1

مرکز تحقیقاتاستراتژیک

سلسله نشست های معاونت پژوهش های اقتصادی

عنوان میزگرد تخصصی:

کار شایسته و مزدمنصفانه(از سیاست تا واقعیت )

دکتر محمدباقر نوبخت

1391/11/2روز دوشنبه مورخ زمان برگزاری:

2

– مقدمه 1

– تعریف کارشایسته2

چه9ارم 3 برنام9ه ق9انون در ک9ار شایس9ته –

ت9وسعه

– مب9انی نظ9ری ب9ازار کار و روابط کار 4

–وض9عیت ب9ازار ک9ار در ایران5

– م9دل پیش9نهادی روابط کار6

فهرست مطالب

3

از یکی بازاره9ا، تس9ویه طری9ق از اقتص9ادی تع9ادل

ا9ین در اس9ت. س9ی9اس9ی ا9قتص9ا9د د9ر اه9د9اف 9راه9بردی

راس9ت9ا 9دولت 9ه9ا ت9الش 9می 9کنن9د ت9ا 9ب9ا اتخ9ا9ذ سیاس9ت9 های

ف9راه9م آو9ری 9زمین9ه س9نجیده 9د9ر 9جهت9 م9الی و9 پ9ولی

ت9واز9ن 9عرض9ه 9و تقاض9ا9 گ9ام 9بردارن9د. در مق9ایس9ه 9بازاره9ا،

ب9از9ار 9ک9ار، تقا9ض9ا9ی ع9ر9ض9ه 9و ا9نس9انی 9در9 وج9و9د 9ع9ام9ل

پ9ول9،9 ب9ه 9ب9ازا9ر9ه9ای 9اص9لی ر9ا نس9ب9ت ه9م9واره9 9ای9ن 9ب9ا9زا9ر

نم9ود9ه ممت9ازی 9ب9رخ9ورد9ار از 9جای9گ9ا9ه ک9ا9ال و س9ر9مایه9

است.

-مقدمه1

4

از م9الی و پ9ولی ابزاره9ای ب9ر دولت ه9ا، عالوه رو این از

ک9ا9ر، رو9اب9ط تنظیم9 ب9رای مق9ر9رات 9ن9یز و ق9وانین9 ا9ه9رم

اج9رای 9ن9ظام 9ه9ای حم9ای9تی و م9دا9خالت ض9رور9ی در ب9ازار ک9ار

بهره9 م9ن9د می9 ش9و9ند. ام9ا9 ح9دود 9و م9یزان 9م9داخالت ق9انون9ی در

ر9واب9ط ک9ار، ملهم9 از مب9انی 9نظ9ری 9ح9اکم ب9ر ر9ابط9ه ک9ارگر 99 9

م9ی ش9ود. 9ب9ه 9 تع9یین اج9تم9اعی سی9س9تم ه9ر د9ر ک9ارف9رم9ا

ط9و9ریک9ه ب9ا پ9ذیرش9 یکی از دی9د9گاه های وح9دت گرا 9)اش9تراک

رادی9ک9الی 9)تض9اد و من9افع(9 )ا9ختالف ک9ثرت گرا م9ن9افع(،

من9اف9ع( درخص9وص 9رواب9ط ک9ار، طی9فی از ق9وان9ین و م9ق9ررات

(. Kaufman,2004ک9ا9ر م9نعط9ف 9 سخت9 شکل 9می گ9یرد )

  

 

5

با این رویک9رد اگ9ر نظری9ه وح9دت گرا ک9ه بی9انگر همس9ویی

و اش9تراک من9افع ک9ارگر و کارفرم9ا اس9ت، مبن9ای تنظیم

و منعط9ف مق9ررات و ق9وانین گ9یرد، ق9رار ک9ار رواب9ط

ک9ار ب9ازار در ب9یرونی عوام9ل مداخل9ه هرگون9ه ع9دم

توجیه پ9ذیر ب9وده و اگ9ر نظری9ه رادیک9الی ک9ه برگرفت9ه از

رواب9ط ب9ه اس9ت، کمونیس9تی و مارکسیس9تی مک9اتب

جهت در fلزوم9ا ش9ود، داده ی gتس9ر کارفرم9ا 9 ک9ارگر

اعم9ال کارفرم9ا، توس9ط ک9ارگر اس9تثمار از جلوگ9یری

مداخل9ه ب9ا هم9راه س9خت، مق9ررات و ق9وانین ن9وعی

گس9ترده دولت در ب9ازار ک9ار اجتن9اب ناپ9ذیر خواه9د ب9ود.

ب9ر ک9اهش نئولی9برالی هرچن9د در این راس9تا دی9دگاه های

م9داخالت دولت و اتحادیه ه9ای ک9ارگری در ب9ازار ک9ار تأکی9د

نم9وده و ارتق9ای رواب9ط ک9ار را از طری9ق بهب9ود م9دیریت

می نماین9د توص9یه س9ازمانی رفت9ار و انس9انی من9ابع

(Whalen,2008 .)

6

اس9تقرار و انقالب پ9یروزی از پس ن9یز ای9ران در

تغی9یر 9ن9گرش ه9ا9ی ب9ا و اس9الم9ی جمه9و9ر9ی نظ9ا9م

ب9نی9ادین، ب9از9نگری د9ر ق9و9انی9ن و9 مق9ر9رات ک9ار ب9ه جهت

از9 پس او9ل9ویت 9ق9رار 9گ9رفت 9و ذاتی 9در ا9همیت

از 9اس9تنباط های ناش9ی ک9ه ف9راین9دی 9نس9ب9تاf9 ط9والن9ی9

ش9ورا9ی اس9المی 9و9 ش9ورای د9ر 9مجلس م9تف9او9ت

(9 1337ن9گ9هب9ان 9ب9ود،9 ق9ان9ون قبل9ی ک9ار9 )9مص9وب س9ال

ت9ا9ریخ در fنه9ایت9ا و گ9رفت9ه9 ق9رار ب9ا9زنگ9ری م9و9رد

تش99خیص 24/8/69 در 99مجم99ع ک99ار فع9لی ق99انو9ن

مصلحت نظام به تصویب رسید.

7

ازحق9وق من9دی به9ره داش9تن ش9غل، ب9ر ک9ار شایس9ته، عالوه در

ب9ن9ی9ادین9 ک9ار،9 حم9ایت 9ه9ا9ی اجتم9اع9ی و9 گفت9م9ان9 ا9جتم9اع9ی ن9یز9 مط9رح9

ص9ه اس9ت. 9ب9ه 9عب9ار9ت 9دیگ9ر 9شای9س9تگ9ی 9ک9ار ت9نه9ا 9 د9ر داش9تن9 ش9غل خال9

نمی9 ش9ود ب9لک9ه ع9وام9ل م9تع9دد9 دیگ9ر9ی ن9ی9ز9 در ش9ا9یس9تگی ک9ار 9نقش

د9ارن9د9 9ازجمل9ه ح9ق 9ای9ج9اد9 تش9کل9 9ه9ا9ی 9م9دنی9 رواب9ط ک9ار، م9ن9ع تبعیض

در9 ا9ش9تغ9ال9،9 9رع9ا9ی9ت ح9د9 9اق9ل س9ن9،9 9مم9ن9وعی9ت 9ک9ا9ر ک9ودک9،9 ح9د9 اق9ل

بیم9ه9 ت9أمی9ن 9اجت9م9اعی،9 و9ج9ود ا9ق9ل9 9معیش9ت9 9 ح9د9 م9ت9نا9س9ب9 9ب9ا م9ز9د

طر9ی9ق 9 زن9ا9ن 9از9 ت9و9انمن9د9 9س9از9ی م9ع9ل9ول9ین9، تو9ان9بخش9ی بی9ک9اری،9

د9س9ت9یاب9ی 9ب9ه9 ف9رص9ت9 ه9ا9ی ش9غل9ی م9نا9س9ب9، و9ح9ود 9گف9تم9ان اج9تم9ا9عی

بی9ن کا9رگر، کارف9رما و دو9لت و 9....

-تعریف کارشایسته2

8

تعامل اجزاء چهار گانه كار ILOشايسته -

9

مل�ي 101ماده برنام�ه اس�ت موظ�ف دولت

توس�عه "ك�ار شايس�ته" را ب�ه عن�وان گفتم�ان جدي�د

راه��برد اس��اس ب��ر توس��عه، و ك��ار عرص��ه

"س�ه جانبه گرايي" ك�ه متض�من ع�زت نفس, براب�ري

ب�ا هم�راه ك�ار، ن�يروي ام�نيت و آزادي فرص�تها,

ذي�ل ب�ر محوره�اي و مش�تمل باش�د ص�يانت الزم

س�ال ت�ا پاي�انتهي�ه چه�ارماول برنام�ه توس�عه

اقتص�ادي،اجتم�اعي و ف�رهنگي جمه�وري اس�المي

ايران تقديم مجلس شوراي اسالمي بنمايد.

-قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی 3و فرهنگی جمهوری اسالمی ایران

10

الف:حقوق بنيادين كار

ب:گفتگ9999999وي اجتم9999999اعي دولت و ش9999999ركاي

اجتماعي)نهادهاي مدني روابط كار(

ج:گسترش حمايتهاي اجتماعي

.د:حق پي گيري حقوق صنفي و مدني كارگري

ه9:اص99الح و ب99ازنگري ق99وانين و مق99ررات ت99أمين

اجتماعي و روابط كار

و:اشتغال مولد

ز:اص999الح ق999وانين و مق999ررات در جهت انطب999اق

قوانين با استانداردها بين المللي

ح:اتخ9اذ ت9دابير الزم ب9راي اع9زام ن9يروي ك9ار ب9ه خ9ارج

از كشور.

11

- مبانی نظری4

Ê¿Z»

É ¿� �

ÃZ³|Ë{

Ê·Z°Ë{Y�

» §ZÀ»{Z e� � »

ÃZ³|Ë{

ÊËY³c j� �

» §ZÀ»¥ÔfyY� »

ÃZ³|Ë{

ÊËY³c |uÁ�

» §ZÀ» Yf Y� � � »

Z ]YÁ� ��

¶»ZÄyY|»

d·Á{

ÄyY|»¹| �d·Á{

ÊËZ f»YÄyY|»�

d·Á{

ÄË ¿� �

ÊfÌ ¯ Z»� �

ÄË ¿� �

É ÀÌ�

ÄË ¿� �

Ê°Ì Ô�

Z YZ]� � �

12

5وضعیت بازار کار در ایران -

13

( Y{¼¿�(É Ì fz yZ�Ä�ËZ¬»� � � � � :)J.S.L½YËY ZÊ  §Áʸ»¾Ì¿Y» {� � � ) »

14

یافته های پیمایش

ق9انون عملک9رد چگ9ونگی درخص9وص

مناس9ب تنظیم جهت در ک9ار فعلی

رواب9ط ک9ار و ت9أمین رض9ایت ک9ارگران

و کارفرمایان

15

این پیم9ایش ب9ه ص9ورت نظرس9نجی از ی9ک

( ب9ه حجم آم9اری از جامع9ه n= 345نمون9ه )

ب9ه موض9وعات نس9بت ک9ارگران و م9دیران

ط9رح ب9ا و ک9ار فعلی ق9انون مختل9ف

اس99ت ش99ده انج99ام متناس99ب س99ؤاالت

زی9ر ش9رح ب9ه نظرس9نجی این محوره9ای

ارائه می شوند:

16

9 نظرسنجی در مورد حداقل دستمزد

9 نظرسنجی در مورد شرایط خاتمه قرارداد

9 نظرس9نجی در م9ورد تس9هیالت وی9ژه ب9رای زن9ان

کارگر

9 نظرس9نجی در م9ورد اف9زایش ک9ارگران موقت

9 نظرس9نجی در م9ورد امک9ان اس9تخدام ک9ارگران

جدید

9 نظرس9نجی در م9ورد ت9أثیر ق9انون فعلی ک9ار ب9ر

اشتغال

17

( Y{¼¿�½ZËZ» § ZÁ½Y ³�ZÊ�Z�YcY�Z�f¿YÄ�ËZ¬»ÁÉ| À]ºÌ� ¬e� � � :)

½ZËZ»§ ZÊ ZYc YZf¿Y� � � � � � ½Y³ ZÊ ZYc YZf¿Y� � � � � �

Ê ¤ d §¾f Y{� � � �

\ ZÀ»{ ¼f {¾f Y{� � � �

\ ZÀ»{Â ¾f Y{� � �

Ê ¤ dÌÀ»Y¾f Y{� �

É Y~³ÄËZ» dÌÀ»Y¾f Y{� � � �

É Y~³ÄËZ» d §¾f Y{� � � � � �

18

- مدل پیشنهاد6

مدل روابط مشارکتی

(P.R.M )

برای نظام روابط کار

در ایران

19

( Y{¼¿�(Êf Z» ]YÁµ| »Ê¼f Ì { °ËÁ� � �� � � � � : )P.R.M(

|ÀËY§�

Ád¯ Z»/� �Á½Y ³ ZÉ Z°¼Å� � �

: {½ZËZ» § Z� � �

dË Ë|»/�

ZÅÉ Ì³ºÌ¼e/� �

{ ºÌÆe/� �·Zy�

[ Âq Zq {� �ʬ§YÂe{Y{ Y»� �

ÁÉ ³ ZÉZÅÄË{ZveY,d·Á{Ä¿ZmÄ c Z¿� � � � �ÊËZ»§ ZÉZŶ° e� � �

Á½Y ³ Z/� �½ZËZ»§ Z� �

Yʿ¿Z»[ Âq� Zq/�Z©Â¬u�

Ä¿ZmÄ Ä»ZÀ¬§YÂe/�ÉZÅÄË{ZveY,d·Á{

ÉZŶ° eÁÉ ³ Z� � �ÊWZ»§ Z� �

Ê»Ô YÉZÅ Y/� � � �

Ê Z¼fmYÉZÅ�ZnÀÅ/�

ʬ§YÂe{Y{ Y»/� �

Á\ ZÀ» ]YÁ{ZnËY� � �

¾Ì]Z»Ê§ ZÄ¿Ó{Z� �

½ZËZ» § ZÁ½Y ³ Z� � � �

ZÆ¿MÉ|À¼fËZ Á�

ÊËZ »Ã ËÁÉZÅ|uYÁ/� �

|»MZÊfËZ¼uÉZŹZ ¿ Y¬f Y/� �� � �

ÊmÁy�

É{ÁÁ�

Ây Z]� �

Ìv»�

20

( در محوره9ای زی9ر خالص9ه ش9ده P.R.Mاهم ویژگی ه9ای م9دل رواب9ط مش9ارکتی )

است:

م9دل های 1 از ی9ک ه9ر در مشخص9ات ت9دقیق ب9ا م9دل این .

م9دل های ب9ه 9وی9ژه مب9ان9ی 9ن9ظ9ری9 ش9ده 9در 9بخش ا9رائ9ه

دانلپ 9و میرس9پاسی9 ارا9ئه شده است.

در 2 ک9ارگران انتظ9ارات تحق9ق اینک9ه ب9ه عن9ایت ب9ا .

ام9ن9یت ش9غ9لی و 9درآ9م9د 9 از ف9رص9ت ش9غل9ی، ب9رخ9ورد9اری9

در کار9فرمای9ان9 ان9ت9ظ9ارات9 ب9ا 9تحق9ق ن9و9ع9ی9 م9ناس9ب 9ب9ه9

و 9 ام9نیت س9رم9ایه گذا9ری د9اش9ت9نن 9امک9ان س9ر9م9ایه 9گ9ذاری،

م9دل9 ب9ن9ابراین9 خواه9د9 9ب9ود ت9أ9می9ن س9ود 9مناس9ب 9قاب9ل

من99افع اش99تراک د9ی99دگاه غ99الب وج99ه ب99ا پیش99نهاد9ی

)وحدت گرایی( ارائه گردیده است.

21

از آنج9ا ک9ه امک9ان ب9روز اختالف من9افع و تض9ییع . 3

حق9وق ک9ار9گران9 منتفی نخواه9د ب9ود،9 ب9ه وی9ژه در

ش9رایطی9 ک9ه 9ب9ازار ک9ار ب9ا ف9زون9ی چش9م 9گیر 9عرض9ه

ن9یروی ان9س9انی نس9بت9 ب9ه9 تقاض9ای 9آن مواج9ه اس9ت،

ا9تحاد9یه ه9ای ک9ارگری و ب9ر مش9ارکت این9 م9دل در9

ت99دوین و ت9نظیم9 در ت9ش99کل 9های 99کارفرم99ایی

پی9مان ه9ای دس9ته 9جمعی و نظ9ارت س9ه 9جانبه )دولت،

اتحادیه9 ه9ای 9ک9ارگری و تش9ک9ل های9 کارفرم9ایی( در

روابط کار تأکید 9شده 9است.

22

پای9ه 4 ب9ر fعم9دتا ک9ار رواب9ط ک9ه م9دل این در .

کارفرمای9ان ش9کل و ک9ارگران ق9رارداد فی م9ابین

و ابع9اد دیگ9ر دس9ته جمعی، پیمان ه9ای و می گ9یرد

اج9زای رواب9ط ک9ار را ب9ه ط9ور ت9وافقی فی م9ابین

کارفرم9ایی تش9کل های و ک9ارگری اتحادیه ه9ای

و ق9وانین وض9ع ب9ه ض9رورتی می کن9د، تع9یین

ل9ذا ب9ود، پ9ر تفص9یل و یک جانب9ه نخواه9د مق9ررات

ق9انون ک9ار ب9ه ط9ور کلی ب9ه تعری9ف حق9وق ک9ار و

تب9یین ش9رایط و الزام9ات منطقی و انس9انی محی9ط

ک9ار می پ9ردازد و هرگون9ه تفص9یل ب9ه ط9ور اقتض9ایی

احال9ه کارفرم9ا - ک9ارگر دوجانب9ه ق9رارداد ب9ه

ب9ا ک9ار فعلی ق9انون اص9الح رو این از می گ9ردد.

رویکرد جدید ضروری خواهد بود.

23

دی9دگاه 5 ب9ه ابتن9ا ب9ا ک9ه م9دل این در چن9د . ه9ر

ک9ثرت گرا نگ9رش اس9ت، ش9ده ارائ9ه وح9دت گرا

مغف9ول نب9وده ولی تأکی9د ب9ر مش9ارکت و همک9اری

ک9ارگران و کارفرمای9ان در فراین9د ک9ار، ناش9ی از

توج9ه ب9ه رویکرد ه9ای جدی9د رواب9ط ک9ار اس9ت. ل9ذا

برخ9ورداری از تکنیک ه9ای م9دیریت من9ابع انس9انی

از انگیزش ه9ا ک9ه ارتق9ای و رفت9ار س9ازمانی در

در کارفرمای9ان و ک9ارگران مش9ارکت طری9ق

م9دیریت، تص9میم گیری و تس9هیم درص9دی از س9ود

خالص فراهم می گردد، اجتناب ناپذیر می باشد.

24

. رس9یدگی حق9وقی در واح9دهای وی9ژه قض9ایی 6

ح9ل هیأت ه9ای م9وفقیت ع9دم ص9ورت در ک9ه

اختالف ک9ه غالب9اf در مظ9ان حم9ایت ی9ک جانب9ه از

ک9ارگران ب9وده بیش از پیش تأمین کنن9ده حق9وق

ق9انونی ک9ارگران و کارفرمای9ان در این م9دل از

نظام روابط کار خواهد بود.

. اس9تقرار نظام ه9ای حم9ایتی کارآم9د در م9دل 7

کلی99ه تحمی99ل از اجتن99اب ض99من پیش99نهادی،

هزینه ه9ای تع9دیل ن9یروی انس9انی ب9ه کارفرمای9ان،

ش9رایط ام9نیت اقتص9ادی و اجتم9اعی ک9ارگران و

پ9رداخت مس9تمری بیک9اری ب9ه آنه9ا را ت9ا اش9تغال

مجدد، بیش از پیش فراهم خواهد کرد.

25

نظ9ام 8 جدی9د رویک9رد ب9ا هم س9و ک9ه پیش9نهادی م9دل .

از گس99ترده اس99تفادة می 99ای99ران 99در اس99ال9 جمه99و9ری

بخ9ش ه9ای غ9یردول9تی د9ر س9رمایه9 گذاری ها ب9ه وی9ژه اه9داف

اص9ل در 9سیاس9ت های9 9کلی ا9ساس9ی 44مص9رح ق9انون

ا9س9ت،9 از 9یک س9و ب9ا 9ا9نعط9اف در9 9ق9وانین 9و مق9ررات ک9ار،

ظ9ر9فیت تع9ادل 9ب9خش9ی آن را د9ر ب9ازار ک9ار اف9ز9ایش می9 ده9د

فی9 م9ابین ن9ه عادال9 روا9ب9ط 9مناس9ب 9و9 دیگ9ر9 س9وی و 9از9

ک9ارگرا9ن9 و کا9رف9رمای9ان را 9تس9هیل و رض9ا9یت و انت9ظ9ارات

آ9ن9ها ر9ا از م9حیط کار 9تأمین می نم9اید9.