บทท 2

เอกสารทเกยวของ

โรคอวน

2.โรคอวน (obesity) ปจจบนโรคอวนนบวา เปนโรคทแพรระบาดไปทวโลก องคการอนามยโลกถอเปนปญหาสขภาพส าคญปญหาหนง ทจะตองไดรบการแกไขอยางเรงดวน ทงในประเทศทพฒนาแลว และประเทศทก าลงพฒนา 2.1เกณฑการวนจฉยโรคอวน วธทดทสดทใชไดทงเดกและผใหญ คอ การช งน าหนก และวดสวนสง ในผใหญ ซงตองการทราบความเสยงตอเมแทบอลกซนโดรม จะวดขนาดรอบเอวดวย ตามมาตรฐานกรมอนามย พ.ศ. 2542 เกณฑทใชในเดกอายนอยกวา 18 ป ลงมา ใชเกณฑน าหนกเทยบกบสวนสง ถาหากมน าหนกตอสวนสงมากกวารอยละ 50 บวกกบ 2 เทาของคาเบยงเบนมาตรฐาน จะถอวา น าหนกเกน และหากมากกวา 50 บวกกบ 3 เทา ของคาเบยงเบนมาตรฐานถอวาอวน เกณฑใชวดในผใหญ (อายตงแต 18 ปขนไป) ใชเกณฑดชนมวลกาย (body mass index หรอ BMI) ซงมวธค านวณดงน 1. ดชนมวลกาย BMI (body mass index)

ดชนมวลกาย = น าหนก )กก / (.สวนสง )ม(. ²

2. วดเสนรอบเอว

เสนรอบเอวทเหมาะสมส าหรบคนเอเชยคอ ไมเกน 90 ซม .ในผชาย และไมเกน 80 ซม .ในผหญง

2.2สาเหตทท าใหเกดโรคอวน 1.การรบประทานอาหาร หากรบประทานอาหารทใหพลงงานสงเปนประจ า มากกวาพลงงานทใชออกไป จะท าใหน าหนกเกน 2.ประเภทของอาหาร โดยเฉพาะผทชอบรบประทานอาหารทมน าตาล ไมวาจะเปนกลโคส น าหวาน เครองดม ไวน เบยร 3.โรคตอมไรทอ เชน ตอมไทรอยดท างานบกพรอง โรคเนองอกตอมใตสมอง หรอตอมหมวกไตบางชนด 4.ยา เชน ยาคมก าเนด ยาแกโรคซมเศรา ยารกษาเบาหวาน ยาสเตยรอยด ยาลกกลอน ยาแกหอบ ยาชด 5.กรรมพนธ 2.3สาเหตของโรคอวน แบงไดเปน 2 สาเหต คอ 2.3.1. โรคอวนทเปนอาการแสดงของโรคอน พบไดนอยมาก เมอเทยบกบโรคอวนทงหมด โดยมสาเหตดงน 1.1 โรคของระบบประสาทสวนกลาง เชน เนองอกในสมองบางสวน การเจบ หรอตดเชอในสมอง 1.2 โรคทางตอมไรทอ ท าใหมความผดปกตของการหลงฮอรโมนบางตว 1.3 การใชยาคอรตโคสเตยรอยดรกษาโรคบางอยาง อาจท าใหอวนได 1.4 กลมอาการทเกดจากความผดปกตของโครโมโซม โรคเหลานมกพบในเดก โดยจะมลกษณะอวนเตย และพบลกษณะผดปกตอยางอนดวย ผปวยจะตองไดรบการรกษาในโรงพยาบาล 2.3.2.โรคอวนจากการกนเกน เมอบรโภคอาหารเขาไปมากเกนความตองการของรางกาย รางกายน ามาใชเปนพลงงานไมหมด สวนทเกนกจะสะสมในรปของไขมนอยตามสวนตางๆ ของรางกาย เชน อวยวะในชองทอง ใตผวหนงหนาทอง เมอสะสมมากขน กจะกลายเปนโรคอวน ซงจะพบวา มเซลลไขมน (adipocyte) เพมจ านวนและเพมขนาดขนเปนจ านวนมาก

กลไกการเกดโรคอวน ท าใหเกดโรคอนๆ ตามมา ดงแสดงในแผนภมท 1

2.3.3สถานการณของโรคอวน ผลจากการส ารวจภาวะอาหารและโภชนาการ และการศกษาวจย ซงด าเนนการ โดยหลายสถาบนพบตรงกนวา ในระยะ 10 ปทผานมา ประเทศไทยมความชกของการขาดสารอาหารนอยลงไปมาก แตทนาตกใจคอ ความชกของโรคอวนและภาวะโภชนาการเกนเพมขนอยางมาก การส ารวจภาวะอาหาร และโภชนาการลาสด โดยกรมอนามย ใน พ.ศ. 2546 พบวา หากใชดชนมวลกายเปนตวชวด ในประชากรทมอายระหวาง 19 - 59 ป ในเขตเมอง จะมภาวะโภชนาการเกนถงรอยละ 26.7 และโรคอวนรอยละ 12.1 ในขณะทประชากรวยเดยวกน ในเขตชนบท มภาวะโภชนาการเกนรอยละ 22.8 และโรคอวนรอยละ 6.6 นอกจากนหากใชเสนรอบเอวมาเปนเกณฑชวด พบวา ในประชากรอาย 19 - 59 ป ทงเขตเมอง และชนบทรวมกน ผชายมภาวะอวนลงพง (เสนรอบเอวมากกวา 36 นว) รอยละ 10.7 ผหญงมภาวะอวนลงพง (เสนรอบเอวมากกวา 32 นว) รอยละ 36.5 ส าหรบความชกของโรคอวนในเดกนกเรยนระดบมธยมศกษา ในกรงเทพมหานคร ใน พ.ศ. 2544 แพทยหญงสวรรณา เรองกาญจนเศรษฐ และคณะ ไดท าการศกษาวจย พบภาวะอวนลงพงรอยละ 10.2 ในนกเรยนชาย และรอยละ 13.2 ในนกเรยนหญง 2.4โรคอวนน าไปสโรคตางๆ อยางไร ในปจจบนการศกษาวจยจากหลายสถาบนท าใหทราบวา โรคอวน เปนสาเหตตงตน ของโรคกลมเมแทบอลกซนโดรม โดยท าใหเกดอาการและโรคตางๆ ดงน

2.4.1. โรคเบาหวานประเภทท 2 (type 2 diabetes) โรคอวนท าใหมความผดปกตในการเผาผลาญคารโบไฮเดรต เกดภาวะดอตออนซลน เชอวา เกดจากการมเซลลไขมนมาก และจะมการยอยสลายไขมนท าใหเกดกรดไขมนอสระ ( free fatty acid) ออกมาในกระแสเลอดมาก และขดขวางการออกฤทธของฮอรโมนอนซลน ซงปกต จะท าหนาทรกษาระดบน าตาลในเลอดใหเปนปกตอยเสมอ การศกษาเกยวกบเมแทบอลกซนโดรมในเดก พบวา ภาวะน มความชกเพมขน ตามความรนแรงของโรคอวน ในกลมเดกทอวนมาก อาจพบเมแทบอลกซนโดรมไดมากกวาเ ดกปกต ถงรอยละ 50 ในประเทศไทย มการศกษาวจย ทคณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล ในชวง พ.ศ. 2539-2542 พบวา ความชกของโรคอวนในเดกเพมสงขนมาก และมความสมพนธอยางใกลชดกบการเพมขน ของโรคเบาหวานประเภทท 2 ในเดกอวน 2.4.2.โรคไขมนในเลอดผดปกต (dyslipidemia) ภาวะทพบในคนอวน ไดแก ไตรกลเซอไรด (triglyceride) มระดบสง แอลดแอล คอเลสเตอรอล (low density lipoprotein cholesterol - LDL-C) มระดบสงกวาปกต สวนเอชดแอลคอเลสเตอรอล (high density lipoprotein cholesterol - HDL-C) มระดบต ากวาปกต ไตรกลเซอไรดในเลอดทมมากเกนไป จะถกน าไปเกบสะสม หรอยอยเปนกรดไขมนอสระ ซงมฤทธเปนพษตอบตาเซลลในตบออน ท าใหเกดโรคเบาหวาน นอกจากนนระดบไขมนในเลอดสง ยงท าใหหลอดเลอดอกเสบ ซงน าไปสโรคหวใจและหลอดเลอดในเวลาตอมา 2.4.3. โรคความดนโลหตสง เมอมระดบน าตาลในเลอดสงและไขมนในเลอดสง ท าใหหลอดเลอดมการอกเสบ หรอตบตน ความยดหยนของหลอดเลอดเสยไป เปนผลท าใหเกดโรคความดนโลหตสง 2.4.4. โรคหวใจและหลอดเลอด จากสาเหตของโรคในขอ 2 และขอ 3 หากมการอกเสบหรอตบตนในหลอดเลอดทไปเลยงหวใจ กท าใหเกดโรคหวใจขาดเลอด ซงเปนสาเหตหนงทท าใหเสยชวตได อนง หากมการตบตนของหลอดเลอด ทไปเลยงอวยวะอนๆ โดยเฉพาะอยางยง จากการทมระดบน าตาลและไขมนในเลอดสง กจะมผลเสยตอรางกายเชนกน เชน เสนเลอดทสมองตบ ท าใหเปนอมพาต หรออมพฤกษ 2.5ภาวะแทรกซอนอนของโรคอวน นอกจากโรคอวนจะน าไปสโรคตาง ๆ ดงทกลาวมาแลว ยงมภาวะแทรกซอนอนๆ ดงน 2.5.1. ความผดปกตของผวหนง - ผวหนงมสคล า หรอสด าคล า (acanthosis nigricans) ตามขอพบ คอ รกแร ใตราวนม อาจมอาการอกเสบของผวหนงบรเวณดงกลาว

- กอนไขมนสเหลอง (xanthoma) ขนาดตางกน พบบรเวณขอเทา ขอเขา หลงเอนรอยหวาย ผทมกอนไขมนสเหลองจะมระดบคอเลสเตอรอลในเลอดสงมาก และมกพบวา มความเสยงตอภาวะเสนเลอดหวใจตบสงมาก 2.5.2. ความผดปกตของกระดกและขอ คนทอวนมากๆ จะพบวา การเคลอนไหวล าบาก และมกมอาการปวดเขา เนองจาก เขาตองรบน าหนกตวมากเกนปกต นอกจากนน ยงมอาการปวดขอเทา ปวดหลง ในเดกทก าลงเจรญเตบโต และมโรคอวนดวย อาจพบกระดกตนขาโคงงอ (bowed femur) 2.5.3. ความผดปกตของระบบการหายใจ คนอวนจะมไขมนหนาทใตผวหนงบรเวณทรวงอก ท าใหชองอกมการขยายตวนอยกวาทควร และมไขมนในชองทองมาก ท าใหกะบงลมเคลอนไหวนอยลง จงท าใหมการหายใจเรวและตน และเกดอาการหยดหายใจขณะหลบ (sleep apnea) ซงเปนอนตรายมาก 2.5.4. ความผดปกตของตอมไรทอ นอกจากความผดปกตของระดบอนซลนแลว ยงอาจพบความผดปกตของฮอรโมนตวอนๆ ท าใหมอาการจากความผดปกตของฮอรโมนนนๆ รวมดวย 2.5.5.ความผดปกตของตบ คนอวนจะมไขมนอยตามอวยวะภายในชองทอง โดยเฉพาะทตบ ซงท าใหเกดอาการตบอกเสบ หรอตบแขงในเวลาตอมาได 2.5.6. สมรรถภาพในการท างาน คนอวนมกมภาวะแทรกซอนจากโรคตางๆ ทกลาวขางตน ท าใหเหนอยงาย สมรรถภาพในการท างานนอยลงอยางชดเจน 2.5.7. บคลกภาพ เดกอวนและผใหญอวนมกถกญาตพนองเพอนฝงลอเลยน ท าใหมปญหาทางดานจตใจ และในการพฒนาบคลกภาพได โดยอาจเปนคนชอบเกบตว ไมสนใจสงคม ซมเศรา การดแลชวยเหลอตองท าความเขาใจกบผปวย ใหถอวา ไมใชปมดอย แตเปนความไมสมดลกน ระหวางพลงงานทไดกบพลงงานทใชไป ตองกระตนใหปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภค และการออกก าลงกาย โดยชกชวนใหท าเปนกลมหรอหมคณะ 2.6 แนวทางการดแลรกษาโรคอวน การดแลรกษาโรคอวนทปลอดภยและไดผลในระยะยาว คอ การปรบเปลยนพฤตกรรม ในเรองการบรโภคอาหาร และการท ากจกรรมออกก าลงกาย ซงมหลกการงายๆ ดงตอไปน

1.กนอาหารตามโภชนาบญญต 9 ประการ หรอตามธงโภชนาการ 2.ลดอาหารทมคารโบไฮเดรต ไขมน และน าตาล รวมทงหลกเลยงอาหารทอด หรออาหารผด ทใชน ามน แกงหรอขนม ซงใสกะท เปลยนมาใชวธอบ ตม นง ยาง เพอลดการใชน ามนปรงอาหาร 3. กนอาหารมอหลกใหครบ 3 มอ มอาหารวางทไมหวานและไมมไขมนมาก หากเปนผลไม ควรเปนผลไมทไมหวาน เชน มะละกอ ฝรง ชมพ 4. กนอาหารทมกากใยใหเพมขน เชน ขาวกลอง ขนมปงโฮลวตจากขาวสาล หรอธญพชชนดอน ทไมขดส ผก ผลไม 5.ควรออกก าลงกายอยางสม าเสมอ โดยประเภทและระยะเวลาในการออกก าลงกาย ตองปรบตามสภาพ และความพรอมของรางกาย 6. การใชยา ควรใชโดยมแพทยคอยดแลอยางใกลชดเทานน ไมควรซอยามารบประทานเอง

2.7กจกรรมการออกก าลงกาย

1. การเดน เรมเดนชาๆ กาวเทาใหสม าเสมอ แกวงแขนสบายๆ ไปตามจงหวะ เพอบรหารกลามเนอสวนตางๆ

ทใชในการเดน ควรสวมรองเทาทเหมาะสมส าหรบการเดน

เพราะจะชวยลดการบาดเจบทขอและกลามเนอไดมาก ควรเพมความเรวของการเดน

และระยะเวลาทเดนในแตละครง ไมนอยกวาครงละ ๓๐ นาท จ านวน ๓ - ๕ ครงตอสปดาห

2.การวงเหยาะๆ หากออกก าลงกายดวยการเดนแลวเปนไปดวยด อาจเปลยนเปนวงเหยาะๆ

เพอเพมความแขงแกรงของกลามเนอ โดยเรมจากระยะเวลาสนๆ กอน

แลวคอยเพมตามความเหมาะสมกบสภาพรางกาย

3. ฝกโยคะ หรอร ามวยจน หรอร าไมพลอง ควรเรมฝกกบผฝกทเชยวชาญ จะเพมความแขงแรง

และความยดหยน ใหแกรางกายไดอยางด

4.การออกก าลงกายแบบแอโรบกชนดตางๆ เชน วายน า ขจกรยาน เตนร า เตนแอโรบก

หากท าไดควรท าอยางนอยครงละ 20-30 นาท จ านวน 3-5 ครง ตอสปดาห

กจกรรมการออกก าลงกายควรเลอก ใหเหมาะสมกบสภาพรางกายและอปนสยของตนเอง

อาจเลอกสลบสบเปลยนกนไปในแตละวนกได หลกการคอ ควรท าใหไดอยางนอยวนละ 20-30 นาท จนรสกวา

มเหงอ เรมเหนอย และมอตราการเตนของหวใจเรวขน ประมาณรอยละ 60-80 ของชพจรสงสด

ซงค านวณไดโดยใชคา 220 ลบดวยอาย เชน อาย 50 ป ค านวณคาชพจรสงสดจะเทากบ 220-50 เทากบ 170

ครงตอนาท เมอออกก าลงกาย ควรใหอตราการเตนของหวใจอยท 102-136 ครงตอนาท ซงเทากบรอยละ 60-80

ของชพจรสงสด

2.8 สถตโรคอวนทวโลก

คลนโรคอวน กระหน าทวโลก (Lisa) งานวจยรวมของ Imperial College London, Harvard University และ WHO เปดเผยวาประชากรมากกวา 500 ลานคนทวโลก หรอประมาณ 1 ใน 9 ของคนทวไป ถอวาอยในขอบขายอวน (Obese ไดแก ผทมคาดชนมวลกายมากกวา 30 ) และดวยเหตนท าใหทก ๆ ป มคนเสยชวตกอนวยอนควรถง 3 ลานคน ไมวาจะจากโรคหวใจ โรคเบาหวาน หรอมะเรง โดยถอเปนปญหาเรงดวนทมนษยชาตตองรวมกนแกไข นอกจากน

การวจยดงกลาวยงเปรยบเทยบขอมลจากป 1998 กบป 2008 ตวเลขทนาตกใจกคอ จ านวนผชายทเปนโรคอวนกระโดดจาก 4.8% ขนมาเปน 9.8% สวนผหญงนนเดมทอยท 7.9% แตในการส ารวจลาสดอยท 13.8% สถตคนไทยเปนโรคอวน และโรคเรอรงทเกยวของ

2.8.1 คนไทยเปนโรคอวนอนดบ 5 ของเอเชย-แปซฟก

ปจจบนทวโลกก าลงเรงรณรงคตอสกบปญหาภาวะอวน (Obesity) และโรคอวนลงพง (Metabolic Syndrome ) เพอลดภาวะความรนแรงของโรควถชวต อนไดแก โรคเบาหวาน โรคความดนโลหตสง โรคหวใจและหลอดเลอด โรคมะเรง และภาวะไตวายเรอรง เปนตน “โรคอวน” ถอเปนภยคกคามทก าลงระบาดในกลมคนไทย โดยวดจากอตราการเสยชวตทเพมสงขน จากกระทรวงสาธารณสขรายงานวา ปจจบนพบวาคนไทยอวน และมน าหนกเกนมาตรฐานเปนอนดบ 5 ของเอเชย-แปซฟก เปนผลของการทคนไทย ใชชวตกนแลวนงหรอนอน และขาดการออกก าลงกาย นพ.ไพจตร วราชต กลาววา ผลส ารวจสขภาพลาสดมคนไทยอาย 15 ปขนไปเปนโรคอวน ตดอนดบ 5 ของเอเชยแปซฟก โดยมคนอวนมากถง 17 ลานคนทวประเทศ และยงมแนวโนมเปนโรคอวนเพมขนอกประมาณ 4 ลานคนตอป ท าใหรฐบาลตองสญเสยคาใชจายในการรกษาพยาบาล มากกวาปละ 1 แสนลานบาท อกทง คนทเปนโรคอวนจะมความเสยงทเปนโรคหวใจและหลอดเลอด โรคมะเรง และโรคขอกระดกเสอมสงกวาคนปกต และยงสงผลกระทบดานอารมณอกดวย ซงผลสรปจากรายงานการส ารวจภาวะอาหารและโภชนาการของประเทศไทยครงท 5 พ.ศ.2546 แสดงใหเหนวา

-คนไทยอาย 20 – 29 ป มภาวะโรคอวนเพมจาก

-รอยละ 2.9 เปนรอยละ 21.7 (7.5 เทา)

-คนไทยอาย 40 – 49 ป อวนเพม 1.7 เทา

-ปจจบนเดกประถมมภาวะโภชนาการเกน รอยละ 13.4 เพมขนทกป

-คนไทยอวนเปนอนดบ 5 ใน 14 ประเทศแถบเอเชย-แปซฟก

-คนไทยมภาวะทวมถงอวนราว 10 ลานคน

และหากน ามาเปรยบเทยบกบรายงานผลการส ารวจของส านกงานสถตแหงชาตป 2550 ทมผลการส ารวจใกลเ คยงกนนน แสดงใหเหนวา

-ปจจบนคนไทยมภาวะทวมถงอวนราว 10 ลานคน

-เดกไทยอาย 2-18 ป เปนโรคอวนรอยละ 8

-กลมวยรน 13-18 ป รอยละ 9 เพมขนทกป

-ผลส ารวจภาวะอวนลงพงของคนไทยอาย 15 ปขนไปโดยใชเกณฑเสนรอบเอวไมนอยกวา 90 ซม.ในผชาย และไมนอยกวา 80 ซม.ในผหญง เปนเกณฑตดสนอวนลงพง ในป 2550 ภาวะอวนลงพงในเพศชายพบ รอยละ 24 และในเพศหญงพบ รอยละ 60.5

-ผลส ารวจภาวะอวนลงพงของคนไทยอาย 15 ปขนไปโดยใชเกณฑเสนรอบเอวไมนอยกวา 90 ซม.ในผชาย และไมนอยกวา 80 ซม.ในผหญง เปนเกณฑตดสนอวนลงพงส าหรบป 2551 พบภาวะอวนลงพงเพมขนในเพศชาย เปนรอยละ 33.5 แตในเพศหญงสถานการณภาวะอวนลงพงดขน เหลอรอยละ 58.2

สาเหตหลกคอวถการด าเนนชวตทไมสมดล มการบรโภคมากเกนความตองการของรางกาย ออกก าลงกายนอย รายงานผลส ารวจของกระทรวงสาธารณสขเมอป 2547 พบวา คนไทยกนผกและผลไมเพยง 275 กรม/คน/วน ซงต ากวามาตรฐานคอ 400 กรม/คน/วน สวนการกนน าตาลและไขมนมแนวโนเพมสงขนเรอยๆ ขณะทการเคลอนไหว หรอออกก าลงกายในกลมอาย 15 ปขนไป ลดลงจากรอยละ 83.2 ในป 2548 เหลอรอยละ 78.1 ในป 2549 แนวทางการแกปญหาโรคอวนนนสามารถท าไดโดย

- สรางปจจยเออปรบสภาพแวดลอมเออตอการปรบเปลยนพฤตกรรมการกนและออกก าลงกาย

- สรางองคความรตามหลกการ 3 อ. เพอใชเปนแนวทางการปรบเปลยนพฤตกรรม กนและออกก าลง สรางความสมดลพลงงานของรางกาย แตการตอสกบโรคอวนนน ไมใชเรองทจะท ากนงายๆ แตกไมใชเรองทยากเกนความสามารถ ทกอยางจะเปนไปได หากเรมจากการมจตใจทเขมแขงและไมยอมแพตอความยากล าบากนนเอง