แก่นพุทธศาสตร์-

แกนพทธศาสตร

พทธทาสภกข

ใจความทงหมด ของพระพทธศาสนา ๒ความวาง ๕๗วธปฏบตเพอเปนอยดวยความวาง ๑๒๕

ฉบบอเลคทรอนคส จดทาโดย พฤษภ บญมา ([email protected]) และ อนญาตใหแจกจายไดภายใตเงอนไขของ Creative Common (CC) by-nc-sa 3.0เผยแพรบนเวบไซท http://www.weread.in.th เมอ ๑9 กนยายน ๒๕๕๒E-Book Edition © ๒009 Pruet Boonma , under CC-by-nc-sa 3.0Enso Zen Circle picture from http://de.wikipedia.org/wiki/Das_Eine

๑ใจความทงหมด ของพระพทธศาสนาธรรมกถาในโอกาสพเศษ ณ ชมนมศกษาพทธธรรม (ศรราช)ในอปการะของคณะแพทยศาสตรและศรราชพยาบาลมหาวทยาลยแพทยศาสตร ๑๗ ธนวาคม ๒๕0๔ทานสาธชนผสนใจในธรรมทงหลาย!โอกาสของการบรรยายครงเดยวเปนพเศษเชนน อาตมามความเหนวา ควรจะไดกลาวถงเรองซงเปนใจความสาคญเปนขอสรปความของหลกธรรมะจะเหมาะกวาอยางอน ฉะนนจงไดตงใจทจะกลาวถงใจความทงหมดของพระพทธศาสนา โดยหวงอยวาถาจบใจความหรอแนวทเปนใจความสาคญทงหมดของ พทธศาสนาไดแลว จะเปนการงายสะดวกอยางยงในการทจะศกษากาวหนาออกไปอยางกวางขวาง ถาจบใจความหรอแนวไมไดจะสบสน และจะรสกวามนมากมาย แลวจะเพมขน ๆ จนมากมายเทลอทจะจา จะเขาใจ หรอจะปฏบต

๒อนนเปนมลเหตของความลมเหลว เพราะทาใหเกดความทอถอย และมความสนใจทพราหรอลางเลอนออกไปทกท ในทสดกคลาย ๆ กบวา เหมอนกบแบกความรตงมากมายเขาไวแลวไมสามารถทจะศกษา หรอประพฤตปฏบตใหเปนชนเปนอนได.ฉะนน ขอใหสนใจทจะทบทวนหรอฟงในลกษณะทจะจบใจความสาคญทงหมดของพระพทธศาสนา เพอจะได ความรชนดทเปนหลกมลฐาน สาหรบ เขาใจธรรมะอยางถกตอง อาตมาขอเนนตรงทวามนเปนหลกมลฐานเพราะความรชนดทไมใชหลกมลฐานกม และเขาใจอยางไมถกตองกม คอมนเขวออกไปทละนอย ๆจนเปนพทธศาสนาใหม หรอถงกบเปนพทธศาสนาเนองอก ทงอกออกไปเรอย ๆทวา หลกพทธศาสนาขนมลฐาน นน หมายความวามนเปนหลกทมจด มงเฉพาะไปยงความดบทกข นอยางหนง แลวมนกเปนสงท มเหตผลอยในตวมนเองททกคนอาจเหนได โดยไมตองเชอตามบคคลอน นอยางหนง นคอสวนประกอบทสาคญของสงทเปนหลกมลฐานถาเปนสงทไมเปนไปเพอความดบทกขพระพทธเจาทานทรง

๓.ปฏเสธไมยอมเกยวของดวย ไมยอมพยากรณ อยางปญหาทวาตายแลวเกดหรอไม อะไรไปเกด เกดอยางไร ไดรบผลอยางไรอยางนมนไมใชเปนปญหาทมงตรงไปยงเรองความดบทกข และยงกวานนมนยงไมเปนพทธศาสนา ไมเกยวกบพทธศาสนา ไมอยในขอบวงของพทธศาสนา เพราะไมไดมงหมายทจะดบทกข นอยางหนง ;.แลวอกอยางหนงผถามนนกไดแตเชอตามผพดดายไปเพราะวาผตอบ กไมอาจจะเอาอะไรมาแฉใหเหนได ไดแตพดไปตามความจาและความรสก ผฟง กไมอาจจะเหนสงนนได กตองเชอตามผพดดายไป มนกเลยเตลดออกไปนอกเรองทละนด ๆจนเปนเรองอนไป ไมเกยวกบความดบทกข และอยในลกษณะทผฟงตองเชอตามผพดอยางหลบหหลบตาเรอยไป แลวเดนออกไปนอกขอบวงของความดบทกขยงขนทกททน ถาหากวาไมตงปญหาอยางนน จะตงปญหาเรองวา มความทกขหรอไม และ จะดบทกขไดอยางไร นพระพทธเจาทานยอมตอบ ตอบทก ๆ คา ผฟงจะเหนจรงไดทกคา โดยไมตองเชอดายไป ไมตองเชอตามผพดดายไป กเลยยงเหนจรงขนทกท ๆ จนเขาใจในเรองนนได และ ถาเขาใจถงขนาดทาความดบทกขไดนนนนหมายถงความเขาใจทเปนไปถงทสด จนถงกบรวาแมเดยวนมนกไมมคนทกาลงมชวตอย คอ มความรถงขนาดทมองเหนโดย

๔ประจกษวา ไมไดมตวตนหรอของตน มนเปนแตความรสกวาตวก- ของก ทรสกขนมาตามความโง ความเขลาทไปหลงตามสงทมาแวดลอมปรงแตงทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย อะไรเหลาน พอมองเหนชดขนาดทดบทกขไดอยางนแลว สงทเรยกวาตวเรานนกหายไป ความรสกวาตวก - ของกเทลานไมมเหลออยเพราะฉะนนจงไมมใครเกดอยทน มนจงไมมใครตายแลวไปเกดใหม ปญหาทถามวาตายแลวเกดใหมหรอไม? จงเปนปญหาทเขลาทสด และไมเกยวกนกบพทธศาสนาเลยเพราะเหตนเพราะเหตวา พทธศาสนามงหมายทจะบอกใหรวา ไมมคนทเปนตวเราหรอของเรานนไมม มแตความเขาใจผดของจตทไมรสงทมอยกเปนเพยงแตรางกายกบจตใจ ซงกลวนแตเปนธรรมชาตมนมอาการเปนกลไก mechanism ปรงแตงเปลยนแปลงอะไร ไดอยในตวมนเอง ถาผดวธกเกดความโงความหลงขนมา จนทาใหรสกวา มตวเรามของเรา ; ถาถกวธมนกจะไมเกดความรสกอยางนน แตจะเปนสตปญญาอยตามเดม รแจงเหนจรงอยตามเดม วาวางจากตวเราหรอของเรานเมอเปนอยางนกเปนอนวา ในขอบวงพทธศาสนานน ไมมปญหาทวา ตายแลวเกดหรอไม อะไรทานองนน แตมปญหาวา

๕ทกขหรอไม จะดบมนอยางไร และกรจกมลเทตใหเกดทกขแลวดบทกขเสยได และมลเหตใหเกดทกขกคอความหลง ความเขาใจผดวามตวเรา - ของเรานนเองฉะนน เรองตวเรา เรองของเรา เรองตวก เรองของก น คอปญหาเพยงอนเดยว ขอเดยว และเปนใจความสาคญของพทธศาสนาเพยงขอเดยว เรองเดยวทจะตองสะสางใหหมดไป แลวจะเปนอนวาร เขาใจ และปฏบตพทธศาสนาทงหมดโดยไมมเหลอเพราะฉะนน. ขอใหตงใจฟงใหด.ทวาหลกมลฐานนน มสวนทเปนหลกอยไมมากมาย จนถงกบพระพทธเจาทานเรยกของทานวา "มนกามอเดยว" มนมเรองเพยงกามอเดยว ไมมากมายเตมไปทงบานทงเมองหรอทงปา ซงในสตรทมอยในสงยตนกายเลาเรองนไวชดวา ; เมอกาลงเดนกนอยในปา พระพทธเจาทานกาใบไมทเรยราดอยขนมากามอหนง แลวถามภกษทงทลายในทนนวา ใบไมทกาขนมานกบใบไมหมดทงปามนมากนอยกวากนกมากนอย ทกคนกเหนไดวา มนมากกวากนมาก จนเปรยบกนไมไหว ถงแมพวกเราทน เดยวนกลองทามโนภาพถงของจรงในเรองนดใหเหนชดวามน มากมายยงกวากนเสยทหนงกอน พระพทธเจาจงบอกวานมนอยางน คอวาเรองท

๖ตรสรและรนนมนมาก เทากบใบไมทงปา แตเรองจาเปนทควรรควรนามาสอนและนามาปฏบตนนเทากบ ใบไมกามอเดยวขอความเรองน มคนเอาไปเขยนเปนนวนยายอยางเรอง กามนต คนทเคยอานเรองกามนตกคงจะสงเกตเหนเรองทมอยจรงในพระบาลจงเปนเหตใหถอไดวา หลกมลฐานทจะประพฤตปฏบตเพอดบทกขโดยสนเชงนน เทยบสวนแลวมนกามอเดยว ในเมอไปเปรยบเทยบกบของทงบานทงเมองทงปาทงดงคาวากามอเดยวนเรากตองรสกไดวา มนเปนของไมมากมายหรอไมเหลอวสย ไมเกนวสยของคนเราทจะเขาถงไดและเราอาจเขาใจอยางถกตองได นคอใจความสาคญในวาระแรก ทเราตองทาความเขาใจกน ในเมอทกคนจะตองเขาใจหลกมลฐาน สาหรบเขาใจพทธศาสนาอยางถกตองทนกมาถงคาวา พทธศาสนา ขอใหเขาใจคานตรง หรออยางถกตองอกเชนเดยวกนดวย วาสงทเรยกวาพทธศาสนานน เมอตกมาถงสมยนแลวมนพรามาก คอมนกวางขวางไมคอยมขอบเขตถาเปนอยางสมยพทธกาลกใชคาอนคอคาวาธรรม หมายถงธรรมเฉพาะทดบทกข เขาไมไดเรยกกนวาพทธศาสนาอยางทเราเรยกกนเดยวน เขาเรยกกนวา "ธรรม"

๗ถาธรรมะของพระพทธเจากเรยกธรรมของพระสมณะโคดม ถาธรรมะของลทธอนเชนนคนถนาฎบตรกเรยกวาธรรมของนคนถนาฎบตรใครชอบใจธรรมของใครกพยายามศกษาจนเขาใจแลวกปฏบตตามแนวนน ดงนน จงมชอเรยกวา "ธรรมลวน ๆ แลวกเปนธรรมะลวนจรง ๆ ไมมเปลอกกะพหรอสวนทมาเกยวของทหลงมากมายเหมอนเดยวน เดยวนเรามาเรยกสงนนวาพทธศาสนาแลวเราเผลอไป หรอจะดวยเหตใดกตาม คาวาพทธศาสนาของเรานมนพรากวางออกไปจนถงกบรวมเอาสงเกยวของกบพทธศาสนาเขามาดวยทานตองสงเกตดใหดวา มนมพทธศาสนาอยสวนหนงแลว มนมสงทเกยวของหรอเรองราวทเกยวของกนอยกบพทธศาสนาอกสวนหนง สวนนมากมายเหลอเกนแลวเราเอามารวมเปนอนเดยวกนเรยกวาพทธศาสนา อยางทเขาใจกนเดยวนลาพงตวพทธศาสนาแท ๆ มนกมากอยแลว มากเทากบใบไมทงปา สวนทตองศกษาปฏบตมเพยงกามอเดยวนกเรยกวามากอยแลว ทนไปเอาเรองทเกยวของกบพทธศาสนาเขามาอก เชนเรองประวตศาสตรของพทธศาสนา เรองจตวทยาทขยายออกไป

๘เชน ในแงของอภธรรม บางสวนกกลายเปนเรองจตวทยา บางสวนกเปนรปของปรชญาขยายออกไป ๆ เพอวตถประสงคในทางฝายนน กยงมอกมากมายหลายแขนง เรองทเกยวของกบพทธศาสนามนจงมากมาย และถกกวาดเอามารวมเขาไวในคาวาพทธศาสนา มนเลยทาใหมากถาคนไมร กไมรจกจบเอาใจความสาคญ มนกเลยเหมอนกบวาเหนเปนของมาก แลวกไมรจะเลอกเอาอนไหนดเหมอนกบเราเขาไปในรานขายของทมสารพดอยาง จนงงไปหมดทานองน กเลยปลอยไปตามความรสกสามญสานก นนบาง นบาง ตามเรองตามราว แลวสวนมากกไปถกเอาเรองทตรงกบกเลส มากกวาทจะเปนเรองของสตปญญา เลยกลายเปนเรองทาพธรตองตาง ๆทาบญพอสกแตวาใหแลว ๆ ไป หรอเพอประกนความหวาดกลวอะไรบางอยาง มนเลยไมถกพทธศาสนาตวจรงเพราะฉะนน ขอใหเรารจกแยกสงทเปนตวพทธศาสนาใหออกไปเสยจากสงซงเปนเพยงเรองทเกยวของกนกบพทธศาสนาแตเขามารวมในชอ ของพทธศาสนาดวยเหมอนกนแมในสวนทเปนพทธศาสนานน กยงตองรจกแยกออกไปวาอะไรเปนหลกมลฐาน หรอเปนใจความสาคญ ฉะนนอาตมาจง

๙ตงใจจะกลาวถงเรองทเปนหลกมลฐานอนสาคญทเปนใจความสาคญ แตถงอยางนนกยงรสกงงวาจะพดในรปไหนดทนในการทเขามาในโรงพยาบาลน นบเปนความรสกทดลใจหรอเกดขนเอง คอทาใหนกขนมาไดเอง ถงลกษณะอรรถกถาทงหลายใตเรยกพระพทธเจาโดยชอ ๆ หนงวา "แพทยในทางฝายวญญาณ" นบดน ทานไดยนคาวา "แพทยในทางฝายวญญาณ"แลว อาตมากกลาวไปตามตวหนงสอทานไมอาจเขาใจในทนทกได จงตองการคาอธบายบางตามความหมายของพระพทธเจาไดตรสธรรมะไวบางหมและตามอรรถกถาทตองการจะอธบายธรรมหมนน จงเกดมหลกทถอกนวา มโรคภยไขเจบอย ๒ ประเภท คอโรคทางกายกบโรคทางจต, บาลใชคาวา "โรคทางจต" ในครงกระโนน แตเดยวนคาวาโรคทางจตนมนมความหมายไมตรงกบโรคทางจตในสมยอรรถกถาหรอในสมยพทธกาล โรคทางจตในสมยพทธกาล หมายถงโรคทางความคดเหนหรอทางกเลสตณหา แตกเรยกวา โรคทางจตเดยวนเราเอาคาวาโรคทางจตไปใชกบโรคทางจตธรรมดาทเนองกนอยกบรางกาย ไปปนกนอยกบโรคทางกาย จงเปนเหตใหไมเขาใจโรคทางฝายวญญาณ เพราะฉะนนจงขอบญญตคาขน

๑oมาใหมเปน 3 คาวา โรคทางกาย หวอ Physical disease โรคทางจตหรอ Mental disease สองอยางนเอาไวในฝายโรคทางกายหมด แลวกมคาวา spiritual disease นแหละคอโรคในทางวญญาณ ซงตรงกบโรคทางจตในสมยพทธกาลคาวา spiritual และ Mental นตางกนไกลลบ Mental หมายถงจตทเกยวเนองกนอยกบกาย สมพนธกนกบกาย ถาหากเราเปนโรคทาง Mental นกไปโรงพยาบาลประสาท หรอโรงพยาบาลบานสมเดจ มนกเปนเรองโรคทาง Mental มไดเปนโรคทางspiritual นนคาวา "วญญาณ" ในทนไมไดหมายความวาวญญาณภตผปศาจ ถกผสง อะไรทานองนนไมใช มนหมายถงวญญาณหรอจตหรอมโนสวนลกทมนเปนโรคไดดวยอานาจของกเลส โดยเฉพาะอยางยง กคออวชชาหรอมจฉาทฏฐมนเปนจตทประกอบอยดวยอวชชาหรอมจฉาทฏฐ แลวกเปนโรคทางวญญาณ คอเหนผดเหนผดกเปนเหตใหคดผด พดผดทาผด แลวกเปนโรคตรงท คดผด พดผด ทาผดทานจะเหนไดทนทวา Spiritual disease นเปนกนทกคน ไมยกเวนใคร สวน Physical disease, Mental disease นนเปนกบ

๑๑คนบางคน และเปนบางเวลา และเรองมนกไมมากมายเสยหายใหญโตอะไรนก คอมนไมทาใหใครเปนทกขอยทกลมหายใจเขาออก ไดเหมอนกบ โรคทางวญญาณเพราะฉะนน โรคทาง Physics หรอทาง Mental น ไมเกยวกนกบพทธศาสนา ซงเปนยาแกโรคทางวญญาณหรอไมเกยวกนกบพระพทธเจาทเปนแพทยในทางวญญาณโดยตรง มนเหลอแตโรคทอรรถกถาเรยกวา "โรคทางจต" หรอในบดนเราตองบญญตลงไปวา spiritual disease และ เรยกวา "โรคทางวญญาณ" ดกวาเมอมนทาใหอาตมานกถงขอทอรรถกถาเรยกพระพทธเจา วาเปนนายแพทยทางวญญาณ กรอกตอไปวาถอเอาแนวนพดกนรเรองงายกวา โดยเหตทคนทกคนเปนโรคทางวญญาณจงทกคนตองรกษาเยยวยาในทางวญญาณนนแหละคอธรรมะนนแหละคอพทธศาสนากามอเดยวทจะตองเขาใหถง คอเอามาใช มากนมาเยยวยารกษาโรคใหจนไดทตองสนใจตอไปอกกคอวา มนษยเราสมยนไมสนใจเรองโรคทางวญญาณ เพราะฉะนน มนจงเปนโรคทางวญญาณกนหนกขนทงทางสวนตว และสวนรวมเพราะเมอทกคนเปนโรคทางวญญาณแลว โลกนทงโลกกเปนโรคทางวญญาณไปหมด เปน

๑๒โลกทมโรคทางจตทางวญญาณ เพราะฉะนนสงทเรยกวาวกฤตการณถาวรกเขามาแทนทของสนตภาพถาวรจะปลกปลากนอยางไร ๆ มนกไมเปนสนตภาพ แมชวขณะขนมาได อยาพดถงสนตภาพถาวรใหปวยการ เพราะวาทงสองฝายมนเปนโรคทางวญญาณ คอทงสองฝายทเรยกตวเองวาเปนฝายถกและเรยกฝายอนวาเปนฝายผดนน มนทงสองฝายนนเปนโรคทางวญญาณ จงมแตเรองทจะสรางความทกขขนทงแกตวเองและแกผอน มนเหมอนเครองจกรผลตความทกขขนมาในโลก แลวโลกนจะสงบไดอยางไรการแกไขมอยวา ตองทาใหทกดนในโลกนหยดเปนโรคทางวญญาณ แลวมนจะมอะไรมาแก ? มนกตองมหยกยาทมไวเฉพาะโรคน คอธรรมะกามอเดยวในพระพทธศาลนาทจะตองเขาใหถงใหได นนแหละคอคาตอบทวา ทาไมพทธศาสนาจงไมเปนทพงแกคนในโลกนใหเตมตามความมงหมายของพระพทธศาสนาไดทง ๆ ทเราถอกนวาเดยวนพระพทธศาสนาเจรญแพรหลายมากขนกวาแตกอน หรอมสวนทเขาใจถกตองกนยงกวาแตกอนจรงอยในขอทวามการศกษาพทธศาสนากนมาก และเขาใจกนมากขน แตถาไมรสกวาตวเองกาลงเปนโรคทางวญญาณแลวจะ

๑๓เอาพทธศาสนาไปกนไปใชไดอยางไร ถาเราไมรสกวาปวยเรากไมมาหาหมอ เรากไมกนยา นใคร ๆ กเหนกนอย ทนคนเราในโลกโดยมาก สวนมากกเปนอยางนมนเลยเปนเรองเหอยา ไปฟงธรรมะไปศกษาธรรมะในฐานะทเปนยา แตกไมรสกตววาตนเปนโรค ไปเอามาไวเพยงสาหรบเกบไวใหรกรงรง หรอเอา ไวพดไวเถยงกนเลน จนกลายเปนทะเลาะววาทไปกม นแหละธรรมะยงไมเปนทพงใหแกโลกไดเตมทกเพราะเหตฉะนน ถาเราจะตงกลมพทธบรษทขนอยางทน เดยวน กควรจะรความมงหมายทแทจรง ใหกจการนดาเนนไปตรงจด คอโดยประการทธรรมะนจะชวยรกษาเยยวยาโรคทางวญญาณไดโดยตรงและโดยเรว อยาใหพราจนไมรวาจะไปทางไหน ทศไหนขอใหเปนไปในรปทวาเปนยาอมฤต ศกดสทธเพยงกามอเดยวและใชมนใหถก ใชมนใหตรงมนกจะแกโรคไดหมด แลวการทตงกลมหรอสมาคมขนมาอยางนกจะเปนบญกศลอยางยง หรอเปนประโยชนอยางยง เพราะฉะนน ขอใหพวกเราทาใหมนสาเรจประโยชนอยางยงอยาใหเปนทนาหวเราะเยาะแตประการใดแมแตนดเดยวทนขอทวาเปน โรคทางวญญาณนนคออยางไร แลวจะรกษา

๑๔กนดวยธรรมะกามอเดยวอยางไรนน จะวนจฉยกนตอไปคา "โรคทางวญญาณ" นน กคอโรคทมเชออยทความรสกวาตวเรา วาของเรา หรอวาตวก หรอวาของกนนเอง ทมอยในใจ ประจาอยทใจ เปนเชอโรคอยแลวกเบกบานออกมาเปนความรสกวาตวก-ของก แลวกทาไปตามอานาจความเหนแกตว มนจงเปนความโลภ ความโกรธ ความหลงทาใหเดอดรอนกนทงตวเองและผอน นคออาการของโรคทางวญญาณมนเปนอยในภายใน ฉะนนใหเรยกกนเพอจางาย ๆ วาโรค ตวก-ของก จะดกวางายกวาพวกเรามโรค "ตวก-ของก" กนอยทกคน แลวกรบเชอนเพมเตมเขามาทกคราวทเหนรป ฟงเสยง ดมกลน ลมรส สมผสทางผวหนงและคดในใจตามประสาคนทไมร เขาเรยกวา รป เสยง กลนรสโผฏฐพพะ ธรรมารมณ ๖ อยาง คกนกบ ตา ห จมก ลน กาย และใจ ๖ อยางดวยเหมอนกน คอวามการรบเชอหรอสงแวดลอมทจะทาใหเปนโรคน ทปรงแตงใหเปนโรคนอยทกคราวทมการเหนรปฟงเสยง ดมกลน ลมรส ฯลฯเพราะฉะนนเราจะตองรจก เชอ คอ ความยดมนถอมน ซงเรยกโดยภาษาบาลวา "อปาทาน" อปาทานแปลวาความ ยดมนถอมนความยดมนถอมนม ๒ อยาง คอยดมนวาเราและยดมนวาของเรา

๑๕ยดมนวาเรานน คอรสกวา เราเปนเรา เราเปนอยางนน เราเปนอยางน เราเปนลกผชายแพใครไมไดอะไรทานองน นเรยกวาเราทนของเราคอวานนของเรา นนของทเรารกทเราชอบ แมทเราเกลยดกถอวาเปนศตรของเรา นเรยกวาเปนของเราถาเรยกอยางบาลกเรยกวา "อตตา" นคอตวเรา, "อตนยา" นคอของเรา ถาเรยกกวางออกไปอยางทใชเรยกใหทกแขนงของปรชญาในอนเดย เขาเรยกวาอหงการนคอตวเรา มมงการนคอของเรา อหงการ แปลวาทาความรสกวาเรา เพราะคาวา อหงแปลวาเรา และ มมงการ แปลวาทาความรสกวาของเรา เพราะคาวา มะมะ แปลวาของเราความรสกเปนอหงการ มมงการ นคอตวอนตรายทรายกาจทสด หรอตวสงทเปนพษทรายกาจทสด ซงเราเรยกวาโรคในทางวญญาณ ในทน ซงทกแขนงของปรชญาหรอธรรมะในอนเดยครงพทธกาล ตองการจะกวาดลางสงนดวยกนทงนน แมจะเปนลทธอนนอกไปจากพทธศาสนา กตองการจะกวาดลางสงทเรยกวาอหงการ และ มนงการนทงนน มนมาผดกนตรงทวา ถากวาดลางสงนออกไปแลวเขาไปเรยกมนใหมวาตวตนทแทจรง อาตมนบรสทธ ทตองการ สวนพทธศาสนาเราไมยอมเรยกวา ตวตนท

๑๖บรสทธ หรออาตมนทตองการ เพราะไมตองการจะยดถอตวตนหรอของตนอะไรขนมาอก เลยจดเปนความวางทสด ทเรยกวานพพานอยางในบททวา นพพาน ปรม สญญ ชง แปลวา วางทสดนนแหละคอนพพาน กแปลวาวางจากตวก วางจากของก โดยเดดขาดโดยประการทงปวง ไมเหลอเยอใย นนแหละคอนพพาน หรอความหายจากโรคทางวญญาณในเรองความรสกวาตวก-ของกน มนมความลบมากถาไมสนใจจรง ๆ แลวกเขาใจไมได วามนเปนตวการของความทกข หรอเปนตวการของโรคทางวญญาณสงทเรยกวาอตตาหรอตวตนน มนกตรงกบคาวา Ego ในภาษาลาตนทรจกกนด ถาความรสกทเหนแกตวตนเกดขนเราเรยกวาEgoism เพราะวาถารสกวามตวเราแลวมนกตองคลอดความรสกวาของเรานออกมาดวยเปนธรรมดาชวยไมไดเพราะฉะนนความรสกกวา ตวตน และของตน Egoism ความรสกทเปนตวตน Ego น กลาวไดวาเปนธรรมชาตธรรมดาทตองมอยในสงทมชวด แลวยงแถมเปนศนยกลางดวยEgo ถาแปลเปนภาษาองกฤษตองแปลวา soul และมนกตรง

๑๗กบภาษากรกวา Kentricon ซงแปลเปนภาษาองกฤษวา Centreคา Kentricon นตรงกบคาวา Centre ในภาษาองกฤษซงแปลวาศนยกลาง เมอ Ego และ Kentricon คอสง ๆ เดยวกนแลว soulอตตานกเปนสงทถอกนวาเปนศนยกลางของสงมชวต เปนNucleus ทจาเปนสาหรบสงทมชวต เพราะฉะนนจงเปนสงเรา ไมสามารถเอาออกไปไดหรอไมสามารถละเวนจากสงนไดสาหรบคนธรรมดาจงเปนอนวาทกคนทเปนปถชนจะตองมความรสกทเปนEgoism อยเปนประจา แมไมแสดงออกมาใหเหนชดตลอดเวลากจรง แตกจะแสดงออกมาทกคราวทเหนรป ฟงเสยง ดมกลน ลมรส สมผสทางผวหนงหรอคดนกอะไรขนในใจ ฉะนนทกคราวทมนเกดเตมรปขนมาเปนความรสกวา ตวก-ของกใหถอวาเปนโรคโดยสมบรณแลว จะโดยอาศยการเหนรป หรอฟงเสยง หรอ ดมกลนหรอลมรส หรออะไรกตาม ถาในขณะนนเกดความรสกวาตวก-ของกแลวละก ถอวาเปนโรคโดยสมบรณ คอมนเกดความรสกทเหนแกตวจดขนมาตอนนเราไมเรยกวา Egoism แลว แตเราจะเรยกวาselfshness หรออะไรทานองนน คอมนเปน Egoism ทเดอด

๑๘พลานและนอมไปในทางตา หรอผด หรอขางทเหนแกตวจนไมดหนาใคร คอไมเหนแกผอน ฉะนนมนจงทาอะไรไปขางเหนแกตวหมด เปนความโลภ ความโกรธ ความหลง ทปรารภตวเองหมด นคออาการของโรค แสดงออกมาเปน selfshness แลวมนกทาอนตรายผอน และรวมทงตวเองดวย คอเปนอนตรายแกโลกมากทสดทโลกเรากาลงลาบากยงยากอยเดยวนมนกไมมอะไรนอกไปจากสงทเรยกวา selfshness ของแตละคน ของแตละฝายทคมกนเปนพวก ๆ อยในโลกในเวลาน การทตองรบกนอยางทไมอยากจะรบ กจาตองรบกนน มนกเพราะบงคบสงนไมไต หรอทนตออานาจของสงทไมไดมนจงเกดเปนโรคขนมาโลกนมนตงขนมาได คอมนรบเชอเขามาแลวกอเปนโรคขนมาได กเพราะวาทกคนไมรจก สงทเปนเครองตานทานโรค กลาวดอหวใจของพทธศาสนาเดยวนอาตมาไดกลาวคาวา "หวใจของพระพทธศาสนา" ขอใหเขาใจคาวาหวใจของพทธศาสนาตอไปเมอเราถามขนวา อะไรเปนหวใจของพทธศาสนา อาจชงกน

๑๙ตอบจนปากสลอนไปหมด คอใคร ๆ กตอบได แตมนอาจจะถกหรอผดนนอกเรองหนง และทเขาตอบนนมนตอบตามทไปจา ๆเขามา หรอวาเขามองเหนดวยสตปญญาของเขาเอาเองวามนเปนหวใจของพทธศาสนาจรง ขอใหลองสงเกตในสวนนเถอะ วามนเปนกนอยอยางไรในบดน ใครรจกหวใจของพทธศาสนาจรง ๆและเขาถงจรง ๆ บางเมอถามกนวาอะไรเปนหวใจของพทธศาสนา? คงจะมคนตอบวา อรยสจ ๔ ประการบาง หรอเรอง อนจจง ทกขง อนตตตา บางหรอบางดนกอางหลกวา สพพปาปสส อกรณ กสลสสปสมปทา สจตตปรโยนปน เอต พทธานสาสน "ไมทาชวทงปวง ทาความดใหเตม ทาจตใจใหบรสทธ นคอหวใจของพทธศาสนา อยางนกได กถกเหมอนกน แตมนถกนอยทสด และวาเอาเองดวย ; แลวกยงเปนเรองวาตาม ๆ กนไปดวย ไมไดเหนเอง เหนจรงดวยตนเองสงทเปนหวใจของพทธศาสนานน อาตมาอยากจะแนะถงประโยคสน ๆ ทมกลาวอยวา "สงทง ปวงไมควรยดมนถอมน"คอเรองมนมอยในพระบาล มชฌมนกายวา คนไปทลถามพระพทธเจา โดยทลวา พระพทธวจนะทงหมดทตรส ถาจะสรปใหสนเพยงประโยคเดยวไดหรอไมจะวาอยางไร พระพทธเจาทานวา

๒0ได พระองคตรสวา "สพเพ ธมมา นาล อภนเวสาย" สพเพ ธมมาแปลวา สงทงปวง นาล แปลวา ไมควร, อภนเวสาย เพอจะยดมนถอมน ; สงทงปวงไมควรยดมนถอมน แลวพระองคกยาลงไปอกทหนงวาถาใครไดฟงความขอน คอไดฟงทงหมดในพระพทธศาสนา ถาไดปฏบตขอนกคอไดปฏบตทงหมดในพระพทธศาลนาถาไดรบผลจากการปฏบตขอน กคอไดรบผลทงหมดในพระพทธศาสนานลองคดดเองวามนเปนหวใจของพระพทธศาสนาหรอยงเพราะมนเปนทงเรองวชชา เปนทงเรองปฏบตและเปนทงเรองผลของการปฏบต มนสมบรณถงอยางน คอรวาสงทงหลายทงปวงไมควรยดมนถอมน แลวกปฏบตเพอไมยดมนถอมน แลวกไดรบผลมาเปนจตทไมยดมนถอมนอะไร เปนจตทวางทสดจงถอวาเปนหวใจของพทธศาสนาทนถาใครเขาถงความจรงขอนวา สงทงปวงลวนแตไมควรยดมนถอมน กแปลวามนไมมเชอทจะเกดโรค เปนโลภ โกรธ หลงหรอเปนการกระทาผดอยางอน ทงทางกาย ทางวาจา และทางใจและเมอรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ธรรมารมณ ประดงกนเขามา เชอตอตานภายในทวา "สงทงปวงไมควรยดมนถอมน"' จะ

๒๑เปนเชอตานทานโรคอยางยง มนไมรบเชอโรค หรอวาถารบกรบเขามาเพอทาลายใหหมดไป มนไมกอเชอลกลามเปนโรคขนมาไดเพราะมนมสงตานทานคอยทาลายอยเรอย เปนอานาจตานทานโรค (Immunity) อยางสงสดอยเรอยนแหละคอหวใจของพทธศาสนา หรอหวใจของธรรมะทงหมดทวาสงทงหลายทงปวงไมควรยดมนถอมน หรอเปนบาลวา สพเพธมมา นาล อภนเวสายเพราะฉะนนบคคลชนดน จงเปนบคคลทเหมอนกบมเชอตานทานโรค หรอเชอทาลายโรคอยในตวเขา เขาจงเปนโรคทางวญญาณไมได แตคนธรรมดาสามญทไมรหวใจของพระพทธศาสนานน มนกตองเปนตรงกนขามคอเปนเหมอนกบบคคลทไมมอานาจตานทานโรค หรอ Immunity ในตวเสยเลยแมแตนดเดยว มนจงลกลามเปนโรคทางวญญาณโดยเรว และเปนอยเปนประจาเมอพดถงตรงนกคงจะเขาใจไดแลววาคาวา "โรคทางวญญาณ" หรอแพทยผรกษาโรคทางวญญาณนมนหมายความวาอยางโร และไดแกใคร แตเมอเราเหนวามนไดแกพวกเรา เมอนนเรากจะกระตอรอรนกนอยางยง และถกทางดวยทจะรกษาโรค

๒๒ของเรา กอนหนานเราไมร เรากสนกสนานกนไปตามเรอ ง เหมอนกบคนเปนโรคราย ๆ เชน โรคมะเรง วณโรค หรออะไรกตาม เขาไมรเขากหลงใหลเพลดเพลนไปตามเรองตามราว ไมคดจดการเยยวยารกษาโรค จนกระทงสายเกนไป แลวจะตองตายเพราะโรคนนเราจะไมเปนคนประมาทถงขนาดนน อยางนนเรยกวาประมาทใหสมตามทพระพทธเจาทานสอนวา อยาประมาท จงสมบรณดวยความไมประมาท หมายถงอยางน เพราะฉะนน เราเปนผไมประมาทกตองเหลอบตาดเสยบางวามนเปนโรคทางวญญาณกนอยางไร หรอพยายามสอบสวนใหรจกเชอโรคทางมาของโรคในทางวญญาณ อยางถกตองอยเสมอ ๆ แลวกจะไดรบสงดทสดทมนษยควรจะไดรบ ทนในชาตนเปนแนนอนเราจะตองดกนใหละเอยดตอไปอก ถงขอท ความยดมนถอมนนเปนตวโรค หรอวาเปนเชอโรค แลวกลกลามเปนโรคไดอยางไรถาทานสงเกตสกนดหนงกจะเหนไดดวยกนทกคนวาความรสกยดมนถอมนเปนตวกกตาม เปนของกกตามนแหละคอแมบทของกเลสทงปวงกเลสนนเราจะแจกเปน โลภะ โทสะ โมหะ กได ราคะ โกธะ

๒๓โมหะ กได หรอจะซอยลง ไปใหละเอยดเปน ๑๖ อยาง เปนกอยางกได ผลสดทายมนกรวมเปน โลภ โกรธ หลง แตวาทงโลภทงโกรธ ทงหลง ทงสามอยางนนรวมเหลออยางเดยวกไค คอความรสกวาตวก วาของก- ความรสกวาตวก -ของกทเปนศนยกลาง (Nucleus) อยภายในนน มนคลอดออกมา เปนโลภ เปนโกรธ เปนหลง- ออกมาเปนโลภ คออยากได หรอกาหนดรกใคร คอออกมาดงดด หรอรบเอาอารมณทมากระทบ- ถาในขณะอน มนออกมาในรปทผลกดนผลกไสอารมณออกโป มนกเปนเรองของความโกรธหรอโทสะ- แตในบางคราว มนกโงอยไมรวาจะอยางไรด ไดแตวนเวยนอยรอบ ๆ คอวาไมแนใจวาจะดงดดเขามาหรอผลกออกไป มนกเปนโมหะทกลาวอยางนกกลาวเพอใหสงเกตงาย ราคะหรอโลภะนนคอดดเอาอารมณเขามา มการดงดดเขามากน ; ทเปนโกธะหรอโทสะนน คอผลกออกจากกน ; ทเปนโมหะความหลงนนมนวนเวยนอยโดยไมแนใจวาจะทาอยางไรดคลายกบวนเวยนอยรอบ ๆ จะผลก

๒๔ออกกไมกลา จะดงเขามากยงไมกลาอาการของความรสกทเปนกเลสนจะมอย 3 ประเภททมนจะมตออารมณคอ รป เสยง กลน รส สมผส มนแลวแตอารมณนน มนจะมาในรปไหน คอมาในรปเปดเผยหรอเรนลบ มาในรปทยวใหเขาหาหรอยวใหผลกออก หรอวามนไมอาจจะเขาใจได มนงง ๆอยอยางนทงนนแตวาแมจะแตกตางกน ทงสามอยางนมนกเปนกเลสเพราะมนมมลมาจากตวก-ของก ทรสกอยในภายในเพราะฉะนนจงกลาวไดวา ความรสกวาตวก-ของก ทเปนแมบทของกเลสทงปวงน เปนมลเหตของความทกขทงปวงคอเปนมลเหตของโรคทงปวงอยางทพระพทธเจาทานตรสถงความทกขเราไมคอยจะสงเกตกนใหด ๆ เลยเขาใจผด ไปเขาใจวาเกดเปนทกข แกเปนทกข ฯลฯนนเปนอาการทแจกออกไปเปนลกษณะของอาการ แตทาน ไดตรสสรปทายไววา "สงขตเตน ปญจปาทานกขนธาทกขา" แปลวาเมอกลาวโดยสรป แลว เบญจขนธทประกอบอยดวยความยดมนถอมน คออปาทาน นนแหละเปนตวทกข

๒๕ขอนหมายความวา สงใดมความยดถอหรอถกยดถอกตาม วาตวก วาของกแลว สงนนคอตวทกข ถาในสงใดไมมความยดมนถอมนวาตวก-ของกแลว สงนนไมมทกขเพราะฉะนนความเกด ความแก ความเจบ ความตาย อะไรกตาม ถาไมถกยดมนในฐานะเปนตวก ของกแลว มนหาเปนทกขไปไดไม ความเกด แก เจบ ตาย ทถกยดมนวาเปน ตวก-ของกเทานน ทจะเปนความทกขรางกายและจตใจนกเหมอนกน ไมใชวาเมอเปนรางกายละจตใจ แลวมนจะตองเปนทกขกนไปหมด- ไมใชมนตองตอเมอในนนมความยดมนวาตวก-ของกตางหาก มนจงจะเปนทกข สวนในรางกายจตใจทบรสทธลวน ๆ ไมเจออยดวยความรสกวาตวก-ของกนไมมทกขเลย เชน รางกายและจตใจของผทเราถอกนวาเปนพระอรหนต เปนรางกาย และจตใจสะอาดบรสทธ ไมเจออยดวยกเลส คอตวก-ของกจงไมทกข ไมรสกเปนทกขเราจะตองรวาตวก-ของกน เปนมลเหตของความทกขทงปวงเมอมความรสกทเปนความยดมนถอมนแลว มนกมลกษณะไปในทางมด เปนอวชชา ไมใชเปนแสงสวางเพราะมนไมวาง มนกลดกลมเดอดพลานอยดวยความรสกวาตวก-ของก ทน สง ตรง

๒๖กนขามกคอ จตใจทไมประกอบอยดวยความรสกวาตวก-ของกคอเปนจตวางไมเดอดพลานอยดวยความรสกวาตวก- ของกอยางทวานน จตอยางนมนเตมอยดวยสตปญญาฉะนนเราจะตองจบขอเทจจรงขอนใหไดวา มนมของอย ๒อยาง คอความรสกวา ตวก-ของกนนอยางหนงและสตปญญาอกอยางหนง ของสองอยางนเปนปฏปกษตอกนอยางตรงกนขาม ถาสงหนงเขามา อกสงหนงตองกระเดนออกไป ถาสงหนงมอยแลวอสงหนงมอยไมได ถาความรสกทวาตวก-ของกเตมปรอยแลวละก สงทเรยกวาสตปญญานเขามาไมได ถาสตปญญามอยแลว ตวก-ของก กหายไปวางจากตวก-ของก หรอวางจากตวก-ของกนนแหละ คอสตปญญาเพราะฉะนนถาจะกลาวอยางฉลาด ๆ คอกลาวอยางรวบรดแตคอนขางจะนากลวน กกลาวอยางพวกนกายเซนหรออยางฮวงโปกลาววา ความวางนนคอ ธรรมะ ความวางนนคอพทธะ ความวางนนคอจตเดมแทหรอจตตวแท นสายหนง; สวนฝายไมวาง ความไมวางหรอความวนนนคอไมใชธรรมะ ไมใชพทธะ ไมใชจตเดมแท แตเปนความคดปรงแตงใหม; เกดเปน ๒ อยางตรงกนขามขนมาอยางนเมอเรารจกของ ๒ อยางนแลว จะเขาใจธรรมะทงหมด

๒๗ไดงายทสดอยางทานทนงฟงอยทนเดยวนกาลงวางอยกาลงไมมความคดปรงแตงใหเกดความรสกวาตวก-ของก กาลงฟงอย และกาลงมสตปญญาอย ความรสกวาตวก-ของกเขามาไมได แตถาวาบางคนหรอโอกาสอนมนมอะไรมากระทบเกดความรสกวาตวก-ของกขนมาแลว ความวางในใจอยางททานมอยทนจะหายไปทนทเพราะฉะนนยอมหมายความวาสตปญญาไดหายไปทนทตรงนขอแทรกนดหนอยวา สงทเรยกวาสตปญญานเราหมายถงสตปญญาทแทจรง เพราะยงมสตปญญาไมใชทแทจรง คอสตปญญาทไมเกยวกนกบความวางจากตวกนนเอง, สตปญญาเฉลยวฉลาดในทานองนน ภาษาบาลเขาไมเรยกวาสตปญญา มคาอกคาหนงในภาษาบาล สาหรบเรยกสตปญญาชนดนนวา"เฉโก" เฉโกกแปลวาปญญาเหมอนกน ถาแปลเปนภาษาไทยกแปลวาปญญา แตมนไมใชสตปญญาอยางทวางจากตวก มนกลบเปนสตปญญาทเตมอดอยดวยตวก-ของก คอสตปญญาโงทจะไปเอาไปเปน ไปยดมนถอมนนนเอง สตปญญาอยางนตองไดรบการยกเวน ไมรวมอยในคาวา "สตปญญา" ทมนเปนปฏปกษตอความยดถอวาตวตน (Egoism) เพราะวาเฉโกอยางนนมนเปน

๒๘ตวตน (Egoism) เสยเอง อยาเอามาปนกนถาเอามา ปนกนแลวจะยงถาเรามความวางจากความยดถอวาตวตน (Egoism) ไมมความรสกวา ตวก-ของก แลว สตปญญา ทแทจะดบทกขทเปนยาแกโรคทางวญญาณอยในตวนนมนมอย เพราะฉะนนในขณะนนโรคเกดไมได หรอโรคทเกดอยกอนกหายไปทนทเหมอนปลดทงเพราะฉะนนในขณะนนจงมธรรมะเตมไปหมดสมกบทกลาววาความวางนนคอสตปญญา ความวางคอธรรมะ ความวางคอพทธะ เพราะวาในขณะทจตวางจากตวก-ของก ในขณะนนจะมธรรมะทกอยางทกประการหมดทงพระไตรปฎก ทเราควรปรารถนาเอากนอยางงาย ๆ วา ในขณะนนจะมสตสมปชญญะ ทสด มหรโอตตปปะ คอความละอายบาปกลวบาปทสด มขนต โสรจจะความอดกลนอดทนทสดมความกตญญกตเวททสด มความสตยซอทสด เรอยไปจนกระทงมยถาภตญาณทสนะทจะทาใหบรรลมรรคผลนพพานไดอาตมาแจกลกไปแตตนวาจะตองมสตสมปชญญะ หรโอตตปปะ ชนต โสรจจะ กตญญกตเวท นกเพราะวาสงเหลาน

๒๙เปนธรรมะเหมอนกน ธรรมะทเปนทพงแกโลกไดเหมอนกนแมแตหร โอตตปปะ เกลยดบาป ละอายบาป กลวบาปน ลองมซโลกนกสงบเปนสนตภาพถาวร เดยวนมแตคนหนาดาน ไมรจกกลวบาปละอายบาปแกตวเอง จงทาสงทไมควรทาอยไดแลวยนยนเละยนกรานทจะทาอยเรอยทง ๆ ทเหนวานมนจะทาความพนาศใหทงโลก กยงยนกรานทจะทาอยเรอย เพราะไมมหรโอตตปปะโลกนกจะตองวนาศลงเพราะไมมธรรมะแมเพยงขอนหรอธรรมะทตาแคบกวานนอก คอธรรมทชอวากตญญกตเวทอยางน ลองมธรรมะขอเดยวน โลกนกสงบได เพราะเราตองยอมรบวาทกคนในโลกมบญคณแกกนและกน ในฐานะทชวยกนสรางโลกใหนาดใหงดงามอยางน เชน คดคนวชาขนมาใสโลกอยางนนอยางน เพราะคนทกคนในโลกมบญคณตอกน ไมตองพดถงคนหรอกแมแตสนขและแมวยงมบญคณแกมนษย แมแตนกกระจอกกยงมบญคณแกมนษย ถาเรารจกบญคณของสงเหลานแลวกทาอะไรชนดทเปนการเบยดเบยนกนไมได ดวยอานาจของธรรมะ คอ ความกตญญกตเวทเทานน มนกชวยโลกไดเพราะฉะนนเปนอนวาขนชอวาธรรมะนน ถาเปนธรรมะจรง

๓oแลว มนเหมอนกนหมด เปนอนเดยวกนหมด คอมนชวยโลกไดทงนน ถาธรรมะไมจรงแลวมนขดขวางกนไปหมด มนจะ ดมากมายรกรงรงไปหมด ฉะนนเมอมธรรมะจรง คอวางจากตวก-ของก แลวกมธรรมะหมด มพทธะหมด มอะไรหมดอยในตวมน เอง ในจตใจดวงเดยวกนเอง ซงเปนจตแท หรอจตทเปนสภาพ เดมแท ถาตรงกนขามคอวา จตกาลงปรงอยดวยตวก-ของก เดอดพลานอยในใจแลว ธรรมะกไมม ขณะนนมนไมมสตสมปชญญะ มสภาพผลนผลน ไมคดไมนกไมยบยงชงใจ มอหร มอโนตตปปะ ไมละอายบาป ไมกลวบาป เปนคนดานตอความชวทสด และเปนคนอกตญญทสด ตลอดถงเปนคนททาทกสงทเปนการทาลายโลกกได มนมดมวถงขนาดนแลว ไมตองพดถงเรองญาณทศนะเหนแจง อนจจง ทกขง อนตตา หรออะไรทานองนน มนเปนไปไมไดนแหละเราตองรจกของ ๒ อยางนเสยกอน คอวา วางจากตวกกบ ไมวางจากตวก วางจากตวกนกเรยกวา วาง แลวไมวางจากตวก เราเรยกวา วน เพอประหยดเวลาในการออกเสยง กม วางกบ วนทนอาจรสกดวยสามญสานกทนทขนมาเดยวนแลววาทกคนไมมใครชอบวน ถาถามวาใครชอบวนลองยกมอขน ถาใครยกมอ

๓๑ขนมาคงจะขาพลก เพราะวาทกคนนกชอบวางจะวาง ชนดไหนกลวนแตชอบทงนน วางขเกยจไมตองทางานนกยงมคนชอบ วางจากไมมอะไรมากวนไมมลกมหลานมเหลนมากวนอยางนใคร ๆกชอบ แตวาวางอยางนนเปนเรองขางนอก ยงไมใชวางจรงวางขางในนนคอการทมใจคอปกต ใจคอไมระสาระสายวนวายอยางนเรยกวาวาง ถาใครรจกกจะยงชอบ ถาวางยงขนไปอกกถงทสด คอวางจากความรสกทเปนตวตน (Egoism) ไมมความรสกวาเปนตวเราเปนของเราอยางนเปนนพพาน วางอยางนเขาเรยกวานพพานทวนนนตรงกนขาม วนไดทกอยาง ทกทาง ทงทางกาย ทางใจและทางวญญาณ มนวน คอวาถกรบกวนไปหมดไมมความสงบสขเลยในตวความวางนน คอ ธรรมะ คอ พทธะ คอ สภาพเดมแทของจต หรออะไรแลวแตจะเรยก ในตวความวนนนคอไมม ธรรมะไมมพทธะ แมแตจะรองตะโกนอยวา พทธ สรณ คจฉาม หรออะไร มนกไมมธรรมะไปได นแหละคนทมจตใจวนอยดวยตวก-ของก ถงจะ ไปรบไตรสรณคมน รบศล ทาบญใหทานอะไรมนกไมมพทธะ ธรรมะ สงฆะ ทแทจรงขนมาได มนเปนเพยงพธไป

๓๒หมด ถาเปนพทธะ ธรรมะ สงฆะ ทแทจรงแลว มนอยดวยจตวางเมอใดจตวางจากตวก- ของกแลว เมอนนมนมพทธะ ธรรมะ สงฆะ ทแทจรงอยในจตใจนน ถามอยางชวคราว เปน พทธะ ธรรมะสงฆะ ชวคราว ถามเดดขาดไป กม พทธะ ธรรมะ สงฆะ ทแทจรงและถาวรฉะนนขอใหอตสาหปรบใหจตใจวาง จากตวก-ของกอย เรอยไปกแลวกน มนจะมพทธะ ธรรมะ สงฆะ ในระดบหนงประจาอยในจตใจ ทาเรอย ๆ ไปจนกวาจะเตมทสมบรณหรอเดดขาดนเรยกวาเราไดรบเอาธรรมะทเปนยาแกโรคดวย เปนเชอตานทานโรคดวย พรอมกนไปในตว เขาไปใสไวในจตใจในวญญาณกได มนกไมมทางทจะเกดโรคทางวญญาณทนเราควรจะไดพดถงสวนทเปนการรกษาเยยวยานนใหชดเจนลงไปอกสกเลกนอย ในการทจะปองกน หรอรกษาเยยวยาโรคนมนกตองมหลกอยางทกลาวมาแลว คอวาตองไมใหตวก-ของกเขามาเกยวของทนมนจะโดยวธใดบาง ? มนกมอยหลายวธเหมอนกน เพราะแมแตรกษาโรคทางกายหรอทางจต (Mental) กตาม ซงในโรค

๓๓เดยวกนนนกยงมวธรกษาไดหลายแบบไมใชมนจะแบบเดยวตายตว แตความมงหมาย หรอผลของมนนนกมเปนอยางเดยวถาวาเราจะรกษาโรคทางวญญาณละก พระพทธเจาทานกไดกลาวถงวธปฏบตนไวมากมายหลายอยางเหมอนกน เพอใหเหมาะสมแกบคคล แกเวลา แกสถานท ตามโอกาสเราจงไดยนไดฟงธรรมะมากมายหลายชอ บางทฟงแลวนาตกใจวา ตงแปดหมนสพนพระธรรมขนธ ถา ๘๔,000 เรอง แลวทานทงหลายจะรสกทอถอย ถาขนเอาใหไดกตายเปลา คอมนไมอาจจะได มนกเรยนแลวลม ลมแลวเรยน เรยนแลวลมอยนน หรอวาสบสนกนไปหมด เพราะวาทแทจรงแลวมนมเพยงกามอเดยว เรองเดยวอยางพระพทธเจาทานบอกแลวทานสรปลงในคา ๆ เดยววา "สงทงปวงไมควรเขาไปยดมนถอมน" ไดยนขอนกคอไดยนทงหมด ปฏบตขอนกคอปฏบตทงหมด ไดผลขอนกคอหายจากโรคทงหมดทวามวธหลายแบบในการขจดโรคตวก-ของกน ความจรงแลวมนสามารถขจดตวก-ของกนออกไปไดทงนนเหมอนกนทกแบบแลวแตวาจะปฏบตโดยวธใดบาง คอมหลายอยางเชนวธทาการพจารณาอยเสมอ ใหเหนวา ตวก-ของกนเปนเพยงมายา ตวมายาคอสงทไมมตวจรงเปนภาพลวงตา (illusion, Hallucination) หรออะไรทานองนเรยกวามายา; จะทาใหเหนวาทเรารสกวามตวตน ม

๓๔กอน มชน มดนวาตวก-ของกนน ทมนเปนเพยงมายา ตามวถทางของอาการทเรยกกนวา ปฏจจสมปบาทฉะนน ถาเรองปฏจจสมปบาท นถาจะกลาวทางทฤษฎ หรอทางหลกวชาการมนยดยาว ใชเวลาเรยนถงเดอนหนง หรอสองเดอนกได สาหรบเรองปฏจจสมปบาทเพยงเรองเดยว เพราะในทางทฤษฎหรอหลกวชานนมนขยายไปในรปของจตวทยาหรอปรชญาเรอยไป จนกระทงเปนนาทวมทงเพอเจอไปเลยขอใหดทวา พอกระทบอารมณกเปนผสสะแลวมนปรงเปนเวทนา หรอทปรงตอๆ กนไปนน กเรยกวา “อาการของปฏจจสมปบาท” คออาการของการทมสงตางๆ มนอาศยสงหนงแลวปรงสงหนงขน แลวอาศยสงนนปรงอกสงหนงขน อาศยสงนนแลวปรงอกสงหนงขน อาการอยางน หรอภาวะอยางน เรยกวา ปฏจจสมปบาท คออาศยกนเกดขนเทานน ไมไดมตวตนแทจรงทไหน เพยงแตอาศยกน แลวเกดขน แลวเกดขน อาการทอาศยกนเกดขนนเปนตวปฏจจสมปบาทวธทจะใชใหเปนประโยชนกคอวา อยาใหมนอาศยกนเกดขนได ใหตดตอนมนเสย คอวาเมอผสสะกระทบทางตาเปนตน แลวใหมนขาดตอนลงไป อยาใหมนปรงเปนเวทนา อยาใหรสกเปน

๓๕พอใจหรอไมพอใจขนมา นเรยกวาไมปรงเวทนา เมอไมปรงเวทนาแลว กไมเกดปญหาอปาทาน ซงเปนตวกหรอของก มนเปนตวก-ของก อยตรงทเกดตณหาอปาทานนนแหละ มายาอยทตรงนน ถาพอวากระทบอารมณเปนผสสะลวนๆ แลวหยดเสยแคนนมนกไมมทางทจะเกดตวก-ของก กไมเปนโรคทางวญญาณและไมเปนทกขทนอกทางหนงกคอวา คนธรรมดาสามญน ทจะไมใหผสสะปรงเปนเวทนานนยากนก เพราะพอกระทบเขาแลว กตองเลยไปรสกเปนพอใจหรอไมพอใจเสมอไป ไมหยดอยเพยงแคผสสะเพราะวาไมเคยไดศกษาอบรมในทางธรรม แตยงมทางเอาตวรอดอกตอนหนง คอตอนทวา ปรงเปนเวทนาแลวน พอใจหรอไมพอใจแลวน กใหหยดอยเพยงนนอก ใหเวทนาสกแตวาเวทนา แลวดบไป อยาใหเลยไปเปนตณหาความอยากอยางนน อยางน อยางโนน ตามความพอใจหรอความไมพอใจ เพราะถาพอใจกอยากไดรกใคร หลงใหล หงหวง รษยา อะไรกนเปนแถวเลย ถาไมพอใจแลวอยากตใหตาย อยากทาลาย อยากลางผลาญมนเสยเลยอยากจะฆามนเสยเลย ถาอยางนแลวไดชอวา มนปรงเปนตณหาเสยแลว ถาอยางนแลวไดชอวา มนปรงเปนตณหาแลว เวทนานนไดปรงเปนตณหาเสยแลว ถาอยางนแลวตองเปนโรคทาง

๓๖วญญาณทเปนทกข ไมมใครชวยได ตอใหพระเจาทงหมดรมกนชวยกชวยไมได พระพทธเจาทานกวา ทานชวยไมได ทานไมใชผทบงคบกฎธรรมชาตได ทานเปนเพยงผเปดเผยกฎธรรมชาตใหไปปฏบตกนเอาเอง ถาปฏบตผดมนกตองเปนทกข ถาปฏบตถกมนกไมทกข เพราะฉะนน จงวาถาเวทนาปรงเปนตณหาแลวไมมใครชวยได จะตองเปนทกขโดยแนนอน เพราะมนทาใหเกดความอยากอยางใดอยางหนงขนมาแลว เปนตณหาแลวทนในตวความอยากนน ในตวทเกดขนเปนความอยากพลานอยในใจนน ขอใหมองดใหดๆ มองดแยกสวนออกไปใหไดวา ในนนมนมความรสกทเปนตวผอยาก คอตวกหรอตวเราทรสกอยากอยางนน อยากอยางน อยากจะทาอยางนน อยากจะทาอยางนหรอวากระทาลงไปแลวอยางนนอยางน หรอวาไดรบผลของการกระทาอยางนนอยางน มนมตวผอยากอย นนแหละคอตวกมนอยาก มนกจะไดเอามาเปนของก หรอวาเปนอยางใดอยางหนงเปนทรพยสมบตของก ในนนมนมความรสกวาของกอยดวยความรสกวาตวกวาของกน เรยกวาอปาทาน เกดมาจากตณหาตณหาปรงเปนอปาทาน ถาปฏจจสมปบาทไดสงทยอยกนมาจนถงตณหาอปาทานแลว มนกเปนมลเหตของความทกขไดโดย

๓๗สมบรณแลว นแปลวา เดยวนเชอโรคฟกตวเตมทแลว เชอโรคทเขามาทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ในขณะของผสสะหรอเวทนานน เมอมาถงขนของตณหาอปาทานน มนฟกตวเตมทถงขนาดจะเปนอาการของโรคโดยสมบรณแลว เพราะวาหลงจากอปาทานกมภพ อปาทานทาใหเกดภพภพ แปลวา ความม-ความเปน ความม-ความเปนของอะไร? ก ของตวก และของกนนเอง กรรมภพ กคอ การกระทาททาใหเกดตวกและของก ถาเรยกวา “ภพ” เฉยๆ กคอ ภาวะแหงตวกเตมทเปนโรคเตมทภพใหเกดชาต กหมายความวา ความเตมทนนมนแสดงออกมาเปนชาต คอ ความเกด นตวกไดเกดออกมาแลว เปนความทกข เปนความแกความตาย โศกะ ปรเทวะ ทกขะ โทมนสมากมายเหลอทจะจาระไนอาการ แตรวมเรยกวาเปนทกขขณะนกคออาการทเรากาลงเจบปวดทรนทรายอยดวยผลของโรค นเรยกวา ปฏจจสมปบาทไดเปนมา ไดทยอยกนมาจนถงกบเกดโรค หรอเกดทกขในทางปฏบต เราหยดมนเสยใหได ตรงทไมใหผสสะปรงเวทนา

๓๘หรอถาพลาดตรงนนกใหมาทาตรงทไมใหเวทนาปรงเปนตณหาหลงจากนแลวกชวยไมได เพราะฉะนนเราพยายามมธรรมะกนใหไดตรงทตาเหนรป หฟงเสยง จมกไดกลนน โดยทเราศกษาอบรมกนอยเปนประจาในขอทวา สงทงปวงไมควรยดมนถอมน แปลวาคนธรรมดาเขามแนววา ถาเกดผสสะแลวเกดเวทนา แลวเกดตณหา อปาทาน ภพ ชาต น เปนทางทเดนกนจนเตยนโลงไปหมดเดนงายทสด แตเราไมเอาอยางนน พอมผสสะกระทบแลวเรากวกกลบเดนไปในทางของสตปญญา ไมเดนไปทางตวก-ของกอยางนไมมทกขเลยทกวนทกคนจะไมมทกขเลย แลวถาทาไดเกงคอทาไปตามวธทถกตองถงทสดแลว เปนพระอรหนตไดในตวเองถาเอาตามหลกทพระพทธเจากลาว มนกมหลกงายๆ คอหลกทพระพทธเจาตรสกบพระสาวก ชอพาหยะ วา “ดกร พาหยะ เมอใดเธอไดเหนรป สกวาตาเหน ไดฟงเสยง สกวาหไดยน ไดดมกลนกสกแตวาไดกลน ไดลมรส กสกแตวาไดชม ไดสมผสผวหนง กสกแตวา เปนการกระทบทางผวหนง จะคดนกขนมาในใจ กสกแตวารสกตามธรรมชาตขนมาในใจ เมอเปนดงนแลว เมอนนตวเธอจกไมม (คอตวกไมม) เมอตวเธอไมม การวงไปทางโนน หรอวงมาทางน หรอหยดอยทไหนกตาม มนกไมม นนแหละคอทสนสดของความทกข นนแหละคอนพพาน” เมอใดเปนอยอยางนน

๓๙เมอนนเปนนพพาน ถาเปนการถาวร กเปนนพพานถาวร ถาเปนชวคราว กเปนนพพานชวคราว นแปลวา เปนหลกเพยงอยางเดยวไมมอยางอนจะปฏบตวธไหนกใหเปนไปเพอเฉยได หรอหยดไดตออารมณทมากระทบทงนน จะทาวปสสนาแบบไหนกตามเถอะ ถาถกตองหรอไมหลอกลวงกนแลว กจะตองมาในรปนรปเดยวกน คอในรปทอารมณไมปรงแตงใหเกดความรสกวาตวก-ของกขนมาได แลวอนนมนไมยากทจะทาลายกเลสเพราะเมอเปนอยอยางน ทาไดอยางน มนทาลายกเลสของมนเอง มนฆากเลสอยในตวมนเองเปรยบงายๆ เหมอนวาถาเราอยากจะไมใหมหนมารบกวน เราเอาแมวมาเลยง เรองของเรากเพยงแตเอาแมวมาเลยง หนมนกหมดไปได โดยทเราไมตองจบหน แมวมนทาหนาทของมนเอง หนกไมมได สงทไมพงปรารถนา กไมมเพราะเหตนนเราทาแคควบคม ตา ห จมก ลน กาย ใจ ใหถกวธเทานนตอนทจะฆากเลสนนมนเปนการฆาของมนเอง พดอยางนสมมตเหมอนอยางทพระพทธเจาตรสวา “ถาพวกเธออยกนใหถกตองแลว โลกนกจะไมวางจากพระอรหนต” ฟงดใหดๆ วาอยกนใหถกตองเทานน ไมตองทาอะไรมากไปกวาเปนอยใหถกตอง แลวโลก

๔0นจะไมวางจากพระอรหนตคานไมใชคาเลกนอย ใจความมนกบอกอยแลว มนไมใชเลกนอยกตรงทวา พระพทธเจาทานสงเมอใกลๆ จะปรนพพานวา “อเม เจ ภกขเว ภกข สมมา วหเรยย อสญโญ โลโก อรหนเตห อสส”ภกษทงหลาย ถาภกษเหลานจกพงเปนอยโดยชอบไซร โลกจะไมวางจากพระอรหนต สมมา วหเรยย แปลวา พงเปนอย หรอพงอยโดยชอบอยโดยชอบนอยอยางไร โลกจงจะไมวางจากพระอรหนต? อยโดยชอบกคอ อยในลกษณะท รป เสยง กลน รส สมผส นเขามาแตะตองไมได คอมากระทบนนได แตวาจะมาปรงแตงใหเกดเวทนา เกดตณหา อปาทานนนไมได เราอยในลกษณะทฉลาดอยดวยสตปญญา หรอความวางจากตวกอยางทกลาวมาแลวเพราะเราศกษาเพยงพอ ปฏบตมาจนเคยชนเพยงพอ เพราะฉะนนมนกมากระทบแลวตายเหมอนคลนกระทบฝง เหมอนกบบานเรามแมว หนมาจากบานอน หรอมาจากปาขนมาบนเรอนนมนกตายหมด เพราะแมวมนคอยฆาอยเรอยถาเรามการเปนอยทถกตองตามหลกของความไมยดมนนแลวรป เสยง กลน รส สมผส ธรรมารมณกไมมาทาอนตรายเราได

๔๑มากระทบได มาเกยวของได แตเราใชมนดวยสตปญญา เราจดการกบมนดวยสตปญญา กนมนกได บรโภคมนกได มมนกไดเกบมนไวกได แตไมมผลเปนทกข เพราะมนทคาเทากบไมม ไมเปน ไมใช ไมกน ไมเกบ เพราะไมมตวเรา ไมมของเราในทางทตรงกนขามนน มนไปมตวเราของเราหมด เพราะฉะนนมนจงเปนทกขตลอดเวลา ไมทนกน ไมทนเกบ มนกทกขแลว กนอย เกบอยมนกทกขอก มนเปนทกขไปหมดเพราะเหตนนนเรยกวาไมอยโดยชอบ ถาเปนอยโดยชอบ มนกไมมทางทจะเกดโรค หรอเกดความทกขไดเลยคาๆ น อธบายไดตอไป ถงกบวาเปนอยอยางนน กเลสไมไดอาหารหลอเลยง กเลสผอมตายเอง เปรยบเหมอนวาเสอดรายนเราลอมคอกมนไวไดแลว เรากลอมมน มนกไมไดกนอาหารเพราะในคอกนนมนไมมอาหาร เราไมตองฆามน มนกตายเองเพราะฉะนนเราลอมมนไวใหถกวธ ตรงรป เสยง กลน รส สมผสธรรมารมณทมากระทบ ตา ห จมก ลน กาย ใจ รอบตวเรา ลอมตรงน คอปฏบตใหถกตอสงเหลาน ทตรงน กเลสไมมทางไดกนอาหาร กไมอาจเกด ไมอาจเจรญงอกงาม เชอของกเลสจงหมดไปมนกเลยไมมเชอทจะใหเกดกเลสหรอทาใหเกดทกข

๔๒พระพทธเจาจงตรสวา อยใหชอบ อยใหถกวธเทานน โลกจกไมวางจากพระอรหนต นเรยกวาปฏบตตามหลกของปฏจจสมปบาทเรยกวาเปนอยถกตองชนดทกเลสเกดไมได โดยทเหนวาตวก-ของกนเปนเพยงมายา เพราะมนเพงเกดตอเมอรปมากระทบตา เสยงมากระทบหเปนตน เกดเวทนาแลวปรงเปนความอยาก ถาอยาใหมอะไรมาปรงเปนความอยาก มนกไมเกดอปาทานวาตวกวาของกเพราะฉะนน พงเขาใจใหถกตองวามนเพงเกดหยกๆ เพราะการปรงขนมา ไมใชตวจรง มนเปนมายาเหมอนกบหนวยคลนทเกดขนเพราะลมพดน นากมอยจรง ลมกมอยจรง แตตวคลนนนเปนมายา นเปรยบเทยบโดยวตถ แตจะเอาเปนเรองเดยวกนแทไมไดมงแตจะชตรงความเปนมายาของคลนทเกดขนมาเพราะการปรงแตง คอลมพดนาใหกระฉอกเปนคลน ยกเปนสนลกคลนขนมาแลวกหายไป เพราะฉะนนความรสกวาตวก-ของกคราวหนงๆ ในวนหนงๆ ซงเกดอยหลายๆ คราวนนกเปนเหมอนคลนทมมาจากนา คออารมณรป เสยง กลน รส สมผส แลวกกระทบดวยลม คอความโง ความหลง อวชชา แลวเกดคลน คอตวก-ของกโผลขนมาเปนคราวๆ วนหนงหลายคราว

๔๓ความรสกวาตวก-ของกหรอ Egoism โผลขนมาคราวหนงนทานเรยกวาชาตหนง ชาตคอความเกดทหนงนแหละ ความเกดทแทจรง หมายถงความเกดของสงน อยาไดไปหมายถงความเกดจากทองแม คนหนงเกดจากทองแมทหนงแลวกเขาโลงไปทหนง นนไมใชความเกดทพระพทธเจาทานมงหมาย มนเปนการเกดทาง Physical มากเกนไปความเกดทพระพทธเจาทานมงหมายนน เปนฝาย Spiritualหมายถงความเกดทเปนอปาทานวาตวก-ของก วนหนงเกดไดหลายชาต หลายสบชาต หรอหลายรอยชาตกตาม แลวแตวาใครจะเกดเกงสกกมากนอย แตทกคราวตองเปนชาต เปนตวก-ของกขนมาทหนงเสมอไป แลวมนกคอยจางไป เดยวมนกคอยดบไปแลวกตายไป เดยวกเกดโผลมาใหมอก เมอไปกระทบรป เสยงหรอกลนอยางอนขนอก แตละชาตกมปฏกรยา (Reaction) สงตอถงกน อยางทเรยกวากรรมเกาของชาตกอน สงผลใหเกดในชาตนเปนผลขนมาแลวสงตอกนไปอยางนทกๆ ชาตคาวาผลกรรม หรอการรบผลกรรม กมงหมายอยางน และถกตามทพระพทธเจาทานสอน ถาไมอยางนน จะออกนอกเรองนอกราวไป เราตองเขาใจ เรองเกด เรองกรรม และการรบผลกรรม

๔๔อยางนอยางวาเกดเปนผอยากไดของรกอยางใดขนมาแลวตายไปแลวเกดเปนผขโมยไปขโมย หรอวาไปทาโจรกรรมเขาจรงๆ แลวกตายไป แลวไปเกดเปนผบรโภคสงนนเขาไป หรอวาไมไดบรโภคสงนนเขาไป เดยวไปเกดเปนจาเลย ถกกลาวหาแลวเดยวไปเกดเปนนกโทษอยในตะรางแลว ความเกดอยางนมไดมาก และสบสนอยางยง หลายสายหลายแนวคลกเคลากนไป ดมนใหดๆจะเขาใจ ถาหยดความคดไดเสยเมอไร เมอนนกเปนนพพาน ซงไมเกด ไมแก ไมเจบ ไมตายถามการเกด เปนตองรสกวาตวก-ของกเรอย กเปนวฏสงสารไปเรอย คอทกขเรอยเปนลกโซไปเลยแตเราอยาไปเขาใจผดตรงทวา ไมเกด ไมเกดนมนหมายถงวาจนขนาดไมมความรสกอะไรเลย ไปนงตวแขงเปนทอนไมนไมใชมนกลบวองไว (Active) มากทสด ทวางจากตวกหรอวางจากความเกดมากทสดนน กลบเปนสตปญญามากทสด ทาอะไรไดคลองแคลวทสด เพราะมนไมอาจ คดผด พดผด ทาผด มนจงทาไดรวดเรว

๔๕ทวามนไมมทางจะผดได เพราะมนเปนสตปญญาอยโดยธรรมชาต ในตวธรรมชาตโดยอตโนมต สงทเรยกวา ความวางจากตวก มนเปนอยางนเอง “เรา” ทวาวางจากตวกหรอผทวางจากตวก หรอผทเปนนพพานอยน ทาอะไรไดหมด แตแลวไมทาอะไรผดเลย เปนไปเพอประโยชนเกอกลอยางยง รวดเรวอยางยงมากมายอยางยง นมนดอยางนอยาไดไปเขาใจวา ถาเกดความรสกอยางนแลว มนทาอะไรไมได หยดทาอะไรไปหมด หนดไปหมด เนอยไปหมด หรอมนเฉยไปเลย อยางนนวาเอาเอง เพราะความโงของตวเอง กเลยทาใหกลวกลวความวาง กลวนพพาน หรอกลวจะหมดกเลสตณหา แลวกไมสนกอยางนเปนตนความหมดกเลสตณหา ยงสนกอยางยง ยงเปนสขอยางยง แตถงอยางไรกตองเปนความสข หรอความสนกทแทจรง คอจะไมเปนอนตราย ไมหลอกลวง ไมเปนมายาในความสขสนกสนานของคนปถชนนน มนไมจรง มนหลอกลวง มนเปนมายา แลวมนใสความทกขใหแกผนนเหมอนกบเหยอทใครกนเขาไปแลวมนตดเบด นเรยกวาตกอยใตอานาจพญามารมนกวนอยตลอดเวลา มนกจมอยในวฏสงสาร คอหวงโซของ

๔๖ความทกข หรอวาทะเลวนของความทกข พนขนมาไมไดนเรยกวาเราอาศยการดบตวกเสยได ดวยมองเหนตวก-ของกนวาเปนมายา โดยอาศยการปฏบตตามหลกของปฏจจสมปบาทนบวาเปนสายหนงแนวหนง หรออกวธหนงอาตมาจะยกตวอยางมาหลายๆ แนว เพอใหเปนตวอยาง เชนวามองทอารมณ คอมองลงไปท รป เสยง กลน รส สมผสธรรมารมณ หกประการทจะมากระทบ ตา ห จมก ลน กาย ใจ วาแมแตอารมณน มนกเปนมายา โดยอาศยความรเรอง อนจจง ทกขง อนตตาเราอยาทาเลนกบเรอง อนจจง ทกขง อนตตา มนไมใชเรองสาหรบคนแก หรอวาเปนเรองเอาไวสวดศพคนตายแลว ในเปนเรองทตองนามาใชในชวตประจาวน สาหรบคนเปน ๆถาใครสามารถเอาความรเรอง อนจจง ทกขง อนตตา เขามากากบอยในชวตประจาวนแลว คนนนไดชอวามเชอตานทานโรคสงสด แลวอารมณ รป เสยง กลน รส นนจะไมเกดเปนพษขนมาได เราจะมอย เปนอยอยางมความเกษมบาลใชคาวา เขมะ เกษมนเปนคาสนสกฤต คอ กษมะ แลวมา

๔๗เปนไทยวา เกษม เราจะเปนอยอยางเกษมกนาแปลกเหมอนกน ททานไมใชคาวาเปนสข เพราะคาวาสขนมนออกจะเปนมายา หรอหลอกลวงอยรปหนงเหมอนกน เอาแคเกษมกแลวกน เกษมหมายความวาอสระและสงบเยนถาจะพดใหเหนชดหนอย ไมใหเปนทตงของความหลงกเรยกวา เกษมจากโยคะ โยคะ คอ เครองรบกวน เกษมจากเครองรบกวนนนคอ วาง หรอ นพพานหากตองการจะมชวตอยางเกษมแลว ตองอาศยความรเรองอนจจง ทกขง อนตตา ใหสมบรณ มนจะตอตานกนไดกบอารมณรป เสยง กลน รส สมผส ทมากระทบไมใหไปหลงรกหรอหลงเกลยดเรองวนวายมอย ๒ อยางเทานน คออยาไปหลงรกอยางหนงไปหลงเกลยดอยางหนง ซงเปนเหตใหตองหวเราะและรองไห ถาใครมองเหนวาหวเราะ มนกกระหดกระหอบเหมอนกน สอยเฉยๆดกวา อยาตองหวเราะ อยาตองรองไหนแหละ มนเปนความเกษมเพราะฉะนน เราอยาไดตกเปนทาสของอารมณจนไปหวเราะหรอรองไหตามอารมณทมายว เราเปนอสระแกตว หยดอยหรอ

๔๘เกษมอย อยางนดกวา นคอ การทเราใช อนจจง ทกขง อนตตาเปนเครองมอกากบชวตเปนประจาวน สามารถเหนวา รป เสยงกลน รส สมผส เปนมายา เปน Illusion เหมอนอยางทตวก-ของกเปน Illusion เพราะวาตวก-ของกมนเกดจากอารมณ ตวก-ของกเปนมายา อารมณทงหลายกเปนมายา เหนไดดวยหลก อนจจงทกขง อนตตา โรคไมเกด ความทกขกไมเกดทนเราจะตดลดมองไปดสงทเปนสขเวทนา คอความสขสนกสนาน เอรดอรอย ทเปนสขนน เรยกวาสขเวทนา ตวสขเวทนานนมนเปนมายา เพราะวามนเปนเหมอนลกคลนทเกดขนเปนคราวๆ ไมใชตวจรงอะไร ทพดดงนกเพราะวาในบรรดาสงทงปวงในโลกทงหมด ทกโลกไมวาโลกไหน มนมคาอยตรงทใหเกดสขเวทนาคดดใหดวา ทานศกษาเลาเรยนทาไม ทานประกอบอาชพหนาทการงานทาไม ทานสะสมทรพยสมบต เกยรตชอเสยง พวกพองบรวารทาไม มนกเพอสขเวทนาอยางเดยว เพราะฉะนน แปลวาอะไรๆ มนกมารวมจดอยทสขเวทนาหมด ฉะนนถาเรามความรในเรองน จดการกบเรองนใหถกตองเพยงเรองเดยวเทานน ทกเรองมนถกหมด เพราะฉะนนจะตองดสขเวทนาใหถกตองตามท

๔๙เปนจรงวามนกเปนมายาชนดหนงเราจะตองจดการใหสมกนกบทมนเปนมายา ไมใชวาจะตองไปตงขอรงเกยจ เกลยดชงมน อยางนนมนยงบาบอทสด ถาเขาไปหลงรกหลงเปนทาสมน กเปนเรองบาบอทสด แตวาจะไปจดการกบมนอยางไรใหถกตอง นนแหละเปนธรรมะเปนลกศษยของพระพทธเจา ทจะเอาชนะความทกขได และไมตองเปนโรคทางวญญาณมนกตองทาโดยวธพจารณาใหเหนวา สขเวทนานทแทกคอมายา เปนเหมอนลกคลนลกหนงทเกดขนเพราะนาถกลมพดหมายความวา เมอรป เสยง กลน รส เขามาแลว ความโง คออวชชา โมหะออกรบ กระทบกนแลวเกดเปนคลน กลาวคอ สขเวทนา ขนมา เดยวมนกแตกกระจายไป ถามองเหนอยางนแลวเรากไมตกเปนทาสของสขเวทนา เราสามารถจะควบคม จะจดจะทากบมนไดในวธทไมเปนทกข ครอบครวกไมเปนทกข เพราะมเราเปนมลเหต ถาทกคนเปนอยางน โลกกมสนตภาพถาวร คอเปนความสขทแทจรงและถาวร นคออานสงสของการหายจากโรคโดยวธตางๆ กน ไมเปนโรคตวก ไมเปนโรคของกอาตมายกตวอยางมาเพยง 3 อยางกพอแลว เพราะเวลากจะ

๕0หมดอยแลว วาเราจะเหนตวก-ของกนเปนมายาโดยหลกของ ปฏจจสมปบาท กได หรอวาอกวธหนง เราจะเหนอารมณทงหก คอรป เสยง กลน รส นมนเปนมายา โดยหลกของ อนจจง ทกขงอนตตา กได หรอวาเราจะเหนสขเวทนาวาเปนของมายา อยางนกไดทงหมดจะเปนไดอยางนน กตองดใหด หรอระมดระวงใหด มสตสมปชญญะกนใหมาก ตรงขณะทอารมณกระทบทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย นนเอง เหมอนทพระพทธเจาทานกาชบพระพาหยะ ใหเหนสกวาเหน ไดยน สกวาไดยน อยาใหปรงเวทนา หรอถาปรงเปนเวทนาแลว กอยาใหปรงเปนตณหากได ยงไดอกทหนง แลวกไปสนใจเรองวางเรองวนใหมากทสดพดเพยงครงเดยว หรอฟงเพยงครงแรกน พอเขาใจเลา ๆ ตองไปสงเกตจนจบใหไดวา เราเองแทจรงกมวางอยมาก เวลาทเราวาง ไมวน หรอมสตปญญามอยมาก วน หรอความรสกทเปนตวก-ของกนน มนมาเปนพก ๆ คราว ๆ ทเรยกวาความเกดนน มนมาเปนคราว ๆ เกดทกทเปนทกขทกท แตวาขณะทไมเกดนนไมเปนทกขเลยและมอยมาก แลวคนกโงเอามองขามไปเสยเอง คอมองขามนพพานทมอยเองไปเสย มนจงมองไมเหนวามนพพาน

๕๑แมเปนนพพานนอย ๆ นพพานชมลองกจรง แตวากเปนนพพานอยางเดยวกบนพพานจรง หรอนพพานถาวร เพยงแตวามนไมถาวร เพราะวาเราไมสามารถปองกนโรค ไมสามารถทาลายโรค โรคจงเขามาแทรกเปนพก ๆ นพพานกขาดเปนหวง ๆถาใครมบญ คอฉลาดถงกบรวา โดยทแท จตโดยพนฐานนนมนวาง หรอเปนนพพานอยเองแลว เรองมนกระวงอยแตเพยงวาอยาใหของใหมเขามาแทรกแซง เจาบานวางดอยแลว แขกอาคนตกะนนคอวน เพราะฉะนนอยาใหมนเขามา ไลมนออกไปไมใหมนเขามาในบานในเรอนของเรา มนกวางอยตลอดเวลาไดวธไลออกไปกคอวธปฏบตธรรมะ ตามหลกของพระพทธเจา นเปนสาเหตใหเกดกาลงใจ เกดฉนทะ ความเชอศรทธาแนนแฟนในธรรมะ เกดวรยะ ความพากเพยรเอาจรงในธรรมะ เกดจตตะเอาจตจดจออยกบธรรมะ เกดวมงสา สอดสองอยเสมอ แลวมนกสาเรจ เปนของทไมยากแตถาวาโงในตอนแรกแลว มนยากอยางยง คอวายากยงกวากลงครกขนภเขา แตถาคลาถกเงอนถกปมแลวละก มนงายยงกวากลงครกลงมาจากภเขา

๕๒อกอยางหนงกคอวา เราตองมความรสกตวอยเสมอ อยาลมและอยาประมาท คอยจบใหพบความวางและความวนทเกดขนเปนประจาวนคาวา เรา นหมายถง จต ไมใชเราคอ ตวก-ของก ใหมจตรกและพอใจในความวาง คอนพพานนอยเสมอไป อยาไดมจตโนมไปในทางทเขาใจผด ไปหลงสงทวนเดยวนปญหายากทสดมนอยททกคนไมชอบความดบทกข จนไมกลายนยนวาเกดมานเพอไมทกข มนกลายเปนวาเกดมาเพออะไรกได เอาทงนน ขอแตใหไดตามใจตวไดสนก ๆ กแลวกน กเลยปลอยตามเรองไปหมด ทจรงเรองดบทกขนมนไมยากไมเหลอวสยอะไร มนพอ ๆ กบการงานตาง ๆ แตเราไมเขาใจ เราหนหลงให เพราะฉะนน จงเปนทกขอยเรอยเปนอนวาความหมดโรค หรอไมเปนโรคทางวญญาณน มนอยตรงทรจกทาไมใหตวก-ของก เกดขนมา นนแหละ คอความไมมโรค ซงเราเรยกวาเปนลาภอยางยงคานเปนคาโฆษณาชวนเชอของคนขายยาครงพทธกาลวา อโรคยา ปรมา ลาภา เทยวรองกองไปตามสแยก ไปตามถนน

๕๓หนทาง มนไมไดหมายถงโรคอยางทมนเปนเพยงโรคปวดฟน หรออะไรทานองนน โรคทางวญญาณของพระพทธเจาน ทานหมายถงโรคทเปนทกขอยางยง ซงเปนโรคอยางแทจรงอยางน แลวความหมดโรคกตองหมดจรงถงขนาดนเราพนโรคอยเปนประจาทกวนน กเปนการพนโรคอยาง ตทงคปหาน ตทงควมตต มนพนโรคโดย co-incident อยเปนประจาวนอยเหมอนกน co-incident กมมาอกรปหนง คอวามโรคฟลคเกดขนมาแทรกแซงอยเสมอเหมอนกน แตอยางไรกด เราอยาลมวาเราพนโรคนเปนประจาตามธรรมดา โดยไมรสกตวนนมอย เรยกวา ตทงควมตตทนบางคราว เราตงอกตงใจควบคมกน กวางไดมากกวานนอกพนจากโรคไดมากขนไปอก อยางนเรยกวา วกขมภนวมตต เพราะเราคอยคมมนไวถาเราจดการไดเดดขาดเลย ถอนรากถอนเงาถอนเชอไดหมดเลย อยางนเรยกวา สมจเฉทวมตต หรอ สมจเฉทปหาน คอฆาตายเลย ไมเพยงแตฟลค หรอไมเพยงแตขมขไวชวคราวฉะนน ตามธรรมดา เราจงไดผลอยางนอยกไดผลเปน ตทงค

๕๔วมตต ไดกาไรมากอยแลว ถามากกวานน กเปน วกขมภนวมตตและเปน สมจเฉทวมตต ซงเปนอนดบสดทายไปเลย เรากไมไดเปนอยดวยความโลภ ความหลง และความปรารถนาตาง ๆ แตวาเปนอยดวยความเกษม เตมอยดวยสตปญญา เปนความไมทกขไมรอน เปนความสดชน เหมอนภาวะแหงความหนมความสาวทไมรจกแกเฒา นแหละคอความหายจากโรคทางวญญาณในทสดน กขอใหเราทกคนทรวมกลมกนเปนกลมของพทธบรษทน รจกความมงหมายอนแทจรงของการรวมกลม ถาเหนวาดจรงอยางนแลว กชวยกนสามคคกนในการทจะเสยสละสงทถกกวา เพอซอเอาสงทแพงกวา ดกวา ประเสรฐกวา เขามาใหได คอชวยกนรกษากจการนไว อยาใหลมไป ใหเจรญกาวหนาเพอประโยชนแกตวเราเอง แกเพอนมนษยทกคน กจะไดชอวา เกดมาทหนง ไดทาสงทดทมนษยควรจะทา และไดรบสงทดทสดทมนษยควรจะไดรบแลว มนกไมมอะไรมากไปกวานน มนมเพยงเทานนกเปนอนวาจบเรองทจะตองเรยนจะตองทา หรอวาจะตองเสวยผลของการกระทา และมชวตอยโดยไมเปนทกขเลย ทงในขณะแสวงหาและขณะบรโภค เมอประกอบการงานเพอแสวงหา รวม

๕๕ทงการศกษาเลาเรยน การทาอาชพเหลาน เปนการแสวงหา ขณะนเรากไมเปนทกข ครนไดผลเปนเงนเปนทอง ทรพยสมบตเกยรตยศ ชอเสยง อะไรมาบรโภค เรากไมเปนทกข มนไมเปนทกขทง ๒ สถานอยางน เรากวเศษอยางยง เหมอนกบไปจบปลามากน กไมถกเงยงปลาตา ไดปลามากนแลว กไมถกกางปลาเลยเมอจบปลากไมทกข เมอกนปลากไมทกข มนกหมดกนเทานนมนไมมอะไรมากกวานนเพระฉะนน ขอใหทกคนรจกโรคทงทางกาย (Physicaldisease) และทางจต (Mental disease) และทงทางวญญาณ(Spiritual disease) กนใหครบถวน อยาใหขาดตกบกพรองเวาแหวงแตประการใด แลวแกไขเยยวยามนไปทกโรค ใหเปนผไมมโรค และไดชอวา อโรคยา ปรมา ลาภา ทแทจรงอาตมาขอยตการบรรยาย “ใจความทงหมดของพระพทธศาสนา” ในโอกาสนเพยงเทาน

๕๖ความวางธรรมกถาในโอกาสพเศษ ณ ชมนมศกษาพทธธรรม (ศรราช)ในอปการะของคณะแพทยศาสตรและศรราชพยาบาลมหาวทยาลยแพทยศาสตร ๕ มกราคม ๒๕0๕ทานสาธชนผสนใจในธรรมทงหลาย!การบรรยายในวนนจะไดวาดวยเรองของ “ความวาง” ทงนเปนความตองการของทานผอานวยการการอบรมเนองจากการบรรยายครงทแลวมาไดกลาวถงความวางในฐานะทเปนเรองสาคญเรองหนง แตโอกาสไมอานวยใหกลาวถงเรองนน แตเรองเดยวโดยเฉพาะ เพอความเขาใจททวถง เพราะฉะนน เรองความวางจงคลมเครออยบางประการ จงไดมการบรรยายเฉพาะเรอง ความวางอยางเดยวในวนนทานทงหลายควรจะทราบวา ความวาง นน เปนเรองทเขาใจ

๕๗ยากทสด ในบรรดาเรองของพทธศาสนา ทงนเพราะวา เปนเรองหวใจอยางยงของพทธศาสนา นนเองสงทเรยกกนวาหวใจ กพอจะมองเหนหรอเขาใจกนไดทกคนวาหมายถงสงทลก ทละเอยด สขม ประณต ไมเปนวสยแหงการเดาหรอความตรกไปตามความเคยชน หรอตามกรยาอาการของคนธรรมดา แตจะเขาใจไดกดวยการตงอกตงใจศกษาคาวา “ศกษา” น มความหมายอยางยงอยตรงการสงเกตสนใจสงเกตพจารณาอยเสมอ ทกคราวทมเรองอะไรเกดขนกบใจ ทเปนความทกขหรอเปนความสขกตาม ผทมความคนเคยกบการสงเกตในเรองทางจตใจเทานนทจะเขาใจธรรมะไดด ผทเพยงแตอาน ๆ ไมสามารถจะเขาใจธรรมะได บางทยงไปกวานนกคอจะเฝอ แตถาเปนผทพยายามสงเกตเรองเกยวกบจตใจของตวเองโดยเอาเรองจรงในใจของตวเองเปนเกณฑอยเสมอแลว ยอมไมมทางทจะฟนเฝอ จะเขาใจสงทเรยกวาความทกข และความดบทกขไดด และในทสดกจะเขาใจธรรมะ คอจะไมอานหนงสอกจะรเรองด ลกษณะอยางนเราเรยกวาม Spiritual experience มากคนเราตงแตเกดมาจนกวาจะตาย ยอมเตมไปดวยสง ๆ น คอการทใจของเราไดสมผสกนเขากบสงแวดลอมแลวเกดผลเปน

๕๘อะไรขนมา คราวไหนเปนอยางไร และคราวไหนเปนอยางไรเพราะวาเรองทเปนไปเองนน ยอมมไดทงฝายทเปนทกข และทงฝายทไมเปนทกข คอทาใหฉลาดขน และมจตใจเปนปกต เขมแขงขนเพราะฉะนน ถาหากวาเราคอยสงเกตวา ความคดเดนไปในรปใด มนกอใหเกดความวางจากความทกข อยางนแลวจะมความรดทสด และมความเคยชนในการทจะรสกหรอเขาใจ หรอเขาถงความวางจากทกขนนไดมากขนเพราะฉะนน จะตองทาในใจไวอยางน จงจะเขาใจเรองทเรยกวาลก หรอประณต ละเอยดสขมเชนเรองความวางนไดทานทงหลายควรจะระลกถงขอทไดกลาวในการบรรยายครงกอนวา พระอรรถกถาจารยทงหลายเรยกพระพทธเจาวาเปนแพทยในทางวญญาณ และแบงโรคของคนเราออกเปนโรคทางฝายรางกาย จตใจ และโรคทางฝายวญญาณ โรคทเราจะตองไปโรงพยาบาลตามธรรมดา หรอไปโรงพยาบาลสมเดจเจาพระยาทปากคลองสาน เหลานเรยกวาโรคทางกายทงนน สวนโรคทางวญญาณนน หมายถงโรคทตองแกกนดวยธรรมะ เพราะฉะนนจงมโรคทางจต หรอทางวญญาณ อกประเภทหนงตางหากจากโรค

๕๙ทางกาย ขอความในอรรถกถาเรยกโรคอยางนวาโรคทางจตแตวาในภาษาไทยเราเอาคาวา “โรค” นมาใชกบโรคทางกายเชน โรคทจะตองไปโรงพยาบาลทปากคลองสานนนเราเรยกกนวาโรคจต แตโรคอยางนในภาษาบาลในทางธรรมะ ยงเรยกวาเปนโรคทางกายอยนนเอง การแบงโรคเปนโรคกายกบโรคจตจงมตางกนกบทเราแบงกนในภาษาไทยเราเพราะฉะนน อาตมาจงไดตงขอสงเกตวา ถาทานทงหลายจะเขาใจโรค กควรจะแยกเปนโรคทางกายแท ๆ คอทาง Physicalและโรคทางกายทลกเขาไปคอทาง Mental ทงสองอยางนเอาไวทางฝายรางกายสวนอกฝายหนงนน กคอฝาย Spiritual คอโรคทเกดจากสตปญญา ไมใชทเกดแกระบบประสาท หรอมนสมอง แตเกดแกระบบของสตปญญา ทจะรจะเขาใจชวตหรอโลกตามทเปนจรงเพราะฉะนนทานจงมความหลง หรออวชชา หรอความเขาใจผดทเนองมาจากอวชชานน จะมการกระทาทผด ๆ จนตองเปนทกข ทงทเราไมเปนโรคทาง Physical หรอทาง Mental นเปนความหมายขอแรกทตองกาหนดไวเปนพนฐาน

๖0ทวาเมอเรามโรคทาง Spiritual แลวเราจะแกกนดวยอะไร? ถากลาวทางธรรมะ ตองแกดวยสงทเรยกวา “ความวาง” นนเอง และยงไปกวานนกคอวา สงทเรยกวาความวาง หรอ สญญตา ในภาษาบาลนน มนเปนทง ยาแกโรค และเปนทงความหายจากโรคเพราะวาเราไมมอะไรมากไปกวานนยาทจะแกโรคกคอความร หรอการปฏบต จนทาใหเกดความวาง ทนถาความวางเกดขนมาแลว กจะเปนยาแกโรคและเมอหายจากโรค กไมมอะไร นอกจากความวางจากความทกข หรอจากกเลสทเปนเหตใหเกดทกขเพราะฉะนน คาวา “ความวาง” จงหมายถงทงยาแกโรคและความหายจากโรค ความวางมขอบเขตกวาง มความหมายกวางนน หมายถงความวางอยในตวมนเอง คอถาวาเปนความวางแลวตองเปนตวเอง คอตวมนเอง ไมมอะไรมาแตะตอง ปรงแตงแกไขหรอทาอะไรกบมนได จงถอวาเปนสภาพทเปนนรนดร คอไมตองเกดในทแรก แลวดบไปในทสด มนจงม “ความมความเปน” อยอกชนดหนง ไมเหมอนกบความมของสงอน ๆ ซงมการเกดขนแลวดบไป แตเรากไมมคาอนใช เราจงเรยกวา ความม มสภาพทเรยกวา ความวาง นอยเปนนรนดร

๖๑ถาใครเขาถงหมายความวา ถาจตใจของผใดเขาถงสง ๆ น มนกจะเปนยาแกโรค และเปนความหายจากโรคขนมาทนท เปนสภาพทวางนรนดร คอไมมโรคนนเองทานทงหลายลองพยายามคอยจบความหมายของคาวา“ความวาง” หรอทเรยกเปนภาษาบาลวา “สญญตา” นใหด ๆ ซงอาตมาจะไดกลาวเปนลาดบไปสงแรกทสดขอใหนกวา พระพทธเจาทานทรงยนยนวา บรรดาคาทเปนตถาคตภาษต คอคาทพระตถาคตกลาวแลวละก ตองหมายถงเรองความวาง จะโดยตรงหรอโดยออมกตาม ไมไดกลาวถงเรองอนเลย นอกนนทไมใชเรองความวางนน เปนคากลาวของคนอน ไมใชของพระตถาคต คอจะเปนคากลาวของสาวกชนหลงซงนยมความเยนเยอ พดมากเรองไป เปนเรองทตงใจจะแสดงความเฉลยวฉลาดหรอความไพเราะ สวนคาทเปนตถาคตภาษตนน จะสน ๆ ลน ๆ ระบตรงไปยงเรองของความวาง วางจากความทกขและวางจากกเลส ซงเปนเหตใหเกดความทกขเปนสวนสาคญแตถาจะกลาว ยงกลาวไดอกมากมายวา เปนความวางจากตวตน วางจากความมอะไรเปนตวตน หรอเปนของตน เพราะวา

๖๒ความวางน มนมความหมายมากมายมหาศาล จะกลาวอยางไรกได มนมลกษณะวางกจรง แตวามอะไร ๆ ทแสดงใหเหนอยทนนมากมายเหลอทจะพรรณนาไดดงนน เราจะมงหมายวนจฉยกนแตเฉพาะ ความวางจากความทกข และ วางจากกเลสทเปนเหตใหเกดทกข ความวางจากความรสกวา มตวเรา หรอมของเราเทานน คาวา ความวางในลกษณะทจะเปนการปฏบตน หมายถงความวางอยางนถาเราจะถามกนขนวา มหลกพระพทธภาษตเกยวกบเรองนวาอยางไร? ทจะเปนหลกกนจรง ๆ เรากจะพบวา โดยทว ๆ ไปพระพทธเจาทานสอนใหเรารจกมองดโลกโดยความเปนของวางคอบาลวา “สญญโต โลก อเวกขสส โมฆะราชะ สทา สโต”เปนตนนน คอมใจความวา “เธอจงมองดโลกโดยความเปนของวาง มสตอยอยางนทกเมอ และเมอเธอมองเหนโลกอยในลกษณะอยางน ความตายกจะคนหาตวเธอไมพบ” นอยางหนงอกอยางหนงมใจความวา “ถาใครเหนโลกโดยความเปนของวางอยแลว ผนนจะอยเหนออานาจของความทกข ซงมความตายเปนประธาน” หรอเรยกกนในนามของความตายนกเปนการแสดงใหเหนวา การททรงกาชบใหดโลก เหนโลก

๖๓โดยความเปนของวางนน เปนสงสงสดอยแลว ถาผใดอยากจะไมมปญหาเกยวกบความทกข หรอความตายน กใหดโลกคอสงทงปวงใหถกตองตามทมนเปนจรง คอวางจากความมตวเราหรอของเราทน พระพทธภาษตทถดไป กคอแสดงอานสงสวา “นพพานปรม สญญ” “นพพาน ปรม สข” ซงแปลตามตวพยญชนะวา ทวางอยางยงนนแหละคอนพพาน และนพพานคอเครองนามาซงความสขอยางยง นทานตองเขาใจใหชดลงไปวา สงทเรยกวา“นพพาน” ทแปลวา ดบไมเหลอแหงทกขนน มความหมายวาเปนความวางอยางยง คอเลงถงสงซงเปนความวางอยางยงเพราะฉะนน เราจะตองเขาใจวา วางทไมใชอยางยงนน กมอยเหมอนกน หมายความวารเรองความวาง เขาถงความวางทยงไมสมบรณ หรอไมถกตองเตมท อยางนยงไมเปน ความวางอยางยงเราจะตองเขาถงดวยสตปญญาอยางยง เตมท จนไมมความรสกวาตวตน หรอของตนโดยประการทงปวงจรง ๆ จงจะเรยกวา ปรมสญญ คอความวาง หรอของวางอยางยงสวนทวา ความวางอยางยงเปนนพพาน หรอเปนอนเดยวกบนพพาน นน หมายความวา ถามนวาง มนกคอดบหมดของสงท

๖๔ลกโพลง ๆ อย หรอของสงทไหลเวยนเปลยนแปลงเปนกระแสเปนสาย เปนวงกลม เปนตน อย จงจะเรยกวาดบอยางยง เพราะฉะนน วางอยางยง กบ ดบอยางยง มนจงเปนของอนเดยวกนทวา นพพาน เปนสขอยางยง คอถาวางอยางยงแลวกเปนนพพาน และเปนสขอยางยงนน ขอนเปนคาพดอยางสมมต ทเรยกวาพดโดยโวหารสมมต พดโดยภาษาชาวบานทานองเปนการโฆษณาชวนเชอใหสนใจ เพราะวา คนทวไปน หลงในความสข โดยไมตองการสงอนเลย จงตองบอกวาเปนสข และเปนสขอยางยงดวย แตถาวาโดยทแทแลว มนยงกวาสข มนเหนอไปจากสข เพราะวาเปนความวาง ไมควรทจะกลาววา สข หรอทกข เลย เพราะอยเหนอความสขและความทกขทคนธรรมดาเขารจกกนอยความวางยอมอยเหนอคาวา “ความสข” และ “ความทกข” แตถาพดอยางนคนกไมเขาใจ เพราะฉะนน จงพดวาเปนความสขอยางยง ซงถอวาเปนคาพดสมมตตามภาษาชาวบาน ไมพดวาวางอยางยง แตพดวาสขอยางยง ขนมาอกโวหารหนง อกคาหนงหรออกความหมายหนงเมอเปนดงน จะตองถอเอาความหมายนใหถกตรง คอวาถาพด

๖๕ถงความสขจรง ๆ กนแลว มนตองไมใชความสขอยางทคนทวไปเขามองเหน หรอมงหมาย แตตองเปนความสขอกแบบหนง มความหมายอกแบบหนง คอวางจากสงทปรงแตงไหลเวยนเปลยนแปลง อะไรตาง ๆ ทงหมดทงสน นนแหละจงจะเรยกวานาดจรง ๆ นาชนใจ หรอนาปรารถนาจรง ๆ เพราะวาถามนยงไหลเวยนเปลยนแปลง คอโยกเยกโคลงเคลงอยเสมอ มนจะเปนความสขไดอยางไรเพราะฉะนนความสขทางเนอหนง ทางรป เสยง กลน รส สมผสธรรมารมณทานองน มนจงเปนมายา และไมกลาววาเปนความสขอยางยง ถาจะกลาวกเปนความสขตามความหมายของคนธรรมดาสามญทวไป ไมใชสขอยางทเปนนพพาน หรอความวางเพราะฉะนน การทไดยนคาวา นพพานเปนความสขอยางยงนน อยาเพอตะครบเอาวามนตรงกบทเรามงหมายแลวกเลยฝนถงนพพาน โดยไมเขาใจความหมายวาเปน ความวางอยางยง ดงนเปนตนทน พระพทธภาษตทแสดงถงหลกปฏบตเกยวกบความวางนนคอพระพทธภาษตทเปนหวใจของพระพทธศาสนา อาตมากาลงเอยถงคาวา “หวใจของพทธศาสนา” ฉะนนขอใหสนใจสกหนอย

๖๖นนคอพระพทธภาษตทวา สงทงหลายทงปวงอนใคร ๆ ไมควรเขาไปยดมนถอมน วาเปนตวเรา หรอเปนของเรา ถาเปนบาลกวา“สพพเพ ธมมา นาล อภนเวสายะ” แปลวา “ธรรมทงหลายทงปวงไมควรยดมนถอมน” สน ๆ เทาน ตามตวหนงสอมเพยงเทานแตถาขยายความในภาษาไทยไปอกหนอยกวา สงทงหลายทงปวงอนใคร ๆ ไมควรเขาไปยดมนถอมนวาตวเรา หรอของเรา นฟงดใหดอาจจะเขาใจไดในตวประโยคนนเองวา อนใคร ๆ (คอไมยกเวนใคร) ไมควรเขาไปยดมนถอมน คอทาใหเกดความรสกขนมาวาเปนตวเรา หรอวาเปนของของเรา เปนตวเรา คอยดมนวาอตตาเปนความรสกทวา อหงการ เปนของเรา กคอ เปน อตนยาแปลวา เนองดวยตวเรา เปนความรสกทเรยกวา มมงการเพราะฉะนน อยาไดมอหงการ หรอมมงการ ในสงใด ๆ หมดนบตงแตฝนทไมมราคาอะไรเลยสกเมดหนง ขนมาจนถง วตถทมคา เชน เพชร นล จนดา กระทง กามารมณ กระทงสงทสงไปกวานน คอ ธรรมะ ปรยต ปฏบต ปฏเวธ มรรค ผล นพพาน อะไรกตาม ไมควรจะถกยดมนถอมนวาเปนตวเรา หรอเปนของเรา นคอหวใจของพระพทธศาสนาเรองนกไดกลาวไวละเอยดแลวในการบรรยายในบางทบาง

๖๗แหง หาอานดได มนยดยาวเหมอนกน วาอะไรคอหวใจของพระพทธศาสนา ดวยการพสจนกนอยางไร ในทนจะชใหเหนวาพระพทธเจาทานทรงยนยนดวยพระองคเองวา นแหละคอบทสรปของคาสอนทงหมดทงสนของตถาคตถาไดยนคาเชนน คอคาวา “สพเพ ธมมา นาลง อภนเวสายะ”นแลว กเปนอนวาไดยนไดฟงทงหมด ถาไดปฏบตขอน กเปนอนไดปฏบตทงหมด ถาไดผลมาจากขอน กคอไดผลทงหมด เพราะฉะนน เราไมตองกลววา มนจะมากเกนไปจนเราเขาใจไมไดเหมอนกบทพระพทธเจาทานเปรยบเทยบวา สงทตรสรนนเทากบใบไมทงปาทงดง แตสงทนามาสอนใหพวกเธอปฏบตนนกามอเดยว กหมายถง หลกทไมยดมนถอมนในสงใดโดยความเปนตวตน หรอของตน นนเองทวาถาไดยนสงนเปนไดยนทงหมดนน กเพราะวาทกเรองมนสรปรวมอยทน เพราะวาเรองทงหมดทพระพทธเจาตรสนน ไมมเรองอนนอกจากความทกขกบเรองความดบทกข ทนความยดมนถอมนน เปนตวเหตใหเกดทกข ในขณะทยดมนถอมนอยนนแหละเปนความทกข แลวในขณะทไมยดมนถอมน คอวางจากความยดมนถอมนอยนน ในขณะนนไมมทกข การปฏบตกปฏบต

๖๘เพอไมใหเกดความยดมนถอมนใหเดดขาดลงไป เปนวางตลอดกาล ไมมความยดมนถอมนกลบมาอกเทานกพอแลว ไมมเรองอะไรอกแลวทวาปฏบตในขอนเปนการปฏบตทงหมดนน หมายความวาทานลองคดดวามนมอะไรทเหลออย ทยงไมไดปฏบต เพราะในขณะทบคคลใดบคคลหนง จะเปน นาย ก. นาย ข. นาย ค. อะไรกตาม มจตใจปราศจากความยดมนถอมนอยนน ในขณะนนเขากมอะไรบาง ขอใหลองคดด เราไลไปตงแตสรณาคมณ แลวก ทานแลวกศล แลวกปญญา มรรค ผล นพพาน เปนลาดบ ในขณะนนเขาเปนคนเขาถง พระพทธ พระธรรม พระสงฆ โดยทไมตองตะโกน พทธ สรณ คจฉาม เปนตนเลย การรองวา พทธ สรณคจฉาม เปนตน นน มนเปนพธ เปนแบบพธทเรมตนดวยของขางนอก ยงไมถงพระพทธ พระธรรม พระสงฆ ทจตใจ และถาในขณะใด คนใดกตาม มจตใจวางจากความยดมนถอมนในสงใด ๆวาเรา-วาของเราแลว แปลวาจตใจกาลงวาง เขาถงความวาง มความสะอาด สวาง สงบอย เปนอนเดยวกนกบหวใจของพระพทธพระธรรม พระสงฆ เพราะฉะนน ชวขณะเวลาทจตวางอยางนถอวาเปนผม สรณาคมณ คอถง พระพทธ พระธรรม พระสงฆ

๖๙ทนเลอนขนมาถง การให ทาน การบรจาค การใหทาน การบรจาคนกหมายความวา ใหออกไป ใหหมดความยดมนถอมน วาตวก หรอของก สวนการทาบญทคดวาจะไดผลตอบแทนกลบมาหลายเทา เชน ทาบญหนอยหนงกขอใหไดวมานหลงหนง อยางนมนเปนการคากาไรเกนควร ไมใชการใหทาน การใหทานตองเปนการบรจาค สลดสงทยดมนถอมน วาเรา-วาของเรา นนแหละออกไป เพราะฉะนน ในขณะทผใดมจตวางจากความรสกตววาตวเรา-วาของเรา ในขณะนนเรยกวาบคคลนนไดบรจาคทานถงทสด เพราะวาแมแตตวเขาเองกยงไมมแลวจะเอาอะไรมาเหลออยสวนของเรากพลอยหมดไปตามความทไมมตวเรา เพราะเมอหมดความรสกวามตวเรา สงทเปนของเรากสลายตวลงไปเอง เพราะฉะนน ในขณะใดผใดมจตใจวางจากตวตน ผนนไดชอวาไดบาเพญทานอยางยง แมแตตวเรากบรจาคไปจนหมดสน และพวงความรสกวาของเราเขาไปดวยจนหมดสน ดงนน ในขณะทมจตวางอนแทจรงนน จงไดชอวามการบาเพญทานถงทสดทนเลอนขนมาถง เรอง ศล คนทจตวาง ไมยดมนถอมน ตวตน -ของตนนน เรยกวาเปนคนทมศลทแทจรง และเตมเปยมถงทสดดวย ศลนอกนน เปนศลลมลกคลกคลาน คอศลทตงเจตนาวา เราจะเวนอยางนน เราจะเวนอยางน แลวกเวนไมได ลม ๆ ดอน ๆ อย

๗0นนเอง เพราะวาไมรจกปลอยวางตวตนเสยกอน ไมรจกปลอยวางของของตนเสยกอน คอไมมความวางจากตวตนเสยกอน ศลกมขนไมได แมจะมกลม ๆ ดอน ๆ ไมเปนอรยกนตศล คอไมเปนศลชนดทเปนทพอใจของพระอรยะเจาได เปนโลกยศลทลม ๆ ดอน ๆอยเรอย ไมเปนโลกตรศลขนมาได ถาเมอใดมจตวางแมชวขณะหนง วนหนง หรอคนหนงกตาม มนกมศลทแทจรงตลอดเวลาเหลานนทนถาพดถง สมาธ จตวางนน เปนสมาธอยางยง เปนจตทตงมนอยางยง สมาธทพยายามปลกปลาลม ๆ ลก ๆ มนกยงไมใชสมาธ และยงสมาธทมความมงหมายเปนอยางอน นอกจากเพอความไมยดมนถอมนในเบญจขนธแลว ลวนแตเปนมจฉาสมาธทงนน ทานตองทราบไววามนมทงมจฉาสมาธ และสมมาสมาธเพราะฉะนนคาวา “สมาธ” ในทน เราหมายถง สมมาสมาธ ถาเปนสมาธอยางอน กเปนมจฉาสมาธไปหมด จตทวางจากความยดมนวาเราวาของเราเทานน ทจะมนคงเปนสมาธไดอยางแทจรงและสมบรณ เพราะฉะนน ผทมจตวางจงเปนผทมสมาธอยางถกตองทนมาถง ปญญา เลอนขนมาถงปญญา ยงบงชดวารความวาง

๗๑หรอเขาถงความวาง หรอเปนตวความวางนนเองกตาม นนเปนตวปญญาอยางยง เพราะวา ขณะทมจตวางนน เปนความเฉลยวฉลาดอยางยง ขณะทเปนความโงอยางยงกคอ ขณะทโมหะ หรออวชชาเขามาครอบงาอยแลว ทาใหยดมนถอมนนนน วาเปนตวตน หรอของตน ลองคดดกจะเหนไดงาย ๆ ชดแจงดวยตนเองวาพอสงเหลานออกไปแลว มนจะโงไดอยางไร เพราะวาความโงมนเพงเขามาตอเมอมอวชชา ไปหลงยดมนวาเปนตวเรา วาของเราขณะทจตวางจากความโงอยางน กเขาถงความวางจากตวเราวางจากของเรา มนกตองเปนความร หรอเปนปญญาเตมท เพราะฉะนน ผทฉลาดเขาจงพดวา ความวางกบปญญา หรอสตปญญานเปนสงเดยวกน ไมใชเปนของสองสงทเหมอนกน แตวาเปนสง ๆเดยวกนเลย ขอนยอมหมายความวา ปญญาทแทจรง หรอถงทสดของปญญานน กคอความวางนนเอง คอวางจากโมหะทหลงยดมนถอมนนนเอง หมายความวา พอเอาโมหะอนนออกไปเสยจตกถงสภาพเดมของจตทเปนจตเดมแท คอปญญา หรอสตปญญาแตคาวา “จต” อยางทกลาวในทน มความหมายเฉพาะในเรองทกลาวมานเทานน คนอนอาจใหความหมายแกคาวาจตเปนอยางอน ซงไมไดเปนจตทเปนอนเดยวกนกบปญญาอยางนกได

๗๒ฉะนนทานทงหลายอยาไดเอาไปปนกน ทพดวา จต ๘9 ดวง จต๑๒๑ ดวงนนไมใชเรองน ตนละเรองกน สงทเราเรยกวาจตเดมแททเปนอนเดยวตวเดยวกนกบปญญานน เราหมายถงจตทวางจากความยดมนถอมนวาตวตนทจรงสภาพอนนกไมควรจะเรยกวาจตเลย ควรจะเรยกวาความวาง แตโดยเหตทมนเปนสงทรอะไรได เราจงเรยกวาจตหรอกลบมาเรยกจตอกทหนง นมนแลวแตพวกไหนจะนยมอยางไร แตถาจะพดไปตามทเปนจรงหรอตามธรรมชาตจรง ๆ กพอจะพดไดวา ธรรมชาตเดมแทของจตกคอสตปญญา คอจตวางจากความยดมนถอมน เพราะฉะนนในความวางนนเอง จงเปนปญญาโดยสมบรณ ถาเลอนขนไปถง มรรค-ผล-นพพาน มรรคผลนพพานนนแหละ คอความวางในระดบหนง ๆ สงขนไปตามลาดบ จนถงทเรยกวา “ปรมสญญตา” หรอ “ปรม สญญ” คอวางอยางยงนทานจะเหนไดวา นบตงแต สรณาคมนขนไป แลวถง ทานแลวถง ศล ถง สมาธ ถง ปญญา กไมมอะไรนอกไปจากความวางความไมยดมนถอมน วาตวตน และมรรคผล นพพาน กไมมอะไรมากไปกวาน แตเปนขนเดดขาด ขนทถงทสด

๗๓เพราะฉะนน พระพทธเจาทานจงตรสวา ไดฟงขอนคอไดฟงทงหมด ไดปฏบตขอน คอไดปฏบตทงหมด และไดรบผลจากขอนคอการไดรบผลทงหมด โดยประโยคเพยงประโยคเดยววา “สพเพธมมา นาล อภนเวสายะ สงทงหลายทงปวง อนใคร ๆ ไมควรยดมนถอมนวาเรา-วาของเรา” จงพยายามเกบใจความขนมาดวยตวเอง ใหไดความหมายของคาวา “ความวาง” นนเปนอยางไรทน เรามาลองนกถงสงทงปวง สงทงปวงนไมมอะไรอนนอกจากสงทเราเรยกวา “ธรรม” ในภาษาบาลคอคาวา ธมม ในภาษาสนสกฤตเขยม ธรม ในภาษาไทยเขยนวา ธรรม เฉย ๆ สามเสยงนมนจะออกเสยงตางกนอยางไร มนกหมายถง ธรรมะ ซงแปลวา “สง” เทานนแหละ “สพเพ ธมมา” กแปลวา “สงทงปวง”ทานตองทาในใจใหแจมแจง เลงถงสงทงปวงกนกอนวา ถาเราพดเปนไทย ๆวา “สงทงปวง” แลวมนหมายถงอะไรบาง มนกตองหมายถงสงทกสง ไมยกเวนอะไรหมด จะเปนเรองโลก หรอเรองธรรมะ กคอสงทงปวง จะเปนฝายวตถ หรอฝายจตใจ กคอสงทงปวง หรอถาจะมอะไรมาไปกวานนอก คอมากไปกวาวตถ หรอจตใจ คอมสงทสามขนมาอก กยงคงเรยกวาสงทงปวง ซงรวมความอยในคาวา “ธรรม” อยนนเอง

๗๔เพราะฉะนน อาตมาจงแนะใหทานทงหลายรจกสงเกตวา- ตวโลก คอสงทเปนวตถ กลาวคอ ตวโลกทงหมดในฝายวตถธรรมนประเภทหนง กคอ ธรรม- แลวตวจตใจทจะรจกโลกทงหมดทงสน กคอ ธรรม- ถาใจกบโลกกระทบกน การกระทบนน กเปน ธรรม- แลวผลของการกระทบนนเกดอะไรขน เกดเปนความรกความโกรธ ความเกลยด ความกลว ขนมากตาม หรอเกดเปนสตปญญา รแจมแจงไปตามความเปนจรงกตาม มนกเรยกวา ธรรมทงนน- จะถกหรอผด ดหรอชว กเรยกวา ธรรม ทงนน- ทน สตปญญากอใหเกดความรเปนระบบตาง ๆ ขนมา อนนกคอ ธรรม- ความรนนเปนเหตใหเกดการปฏบต เปน ศล สมาธ ปญญาหรอปฏบตอยางใดอยางหนงขนมา การปฏบตนนกคอ ธรรม- ครนปฏบตสงตางๆ ลงไปแลว ผลยอมจะเกดขน สรปแลวเรยกวา มรรค ผล นพพาน เหลานเปนผลทเกดขนแมผลน กคอ

๗๕ธรรมเพราะฉะนน สรปแลวมนกคอธรรมทงนน กนความมาตงแตเปลอกแท ๆ กลาวคอ โลก หรอ วตถ แลวกนความจนถงจตใจ ถงการกระทบระหวาง ใจกบโลก ถงผลทเกดขนจากการกระทบ เปนความผด ความถก ความด ความชว กระทงเปน วชชาความรชนดทใหเกดความรทางธรรมะ การปฏบตธรรมะและ มรรค ผลทเกดขนจากการปฏบตธรรมน ถาเหนทงหมดนแตละอยาง ๆ ชดเจนแลว กเรยกวาเหนสงทงปวง แลวพระพทธเจาทานตรสวา สงทงปวงดงทวามานแหละ ไมควรยดมนถอมนสวนไหนเลย วาเปนตวเรา หรอวาเปนของเราคอสวนทเปนวตถหรอรางกายนกยดถอไมได สวนทเปนจตใจกยงยดถอได เพราะมนยงเปนมายา ยงไปกวาสวนทเปนวตถเสยอก เพราะฉะนนจงมคาตรสวา ถาจะยดถอตวตนกนแลว นาจะยดถอทตววตถดกวา เพราะมนยงเปลยนแปลงชากวา ไมเปนมายาหลอกลวงเหมอนจตใจ อยางทเราเรยกกนวา นามธรรม นนจตใจในทนไมไดหมายถง “จต” อนเปนตวเดยวกนกบความวางอยางทกลาวเมอตะก แตหมายถงจตทเปนความรสกทางจต(mentality) ตาง ๆ อนเปนจตทคนธรรมดารจก

๗๖ทนการกระทบกระหวางโลกกบจตใจ มผลเปนความรสกตาง ๆเปนความรก ความเกลยด ความโกรธ เหลานกคอ ธรรม ซงกยงยดถอไมได เพราะมนเปนมายาทเกดจากมายา ทเปนฝายกเลสแลวยงเปนอนตรายอยางยงในการทจะไปยดถอเขาทนแมวาเปนฝายสตปญญา กยงสอนไมไหยดถอวาเรา-วาของเรา เพราะวามนเปนเพยงสกวาธรรมชาต ถาไปยดถอเขาจะเกดความหลงผดขนมาใหม จะมตวเราและมของเรา คอมเราผมสตปญญา และมสตปญญาของเรา เปนความยดมนถอมนขนมา กเปนความหนกเนองดวยความยดถอนนจนเกดความรวนเรไปตามความเปลยนแปลงของวงเหลานนแลวกเปนทกขทนกมาถงความร กใหถอวาเปนสกแตวาความร อยาไดไปหลงยดมนถอมน จะเกดอาการของวลพตปรามาสตาง ๆ ขนมา แลวกจะตองเปนทกขโดยไมรสกตวเพราะเหตนนการปฏบตธรรมะนนกเหมอนกน มนเปนสกวาการปฏบตเปนความจรงของธรรมชาต ทาลงไปอยางไร ผลยอมเกดขนอยางนนโดยสมสวนกนเสมอ จะไปเอามาเปนเรา เปนของเราไมได เพราะถาเกดไปยดมนถอมน จะหลงผดขนมาอก เปนการสรางตวตนทลม ๆ แลง ๆ ขนมาอก แลวมนกตองเปนทกขเหมอนกบทไปยดใน

๗๗เรองกามารมณหรอยดในเรองผด ๆ อยางอนกเหมอนกนพอมาถงมรรค ผล นพพาน นนกคอ ธรรม หรอ ธรรมชาต ทเปนอยางนนเอง หรอแมทสด ตวความวางเอง กสกแตวาธรรมชาต พระนพพานเอง ซงเปนสงเดยวกนกบความวาง กเปนสกแตวาธรรมชาต ถาไปยดถอเขากเปนผดนพพาน หรอผดความวาง ผดตวนพพาน เพราะวานพพาน หรอวาความวางจรงไมใชวสยทจะถกยดมน-ถอมน วาตวหรอวาของตวไดเลยเพราะฉะนนเปนอนกลาวไดวา ถาผใดยดมนลงไปทนพพานหรอความวาง ยอมจะผดตวความวาง หรอผดตวนพพานทนทนคอการบอกใหทราบวา ทกอยางไมมอะไรเลย นอกจากธรรมไมไดเปนอะไรเลยนอกจากธรรมคาวาธรรมน หมายถงธรรมชาต ธรรมชาตเทานนทวาธรรมะลวน ๆ ไมมอะไรเจอ นคอธรรมชาต ถอหลกใหตรงตวพยญชนะวาธรรมะไดเลย กลาวคอคาธรรมะน แปลวาสงททรงตวมนอย ถาสงใดมการทรงตวอยแลว สงนนเรยกวาธรรม และแบงออกเปน ๒ประเภท คอสงทไหลเวยนเปลยนแปลงนประเภทหนง กบสงทไมไหลเวยนเปลยนแปลง ไมมอะไรปรงแตง นอกประเภทหนง ทาน

๗๘ไปดเอาเองจะพบวามนมเพยงสองสงนสงทไหลเวยนเปลยนแปลงเพราะมอะไรปรงแตง นนมนมการทรงตวมนเอง อยทความไหลเวยนเปลยนแปลงนนเอง หรอวากระแสความไหลเวยนเปลยนแปลงนนแหละคอตวมนเอง เปนความหมายของคาวาธรรมะ คอทรงตวอยสวนสงใดทไหลเวยนเปลยนแปลง เพราะไมมเหต ไมมปจจยสงนหมายถงพระนพพาน หรอความวางอยางเดยวเทานน สงนมนกมการทรงตวมนเองอยไดดวยการไมเปลยนแปลง คอภาวะแหงการไมเปลยนแปลงนนแหละคอตวมนเอง ในทนมนจงเปนธรรมะประเภททไมไหลเวยนเปลยนแปลงแตทงประเภททไหลเวยนเปลยนแปลงกตาม และไมไหลเวยนเปลยนแปลงเลยกตาม มนกสกแตวา ธรรมคอสงททรงตวมนเองอยโดยภาวะอยางหนง ๆ ฉะนนจงไมมอะไรมากไปกวาธรรมชาตจงไมมอะไรทมากไปกวาสงทเปนเพยงธรรมชาต จงวามแตธรรมชาตเทานน ไมมอะไร มแตธรรมเทานน ไมมอะไรมากไปกวานนเมอเปนธรรมะเทานนแลว จะไปยดถอวาเรา-วาของเราได

๗๙อยางไร? หมายความวามนเปนเพยงธรรมชาต ซงในภาษาบาลเรยกวาธรรม คาวาธรรมะในกรณอยางน แปลวาธรรมชาตหรอธรรมดา ซงหมายความวาเปน ตถาตา คอ มนเปนอยางนนเองเปนอยางอนไมได เพราะฉะนนมนจงเปนเพยงธรรมะ สงทงปวงจงไมมอะไรนอกจากธรรม หรอธรรมกไมมอะไรนอกจากสงทงปวง ดงนนกแปลวา สงทงปวงคอธรรมะเพราะฉะนน ธรรมะแทจะตองวางจากตวตนหมด ไมวาธรรมะสวนไหน ขอไหน ชนไหน ประเภทไหน ธรรมะจะตองเปนอนเดยวกนกบความวาง คอวางจากตวตนนนเองเพราะฉะนน เราจงตองหาใหพบ ความวางในสงทงปวง หาใหพบความวางทสงทงปวง หรอวาจะศกษาความวาง กตองศกษาทสงทงปวง ซงรวมเรยกสน ๆ วา “ธรรม” หรอจะพดเปน logic วาสงทงปวงกสกแตเทากบธรรมะ ธรรมะเทากบสงทงปวง หรอสงทงปวงเทากบความวาง เพราะฉะนน ความวางกเทากบธรรมะ แลวแตจะพด แตใหรความจรงวา มนไมมอะไรนอกจากธรรมชาตทเปนความวาง ไมควรยดมนถอมนเลยวาเราหรอวาของเรากตามเพราะฉะนน ในทนจะเหนไดชดวา ความวางน หรอของวางน กคอความจรงของสงทงปวง ตองหมดความหลงโดยประการทง

๘0ปวงเทานน จงจะเหนความวาง หรอถาเหนความวางนน กคอปญญาทไมหลง ปญญาทแททบรสทธทไมหลงแตทนมนม ธรรมะอกประเภทหนง คอธรรมะประเภทอวชชาหรอความหลงผด เปน re-action ทเกดมาจากการทจตใจกระทบกบวตถหรอโลก เพราะดงทไดกลาวมาแลวขางตนวา เมอจตใจหรอธรรมประเภทจตใจกระทบกนกบธรรมประเภทวตถน ยอมมre-action เปนความรสก ในความรสกนเดนไปทางอวชชากไดเดนไปทางวชชา คอรแจงกได มนแลวแตสงแวดลอม แลวแตสภาพตามทเปนอยจรงของสงขารกลมนน หรอของธรรมะกลมนนมนจะเปนไปในรปไหน เพราะฉะนนจงเปนธรรมอก ไมใชสงอนแตเปนธรรมะฝายอวชชา ทาใหเกดความรสกยดมนถอมนไปในทางทมตวตนหรอของตน แตอยาลมวา นกคอสกแตธรรม เนอแทของมนกคอความวางฉะนน อยาลม อวชชา กคอความวาง เทากนกบวขชา หรอเทากนกบนพพาน มนเปนธรรมะเทากนถาเรามองวาเปนธรรมะเทากนแลว เราจะเหนวาวางจากตวตนอยเรอย ธรรมะในขนน แมจะเปนสงเดยวกนกบความวางอยางนมนกมผลไปอกทางหนง ตามแบบของอวชชาคอทาใหเกดเปน

๘๑มายา วาตววาตนขนมาไดในความรสก หรอในความยดถอเพราะฉะนนจงตองระวงใหด ในธรรมทเปนความยดมนถอมนหรอประเภทอวชชา และมนกผสมอยในสงทงปวง รวมอยในคาวา “สงทงปวง” คาเดยวกนดวยฉะนน ถาเรารจกสงทงปวงจรง ๆ แลว ความรสกยดมนถอมนทเปนอวชชาน ไมอาจเกด ทนหากวาเราไมรธรรมะ หรอไมรสงทงปวง ปลอยไปตามอานาจของสญชาตญาณอยางสตวทยงโงยงหลงอย มนจงไดชองไดโอกาส แกธรรมะฝายอวชชา หรอฝายยดมนถอมนไปเสยตะพดฉะนน คนเราจงมแตความยดมนถอมนกนอยคลายกบวาเปนมรดกทตกทอดมาตงแตไมรวาครงไหน เราจะเหนไดวา พอเกดมากไดรบการอบรมแวดลอมโดยเจตนาบาง ไมเจตนาบาง ใหเปนไปแตในธรรมะฝายทไมร คอเปนไปแตในทางยดมนวาตววาของตนทงนน การอบรมใหรไปในทางไมใชตวไมใชตนนไมไดทากนเลยเดก ๆ เกดมาไมไดรบการอบรมอยางนกนเลย มแตไดรบการอบรมไปในทางมตวมตนทงนน แตอยาลมวาเดก ๆ เกดมานน จตอนเดมของเดก ๆ นนยงไมมตวมตนอะไรมากมาย แตมาไดรบการแวดลอมใหเกดความรสกวาเปนตวเปนตน พอลมตา พอรสก

๘๒อะไรได กมการแวดลอมใหยดถอวา พอของตน แมของตน ทอยอาศยของตน อาหารของตน แมแตจานสาหรบจะกนขาวกตองใบนเปนของตน คนอนมากนไมได อาการทเปนไปเองโดยไมไดตงใจAutonomy อยางนเกดขนเรอย คอความรสกวาตวตนนเกดขนมาแลวเจรญงอกงามขนเรอย สวนความรสกทตรงขาม ไมเปนไปในทางตวตนไมมเลย แลวมนจะเปนอยางไร กวาเปนหนมเปนสาวเปนคนแกคนเฒาน มนกหนาไปดวยความยดมนถอมน หรอกเลสทเปนเหตใหยดมนถอมนวาเปนตวเปนตนนแหละ เราจงมตวตนเปนชวต มชวตเปนตวตน คอมความยดมนถอมนวาตวตนนนแหละเปนชวต หรอเปนชวตตามธรรมดา กคอสญชาตญาณแหงความยดมนวาตวตนแลวเรองมนจงเปนไปในทางทมแตจะเปนทกข เปนความหนก กดทบ บบคน รอยรดพวพน หมหอ เสยบแทง เผาลน ซงเปนอาการของความทกขทงนนจงเปนอนวา ถาลงยดมนถอมนแลว แมในฝายด ในดานดกเปนความทกข ทนฝายโลกมาสมมตฝายด หรอดานดกนแบบนมนจงเปนความผด หรอความชว แตความดกยงเปนความทกขตามแบบของคนด เพราะวามนยงไมวาง มนยงวนอยเหมอนกน

๘๓ตอเมอมความวางอยเหนอด จงจะไมทกขเพราะฉะนน หลกใหญของพทธศาสนา จงไมมอะไรมากไปกวาการกาจดสงนเสย เพยงคาเดยวเทานน กลาวคอ กาจดความยดมนถอมน วาตวตน หรอของตนนเสย โดยอาศยบททวา สพเพธมมา นาล อภนเวสาย นนเอง ไมมอะไรมากไปกวานทนเมอเรามาเปนตวเดยวกนกบความยดมนถอมน อยางเปนตวเดยวกนแทดงนแลว เราจะทาอยางไร? ใครจะชวยเรา? หรอวาถาจตมนเปนอยางนเสยเองแลว ใครจะไปชวยจต? อยางนกไดตงปญหาขนมาอยางน มนกไมมอะไรอก มนกคอจตอกนนแหละเพราะไดกลาวมาแลววา ไมมอะไรนอกจากธรรมะ ความผดกธรรมะ ความถกกธรรมะ ความทกขกธรรมะ ความดบทกขกธรรมะ เครองมอแกไขความทกขกธรรมะ ตวเนอหนงรางกายกธรรมะ ตวจตใจกธรรมะ เพราะฉะนนจงไมมอะไรนอกจากธรรมะมนจะตองเปนไปในตวของมนเอง โดยอาศยกลไกทเปนไปไดในตวมนเอง อยางนเราจะเรยกวาเปนบญหรอเปนบาปกสดแทคอวาถาใครคนใดคนหนง เมอกระทบโลกนมากเขา เกดเปนไปในทางสตปญญา อยางนกเปนบญ ทนใครคนหนงเมอไดกระทบกบโลกนมากเขา เปนไปในทางความโง ความหลงมากขน อยางน

๘๔มนกเปนบาปเราสงเกตดจะเหนไดวา ไมมใครเสยเปรยบใคร เราเกดมากเปนอยางนดวยกนทกคน คอเรากมตา มห มจมก มลน มกาย มใจ อยดวยกนทกคน แลวขางนอกกมรป มเสยง มกลน มรส มสมผส มธรรมารมณ ใหดวยกนทกคน แลวมโอกาสทจะกระทบกบสงเหลานไดดวยกนทกคน และกระทบเหมอน ๆ กนทกคน แตแลวทาไมมนจงแยกเดนไปทางโงบาง ฉลาดบาง เพราะฉะนนทแยกเดนไปในทางฉลาดกนบวาเปนกศลหรอเปนบญ ทมนแยกเดนไปในทางโงกนบวาเปนบาปเปนอกศลแตมนยงดอยวา ธรรมะน ดชางจะเปนเครองคมครองคนเสยจรง ๆ โดยทมหลกอยอยางหนงวา ถาถกความทกขเขาแลวยอมรจกหลาบ รจกจา เหมอนอยางวา เดก ๆ เอามอไปจบขยาเขาทไฟอยางน มนกคงไมยอมขยาอก เพราะมนรจกหลาบรจกจา แตวานมนเปนเรองทางวตถ มนงาย สวนเรองทไปขยาเอาไฟ คอความยดมนถอมน หรอความโลภ ความโกรธ ความหลงเขานโดยมากมนกลบไมรสกวาเราขยาไฟ มนกเลยไมมอาการทวารจกหลาบรจกจา มนกลบไปเหนไปตามความหลงนนวา เปนของนารก นาปรารถนาไปเสย

๘๕การทจะแกไขไดกมอยทางเดยวคอวา รจกมนอยางถกตองวาธรรมะนคออะไร จนรวา ธรรมะนคอไฟ คอยดมนถอมนไมได มนกจกเปนไปในทางสตปญญา รจกหลาบรจกจาตอการทจะไปเทยวยดมนถอมนอะไร วาเปนตวเรา-ของเรา แลวเกดไฟขนมาสงนมนเปนไฟเผาใจไมใชไฟใหมมอ แตบางทมนกเผาลกเกนไปจนไมรสกวาเปนไฟหรอความเรารอน ฉะนนคนจงจมอยในกองไฟหรอในวฏสงสารอนเปนกองไฟทเรารอนอยางยง ยงกวาเตาหลอมเหลกอยางน ถาเรามองเหนเชนเดยวกบทเดกขยาไฟ และไมยอมจบไฟตอไปแลว มนกเปนไปตามทางนนได เพราะฉะนนพระพทธเจาทานจงไดตรสอธบายขอนไววา เมอเหนโทษของความยดมนถอมนเมอใด จตกจะคลายจากความยดมนถอมนเมอนนนแหละปญหามนมอยวา เราเหนโทษของความยดมนถอมนหรอยง ถายงมนกยงไมคลาย ถาไมคลาย กไมวาง ภาษตในมชฌมนกายมอยางน เปนรปพทธภาษต และยงตรสไวในทอกแหงหนงวา เมอใดเหนความวาง เมอนนจงจะพอใจในนพพานคอยอนไปดอกทหนงวา “เมอใดเหนโทษของความยดมนถอมนเมอนนจตจงจะคลายจากความยดมนถอมน” เมอใดจตคลายจากความยดมนถอมน เมอนนจงจะมโอกาสมองเหนสงทเราเรยก

๘๖กนวาความวาง คอวางจากตวตนพอเรมเหนความวางจากตวตนเทานน จตจะเหไปพอใจในอายตนะนน คอ นพพาน อายตนนน คอ นพพาน กหมายความวานพพาน กเปนเพยงสง ๆ หนงทเรารจกไดเทานน สงใดทอยในวสยทเราจะรจกมนไดโดยทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจแลว สง ๆ นนเรยกวา “อายตนะ” ทงนนทานไดลดเอานพพานนลงมาใหเปนอายตนะอนหนงเหมอนกบอายตนะทงหลาย แลวเรายงจะโงจนถงกบไมรจกอายตนะนไดอยางไร เราจะรจกไดตอเมอเหนวาวางจากตวตน เพราะคลายความยดมนถอมน จงจะพอใจในอายตนะ คอนพพาน การทจะใหพอใจในนพพานนมนยากเหมอนกบทกลาวมาแลววา คนเรามชวตเปนความยดมนถอมนอยตลอดเวลา เพราะฉะนนจงไมคลายเมอไมคลายกไมเหนความวาง ไมพอใจในอายตนะคอนพพานเราจะมองเหนความจรงขอนได โดยมองออกไปถงศาสนาอนดบาง ในศาสนาอนนนไมมคาวา อตตวาทปาทาน (อตตวาทปาทาน แปลวา ความยดมนถอมนวาตวเราวาของเรา) เพราะเหตใดจงเปนเชนนน? เพราะเหตวาในลทธอนนน เขามตวสาหรบใหยดมนถอมน เพราะฉะนน จงไมถอวา ความยดมนถอมนวาตวเรา

๘๗นเปนของผด มนกลายเปนเรองถกไป มนกลายเปนความมงหมายของศาสนา หรอของลทธนน ๆ ไปทเดยว คอวาสอนใหเขาถงสภาพทเปนตวเราใหได เพราะฉะนนเขาจงไมมคาวาอตตวาทปาทาน คอความยดมนถอมนวาตวเรา ซงพระพทธศาสนาสอนวาตองละเสย เขากลบมตวเราใหยดถอในพทธศาสนาเราน มอตตวาทปาทาน คอกาหนดชอลงไปวานเปนกเลส นเปนความโง นเปนความหลง คอความยดมนถอมนวาตวเรา เพราะฉะนน หลกปฏบตจงมอยตรงทใหละอตตวาทปาทานนเสย เพราะฉะนนคาสอนเรองอนตตาจงมแตในพทธศาสนา ไมมในคาสอนลทธอน ซงสอนใหมอตตา ใหยดมนถอมนแลวเขาถงใหได สวนเราน ใหทาลายความรสกวาตวตนเสยใหหมดเลย ใหเหนสภาพเปนอนตตา คอวางจากอตตาในสงทงหลายทงปวงอนตตาจงมแตพดกนแตพวกเราพทธศาสนา จะมความรความเขาใจขนมาได กแตในหมบคคลทถกสอนวา สงทงปวงเปนอนตตา ไมควรยดมนถอมน ถาสอนวามอตตาทควรยดมนถอมนเสยแลว กไมมทางทจะปฏบตเพอความวางจากตวตนนได เพราะฉะนนจงตองสงเกตใหเหนในขอทวา มนตองเหนโทษของไฟ เรา

๘๘จงจะกลวไฟไหมเรา เชนเดยวกบทเราตองเหนโทษของไฟ คอราคะ โทสะ โมหะ หรอไฟของความยดมนถอมนวาตวเรา ซงเปนตนเหตของไฟทงปวงน มนจงจะคอย ๆ เบอหนายเกลยดชงสงทเรยกวาไฟ คอคลายความยดมนถอมนเสยได ไมคดทจะกอไฟอกตอไปทน กมาถงความวาง ทวาถาเหนแลวจะพอใจในนพพาน นนเราตองเขาใจใหด ๆ วา ความวางนเปนอยางไร? ความวางในขนแรกกคอวา วางจากความรสกวาตวเราของเรา เรยกวาวาง ถาความรสกวาตวเราของเรามอยแลว มนกไมใชความวาง มนเปนจตทกาลงวนอยดวยความยดมนถอมน วาตวเราของเราฉะนน เราเอาคาสองคาขนมาเปนเครองชวยการกาหนดจดจาวา วางกบวน วางคาหนง วนคาหนง วางกคอวางจากความรสกวาตวเราหรอของเรา วน กคอมนวน มนกลม มนปนปวนอยดวยความรสกวาตวเราของเราทวาวางจากความรสกวาตวเราวาของเรานน มนมอาการอยางไร ? บาลทเปนพระพทธภาษตเรยงไวให ๔ ขอ คอวา “น อหกวจน” รสกวาไมมอะไรทเปนตวเรา “น กสสจ กญจน กสมญจ”ความกงวลตอสงใดหรอในอะไร ๆ กไมมวาเปนตวเรา นคหนง คท

๘๙๒ กวา “น มม กวจน” ไมมอะไรทเปนของเรา “กสมญจ กญจนนตถ” กงวลในอะไร ๆ กไมมวาของเรา(อาเนญชสปปายสตร, อป ร.ม. ๑๔/๗๗/๗๘)เอากนงาย ๆ เปนไทย ๆ กวาไมรสกวามเราแลวกไมมกงวลอะไรทเปนตวเรา แลวอกคหนงกวา ไมมอะไรวาเปนของเรา แลวไมมกงวลในอะไรวาเปนของเราเรารสกวาไมมอะไรเปนเรา แตบางทกมเหลออยเปนกงวลวาจะมอะไรเปนของเรา เรารสกวาไมมอะไรเปนของเรา แตเราอดสงสยไมไดวามนอาจมอะไรทวาเปนของเรามนจะตองมความเหนชดแจงเดดขาด เกลยงเกลาลงไปวา มนไมมอะไรเปนของเรา และไมมอะไรทอาจจะเปนของเราทเราคอยสงสย กงวล คอยคด คอยนก คอยทาอย เมอจตใจของใครเกลยงไปจากสงทงสน เมอนนพระพทธเจาทานถอวาเปนความวาง ในอเนญชสปปายสตร มชฌมนกาย บญญตไวอยางนในฐานะทเปนพทธภาษตอรรถกถากสรปไวดอ ๆ ตรง ๆวา “น อตตเนน” ไมเหนวาเปนตวตน “น อตตนเยน” ไมเหนวาเปนของตนนกพอแลว กเหมอน

๙oกบทไดกลาวมาแลวขางตนวา ตองปราศจากความรสกยดมนถอมน วาตวตน ของตนนนเองทนเมอไมมความรสกอยางนแลว ลองคดดเถอะวา มนจะมอะไร มนมองไมเหนอะไรทไหนทนาจะเปนตวตนหรอเปนของของตน หรอไดกาลงเปนตวตนหรอเปนของของตนอย หรอวาควรจะเปนตวตนหรอของของตนตอไปขางหนา มนไมมทงนน อยางนเรยกวาไมมทงขณะน และไมมทงทจะกงวลขางหนา และขางหลงดวย เปนจตทเขาถงความวาง ดวยการมองเหนสงทงปวงชดเจนตามลกษณะทถกตองของมนวา ไมมสวนไหนทมความหมายของคาวาตวตนหรอของตนเลย เปนธรรมะ คอธรรมชาตลวน ๆเหมอนกบทไดกลาวมาแลวขางตนอยางยดยาวนแหละคอจตทเปนอนเดยวกนกบความวาง หรอวาความวางทเปนสงเดยวกนกบจต หรอทเราจะพดวาจตเขาถงความวางหรอบางทกพดถอยหลงมาอกนดวา จตไดลถงความวางซงทาใหคนบางคนเกดความเขาใจวาจตอยางหนง ความวางกอยางหนงทใชคาวา “เขาไปรตอความวาง” อยางนยงไมถกตองนก ขอใหเขาใจวา ถาจตไมเปนอนเดยวกนกบความวางแลว ไมมทางทจะรเรองความวาง และจตมนกเปนความวางอยแลวตามธรรมชาต

๙๑ความโงตางหากทเขาไปทาใหไมเหนเปนวาง ฉะนนพอความโงออกไป จตกบความวางกเปนอนเดยวกน เพราะฉะนนมนจงรตวมนเอง ไมตองไปรอะไรทไหน ถอวารความวางและเปนอนรวาไมมอะไรนอกจากความวางจากตวตน จากของตนนแหละความวางอนนคอสงสงสดเพยงสงเดยวทเปนพทธวจนะททรงสอน ทรงมงหมาย จนถงกบพระพทธเจาทานตรสวาตถาคตภาษต คอคาทตถาคตกลาวนน มแตสญญตา มแตเรองสญญตา บาลสงยตนกายมอยอยางน และในบาลนนเองกวาธรรมทลกทสดกคอเรองสญญตา นอกนนเรองตน ธรรมะทลกจนตองมพระตถาคตตรสรขนมาในโลกน และสอนนนมแตสญญตาเรองนอกนนเรองตน ไมจาเปนจะตองมตถาคตเกดขนมา ทนในอกวรรคหนงในสงยตนกายนนวา ธรรมทเปนประโยชนเกอกลตลอดกาลนานแกพวกฆราวาสนน คอเรองสญญตาทมาของเรองสญญตาน อาตมาไดเคยเลาใหฟงหลายครงหลายหนในทอนวา มฆราวาส คหบด พวกหนงเขาไปเฝาพระพทธเจา และทลขอรองทจะไดรบธรรมะทเปนประโยชนเกอกลตลอดกาลนานแกพวกฆราวาสทครองเรอน แออดอยดวยบตร ภรรยา ลบไลกระแจะจนทนของหอม พระพทธเจากไดตรส

๙๒สตรน คอตรสเรองสญญตาเมอเขาวามนยากไป กทรงลดมาเพยงเรองโสดาปตตยงคะ คอขอปฏบตธรรมเพอความเปนพระโสดาบน กลาวคอใหเขาถงพระพทธ พระธรรม พระสงฆ ใหจรง แลวกมศลชนดทเปนอรยกนตศล คอเปนทพอใจของพระอรยเจาไดจรง แตแลวมนกลายเปนวา ถกพระพทธเจาลอเขาบวง เขากบของพระองคไดสนท พดอยางโวหารหยาบ ๆ ของพวกเรากคอวา พระพทธเจาทานตมคนพวกนไดสนท คอวาเขาไมเอาเรองสญญตา พระองคกยนเรองทหลกสญญตาไปไมพน คอบวงทจะคลองเขาไปสสญญตาใหคนเหลานไป ใหเขาไปทาอยางไรทจะเขาใหถง พระพทธ พระธรรมพระสงฆทแท และมศลทเปนทพอใจของพระอรยเจาได มนกมแตเรองน คอมองเหนความไมนายดมนถอมนไปเรอย ๆทนเรามาคดดวา พระพทธเจาเปนผผดหรอเปลา ในการทพดวา เรองสญญตานเปนเรองสาหรบฆราวาส ถาพระพทธเจาถกพวกเราสมยนกเปนคนบา ๆ บอ ๆ ไปทงหมด คอผด ๆไปทงหมดเพราะไปเหนวาเรองสญญตานนไมใชเรองสาหรบพวกเราฆราวาสทครองเรอน เรองสญญตาเปนเรองของผทจะไปนพพานทไหนกไมร นแหละกาลงพดกนอยอยางน แตพระพทธเจากาลง

๙๓พดอกอยางหนงวา เรองสญญตาน คอเรองทเปนประโยชนเกอกลแกฆราวาสโดยตรง แลวใครจะเปนฝายผดฝายถก เรากตองยอมพจารณาเรองสญญตาวาจะเปนประโยชนเกอกลตลอดกาลนานแกฆราวาสอยางไร ?ทางทพจารณาเรองน กจะตองมองกนไปตงแตวาใครมนทกขมากทสด รอนมากทสด หรอยในใจกลางเตาหลอมยงกวาใคร?มนกไมมใคร นอกจากพวกฆราวาส และเมอเปนดงนแลว ใครเลาทจะตองการเครองดบไฟ หรอวาสงทจะมากาจดความทกขโดยประการทงปวง? มนกพวกฆราวาสนนแหละ พวกทอยกลางกองไฟ จงตองหาเครองดบไฟใหพบในทามกลางกองไฟ มนดนไป ไปทไหนไมได เพราะไมมอะไรนอกจากไฟ ไมมอะไรนอกจากธรรมะชนดทไมยดถอเขาแลวเปนไฟทงนน เพราะฉะนนจงจะตองหาจดทเยนทสด กลางกองไฟนนเอง มนกคอความวางจากตวตนของตน คอสญญตาฆราวาสตองหาใหพบสญญตา ตองอยในขอบวงของสญญตาถาไมอยตรงจดศนยกลางของสญญตาได อยางนอยอยางเลวทสดกควรจะอยในขอบวงของสญญตา คอรเรองความวางตามสมควรทควรจะร นแหละจงจะนบวาเปนประโยชนสขตลอดกาล

๙๔นานของพวกฆราวาส พวกนเขาไปถามวา อะไรจะเปนประโยชนสขเกอกลสนกาลนาน แกพวกขาพระองค? พระพทธเจาทรงตอบวา “สญญตปปฏสยตตา โลกตตรา ธมมา” แปลวา ธรรมทงหลายอยเหนอวสยโลก ทเนองเฉพาะอยดวยสญญตา โลกตตรา อยเหนอวสยโลก กคอวามนอยเหนอไฟ เราหมายความในทนวา โลกนมนคอไฟ ฉะนน โลกตตรา คอตองอยเหนอไฟ และทเนองเฉพาะอยดวยสญญตานน มนยอมตองหมายถงตวความวาง วางจากความยดมนถอมน วาตวเรา หรอวาของเราดงนน “สญญตปปฏสยตตา โลกตตรา ธมมา” นนจงคอของขวญสาหรบฆราวาสโดยตรง ทพระพทธเจาทานมอบใหเปนพทธภาษตทยนยนอยอยางน ขอใหลองคดดใหมวามนจาเปนเทาไหรทจะตองสนใจ และมเพยงเรองเดยวจรงหรอไม ไมตองพดถงเรองอนกนเลย ในบาลสงยตนกายนน ไดตรสยนยนไวชดวา สญญตาคอนพพาน นพพานกคอสญญตา ในทแหงนน มนมเรองทจะตองใหตรสอยางนน ซงเปนความจรงงาย ๆ วา นพพานกคอสญญตาสญญตากคอนพพาน กหมายถงวาวางจากกเลส และวางจากความทกข ฉะนน นพพานนนแหละคอเรองราวสาหรบฆราวาสถาฆราวาสยงไมรความหมายของนพพาน ยงไมไดอยในขอบวงของนพพาน กแปลวาอยกลางกองไฟมากกวาพวกไหนหมด

๙๕ทนนพพานกขยายความออกไปไดชด ๆ วา วางจากความทกขรวมทงวางจากกเลส ทเปนเหตใหเกดทกข เพราะฉะนน ในขณะใด พวกเรามจตวางจากตวตน วางจากของตนอยบาง เชนขณะทนงอยทน เดยวน เวลาน อาตมายนยนไดวา ทกคนหรอแทบจะทกคนน มจตวางจากความรสกวาตวตนหรอของของตน เพราะมนไมมอะไรมากอใหเกดความรสกอยางนน มนมแตคาพดทอาตมากาลงกลาวไปแตในทางทใหเกลบดชงตวตนหรอของตน และทานทงหลายกาลงสนใจฟงเรองมนกไมมโอกาสทจะเกดความรสกวาตวตน แลวลองคดดวาใจในวางหรอไมวาง วางจากตวตนหรอของตนนนมนวางหรอไมวาง ถามนวางอยบาง (ใชคาวาอยบางเทานน ไมใชทงหมด หรอตลอดกาล) นนกเรยกไดวา ทานทงหลายกาลงอยในขอบวงของนพพาน แมวาไมเดดขาดหรอสมบรณ กยงเปนนพพานอยนนเองธรรมะมอยหลายความหมาย หลายชน หลายระดบ ธรรมะทเปนความหมายของนพพาน หรอในระดบของนพพานนน มนอยทจตใจของทานทงหลายทกาลงวางจากความรสกวาตวตนหรอของตนอยบางในบางขณะ เพราะฉะนน ขอใหกาหนดจดจาความรสกอนนทนและเดยวนไวใหด ๆ และใหมนตดไปทบานดวยบางทกลบไปทบานแลวมนจะรสกเหมอนกบขนไปบนเรอนของ

๙๖คนอน หรอวาไปทาการทางานอะไรทบาน จะไดมความรสกวาเหมอนกบไปชวยงานของคนอน ทบานคนอน อยางนยง ๆ ขนไปแลวมนไมทกข บานหรอการงานทเคยเปนทกขนน มนจะไมทกขแตจะเปนอยดวยจตวางจากตวตนหรอของตนอยตลอดเวลาเรยกวาเอานพพาน หรอเอาสญญตาเปนพระเครองรางแขวนคออยเสมอ มนคมครองปองกนความทกขหรออปทวะ เสนยดจญไรน โดยประการทงปวง นแหละเปนเครองรางศกดสทธของพระพทธเจาจรง ๆ นอกนนเปนเรองมายาทพดอยางน เดยวจะวาเปนการโฆษณาชวนเชอ ทานทงหลายตองไมคดวา อาตมาเปนคนเดนตลาดขายสนคาของพระพทธเจาจะตองคดวาเราเปนเพอนทกข เกด แก เจบ ตาย ดวยกน เปนสาวกของพระสมมาสมพทธเจาดวยกน ถาจะพดเรองอะไรทเปนเรองชชวนใหเกดความสนใจน มนกเพราะวามความหวงดตอกนแตถาใครมสตปญญามากกวานน กอาจจะเหนไดดวยตนเองโดยไมตองเชออาตมา ไมตองเชอตามอาตมา กมทางทจะสนใจศกษาตอไปได ถงความจรงทเปนปรมตถสจจะนยงขนไปทกท ถาเปนอยางนแลว เรากตองเขยบการศกษานเลอนสงขนไปถงเรองธาตคาวา “ธาต” นมความหมายเชนเดยวกบคาวา “ธรรม” รากของ

๙๗ศพทกเปน Root เดยวกนดวย คาวาธรรมะนมาจากคาวา ธรแปลวา ทรง คอทรงตวมนอยไดเหมอนทไดอธบายมาแลว คาวา“ธาต” นกเหมอนกน นกศพทศาสตรเขายอมรบวามนมาจากคาวา ธร ดวยเหมอนกน คอแปลวา ทรง เพราะฉะนนคาวาธาตน มนกแปลวาสงททรงตวมนเองอยเหมอนกน เชนเดยวกบคาวาธรรมะทเปลยนแปลงกมการทรงตวอยไดดวยการเปลยนแปลง ทไมเปลยนแปลงกทรงตวอยไดดวยการไมเปลยนแปลง ฉะนนเราตองมาเรยนถงสงทไมอาจเปนตวตนไดเลย คอสงทเรยกวาธาตนบางทานทงหลายรจกธาตชนดไหนกนบาง ทจะเอามาเปนตวความวางได? คนทเรยนฟสกสหรอเคม กรเรองธาตแตฝายวตถลวน ๆเปนธาตแทกสบอยางหรอถงรอยอยาง และยงพบเรอย ๆ ธาตอยางนเปนความวางไมได หรอวาถาวางกเปนความหมายอนลกของสงเหลาน เพราะวานเปนแตเพยงรปธาตทนยงมธาตฝายจตใจ ฝายวญญาณ ฝายนามธรรมอกธาตหนง ซงเราไมอาจจะพสจนไดดวยวชาฟสกสหรอเคมอยางนน มนกตองเรยนวทยาศาสตรอยางพระพทธเจา จงจะรเรองธาต นามธาต หรออรปธาต คอธาตทไมมรป และเปนแตเพยงนามหรอเรองทางจต ทางเจตสก ทางจตใจ ทวามาถงแคนเรารมา ๒ ธาตแลว

๙๘สงทเรยกวาความวางนจะอยในธาตไหน?ถาใครคดวาความวางเปนรปหรอวตถธาต เพอนกหวเราะตายบางคนอาจจะคดวา ความวางนเปนนามธาตหรออรปธาต อยางนพระอรยะเจากหวเราะตาย หวเราะคน ๆนน เพราะวาความวางนมนไมใช ทงรปธาต และ อรปธาต มนยงมธาตของมนอกชนดหนง ซงไมอยในความหมายของคนธรรมดาจะพดกน ทานกเลยเรยกมนวา นโรธธาตวตถธาต หรอ รปธาต นนกหมายถงของทเปนวตถนอยางหนงแลว จะเปน รป เสยง กลน รส สมผส อะไรกตาม และ อรปธาตนนหมายถง จตใจ จตเจตสก หรอความรสกนกคดทเกดขนในทางจต ทางเจตสก นเรยกวาอรปธาต แลวมนจะมธาตชนดไหนอกทมนจะไมซากบสองธาตน มนกมไดทางเดยว แตวาเปนธาตทมนตรงกนขามจากสองอยางน และเปนทดบสน หายไปหมดของสองธาตนดวย ทานจงเรยกมนวา นโรธธาต บางทกเรยกวา นพพานธาต บางทกเรยกวา อมตธาตทเรยกวา นโรธธาต หรอ นพพานธาต นน ลวนแตแปลวาดบธาตแหงความดบของธาตอน ๆ ทงหมด หรอวาธาตเปนทดบของธาตทงหมด และทเรยกวา อมตธาต แปลวาธาตทไมตายนน

๙๙หมายความวา ธาตอน ๆ นอกจากนมนตายหมด มนตายได มนตายเปน สวนนโรธธาตน ไมเกยวกบการเกดหรอการตาย แตวากลบเปนทดบสนของธาตอน ๆ แลวสญญตากคอสงซงอยในธาตพวกน หรอเปนธาตพวกน จะเรยกวาสญญตธาตกได เปนธาตอนเปนททาความวางใหแกธาตอน ๆเพอความเขาใจสงทเรยกวา “ธาต” ชนดททาใหเขาใจธรรมะไดแลว ตองเรยนธาตอยางทกลาวมาน อยาไปมวหลงเขาใจวา ธาตดน ธาตนา ธาตไฟ ธาตลม รเทานนแลวกพอแลว มนเปนเรองของเดกอมมอ กอนพทธกาลเขากพด เขากสอนกนอย มนตองรตองไปถงวญญาณธาต คอธาตทางนามธรรม หรอวญญาณ แลวกอากาศธาต แลวกสญญตธาต กลาวคอธาตแหงความวางเขาไปอกทหนง ซงเปนทดบหมดของ ดน นา ลม ไฟ อากาศ วญญาณแปลวาเรามธาตทประหลาดทสดในพทธศาสนาน เรยกวาธาตแหงความวางหรอสญญตธาต หรอ นโรธธาต หรอ นพพานธาตหรอ อมตธาต สวน ดน นา ลม ไฟ นนมนอยในพวกรปธาต สวนจตใจ วญญาณ เจตสก อะไรตาง ๆ นน มนอยในพวกอรปธาตสวนนพพานหรอสญญตธาตน มนอยในพวกนโรธธาต ทานตองไปหาเวลาสงบ ๆ นงดธาตใหทวทกธาต แลวจะเหนชดวามนมอย3 ธาตอยางนจรง ๆ กจะเรมพบสญญตธาตหรอนพพานธาตแลว

๑00จะเขาใจสงทเรยกวา อนตตา หรอ สญญตา ทเรากาลงกลาวนไดมากขนเพราะฉะนน เราอาจจะวางหลกไดวา ในตวความยดมนถอมนวาตวกของกนนแหละ มนมรปธาตและอรปธาต แลวทวางจากความยดมนถอมนวาตวกวาของกนนแหละ กมนโรธธาตหรอจะกลบกนเสยกไดวา ถามนโรธธาตเขามา มนกเหนแตความวางเหนความวางจากตวกของกนปรากฏชดออกมา ถาธาตนอกนนเขามา มนกเหนเปนรป เปนนาม เปนรป เปนเสยง เปนกลน เปนรส เปนโผฏฐพพะ เปนเวทนา สญญา สงขาร วญญาณ อะไรยงไปหมด แลวกมสวนทจะเกดความยดถอทงนน หรอถาไมยดถอในทางรก กจะยดถอในทางไมรก คอเกลยดดงนนคนเราจงม ๒ อารมณเทานน คอ พอใจ กบ ไมพอใจ เราเคยชนอยแตกบ ๒ อารมณนเทานน เราสนใจกนอยแตอารมณทนารก เพอจะใหไดและสนใจอยแตทจะหลบเลยงอารมณเกลยดหรอทาลายมนเสย เรองมนกวนอยตลอดเวลา ไมมวาง ถาใหวางละจะทาอยางไร ? กคอเราอยเหนอหรอวาเอาชนะธาตทวนเหลานน มาอยกบธาตทวาง มนกวางไดอกอยางหนง ทานเรยกเพอแสดงคณสมบตของธาตวา เนกขม

๑0๑มธาต เนกขมมธาตน เปนเหตใหออกจากกามารมณ แลวถดมาธาตทสองเรยกวาอรปธาต ธาตนเปนเหตใหออกจากรป แลวธาตทสามเรยกวา นโรธธาต ธาตนเปนเหตใหออกจากสงขตะถาพดเปนภาษาบาลอยางน เรองชกจะยงขนทกท จาตองพดเปนภาษาไทยจะดกวา คอวาถาเรามองเหนเนกขมมธาต กจะเปนเหตใหออกจากกาม กามารมณ หมายความวา เรามองเหนสงทตรงกนขามจากกาม เหนธาตชนดทตรงขามจากกาม เรยกวา เหนเนกขมมธาต กามเปนไฟ และถาไมถกไฟนนเผา คอตรงกนขามอยางน เรยกวา เนกขมมธาต จตทนอมไปสการออกจากกามนเรยกวาประกอบอยดวยเนกขมมธาตทนสตวทงหลายทพนไปจากกามไดนน กไปตดอยทของสวยงาม สนกสนาน ทไมเกยวกบกาม แตวายงเกยวกบรป คอรปธรรมทบรสทธ อยางพวกฤษ มน โยค ตดความสขในรปฌานเหลานเปนตน หรอบางทเราเหนคนแก ๆ บางคนตดในเครองลายคราม ตนบอน ตนโกศล อะไรไมเกยวกบกาม แลวหลงใหลยงกวากามไปกม อยางนกสงเคราะหเรยกวา เปนพวกตดอยในรปเหมอนกน ออกจากรปไมได ถาออกจากรปใหได กตองมความรเรองอรปธาต คอธาตทเปนไปเหนอรป

๑0๒ทนมนจะไปตดอะไรอก ถามนหลดรปไปได ไมตดรป ? หลดจากรปไปได กไปตดสงทมปจจยปรงแตงทว ๆ ไป ทมากไปกวานน ขอนกไดแกกศลธรรมทงปวง อกศลธรรมเราไมพดถงกไดเพราะมนไมมใครเอา เพราะมแตคนเกลยด แตกศลทงปวงทปรงแตงใหเปนคนดวเศษ เกดในสวรรค ฝนกนไมมทสนสด นเรยกวาสงขตะ คอสงปรงแตง คนเรากมวเมาอยแตทจะเปนตวตน เปนของของตน เปนตวตนอยางสตวเดยรจฉานไมด กเปนอยางมนษย เปนอยางมนษยไมด กเปนอยางเทวดา เปนอยางเทวดาไมด กเปนอยางพรหม เปนอยางพรหมไมด กเปนอยางมหาพรหมแลวกมตวตนอยเรอย อยางนเรยกวาสงขตะทงนน ตอเมอเขาถงนโรธธาต มนจงจะออกจากสงขตะไดนแหละเปนธาตสดทาย เปนนพพานธาต คอเปนทดบสนแหงตวกและของก ถาดบไดสนเชงจรง ๆ กเปนพระอรหนต เรยกวาอนปาทเสสนพพานธาต ถายงดบไมไดสนเชง กเปนพระอรยเจาทรอง ๆ ลงมา เรยกวา อปาทเสสนพพานธาต คอตวกยงมเชอเหลออยบางไมวางทเดยว หรอมนวางได แตมนยงไมถงทสด ไมใชปรมง สญญงรวมความแลว เราจะตองรจกธาต คอหมายถงสวนประกอบอน

๑0๓แทจรงของสงทงปวงน ขอใหเขาใจในลกษณะอยางน คอวา โดยหลกใหญแลว มนจะมอย คอ รปธาต ธาตทมรป อรปธาต ธาตทไมมรป และนโรธธาต ธาตซงเปนทดบทงของรปและของอรปอยางนแลวกลาทาวา ไมมอะไรทจะนอกไปจาก 3 คานนแหละ เราลองเรยนวทยาศาสตรอยางของพระพทธเจากนบาง ทมนครอบคลมทงฝายกาย (Physics) ฝายจต (Mental)และฝายวญญาณ (Spiritual) เปนเหตใหเรารจกสงทงหลายทงปวงหมดครบถวนจรง ๆ จงจะเรยกวา เรารจกสงทงหลายทงปวงจรง จงจะไมไปยดมนถอมนสงทงปวงไดอกตอไป ไมมความยดมนในสงทงปวงนน นแหละความวางของเรา มนตองมความหมายอยางนทนเราจะพดกนถงสงประกอบเลก ๆ นอย ใหยงขนไปอก เพอแวดลอมความเขาใจในเรองเกยวกบความวางในอปปณณาสกมชฌมนกาย มพทธภาษตวา สญญตานเรยกวา มหาปรสวหารสญญตาคอมหาปรสวหาร แปลวาความวางนน นนแหละคอวหารของพระมหาบรษ คอวามหาบรษอยในวหารน วหารนไดแกความวาง นหมายความวา มหาบรษนน ไมมจตใจทเทยวซอกแซกไปอยทมมนนมมนเหมอนปถชน แตวามจตใจอยใน

๑0๔ความวาง อยดวยความวาง หรอเปนความวางเสยเลย ฉะนนจงเรยก สญญตาวา มหาปรวหาร โดยเฉพาะกคอพระพทธเจาและพระอรหนตนนเอง ความวางเปนวหาร เปนทอยของมหาบรษ กแปลวา จตใจของทานอยดวยความวาง คอมลมหายใจอยดวยความวางพระพทธเจาทานตรสยนยนสวนพระองคโดยเฉพาะวา ตถาคตอยดวยสญญตาวหาร หรอใหชวตลวงไป ๆ ดวยสญญตาวหารคอวาเมอทานกาลงแสดงธรรมสอนคน จตของทานกวางจาก ตวตน-ของตน เมอไปบณฑบาตหรอทากจสวนพระองค จตของทานกยงวางจากตวตนหรอของตน หรอเมอทานทรงพกผอนหาความสขสวนพระองค ทเรยกวายามวาง ทววหาร สขวหาร อะไรน ทานกเปนอยดวยความวางจากตวตน หรอของตน ทานจงทรงยนยนแกพระสารบตรวา ตถาคตใหเวลาลวงไปดวยสญญตาวหารนเราไมพดกนถงบคคลธรรมดาสามญทเปนปถชน เราพดถงมหาบรษพดถงพระพทธเจา วาทานมลมหายใจอยอยางไร ทานอยในโบสถวหารอะไร ถาเราอยากไปเหนกฏวหารของพระพทธเจาแลว อยาไดนกถงเรองอฐเรองปนเรองอะไรทอนเดยกนนก ลองนกถงวหารทชอวา “สญญตาวหาร” หรอ มหาปรสวหาร” กนบาง แตอยาลมวา มนตองเปน “ปรม สญญ” คอวางอยางยง

๑0๕สญญตาขนาดวางอยางยง ไมใชสญญตาวอบ ๆ แวม ๆเหมอนพวกเราทนงอยทน กลบไปบานกไมวางเสยแลว สญญตาวหาร หรอ มหาปรสวหาร นนหมายถงวางอยางยง เพราะฉะนนจงมคาอกคาหนง ซงคอนขางจะยาวมาก เรยกวา “ปรมนตตรสญญตา” คอ ปรม+อนตตระ+สญญตา รวมกนทง 3 คา เปนปรมนตตรสญญตา สญญตาทวางอยางยง ไมมอะไรอนยงไปกวาขอน ถาระบตามคาเทคนคของธรรมะ จะมกลาวถง เจโตสมาธทไมมนมต จนจตวางจากอาสวะ เจโตสมาธทไมมนมตทจตผองใสจนไรอาสวะน อาจจะเปนอยาง กปปธรรม หรอ อกปปธรรม กได คอวาจะเปนอยางของคนทจะกลบไปไมวางอก หรอวาเปนของคนทวางเดดขาดไปเลยกได ถาในขณะใดประกอบดวยเจโตสมาธประเภททไมมนมต จะยดถอวามอะไรเปนตวตน-ของตนแลว จตกาลงผองใสไรอาสวะอยในเวลานนแลว กเรยกวา “ปรมานตตรสญญตา” ได ซงพระอรยะเจาหรอพระอรหนตนน ทานทาอยเปนวาเลน คอเปนไปเองถาเราเปนปถชน จะเปนโยคทสมบรณกนสกท กควรจะเขาถงเจโตสมาธใหไดตามกาล แมจะไมสนอาสวะโดยเดดขาด กเปนการไรอาสวะอยในบางโอกาส บางขณะ แตนเราไปยมของ

๑0๖ทานมา คอไปยมของพระพทธเจาหรอของพระอรหนตมา สาหรบใหพวกเราลองดบางเทานน เพอวาอยาไดทอถอยเสยทเดยวเพราะเหตใด? เพราะเหตวา สงทเรยกวาความวางกด ความหลดพนกด หรอนพพานกด มนมไดทงประเภททเดดขาดลงไป และประเภททยงกลบไปกลบมาได สาหรบคนเราตามธรรมดา หรอยงกวานน ยงมประเภททประจวบเหมาะกยงได ในเมอสงตาง ๆแวดลอมเหมาะสมด เราอาจจะมจตใจวางอยางนไดสกชวโมงสองชวโมงกได แตวาเปนเรองเปนราวนน คอเราตองตงใจประพฤตบตกระทาใหมนวาง ตามทเราสามารถจะกระทาไดทแทจรงนน ทเปน ปรมนตตรสญญตา จรง ๆ นน ทานหมายถงวาไดทาลาย โลภะ โทสะ โมหะ ความยดมนถอมนวาตวตนไดเดดขาด เปนสมจเฉทปหานลงไปจรง ๆ แลว เพราะฉะนนเมอจะกลาวถงสญญตาสดยอด ทานตองบญญตนามไววา ปรมนตตรสญญตา เรองสญญตาสดยอดน ถาลองเหลอบใหตาลง ลดหลนไปตามลาดบ กจะเขาใจ สญญตาทตา ๆ หรอ รอง ๆ ลงมา คอถาไลจากทางสง คอเอาปรมานตตรสญญตาเปนยอดสดแลว ทลดตาลงมากคอ เนวสญญานาสญญายตนะ นเปนความวางทรองลงมา แลวก อากญจญญายตนะ รองลงมาอก วญญาณญจายตนะ รองลงมาอก อากาสานญจายตนะ รองลงมาอก แลว ปฐว

๑0๗สญญา รองลงมาอก แลวก อรญญาสญญา รองลงมาอกนมองจากขางบนสดลงมาหาพนตา นเขาใจยาก ดไปจากพนตาดกวา คอใหคอย ๆ เงยขนไปหาขางบนอนแรกทสดเรยกวา อรญญสญญา คอมความสาคญมนหมายวาเปนปา นถาทในบานในเมองนมนวนวาย เราลองทาความสาคญมนหมายดวยจตใจวาเปนปา เหมอนอยในปาหรอออกไปอยปาจรง ๆ แลวทาสญญาวาปาใหวาง มความสงดจากเสยงรบกวน มนกเรยกวาวางชนดหนงแลว เพยงแตวาทาสญญาวาปาเทานน กไดสญญตาเดกเลนขนมาแลวทนสงขนไปอก ปฐวสญญา ทาความมนหมายวาดน คอสกวาดนเทานน ดน กหมายความวาธาตดน รสกวาสงตาง ๆ เปนธาตดนไปหมด กอาจกาจดความกาหนดในกามารมณ รป เสยง กลนรส สมผส ได นกเปนสญญตาทสงกวาเดกอมมอ จงควรทคนหนมคนสาวควรจะลองดทนถาจะใหมนสงขนไปอก กตองทาสญญาเปน อากาสานญจายตนะ ทาความรสกวาทงหมดมแตอากาศทไมมทสนสดอากาศนคอความวางชนดหนงเหมอนกน แตยงไมถงสญญตา ท

๑0๘วางทโลงไมมอะไร นกยงไดความวางหรอสญญตาทสงขนไปทนอยาไปสนใจในเรองความวาง ทวาง ทโลงนน ใหสนใจเรองทละเอยดกวานน จบตวไดยากกวานน คอวญญาณ อยางทเรยกวา วญญาณณญจายตนะ ทาในใจวา ไมมอะไรนอกจากมแตวญญาณทไมมทสนสด มแตวญญาณธาตทไมมทสนสด เหลานกยงวางขนมาอกทนถาจะใหสงขนไปกวานน กเปนสญญตา ประเภททาในใจถงอากญจญญายตนะ วาไมมอะไรเลย ทแทมนไมมอะไรเลย คอวาจะไมใหจตไปกาหนดถงอะไรเลย กาหนดความไมมอะไรเลย แตยงรสกอยวาไมมอะไรเลย อยางนกเปนความวางขนไปอกทนไตไปอกทหนงกคอ เนวสญญานาสญญายตนะ คอทาความรสกอยดวยความไมรสก เรยกวาจะเหมอนกบคนเปนกไมใช คนตายกไมใช คอมสญญากไมใช ไมมสญญากไมใช นหมายถงการไมทาสญญาในอะไรเลย มความรสกอยแตวา ไมทาสญญาวาอะไรเลย ละเอยดยงขนไปเรอย ๆ จนถงกบวา คนนนเรยกวาคนตายแลวกไมใช คนเปนอยกไมเชง อยางนเรยกวาวางเหมอนกน

๑0๙วางทง ๖ ระดบน ไมชอวาสญญตาอยางทวา คอไมใช ปรมนตตรสญญตา เปนแตเพยงทานแสดงใหเหนวา ทวาวาง ๆ นมนวางขนมาไดอยางไร มนวางยงขนไป ๆ ๆ ไดอยางไร แตถงอยางนน มนกยงไมใชวางอยาง มหาปรสวหาร มนวางอยางพวกฤษมน กอนพทธกาล หรอในครงพทธกาลคอย ๆ คลาไป ๆ จนมาพบและจนมมอยทน ไมรวาจะไปทางไหนอก จนกระทงพระพทธเจาทรงพบสญญตาทแทเปนปรสวหาร หรอปรมานตตรสญญตา ดงทกลาวแลวนนเองอรรถกถาเรยกความรสกตอสญญตานวา สญญตาผสสะ หรอสญญโตผสโส พวกเรารกนแตผสสะทางตา ผสสะทางห ทางจมกทางลน ทางกาย ในรป ในเสยง ในกลน ในรส ในโผฏฐพพะ ในธรรมารมณ ไมเคยมสญญตาผสสะ ไมเคยผสสะตอสญญตาเพราะวาเรารจกกนแตรปธาต อรปธาต ไมรเรองนโรธธาตเมอไรเรารเรองนโรธธาต เราจะไดสมผสอนใหม คอสญญตาผสสะ อยางทอรรถกถาเรยก แลวอนนมนเปนชอของอรยมรรคในขนทาลายกเลสไดจรง ตอเมอสรางอรยมรรคททาลายกเลสไดจรงและทาลายกเลสอย ขณะนนเรยกวา “สญญตาผสสะ” คอเราไดเอามอไปแตะสญญตาเขาแลว นพดอยางอปมาวาเหมอนกบเรา

๑๑0เอามอไปแตะสญญตาเขาแลว คอจตของเราไดสมผสกนเขากบความวางความวางในลกษณะทเปนผสสะเชนน มนหมายถงอรยมรรคของคนทเหนอนตตา คออนตตาปสสนา เหนวาไมมตวตน ไมมของตน เปนสกแตวาธรรมะ ธรรมชาตเรอยไปยงขน ๆ เปนอรยมรรคทานองนอยแลว กเรยกวา สญญโต ในทน แลวผสสะใดทเกดขนในขณะแรกแหงมรรคนน ผสสะนนเรยกวา “สญญโตผสโส” หรอสญญตาผสสะ คอการแตะตองสญญตาทน อนตตานปสสนา ททาใหมอาการอยางนไดนน มนสบตอมาจากการเหนทกข คออนตตานปสสนา จะตองสบตอมาจากทกขานปสสนา เหมอนกบวาไปขยาเอาไฟเขาแลวมนรอนอยางน มนจงจะรวาไฟนไมใชสงทควรขยาเลย หรอวาธรรมทงปวงน ไปขยาเขาแลวกเปนไฟขนมา แลวรวาธรรมทงปวงนไมควรขยาเลย คอไมควรเขาไปยดมนถอมนเลยทนหากความเจนจดทางวญญาณ (Spiritual experience)ของเรามากพอ ในการทวาไฟมนไหมเอาอยางไรแลวมนเผาเอาอยางไร มนรอยรด หมหอ ทมแทง พวพน เผาลนอยางไร อยางนเรยกวา “ทกขานปสสนา”

๑๑๑ความเจนจดทางวญญาณ (Spiritual experience) ในชนนเรยกวา ทกขานปสสนา เปนเหตใหเกดอนตตานปสสนา หรอ สญญตานปสสนาขนมา เพราะฉะนนผสสะตอธรรมะ คอ ผสสะทรสกตอธรรมะขณะนนเรยกวา “สญญตาผสสะ”ทนจะตองคดตอไปถงวา บางคนเขาคานวา ถาไมถงนพพานจะรเรองนพพานไดอยางไร อยางวาไมเคยเหนยโรป จะเหนยโรปไดอยางไร? นมนไมใชเรองทางวตถ มนเปนเรองในทางจตใจ คอจตใจของคนเรานมนวาง เปนการชมลองอยไดเองแลว เหมอนกบอาตมาบอกวา เดยวนทกคนทอยทนสวนมากจตวางอย แตวาเปนการชมลอง อยางนขอใหขยนดเพราะฉะนน ในนเทศของการปฏบตอานาปานสต ตอน จตตานปสสนาทวา เพงดจตตามทเปนจรงอยางไรนน จงมตอนกลาวถงวา ถาจตมราคะ กรวาจตมราคะ ถารวาจตมโทสะ กรวาจตมโทสะ ถาจตมโมหะ กรวาจตมโมหะ จตหดห กรวาจตหดห จตไมหดห กรวาจตไมหดห จตวมตต กรวาจตวมตต จตไมวมตต กรวาจตไมวมตต นคอความหมายของคาวา วาง หรอ ไมวาง นนเองใหเราดทจตของเราทกาลงวมตต คอวางจากสงทงปวงอย หรอวาจตของเรากาลงถกจบกม ยดถอสงใดอย

๑๑๒ในการปฏบตขนตนเพยงขนน กยงสอนใหดจตทวาง หรอจตทวมตตอยแลว ซงมนกมใหดในภายใน ไมใชคาดคะเนเอาตามตวหนงสอทเคยอานเพราะฉะนน เปนอนวา นพพาน หรอ ความวาง หรอ สญญตานมใหด เปนสงทมใหเราดได แมในขณะทเปนปถชนอยางนเพราะวามนมความวางอยาง ตทงควมตต อยบาง คอบงเอญเหมอนอยางทกาลงเปนอยเดยวน เรยกวาบงเอญเปน ตทงควมตต ถาไดแวดลอมอะไรอยางนแลวจตกยงวางอย อยางนกวางเหมอนกน หรอถาใครทาสมาธถกวธ จตมนวางสบายไปหมด ยงกวาความสขชนดไหนหมดกได นนเปน วกขมภนวมตต ไมตองพดถง สมจเฉทวมตต ทเปนของพระอรหนต เรากยงมความวางมาดเปนตวอยางได เหมอนกบตวอยางสนคาของพระพทธเจา ถาใครสนใจกพอจะหาดไดจากตวของตวเองเพราะฉะนน เราควรจะทาอานาปานสตไปตามลาดบ ทากายานปสสนา เวทนานปสสนา จตตานปสสนา ทงมานปสสนา มนเปนการชมความวางเรอยไป ตงแตตนจนปลายทงนน ในทสดมนกจะเขาใจความวาง เพราะมองเหนโทษของความยดมนถอมนแลวจตกจะหนไปพอใจในอายตนะนน คอ นพพาน หรอ ความ

๑๑๓วางขนมาไดทนทนแหละ เรยกวาเราดความวางไปไดเรอย ๆ ดสญญตาไปเรอยๆ กอนทจะไปถงปรมสญญตา เปนการกาวหนาไปตามกฎของมนเอง หรอวาตามกฎของธรรมชาตเอง ทวารเหนสงใดดวยตนเองอยางมนคง แลวเปนไปไดอยางมนคง ไมโยกเยก เหมอนความรทไดมาจากการไดยน ไดฟง หรอวาเปนความรทเปนมายา ทานองนนทนจะเปนความสขขนมาไดอยางไรนน เราไมตองทาหรอก เราไมตองอธบาย หรอไมตองไปทาใหยงยาก เราทาใหวางเถอะ มนกาพอแลว คอทาใหวางจาก โลภะ โทสะ โมหะ คอวางจากความยดมนถอมนวาตวเรา วาของเราแลว มนกวางจาก โลภะ โทสะธมหะ เมอวางจาก โลภะ โทสะ โมหะ กคอวางจรง ๆ มนเปนคา ๆเดยวกน เมอนนความทกขทงปวงกจะหมดไป แมแตกรรมกหมดไปเองในบาลองคตตรนกาย ยนยนในขอทวา กรรมหมดไปเอง ในเมอวางจาก โลภะ โทสะ โมหะ หรอวางจากตวก-ของก ซงพดกนใหสน ๆ ในทนกวา ถามนวางจากความยดมนถอมนวาเรา วาของเราแลว กรรมกจะหมดไปเอง ซงหมายความวา หมดไปทงกรรม

๑๑๔และวบากของกรรม และกเลสซงเปนเหตใหทากรรมมนหมดพรอมกนเองเพราะฉะนนเราไมตองไปกลวกรรม กลวจะตองเปนไปตามกรรม เราไมตองสนใจกบเรองกรรม แตเราสนใจกบความวางทาความวางใหแกตวกและของกไดแลว กรรมยอมสลายไปหมดสน ไมมทางทจะตองเปนไปตามกรรมนแหละ จดนเปนสงทสามารถทาใหคนอยางองคลมาลเปนพระอรหนตไดทตรงนน อยาอธบายผด ๆ อยางทเขาอธบายกนวาไมฆาคนแลวกเปนพระอรหนต หรอวาพระพทธเจาตรสตอบแกองคลมาลวา ฉนหยดแลว แกไมหยด แกไมหยดกคอยงฆาคนอยแลวองคลมาลกหยดฆาคน แลวจงเปนพระอรหนตอยางนคนนนอธบายเอาเอง แตหากแลวยงเปนการตพระพทธเจาอยางยง เพราะคาวา “หยด” ของพระพทธเจาน ทานหมายถงหยดการมตวก หยดมของก หยดมตวเรา หยดมของเราหยดความยดมน มนคอความวาง เพราะฉะนน ความวางนนแหละ คอความหยด ความหยดชนดนเทานน ทจะทาองคลมาลใหเปนพระอรหนตได ไมใชหยดฆาคน

๑๑๕หยดฆาคนนน ใคร ๆ กไมฆาคนอยแลว ทาไมไมเปนพระอรหนต เพราะเหตวาความหยด หรอหยดทแทนน มนคอความวางจนไมมตวเราทจะอยทไหน หรอจะไปทไหน หรอจะมาทไหนหรอจะทาอะไร นนมนจงหยดแท ถายงมตวเราอยแลว มนหยดไมไดเพราะฉะนน เราจงควรจะเขาใจคาวา วาง น คอคา ๆ เดยวกบคาวา หยด ทพระพทธเจาสงองคลมาลคาเดยวแลวกลายเปนพระอรหนตไปได ทงทฆาคนมามอยงเลอดแดง ๆ อย หรอทแขวนคะแนนคนทฆาไปแลวดวยกระดกนวมออยทคอตง 999 หรอ99 ซงแปลวามนมากเตมท นนแหละ คอไมหยด มนมความยดมนถอมนอะไร จนวงปวนไปหมดไมหยด ทนกรรมจะหมดไปเองหรอวาจะถงความหยดกตองอาศยคา ๆ เดยว คอความวางจากตวก-ของก ไมยดมนถอมนในกรรมทงปวงการกระทาใหวางน จดวาเปนการทาโยคะในทางพทธศาสนากได คอเราดกนทตวการกระทาใหวางนนแหละทเรยกวาโยคะมนเปนโยคะสงสด ถงขนทเรยกวายอดของโยคะ กลาวคอชนราชะโยคะอะไรนน ในทเชนน แมเราจะยมคาวาราชะโยคะในฝายเวทานตะมาใช ซงมความหมายวาสดยอดของโยคะ แตราชะ

๑๑๖โยคะอยางเขามตวตนถงทสดสาหรบพระพทธศาสนาเรา โดยเหตทพระพทธเจาตรสวา อรยสจจทศนะ คอโยคะ นนกแปลวา โยคะในพทธศาสนานกม แตมนหมายถงการทาความวางใหแจงออกมา ใหปรากฏออกมา เพราะฉะนนการกระทาใดอนเปนไปเพอความวางปรากฏออกมาแลวการกระทาอนนนเรยกวา “โยคะ” ไดเหมอนกนถาใครอยากจะใชคาวา โยคะ หรอชอบพดถงโยคะ อยากมโยคะ อะไรน ตองมใหถกอยางน จงจะสมกบทพระพทธเจาตรสไววา โยคะคออรยสจจทศนะ-การทาของจรงทสดใหปรากฏออกมาเรยกวาโยคะ แลวเรากเอามาใชกนกบการทาทกอยางในทางจตใจเพอใหหยดความยดมนถอมน วาเรา วาของเราเสย นแหละคอโยคะ เราจะเอาคาวา โยคะ ของพวกอนมาใชมาเรยกไดทงนนมนจะมความหมายทปรบใหเขากนไดทงนน อยาง กรรมโยคะ ใหทาความไมเหนแกตว ใหประพฤตประโยชนของผอนดายไปอยางนกม ถาวาเราอยามตวเรา มของเรา เราอยามความรสกวาตวเรา วาของเรา อยางน ทาไปเถอะ มนจะเปนกรรมโยคะหมดแมจะเปนโยคะชนตา ๆ เตย ๆ คอการทาบญทากศลทาความดความงาม เสยสละแกผอน ชวยเหลอเพอนมนษยอยางน ตองทา

๑๑๗ดวยจตทวาง วางจากตวก วางจากของก อยาใหความรสกแลนหรอโนมเอยงไปในทางวาของฉน หรอตวฉน มนกเปนโยคะไปหมดนแปลวา ไมตองแสวงหาโยคะอยางอน จะเปนชอสกกสบโยคะ กชนดโยคะกตาม กเปนอนทาโยคะทงสน กลาวคอ การทาตวตน หรอของตนใหหมดไป คอทาความวางใหปรากฏขนมาเทาทกลาวมาคอนขางจะยดยาวน กเพอจะใหเขาใจเรอง“ความวาง” คาเดยว วางจากกเลส คอวางจากความรสกวา ตวกหรอของก แลววางจากความทกขนนมนแนนอน เพราะเมอมนวางจากกเลสแลว กวางจากทกข วางจากตวก-ของกอยางเดยวเทานน จะวางหมดจากทกสง และสภาพอนนนมนเปนนโรธธาตไมใชธาตนา ธาตดน ธาตไฟ ธาตลม ไมใช อากญจญญายตนะไมใช อากาสานญจายตนะ ไมใช วญญาณญจายตนะ อะไรเยอะแยะ ลวนแลวแตพระพทธเจาทานปฏเสธวามนไมใชทงนน มนมแต นโรธธาต เปนความวางจาก ตวก-ของก เปนทดบแหงกรรมเปนทดบแหงกเลส เปนทดบแหงความทกขขอสดทายทเราจะตองนกถง กคอวา สงนเปนของทเนองกนอยกบทกสง ดงทกลาวมาแลวขางตน อยาลมเสยวา ทกสงไมมอะไร

๑๑๘นอกจากธรรมะ ธรรมะกไมมอะไรนอกจากธรรมชาตธรรมดา หรอความทมนเปนอยางนนเอง เปน ตถตา เพราะฉะนน มนจงวางจากตวตน-ของตนอยแลวธรรมะประเภทโง ประเภทหลง ประเภทอวชชาน มนโผลขนมาเรอย เพราะการเปนอย หรอชวตประจาวน หรอวฒนธรรมของเราสมยน มนใหโอกาสแกธรรมะฝายตวก ฝายของก คอฝายอวชชาไมไดใหโอกาสแกฝายวชชา เพราะฉะนน เราจงตองถกลงโทษดวย Original sin คอบาปดงเดมของเรา ทพอเกดมาแลวกมแตจะหลงไปในทาง Autonomy นเรอยไปไมเขดหลาบ แมเปนหนมเปนสาวกยงไมรสก เปนคนกลางคนแลวกยงไมรสก เปนคนแกคนเฒาแลวกยงไมรสกกม ถาอยางไรกควรทจะรสกในวยกลางคน หรอเมอยามแกเฒา จะไดพนโทษ จะไดออกจากกรงขงของวฏฏสงสาร จะไดรบอสรภาพ สทโลงแจง ไมมขอบเขต ไมมอะไรจากดเมอพทธศาสนาแผไปถงเมองจน คนจนสมยโบราณเขามสตปญญาเฉลยวฉลาดรบเอา ไดเกดวรรณกรรมอยางของเวยหลางหรอของฮวงโปขนมา อธบายเรองจต เรองธรรมะ เรองพทธะ เรองหนทาง เรองความวาง ใหเขาใจกนไดดวยถอยคาเพยงไมกคา คอ

๑๑๙โผลขนมาประโยคแรกกชวา จตกด ธรรมะกด พทธะกด หนทางกด ความวางกด คอสงเดยวกน มนเทานกพอแลว ไมตองพดอะไรอกแลว ประโยคเดยวเทานพอแลว มนเทากบพระไตรปฎกทงหมดไดเหมอนกน แตเราไมอาจเขาใจเลยกไดยงพวกเราทศกษาปฏบตกนอยในแบบเกานแลว ไมมทางทจะเขาใจประโยคนไดเลย ควรทจะละอาย มหรโอตตปปะปะในเรองนกนเสยบาง มนจะไปไดเรว และยงกวานน พทธบรษทเมองจนยงพดกาวไปถงวา ความวางนมนเปนอยเองแลว แตเราไมเหนเอง อาตมาอาจจะพสจนไดเหมอนกบทพดอยแลว ๆ เลา ๆ วาทกคนทนงอยทน มจตวางอยเองแลวในขณะน แตกหามองเหนไม และไมยอมรบวานเปนความวางเสยดวยซาไปนแหละฮวงโปจงดาวา คนพวกนเหมอนกบคนมเพชรตดอยทหนาผากแลวกไมร แลวเทยววงหาไปรอบ ๆโลก หรอบางทกนอกโลก ไปหาทเมองนรก เมองสวรรค เมองพรหมโลก เมองอะไรตออะไร หารอบ ๆ โลกมนษยนยงไมพอ ยงไปเทยวหาเสยหลาย ๆโลก ทาบญสกหนงบาท แลวกจะใหไดไปสวรรค ไปพบอะไรทตองการ อยางนเรยกวามนไมดของดทตดอยทหนาผาก แลวกจะไปหาทรอบ ๆ โลก หรอโลกอน ๆ อก เพราะฉะนน เรองวธคลาให

๑๒0พบ เขากพดอยางเหนอเมฆหรออะไรทานองนนยงขนไปอก “ไมตองทาอะไร คออยนง ๆ ไมตองทาอะไร แลวมนกจะวางเอง”คาวา “อยนง ๆ ไมตองทาอะไร” น มนมความหมายมากอย คอวาเรามนซกซน เรามนสปดน เทยวรบเอาอารมณทางตา ทางหทางจมก ทางลน ทางกายเขามา เมอรบเขามาแลวยงโงพอทจะเปดโอกาสใหธรรมะฝายอวชชานนขนนงแทนบญชางานเสยเรอยมนจงเปนไปแตในทางยดมนถอมน วาตวก-วาของก เรยกวาซนไมยอมอยนง ๆ“อยนง” กหมายความวา ไมรบเอาอารมณเขามา หรอวาอารมณมากระทบ กใหมนตายดาน เหมอนคลนกระทบฝง เมอตาเหนรป กสกแตวาเหน เปนตน นเรยกวามนไมรบเขามา หรอวาทาอยางนนไมได มนเลยไปเปนเวทนา คอพอใจ หรอไมพอใจเสยแลว กใหหยดเพยงแคนน อยาไดอยากตอไปอก ตามความพอใจหรอความไมพอใจ อยางนกพอทจะใหอภย วายงอยนง ๆ อยไดเรองมนจะไดหยดอยเพยงแคนน ถาพอใจแลวทาอะไรตอไปยดยาว เดยวตวก-ของก กโผลออกมา หรอวาถาไมพอใจ แลวกทาอะไรไปตามความไมพอใจ มนกเปนความทกข นเรยกวาไมอยนงๆ

๑๒๑เพราะฉะนน คาวาอยนง ๆ ของเวยหลาง หรอฮวงโปกตามนนมนไดแกการปฏบตตามทพระพทธเจาสอนใหเหนสงทงปวงโดยความไมควรยดมนมอมน วาตวเรา-วาของเรานนเองอยนง ๆ คานมนมความหมายอนเดยว อยางเดยวกบประโยคทวา “สพเพ ธมมา นาลง อภนเวสายะ” นนเอง เพราะวาสงทงปวงไมควรยดมนถอมนอยแลว ธระอะไรจะไปยง หรอเขาไปวน หรอวงเขาไปหาทสงเหลานนใหมนวนทาไม ไมอยนง ๆ เพราะฉะนนคาวา “อยนง ๆ” จงมความหมายอยางนเราจงดใหเหนความวางทพงประสงค การทกลาววามความวางชนดทกอใหเกดความหยด หรอความสะอาด ความสวาง ความสงบ อะไรกตาม นยงพดอยางสมมต เพราะวาถาพดอยางความจรง หรอพดอยางถกตองแลว มนไมมอะไรนอกจากความวาง มเพยงสงเดยวเทานน แลวความวางนนมนไมกอใหเกดอะไรเพราะวาความวางนนมนเปนตวพทธะ ตวธรรมะ ตวสงฆะ ตวหนทาง ตวสะอาด ตวสวาง ตวสงบ อะไรหมด อยทความวางนนถายงพดวา ความวางเปนเหตใหเกดนน เกดนแลว กแปลวาเรายงไมรถงทสด ยงไมใชวางถงทสด เพราะถาวางถงทสดแลวมนไมตองทาอะไร อยนง ๆ มนกเปนพทธะ ธรรมะ สงฆะ สะอาด

๑๒๒สวาง สงบ นพพาน อะไรในตวมนเอง ในตวทไมปรงแตงใหเปนอะไรขนมานนเองเมอจะสอนคนเขลา ๆ โดยวธทงายทสด ใหรจกสงเกตความวางนน ฮวงโปไดใหปรศนาไวอนหนงวา ใหดทจตของเดกกอนทจะปฏสนธ อาตมากขอฝากทานทงหลายไวใหหาดจตของเดกกอนทจะปฏสนธในครรภนนมนอยทไหน ถาหาอนนพบ แลวจะหาความวางพบไดงาย ๆ เหมอนกบคลาพบของทมอยทหนาผากแลวขอสรปวา เรองความวางนไมใชเรองอน คอเรองทงหมดของพทธศาสนา จะวาพระพทธเจาหายใจเขาออกอยดวยความวางหรอวามนเปนทงหมดของพทธศาสนา เปนความร เปนการปฏบตเปนผลของการปฏบต ถาเรยนกตองเรยนเรองน ปฏบตกปฏบตเพอผลอนน ไดผลมากตองเปนอนน แลวในทสดเรากจะไดสงทควรจะไดทสด ไมมอะไรมากไปกวาน เพราะวาเมอเขาถงความวางนนไดนน มนกหมดปญหา มนไมใชอยขางบนหรอขางลางหรอมนไมใชอยทไหน มนไมรวาจะพดอยางไร ควรหบปากมากกวา แตเรากยงตองพดวาเปนสขทสดอยนนเองเพราะฉะนนจะตองระวงใหด เรอง “นพพาน เปนสขอยางยง”

๑๒๓กบ “นพพาน คอวางอยางยง” นนจะตองจบความหมายใหถกตอง อยาเอาความสขตามความหมายทเคยชนกนมากอน เหมอนกบพวกกอนพทธกาลโนน ไพลไปเอาความสมบรณถงทสดทางกามารมณ มาเปนนพพานกเคยม ไปเอาความสขทางฝายรปความสขจากรปสมาบต เปนนพพานมาแลวกม พระพทธเจาทานตองการใหออกมาเสย คอเอาเนกขมมธาตเปนเครองมอออกมาจากกาม เอาอรปธาตเปนเครองมอออกจากความหลงใหลในรปสมาบต และในทสด กเอานโรธธาตเปนเครองออกมาเสยจากสงขตะ คอความวนวายนานาชนดมาสความวางทานจะเขาใจไดหรอไม จะปฏบตไดหรอไมยอมเปนเรองของทานทงหลายเอง อาตมามหนาทแตจะกลาวไปตามทมนมอยอยางไร การร การเขาใจ และการปฏบตยอมตกเปนหนาทของทานทงหลายอาตมาขอยตการบรรยายในวนนเพยงเทาน

๑๒๔วธปฏบตเพอเปนอยดวยความวางธรรมกถาในโอกาสพเศษ ณ ชมนมศกษาพทธธรรม (ศรราช)ในอปการะของคณะแพทยศาสตรและศรราชพยาบาลมหาวทยาลยแพทยศาสตร ๒๑ มกราคม ๒๕0๕ทานสาธชนผสนใจในธรรมทงหลาย!การบรรยายในวนนจะไดกลาวเฉพาะ วธปฏบตเพอเปนอยดวยความวาง หลกทวๆ ไปเกยวกบความวางมอยอยางไร ไดอธบายพจารณากนแลวอยางละเอยดเมอคราวกอนน จงเหลออยแตวธปฏบตอยางไรจงจะสาเรจประโยชนแกทกคนทวๆ ไปทกคน แมทมการศกษานอย แมทไมไดเลาเรยนปรยตโดยตรงหวขอเรองมอยวา “วธปฏบตเพอเปนอยดวยความวาง” เพราะฉะนน จะตองสนใจในคาวา “เปนอยดวยความวาง” มชวตเปนอยดวยสญญตากได แลวแตจะเรยก เมอเอยชอสญญตา กขอใหเขาใจวา หมายถงความวาง เพราะเปนคาบาล ภาษาไทยเรากวา

๑๒๕ความวาง ทนจะปฏบตอยางไรจงจะมชวตเปนอยไดดวยความวาง หรอเปนจตทวาง ?เกยวกบเรองน จะตองรจกสงเกตใหละเอยดลออสกหนอย คอจะตองสงเกตคาบางคา ใหเขาใจความหมาย โดยเฉพาะอยางยงกคอ คาวา ร คาวา เหนแจง คาวา เขาถง คาวา เปนอยดวย หรอคาวา มความวางอย กาลงวางอย และคาวา เปนความวางเสยเอง พดโดยโวหารชาวบานธรรมดากวา เราร คอเรารความวาง เราเหนแจง กคอเราเหนแจงความวาง เราเขาถง กคอเขาถงความวาง เราเปนอยดวย กคอ อยดวยความวางนนเอง เรากาลงวางอยกคอเรากาลงวางอยดวยความวางนนเอง หรอวาเราเปนตวความวางเสยเอง บรรดาทออกชอวา วาง-วางทงหมดนมนมความหมายตนลกกวากนอยางไร? แลวแตจะมองกนในแงไหน จงจะมความหมายอยางเดยวกน หรอในระดบเดยวกนได ?อนแรกอยางวา เรารความวาง คนทวๆ ไปเขาจะคดวา เราเรยน เราพด เราปรกษาหารอกนเรองความวาง ถาหมายเพยงเทานนแลว เรารความวางอยางนยงไมถกคาวา “ร” ในภาษาธรรมนน ไมไดหมายถงรเพราะเรยน เพราะฟง หรออะไรทานองนน หรอแมแตพดวา เราเขาใจความวาง กยง

๑๒๖ไมใชการรถงความวางอยดคาวา “ร” คาวา “เขาใจ” ตามภาษาชาวบานตามธรรมดานเปนเรองอานๆ ฟงๆ คดๆ นกๆ คานวณไปตามเหตผลดวยกนทงนน กรยาเหลานใชกนไมไดกบการรความวางการรความวางนน ตองหมายถงรสกตอความวางทจตกาลงวางอยจรงๆ เราตองรตอสงทกาลงมอยในจตใจจรงๆ ถาเรารความวาง กตองมความวางปรากฏอยในขณะนน แลวเรารวามนเปนอยางไร อยางนจงเรยกวา “รความวาง”ทเราฟงกนมาตงสองครงแลว และเอาไปคดไปนกดตามเหตผลวา มนควรจะเปนได หรอมนเปนสงทอาจจะเปนไดอยางนนๆอยางนยงไมเรยกวา “รความวาง” ในทน แตกเปนความรหรอเปนความเขาใจตามภาษาคนธรรมดา คาวา ร ในทน ขอใหถอวา มความหมายเฉพาะ ตามหลกของธรรมะในพระพทธศาสนาถารธรรมะ กหมายความวา กาลงมธรรมะอยทเดยว และรสกตอธรรมะนนอย จงจะเรยกวารธรรมะ ในทนกเหมอนกน “รความวาง” กหมายถงมความวางปรากฏอยในความรสกเพราะฉะนนจงไดแนะใหสงเกต แนะแลวแนะอก ในครา

๑๒๗วกอนๆ นนวา ในขณะใดทจตมความวาอยบาง แมไมใชวางเดดขาด ไมใชวาสมบรณ กขอใหรจกมนไวเรอยๆ ไป ในฐานะทมนมอยมากเหมอนกนในวนหนงๆ หากแตวามนยงไมแนนอน ไมเปนความวาง ทเดดขาด ตายตวลงไป ยงกลบไปกลบมาอย แตแมกระนนกยงเปนการดมาก ถาใครอตสาหสงเกต สนใจรจกความวาง ในทานองนน ไปกอน จะเปนเหตใหพอใจในความวาง และเปนการงายทจะปฏบตใหลถงจรงๆ เพราะฉะนนในทน คาวา เรารความวาง จงหมายถงวา มความวางปรากฏอยในความรสกทนคาวา เหนแจงความวาง กตองอยางเดยวกนอก คอเหนแจงประจกษยงๆ ขนไป เมอเรารสกวาวางอยางไรแลว เราพจารณาดหรอทาความรสกใหชดเจนยงขน จงจะไดชอวาเหนแจง หรอเหนแจงแทงตลอด คอรอยางทวถงสาหรบคาวา เราเขาถงความวาง กอยางเดยวกนอกหมายความวา ในขณะทเราไดเขาถงตวความวาง พดไดอยางสมมตกวา เราเขาถงความวาง ถาพดอยางความจรง อยางไมใชสมมตกวา จตเขาถงความวาง หรอวาความรสกนนเปนผรสกตอความวาง และเขาถงความวางสาหรบคาวา เปนอยดวยความวาง นน ยอมหมายถง สญญตา

๑๒๘วหาร คอการเปนอย มลมหายใจอยดวยความรสกตอความวางนน ตลอดเวลา อยางนเรยกวาเปนอยดวยความวางคาวา วางอย กหมายความวา ไมมความรสกวาตวตน วาของตวหรอของตน ตวเราหรอของเรา ตวกหรอของก เหลาน ซงเปนการปรงแตงของตณหาอปาทาน เมอวางจากสงเหลานนอย กคอวางอย อะไรมนวาง? กหมายถงจตอกนนเอง วาง คอ วางจากความรสก วาตวตน หรอ วาของตน ไมมทงอยางหยาบ และอยางละเอยด อยางหยาบ เราใหชอมนวา ตวก-ของก อยางละเอยดเราใหชอมนวา ตวตน-ของตน ถาจตมความวางทงขนาดวา ไมมตวตนอยางละเอยด กเรยกวา เปนความวางเสยเอง คอจตนนเปนความวางเสยเองสมกบทคาสอนในพทธศาสนาบางพวก บางนกาย เขาพดวาจตคอความวาง ความวางคอจต ความวาง คอพทธะ พทธะคอความวาง ความวางคอธรรมะ ธรรมะคอความวาง มนมเพยงสงเดยงเทานนเปนอนวา อะไรทงหมดทงสน ในบรรดาทเรารจกน ไมมอะไร มแตความวาง ซงจะไดชใหเหนตอไป โดยการพจารณาคาวา “วาง”น กนอกครงหนง

๑๒๙คาพดวา วาง หรอ ความวาง น มนเลงถงของ ๒ สง คอเลงถงลกษณะ ๒ ลกษณะ คาวา วาง ในลกษณะทหนงนน หมายถงลกษณะของสงทงปวง ขอใหกาหนดจดจาวา ลกษณะของสงทงปวงคอความวางคาวา สงทงปวง นจะตองเขาใจใหถกตองวา มนหมายถงทกสงจรงๆ คาวาทกสงน หมายถงรปธรรม และ นามธรรม อยางทจะใชโวหารเรยก นบตงแตฝน อนภาคเลกนดหนงขนไป จนกระทงของมคา จนกระทงนามธรรม จนกระทงนพพาน เปนทสด จากฝนอนภาคหนงไปจนถงนพพานเปนทสด นเรยกวา “สงทงปวง”ทนสงทงปวงทกสงๆ แตละสงๆ น มลกษณะคอความวางความวางทหมายทหนงเปนอยางน ตองเขาใจใหดเหมอนกน วาในฝนเมดหนง มนมความวางจากตวตน ทนสงขนมาเปนในเงนในทอง ในเพชรพลอยอะไรกตามน มนมความวางจากตวตน เปนลกษณะของมน กระทงมาเปนเรองจตเรองใจ เรองความคดนกความรสกในสงเหลานนแตละสง กมความวางเปนลกษณะของมน คอวางจากตวตนนนเอง กระทงถงการเรยนหรอการปฏบตธรรม มลกษณะเปนความวางจากตวตน กระทงถงสงทเรยกวามรรถ ผล นพพาน เปนทสด กมลกษณะทเปนความวางจากตวตน

๑๓0อยทนนดวยกนทงนน แตแลวเราไมเหนเอง แมแตนกกระจอกทกาลงบนไปบนมา อยน กมลกษณะแหงความวางโดยสมบรณอยทนกกระจอกนน แตเรากไมเหนเองขอใหคดด ใหพจารณาด ใหสงเกตด ใหคานวณด จนกระทงเหนวา ทสงทกสงมความวาง คอมลกษณะแหงความวางแสดงอยทงนน แตวาเรามองไมเหนเอง แลวจะโทษใคร? เหมอนอยางปรศนาของพวกนกายเซน ทเขาเรยกวาโกอานน อยางมพดวาตนสนแกคราครา ตนหนง กาลงแสดงธรรมอย แมอยางนกหมายถงขอทวา แมแตตนสนแกนน มนกแสดงความวางไดเหมอนกนคอมนมความวาง เหมอนกบทกสง แตคนกมองไมเหน หรอวาไมไดยน ในขอทมนแสดงธรรม คอแสดงลกษณะของความวางอยทกเมอขอใหเราจบใหไดวา ความวางนนมอยทสงทกสง เพราะวาเปนลกษณะของสงทกสง สงทกสงนมลกษณะคอความวาง นแหละคาวาวางในลกษณะทแรก คอลกษณะของความวางทมอยทสงทกสง จงเรยกวาวาง นแหละเลงถงลกษณะของสงทกสงลกษณะวาอยางทสอง วางนเลงไปยงลกษณะทจตกาลงไมยดมนถอมนอะไร ลกษณะของจตทไมยดมนถอมนสงทงปวงนน

๑๓๑แหละ เรยกวา “ความวาง” เหมอนกน ขอทหนงนนชวา สงทงปวงมลกษณะ วาง วางคอลกษณะของสงทงปวง ขอทสองชไปยงจตทไมยดมนถอมนตอสงทงปวงขอนขอใหเขาใจวา ตามธรรมดา แมแตตวจตเองมนกวาง วางจากตวตน แตจตนนไมอาจจะรสกวาตวมนเองวาง เพราะมนมอะไรมาหมหอรบกวนอยเรอย ไดแกความคดปรงแตงทเกดขนเพราะการเหนรป ฟงเสยง ดมกลน ลมรส สมผสทางผวหนงเปนตนนนเอง จตจงไมรสกตอความวางในตวมนเอง หรอตอความวางในสงทงปวง แตเมอจตปลดเปลองสงทหมหอออกไปเสยไดหมด กลาวคอปลดเปลองความยดมนถอมนดวยความหลงดวยความไมรนนแหละออกไปเสยหมด เมอนนจตกมลกษณะวาง เพราะไมยดมนสงทงปวงความวางในลกษณะทสองน จงหมายถงวางทเปนลกษณะของจตทไมยดมนถอมนสงทงปวง ผดกบอยางทหนง ซงหมายถงวางทเปนลกษณะของสงทงปวงวางทงสองอยางนมนเนองกน ถาสงทงปวงมนมลกษณะโดยแทจรง คอวางจากตวตนทควรยดมนถอมน เพราะวามนวางอยางน เราจงเหนความจรงวามนวางได ถาตามความจรงมนเปนสงท

๑๓๒ไมวางจากตวตนแลว เรากไมอาจเหนวามนวางไดเลยแตทนตรงกนขาม ทงๆ ทสงทงปวงเปนของวาง เรากเหนเปนไมวางเสยหมด เพราะวาจตชนดทถกกเลส ถกอวชชาหอหมนนไปยดมนถอมนเปนตวเปนตนไปหมดไมวาในอะไร แมแตในฝนสกเมดหนง อนภาคนอยๆ อนหนงน กยงยดมนถอมนวาเปนตวเปนตนของฝนนนเอง รสกเปนบรษทสองจากเราขนมาทเดยว เราเปนบรษทหนง คอตวเรา บรษทสองคอสงตางๆ นอกจากตวเรานนเปนนน นเปนน ลวนแตเปนตวเปนตนของมนเองทงนนเพราะฉะนน เราจะตองรจกคาวา “วาง” นวาหมายถงอะไรใหถกตองทสด ซงสรปแลว กใหรจกวา วางนคอลกษณะของสงทงปวง อยางหนง แลววางนคอลกษณะของจตทไมยดมนถอมนอะไร ไมยดมนถอมนสงทงปวงนอกอยางหนงวางทแรก เปนวตถแหงความรสกหรอการเขาถง วางทสองคอจตวางน เปนลกษณะของจต ทวางเพราะเขาถงความจรง คอความวางนนดงนน จตจงมองเหนความวางในสงทงปวง รวมทงตวมนเองมนจงสลายไปเอง เหลออยแตความวาง คอมนไดกลายเปนความ

๑๓๓วาง เสยเอง และจะเหนทกๆ สงเปนความวางหมด นบตงแตฝนเมดหนง ไปจนถงนพพาน ดงทกลาวแลว จะเปนสงของหรอเปนคน หรอเปนสตว เปนสถานท เปนเวลา เปนอะไรตางๆ เปนธรรมะไมวาในลกษณะไหนหมด ลวนแตหลอมตวเปนสงเดยวกน คอเปนความวาง เพราะความทมารความจรงขอน นคอความหมายของคาวา “วาง”เพราะฉะนน เทาทกลาวมาน ทานทงหลายยอมจะพอสงเกตหรอจบไดดวยตนเองแลววา คาวา วาง น มนเทากบ ความดบไมเหลอ แหงตวก-ของก คาวา “วางๆ” นมนเทากบความดบไปไมเหลอแหงความรสกวาตวเรา หรอของเรา วางเทากบความดบไมเหลอแหงตวตนตวตนนนมนเปนเพยงสงทเพงเกดขน เพราะความยดมนถอมนเทานน ไมเหนเปนวาง เหนเปนตวตนขนมาเสย กเพราะ ความยดมนถอมน ดวยอวชชา ดวยกเลส จงไปยดมนถอมนโดยไมตองแกลงยด เพราะมนไมร มนจงเกดความรสกยดขนมาเอง ไมใชวาเราตองไปตงเจตนายด หรอตงขออยางนนอยางนใหมนวามนเปนตวเปนตน เมอจตประกอบไปดวยอวชชา ความไมร แลว มนยอมรสกตอสงตางๆ เปนตวตนไปเสยหมดเอง ไมตองแกลงทา ไมตอง

๑๓๔ตงเจตนาอะไรถามความรทถกตองเกดขน มองเหนสงทงหลายทงปวงตามทเปนจรงแลว มนกจะเหนของจรงวา ความวางนนแหละคอความดบไปไมเหลอแหงตวตน ฉะนนจงไดกลาวเพอเปนหลกวา “วาง”นคอความดบไปไมเหลอแหงตวตน เพราะฉะนน เราตองสนใจคาวา “ดบไมเหลอๆ ๆ “ นกนใหถกตองดบอยางไรเหลอ ดบอยางไรไมเหลอ ดบมสวนเหลอ กหมายความวา มนเพยงแตเปลยนรป จากรปหนงไปสรปหนง รปทแรกดบไปมนกมเชอเหลออยสาหรบเปนรปใหม เปนรปอนอยางนเรยกวา “ดบเหลอ” คอยงมความยดมนถอมนในสงนแลวไปยดมนถอมนในสงน แลวไปยดมนถอมนในสงโนนเรอยไปอกทหนงกคอวา สตปญญาหรอความรธรรมะทยงไมถงทสดนนมนจะดบความยดมนถอมนไดแตเพยงบางสง บางอยาง หรอบางสวนโดยเอกเทศเทานนเองบางคนอาจเหนวาฝนนไมใชตวตน แตไปเหนนกกระจอกเปนตวตนกได ไมตองพดถงคน เพยงเหนสตวเปนตวเปนตนกได และบางคนอาจมองเหนตนไมหรอสตววาไมใชตวตน แตไปเหนคนวาเปนตวตนเขากได ทเหนวาเปนตวตนน บางทกเหนวารางกายน

๑๓๕ไมใชตวตนแลว แตวาสวนจตใจทเปนศนยกลางนนยงเหนเปนตวตนอยางนกได อยางนเรยกวามนดบไมหมด มนดบบางสวนเหลออะไรเปนตวตนบางสวนอยเสมอไป กระทงถงวาจตนกไมใชตวตนแตวาคณสมบตอะไรบางอยางของจต เชนธรรมะนเปนตวตนขนมากได หรอวาถาสงเหลานไมใชตวตนแลว สงทอยถาวรเปนอนนตกาล เชนนพพานธาตนเปนตวตนกได อยางนดบมเชอเหลออยเรอย จนกวาเมอใดจะกวาดทงไปหมด แมแตนพพานธาตกไมใชตวตน อยางนมนจงจะเรยกวาดบไมเหลอแหงตวตน หรอดบไมเหลอแหงตวกทแทจรงเพราะฉะนนคาวา “ดบไมเหลอแหงตวก” น กคอการทไมอาจเกดความรสกวาตวกนนเอง แตเปนการปฏบต ตองหมายความวา เราปฏบตในทานองทจะไมใหเกดความรสกวาตวกขนมาไดถาปฏบตอยางนอยไดเรอย กเรยกวาดบไมเหลอแหงตวกไดเหมอนกน และการปฏบตทถกตองและเปนไปอยางสมบรณถงทสดนน ยอมหมายถงการปฏบตชนดทตวกหรอความรสกวาตวกนไมมทางจะเกดอกตอไป กแปลวาไมใหตวกเกดขนมาไดอยตลอดเวลา ดวยการกระทาทถกตองนนเทาทกลาวน กพอจะเขาใจกนไดทกคนวา คาวาเกดแหงตวก

๑๓๖“เกด” ในทนไมไดหมายถงการเกดจากทองบดามารดา แต หมายถงเกดในหวงแหงความนกคดในทางจตใจเทานน จะเรยกวาปฏสนธ หรอจะเรยกวาคลอดออกมา หรอจะเรยกวาอะไรกสดแทตองหมายถงปฏสนธหรอคลอดออกมาในความรสกเทานน คอในความรสกของจตเทานนอยางเรารสกวา เราเปนเรา ฉนเปนฉน ขนมาน มนรสกทไหน กขอใหเขาใจวา มนเกดทจตนนแหละ การเกดหรอการคลอดออกมามนอยทนน เพราะฉะนน การเกดนจงหมายถงการเกดในทางจตใจ ไมใชเกดทางเนอหนงรางกายตองเขาใจวาการเกดทางเนอหนงรางกาย แมจะคลอดออกมาแลวจากทองแม แตถายงไมมการเกดทางจตใจ คอไมเกดความรสกวา กเปนก เราเปนเรา อยางนแลวละก ใหถอวา การเกดทางรางกายนนยงไมมความหมายอะไรเลย ยงเหมอนกบกอนอะไรกอนหนง หรอดนอะไรดนหนงเทานน จนกวาเมอใดจะมความรสกยดมนถอมนเปนตวตนเสยกอน เมอนนการเกดทางรางกายดนนนจงจะสมบรณ คอในภายในมความรสกเปนตวตนเพราะฉะนน ความเกดมนจงจากดความหมายอนแทจรงอยทความรสกวาตวตนนนเอง เมอเดกนน เกดขนมาแลวขณะใด ม

๑๓๗ความรสกวาตวตนอยในใจ เมอนนเรยกวาเขาเกด พอเขาไมมความรสกวาตวตนอยางนน เมอนนกคอเขาตาย กลายไปเปนดนหรอเปนกอนอะไรทางเนอหนงอยตามเดม ความรสกอยางอนไมอาจชวยใหเกดความหมายวาตวตนได จงไมอาจทาใหเกดความหมายวาเขาเกดอยได มนจงเทากบเขาตายอย แตประเดยวเดยวถามอะไรมากระทบ มอารมณมากระทบแลวกเกดความรสกวาเปนตวตนขนมาไดอก เพราะฉะนน เขาจงเกดขนมาอก และประเดยวเขากตายไปอก จงวาวนหนงๆ เกดไดหลายครงหลายหนเพราะฉะนน การปฏบตเพอเปนอยดวยความวางนน มนกอยทตรงนเอง คออยตรงท ปฏบตอยาใหเกดความรสกวาตวตนขนมาในดนหรอในกอนน ในรางกายกอนนดนน อยาใหเกดจตใจชนดทเปนความรสกวาเปนตวตนหรอเปนตวเราขนมา ปฏบตอยางนเรยกวาปฏบตเพอเปนอยดวยความวาง ใจความมนมอยอยางนทนรายละเอยดเกยวกบการปฏบตน กควรจะมองดใหเหนอยางแจมแจงชดเจนวาจะปฏบตอยางไร? ปฏบตในขณะไหน? ทวาปฏบตอยางไรนน กไดอธบายมาแลวขางตน วาปฏบตอยางทไมใหเกดตวตน แตวายงไมชดเจน จะตองอธบายพรอมกนไปกบขอทวา จะปฏบตในโอกาสไหน ในขณะไหน อยางไร เพราะฉะนน

๑๓๘เราจงแบงแยกการปฏบตนวา มโอกาสปฏบตในขณะไหนบาง ใหเหนชดเจนเปนโอกาสๆ ไป เพราะฉะนน ในทนจะขอแบงเพอใหเหนงายๆ สก 3 โอกาส หรอ 3 ขณะคอในขณะตามปกต หรอโอกาสทเปนปกตอยางหนงในขณะทมอารมณมากระทบ ทางตา ทางห ทางจมก ทางลนทางกาย หรอทางผวหนง เปนตน นอกอยางหนง เปนอยางทสองแลวอกขณะหนง ซงขอผนวกเขาไวเลย นคอขณะทจะดบจต ทเราเรยกกนวา โอกาสจะตาย คอตายทางรางกาย ตายชนดทเปนความแตกดบของรางกาย ในขณะทจะตายอยางนน มการปฏบตสาหรบโอกาสนน อกอยางหนงนแหละขอทบทวนใหมวา ขณะทไมมอารมณมากระทบ ทางตา ทางห นอยางหนง แลวในขณะทมการกระทบกบอารมณคอรป เสยง กลน รส เปนตน นอยางหนง แลวอกขณะหนงกคอขณะทจะดบจต คอ ตาย อยางทชาวบานเรยกการปฏบตในโอกาสอยางแรก คอในปกตทไมมอารมณมากระทบนน เราจะทาอยางไร? ในขณะปกตอยางนกหมายถง เมอเราทาการทางานอะไรอยตามปกตลาพงเรา เวลาปกตอยางน เราจะ

๑๓๙ทาการทางานประจาวนอยกได หรอวาเราจะใชเวลาปกตนนไปทากมมฏฐาน วปสสนาอะไรอยางใดอยางหนงกได นเรยกวา ยงไมมอารมณมากระทบ ยงไมมปญหาเรองทอารมณมากระทบ เราทาการงานตามประสาชาวบานนอยกได แตตองในขณะทไมมอารมณมากระทบ หรอเรามเวลาวาง เราจะอานหนงสอกได เราจะนกคดอะไรกได จะทาวปสสนากได นเราจะตองปฏบตในลกษณะทเปนการศกษา เปนการทาใหเหนแจงยงขน วาสงทงปวงวางอยอยางไร แลวจตนมนวางไดอยางไร จตจะไมหลงผดในสงทงปวงไดอยางไร ใหนกคด ศกษาดวยตนเอง หรอไตถามปรกษาหารอผอนอยเปนประจาและทาไปเรอยโดยเฉพาะอยางยง สาหรบผทไมมความรทางปรยต สาหรบผทเปนชาวบานกระทงไมรหนงสอ ไมไดเคยบวชเคยเรยนเรองปรยตกยงมวธลดอกแบบหนง ซงกมความหมายแบบเดยวกน มความมงหมายอยางเดยวกน คอใหรสงๆ เดยวกน คอรความวางของสงทงปวงเหมอนกน แตเราไมอาจพดถงความวางอยางนนได เพราะเขาจะยงไมเขาใจใหญเพราะฉะนน เราจงพดไปอกทานองหนงวา ใหดวาสงตางๆ มอะไรบางทนาเอาหรอนาเปน ใหคนธรรมดาทวไปตามปกตนน

๑๔0เปนอยดวยการพจารณาวามอะไรบางทนาเอา นาได หรอนาเปนทวาเอา หรอไดน เชนไดเงน ไดทอง ไดของ ไดเกยรตยศ ไดอานาจวาสนา นเรยกวาเอาหรอได มอะไรบางทนาเอา หรอนาไดแลวมอะไรทนาเปน เปนอยางไรบางทวา นาเปน เปนคน เปนสตวเปนเศรษฐ เปนขอทาน เปนพระเจาแผนดน เปนราษฎร เปนมนษย เปนเทวดา เปนอยางไหนบาง ทไหนบางทนาเปนเราตองเขาใจวา “เอา” วา “เปน” ใหถกตองกนเสยกอน คาวาเอา วา เปน น หมายความถงความยดถอโดยตรง ถาไปรสกวาเอา หรอ ได นมนตองมความยดถอโดยตรง ถาไปรสกวาเอา หรอได นมนตองมความยดถอทจะเอามาเปนของเรา ถงจะเขาขนทเรยกวา “เอา” หรอ “ได” เตมตามความหมาย เชนเราเอาเพชรเอาพลอย มากองไวเตมหองอยางน ถาไมมความยดถอวาเราไดเราเปนเจาของ เราเอามาได อยางนมนกเทากบวาไมมการเอาไมมการได เพชรพลอยกกองอยทนนเอง ไมมความหมายอะไร ถาเกดความรสกชนดทเปนอปาทานวาตวเรา ตวเราเอามาได ตวเราไดมาแลว อยางนมนจงจะเรยกวา “เอา” หรอ “ได” ขอใหเขาใจความหมายของคาวา เอา วา ได อยางนแลวถามอกทวา เอาอะไรบาง มนนาเอา นาได เอาอนไหนบาง

๑๔๑จะไมทาใหบคคลนนใหเปนทกข มนมแตจะแผดเผาบคคลนน ทมแทงบคคลนน รอยรดบคคลนน พวพนบคคลนน หมหอบคคลนนครอบงาบคคลนน หากเขาไปเอา ไปเปนมนเขา แตถาเพชรพลอยทกองอยเตมหองนน เขาไมมความรสกวาเอา วาเปน มนกไมมอาการแผดเผา พวพน หมหอ รอยรด แตประการใดเลย นเรยกวาไมเอาไมเปน มอนไหนบาง ทไปเอา ไปเปนเขาแลว จะไมเปนทกขถาไปมความรสกวาเอา วาเปน เขาแลว ไมตองมาอยในหองตอใหอยในปา หรออยคนละประเทศ ขามทวป ขามสมทรอยางนใจมนกยงเปนทกขได ลองมลกมหลานอยทอเมรกา แลวกมความยดมนถอมนวาเรา วาของเราดซ มนกจะทาใหนอนไมหลบ และมากเขากเปนโรคเสนประสาทได นนแหละคอความหมายของคาวา “เอา” วา “เปน”ตามปกตขอใหพจารณาดวา มอะไรบางทนาเอา นาเปน ทไปเอาไปเปนเขาแลว จะไมเปนทกข อยางน เมอพบความจรงวาไมมอะไรทนาไปรสกเอา หรอ เปน มนกวางเฉยกบสงทสง แตจะจด จะทา จะม จะเกบ จะรกษา จะบรโภคใชสอย กทาไปตามเรอง จตใจอยาไปเอา อยาไปเปน อยาไปรสกวาเปนตวเราเอา,

๑๔๒เปน, ม, ขนมา ใหนกถงหลกธรรมะทวา “ทาโดยไมตองมผทาการกระทาไดทาเสรจไปแลว แตตวผทาหามไม การเดนทางไดเดนถงทสดแลว แตตวผเดนหามไม” นหมายถงพระอรหนต ทานปฏบตธรรมะถงทสดแลว คอวาทาการปฏบตธรรมะถงทสดแลวหรอวาเดนไปตามทางของอรยมรรคนถงทสดแลว บรรลนพพานแลว แตตวผเดนหามไมหลกอนนจะตองนาเอามาใชกบชวตประจาวนของเรา จะกนอยนง นอน ยน เดน บรโภค ใชสอย แสวงหา ทาอะไรตางๆ เหลานตองมสตปญญาเพยงพอทจะไมใหเกดความรสกวา เรามอย เราเปนผทา ผกน ผเดน ผนง ผนอน ผบรโภคใชสอย นเรยกวาทาใหมนวางจากตวเราอยเสมอ ใหเปนปกต เปนอยดวยความรสกทวาไมมอะไรนาเอา นาเปนการปฏบตธรรม สามารถจดทาพรอมกนไปไดกบการทาการงาน หรอการเคลอนไหวในการงานประจาวนนนเอง เปนการปฏบตธรรมะอยางสงยงไปเลย ไมตองแยกจากกน ขอแตใหมสตสมปชญญะอยางนอย งานกไดผลดดวย ไมผดพลาดดวยและธรรมะกเจรญกาวหนาอยางยงพรอมกนไปในตวการงานนนดวย นเรยกวาเปนอยตามปกตในเรอง ไมมการเอา ไมมการได

๑๔๓สาหรบการเปน นนยงงายขนมาอก คอขอใหคดดวา “เปนอะไรบาง ทจะไมตองเปนทกขไปตามความเปนนนๆ” นเปนสตรเปนใจความสาคญ คอวาเปนตวสตรตว Formula เลยวา “เปนอะไรบางจะไมตองเปนทกขไปตามความเปนนนๆ” คาวา “เปน”นกเหมอนกน หมายเอาแตเปนทมอปาทาน เปนดวยความยดมนถอมนวา เราเปน เชนเดยวกบคาวา “ได” หรอ “เอา” เหมอนกนยกตวอยาง เชนมทองกองอยเตมหองน ถาไมรสกวาเราเปนเจาของ มนกไมมการไดหรอมการเอา การเปนน แมโดยทางโลกจะสมมต ทางกฎหมายจะรบรองวา ใครเปนนนเปนน คนนนเปนอยางนน คนนเปนอยางนอยกจรง แตในใจของเราจรงๆ นน อยาไปรสกอยางนนเขา อยาไปหลง ไปเขาใจผดตามสมมตอยางนนเขา เชนวา คนหนงคลอดบตรออกมา คนผคลอดกตองเปนแม คนทเขาคลอดออกมากตองเปนลก นกเปนตามธรรมชาต ถาอยาไปยดถอวาเปนแม มนกไมเปนแมหรอกเพราะไปหลงเอาเอง ไปวาเอาเอง ไปเขาใจผดเอาเองวาเปนแม มนกเปนแม อยางนควรถอวาเปนสญชาตญาณของสตว (Animal Instinct) คอวาสตวมนกรสกเปน แมไก แมสนข แมวว แมอะไร มนกรสกวามนเปนแมและรกลกเปน นไมตองฝน ไมตองทา ไมตองสราง มนเปนอยตามธรรมชาตของสตว

๑๔๔ถาถงขนทเปนสตปญญา มนตองดกวานน มนตองรจกทาลายความยดถอ ทมาจากความไมร อยางนนเสยไดคนบางคนคงจะคดวา แหม! เหยมโหดทารณจรง ไมใหรสกวาเปนแม ไมใหรกลกอยางนนหรอ? ฟงใหด ไมไดหมายความอยางนน คอวาการเปนแมน เปนดวยสตปญญากได เราจะปฏบตหนาทของแมอยางไรกทาไปดวยสตปญญาได ไมตองทาดวยตณหา อปาทาน ซงมนจะทาใหมความทกขทกประการ ตองนาตาไหลบอยๆ ตองเหยวแหงใจบอยๆ ตองเปนอะไรบอยๆ แลวไมมความสขเลย นนแหละคาทเปนแมไมเปน เปนแมไมถกวธของธรรมะ ตองเปนทกขเพราะลก นเรยกวาความทกขของแมเมอเปนแม กตองทกขอยางแม เมอเปนลกกตองทกขอยางลกเมอเปนพอกตองทกขอยางพอ นลองถามตวเองดทวาเกดมาเปนแมเขานสนกไหม? เกดมาเปนพอเขานสนกไหม? คนทสงอายทไดผานสงเหลานมาแลว อยางทเรยกวามประสบการณดมาแลวลองคดดซวาจะเปนอยางไร จะตอบวาอยางไร ถงไมตอบกคงสนหวทงนน เปนพอเขาสนกไหม เปนแมเขาสนกไหม อยางนนคอสงทจะตองศกษา หรอรสกอยเปนปกต แมในเวลาทไมมอารมณมากระทบ

๑๔๕ถาเปนสามสนกไหม? เปนภรรยานสนกไหม? ไปคดดเอง คนทเปนสามเปนภรรยามาโดยสมบรณแลวจะสนหวทงนนทน ถามวาเปนหญงนาสนกไหม? เปนชายนาสนกไหม? ถาสตปญญาเดนมาโดยลาดบ และละเอยดยงขน กจะสนหวทงนนเปนผหญงกตองมความทกขอยางผหญง เปนผชายกตองมความทกขอยางผชายเปนเดกสนกไหม? เปนผใหญสนกไหม? เดกๆ เขาคงจะตอบวาสนก แตเราทเปนผใหญผเฒามาแลว นลองยอนกลบไปดทวามนสนกไหม? เดกมนกมทกขตามประสาเดก ผใหญกเปนทกขตามประสาผใหญ ถาหากมความยดมนถอมนทนขยายใหกวางออกไปวา เปนคนนาเปนไหม? เปนสตวเดรจฉานนาเปนไหม? เปนอะไรทเปนคตรงขามน กบทไมตองเปนอะไรเลย อนไหนจะดกวา เปนคนธรรมดา กบเปนสตวนรก อยางนนาเปนไหมหรอพดอกอยางหนงวา เปนคนนนาเปนไหม? เปนเทวดาในสวรรคนนาเปนไหม? นมนเปนเครองวดสตปญญาของบคคลวาคนนนเขามองเหนความยดมนถอมนอยางสมบรณ อยางถกตอง

๑๔๖หรอไม ถาเขามองเปนโทษของความยดมนถอมนอยางสมบรณแลว กจะสนหวทงหมดอยางเดยวกน เพราะวาเปนคนนกตองมความทกขตามแบบของคน เปนเทวดากตองมความทกขตามแบบของเทวดาหมายความวา ถาเกดไปยดมนวาเราเปนคน หรอวาเราเปนเทวดาขนมาแลว นนแหละจะตองเปนทกขตามแบบคนหรอเปนทกขตามแบบเทวดาทงนนถาวาง คอไมยดมนถอมนวาเปนอะไรเลย มนกไมเปนทงคนไมเปนทงเทวดา มนกเลยไมมความทกขอยางคนไมมความทกขอยางเทวดา นเรยกวาวาง ถาตองเปนคนตามความยดมนถอมนหรอเปนเทวดาตามความยดมนถอมนแลวมนสนกไหม? นขอใหคดอยางน แลววาเปนคนสนกไหม? เปนเทวดาสนกไหม? ถาใครเขาถงความจรงแลวกจะสนหวทงนนทนใหใกลเขามาอกวา เปนคนดนาเปนไหม? เปนคนชวนาเปนไหม? ถาถามวา ใครอยากเปนคนดบาง คงยกมอกนสลอนไปหมดเลย เขายงมองไมเหนวา ความยดมนถอมนวาเปนคนดนนมนกตองมความทกขไปตามแบบของคนด ไปตามประสาของคนด เชนเดยวกบทคนชว จะตองมความทกข ตามแบบประสาของ

๑๔๗คนชว ถาลงยดมนถอมนแลวเปนไมมความสขเลย เพราะมนจะหนกชนดใดชนดหนงอยในตวความเปนนนเอง หากแตวาความทกขบางอยาง มนไมแสดงออกมาใหเหน แลวมนมความสนกสนานเพลดเพลนอะไรบางอยางกลบเกลอนไว มนจงทนทกขในการม-การเปน-การได ทะเยอทะยาน ตน หรอเหอทจะเปนนน-เปนนอยไดดวยการถกหลอกทจรงนน ธรรมชาตหลอกใหคนเราสทนทกข เชนตวอยางทเหนไดงายๆ ในกรณททกข เพราะการสบพนธ เพราะการคลอดลกนมนหลอกไดอยางทตนเองกสมครใจทเดยว ถาเขามองเหนความจรงขอนแลว กคงไมเลนดวยกบการหลอกลวงของธรรมชาตนนเลย เปนคนด เปนคนชวสนกไหม? ลองคดดหรอวาใกลเขามาอกกวา เปนคนมบญนาเปนไหม? เปนคนมบาปนาเปนไหม? ทนทผลผลามไมดแลอะไรเลย คงจะยกมอทนทวา เปนคนมบญนาสนกกนใหญ แตคนทเขาผานบญมาโดยสมบรณแลว กสนหววา คนมบญกตองเปนทกขไปตามแบบตามประสาของคนทยดมนถอมนวาตนมบญ นคนมบญจะตองเปนทกขไปตามประสาคนมบญ เชนเดยวกบคนทมบาปตองมทกขไปตามประสาคนมบาป ทนใกลเขามาอกกคอ เปนคนมความสขนา

๑๔๘เปนไหม? เปนคนมความทกขนาเปนไหม? คนกยงยกมอกนสลอนมากกวาคราวกอนวา จะขอใหเปนคนมความสข ทนสวนคนทเคยมความสข เสวยสขอยางทเรยกๆ กนนมาแลว ไดผานมาแลวกลบสนหววาเปนคนมความสขน กเปนทกขไปตามแบบของคนมความสขตอนนคงจะฟงไมเขาใจ ขอกลาวซาอกวา คนมความสข จะตองมความทกขไปตามแบบของคนมความสข ขอนตองนกถง ขอทวาในโลกนชาวโลกเขาสมมต เขาบญญต เขายดมนถอมนกนวาคนอยางไหนเปนคนมความสข มเงน มอานาจวาสนา มนนมน มกามคณ มอะไรสมบรณไปหมดทกอยาง เปนคนมความสข แตแลวกจงดใหด มนจะมความทกขไปอกแบบหนง รปหนง ตามประสาคนมความสขไมตองพดถงความสขชนดมกางอยางน ตอใหเปนความสขชนดทเกดมาจากสมาธ สมาบต จากฌานของพวกฤษ มน ถาไปยดมนถอมน วาฉนเปนคนมความสขขนมาแลว มนกจะเกดกางขนมาในเนอนนเอง แลวตดคอ พวกนยดมนถอมนความสขในรปฌานเปนตน เหลานกเรยกวา เปนคนมทกขไปตามประสาของคนมความสขจากรปฌานนนเอง

๑๔๙เพราะฉะนน จงมบทบญญตใหละ รปราคะ อรปราคะ เสยง ในสงโยชนเบองปลาย ทจะทาใหคนเปนพระอรหนตอยางนเปนตนเพราะวาการทไปตด ไปยดเขา วาเรามความสข แมจะเปนความสขทเกดจากธรรมะกเถอะ มนจะยงคงเปนกางตดคอชนดละเอยดอยางใดอยางหนงอยเปนธรรมดา และไมเปนธรรมะจรงขนมาไดขอทจะไปยดพระนพพาน วาเปนตวตน หรอเปนความสขของเราขนมานนเปนไปไมได ถาเพยงแตพดนนพดได วานพพานนนเปนสขอยางยง แลวยดพระนพพานวาเปนเรา เปนของเรา เรามสขอยางนพพาน บรรลนพพานนมนพดได แตตามความจรงนนมไมได เพราะวาผทมความยดถออยางนนอย จะบรรลถงนพพานไมไดเปนอนขาด เพราะฉะนน ถาเขาสาคญอยวา เขาไดรบ เขาเปนผมความสขทเกดแตนพพานอยางน มนเปนนพพานจอมปลอมทงนน นพพานจรงไมมทางทจะมาอยในฐานะทถกยดถออยางนไดนเราไลความสขขนไปตงแตความสขของเดกๆ ความสขของผใหญ ของคนหนมสาว คนแกคนเฒา คนมอานาจวาสนา กระทงคนเปนเทวดา มฌาน มสมาบต อะไรเปนทสด ถาลงยดมนถอมนวา ฉนมความสขละก มนตองมความทกขไปตามแบบของคนม

๑๕0ความสข ผทเขาถงความจรงจะรสกดอยางน สวนผทไมเขาถงความจรงกตน กเหอ กนไปตามเรองตามราว เหอเงน เหอทองเหออานาจวาสนา เหอความสข ทางเนอทางหนง กระทงเหอวปสสนา เหอฌาน เหอสมาบต เหอจนตองสงโรงพยาบาลปากคลองสาน อยางนแหละมนเปนการแสดงอยในตวของมนเองแลว วายดมนถอมนไมได เพราะถาไปยดมนถอมนแลว คนมความสขกจะตองเปนทกขไปตามแบบของคนมความสข คาวา“ทกขไปตามแบบของคนมความสข” เดกๆ ฟงไมถก ฟงไมออกแตผสงอายควรจะฟงออกทน เราลองคดดอกสกคหนงวา เกดนสนกไหม? ตายไปสนกไหม? ใหเลอกเอาฝายหนงในคนคน คอเกดเปนคนอยนสนกไหม?หรอวาตายไปกคอไมเปนอยนสนกไหม? เกดกบตาย สองอยางนอนไหนนาสนก คนเกดอยนาเกด หรอคนตายนาตาย ลองคดดถารธรรมะจรงมนกสนหว ไมเอาทงนน ไมเอาทงเกด ไมเอาทงตาย แตคนธรรมดาแลวไมอยากตาย อยากแตเกดแลวไมอยากตาย อยากเกดเรอย อยากเกดชนดไมรจกตายดวยซาไป หรอวาถาจะตองตายแนแลว กยงอยากเกดอก นนแหละคอความยดมนถอมน

๑๕๑เราอาจตดบทสนๆ วา คนเกดกตองมความทกขไปตามแบบของคนเกด คนตายกมความทกขไปตามแบบของคนตาย ตอเมอไมรสกวาเกด ไมรสกวาตาย คอ วาง นนแหละ จงจะไมมความทกขเลยทาไมไมนอนคดเลน นงคดเลน เดนคดเลนในเรองอยางน ในขณะทไมมอารมณอะไรมากระทบ ทาไมไมลองนอนคดอยางนนงคดอยางน เดนคดอยางน หรอวาเมอทาอะไรอย หรอ เปนอะไรอย ทาไมไมลองคดอยางนเมอเหนดเหนอย ยากลาบาก อยดวยความเปนมารดาเปนตนอยางน ทาไมไมรสกบางวา ความเปนมารดาอยางนไมนาสนกแลวความเปนสาม ความเปนภรรยา ความเปนอะไรตางๆ อยางทวามาแลวทงหมดน เมอกาลงวนอยดวยอาการของความเปนนนๆทาไมไมรสกวานไมสนกเลย ทงๆ ทตองรองไหอย กยงไมรสกวานไมสนกเลย ยงสนกอยเรอย สนกอยทงๆ ตองรองไหอยางนนเพราะฉะนน เราจะตองคดดใหดอกทหนง ในครงสดทายวาเกดกตาม ไมเกดกตาม ไมไหวทงนน เกดกไมวาง ไมเกดกไมวางถาไปยดถอวาไมเกดแลว มนกไมวางเหมอนกน ตอนนมนจะตองเปนตอนทฟงยากทสด หรอจะวาปฏบตยากทสดกตามใจ

๑๕๒ระหวางเกดกบไมเกด นมาถงคสดทายน เราไมเอาทงนน เราไมเขาไปยดในคาวา เกด หรอ ไมเกด กไมยด มนจงจะวางเมอพดถง “เอา” ถง “เปน” มาเรอยๆแลว ไมเอา ไมเปน มาเรอยๆ แลว มาถง “เกด” “ไมเกด” เปนคขนมาอยางน ประเดยวกจะยดเอาท “ไมเกด” เขาอก ฉะนนในอนดบสดทาย ขอปฏบตของเรา จะตองสาวกาวไปจนกระทงถงวา ความรวาไมเกด อยางนกตองไมเปนทยดมนถอมน คอใหสลายไปดวยเหมอนกน มนจงจะวางจรงๆ ขนมา คอเกดกไมใช ไมเกดกไมใช นนแหละจงจะเปนเรอง ไมเกด ทแทจรง คอเปนความดบทไมเหลอทแทจรงคาพดตอนนออกจะฟดไปฟดมาอย แตความหมายนนไมไดฟดไปฟดมา มนมความจรงอย แยกออกจากกนไดเดดขาดเลยฉะนนทานอยาไปยดมนในนพพานวาเปนความไมเกด แลวกวเศษวโสอยางนนอยางน แลวกอยาไปยดมนถอมนในวฏฏสงสารวาเกดกนใหญ เกดมนสนกด มนตองไมยดมนถอมนทงสองฝายมนจงจะเปนความวาง และเปนความไมเกด การปฏบตในเวลาปกต จะตองเปนอยางนอยเรอยๆ ไปสาหรบในขณะทเรากาลงทาการงานอยางยง คองานกมมฏฐาน กลาวคอปฏบตสมาธภาวนา วปสสนาในลกษณะทเปน

๑๕๓เทคนคจด เพอใหรโทษของความยดมนถอมน มนกเรองวางจากความยดมนถอมนอยางเดยวกนอก ขอนตองทาตามทไดเลาเรยนศกษามาเปนอยางมาก ไมใชคนธรรมดาทไมรหนงสอจะทาไดเพราะฉะนนมนจงมหลก มคาอธบาย อยางทเคยอธบายมาแลวมากมาย ไปอานด หรอนกถงทเคยกลาวมาแลว ทงหมดนรวมกนเรยกวาขอปฏบตในขณะปกตทนกเปน การปฏบตในโอกาสทสอง คอในขณะทอารมณมากระทบ หมายความวา เมอมรป เสยง กลน รส สมผส มากระทบทตา ห จมก ลน กาย ผวหนง เหลานจะตองปฏบตในลกษณะทใหผสสะ-หยดอยทผสสะ ใหเวทนา-หยดอยทเวทนา อยางนเปนตนซงกไดบรรยายทวไปในทกหนทกแหง กระทงทไดบรรยายทนคราวกอนมาแลว จนบางคนกเขาใจ บางคนกไมเขาใจทวาการกระทบแลวหยดอยแคผสสะน มนเปนชนดเลศ ถาชนธรรมดา กเลยไปถงเวทนา แลวหยดอยทเวทนา อยาปรงเปนตณหาอปาทาน เปนตวก เปนของกขนมาบางคน หรอนกพดตามศาลาวด หรอนกสอนตามโรงเรยนนกธรรมกเหมอนกน เขาพดวา หยดอยแคผสสะนนไมม ตองไปถงเวทนาเสมอ นนเพราะเขายดมนถอมนหนงสอหรอถอยคา หรอ

๑๕๔แบบอยางอะไรอยางหนงเทานน ไมใชความจรงความจรง พระพทธเจาทานตรสวา เมอเหนรปสกวาเหน ดมกลนสกวาดม ลมรสสกวาลม สมผสสกวาสมผส นกมอย ถาทาไดอยางน ตวเธอไมม คอตวกไมเกด แลวกเปนทสดทกข คอวางอยเรอย ขอใหสงเกตอยางนกแลวกนวา เมอเราทอดสายตาไปยงทางใดทางหนง เหนภาพนน เหนภาพน ลองเหลอบตาไปทางประตหนาตาง มนกเปนเพยงผสสะเทานน ไมเกดเวทนา พอใจหรอไมพอใจอะไร เมอรป เสยง กลน รส อนใดเขามา ในลกษณะผสสะอยางน กใหมนหยดอยอยางนนบางเปนไรเหมอนกบทหารทนอนขางปนใหญ เมอปนใหญลนตงออกไปมนกเพยงแตไดยนเสยงเทานน ไมเกดเวทนาอะไร ยงนอนหลบสบายอยดวยซาไป หนกๆ เขาไมสะดงไมตน ไมอะไรเลย มนเปนแตเพยงเสยงปนใหญกระทบห แลวกเลกกนอยางนใหผสสะหยดอยเพยงแคผสสะอยางน ในเมอไดยนเสยงผหญงเสยงผชาย เสยงครก เสยงอะไรตางๆ เหลานมนจะไดหรอไม ถาทาไดกตองนบวาเกงมากขอนนกดอกทหนงกวา บางทสตวมนจะเกงกวาคน เพราะสตว

๑๕๕ไมมปญญาชนดรมากยากนาน ทนถาเราอยากเกงอยางถงทสดอยางนนบางกตองหด ชนดผสสะสกวาผสสะแตถาสไมไหว ยอมแพ กไปหยดทเวทนากได พอเวทนารสกสบาย ไมสบาย พอใจ ไมพอใจ แลวกใหหยดอยแคนน หยดอยเพยงเทานน ดบไปเพยงเทานน อยาเกดความอยากตอไปอยางนนอยางน ไปตามเรองของความอยากของกเลสตณหา อปาทานอยางนกได นเรยกวาเราประพฤตปฏบตในโอกาสทกระทบกนกบอารมณ ใหปฏบตอยางนทนเวลายงมเหลออยเพยงนดหนอยน อยากจะพดเรอง การปฏบตในโอกาสทสาม คอ ในขณะทจะดบจต รางกายจะแตกตายลงไปน จะปฏบตอยางไรจงจะวาง ขอนจะตองอาศยหลกทวา ดบไมเหลอ-ดบไมเหลอ มาเปนหลกอยเปนประจาการทจะตองตายไปตามธรรมชาต คอแกชราแลวจะตองตายไปตามธรรมชาตน เปนสงทเดดขาดแนนอน ถาใครไปถงอายปนนนเขา ไปถงระยะนนเขา มนเรยกวามเวลาเหลอนอยเตมทแลวจะทาอยางไรมนจงจะทนแกเวลา?ทนเพอใหทนแกเวลานนเอง เปนคนแกไมรหนงสอ ไมมเวลา

๑๕๖เรยกอะไรมากได เพราะวาสตปญญา มนสมองไมอานวยมากมายอะไร กจะถอหลกอยางทวา ดบไมเหลอแหงตวก ดงทกลาวมาแลวนนเองตามปกต กใหดอยวา เปนคนกไมสนก เปนคนแกกไมสนกเปนเทวดากไมสนก เปนพอกไมสนก เปนแมกไมสนก เปนลกกไมสนก เปนสามกไมสนก เปนภรรยากไมสนก เปนบาวกไมสนกเปนนายกไมสนก เปนผแพกไมสนก เปนผชนะกไมสนก กระทงเปนผด-ผชว กระทงผมบญ-มบาป กระทงผสข-ผทกข นกลวนแตไมสนก อยางนกแปลวา จตนไมมทหวงทไหน ทจะไปเอา-ไปเปนพดวาสนหวงกไดคานใชไดเหมอนกน ในการบรรลพระอรหนต แตไมใชสนหวงอยางโลกๆ อยางคนโง คนขเกยจ คนทไมมทหวง คนสนหวงอยางนนมนอกความหมายหนงตางหาก เดยวนในทน มนเปนความสนหวงของคนทมปญญาอยางถกตอง มองออกวาไมมอะไรทควรหวง ไปเอา-ไปเปน ทนกตาม ทโลกอน ทโลกไหนกตามทงหมดนไมนาเอา ไมนาเปนจรงๆ ทกกาลเวลา ทกสถานททนจตของเขาจะนอมไปในทางไหน ขอใหลองคดด จตของเขาจะไมนอมไปในทางไหนไดเลย เพราะไมมอะไรทนาหวงทไหน

๑๕๗เพราะฉะนน มนจงเปนไปเพอสลายตวมนเอง ไมมความอยากเอา อยากเปนทไหน มนวางไปในตวมนเอง มนสลายไปในตวมนเองฉะนน อบายทจะเอาเปรยบธรรมชาตไดบางกตอนน คอวาเมอจะตองดบจตลงไปจรงๆ แลว กใหฟนความรสกทวา ไมมอะไรนาเอา ไมมอะไรนาเปน ทไหนหมดทกหนทกแหงนน ใหมาอยทจตใจในเวลาทจะดบจตนน มนจะนพพานไปได ไมมทางทจะหลกเลยง ใหรางกายกบจตใจมนดบลงไปดวยความรสกวา ไมมอะไรทนาเอา-นาเปนทไหน แลวจะบรรลนพพานไดในตวมนเองในตวความตายทางรางกายนนแหละนเรยกวาเปนการไดกาไรอยางยง ลงทนนอยอยางยง แลวแนนอนอยางยง ใหนกธรรมชนมหาเปรยญ ชนเอก ชนสงสดทไหนมาพสจนดท วามนจะเปนอยางไร ถาเขาตองดบจตไปดวยความรสกทแทจรง วาไมมอะไรทนาเอา-นาเปนทไหน อยางนมนกเปนการสลายตวชนดทสลายไปกบนพพานธาต ไปเปนนพพานธาตไดในตวมนเอง เปนตาแกยายแกทไมรหนงสอ พดอะไรกไมได แตมความรสกอยางนไดอยางเดยวกพอแลวเพราะฉะนน เมอเราจะตายขนมาจรงๆ ขอใหความรสกอยางน

๑๕๘มอย แลวตองรวาใกลจะตายนน มนอาจจะคอยๆเลอนไป ในการทรางกายมนชารดลง มนจะตองแตกดบน ความรสกมนจะคอยๆหมดไปๆ มนจะลมนน-ลมน ลมเขามาทกสงทกอยาง แมแตวาเดยวนกโมงกยามแลว กลางวนหรอกลางคนกไมรสกได แมวาตนกาลงอยทไหน อยในบานไหน-เรอนไหนกไมรสกได แมแตวาตวเองชอไรกลมไปแลว จะสวด อตปโส ภควา กไมถกแลว แตทจะอยไดเปนคชวตจตใจไปดวยกน กคอวา ความรวาไมมอะไรทนาเอา-นาเปน ดบไมเหลอ สมครดบไมเหลอ เพราะฉะนน ความรสกวาสมครดบไมเหลอนขอใหอยคกนกบจต จนถงวาระสดทาย มนจะสลายตวเปนความวาง หรอเปนนพพานไปได ดวยอบายอยางน ดวยเคลดอยางน นเรยกวาขอปฏบตในขณะทรางกายจะแตกทาลาย ทเรยกวาของผรนอย ตาแกยายแกทไมรหนงสอ ผรนอยมอบายทจะดบไปได ดวยอาการอยางน และเราเรยกอบายนวา“อบายตกกระไดแลวพลอยกระโจนใหเหมาะๆ”ทวาตกกระไดกคอหมายความวา รางกายมนตองแตกแน มนแกชราแลว มนถงทสดแลว มนตองแตกแน เรยกวา ตกกระไดลงมาแลว ทนกพลอยกระโจนเลย กระโจนสความดบไมเหลอ เพราะทาความรสกในใจอยวา ไมมอะไรทนาเอานาเปนทไหน นเรยกวากระโจนอยางถกทาง เพราะฉะนนมนจงไมเจบปวดอะไรเลย

๑๕๙กระโจนอยางน ไมเจบไมปวด แตเปนผลดทสด คอถงความกบไมเหลอได นเราเรยกวามนเกง มนตกกระไดเปน ไมเหมอนคนโงบางคน ตกกระไดลงมาปากคอแตก แขนขาหก อยางนมนคอคนโงแมเรยนมาก เทยวพดจออยตามศาลาวด อยางนมนกยงตกกระไดปากแตก ขาหกอยนนเอง มนสคนทสนใจอยางถกทางแมแตเพยงเรองเดยวนไมได มนเอาตวรอดไดอยางนทนถาสมมตวา การตายทเปนอบตเหต เชนถกรถยนตทบบแบนไปกลางถนน หรอถกตกพงทบ หรอวาชาวไรชาวนาเดนอยววควายมนขวดขางหลงทเดยวตาย หรอวาถกระเบดปรมาณลงมาอยางน จะทาอยางไร?ถาฉลาดสกหนอยกจะมองออก มองเหนไดดวยตนเองวา มนกอยางเดยวกนนนแหละ ถาความรสกมนเหลอนดเดยว แวบเดยววา ดบไมเหลอ สมครดบไมเหลอ ไมมอะไรทนาเอา-นาเปนเพราะไดทาความรสกดงกลาวนนมาจนคลองแคลวชานาญดอยแลวเปนปกต พอมาถงขณะเชนน กรสกไดเพยงแวบเดยวแลวกดบไป

๑๖0เชนวารถยนตทบตาย อยางนไมใชมนจะตายทนท จะไมมเวลาเหลอสกครงวนาทใหเรารสก-ไมใช มนตองมเวลาเหลออยแมครงวนาท หรอแคเศษหนงสวนสวนาท สกขณะจตหนง พอรสกแวบหนงไดวา สมครดบไมเหลอ อยางนกทนถมเถไปทนถาสมมตเอาเปนวามนวบเดยว ไมมความรสกเลย มนกดบไมเหลออยนนแหละ เพราะวาเราเปนอยดวยความรทถกตองวาดบไมเหลออยเปนประจา ในยามปกตมาแลว ตามทกลาวแลวขางตนวา เวลาปกตนนเราซอมความดบไมเหลออยเปนประจาไมมอะไรทนาเอา ไมมอะไรทนาเปน จนจตนอมไปสความดบไมเหลออยเปนประจา ทนมนกดบไมเหลอไปดวยความรสกอนนแมวาในขณะทถกทาใหรางกายสลายแตกตายไปโดยไมใหโอกาสทจะรสกคดนกไดยงถามนใหโอกาส ทจะรสกคดนกไดสกขณะจตหนง หรอวาครงวนาทอยางน กคดไดสบาย เพราะฉะนน อยาไดขลาดอยาไดกลว อยาใหความขลาดความกลวแทรกเขามา เชนขอใหไปตามหมอมาท หามไปโรงพยาบาลท อยางนแลว คอตองตายตรงนนเอง ไมมประโยชนอะไร และเรองอยางนเขาถอกนวาเปนการตายโหง คอตายโดยไมอยากจะตาย และตายโดยกะทนหนอยาง

๑๖๑น เขาบญญตคาเรยกกนวาตายโหงธรรมะทประเสรฐน มนปองกนการตายโหงไดอยางเดดขาด แตทาใหนพพานไดทตรงนนเอง ทขางๆ ลอรถ หรอ ใตรถ หรอ ใตตกทบ หรอวากลางทงนา ตรงทควายขวด หรอวาในซากกองเถาถานของลกระเบด อยางนเปนตน มนไมมการตายโหง แตมนพพานแทนดงนน ควรซอมความเขาใจทถกตองไวอยางน สาหรบผทมการศกษานอย รนอย กระทงเปนตาแกยายแกทไมรหนงสอ แตไดฟงการพดอยางน กพอจะเขาใจไดทนสวน การตายของผทรโดยสมบรณ มสตปญญาสมบรณศกษาเพยงพอ แตกฉานในปรยตธรรม ปฏปตตธรรมนนไมตองเปนอยางน คอไมตองมอาการตกกระไดพลอยกระโจน เพราะวาเขาเปนผไมตายเสยแลวตงแตทแรก ตงแตยงไมเจบไมไข ตงแตยงหนมๆ ดวยซาไป คอ บรรลคณธรรมขนสงเสยตงแตกอนโนนแลว เพราะฉะนนจงไมมการตายทนถาวาคนรมากมายอยางน พอถงเวลาจะตายเขาจรงๆ เขากยงมการเตรยมตวดกวาพวกตกกระไดพลอยโจน เขารจกตง

๑๖๒สตสมปชญญะ อยางทวาไมมความตาย หวเราะเยาะความตายได อยางนกนบวาเปนการทวาเหมอน ลงกระโดดไปอยางเรยบรอย ไมใชตกกระไดแลวพลอยกระโจนอยางวา นเปนเรองของผรสมบรณ แตสาหรบผรนอยน ควรจะฉลาดในการทจะตกกระไดพลอยกระโจน นคอการปฏบตเพอวางในวนาทสดทายทน อยากจะพดถง การเตรยมตวตายของผเจบปวย กนบางเมอรสกวาจะตองตายแน สาหรบผมความเจบไขเหนอยชดๆ เชนเปนวณโรค หรอโรคอะไรกตามเถอะ ซงมนจะตองตายแนแลว กควรจะทาใหดทสดดวยสตสมปชญญะ ไมตองขลาด ไมตองกลวอยากเลาเรองทเคยพบ เกยวกบวธเตรยมตวตายของคนครงพทธกาลใหฟงวา สาหรบผทเขาถอศลสมาทานวตรกนอยเปนประจาอยางน เปนธรรมดา การอดขาว ยอมไมมปญหาอะไรเพราะวนอโบสถกอดขาวเยนอยแลว ทนพอโรคภยไขเจบมาถงซงเขาเชอวาไมเกนสบวน จะตองตายอยางน เขาเตรยมทจะไมกนอาหาร ไมเหมอนกบพวกเรา ทวาคนใกลจะตายตองใหไปหาอาหารดๆ อยางนนอยางน อยางแพงทสดมาใหกนๆ กนจนตายไปกบอาหารกมในการทเขาพยายามหลกอาหารน เขาทาเพอจะมจตทเปน

๑๖๓ปกตทสด เพราะเมอรางกายชารดอยางนแลว มนไมยอยอาหารขนใสเขาไปมนกเปนพษ มนกวนวายใจ มนกระสบกระสายเพราะฉะนน จงตองเตรยมตดอาหาร กนแตนา หรอกนแตยาทนถาใกลเขาไปอก แมแตนากไมอยากกน ยากไมยอมกน เพอจะสารวมสตสมปชญญะ ทจะตายชนดทดบไมเหลอพวกทยดมนถอมนในบญกศล กเตรยมยดมนถอมนในบญกศล พวกทฉลาดขนสงกเตรยมทจะปลอยวาง ดบไมเหลอดงกลาวมานน เขาไมตองการหมด ไมตองการฉดยา ประวงเวลาใหนานทสดเทาทจะนานไดอยางน ซงเปนการรบกวนอยางยง การทาเชนนเรยกวา “ปลงสงขาร” ปลงสงขาร ยงไมทนตายนแหละเขาเตรยมทจะแตกตายทาลายรางกายใหดทสด ในทางจตกนอมไปเพอดบไมเหลอสวนพวกเราสมยน มวแตโกลาหล ตามหมอมากนจนเตมหองกม ใหกนยา ใหกนอาหาร ฉดยา ตางๆ นานาทาใหพะงบพะงอนหาความสงบไมได นแหละทาใหไมรวาจะตายอยางไร ทาใหไมรวาจะตายหรอจะอย อยางนมนพะวาพะวงกนไปหมด มนเลยไมไดประสบชยชนะเหนอความตาย หรอเขาถงความวาง หรอความดบไมเหลอ อยางทกลาวมาแลว

๑๖๔การเตรยมตวตายของคนครงพทธกาล กบคนเดยวนมนตางกนอยางวาคนเดยวน คงจะนกหาเตยงทสบายทสด หาหองทสบายทสด หาอาหาร หายา ทแพงทสด มาไว แลวกตายไปดวยการกลกจอ อยากจะรกษาชวต ถวงเอาไวใหไดตอไป แมนาทหนงกยงด อยางนกเลยระดมฉดยาเปนการใหญ ทาอะไรเปนการใหญแลวมนกตองตายอยางไม “หลบตาตาย” คอวาตายโดยไรสตสมปชญญะ เรยกวาทากาลกรยาดวยความหลงถาทาถกทาง มนกตองกลาดวยธรรมะ และตายอยางมชยชนะเหนอความตาย อยางทวามาน จงจะเรยกวาเขาถงความวางไดในวนาทสดทาย มโอกาสกระทงถงวนาทสดทาย ขอใหจาคานไวใหดๆ วาโอกาสสาหรบพวกเรามกระทงวนาทสดทาย แตถาเราเอาชนะเดยวนไมได เรอยไปในวนาทสดทายนนดองชนะไดแนเพราะเหตดงทกลาวมาแลวนนเองนคอวธปฏบตเกยวกบความวาง ซงแบงเปน 3 ขณะ ปฏบตใน3 โอกาส ขณะปกต ทาการทางานอยตามปกตนอยางหนง ขณะทอารมณมากระทบ ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย จะสมนอยางไร ใหเปนความวางนนกอยางหนง แลวขณะทเบญจขนธจะแตกสลายไปตามธรรมชาตนจะทาอยางไรกอกอยางหนง รวม

๑๖๕เปน 3 วธดวยกนควรจะเปนสงทนามาพด นามาคด มาปรกษาหารอกนอยเปนประจา เหมอนอยางทคยเรองวทย เรองโทรทศน เรองบานเรองเมอง เรองโลก นนพลอยไปหมดทงวนทงคน แลวเรองสาคญเหนปานนทาไมไมลองเอามาคย มาปรกษากนดบาง พวกทชอบมวยกคยกนแตเรองการตอส จนเวลามไมพอ หายใจแทบไมทนทนเรองตอสกบความตาย เอาชนะความตายใหได ใหวางจากความเกด จากความตายน ทาไมไมลองคยกนบาง มนจะเปนของงายขนมาทนท ถาวาเราคยกน ปรกษาหารอกนแตในเรองนเหมอนกบทเราคยกนในเรองอนๆ ไมเทาไหร สงเหลานจะเปนของงายๆ เหมอนกบทาเลนไปได ไมยากเลย เมอทาถกวธแลวไมมยากเลย งายไปหมด แมแตการบรรลนพพาน และการตกกระไดพลอยโจน อยางทกลาวน

๑๖๖นแหละสรปรวมความแลว เราจะตองเขาใจใหถกตองในเรองคาวาวาง เขาถงความวาง เปนอยดวยความวาง วางอยเปนปกตแลวเปนความวางเสยเอง ความวางมอยทสงทงปวง เปนลกษณะของสงทงปวง ทาจตใจใหวางจากความยดมนถอมนในสงทงปวงแลวจตกจะเปนความวางเสยเอง เปนความดบไมเหลอแหงตวกของก ไมมการเกดมาอก ไมมความรสกเปนความเกด เปนตวเรา-เปนของเรา ขนมาอก นคอวธปฏบตเพอความวางอาตมาขอยตลงดวยการหมดเวลาเพยงเทาน๑๖๗

Documents

แก่นพุทธศาสตร์-