως ανακαλύπτει ότι οι γνωστές

ζωγραφικές μέθοδοι δεν τον ικανοποιούν Πιστεύει πως η τέχνη βρίσκεται στην

ανθρώπινη συνείδηση και πως ο καλλιτέχνης πρέπει να επιστρέψει στον αρχικό του

στόχο και να επανεξετάσει τη θέση του Το 1886 εγκαταλείπει τη θέση του χρηματιστή

και πηγαίνει στη Βρετάνη Εκεί μαζί με τον Εμίλ Μπερνάρ ιδρύει τη laquoΣχολή του Ποντ-

Αβάνraquo επηρεασμένη από τη γιαπωνέζικη τέχνη και με πρωταρχική ιδέα την

παρατήρηση και τη σκέψη Εξακολουθώντας την αναζήτηση φεύγει το 1891 στην

Ταϊτή Από κει φέρνει έργα τα οποία οι σύγχρονοί του θεώρησαν laquoάγριαraquo Από τότε δεν

παύει να ξαναεπιστρέφει σε εξωτικούς προορισμούς κυνηγώντας την έμπνευση

Πεθαίνει στην Πολυνησία το 1903 Ανήκει στους μεταϊμπρεσιονιστές που αναζητούν

πιστά το ιδανικό της τέχνης και τοποθετούν τις βάσεις των καλλιτεχνικών εξελίξεων του

20ού αι

Το έργο του είναι συμβολικό γεμάτο πάθος και μυστικισμό Αναζητά την

έμπνευση μέσα στην απλότητα και την καθημερινότητα των πρωτόγονων πολιτισμών

προσεγγίζοντας με συναισθηματική έκφραση τα έργα του Ονειρεύεται την τέχνη πέρα

από τις υπερβολικά στυλιζαρισμένες τεχνικές που θεωρεί ότι την οδήγησαν μακριά από

τη φυσικότητα και την ειλικρίνεια5

Εκτός από το εξωτικό στοιχείο της Νότιας

Θάλασσας ο Γκωγκέν εισάγει τη μοντέρνα τέχνη

υποστηρίζει ότι laquoη τέχνη είναι μια αφαίρεσηraquo και

αναδεικνύει τον πρωταγωνιστικό ρόλο του χρώματος

στη ζωγραφική φόρμα6

Μετά το 1891 οι μορφές των ιθαγενών των

τροπικών νησιών πρωταγωνιστούν στο έργο του όπου

εκτός από τα εξωτερικά χαρακτηριστικά αποτυπώνει

και τον εσωτερικό τους κόσμο τον οποίο προσπαθεί να

αποδώσει μέσα από το δικό τους βλέμμα7

Η γιαπωνέζικη επίδραση φαίνεται έντονα στο έργο Μata Mua (1892 ελαιογραφία

σε καμβά 91 times 69 cm Μουσείο Thyssen ndash Bornemisza Μαδρίτη)

5 E H Gombrich Το Χρονικό της Τέχνης μτφρ Λίνα Κάσδαγλη Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1994 σ 5516 Ζωρζ Πεγέ ό π σ 867 Μελίτα Εμμανουήλ κ ά ό π σ 55

3

Κύριο χαρακτηριστικό του πίνακα είναι τα έντονα χρώματα τοποθετημένα σε

πλατιές οριζόντιες λωρίδες Μόνος κάθετος άξονας είναι ο κορμός του δένδρου που

δεσπόζει στο κέντρο του και τον διαιρεί στα δύο Πρόκειται μάλλον για τοπική λατρεία

προς τιμήν της θεάς Hina του φεγγαριού Γύρω από το λιτό άγαλμά της μια μικρή

γυναικεία ομάδα χορεύει ενώ κάτω δεξιά δύο Ταϊτιανές ντυμένες στα λευκά

εικονίζονται καθιστές μία από τις οποίες παίζει έναν αυλό Τον υπόλοιπο πίνακα γεμίζει

το εξωτικό ονειρικό πολύχρωμο Ταϊτιανό τοπίο με ένα εξωπραγματικό μωβ ndash βιολετί

βουνό στο πάνω μέρος Οι μορφές χωρίς σκιές ξεχωρίζουν από έντονα περιγράμματα

είναι επίπεδες και εικονίζονται χωρίς λεπτομέρειες και χωρίς σωστή κλίμακα ενώ ο

ζωγράφος πετυχαίνει τη σύνθεση του έργου με διαδοχή επιπέδων τα οποία ορίζονται με

φαρδιές ταινίες χρώματος

Ο Γκωγκέν εγκαταλείπει την τρισδιάστατη απεικόνιση του χώρου και επαναφέρει

την δισδιάστατη Αναζητά τον ρυθμό μέσα στον πίνακα την αρμονία στη γενικότερη

σύνθεση8

2η ΕΝΟΤΗΤΑ laquoΚΑΖΑ ΜΠΑΤΛΟraquo ΤΟΥ ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΑΟΥΝΤΙ

Στην εισαγωγή της εργασίας αναφέραμε την Αρ Νουβώ αυτή τη σύνθετη Νέα

Τέχνη (τελευταία δεκαετία 19ου αι-1906) που επηρεάζει σχεδόν το σύνολο των

εκφράσεων της ζωής Στόχος της είναι laquoνα δημιουργήσει έργα αισθητικής και

καλλιτεχνικής ποιότητας σε αντίθεση με τα άσχημα προϊόντα της μαζικής βιομηχανικής

παραγωγής που είχαν κατακλύσει την αγοράraquo9

Η αρχιτεκτονική εμπλουτίζεται με νέα υλικά ο σίδηρος το ατσάλι το γυαλί το

τσιμέντο και το ενισχυμένο σκυρόδεμα σε συνδυασμό με τα πολλαπλά πρότυπα του

νεοκλασικισμού αλλά και τη φαντασία και την πειραματική αναζήτηση των νέων

καλλιτεχνών απογειώνουν την αρχιτεκτονική έκφραση χαρίζοντας επιβλητικά κτίρια

στις αλλαγές του αιώνα Επιπλέον ο εκλεκτικισμός η δυνατότητα επιλογής και

προσαρμογής κάποιου παλαιότερου στοιχείου σε νέες βάσεις σε συνδυασμό με την

ατομική ελευθερία του καλλιτέχνη αυξάνουν τις καλλιτεχνικές δυνατότητες

Στην Ισπανία η Αρ Νουβώ εκπροσωπείται από τον Αντόνιο Γκαουντί (1852-

1926) ο οποίος δημιουργεί κυρίως στην Βαρκελώνη με έντονο προσωπικό στοιχείο

Γνώστης της γοτθικής και της ισλαμικής αρχιτεκτονικής δεν αρκείται στην απλή

8 Anna C Krausse Ιστορία της Ζωγραφικής από την Αναγέννηση έως Σήμερα μτφρ Φίλιππος Παππάς Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006 σ 819 Bασιλική Πετρίδου laquoΗ Αρχιτεκτονική στην Ευρώπη από τον 18ο ως τον 20ό αιώναraquo στο Mελίτα Εμμανουήλ κ ά ό π σ 232

4

διακόσμηση της επιφάνειας αλλά αντιμετωπίζει

το κτηριακό σύνολο σαν γλυπτό στο οποίο δίνει

πλαστικότητα Ο τρόπος συνδυασμού

διαφορετικών υλικών είναι μοναδικός Όλη αυτή

η ποικιλία των δομικών υλικών η πολυμορφία και

οι ρέουσες μορφές αντανακλούν το πνεύμα της

εποχής την πολυμορφική κοινωνία και το

ερευνητικό πνεύμα που προσπαθεί να ενταχθεί

στις νέες τεχνολογικές εξελίξεις αναζητώντας

ταυτόχρονα στηρίγματα σε προηγούμενες

αρχιτεκτονικές μορφές όπως της Γοτθικής

περιόδου Μεγάλη έμφαση δίνεται τα δομικά

υλικά τα οποία ο δημιουργός χρησιμοποιεί ώστε

να αναδεικνύουν την κατασκευή αλλά και τη λειτουργικότητα του κτηρίου10

Η Κάζα Μπατλό 1905ndash1907 (ανακαίνιση) είναι ιδιωτική κατοικία στην λεωφόρο

Passeig de Gracia της Βαρκελώνης Ο αρχιτέκτονας έχει αντικαταστήσει όλες τις

ευθείες γραμμές και τις γωνίες με καμπυλωτές επιφάνειες Η καμπυλόγραμμη στέγη

αποτελείται από λαμπερά κεραμικά σε φολιδωτό σχήμα με ακανθώδεις απολήξεις που

δίνουν την εντύπωση ράχης δράκου ενώ η πρωτότυπη καμινάδα έχει ισλαμικές

επιρροές Τα εξωτερικά των μπαλκονιών μοιάζουν με μάσκες έτοιμες να αλλάξουν

στάση ενώ εσωτερικά από την είσοδο μέχρι τα έπιπλα κυριαρχούν τα φυτικά μοτίβα

Δίνει την εντύπωση φυσικής αρχέγονης κατασκευής

Ο Αντόνιο Γκαουντί προβάλλει τον διπλό ρόλο της διακόσμησης στην

αρχιτεκτονική την ανάδειξη της κατασκευαστικής μεθόδου και το ζωντάνεμα του

χώρου11

3η ΕΝΟΤΗΤΑ laquoTURANDOTraquo ΤΟΥ ΤΖΙΑΚΟΜΟ ΠΟΥΤΣΙΝΙ

Ο 19ος αι αναφορικά με τη μουσική σημαίνει τη διάλυση της ομοιογένειας που

είχε καθιερωθεί από τον Διαφωτισμό και είχε υιοθετηθεί από τα κοινωνικά στρώματα12

Οι μουσικοί όπως και οι υπόλοιποι καλλιτέχνες με την επικράτηση του πνεύματος του

10 Jan Gympel Ιστορία της Αρχιτεκτονικής από την Αρχαιότητα έως σήμερα μτφρ Άλκης Χατζηανδρέου Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006 σ 8111 Στο ίδιο σ 8112 Nικόλαος Μάμαλης Η Μουσική στην Ευρώπη Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη Τόμος Γ΄ Β΄ Έκδοση ΕΑΠ Πάτρα 2008 σ167

5

ρομαντισμού απελευθερώνονται και διαχειρίζονται προσωπικά την ατομική και

καλλιτεχνική ελευθερία αποτυπώνοντας την ατομική σφραγίδα στις δημιουργίες τους

Όπως προαναφέραμε τον 19ο αιώνα η αστική τάξη εδραιώνει την ταξική της

ανέλιξηlaquoΗ όπερα έγινε το αγαπημένο είδος της αστικής τάξης επειδή καμιά άλλη τέχνη

δεν πρόσφερε τόσο μεγάλες δυνατότητες για επίδειξη και σκηνογραφίες για

συσσώρευση και διέγερση εντυπώσεωνraquo13

Τώρα οι μουσικοί απελευθερώνονται από την πατροναρισμένη προστασία της

Εκκλησίας και της αριστοκρατίας και δημιουργούν ανενόχλητα και ελεύθερα ενώ με τη

μουσική ασχολούνται και γυναίκες έστω και ερασιτεχνικά Τώρα η μουσική

μεταφέρεται στις αίθουσες συναυλιών Η ανοιχτή παρουσίαση της μουσικής προσφέρει

στο ευρύ κοινό απόλαυση και στον συνθέτη ένα νέο χώρο έκφρασης όπου έχει τη

δυνατότητα να εκτελεί ή να διευθύνει το έργο του14

Στην όπερα πρωταγωνιστούν Ιταλία Γαλλία και Γερμανία ενώ πρωταγωνιστικό

laquoόργανοraquo της εποχής καθιερώνεται το πιάνο

Οι μεγάλοι κλασικοί ( Χάυντν Μότσαρτ Μπετόβεν Σούμπερτ) καθιερώνουν τη

μουσική δωματίου και τη συμφωνία πρώτο μέρος της οποίας είναι η φόρμα σονάτα

βασισμένη σε δύο αντιτιθέμενα θέματα της έκθεσης και της επανέκθεσης μεταξύ των

οποίων παρεμβάλλεται μια γέφυρα (ανάπτυξη)

Ο 19ος αιώνας εισάγει το θέμα των εθνικών ιδιωμάτων στη μέχρι τότε

παγκοσμιοποιημένη μουσική Στο πλαίσιο αυτό παρατηρείται στροφή στις λαϊκές

παραδόσεις τους εθνικούς ρυθμούς και χορούς Παράλληλα και στη μουσική

προσχωρεί το εξωτικό χρώμα της ανατολής και οι άγνωστοι laquoπρωτόγονοιraquo χαρακτήρες

της

Ο Ιταλός Τζιάκομο Πουτσίνι (1858ndash1924) ο σημαντικότερος εκπρόσωπος του

ιταλικού βερισμού συνδυάζει λυρισμό και αρμονία και εκφράζει την υστερορομαντική

εποχή ιδιαίτερα στο τελευταίο έργο του την laquoΤουραντόraquo (1926)15 Πρόκειται για λυρικό

δράμα σε τρεις πράξεις (πέντε σκηνές) σε λιμπρέτο των Τζιουζέπε Αντάμι και Ρενάτο

Σιμόνι βασισμένο σε ομότιτλο θεατρικό του Κάρλο Γκότσι16 Πρωταγωνίστρια είναι μια

Κινέζα πριγκίπισσα και η ιστορία εξελίσσεται στο Πεκίνο σε μυθικό χρόνο Πρόκειται

13 Arnold Hauser Κοινωνική Ιστορία της Τέχνης μτφρ Τάκης Κονδύλης Τόμος Δ΄ Εκδ Κάλβος Αθήνα χ χ σ 13714 Joseph Machlis Kristine Forney Η Απόλαυση της Μουσικής μτφρ ndash επιμ Δημήτρης Πυργιώτης Εκδ fagotto books Α΄ Έκδοση Αθήνα 1996 σ 20915 Στο ίδιο σ 342 Λιμπρέτο βιβλίο όπου περιέχεται το κείμενο της όπερας16 Andras Batta Όπερα Συνθέτες Έργα Ερμηνευτές μτφρ Φανή Γαϊδατζή Γιάννα Σκαρβέλη Ελένη Τσαλίκη Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006 σ 484

6

για εξαιρετικά θεαματική όπερα καθώς το κινεζικό παλάτι και το πλήθος ηθοποιών και

κομπάρσων προσδίδουν μνημειώδη χαρακτήρα

Πράξη πρώτη Ο Μανδαρίνος απευθυνόμενος στο πλήθος γνωστοποιεί το Νόμο

ότι η Τουραντό θα παντρευτεί τον προερχόμενο από βασιλική γενιά που θα λύσει τρία

αινίγματα Αν αποτύχει θα αποκεφαλιστεί όπως ο πρίγκιπας της Περσίας Ο πρίγκιπας

Κάλαφ (των Ταρτάρων) ο πατέρας του Τιμούρ και η σκλάβα τους Λιού (που αγαπά τον

Κάλαφ) εμφανίζονται Με την εμφάνιση του φεγγαριού ο πρίγκιπας της Περσίας

οδηγείται στο θάνατο Το πλήθος μάταια ικετεύει την Τουραντό που εμφανίζεται στην

κορυφή της σκηνής αμίλητη για έλεος Στη σκηνή εμφανίζονται οι laquoΜάσκεςraquo οι τρεις

υπουργοί Πινγκ Πανγκ Πονγκ (ενεργούν ομαδικά και η ρίζα της προέλευσής τους είναι

στην commedia delrsquo arte) που μαζί με τον Τιμούρ και τη Λιού προσπαθούν να

εμποδίσουν τον γοητευμένο από τη πριγκίπισσα Κάλαφ να χτυπήσει το γκονγκ

αποφασισμένος να δοκιμαστεί για να κατακτήσει την πριγκίπισσα

Πράξη δεύτερη Στην πρώτη σκηνή οι τρεις

μάσκες αναφέρονται στο κακό που τους βρήκε και

ανησυχούν για το μέλλον της Κίνας καθώς ήδη 13

νέοι εκτελέστηκαν Στη δεύτερη σκηνή βρισκόμαστε

μπροστά στο ανάκτορο όπου εμφανίζεται αγέρωχη η

Τουραντό και διηγείται ότι εκδικείται τον βιασμό και

τη δολοφονία μιας πρόγονής της από τον βασιλιά

τον Ταρτάρων Ο Κάλαφ επιμένει να διαγωνιστεί και

περνά με επιτυχία τη δοκιμασία Η Τουραντό

παρακαλεί τον αυτοκράτορα ndash πατέρα να μην την

δώσει στον ξένο εκείνος όμως της τονίζει τον

σεβασμό στον Νόμο Τότε η πριγκίπισσα

απευθύνεται στον Κάλαφ και ρωτά αν την θέλει με

το ζόρι Εκείνος θέλοντας να κερδίσει την αγάπη της της θέτει ένα γρίφο αν μάθει το

όνομά του ως την αυγή θα δεχτεί να εκτελεστεί νικημένος

Πράξη Τρίτη Όλο το έργο εκτυλίσσεται την ίδια νύχτα Κανένας δεν κοιμάται Οι

κάτοικοι του Πεκίνου αναζητούν κατόπιν εντολής της Τουραντό να μάθουν το όνομα

του πρίγκιπα Συλλαμβάνονται ο Τιμούρ και η Λιού (που τους είχαν δει με τον Κάλαφ)

η οποία για να σώσει τον πρίγκιπα ισχυρίζεται ότι μόνο αυτή τον γνωρίζει και

μαχαιρώνεται Στη σκηνή μένουν ο Κάλαφ και η Τουραντό (Το υπόλοιπο έργο

συμπληρώνεται από τον μαθητή του Πουτσίνι Φράνκο Αλφάνο βασισμένο σε

7

προσχέδια του δασκάλου του που πέθανε) Ο Κάλαφ φιλά την πριγκίπισσα που

παραδέχεται ότι τον αγάπησε Αυτός της αποκαλύπτεται και κείνη αναγγέλλει στο λαό

το όνομά του laquoΈρωταςraquo17

Από την πρώτη κιόλας σκηνή και σε όλη την όπερα υπάρχουν στοιχεία ρυθμοί

μελωδίες και όργανα που δημιουργούν την απαραίτητη laquoεξωτικήraquo κινέζικη ατμόσφαιρα

Ο Πουτσίνι ανέδειξε τον ήχο της Κίνας χρησιμοποιώντας κινέζικα γκόνγκ ταμ ndash ταμ

ξυλόφωνα σωληνωτές καμπάνες και κρουστά

ΣΥΝΟΨΗ

Κατά τον 19ο αι η Γαλλία και ολόκληρη η Ευρώπη βρίσκονται σε

μετασχηματισμό που συντελείται και στην τέχνη η οποία αναζητά και ενστερνίζεται

νέες δυνατότητες απαραίτητες για τον άνθρωπο της νέας εποχής που ανατέλλει

Παράλληλα με αυτές ενυπάρχει και το κλασσικό στοιχείο σε μια ύστατη προσπάθεια

αναβίωσης του ένδοξου παρελθόντος που αργοπεθαίνει

Η αστική τάξη είναι τώρα εδραιωμένη στο προσκήνιο ενώ laquoη διακήρυξη των

δικαιωμάτων του ανθρώπου δεν διασφάλισε μόνο την ανεξαρτησία του πολίτη αλλά

έδωσε στον καλλιτέχνη τη δυνατότητα να εκφράσει ελεύθερα τις τάσεις και τις απόψεις

τουraquo18

Η τέχνη μέχρι τον 19ο αι υπηρετούσε μαικήνες άσχετους με αυτήν άλλοτε τη

θρησκεία άλλοτε τους ηγεμόνες άλλοτε το παρελθόν και τους μύθους Τώρα

ανεξαρτητοποιείται σταδιακά από την οικονομική ενίσχυση των ισχυρών αλλά και από

τους παραδοσιακούς περιορισμούς και τις ακαδημαϊκές συμβάσεις που προσδιόριζαν

την έκφρασή της Οι καινοτόμοι δημιουργοί προβαίνουν στην αναζήτηση νέων τρόπων

καλλιτεχνικής έκφρασης την οποία ανανεώνουν με το χρώμα και την laquoανακάλυψηraquo των

εξω-ευρωπαϊκών πολιτισμών στους οποίους στρέφονται για καινούριες εικαστικές

προοπτικές

17 Andras Batta ό π σ 48618 Ζωρζ Πεγέ ό π σ 9

8

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Εμμανουήλ Μελίτα laquoΗ ιστορία των εικαστικών τεχνών στην Ευρώπη κατά τον

19ο και τον 20ό αιώναraquo στο Μελίτα Εμμανουήλ κά Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη

από τον 18ο ως τον 20ό αιώνα Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη Τόμος Β΄ Β΄

Έκδοση ΕΑΠ Πάτρα 2008

Μάμαλης Nικόλαος Η Μουσική στην Ευρώπη Η Ιστορία των Τεχνών στην

Ευρώπη Τόμος Γ΄ Β΄ Έκδοση ΕΑΠ Πάτρα 2008

Πεγέ Ζωρζ Η Ζωγραφική στο 19ο Αιώνα μτφρ Άλκης Χαραλαμπίδης Εκδ

Νεφέλη Αθήνα 1984

Πετρίδου Bασιλική laquoΗ Αρχιτεκτονική στην Ευρώπη από τον 18ο ως τον 20ό

αιώναraquo στο Mελίτα Εμμανουήλ κ ά Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από τον 18ο ως

τον 20ό αιώνα Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη Τόμος Β΄ Β΄ Έκδοση ΕΑΠ

Πάτρα 2008

Batta Andras Όπερα Συνθέτες Έργα Ερμηνευτές μτφρ Φανή Γαϊδατζή Γιάννα

Σκαρβέλη Ελένη Τσαλίκη Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006

Gombrich E H Το Χρονικό της Τέχνης μτφρ Λίνα Κάσδαγλη Μορφωτικό

Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1994

Gympel Jan Ιστορία της Αρχιτεκτονικής από την Αρχαιότητα έως σήμερα μτφρ

Άλκης Χατζηανδρέου Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006

Hauser Arnold Κοινωνική Ιστορία της Τέχνης μτφρ Τάκης Κονδύλης Τόμος Δ΄

Εκδ Κάλβος Αθήνα χ χ

Krausse Anna C Ιστορία της Ζωγραφικής από την Αναγέννηση έως Σήμερα μτφρ

Φίλιππος Παππάς Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006

Machlis Joseph Forney Kristine Η Απόλαυση της Μουσικής μτφρ ndash επιμ

Δημήτρης Πυργιώτης Εκδ fagotto books Α΄ Έκδοση Αθήνα 1996

9

πρώτοι που εντυπωσιάζονται είναι ο Μανέ και ο ιμπρεσιονισμός ο οποίος θεωρείται ως

η σημαντικότερη καλλιτεχνική Επανάσταση μετά το Quattrocento του 15ου αι Οι

καλλιτέχνες εγκαταλείπουν τα εργαστήρια και δημιουργούν στην ύπαιθρο προκειμένου

να αποτυπώσουν τη συνολική στιγμιαία εντύπωση Από τον ιμπρεσιονισμό απουσιάζει

το ιδεολογικό υπόβαθρο το οποίο υπήρχε στον ρεαλισμό2

Στα τέλη του ίδιου αιώνα εμφανίζεται ο συμβολισμός Ο καλλιτέχνης διαπερνά

την επιφάνεια των πραγμάτων και διεισδύει στο εσωτερικό συναισθημάτων και αξιών

τις οποίες εκφράζει μέσα από σύμβολα Ο 19ος αι κλείνει με την εμφάνιση ενός νέου

στιλ το οποίο επηρεάζει πολλές πτυχές της ζωής την ζωγραφική την αρχιτεκτονική την

βιοτεχνία το βιομηχανικό σχέδιο την κεραμική τον σχεδιασμό επίπλων υφασμάτων

της γυναικείας μόδας κά Είναι η Αρ Νουβώ η Νέα Τέχνη η οποία χαρακτηρίζεται από

συμπύκνωση διαφόρων μορφών τέχνης και από τη δυναμικότητα της γραμμής Πηγές

έμπνευσης αποτελεί η φύση η τέχνη των προηγούμενων εποχών και η γιαπωνέζικη (και

κινέζικη) χαρακτική τέχνη Η Aρ Nουβώ διακρίνεται κυρίως για το επίπεδο σχέδιο το

δυναμισμό της γραμμής και την κίνηση3

Το ύφος σε όλη τη διάρκεια του 19ου αι κυμαίνεται μεταξύ του κλασικού που

υπερασπίζεται θερμά μια εποχή που αργοσβήνει και του ρομαντικού που αναδύεται και

υιοθετείται από τις πνευματικές αξίες της νέας κοινωνίας Τα δύο ρεύματα

συμπορεύονται καθώς η αστική τάξη υιοθετεί τα κλασικά ιδεώδη και στρέφεται στην

εθνική κληρονομιά για να εδραιώσει τις δημοκρατικές αξίες του Διαφωτισμού ενώ η

αριστοκρατία παλεύει να διατηρήσει έναν κόσμο που παρέρχεται

Κυρίως ο καλλιτέχνης μέσα σε αυτό το πλαίσιο αναδύεται αναγνωρίζεται και

προβάλλεται σε καλλιτεχνικό οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο και πρωτοστατεί στις

εξελίξεις του επόμενου αιώνα

1η ΕΝΟΤΗΤΑ laquoMATA MUAraquo ΤΟΥ ΠΩΛ ΓΚΩΓΚΕΝ

laquoΈνα από τα χαρακτηριστικά φαινόμενα του 19ου αιώνα ήταν η μεταφορά του

διεθνούς κέντρου τέχνης από την Ιταλία στο Παρίσι Έτσι όλα τα βλέμματα στράφηκαν

εντελώς αυτονόητα στη Γαλλία που είχε γίνει το χωνευτήρι των καινούργιων

καλλιτεχνικών μορφώνraquo4

2 Μελίτα Εμμανουήλ laquoΗ ιστορία των εικαστικών τεχνών στην Ευρώπη κατά τον 19ο και τον 20ό αιώναraquo στο Μελίτα Εμμανουήλ κά Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από τον 18ο ως τον 20ό αιώνα Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη Τόμος Β΄ Β΄ Έκδοση ΕΑΠ Πάτρα 2008 σ 393 Στο ίδιο σσ 57 584 Ζωρζ Πεγέ ό π σ 99

2

Ο Πωλ Γκωγκέν (1848-1903) χρηματιστής και σχεδόν αυτοδίδακτος ζωγράφος

ξεκινά ιμπρεσιονιστικά με τον Πισσαρό σύντομα όμως ανακαλύπτει ότι οι γνωστές

ζωγραφικές μέθοδοι δεν τον ικανοποιούν Πιστεύει πως η τέχνη βρίσκεται στην

ανθρώπινη συνείδηση και πως ο καλλιτέχνης πρέπει να επιστρέψει στον αρχικό του

στόχο και να επανεξετάσει τη θέση του Το 1886 εγκαταλείπει τη θέση του χρηματιστή

και πηγαίνει στη Βρετάνη Εκεί μαζί με τον Εμίλ Μπερνάρ ιδρύει τη laquoΣχολή του Ποντ-

Αβάνraquo επηρεασμένη από τη γιαπωνέζικη τέχνη και με πρωταρχική ιδέα την

παρατήρηση και τη σκέψη Εξακολουθώντας την αναζήτηση φεύγει το 1891 στην

Ταϊτή Από κει φέρνει έργα τα οποία οι σύγχρονοί του θεώρησαν laquoάγριαraquo Από τότε δεν

παύει να ξαναεπιστρέφει σε εξωτικούς προορισμούς κυνηγώντας την έμπνευση

Πεθαίνει στην Πολυνησία το 1903 Ανήκει στους μεταϊμπρεσιονιστές που αναζητούν

πιστά το ιδανικό της τέχνης και τοποθετούν τις βάσεις των καλλιτεχνικών εξελίξεων του

20ού αι

Το έργο του είναι συμβολικό γεμάτο πάθος και μυστικισμό Αναζητά την

έμπνευση μέσα στην απλότητα και την καθημερινότητα των πρωτόγονων πολιτισμών

προσεγγίζοντας με συναισθηματική έκφραση τα έργα του Ονειρεύεται την τέχνη πέρα

από τις υπερβολικά στυλιζαρισμένες τεχνικές που θεωρεί ότι την οδήγησαν μακριά από

τη φυσικότητα και την ειλικρίνεια5

Εκτός από το εξωτικό στοιχείο της Νότιας

Θάλασσας ο Γκωγκέν εισάγει τη μοντέρνα τέχνη

υποστηρίζει ότι laquoη τέχνη είναι μια αφαίρεσηraquo και

αναδεικνύει τον πρωταγωνιστικό ρόλο του χρώματος

στη ζωγραφική φόρμα6

Μετά το 1891 οι μορφές των ιθαγενών των

τροπικών νησιών πρωταγωνιστούν στο έργο του όπου

εκτός από τα εξωτερικά χαρακτηριστικά αποτυπώνει

και τον εσωτερικό τους κόσμο τον οποίο προσπαθεί να

αποδώσει μέσα από το δικό τους βλέμμα7

Η γιαπωνέζικη επίδραση φαίνεται έντονα στο έργο Μata Mua (1892 ελαιογραφία

σε καμβά 91 times 69 cm Μουσείο Thyssen ndash Bornemisza Μαδρίτη)

5 E H Gombrich Το Χρονικό της Τέχνης μτφρ Λίνα Κάσδαγλη Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1994 σ 5516 Ζωρζ Πεγέ ό π σ 867 Μελίτα Εμμανουήλ κ ά ό π σ 55

3

Κύριο χαρακτηριστικό του πίνακα είναι τα έντονα χρώματα τοποθετημένα σε

πλατιές οριζόντιες λωρίδες Μόνος κάθετος άξονας είναι ο κορμός του δένδρου που

δεσπόζει στο κέντρο του και τον διαιρεί στα δύο Πρόκειται μάλλον για τοπική λατρεία

προς τιμήν της θεάς Hina του φεγγαριού Γύρω από το λιτό άγαλμά της μια μικρή

γυναικεία ομάδα χορεύει ενώ κάτω δεξιά δύο Ταϊτιανές ντυμένες στα λευκά

εικονίζονται καθιστές μία από τις οποίες παίζει έναν αυλό Τον υπόλοιπο πίνακα γεμίζει

το εξωτικό ονειρικό πολύχρωμο Ταϊτιανό τοπίο με ένα εξωπραγματικό μωβ ndash βιολετί

βουνό στο πάνω μέρος Οι μορφές χωρίς σκιές ξεχωρίζουν από έντονα περιγράμματα

είναι επίπεδες και εικονίζονται χωρίς λεπτομέρειες και χωρίς σωστή κλίμακα ενώ ο

ζωγράφος πετυχαίνει τη σύνθεση του έργου με διαδοχή επιπέδων τα οποία ορίζονται με

φαρδιές ταινίες χρώματος

Ο Γκωγκέν εγκαταλείπει την τρισδιάστατη απεικόνιση του χώρου και επαναφέρει

την δισδιάστατη Αναζητά τον ρυθμό μέσα στον πίνακα την αρμονία στη γενικότερη

σύνθεση8

2η ΕΝΟΤΗΤΑ laquoΚΑΖΑ ΜΠΑΤΛΟraquo ΤΟΥ ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΑΟΥΝΤΙ

Στην εισαγωγή της εργασίας αναφέραμε την Αρ Νουβώ αυτή τη σύνθετη Νέα

Τέχνη (τελευταία δεκαετία 19ου αι-1906) που επηρεάζει σχεδόν το σύνολο των

εκφράσεων της ζωής Στόχος της είναι laquoνα δημιουργήσει έργα αισθητικής και

καλλιτεχνικής ποιότητας σε αντίθεση με τα άσχημα προϊόντα της μαζικής βιομηχανικής

παραγωγής που είχαν κατακλύσει την αγοράraquo9

Η αρχιτεκτονική εμπλουτίζεται με νέα υλικά ο σίδηρος το ατσάλι το γυαλί το

τσιμέντο και το ενισχυμένο σκυρόδεμα σε συνδυασμό με τα πολλαπλά πρότυπα του

νεοκλασικισμού αλλά και τη φαντασία και την πειραματική αναζήτηση των νέων

καλλιτεχνών απογειώνουν την αρχιτεκτονική έκφραση χαρίζοντας επιβλητικά κτίρια

στις αλλαγές του αιώνα Επιπλέον ο εκλεκτικισμός η δυνατότητα επιλογής και

προσαρμογής κάποιου παλαιότερου στοιχείου σε νέες βάσεις σε συνδυασμό με την

ατομική ελευθερία του καλλιτέχνη αυξάνουν τις καλλιτεχνικές δυνατότητες

Στην Ισπανία η Αρ Νουβώ εκπροσωπείται από τον Αντόνιο Γκαουντί (1852-

1926) ο οποίος δημιουργεί κυρίως στην Βαρκελώνη με έντονο προσωπικό στοιχείο

Γνώστης της γοτθικής και της ισλαμικής αρχιτεκτονικής δεν αρκείται στην απλή

8 Anna C Krausse Ιστορία της Ζωγραφικής από την Αναγέννηση έως Σήμερα μτφρ Φίλιππος Παππάς Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006 σ 819 Bασιλική Πετρίδου laquoΗ Αρχιτεκτονική στην Ευρώπη από τον 18ο ως τον 20ό αιώναraquo στο Mελίτα Εμμανουήλ κ ά ό π σ 232

4

διακόσμηση της επιφάνειας αλλά αντιμετωπίζει

το κτηριακό σύνολο σαν γλυπτό στο οποίο δίνει

πλαστικότητα Ο τρόπος συνδυασμού

διαφορετικών υλικών είναι μοναδικός Όλη αυτή

η ποικιλία των δομικών υλικών η πολυμορφία και

οι ρέουσες μορφές αντανακλούν το πνεύμα της

εποχής την πολυμορφική κοινωνία και το

ερευνητικό πνεύμα που προσπαθεί να ενταχθεί

στις νέες τεχνολογικές εξελίξεις αναζητώντας

ταυτόχρονα στηρίγματα σε προηγούμενες

αρχιτεκτονικές μορφές όπως της Γοτθικής

περιόδου Μεγάλη έμφαση δίνεται τα δομικά

υλικά τα οποία ο δημιουργός χρησιμοποιεί ώστε

να αναδεικνύουν την κατασκευή αλλά και τη λειτουργικότητα του κτηρίου10

Η Κάζα Μπατλό 1905ndash1907 (ανακαίνιση) είναι ιδιωτική κατοικία στην λεωφόρο

Passeig de Gracia της Βαρκελώνης Ο αρχιτέκτονας έχει αντικαταστήσει όλες τις

ευθείες γραμμές και τις γωνίες με καμπυλωτές επιφάνειες Η καμπυλόγραμμη στέγη

αποτελείται από λαμπερά κεραμικά σε φολιδωτό σχήμα με ακανθώδεις απολήξεις που

δίνουν την εντύπωση ράχης δράκου ενώ η πρωτότυπη καμινάδα έχει ισλαμικές

επιρροές Τα εξωτερικά των μπαλκονιών μοιάζουν με μάσκες έτοιμες να αλλάξουν

στάση ενώ εσωτερικά από την είσοδο μέχρι τα έπιπλα κυριαρχούν τα φυτικά μοτίβα

Δίνει την εντύπωση φυσικής αρχέγονης κατασκευής

Ο Αντόνιο Γκαουντί προβάλλει τον διπλό ρόλο της διακόσμησης στην

αρχιτεκτονική την ανάδειξη της κατασκευαστικής μεθόδου και το ζωντάνεμα του

χώρου11

3η ΕΝΟΤΗΤΑ laquoTURANDOTraquo ΤΟΥ ΤΖΙΑΚΟΜΟ ΠΟΥΤΣΙΝΙ

Ο 19ος αι αναφορικά με τη μουσική σημαίνει τη διάλυση της ομοιογένειας που

είχε καθιερωθεί από τον Διαφωτισμό και είχε υιοθετηθεί από τα κοινωνικά στρώματα12

Οι μουσικοί όπως και οι υπόλοιποι καλλιτέχνες με την επικράτηση του πνεύματος του

10 Jan Gympel Ιστορία της Αρχιτεκτονικής από την Αρχαιότητα έως σήμερα μτφρ Άλκης Χατζηανδρέου Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006 σ 8111 Στο ίδιο σ 8112 Nικόλαος Μάμαλης Η Μουσική στην Ευρώπη Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη Τόμος Γ΄ Β΄ Έκδοση ΕΑΠ Πάτρα 2008 σ167

5

ρομαντισμού απελευθερώνονται και διαχειρίζονται προσωπικά την ατομική και

καλλιτεχνική ελευθερία αποτυπώνοντας την ατομική σφραγίδα στις δημιουργίες τους

Όπως προαναφέραμε τον 19ο αιώνα η αστική τάξη εδραιώνει την ταξική της

ανέλιξηlaquoΗ όπερα έγινε το αγαπημένο είδος της αστικής τάξης επειδή καμιά άλλη τέχνη

δεν πρόσφερε τόσο μεγάλες δυνατότητες για επίδειξη και σκηνογραφίες για

συσσώρευση και διέγερση εντυπώσεωνraquo13

Τώρα οι μουσικοί απελευθερώνονται από την πατροναρισμένη προστασία της

Εκκλησίας και της αριστοκρατίας και δημιουργούν ανενόχλητα και ελεύθερα ενώ με τη

μουσική ασχολούνται και γυναίκες έστω και ερασιτεχνικά Τώρα η μουσική

μεταφέρεται στις αίθουσες συναυλιών Η ανοιχτή παρουσίαση της μουσικής προσφέρει

στο ευρύ κοινό απόλαυση και στον συνθέτη ένα νέο χώρο έκφρασης όπου έχει τη

δυνατότητα να εκτελεί ή να διευθύνει το έργο του14

Στην όπερα πρωταγωνιστούν Ιταλία Γαλλία και Γερμανία ενώ πρωταγωνιστικό

laquoόργανοraquo της εποχής καθιερώνεται το πιάνο

Οι μεγάλοι κλασικοί ( Χάυντν Μότσαρτ Μπετόβεν Σούμπερτ) καθιερώνουν τη

μουσική δωματίου και τη συμφωνία πρώτο μέρος της οποίας είναι η φόρμα σονάτα

βασισμένη σε δύο αντιτιθέμενα θέματα της έκθεσης και της επανέκθεσης μεταξύ των

οποίων παρεμβάλλεται μια γέφυρα (ανάπτυξη)

Ο 19ος αιώνας εισάγει το θέμα των εθνικών ιδιωμάτων στη μέχρι τότε

παγκοσμιοποιημένη μουσική Στο πλαίσιο αυτό παρατηρείται στροφή στις λαϊκές

παραδόσεις τους εθνικούς ρυθμούς και χορούς Παράλληλα και στη μουσική

προσχωρεί το εξωτικό χρώμα της ανατολής και οι άγνωστοι laquoπρωτόγονοιraquo χαρακτήρες

της

Ο Ιταλός Τζιάκομο Πουτσίνι (1858ndash1924) ο σημαντικότερος εκπρόσωπος του

ιταλικού βερισμού συνδυάζει λυρισμό και αρμονία και εκφράζει την υστερορομαντική

εποχή ιδιαίτερα στο τελευταίο έργο του την laquoΤουραντόraquo (1926)15 Πρόκειται για λυρικό

δράμα σε τρεις πράξεις (πέντε σκηνές) σε λιμπρέτο των Τζιουζέπε Αντάμι και Ρενάτο

Σιμόνι βασισμένο σε ομότιτλο θεατρικό του Κάρλο Γκότσι16 Πρωταγωνίστρια είναι μια

Κινέζα πριγκίπισσα και η ιστορία εξελίσσεται στο Πεκίνο σε μυθικό χρόνο Πρόκειται

13 Arnold Hauser Κοινωνική Ιστορία της Τέχνης μτφρ Τάκης Κονδύλης Τόμος Δ΄ Εκδ Κάλβος Αθήνα χ χ σ 13714 Joseph Machlis Kristine Forney Η Απόλαυση της Μουσικής μτφρ ndash επιμ Δημήτρης Πυργιώτης Εκδ fagotto books Α΄ Έκδοση Αθήνα 1996 σ 20915 Στο ίδιο σ 342 Λιμπρέτο βιβλίο όπου περιέχεται το κείμενο της όπερας16 Andras Batta Όπερα Συνθέτες Έργα Ερμηνευτές μτφρ Φανή Γαϊδατζή Γιάννα Σκαρβέλη Ελένη Τσαλίκη Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006 σ 484

6

για εξαιρετικά θεαματική όπερα καθώς το κινεζικό παλάτι και το πλήθος ηθοποιών και

κομπάρσων προσδίδουν μνημειώδη χαρακτήρα

Πράξη πρώτη Ο Μανδαρίνος απευθυνόμενος στο πλήθος γνωστοποιεί το Νόμο

ότι η Τουραντό θα παντρευτεί τον προερχόμενο από βασιλική γενιά που θα λύσει τρία

αινίγματα Αν αποτύχει θα αποκεφαλιστεί όπως ο πρίγκιπας της Περσίας Ο πρίγκιπας

Κάλαφ (των Ταρτάρων) ο πατέρας του Τιμούρ και η σκλάβα τους Λιού (που αγαπά τον

Κάλαφ) εμφανίζονται Με την εμφάνιση του φεγγαριού ο πρίγκιπας της Περσίας

οδηγείται στο θάνατο Το πλήθος μάταια ικετεύει την Τουραντό που εμφανίζεται στην

κορυφή της σκηνής αμίλητη για έλεος Στη σκηνή εμφανίζονται οι laquoΜάσκεςraquo οι τρεις

υπουργοί Πινγκ Πανγκ Πονγκ (ενεργούν ομαδικά και η ρίζα της προέλευσής τους είναι

στην commedia delrsquo arte) που μαζί με τον Τιμούρ και τη Λιού προσπαθούν να

εμποδίσουν τον γοητευμένο από τη πριγκίπισσα Κάλαφ να χτυπήσει το γκονγκ

αποφασισμένος να δοκιμαστεί για να κατακτήσει την πριγκίπισσα

Πράξη δεύτερη Στην πρώτη σκηνή οι τρεις

μάσκες αναφέρονται στο κακό που τους βρήκε και

ανησυχούν για το μέλλον της Κίνας καθώς ήδη 13

νέοι εκτελέστηκαν Στη δεύτερη σκηνή βρισκόμαστε

μπροστά στο ανάκτορο όπου εμφανίζεται αγέρωχη η

Τουραντό και διηγείται ότι εκδικείται τον βιασμό και

τη δολοφονία μιας πρόγονής της από τον βασιλιά

τον Ταρτάρων Ο Κάλαφ επιμένει να διαγωνιστεί και

περνά με επιτυχία τη δοκιμασία Η Τουραντό

παρακαλεί τον αυτοκράτορα ndash πατέρα να μην την

δώσει στον ξένο εκείνος όμως της τονίζει τον

σεβασμό στον Νόμο Τότε η πριγκίπισσα

απευθύνεται στον Κάλαφ και ρωτά αν την θέλει με

το ζόρι Εκείνος θέλοντας να κερδίσει την αγάπη της της θέτει ένα γρίφο αν μάθει το

όνομά του ως την αυγή θα δεχτεί να εκτελεστεί νικημένος

Πράξη Τρίτη Όλο το έργο εκτυλίσσεται την ίδια νύχτα Κανένας δεν κοιμάται Οι

κάτοικοι του Πεκίνου αναζητούν κατόπιν εντολής της Τουραντό να μάθουν το όνομα

του πρίγκιπα Συλλαμβάνονται ο Τιμούρ και η Λιού (που τους είχαν δει με τον Κάλαφ)

η οποία για να σώσει τον πρίγκιπα ισχυρίζεται ότι μόνο αυτή τον γνωρίζει και

μαχαιρώνεται Στη σκηνή μένουν ο Κάλαφ και η Τουραντό (Το υπόλοιπο έργο

συμπληρώνεται από τον μαθητή του Πουτσίνι Φράνκο Αλφάνο βασισμένο σε

7

προσχέδια του δασκάλου του που πέθανε) Ο Κάλαφ φιλά την πριγκίπισσα που

παραδέχεται ότι τον αγάπησε Αυτός της αποκαλύπτεται και κείνη αναγγέλλει στο λαό

το όνομά του laquoΈρωταςraquo17

Από την πρώτη κιόλας σκηνή και σε όλη την όπερα υπάρχουν στοιχεία ρυθμοί

μελωδίες και όργανα που δημιουργούν την απαραίτητη laquoεξωτικήraquo κινέζικη ατμόσφαιρα

Ο Πουτσίνι ανέδειξε τον ήχο της Κίνας χρησιμοποιώντας κινέζικα γκόνγκ ταμ ndash ταμ

ξυλόφωνα σωληνωτές καμπάνες και κρουστά

ΣΥΝΟΨΗ

Κατά τον 19ο αι η Γαλλία και ολόκληρη η Ευρώπη βρίσκονται σε

μετασχηματισμό που συντελείται και στην τέχνη η οποία αναζητά και ενστερνίζεται

νέες δυνατότητες απαραίτητες για τον άνθρωπο της νέας εποχής που ανατέλλει

Παράλληλα με αυτές ενυπάρχει και το κλασσικό στοιχείο σε μια ύστατη προσπάθεια

αναβίωσης του ένδοξου παρελθόντος που αργοπεθαίνει

Η αστική τάξη είναι τώρα εδραιωμένη στο προσκήνιο ενώ laquoη διακήρυξη των

δικαιωμάτων του ανθρώπου δεν διασφάλισε μόνο την ανεξαρτησία του πολίτη αλλά

έδωσε στον καλλιτέχνη τη δυνατότητα να εκφράσει ελεύθερα τις τάσεις και τις απόψεις

τουraquo18

Η τέχνη μέχρι τον 19ο αι υπηρετούσε μαικήνες άσχετους με αυτήν άλλοτε τη

θρησκεία άλλοτε τους ηγεμόνες άλλοτε το παρελθόν και τους μύθους Τώρα

ανεξαρτητοποιείται σταδιακά από την οικονομική ενίσχυση των ισχυρών αλλά και από

τους παραδοσιακούς περιορισμούς και τις ακαδημαϊκές συμβάσεις που προσδιόριζαν

την έκφρασή της Οι καινοτόμοι δημιουργοί προβαίνουν στην αναζήτηση νέων τρόπων

καλλιτεχνικής έκφρασης την οποία ανανεώνουν με το χρώμα και την laquoανακάλυψηraquo των

εξω-ευρωπαϊκών πολιτισμών στους οποίους στρέφονται για καινούριες εικαστικές

προοπτικές

17 Andras Batta ό π σ 48618 Ζωρζ Πεγέ ό π σ 9

8

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Εμμανουήλ Μελίτα laquoΗ ιστορία των εικαστικών τεχνών στην Ευρώπη κατά τον

19ο και τον 20ό αιώναraquo στο Μελίτα Εμμανουήλ κά Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη

από τον 18ο ως τον 20ό αιώνα Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη Τόμος Β΄ Β΄

Έκδοση ΕΑΠ Πάτρα 2008

Μάμαλης Nικόλαος Η Μουσική στην Ευρώπη Η Ιστορία των Τεχνών στην

Ευρώπη Τόμος Γ΄ Β΄ Έκδοση ΕΑΠ Πάτρα 2008

Πεγέ Ζωρζ Η Ζωγραφική στο 19ο Αιώνα μτφρ Άλκης Χαραλαμπίδης Εκδ

Νεφέλη Αθήνα 1984

Πετρίδου Bασιλική laquoΗ Αρχιτεκτονική στην Ευρώπη από τον 18ο ως τον 20ό

αιώναraquo στο Mελίτα Εμμανουήλ κ ά Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από τον 18ο ως

τον 20ό αιώνα Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη Τόμος Β΄ Β΄ Έκδοση ΕΑΠ

Πάτρα 2008

Batta Andras Όπερα Συνθέτες Έργα Ερμηνευτές μτφρ Φανή Γαϊδατζή Γιάννα

Σκαρβέλη Ελένη Τσαλίκη Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006

Gombrich E H Το Χρονικό της Τέχνης μτφρ Λίνα Κάσδαγλη Μορφωτικό

Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1994

Gympel Jan Ιστορία της Αρχιτεκτονικής από την Αρχαιότητα έως σήμερα μτφρ

Άλκης Χατζηανδρέου Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006

Hauser Arnold Κοινωνική Ιστορία της Τέχνης μτφρ Τάκης Κονδύλης Τόμος Δ΄

Εκδ Κάλβος Αθήνα χ χ

Krausse Anna C Ιστορία της Ζωγραφικής από την Αναγέννηση έως Σήμερα μτφρ

Φίλιππος Παππάς Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006

Machlis Joseph Forney Kristine Η Απόλαυση της Μουσικής μτφρ ndash επιμ

Δημήτρης Πυργιώτης Εκδ fagotto books Α΄ Έκδοση Αθήνα 1996

9

Ο Πωλ Γκωγκέν (1848-1903) χρηματιστής και σχεδόν αυτοδίδακτος ζωγράφος

ξεκινά ιμπρεσιονιστικά με τον Πισσαρό σύντομα όμως ανακαλύπτει ότι οι γνωστές

ζωγραφικές μέθοδοι δεν τον ικανοποιούν Πιστεύει πως η τέχνη βρίσκεται στην

ανθρώπινη συνείδηση και πως ο καλλιτέχνης πρέπει να επιστρέψει στον αρχικό του

στόχο και να επανεξετάσει τη θέση του Το 1886 εγκαταλείπει τη θέση του χρηματιστή

και πηγαίνει στη Βρετάνη Εκεί μαζί με τον Εμίλ Μπερνάρ ιδρύει τη laquoΣχολή του Ποντ-

Αβάνraquo επηρεασμένη από τη γιαπωνέζικη τέχνη και με πρωταρχική ιδέα την

παρατήρηση και τη σκέψη Εξακολουθώντας την αναζήτηση φεύγει το 1891 στην

Ταϊτή Από κει φέρνει έργα τα οποία οι σύγχρονοί του θεώρησαν laquoάγριαraquo Από τότε δεν

παύει να ξαναεπιστρέφει σε εξωτικούς προορισμούς κυνηγώντας την έμπνευση

Πεθαίνει στην Πολυνησία το 1903 Ανήκει στους μεταϊμπρεσιονιστές που αναζητούν

πιστά το ιδανικό της τέχνης και τοποθετούν τις βάσεις των καλλιτεχνικών εξελίξεων του

20ού αι

Το έργο του είναι συμβολικό γεμάτο πάθος και μυστικισμό Αναζητά την

έμπνευση μέσα στην απλότητα και την καθημερινότητα των πρωτόγονων πολιτισμών

προσεγγίζοντας με συναισθηματική έκφραση τα έργα του Ονειρεύεται την τέχνη πέρα

από τις υπερβολικά στυλιζαρισμένες τεχνικές που θεωρεί ότι την οδήγησαν μακριά από

τη φυσικότητα και την ειλικρίνεια5

Εκτός από το εξωτικό στοιχείο της Νότιας

Θάλασσας ο Γκωγκέν εισάγει τη μοντέρνα τέχνη

υποστηρίζει ότι laquoη τέχνη είναι μια αφαίρεσηraquo και

αναδεικνύει τον πρωταγωνιστικό ρόλο του χρώματος

στη ζωγραφική φόρμα6

Μετά το 1891 οι μορφές των ιθαγενών των

τροπικών νησιών πρωταγωνιστούν στο έργο του όπου

εκτός από τα εξωτερικά χαρακτηριστικά αποτυπώνει

και τον εσωτερικό τους κόσμο τον οποίο προσπαθεί να

αποδώσει μέσα από το δικό τους βλέμμα7

Η γιαπωνέζικη επίδραση φαίνεται έντονα στο έργο Μata Mua (1892 ελαιογραφία

σε καμβά 91 times 69 cm Μουσείο Thyssen ndash Bornemisza Μαδρίτη)

5 E H Gombrich Το Χρονικό της Τέχνης μτφρ Λίνα Κάσδαγλη Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1994 σ 5516 Ζωρζ Πεγέ ό π σ 867 Μελίτα Εμμανουήλ κ ά ό π σ 55

3

Κύριο χαρακτηριστικό του πίνακα είναι τα έντονα χρώματα τοποθετημένα σε

πλατιές οριζόντιες λωρίδες Μόνος κάθετος άξονας είναι ο κορμός του δένδρου που

δεσπόζει στο κέντρο του και τον διαιρεί στα δύο Πρόκειται μάλλον για τοπική λατρεία

προς τιμήν της θεάς Hina του φεγγαριού Γύρω από το λιτό άγαλμά της μια μικρή

γυναικεία ομάδα χορεύει ενώ κάτω δεξιά δύο Ταϊτιανές ντυμένες στα λευκά

εικονίζονται καθιστές μία από τις οποίες παίζει έναν αυλό Τον υπόλοιπο πίνακα γεμίζει

το εξωτικό ονειρικό πολύχρωμο Ταϊτιανό τοπίο με ένα εξωπραγματικό μωβ ndash βιολετί

βουνό στο πάνω μέρος Οι μορφές χωρίς σκιές ξεχωρίζουν από έντονα περιγράμματα

είναι επίπεδες και εικονίζονται χωρίς λεπτομέρειες και χωρίς σωστή κλίμακα ενώ ο

ζωγράφος πετυχαίνει τη σύνθεση του έργου με διαδοχή επιπέδων τα οποία ορίζονται με

φαρδιές ταινίες χρώματος

Ο Γκωγκέν εγκαταλείπει την τρισδιάστατη απεικόνιση του χώρου και επαναφέρει

την δισδιάστατη Αναζητά τον ρυθμό μέσα στον πίνακα την αρμονία στη γενικότερη

σύνθεση8

2η ΕΝΟΤΗΤΑ laquoΚΑΖΑ ΜΠΑΤΛΟraquo ΤΟΥ ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΑΟΥΝΤΙ

Στην εισαγωγή της εργασίας αναφέραμε την Αρ Νουβώ αυτή τη σύνθετη Νέα

Τέχνη (τελευταία δεκαετία 19ου αι-1906) που επηρεάζει σχεδόν το σύνολο των

εκφράσεων της ζωής Στόχος της είναι laquoνα δημιουργήσει έργα αισθητικής και

καλλιτεχνικής ποιότητας σε αντίθεση με τα άσχημα προϊόντα της μαζικής βιομηχανικής

παραγωγής που είχαν κατακλύσει την αγοράraquo9

Η αρχιτεκτονική εμπλουτίζεται με νέα υλικά ο σίδηρος το ατσάλι το γυαλί το

τσιμέντο και το ενισχυμένο σκυρόδεμα σε συνδυασμό με τα πολλαπλά πρότυπα του

νεοκλασικισμού αλλά και τη φαντασία και την πειραματική αναζήτηση των νέων

καλλιτεχνών απογειώνουν την αρχιτεκτονική έκφραση χαρίζοντας επιβλητικά κτίρια

στις αλλαγές του αιώνα Επιπλέον ο εκλεκτικισμός η δυνατότητα επιλογής και

προσαρμογής κάποιου παλαιότερου στοιχείου σε νέες βάσεις σε συνδυασμό με την

ατομική ελευθερία του καλλιτέχνη αυξάνουν τις καλλιτεχνικές δυνατότητες

Στην Ισπανία η Αρ Νουβώ εκπροσωπείται από τον Αντόνιο Γκαουντί (1852-

1926) ο οποίος δημιουργεί κυρίως στην Βαρκελώνη με έντονο προσωπικό στοιχείο

Γνώστης της γοτθικής και της ισλαμικής αρχιτεκτονικής δεν αρκείται στην απλή

8 Anna C Krausse Ιστορία της Ζωγραφικής από την Αναγέννηση έως Σήμερα μτφρ Φίλιππος Παππάς Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006 σ 819 Bασιλική Πετρίδου laquoΗ Αρχιτεκτονική στην Ευρώπη από τον 18ο ως τον 20ό αιώναraquo στο Mελίτα Εμμανουήλ κ ά ό π σ 232

4

διακόσμηση της επιφάνειας αλλά αντιμετωπίζει

το κτηριακό σύνολο σαν γλυπτό στο οποίο δίνει

πλαστικότητα Ο τρόπος συνδυασμού

διαφορετικών υλικών είναι μοναδικός Όλη αυτή

η ποικιλία των δομικών υλικών η πολυμορφία και

οι ρέουσες μορφές αντανακλούν το πνεύμα της

εποχής την πολυμορφική κοινωνία και το

ερευνητικό πνεύμα που προσπαθεί να ενταχθεί

στις νέες τεχνολογικές εξελίξεις αναζητώντας

ταυτόχρονα στηρίγματα σε προηγούμενες

αρχιτεκτονικές μορφές όπως της Γοτθικής

περιόδου Μεγάλη έμφαση δίνεται τα δομικά

υλικά τα οποία ο δημιουργός χρησιμοποιεί ώστε

να αναδεικνύουν την κατασκευή αλλά και τη λειτουργικότητα του κτηρίου10

Η Κάζα Μπατλό 1905ndash1907 (ανακαίνιση) είναι ιδιωτική κατοικία στην λεωφόρο

Passeig de Gracia της Βαρκελώνης Ο αρχιτέκτονας έχει αντικαταστήσει όλες τις

ευθείες γραμμές και τις γωνίες με καμπυλωτές επιφάνειες Η καμπυλόγραμμη στέγη

αποτελείται από λαμπερά κεραμικά σε φολιδωτό σχήμα με ακανθώδεις απολήξεις που

δίνουν την εντύπωση ράχης δράκου ενώ η πρωτότυπη καμινάδα έχει ισλαμικές

επιρροές Τα εξωτερικά των μπαλκονιών μοιάζουν με μάσκες έτοιμες να αλλάξουν

στάση ενώ εσωτερικά από την είσοδο μέχρι τα έπιπλα κυριαρχούν τα φυτικά μοτίβα

Δίνει την εντύπωση φυσικής αρχέγονης κατασκευής

Ο Αντόνιο Γκαουντί προβάλλει τον διπλό ρόλο της διακόσμησης στην

αρχιτεκτονική την ανάδειξη της κατασκευαστικής μεθόδου και το ζωντάνεμα του

χώρου11

3η ΕΝΟΤΗΤΑ laquoTURANDOTraquo ΤΟΥ ΤΖΙΑΚΟΜΟ ΠΟΥΤΣΙΝΙ

Ο 19ος αι αναφορικά με τη μουσική σημαίνει τη διάλυση της ομοιογένειας που

είχε καθιερωθεί από τον Διαφωτισμό και είχε υιοθετηθεί από τα κοινωνικά στρώματα12

Οι μουσικοί όπως και οι υπόλοιποι καλλιτέχνες με την επικράτηση του πνεύματος του

10 Jan Gympel Ιστορία της Αρχιτεκτονικής από την Αρχαιότητα έως σήμερα μτφρ Άλκης Χατζηανδρέου Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006 σ 8111 Στο ίδιο σ 8112 Nικόλαος Μάμαλης Η Μουσική στην Ευρώπη Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη Τόμος Γ΄ Β΄ Έκδοση ΕΑΠ Πάτρα 2008 σ167

5

ρομαντισμού απελευθερώνονται και διαχειρίζονται προσωπικά την ατομική και

καλλιτεχνική ελευθερία αποτυπώνοντας την ατομική σφραγίδα στις δημιουργίες τους

Όπως προαναφέραμε τον 19ο αιώνα η αστική τάξη εδραιώνει την ταξική της

ανέλιξηlaquoΗ όπερα έγινε το αγαπημένο είδος της αστικής τάξης επειδή καμιά άλλη τέχνη

δεν πρόσφερε τόσο μεγάλες δυνατότητες για επίδειξη και σκηνογραφίες για

συσσώρευση και διέγερση εντυπώσεωνraquo13

Τώρα οι μουσικοί απελευθερώνονται από την πατροναρισμένη προστασία της

Εκκλησίας και της αριστοκρατίας και δημιουργούν ανενόχλητα και ελεύθερα ενώ με τη

μουσική ασχολούνται και γυναίκες έστω και ερασιτεχνικά Τώρα η μουσική

μεταφέρεται στις αίθουσες συναυλιών Η ανοιχτή παρουσίαση της μουσικής προσφέρει

στο ευρύ κοινό απόλαυση και στον συνθέτη ένα νέο χώρο έκφρασης όπου έχει τη

δυνατότητα να εκτελεί ή να διευθύνει το έργο του14

Στην όπερα πρωταγωνιστούν Ιταλία Γαλλία και Γερμανία ενώ πρωταγωνιστικό

laquoόργανοraquo της εποχής καθιερώνεται το πιάνο

Οι μεγάλοι κλασικοί ( Χάυντν Μότσαρτ Μπετόβεν Σούμπερτ) καθιερώνουν τη

μουσική δωματίου και τη συμφωνία πρώτο μέρος της οποίας είναι η φόρμα σονάτα

βασισμένη σε δύο αντιτιθέμενα θέματα της έκθεσης και της επανέκθεσης μεταξύ των

οποίων παρεμβάλλεται μια γέφυρα (ανάπτυξη)

Ο 19ος αιώνας εισάγει το θέμα των εθνικών ιδιωμάτων στη μέχρι τότε

παγκοσμιοποιημένη μουσική Στο πλαίσιο αυτό παρατηρείται στροφή στις λαϊκές

παραδόσεις τους εθνικούς ρυθμούς και χορούς Παράλληλα και στη μουσική

προσχωρεί το εξωτικό χρώμα της ανατολής και οι άγνωστοι laquoπρωτόγονοιraquo χαρακτήρες

της

Ο Ιταλός Τζιάκομο Πουτσίνι (1858ndash1924) ο σημαντικότερος εκπρόσωπος του

ιταλικού βερισμού συνδυάζει λυρισμό και αρμονία και εκφράζει την υστερορομαντική

εποχή ιδιαίτερα στο τελευταίο έργο του την laquoΤουραντόraquo (1926)15 Πρόκειται για λυρικό

δράμα σε τρεις πράξεις (πέντε σκηνές) σε λιμπρέτο των Τζιουζέπε Αντάμι και Ρενάτο

Σιμόνι βασισμένο σε ομότιτλο θεατρικό του Κάρλο Γκότσι16 Πρωταγωνίστρια είναι μια

Κινέζα πριγκίπισσα και η ιστορία εξελίσσεται στο Πεκίνο σε μυθικό χρόνο Πρόκειται

13 Arnold Hauser Κοινωνική Ιστορία της Τέχνης μτφρ Τάκης Κονδύλης Τόμος Δ΄ Εκδ Κάλβος Αθήνα χ χ σ 13714 Joseph Machlis Kristine Forney Η Απόλαυση της Μουσικής μτφρ ndash επιμ Δημήτρης Πυργιώτης Εκδ fagotto books Α΄ Έκδοση Αθήνα 1996 σ 20915 Στο ίδιο σ 342 Λιμπρέτο βιβλίο όπου περιέχεται το κείμενο της όπερας16 Andras Batta Όπερα Συνθέτες Έργα Ερμηνευτές μτφρ Φανή Γαϊδατζή Γιάννα Σκαρβέλη Ελένη Τσαλίκη Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006 σ 484

6

για εξαιρετικά θεαματική όπερα καθώς το κινεζικό παλάτι και το πλήθος ηθοποιών και

κομπάρσων προσδίδουν μνημειώδη χαρακτήρα

Πράξη πρώτη Ο Μανδαρίνος απευθυνόμενος στο πλήθος γνωστοποιεί το Νόμο

ότι η Τουραντό θα παντρευτεί τον προερχόμενο από βασιλική γενιά που θα λύσει τρία

αινίγματα Αν αποτύχει θα αποκεφαλιστεί όπως ο πρίγκιπας της Περσίας Ο πρίγκιπας

Κάλαφ (των Ταρτάρων) ο πατέρας του Τιμούρ και η σκλάβα τους Λιού (που αγαπά τον

Κάλαφ) εμφανίζονται Με την εμφάνιση του φεγγαριού ο πρίγκιπας της Περσίας

οδηγείται στο θάνατο Το πλήθος μάταια ικετεύει την Τουραντό που εμφανίζεται στην

κορυφή της σκηνής αμίλητη για έλεος Στη σκηνή εμφανίζονται οι laquoΜάσκεςraquo οι τρεις

υπουργοί Πινγκ Πανγκ Πονγκ (ενεργούν ομαδικά και η ρίζα της προέλευσής τους είναι

στην commedia delrsquo arte) που μαζί με τον Τιμούρ και τη Λιού προσπαθούν να

εμποδίσουν τον γοητευμένο από τη πριγκίπισσα Κάλαφ να χτυπήσει το γκονγκ

αποφασισμένος να δοκιμαστεί για να κατακτήσει την πριγκίπισσα

Πράξη δεύτερη Στην πρώτη σκηνή οι τρεις

μάσκες αναφέρονται στο κακό που τους βρήκε και

ανησυχούν για το μέλλον της Κίνας καθώς ήδη 13

νέοι εκτελέστηκαν Στη δεύτερη σκηνή βρισκόμαστε

μπροστά στο ανάκτορο όπου εμφανίζεται αγέρωχη η

Τουραντό και διηγείται ότι εκδικείται τον βιασμό και

τη δολοφονία μιας πρόγονής της από τον βασιλιά

τον Ταρτάρων Ο Κάλαφ επιμένει να διαγωνιστεί και

περνά με επιτυχία τη δοκιμασία Η Τουραντό

παρακαλεί τον αυτοκράτορα ndash πατέρα να μην την

δώσει στον ξένο εκείνος όμως της τονίζει τον

σεβασμό στον Νόμο Τότε η πριγκίπισσα

απευθύνεται στον Κάλαφ και ρωτά αν την θέλει με

το ζόρι Εκείνος θέλοντας να κερδίσει την αγάπη της της θέτει ένα γρίφο αν μάθει το

όνομά του ως την αυγή θα δεχτεί να εκτελεστεί νικημένος

Πράξη Τρίτη Όλο το έργο εκτυλίσσεται την ίδια νύχτα Κανένας δεν κοιμάται Οι

κάτοικοι του Πεκίνου αναζητούν κατόπιν εντολής της Τουραντό να μάθουν το όνομα

του πρίγκιπα Συλλαμβάνονται ο Τιμούρ και η Λιού (που τους είχαν δει με τον Κάλαφ)

η οποία για να σώσει τον πρίγκιπα ισχυρίζεται ότι μόνο αυτή τον γνωρίζει και

μαχαιρώνεται Στη σκηνή μένουν ο Κάλαφ και η Τουραντό (Το υπόλοιπο έργο

συμπληρώνεται από τον μαθητή του Πουτσίνι Φράνκο Αλφάνο βασισμένο σε

7

προσχέδια του δασκάλου του που πέθανε) Ο Κάλαφ φιλά την πριγκίπισσα που

παραδέχεται ότι τον αγάπησε Αυτός της αποκαλύπτεται και κείνη αναγγέλλει στο λαό

το όνομά του laquoΈρωταςraquo17

Από την πρώτη κιόλας σκηνή και σε όλη την όπερα υπάρχουν στοιχεία ρυθμοί

μελωδίες και όργανα που δημιουργούν την απαραίτητη laquoεξωτικήraquo κινέζικη ατμόσφαιρα

Ο Πουτσίνι ανέδειξε τον ήχο της Κίνας χρησιμοποιώντας κινέζικα γκόνγκ ταμ ndash ταμ

ξυλόφωνα σωληνωτές καμπάνες και κρουστά

ΣΥΝΟΨΗ

Κατά τον 19ο αι η Γαλλία και ολόκληρη η Ευρώπη βρίσκονται σε

μετασχηματισμό που συντελείται και στην τέχνη η οποία αναζητά και ενστερνίζεται

νέες δυνατότητες απαραίτητες για τον άνθρωπο της νέας εποχής που ανατέλλει

Παράλληλα με αυτές ενυπάρχει και το κλασσικό στοιχείο σε μια ύστατη προσπάθεια

αναβίωσης του ένδοξου παρελθόντος που αργοπεθαίνει

Η αστική τάξη είναι τώρα εδραιωμένη στο προσκήνιο ενώ laquoη διακήρυξη των

δικαιωμάτων του ανθρώπου δεν διασφάλισε μόνο την ανεξαρτησία του πολίτη αλλά

έδωσε στον καλλιτέχνη τη δυνατότητα να εκφράσει ελεύθερα τις τάσεις και τις απόψεις

τουraquo18

Η τέχνη μέχρι τον 19ο αι υπηρετούσε μαικήνες άσχετους με αυτήν άλλοτε τη

θρησκεία άλλοτε τους ηγεμόνες άλλοτε το παρελθόν και τους μύθους Τώρα

ανεξαρτητοποιείται σταδιακά από την οικονομική ενίσχυση των ισχυρών αλλά και από

τους παραδοσιακούς περιορισμούς και τις ακαδημαϊκές συμβάσεις που προσδιόριζαν

την έκφρασή της Οι καινοτόμοι δημιουργοί προβαίνουν στην αναζήτηση νέων τρόπων

καλλιτεχνικής έκφρασης την οποία ανανεώνουν με το χρώμα και την laquoανακάλυψηraquo των

εξω-ευρωπαϊκών πολιτισμών στους οποίους στρέφονται για καινούριες εικαστικές

προοπτικές

17 Andras Batta ό π σ 48618 Ζωρζ Πεγέ ό π σ 9

8

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Εμμανουήλ Μελίτα laquoΗ ιστορία των εικαστικών τεχνών στην Ευρώπη κατά τον

19ο και τον 20ό αιώναraquo στο Μελίτα Εμμανουήλ κά Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη

από τον 18ο ως τον 20ό αιώνα Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη Τόμος Β΄ Β΄

Έκδοση ΕΑΠ Πάτρα 2008

Μάμαλης Nικόλαος Η Μουσική στην Ευρώπη Η Ιστορία των Τεχνών στην

Ευρώπη Τόμος Γ΄ Β΄ Έκδοση ΕΑΠ Πάτρα 2008

Πεγέ Ζωρζ Η Ζωγραφική στο 19ο Αιώνα μτφρ Άλκης Χαραλαμπίδης Εκδ

Νεφέλη Αθήνα 1984

Πετρίδου Bασιλική laquoΗ Αρχιτεκτονική στην Ευρώπη από τον 18ο ως τον 20ό

αιώναraquo στο Mελίτα Εμμανουήλ κ ά Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από τον 18ο ως

τον 20ό αιώνα Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη Τόμος Β΄ Β΄ Έκδοση ΕΑΠ

Πάτρα 2008

Batta Andras Όπερα Συνθέτες Έργα Ερμηνευτές μτφρ Φανή Γαϊδατζή Γιάννα

Σκαρβέλη Ελένη Τσαλίκη Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006

Gombrich E H Το Χρονικό της Τέχνης μτφρ Λίνα Κάσδαγλη Μορφωτικό

Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1994

Gympel Jan Ιστορία της Αρχιτεκτονικής από την Αρχαιότητα έως σήμερα μτφρ

Άλκης Χατζηανδρέου Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006

Hauser Arnold Κοινωνική Ιστορία της Τέχνης μτφρ Τάκης Κονδύλης Τόμος Δ΄

Εκδ Κάλβος Αθήνα χ χ

Krausse Anna C Ιστορία της Ζωγραφικής από την Αναγέννηση έως Σήμερα μτφρ

Φίλιππος Παππάς Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006

Machlis Joseph Forney Kristine Η Απόλαυση της Μουσικής μτφρ ndash επιμ

Δημήτρης Πυργιώτης Εκδ fagotto books Α΄ Έκδοση Αθήνα 1996

9

Κύριο χαρακτηριστικό του πίνακα είναι τα έντονα χρώματα τοποθετημένα σε

πλατιές οριζόντιες λωρίδες Μόνος κάθετος άξονας είναι ο κορμός του δένδρου που

δεσπόζει στο κέντρο του και τον διαιρεί στα δύο Πρόκειται μάλλον για τοπική λατρεία

προς τιμήν της θεάς Hina του φεγγαριού Γύρω από το λιτό άγαλμά της μια μικρή

γυναικεία ομάδα χορεύει ενώ κάτω δεξιά δύο Ταϊτιανές ντυμένες στα λευκά

εικονίζονται καθιστές μία από τις οποίες παίζει έναν αυλό Τον υπόλοιπο πίνακα γεμίζει

το εξωτικό ονειρικό πολύχρωμο Ταϊτιανό τοπίο με ένα εξωπραγματικό μωβ ndash βιολετί

βουνό στο πάνω μέρος Οι μορφές χωρίς σκιές ξεχωρίζουν από έντονα περιγράμματα

είναι επίπεδες και εικονίζονται χωρίς λεπτομέρειες και χωρίς σωστή κλίμακα ενώ ο

ζωγράφος πετυχαίνει τη σύνθεση του έργου με διαδοχή επιπέδων τα οποία ορίζονται με

φαρδιές ταινίες χρώματος

Ο Γκωγκέν εγκαταλείπει την τρισδιάστατη απεικόνιση του χώρου και επαναφέρει

την δισδιάστατη Αναζητά τον ρυθμό μέσα στον πίνακα την αρμονία στη γενικότερη

σύνθεση8

2η ΕΝΟΤΗΤΑ laquoΚΑΖΑ ΜΠΑΤΛΟraquo ΤΟΥ ΑΝΤΟΝΙΟ ΓΚΑΟΥΝΤΙ

Στην εισαγωγή της εργασίας αναφέραμε την Αρ Νουβώ αυτή τη σύνθετη Νέα

Τέχνη (τελευταία δεκαετία 19ου αι-1906) που επηρεάζει σχεδόν το σύνολο των

εκφράσεων της ζωής Στόχος της είναι laquoνα δημιουργήσει έργα αισθητικής και

καλλιτεχνικής ποιότητας σε αντίθεση με τα άσχημα προϊόντα της μαζικής βιομηχανικής

παραγωγής που είχαν κατακλύσει την αγοράraquo9

Η αρχιτεκτονική εμπλουτίζεται με νέα υλικά ο σίδηρος το ατσάλι το γυαλί το

τσιμέντο και το ενισχυμένο σκυρόδεμα σε συνδυασμό με τα πολλαπλά πρότυπα του

νεοκλασικισμού αλλά και τη φαντασία και την πειραματική αναζήτηση των νέων

καλλιτεχνών απογειώνουν την αρχιτεκτονική έκφραση χαρίζοντας επιβλητικά κτίρια

στις αλλαγές του αιώνα Επιπλέον ο εκλεκτικισμός η δυνατότητα επιλογής και

προσαρμογής κάποιου παλαιότερου στοιχείου σε νέες βάσεις σε συνδυασμό με την

ατομική ελευθερία του καλλιτέχνη αυξάνουν τις καλλιτεχνικές δυνατότητες

Στην Ισπανία η Αρ Νουβώ εκπροσωπείται από τον Αντόνιο Γκαουντί (1852-

1926) ο οποίος δημιουργεί κυρίως στην Βαρκελώνη με έντονο προσωπικό στοιχείο

Γνώστης της γοτθικής και της ισλαμικής αρχιτεκτονικής δεν αρκείται στην απλή

8 Anna C Krausse Ιστορία της Ζωγραφικής από την Αναγέννηση έως Σήμερα μτφρ Φίλιππος Παππάς Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006 σ 819 Bασιλική Πετρίδου laquoΗ Αρχιτεκτονική στην Ευρώπη από τον 18ο ως τον 20ό αιώναraquo στο Mελίτα Εμμανουήλ κ ά ό π σ 232

4

διακόσμηση της επιφάνειας αλλά αντιμετωπίζει

το κτηριακό σύνολο σαν γλυπτό στο οποίο δίνει

πλαστικότητα Ο τρόπος συνδυασμού

διαφορετικών υλικών είναι μοναδικός Όλη αυτή

η ποικιλία των δομικών υλικών η πολυμορφία και

οι ρέουσες μορφές αντανακλούν το πνεύμα της

εποχής την πολυμορφική κοινωνία και το

ερευνητικό πνεύμα που προσπαθεί να ενταχθεί

στις νέες τεχνολογικές εξελίξεις αναζητώντας

ταυτόχρονα στηρίγματα σε προηγούμενες

αρχιτεκτονικές μορφές όπως της Γοτθικής

περιόδου Μεγάλη έμφαση δίνεται τα δομικά

υλικά τα οποία ο δημιουργός χρησιμοποιεί ώστε

να αναδεικνύουν την κατασκευή αλλά και τη λειτουργικότητα του κτηρίου10

Η Κάζα Μπατλό 1905ndash1907 (ανακαίνιση) είναι ιδιωτική κατοικία στην λεωφόρο

Passeig de Gracia της Βαρκελώνης Ο αρχιτέκτονας έχει αντικαταστήσει όλες τις

ευθείες γραμμές και τις γωνίες με καμπυλωτές επιφάνειες Η καμπυλόγραμμη στέγη

αποτελείται από λαμπερά κεραμικά σε φολιδωτό σχήμα με ακανθώδεις απολήξεις που

δίνουν την εντύπωση ράχης δράκου ενώ η πρωτότυπη καμινάδα έχει ισλαμικές

επιρροές Τα εξωτερικά των μπαλκονιών μοιάζουν με μάσκες έτοιμες να αλλάξουν

στάση ενώ εσωτερικά από την είσοδο μέχρι τα έπιπλα κυριαρχούν τα φυτικά μοτίβα

Δίνει την εντύπωση φυσικής αρχέγονης κατασκευής

Ο Αντόνιο Γκαουντί προβάλλει τον διπλό ρόλο της διακόσμησης στην

αρχιτεκτονική την ανάδειξη της κατασκευαστικής μεθόδου και το ζωντάνεμα του

χώρου11

3η ΕΝΟΤΗΤΑ laquoTURANDOTraquo ΤΟΥ ΤΖΙΑΚΟΜΟ ΠΟΥΤΣΙΝΙ

Ο 19ος αι αναφορικά με τη μουσική σημαίνει τη διάλυση της ομοιογένειας που

είχε καθιερωθεί από τον Διαφωτισμό και είχε υιοθετηθεί από τα κοινωνικά στρώματα12

Οι μουσικοί όπως και οι υπόλοιποι καλλιτέχνες με την επικράτηση του πνεύματος του

10 Jan Gympel Ιστορία της Αρχιτεκτονικής από την Αρχαιότητα έως σήμερα μτφρ Άλκης Χατζηανδρέου Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006 σ 8111 Στο ίδιο σ 8112 Nικόλαος Μάμαλης Η Μουσική στην Ευρώπη Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη Τόμος Γ΄ Β΄ Έκδοση ΕΑΠ Πάτρα 2008 σ167

5

ρομαντισμού απελευθερώνονται και διαχειρίζονται προσωπικά την ατομική και

καλλιτεχνική ελευθερία αποτυπώνοντας την ατομική σφραγίδα στις δημιουργίες τους

Όπως προαναφέραμε τον 19ο αιώνα η αστική τάξη εδραιώνει την ταξική της

ανέλιξηlaquoΗ όπερα έγινε το αγαπημένο είδος της αστικής τάξης επειδή καμιά άλλη τέχνη

δεν πρόσφερε τόσο μεγάλες δυνατότητες για επίδειξη και σκηνογραφίες για

συσσώρευση και διέγερση εντυπώσεωνraquo13

Τώρα οι μουσικοί απελευθερώνονται από την πατροναρισμένη προστασία της

Εκκλησίας και της αριστοκρατίας και δημιουργούν ανενόχλητα και ελεύθερα ενώ με τη

μουσική ασχολούνται και γυναίκες έστω και ερασιτεχνικά Τώρα η μουσική

μεταφέρεται στις αίθουσες συναυλιών Η ανοιχτή παρουσίαση της μουσικής προσφέρει

στο ευρύ κοινό απόλαυση και στον συνθέτη ένα νέο χώρο έκφρασης όπου έχει τη

δυνατότητα να εκτελεί ή να διευθύνει το έργο του14

Στην όπερα πρωταγωνιστούν Ιταλία Γαλλία και Γερμανία ενώ πρωταγωνιστικό

laquoόργανοraquo της εποχής καθιερώνεται το πιάνο

Οι μεγάλοι κλασικοί ( Χάυντν Μότσαρτ Μπετόβεν Σούμπερτ) καθιερώνουν τη

μουσική δωματίου και τη συμφωνία πρώτο μέρος της οποίας είναι η φόρμα σονάτα

βασισμένη σε δύο αντιτιθέμενα θέματα της έκθεσης και της επανέκθεσης μεταξύ των

οποίων παρεμβάλλεται μια γέφυρα (ανάπτυξη)

Ο 19ος αιώνας εισάγει το θέμα των εθνικών ιδιωμάτων στη μέχρι τότε

παγκοσμιοποιημένη μουσική Στο πλαίσιο αυτό παρατηρείται στροφή στις λαϊκές

παραδόσεις τους εθνικούς ρυθμούς και χορούς Παράλληλα και στη μουσική

προσχωρεί το εξωτικό χρώμα της ανατολής και οι άγνωστοι laquoπρωτόγονοιraquo χαρακτήρες

της

Ο Ιταλός Τζιάκομο Πουτσίνι (1858ndash1924) ο σημαντικότερος εκπρόσωπος του

ιταλικού βερισμού συνδυάζει λυρισμό και αρμονία και εκφράζει την υστερορομαντική

εποχή ιδιαίτερα στο τελευταίο έργο του την laquoΤουραντόraquo (1926)15 Πρόκειται για λυρικό

δράμα σε τρεις πράξεις (πέντε σκηνές) σε λιμπρέτο των Τζιουζέπε Αντάμι και Ρενάτο

Σιμόνι βασισμένο σε ομότιτλο θεατρικό του Κάρλο Γκότσι16 Πρωταγωνίστρια είναι μια

Κινέζα πριγκίπισσα και η ιστορία εξελίσσεται στο Πεκίνο σε μυθικό χρόνο Πρόκειται

13 Arnold Hauser Κοινωνική Ιστορία της Τέχνης μτφρ Τάκης Κονδύλης Τόμος Δ΄ Εκδ Κάλβος Αθήνα χ χ σ 13714 Joseph Machlis Kristine Forney Η Απόλαυση της Μουσικής μτφρ ndash επιμ Δημήτρης Πυργιώτης Εκδ fagotto books Α΄ Έκδοση Αθήνα 1996 σ 20915 Στο ίδιο σ 342 Λιμπρέτο βιβλίο όπου περιέχεται το κείμενο της όπερας16 Andras Batta Όπερα Συνθέτες Έργα Ερμηνευτές μτφρ Φανή Γαϊδατζή Γιάννα Σκαρβέλη Ελένη Τσαλίκη Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006 σ 484

6

για εξαιρετικά θεαματική όπερα καθώς το κινεζικό παλάτι και το πλήθος ηθοποιών και

κομπάρσων προσδίδουν μνημειώδη χαρακτήρα

Πράξη πρώτη Ο Μανδαρίνος απευθυνόμενος στο πλήθος γνωστοποιεί το Νόμο

ότι η Τουραντό θα παντρευτεί τον προερχόμενο από βασιλική γενιά που θα λύσει τρία

αινίγματα Αν αποτύχει θα αποκεφαλιστεί όπως ο πρίγκιπας της Περσίας Ο πρίγκιπας

Κάλαφ (των Ταρτάρων) ο πατέρας του Τιμούρ και η σκλάβα τους Λιού (που αγαπά τον

Κάλαφ) εμφανίζονται Με την εμφάνιση του φεγγαριού ο πρίγκιπας της Περσίας

οδηγείται στο θάνατο Το πλήθος μάταια ικετεύει την Τουραντό που εμφανίζεται στην

κορυφή της σκηνής αμίλητη για έλεος Στη σκηνή εμφανίζονται οι laquoΜάσκεςraquo οι τρεις

υπουργοί Πινγκ Πανγκ Πονγκ (ενεργούν ομαδικά και η ρίζα της προέλευσής τους είναι

στην commedia delrsquo arte) που μαζί με τον Τιμούρ και τη Λιού προσπαθούν να

εμποδίσουν τον γοητευμένο από τη πριγκίπισσα Κάλαφ να χτυπήσει το γκονγκ

αποφασισμένος να δοκιμαστεί για να κατακτήσει την πριγκίπισσα

Πράξη δεύτερη Στην πρώτη σκηνή οι τρεις

μάσκες αναφέρονται στο κακό που τους βρήκε και

ανησυχούν για το μέλλον της Κίνας καθώς ήδη 13

νέοι εκτελέστηκαν Στη δεύτερη σκηνή βρισκόμαστε

μπροστά στο ανάκτορο όπου εμφανίζεται αγέρωχη η

Τουραντό και διηγείται ότι εκδικείται τον βιασμό και

τη δολοφονία μιας πρόγονής της από τον βασιλιά

τον Ταρτάρων Ο Κάλαφ επιμένει να διαγωνιστεί και

περνά με επιτυχία τη δοκιμασία Η Τουραντό

παρακαλεί τον αυτοκράτορα ndash πατέρα να μην την

δώσει στον ξένο εκείνος όμως της τονίζει τον

σεβασμό στον Νόμο Τότε η πριγκίπισσα

απευθύνεται στον Κάλαφ και ρωτά αν την θέλει με

το ζόρι Εκείνος θέλοντας να κερδίσει την αγάπη της της θέτει ένα γρίφο αν μάθει το

όνομά του ως την αυγή θα δεχτεί να εκτελεστεί νικημένος

Πράξη Τρίτη Όλο το έργο εκτυλίσσεται την ίδια νύχτα Κανένας δεν κοιμάται Οι

κάτοικοι του Πεκίνου αναζητούν κατόπιν εντολής της Τουραντό να μάθουν το όνομα

του πρίγκιπα Συλλαμβάνονται ο Τιμούρ και η Λιού (που τους είχαν δει με τον Κάλαφ)

η οποία για να σώσει τον πρίγκιπα ισχυρίζεται ότι μόνο αυτή τον γνωρίζει και

μαχαιρώνεται Στη σκηνή μένουν ο Κάλαφ και η Τουραντό (Το υπόλοιπο έργο

συμπληρώνεται από τον μαθητή του Πουτσίνι Φράνκο Αλφάνο βασισμένο σε

7

προσχέδια του δασκάλου του που πέθανε) Ο Κάλαφ φιλά την πριγκίπισσα που

παραδέχεται ότι τον αγάπησε Αυτός της αποκαλύπτεται και κείνη αναγγέλλει στο λαό

το όνομά του laquoΈρωταςraquo17

Από την πρώτη κιόλας σκηνή και σε όλη την όπερα υπάρχουν στοιχεία ρυθμοί

μελωδίες και όργανα που δημιουργούν την απαραίτητη laquoεξωτικήraquo κινέζικη ατμόσφαιρα

Ο Πουτσίνι ανέδειξε τον ήχο της Κίνας χρησιμοποιώντας κινέζικα γκόνγκ ταμ ndash ταμ

ξυλόφωνα σωληνωτές καμπάνες και κρουστά

ΣΥΝΟΨΗ

Κατά τον 19ο αι η Γαλλία και ολόκληρη η Ευρώπη βρίσκονται σε

μετασχηματισμό που συντελείται και στην τέχνη η οποία αναζητά και ενστερνίζεται

νέες δυνατότητες απαραίτητες για τον άνθρωπο της νέας εποχής που ανατέλλει

Παράλληλα με αυτές ενυπάρχει και το κλασσικό στοιχείο σε μια ύστατη προσπάθεια

αναβίωσης του ένδοξου παρελθόντος που αργοπεθαίνει

Η αστική τάξη είναι τώρα εδραιωμένη στο προσκήνιο ενώ laquoη διακήρυξη των

δικαιωμάτων του ανθρώπου δεν διασφάλισε μόνο την ανεξαρτησία του πολίτη αλλά

έδωσε στον καλλιτέχνη τη δυνατότητα να εκφράσει ελεύθερα τις τάσεις και τις απόψεις

τουraquo18

Η τέχνη μέχρι τον 19ο αι υπηρετούσε μαικήνες άσχετους με αυτήν άλλοτε τη

θρησκεία άλλοτε τους ηγεμόνες άλλοτε το παρελθόν και τους μύθους Τώρα

ανεξαρτητοποιείται σταδιακά από την οικονομική ενίσχυση των ισχυρών αλλά και από

τους παραδοσιακούς περιορισμούς και τις ακαδημαϊκές συμβάσεις που προσδιόριζαν

την έκφρασή της Οι καινοτόμοι δημιουργοί προβαίνουν στην αναζήτηση νέων τρόπων

καλλιτεχνικής έκφρασης την οποία ανανεώνουν με το χρώμα και την laquoανακάλυψηraquo των

εξω-ευρωπαϊκών πολιτισμών στους οποίους στρέφονται για καινούριες εικαστικές

προοπτικές

17 Andras Batta ό π σ 48618 Ζωρζ Πεγέ ό π σ 9

8

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Εμμανουήλ Μελίτα laquoΗ ιστορία των εικαστικών τεχνών στην Ευρώπη κατά τον

19ο και τον 20ό αιώναraquo στο Μελίτα Εμμανουήλ κά Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη

από τον 18ο ως τον 20ό αιώνα Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη Τόμος Β΄ Β΄

Έκδοση ΕΑΠ Πάτρα 2008

Μάμαλης Nικόλαος Η Μουσική στην Ευρώπη Η Ιστορία των Τεχνών στην

Ευρώπη Τόμος Γ΄ Β΄ Έκδοση ΕΑΠ Πάτρα 2008

Πεγέ Ζωρζ Η Ζωγραφική στο 19ο Αιώνα μτφρ Άλκης Χαραλαμπίδης Εκδ

Νεφέλη Αθήνα 1984

Πετρίδου Bασιλική laquoΗ Αρχιτεκτονική στην Ευρώπη από τον 18ο ως τον 20ό

αιώναraquo στο Mελίτα Εμμανουήλ κ ά Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από τον 18ο ως

τον 20ό αιώνα Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη Τόμος Β΄ Β΄ Έκδοση ΕΑΠ

Πάτρα 2008

Batta Andras Όπερα Συνθέτες Έργα Ερμηνευτές μτφρ Φανή Γαϊδατζή Γιάννα

Σκαρβέλη Ελένη Τσαλίκη Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006

Gombrich E H Το Χρονικό της Τέχνης μτφρ Λίνα Κάσδαγλη Μορφωτικό

Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1994

Gympel Jan Ιστορία της Αρχιτεκτονικής από την Αρχαιότητα έως σήμερα μτφρ

Άλκης Χατζηανδρέου Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006

Hauser Arnold Κοινωνική Ιστορία της Τέχνης μτφρ Τάκης Κονδύλης Τόμος Δ΄

Εκδ Κάλβος Αθήνα χ χ

Krausse Anna C Ιστορία της Ζωγραφικής από την Αναγέννηση έως Σήμερα μτφρ

Φίλιππος Παππάς Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006

Machlis Joseph Forney Kristine Η Απόλαυση της Μουσικής μτφρ ndash επιμ

Δημήτρης Πυργιώτης Εκδ fagotto books Α΄ Έκδοση Αθήνα 1996

9

διακόσμηση της επιφάνειας αλλά αντιμετωπίζει

το κτηριακό σύνολο σαν γλυπτό στο οποίο δίνει

πλαστικότητα Ο τρόπος συνδυασμού

διαφορετικών υλικών είναι μοναδικός Όλη αυτή

η ποικιλία των δομικών υλικών η πολυμορφία και

οι ρέουσες μορφές αντανακλούν το πνεύμα της

εποχής την πολυμορφική κοινωνία και το

ερευνητικό πνεύμα που προσπαθεί να ενταχθεί

στις νέες τεχνολογικές εξελίξεις αναζητώντας

ταυτόχρονα στηρίγματα σε προηγούμενες

αρχιτεκτονικές μορφές όπως της Γοτθικής

περιόδου Μεγάλη έμφαση δίνεται τα δομικά

υλικά τα οποία ο δημιουργός χρησιμοποιεί ώστε

να αναδεικνύουν την κατασκευή αλλά και τη λειτουργικότητα του κτηρίου10

Η Κάζα Μπατλό 1905ndash1907 (ανακαίνιση) είναι ιδιωτική κατοικία στην λεωφόρο

Passeig de Gracia της Βαρκελώνης Ο αρχιτέκτονας έχει αντικαταστήσει όλες τις

ευθείες γραμμές και τις γωνίες με καμπυλωτές επιφάνειες Η καμπυλόγραμμη στέγη

αποτελείται από λαμπερά κεραμικά σε φολιδωτό σχήμα με ακανθώδεις απολήξεις που

δίνουν την εντύπωση ράχης δράκου ενώ η πρωτότυπη καμινάδα έχει ισλαμικές

επιρροές Τα εξωτερικά των μπαλκονιών μοιάζουν με μάσκες έτοιμες να αλλάξουν

στάση ενώ εσωτερικά από την είσοδο μέχρι τα έπιπλα κυριαρχούν τα φυτικά μοτίβα

Δίνει την εντύπωση φυσικής αρχέγονης κατασκευής

Ο Αντόνιο Γκαουντί προβάλλει τον διπλό ρόλο της διακόσμησης στην

αρχιτεκτονική την ανάδειξη της κατασκευαστικής μεθόδου και το ζωντάνεμα του

χώρου11

3η ΕΝΟΤΗΤΑ laquoTURANDOTraquo ΤΟΥ ΤΖΙΑΚΟΜΟ ΠΟΥΤΣΙΝΙ

Ο 19ος αι αναφορικά με τη μουσική σημαίνει τη διάλυση της ομοιογένειας που

είχε καθιερωθεί από τον Διαφωτισμό και είχε υιοθετηθεί από τα κοινωνικά στρώματα12

Οι μουσικοί όπως και οι υπόλοιποι καλλιτέχνες με την επικράτηση του πνεύματος του

10 Jan Gympel Ιστορία της Αρχιτεκτονικής από την Αρχαιότητα έως σήμερα μτφρ Άλκης Χατζηανδρέου Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006 σ 8111 Στο ίδιο σ 8112 Nικόλαος Μάμαλης Η Μουσική στην Ευρώπη Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη Τόμος Γ΄ Β΄ Έκδοση ΕΑΠ Πάτρα 2008 σ167

5

ρομαντισμού απελευθερώνονται και διαχειρίζονται προσωπικά την ατομική και

καλλιτεχνική ελευθερία αποτυπώνοντας την ατομική σφραγίδα στις δημιουργίες τους

Όπως προαναφέραμε τον 19ο αιώνα η αστική τάξη εδραιώνει την ταξική της

ανέλιξηlaquoΗ όπερα έγινε το αγαπημένο είδος της αστικής τάξης επειδή καμιά άλλη τέχνη

δεν πρόσφερε τόσο μεγάλες δυνατότητες για επίδειξη και σκηνογραφίες για

συσσώρευση και διέγερση εντυπώσεωνraquo13

Τώρα οι μουσικοί απελευθερώνονται από την πατροναρισμένη προστασία της

Εκκλησίας και της αριστοκρατίας και δημιουργούν ανενόχλητα και ελεύθερα ενώ με τη

μουσική ασχολούνται και γυναίκες έστω και ερασιτεχνικά Τώρα η μουσική

μεταφέρεται στις αίθουσες συναυλιών Η ανοιχτή παρουσίαση της μουσικής προσφέρει

στο ευρύ κοινό απόλαυση και στον συνθέτη ένα νέο χώρο έκφρασης όπου έχει τη

δυνατότητα να εκτελεί ή να διευθύνει το έργο του14

Στην όπερα πρωταγωνιστούν Ιταλία Γαλλία και Γερμανία ενώ πρωταγωνιστικό

laquoόργανοraquo της εποχής καθιερώνεται το πιάνο

Οι μεγάλοι κλασικοί ( Χάυντν Μότσαρτ Μπετόβεν Σούμπερτ) καθιερώνουν τη

μουσική δωματίου και τη συμφωνία πρώτο μέρος της οποίας είναι η φόρμα σονάτα

βασισμένη σε δύο αντιτιθέμενα θέματα της έκθεσης και της επανέκθεσης μεταξύ των

οποίων παρεμβάλλεται μια γέφυρα (ανάπτυξη)

Ο 19ος αιώνας εισάγει το θέμα των εθνικών ιδιωμάτων στη μέχρι τότε

παγκοσμιοποιημένη μουσική Στο πλαίσιο αυτό παρατηρείται στροφή στις λαϊκές

παραδόσεις τους εθνικούς ρυθμούς και χορούς Παράλληλα και στη μουσική

προσχωρεί το εξωτικό χρώμα της ανατολής και οι άγνωστοι laquoπρωτόγονοιraquo χαρακτήρες

της

Ο Ιταλός Τζιάκομο Πουτσίνι (1858ndash1924) ο σημαντικότερος εκπρόσωπος του

ιταλικού βερισμού συνδυάζει λυρισμό και αρμονία και εκφράζει την υστερορομαντική

εποχή ιδιαίτερα στο τελευταίο έργο του την laquoΤουραντόraquo (1926)15 Πρόκειται για λυρικό

δράμα σε τρεις πράξεις (πέντε σκηνές) σε λιμπρέτο των Τζιουζέπε Αντάμι και Ρενάτο

Σιμόνι βασισμένο σε ομότιτλο θεατρικό του Κάρλο Γκότσι16 Πρωταγωνίστρια είναι μια

Κινέζα πριγκίπισσα και η ιστορία εξελίσσεται στο Πεκίνο σε μυθικό χρόνο Πρόκειται

13 Arnold Hauser Κοινωνική Ιστορία της Τέχνης μτφρ Τάκης Κονδύλης Τόμος Δ΄ Εκδ Κάλβος Αθήνα χ χ σ 13714 Joseph Machlis Kristine Forney Η Απόλαυση της Μουσικής μτφρ ndash επιμ Δημήτρης Πυργιώτης Εκδ fagotto books Α΄ Έκδοση Αθήνα 1996 σ 20915 Στο ίδιο σ 342 Λιμπρέτο βιβλίο όπου περιέχεται το κείμενο της όπερας16 Andras Batta Όπερα Συνθέτες Έργα Ερμηνευτές μτφρ Φανή Γαϊδατζή Γιάννα Σκαρβέλη Ελένη Τσαλίκη Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006 σ 484

6

για εξαιρετικά θεαματική όπερα καθώς το κινεζικό παλάτι και το πλήθος ηθοποιών και

κομπάρσων προσδίδουν μνημειώδη χαρακτήρα

Πράξη πρώτη Ο Μανδαρίνος απευθυνόμενος στο πλήθος γνωστοποιεί το Νόμο

ότι η Τουραντό θα παντρευτεί τον προερχόμενο από βασιλική γενιά που θα λύσει τρία

αινίγματα Αν αποτύχει θα αποκεφαλιστεί όπως ο πρίγκιπας της Περσίας Ο πρίγκιπας

Κάλαφ (των Ταρτάρων) ο πατέρας του Τιμούρ και η σκλάβα τους Λιού (που αγαπά τον

Κάλαφ) εμφανίζονται Με την εμφάνιση του φεγγαριού ο πρίγκιπας της Περσίας

οδηγείται στο θάνατο Το πλήθος μάταια ικετεύει την Τουραντό που εμφανίζεται στην

κορυφή της σκηνής αμίλητη για έλεος Στη σκηνή εμφανίζονται οι laquoΜάσκεςraquo οι τρεις

υπουργοί Πινγκ Πανγκ Πονγκ (ενεργούν ομαδικά και η ρίζα της προέλευσής τους είναι

στην commedia delrsquo arte) που μαζί με τον Τιμούρ και τη Λιού προσπαθούν να

εμποδίσουν τον γοητευμένο από τη πριγκίπισσα Κάλαφ να χτυπήσει το γκονγκ

αποφασισμένος να δοκιμαστεί για να κατακτήσει την πριγκίπισσα

Πράξη δεύτερη Στην πρώτη σκηνή οι τρεις

μάσκες αναφέρονται στο κακό που τους βρήκε και

ανησυχούν για το μέλλον της Κίνας καθώς ήδη 13

νέοι εκτελέστηκαν Στη δεύτερη σκηνή βρισκόμαστε

μπροστά στο ανάκτορο όπου εμφανίζεται αγέρωχη η

Τουραντό και διηγείται ότι εκδικείται τον βιασμό και

τη δολοφονία μιας πρόγονής της από τον βασιλιά

τον Ταρτάρων Ο Κάλαφ επιμένει να διαγωνιστεί και

περνά με επιτυχία τη δοκιμασία Η Τουραντό

παρακαλεί τον αυτοκράτορα ndash πατέρα να μην την

δώσει στον ξένο εκείνος όμως της τονίζει τον

σεβασμό στον Νόμο Τότε η πριγκίπισσα

απευθύνεται στον Κάλαφ και ρωτά αν την θέλει με

το ζόρι Εκείνος θέλοντας να κερδίσει την αγάπη της της θέτει ένα γρίφο αν μάθει το

όνομά του ως την αυγή θα δεχτεί να εκτελεστεί νικημένος

Πράξη Τρίτη Όλο το έργο εκτυλίσσεται την ίδια νύχτα Κανένας δεν κοιμάται Οι

κάτοικοι του Πεκίνου αναζητούν κατόπιν εντολής της Τουραντό να μάθουν το όνομα

του πρίγκιπα Συλλαμβάνονται ο Τιμούρ και η Λιού (που τους είχαν δει με τον Κάλαφ)

η οποία για να σώσει τον πρίγκιπα ισχυρίζεται ότι μόνο αυτή τον γνωρίζει και

μαχαιρώνεται Στη σκηνή μένουν ο Κάλαφ και η Τουραντό (Το υπόλοιπο έργο

συμπληρώνεται από τον μαθητή του Πουτσίνι Φράνκο Αλφάνο βασισμένο σε

7

προσχέδια του δασκάλου του που πέθανε) Ο Κάλαφ φιλά την πριγκίπισσα που

παραδέχεται ότι τον αγάπησε Αυτός της αποκαλύπτεται και κείνη αναγγέλλει στο λαό

το όνομά του laquoΈρωταςraquo17

Από την πρώτη κιόλας σκηνή και σε όλη την όπερα υπάρχουν στοιχεία ρυθμοί

μελωδίες και όργανα που δημιουργούν την απαραίτητη laquoεξωτικήraquo κινέζικη ατμόσφαιρα

Ο Πουτσίνι ανέδειξε τον ήχο της Κίνας χρησιμοποιώντας κινέζικα γκόνγκ ταμ ndash ταμ

ξυλόφωνα σωληνωτές καμπάνες και κρουστά

ΣΥΝΟΨΗ

Κατά τον 19ο αι η Γαλλία και ολόκληρη η Ευρώπη βρίσκονται σε

μετασχηματισμό που συντελείται και στην τέχνη η οποία αναζητά και ενστερνίζεται

νέες δυνατότητες απαραίτητες για τον άνθρωπο της νέας εποχής που ανατέλλει

Παράλληλα με αυτές ενυπάρχει και το κλασσικό στοιχείο σε μια ύστατη προσπάθεια

αναβίωσης του ένδοξου παρελθόντος που αργοπεθαίνει

Η αστική τάξη είναι τώρα εδραιωμένη στο προσκήνιο ενώ laquoη διακήρυξη των

δικαιωμάτων του ανθρώπου δεν διασφάλισε μόνο την ανεξαρτησία του πολίτη αλλά

έδωσε στον καλλιτέχνη τη δυνατότητα να εκφράσει ελεύθερα τις τάσεις και τις απόψεις

τουraquo18

Η τέχνη μέχρι τον 19ο αι υπηρετούσε μαικήνες άσχετους με αυτήν άλλοτε τη

θρησκεία άλλοτε τους ηγεμόνες άλλοτε το παρελθόν και τους μύθους Τώρα

ανεξαρτητοποιείται σταδιακά από την οικονομική ενίσχυση των ισχυρών αλλά και από

τους παραδοσιακούς περιορισμούς και τις ακαδημαϊκές συμβάσεις που προσδιόριζαν

την έκφρασή της Οι καινοτόμοι δημιουργοί προβαίνουν στην αναζήτηση νέων τρόπων

καλλιτεχνικής έκφρασης την οποία ανανεώνουν με το χρώμα και την laquoανακάλυψηraquo των

εξω-ευρωπαϊκών πολιτισμών στους οποίους στρέφονται για καινούριες εικαστικές

προοπτικές

17 Andras Batta ό π σ 48618 Ζωρζ Πεγέ ό π σ 9

8

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Εμμανουήλ Μελίτα laquoΗ ιστορία των εικαστικών τεχνών στην Ευρώπη κατά τον

19ο και τον 20ό αιώναraquo στο Μελίτα Εμμανουήλ κά Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη

από τον 18ο ως τον 20ό αιώνα Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη Τόμος Β΄ Β΄

Έκδοση ΕΑΠ Πάτρα 2008

Μάμαλης Nικόλαος Η Μουσική στην Ευρώπη Η Ιστορία των Τεχνών στην

Ευρώπη Τόμος Γ΄ Β΄ Έκδοση ΕΑΠ Πάτρα 2008

Πεγέ Ζωρζ Η Ζωγραφική στο 19ο Αιώνα μτφρ Άλκης Χαραλαμπίδης Εκδ

Νεφέλη Αθήνα 1984

Πετρίδου Bασιλική laquoΗ Αρχιτεκτονική στην Ευρώπη από τον 18ο ως τον 20ό

αιώναraquo στο Mελίτα Εμμανουήλ κ ά Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από τον 18ο ως

τον 20ό αιώνα Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη Τόμος Β΄ Β΄ Έκδοση ΕΑΠ

Πάτρα 2008

Batta Andras Όπερα Συνθέτες Έργα Ερμηνευτές μτφρ Φανή Γαϊδατζή Γιάννα

Σκαρβέλη Ελένη Τσαλίκη Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006

Gombrich E H Το Χρονικό της Τέχνης μτφρ Λίνα Κάσδαγλη Μορφωτικό

Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1994

Gympel Jan Ιστορία της Αρχιτεκτονικής από την Αρχαιότητα έως σήμερα μτφρ

Άλκης Χατζηανδρέου Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006

Hauser Arnold Κοινωνική Ιστορία της Τέχνης μτφρ Τάκης Κονδύλης Τόμος Δ΄

Εκδ Κάλβος Αθήνα χ χ

Krausse Anna C Ιστορία της Ζωγραφικής από την Αναγέννηση έως Σήμερα μτφρ

Φίλιππος Παππάς Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006

Machlis Joseph Forney Kristine Η Απόλαυση της Μουσικής μτφρ ndash επιμ

Δημήτρης Πυργιώτης Εκδ fagotto books Α΄ Έκδοση Αθήνα 1996

9

ρομαντισμού απελευθερώνονται και διαχειρίζονται προσωπικά την ατομική και

καλλιτεχνική ελευθερία αποτυπώνοντας την ατομική σφραγίδα στις δημιουργίες τους

Όπως προαναφέραμε τον 19ο αιώνα η αστική τάξη εδραιώνει την ταξική της

ανέλιξηlaquoΗ όπερα έγινε το αγαπημένο είδος της αστικής τάξης επειδή καμιά άλλη τέχνη

δεν πρόσφερε τόσο μεγάλες δυνατότητες για επίδειξη και σκηνογραφίες για

συσσώρευση και διέγερση εντυπώσεωνraquo13

Τώρα οι μουσικοί απελευθερώνονται από την πατροναρισμένη προστασία της

Εκκλησίας και της αριστοκρατίας και δημιουργούν ανενόχλητα και ελεύθερα ενώ με τη

μουσική ασχολούνται και γυναίκες έστω και ερασιτεχνικά Τώρα η μουσική

μεταφέρεται στις αίθουσες συναυλιών Η ανοιχτή παρουσίαση της μουσικής προσφέρει

στο ευρύ κοινό απόλαυση και στον συνθέτη ένα νέο χώρο έκφρασης όπου έχει τη

δυνατότητα να εκτελεί ή να διευθύνει το έργο του14

Στην όπερα πρωταγωνιστούν Ιταλία Γαλλία και Γερμανία ενώ πρωταγωνιστικό

laquoόργανοraquo της εποχής καθιερώνεται το πιάνο

Οι μεγάλοι κλασικοί ( Χάυντν Μότσαρτ Μπετόβεν Σούμπερτ) καθιερώνουν τη

μουσική δωματίου και τη συμφωνία πρώτο μέρος της οποίας είναι η φόρμα σονάτα

βασισμένη σε δύο αντιτιθέμενα θέματα της έκθεσης και της επανέκθεσης μεταξύ των

οποίων παρεμβάλλεται μια γέφυρα (ανάπτυξη)

Ο 19ος αιώνας εισάγει το θέμα των εθνικών ιδιωμάτων στη μέχρι τότε

παγκοσμιοποιημένη μουσική Στο πλαίσιο αυτό παρατηρείται στροφή στις λαϊκές

παραδόσεις τους εθνικούς ρυθμούς και χορούς Παράλληλα και στη μουσική

προσχωρεί το εξωτικό χρώμα της ανατολής και οι άγνωστοι laquoπρωτόγονοιraquo χαρακτήρες

της

Ο Ιταλός Τζιάκομο Πουτσίνι (1858ndash1924) ο σημαντικότερος εκπρόσωπος του

ιταλικού βερισμού συνδυάζει λυρισμό και αρμονία και εκφράζει την υστερορομαντική

εποχή ιδιαίτερα στο τελευταίο έργο του την laquoΤουραντόraquo (1926)15 Πρόκειται για λυρικό

δράμα σε τρεις πράξεις (πέντε σκηνές) σε λιμπρέτο των Τζιουζέπε Αντάμι και Ρενάτο

Σιμόνι βασισμένο σε ομότιτλο θεατρικό του Κάρλο Γκότσι16 Πρωταγωνίστρια είναι μια

Κινέζα πριγκίπισσα και η ιστορία εξελίσσεται στο Πεκίνο σε μυθικό χρόνο Πρόκειται

13 Arnold Hauser Κοινωνική Ιστορία της Τέχνης μτφρ Τάκης Κονδύλης Τόμος Δ΄ Εκδ Κάλβος Αθήνα χ χ σ 13714 Joseph Machlis Kristine Forney Η Απόλαυση της Μουσικής μτφρ ndash επιμ Δημήτρης Πυργιώτης Εκδ fagotto books Α΄ Έκδοση Αθήνα 1996 σ 20915 Στο ίδιο σ 342 Λιμπρέτο βιβλίο όπου περιέχεται το κείμενο της όπερας16 Andras Batta Όπερα Συνθέτες Έργα Ερμηνευτές μτφρ Φανή Γαϊδατζή Γιάννα Σκαρβέλη Ελένη Τσαλίκη Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006 σ 484

6

για εξαιρετικά θεαματική όπερα καθώς το κινεζικό παλάτι και το πλήθος ηθοποιών και

κομπάρσων προσδίδουν μνημειώδη χαρακτήρα

Πράξη πρώτη Ο Μανδαρίνος απευθυνόμενος στο πλήθος γνωστοποιεί το Νόμο

ότι η Τουραντό θα παντρευτεί τον προερχόμενο από βασιλική γενιά που θα λύσει τρία

αινίγματα Αν αποτύχει θα αποκεφαλιστεί όπως ο πρίγκιπας της Περσίας Ο πρίγκιπας

Κάλαφ (των Ταρτάρων) ο πατέρας του Τιμούρ και η σκλάβα τους Λιού (που αγαπά τον

Κάλαφ) εμφανίζονται Με την εμφάνιση του φεγγαριού ο πρίγκιπας της Περσίας

οδηγείται στο θάνατο Το πλήθος μάταια ικετεύει την Τουραντό που εμφανίζεται στην

κορυφή της σκηνής αμίλητη για έλεος Στη σκηνή εμφανίζονται οι laquoΜάσκεςraquo οι τρεις

υπουργοί Πινγκ Πανγκ Πονγκ (ενεργούν ομαδικά και η ρίζα της προέλευσής τους είναι

στην commedia delrsquo arte) που μαζί με τον Τιμούρ και τη Λιού προσπαθούν να

εμποδίσουν τον γοητευμένο από τη πριγκίπισσα Κάλαφ να χτυπήσει το γκονγκ

αποφασισμένος να δοκιμαστεί για να κατακτήσει την πριγκίπισσα

Πράξη δεύτερη Στην πρώτη σκηνή οι τρεις

μάσκες αναφέρονται στο κακό που τους βρήκε και

ανησυχούν για το μέλλον της Κίνας καθώς ήδη 13

νέοι εκτελέστηκαν Στη δεύτερη σκηνή βρισκόμαστε

μπροστά στο ανάκτορο όπου εμφανίζεται αγέρωχη η

Τουραντό και διηγείται ότι εκδικείται τον βιασμό και

τη δολοφονία μιας πρόγονής της από τον βασιλιά

τον Ταρτάρων Ο Κάλαφ επιμένει να διαγωνιστεί και

περνά με επιτυχία τη δοκιμασία Η Τουραντό

παρακαλεί τον αυτοκράτορα ndash πατέρα να μην την

δώσει στον ξένο εκείνος όμως της τονίζει τον

σεβασμό στον Νόμο Τότε η πριγκίπισσα

απευθύνεται στον Κάλαφ και ρωτά αν την θέλει με

το ζόρι Εκείνος θέλοντας να κερδίσει την αγάπη της της θέτει ένα γρίφο αν μάθει το

όνομά του ως την αυγή θα δεχτεί να εκτελεστεί νικημένος

Πράξη Τρίτη Όλο το έργο εκτυλίσσεται την ίδια νύχτα Κανένας δεν κοιμάται Οι

κάτοικοι του Πεκίνου αναζητούν κατόπιν εντολής της Τουραντό να μάθουν το όνομα

του πρίγκιπα Συλλαμβάνονται ο Τιμούρ και η Λιού (που τους είχαν δει με τον Κάλαφ)

η οποία για να σώσει τον πρίγκιπα ισχυρίζεται ότι μόνο αυτή τον γνωρίζει και

μαχαιρώνεται Στη σκηνή μένουν ο Κάλαφ και η Τουραντό (Το υπόλοιπο έργο

συμπληρώνεται από τον μαθητή του Πουτσίνι Φράνκο Αλφάνο βασισμένο σε

7

προσχέδια του δασκάλου του που πέθανε) Ο Κάλαφ φιλά την πριγκίπισσα που

παραδέχεται ότι τον αγάπησε Αυτός της αποκαλύπτεται και κείνη αναγγέλλει στο λαό

το όνομά του laquoΈρωταςraquo17

Από την πρώτη κιόλας σκηνή και σε όλη την όπερα υπάρχουν στοιχεία ρυθμοί

μελωδίες και όργανα που δημιουργούν την απαραίτητη laquoεξωτικήraquo κινέζικη ατμόσφαιρα

Ο Πουτσίνι ανέδειξε τον ήχο της Κίνας χρησιμοποιώντας κινέζικα γκόνγκ ταμ ndash ταμ

ξυλόφωνα σωληνωτές καμπάνες και κρουστά

ΣΥΝΟΨΗ

Κατά τον 19ο αι η Γαλλία και ολόκληρη η Ευρώπη βρίσκονται σε

μετασχηματισμό που συντελείται και στην τέχνη η οποία αναζητά και ενστερνίζεται

νέες δυνατότητες απαραίτητες για τον άνθρωπο της νέας εποχής που ανατέλλει

Παράλληλα με αυτές ενυπάρχει και το κλασσικό στοιχείο σε μια ύστατη προσπάθεια

αναβίωσης του ένδοξου παρελθόντος που αργοπεθαίνει

Η αστική τάξη είναι τώρα εδραιωμένη στο προσκήνιο ενώ laquoη διακήρυξη των

δικαιωμάτων του ανθρώπου δεν διασφάλισε μόνο την ανεξαρτησία του πολίτη αλλά

έδωσε στον καλλιτέχνη τη δυνατότητα να εκφράσει ελεύθερα τις τάσεις και τις απόψεις

τουraquo18

Η τέχνη μέχρι τον 19ο αι υπηρετούσε μαικήνες άσχετους με αυτήν άλλοτε τη

θρησκεία άλλοτε τους ηγεμόνες άλλοτε το παρελθόν και τους μύθους Τώρα

ανεξαρτητοποιείται σταδιακά από την οικονομική ενίσχυση των ισχυρών αλλά και από

τους παραδοσιακούς περιορισμούς και τις ακαδημαϊκές συμβάσεις που προσδιόριζαν

την έκφρασή της Οι καινοτόμοι δημιουργοί προβαίνουν στην αναζήτηση νέων τρόπων

καλλιτεχνικής έκφρασης την οποία ανανεώνουν με το χρώμα και την laquoανακάλυψηraquo των

εξω-ευρωπαϊκών πολιτισμών στους οποίους στρέφονται για καινούριες εικαστικές

προοπτικές

17 Andras Batta ό π σ 48618 Ζωρζ Πεγέ ό π σ 9

8

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Εμμανουήλ Μελίτα laquoΗ ιστορία των εικαστικών τεχνών στην Ευρώπη κατά τον

19ο και τον 20ό αιώναraquo στο Μελίτα Εμμανουήλ κά Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη

από τον 18ο ως τον 20ό αιώνα Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη Τόμος Β΄ Β΄

Έκδοση ΕΑΠ Πάτρα 2008

Μάμαλης Nικόλαος Η Μουσική στην Ευρώπη Η Ιστορία των Τεχνών στην

Ευρώπη Τόμος Γ΄ Β΄ Έκδοση ΕΑΠ Πάτρα 2008

Πεγέ Ζωρζ Η Ζωγραφική στο 19ο Αιώνα μτφρ Άλκης Χαραλαμπίδης Εκδ

Νεφέλη Αθήνα 1984

Πετρίδου Bασιλική laquoΗ Αρχιτεκτονική στην Ευρώπη από τον 18ο ως τον 20ό

αιώναraquo στο Mελίτα Εμμανουήλ κ ά Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από τον 18ο ως

τον 20ό αιώνα Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη Τόμος Β΄ Β΄ Έκδοση ΕΑΠ

Πάτρα 2008

Batta Andras Όπερα Συνθέτες Έργα Ερμηνευτές μτφρ Φανή Γαϊδατζή Γιάννα

Σκαρβέλη Ελένη Τσαλίκη Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006

Gombrich E H Το Χρονικό της Τέχνης μτφρ Λίνα Κάσδαγλη Μορφωτικό

Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1994

Gympel Jan Ιστορία της Αρχιτεκτονικής από την Αρχαιότητα έως σήμερα μτφρ

Άλκης Χατζηανδρέου Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006

Hauser Arnold Κοινωνική Ιστορία της Τέχνης μτφρ Τάκης Κονδύλης Τόμος Δ΄

Εκδ Κάλβος Αθήνα χ χ

Krausse Anna C Ιστορία της Ζωγραφικής από την Αναγέννηση έως Σήμερα μτφρ

Φίλιππος Παππάς Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006

Machlis Joseph Forney Kristine Η Απόλαυση της Μουσικής μτφρ ndash επιμ

Δημήτρης Πυργιώτης Εκδ fagotto books Α΄ Έκδοση Αθήνα 1996

9

για εξαιρετικά θεαματική όπερα καθώς το κινεζικό παλάτι και το πλήθος ηθοποιών και

κομπάρσων προσδίδουν μνημειώδη χαρακτήρα

Πράξη πρώτη Ο Μανδαρίνος απευθυνόμενος στο πλήθος γνωστοποιεί το Νόμο

ότι η Τουραντό θα παντρευτεί τον προερχόμενο από βασιλική γενιά που θα λύσει τρία

αινίγματα Αν αποτύχει θα αποκεφαλιστεί όπως ο πρίγκιπας της Περσίας Ο πρίγκιπας

Κάλαφ (των Ταρτάρων) ο πατέρας του Τιμούρ και η σκλάβα τους Λιού (που αγαπά τον

Κάλαφ) εμφανίζονται Με την εμφάνιση του φεγγαριού ο πρίγκιπας της Περσίας

οδηγείται στο θάνατο Το πλήθος μάταια ικετεύει την Τουραντό που εμφανίζεται στην

κορυφή της σκηνής αμίλητη για έλεος Στη σκηνή εμφανίζονται οι laquoΜάσκεςraquo οι τρεις

υπουργοί Πινγκ Πανγκ Πονγκ (ενεργούν ομαδικά και η ρίζα της προέλευσής τους είναι

στην commedia delrsquo arte) που μαζί με τον Τιμούρ και τη Λιού προσπαθούν να

εμποδίσουν τον γοητευμένο από τη πριγκίπισσα Κάλαφ να χτυπήσει το γκονγκ

αποφασισμένος να δοκιμαστεί για να κατακτήσει την πριγκίπισσα

Πράξη δεύτερη Στην πρώτη σκηνή οι τρεις

μάσκες αναφέρονται στο κακό που τους βρήκε και

ανησυχούν για το μέλλον της Κίνας καθώς ήδη 13

νέοι εκτελέστηκαν Στη δεύτερη σκηνή βρισκόμαστε

μπροστά στο ανάκτορο όπου εμφανίζεται αγέρωχη η

Τουραντό και διηγείται ότι εκδικείται τον βιασμό και

τη δολοφονία μιας πρόγονής της από τον βασιλιά

τον Ταρτάρων Ο Κάλαφ επιμένει να διαγωνιστεί και

περνά με επιτυχία τη δοκιμασία Η Τουραντό

παρακαλεί τον αυτοκράτορα ndash πατέρα να μην την

δώσει στον ξένο εκείνος όμως της τονίζει τον

σεβασμό στον Νόμο Τότε η πριγκίπισσα

απευθύνεται στον Κάλαφ και ρωτά αν την θέλει με

το ζόρι Εκείνος θέλοντας να κερδίσει την αγάπη της της θέτει ένα γρίφο αν μάθει το

όνομά του ως την αυγή θα δεχτεί να εκτελεστεί νικημένος

Πράξη Τρίτη Όλο το έργο εκτυλίσσεται την ίδια νύχτα Κανένας δεν κοιμάται Οι

κάτοικοι του Πεκίνου αναζητούν κατόπιν εντολής της Τουραντό να μάθουν το όνομα

του πρίγκιπα Συλλαμβάνονται ο Τιμούρ και η Λιού (που τους είχαν δει με τον Κάλαφ)

η οποία για να σώσει τον πρίγκιπα ισχυρίζεται ότι μόνο αυτή τον γνωρίζει και

μαχαιρώνεται Στη σκηνή μένουν ο Κάλαφ και η Τουραντό (Το υπόλοιπο έργο

συμπληρώνεται από τον μαθητή του Πουτσίνι Φράνκο Αλφάνο βασισμένο σε

7

προσχέδια του δασκάλου του που πέθανε) Ο Κάλαφ φιλά την πριγκίπισσα που

παραδέχεται ότι τον αγάπησε Αυτός της αποκαλύπτεται και κείνη αναγγέλλει στο λαό

το όνομά του laquoΈρωταςraquo17

Από την πρώτη κιόλας σκηνή και σε όλη την όπερα υπάρχουν στοιχεία ρυθμοί

μελωδίες και όργανα που δημιουργούν την απαραίτητη laquoεξωτικήraquo κινέζικη ατμόσφαιρα

Ο Πουτσίνι ανέδειξε τον ήχο της Κίνας χρησιμοποιώντας κινέζικα γκόνγκ ταμ ndash ταμ

ξυλόφωνα σωληνωτές καμπάνες και κρουστά

ΣΥΝΟΨΗ

Κατά τον 19ο αι η Γαλλία και ολόκληρη η Ευρώπη βρίσκονται σε

μετασχηματισμό που συντελείται και στην τέχνη η οποία αναζητά και ενστερνίζεται

νέες δυνατότητες απαραίτητες για τον άνθρωπο της νέας εποχής που ανατέλλει

Παράλληλα με αυτές ενυπάρχει και το κλασσικό στοιχείο σε μια ύστατη προσπάθεια

αναβίωσης του ένδοξου παρελθόντος που αργοπεθαίνει

Η αστική τάξη είναι τώρα εδραιωμένη στο προσκήνιο ενώ laquoη διακήρυξη των

δικαιωμάτων του ανθρώπου δεν διασφάλισε μόνο την ανεξαρτησία του πολίτη αλλά

έδωσε στον καλλιτέχνη τη δυνατότητα να εκφράσει ελεύθερα τις τάσεις και τις απόψεις

τουraquo18

Η τέχνη μέχρι τον 19ο αι υπηρετούσε μαικήνες άσχετους με αυτήν άλλοτε τη

θρησκεία άλλοτε τους ηγεμόνες άλλοτε το παρελθόν και τους μύθους Τώρα

ανεξαρτητοποιείται σταδιακά από την οικονομική ενίσχυση των ισχυρών αλλά και από

τους παραδοσιακούς περιορισμούς και τις ακαδημαϊκές συμβάσεις που προσδιόριζαν

την έκφρασή της Οι καινοτόμοι δημιουργοί προβαίνουν στην αναζήτηση νέων τρόπων

καλλιτεχνικής έκφρασης την οποία ανανεώνουν με το χρώμα και την laquoανακάλυψηraquo των

εξω-ευρωπαϊκών πολιτισμών στους οποίους στρέφονται για καινούριες εικαστικές

προοπτικές

17 Andras Batta ό π σ 48618 Ζωρζ Πεγέ ό π σ 9

8

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Εμμανουήλ Μελίτα laquoΗ ιστορία των εικαστικών τεχνών στην Ευρώπη κατά τον

19ο και τον 20ό αιώναraquo στο Μελίτα Εμμανουήλ κά Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη

από τον 18ο ως τον 20ό αιώνα Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη Τόμος Β΄ Β΄

Έκδοση ΕΑΠ Πάτρα 2008

Μάμαλης Nικόλαος Η Μουσική στην Ευρώπη Η Ιστορία των Τεχνών στην

Ευρώπη Τόμος Γ΄ Β΄ Έκδοση ΕΑΠ Πάτρα 2008

Πεγέ Ζωρζ Η Ζωγραφική στο 19ο Αιώνα μτφρ Άλκης Χαραλαμπίδης Εκδ

Νεφέλη Αθήνα 1984

Πετρίδου Bασιλική laquoΗ Αρχιτεκτονική στην Ευρώπη από τον 18ο ως τον 20ό

αιώναraquo στο Mελίτα Εμμανουήλ κ ά Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από τον 18ο ως

τον 20ό αιώνα Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη Τόμος Β΄ Β΄ Έκδοση ΕΑΠ

Πάτρα 2008

Batta Andras Όπερα Συνθέτες Έργα Ερμηνευτές μτφρ Φανή Γαϊδατζή Γιάννα

Σκαρβέλη Ελένη Τσαλίκη Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006

Gombrich E H Το Χρονικό της Τέχνης μτφρ Λίνα Κάσδαγλη Μορφωτικό

Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1994

Gympel Jan Ιστορία της Αρχιτεκτονικής από την Αρχαιότητα έως σήμερα μτφρ

Άλκης Χατζηανδρέου Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006

Hauser Arnold Κοινωνική Ιστορία της Τέχνης μτφρ Τάκης Κονδύλης Τόμος Δ΄

Εκδ Κάλβος Αθήνα χ χ

Krausse Anna C Ιστορία της Ζωγραφικής από την Αναγέννηση έως Σήμερα μτφρ

Φίλιππος Παππάς Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006

Machlis Joseph Forney Kristine Η Απόλαυση της Μουσικής μτφρ ndash επιμ

Δημήτρης Πυργιώτης Εκδ fagotto books Α΄ Έκδοση Αθήνα 1996

9

προσχέδια του δασκάλου του που πέθανε) Ο Κάλαφ φιλά την πριγκίπισσα που

παραδέχεται ότι τον αγάπησε Αυτός της αποκαλύπτεται και κείνη αναγγέλλει στο λαό

το όνομά του laquoΈρωταςraquo17

Από την πρώτη κιόλας σκηνή και σε όλη την όπερα υπάρχουν στοιχεία ρυθμοί

μελωδίες και όργανα που δημιουργούν την απαραίτητη laquoεξωτικήraquo κινέζικη ατμόσφαιρα

Ο Πουτσίνι ανέδειξε τον ήχο της Κίνας χρησιμοποιώντας κινέζικα γκόνγκ ταμ ndash ταμ

ξυλόφωνα σωληνωτές καμπάνες και κρουστά

ΣΥΝΟΨΗ

Κατά τον 19ο αι η Γαλλία και ολόκληρη η Ευρώπη βρίσκονται σε

μετασχηματισμό που συντελείται και στην τέχνη η οποία αναζητά και ενστερνίζεται

νέες δυνατότητες απαραίτητες για τον άνθρωπο της νέας εποχής που ανατέλλει

Παράλληλα με αυτές ενυπάρχει και το κλασσικό στοιχείο σε μια ύστατη προσπάθεια

αναβίωσης του ένδοξου παρελθόντος που αργοπεθαίνει

Η αστική τάξη είναι τώρα εδραιωμένη στο προσκήνιο ενώ laquoη διακήρυξη των

δικαιωμάτων του ανθρώπου δεν διασφάλισε μόνο την ανεξαρτησία του πολίτη αλλά

έδωσε στον καλλιτέχνη τη δυνατότητα να εκφράσει ελεύθερα τις τάσεις και τις απόψεις

τουraquo18

Η τέχνη μέχρι τον 19ο αι υπηρετούσε μαικήνες άσχετους με αυτήν άλλοτε τη

θρησκεία άλλοτε τους ηγεμόνες άλλοτε το παρελθόν και τους μύθους Τώρα

ανεξαρτητοποιείται σταδιακά από την οικονομική ενίσχυση των ισχυρών αλλά και από

τους παραδοσιακούς περιορισμούς και τις ακαδημαϊκές συμβάσεις που προσδιόριζαν

την έκφρασή της Οι καινοτόμοι δημιουργοί προβαίνουν στην αναζήτηση νέων τρόπων

καλλιτεχνικής έκφρασης την οποία ανανεώνουν με το χρώμα και την laquoανακάλυψηraquo των

εξω-ευρωπαϊκών πολιτισμών στους οποίους στρέφονται για καινούριες εικαστικές

προοπτικές

17 Andras Batta ό π σ 48618 Ζωρζ Πεγέ ό π σ 9

8

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Εμμανουήλ Μελίτα laquoΗ ιστορία των εικαστικών τεχνών στην Ευρώπη κατά τον

19ο και τον 20ό αιώναraquo στο Μελίτα Εμμανουήλ κά Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη

από τον 18ο ως τον 20ό αιώνα Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη Τόμος Β΄ Β΄

Έκδοση ΕΑΠ Πάτρα 2008

Μάμαλης Nικόλαος Η Μουσική στην Ευρώπη Η Ιστορία των Τεχνών στην

Ευρώπη Τόμος Γ΄ Β΄ Έκδοση ΕΑΠ Πάτρα 2008

Πεγέ Ζωρζ Η Ζωγραφική στο 19ο Αιώνα μτφρ Άλκης Χαραλαμπίδης Εκδ

Νεφέλη Αθήνα 1984

Πετρίδου Bασιλική laquoΗ Αρχιτεκτονική στην Ευρώπη από τον 18ο ως τον 20ό

αιώναraquo στο Mελίτα Εμμανουήλ κ ά Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από τον 18ο ως

τον 20ό αιώνα Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη Τόμος Β΄ Β΄ Έκδοση ΕΑΠ

Πάτρα 2008

Batta Andras Όπερα Συνθέτες Έργα Ερμηνευτές μτφρ Φανή Γαϊδατζή Γιάννα

Σκαρβέλη Ελένη Τσαλίκη Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006

Gombrich E H Το Χρονικό της Τέχνης μτφρ Λίνα Κάσδαγλη Μορφωτικό

Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1994

Gympel Jan Ιστορία της Αρχιτεκτονικής από την Αρχαιότητα έως σήμερα μτφρ

Άλκης Χατζηανδρέου Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006

Hauser Arnold Κοινωνική Ιστορία της Τέχνης μτφρ Τάκης Κονδύλης Τόμος Δ΄

Εκδ Κάλβος Αθήνα χ χ

Krausse Anna C Ιστορία της Ζωγραφικής από την Αναγέννηση έως Σήμερα μτφρ

Φίλιππος Παππάς Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006

Machlis Joseph Forney Kristine Η Απόλαυση της Μουσικής μτφρ ndash επιμ

Δημήτρης Πυργιώτης Εκδ fagotto books Α΄ Έκδοση Αθήνα 1996

9

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Εμμανουήλ Μελίτα laquoΗ ιστορία των εικαστικών τεχνών στην Ευρώπη κατά τον

19ο και τον 20ό αιώναraquo στο Μελίτα Εμμανουήλ κά Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη

από τον 18ο ως τον 20ό αιώνα Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη Τόμος Β΄ Β΄

Έκδοση ΕΑΠ Πάτρα 2008

Μάμαλης Nικόλαος Η Μουσική στην Ευρώπη Η Ιστορία των Τεχνών στην

Ευρώπη Τόμος Γ΄ Β΄ Έκδοση ΕΑΠ Πάτρα 2008

Πεγέ Ζωρζ Η Ζωγραφική στο 19ο Αιώνα μτφρ Άλκης Χαραλαμπίδης Εκδ

Νεφέλη Αθήνα 1984

Πετρίδου Bασιλική laquoΗ Αρχιτεκτονική στην Ευρώπη από τον 18ο ως τον 20ό

αιώναraquo στο Mελίτα Εμμανουήλ κ ά Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από τον 18ο ως

τον 20ό αιώνα Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη Τόμος Β΄ Β΄ Έκδοση ΕΑΠ

Πάτρα 2008

Batta Andras Όπερα Συνθέτες Έργα Ερμηνευτές μτφρ Φανή Γαϊδατζή Γιάννα

Σκαρβέλη Ελένη Τσαλίκη Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006

Gombrich E H Το Χρονικό της Τέχνης μτφρ Λίνα Κάσδαγλη Μορφωτικό

Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης Αθήνα 1994

Gympel Jan Ιστορία της Αρχιτεκτονικής από την Αρχαιότητα έως σήμερα μτφρ

Άλκης Χατζηανδρέου Εκδ Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006

Hauser Arnold Κοινωνική Ιστορία της Τέχνης μτφρ Τάκης Κονδύλης Τόμος Δ΄

Εκδ Κάλβος Αθήνα χ χ

Krausse Anna C Ιστορία της Ζωγραφικής από την Αναγέννηση έως Σήμερα μτφρ

Φίλιππος Παππάς Ελευθερουδάκης Αθήνα 2006

Machlis Joseph Forney Kristine Η Απόλαυση της Μουσικής μτφρ ndash επιμ

Δημήτρης Πυργιώτης Εκδ fagotto books Α΄ Έκδοση Αθήνα 1996

9