آن از ناشي خسارتهاي و وغبار گرد انتشار

ايران غرب جنوب منطقه در

- مقدمه1

و مضر اثرات بدليل كه است مسائلي ترين عمده از يكي هوا آلودگي امروزه

اقصي در را زيادي مطالعات اكوسيستم و حيوان ، انسان سالمت بر مخرب

داده اختصاص خود به ايران نيز و توسعه حال در كشورهاي در ، دنيا نقاط

، هوا هاي آالينده شناسايي منظور به بايستي متعددي واقدامات است

آنها كنترل و مديريت درنتيجه و انتشار ميزان تعيين ، انتشار منابع شناسايي

زير عمده گروه دو به را هوا هاي آالينده توانمي كلي طور به پذيرد. صورت

:نمود تقسيم

محيط و سالمت بر محلي و موضعي تاثيرات كه اي منطقه هاي آالينده.1

. دارند زيست

ازن اليه فرسايش و زمين كره گرمايش در كه جهاني هاي آالينده.2

. دارند دخالت

فرار غير و فرار آلي آالينده صدها از تركيبي حاوي شهري مناطق در هوا

تاثيرات كه دارد وجود كليدي آالينده چندين تركيبات اين ميان در. ميباشد

تعدادي زير در ارند. د قرار توجه بيشترين مورد لذا و داشته چشمگيري

سالمت بر را تاثير ين بيشتر امروزه كه است گرفته قرار اشاره مورد آالينده

: از عبارتند ها آالينده اين. ميباشند دارا زيست محيط و

( PM) 1- معلق ذرات(COx) 2- كربن اكسيدهاي

( NOx ) 3- نيتروژن اكسيدهاي(O) 4 فوتوشيميايي اكسيدهاي -

(SOx) 5- گوگرد اكسيدهاي(VOC-THC) فرار - تركيبات6 آلي

(Pb) 7- سرب[2 17و ] (HAPs) 8 در سمي تركيبات ساير هوا -

معلق - ذرات2

معلق ذرات - تعريف2-1

] معلق ذرات ، خاك ، غبار و گرد شامل جامد ذرات از مخلوطي به اصطالحا

ريز قطرات و دود ، دوده

1

، زمان با ذرات فيزيكي و شيميايي خواص. ميگردد اتالق هوا در مايع

به ميتوانند ذرات اين از برخي ميكند. تغيير منابع و جوي ايط شر منطقه،

و دوده مانند ذرات اين از برخي همچنين و بمانند معلق هوا در طوالني مدت

رويت قابل براحتي كه باشند تيره يا و درشت بحدي است ممكن دود يا

يك با تنها كه باشند ريز ايباندازه است ممكن نيز ديگر برخي باشند.

در نفوذ با ميتوانند ذرات اين. باشند تشخيص قابل الكتروني ميكروسكوپ

كار در گياهان روي بر نشستن با يا گردند، تنفسي حاد مشكالت باعث ريه

، خورشيد نور بيشتر انعكاس با يا و ايجادكرده اختالل آنها تنفس و گيريكربن

[.10و1گردند] اقليمي تغييرات باعث و شده زمين به آن رسيدن مانع

معلق ذرات كننده ايجاد - منابع2-2

ذرات از برخي. دارند نقش معلق ذرات انتشار و توليد در متعددي منابع

j ، ها اتومبيل مانند مختلفي منابع از كه ميشوند منتشر هوا بداخل مستقيما

زمينهاي ، سازي ساختمان عمليات ، كارخانجات ، ها اتوبوس ، ها كاميون

ميشوند. ناشي چوب سوزاندن يا و ها بري سنگ ، خاكي هاي جاده ، زراعي

سوزاندن ، خانگي گرمايش سيستم قبيل از ديگري منابع ذرات انتشار در

دارند)شكل نقش نيز... و طوفان ، آتشفشان مانند طبيعي منابع ، سنگذغال

ميشوند. شناخته اوليه ذرات بعنوان منابع اين از ناشي ذرات (.1

در گازها شيميايي ساختار تغيير اثر بر است ممكن نيز ذرات از ديگري بخش

ساير و نيروگاهها ، ها اتومبيل موتور قبيل از بخشهايي در بويژه و هوا

طي و غيرمستقيم صورت به ذرات اين كه آيند بوجود صنعتي فرايندهاي

ثانويه ذرات بعنوان و آيندمي بوجود آب بخار و نورخورشيد با سوختها واكنش

[.4و1،2گردند]مي معرفي

2

معلق ذرات سازنده - اجزاء2-3

دو به ، خود اندازه اساس بر ذرات ، شد اشاره قبل بخشهاي در كه همانطور

تركيباتي كلي بطور ترتيب بدين ، ميشوند تقسيم درشت و ريز ذرات دسته

طبقه زير جدول مطابق ميتوان ميگيرند قرار دسته دو اين از هريك در كه را

:[1نمود] بندي

[.1]معلق ذرات دهنده تشكيل جدول- تركيبات

ريز ذراتدرشت ذرات

3

[1.]

اجزاءسازنده

غبار و گرد ، خاك ، معلق غبار گردو اكسيدهاي ،سنگذغال كسترخا خيابانها،

)دريايي نمكهاي و (Al,Mg,Ti,F)فلزيCaCO3,Nacl )،

و قارچ اسپورهاي گياهان گرده گياهان مختلف بخشهاي

بي ،آمونيوم سولفات مانند سولفاتهاآمونيوم، سولفات

آب در تركيبات اين سولفوريك،كه اسيد كربن عنصر نيتراتها، ميباشند. حل قابل

آلي تركيبات ، هيدروژن يون )دوده(، كربن مولكول 20 از بيش شامل اغلب مايع قطرات فلزات، فرارند، نيمه و بوده

بيوژنيك اعضاء ،

منابع

جاده و خيابانها درون معلق وغبار گرد ، معادن ، زراعي زمينهاي از ناشي ها،

ذغال سوزاندن ، ساز و ساخت ، صنايعاقيانوسها پاشي آب ، نفت و

گازوئيل، روغن، سنگ،ذغال سوزاندن شامل تركيباتي يافته، شكل تغيير تركيبات

فرايندهاي ، ترپنها مانند بيوژنيك ت تركيبا... و گريها ريخته ، باال دما

هفته چند تا روز چندساعت چندين تا دقيقه چندعمر طول

مسافت

شده جابجاكيلومتر هزاران تا صدهاكيلومتر دهها تا يك

غبار و گرد - تعريف4-2

دو به كه دارد، وجود مختلف علمي منابع در غبار و گرد براي زيادي تعريفهاي

شود:مي اشاره آنها از مورد

500 از كمتر آنها قطر كه شودمي گفته جامدي ريز ذرات به غبار و - گرد

-جاده و بيابانها خشك زمينهاي بروي باد وزش اثر در كه باشندمي ميكرومتر

وارد غيره و اقيانوسها نمك ذرات پاشيدن آتشفشانها، فواران خاكي، هاي

[.13شوند]مي هوا

كه آيندمي در معلق حالت به هوا در راحتي به هستند ريزي و خشك - ذرات

[.5شوند]مي نشين ته سختي به نهايت در و مانندمي باقي هوا در زيادي مدت

باشد. سيلتي)کوارتزي( مي و رسي نوع تواندمي غبارها و گرد خاک نوع

طي تر طوالني مسافت آن از ناشي غبار و گرد و بوده سبکتر رسي خاک

و آلي شيميايي مواد جذب در رس خاک باالي قابليت به توجه نمايد. با مي

از بيشتر بسيار خاک نوع اين خطرات آن ريز بندي دانه همچنين و معدني

4

جذب قابليت و دارند تر درشت دانه که )کوارتزي( است سيلتي خاک

[.17]است کمتر آنها سطحي

ايران غربي جنوب منطقه اقليمي - شرايط3

حوضه در دارند وجود كشور غرب جنوب در كه استانهايي اينكه به توجه با

با مشابه اقلیمی رو این از دارند قرار عمان درياي و فارس خليج آبريز

نظیر سوزان و بزرگ صحراهای با مجاورت علت به دارد استوایی مناطق

دارد. گرم صحرایی هوای مجموع در عراق، و عربستان بزرگ صحرای

مشخص صورت دو به سال، طی در استانها اين در هوا فشار پراکندگی

، دی زمستان)آذر، آغاز و پائیز فصل آخر در ترتیب بدین آید می در فصلی

می خود حداکثر به جو فشار میزان است، پایین گرما درجه ی بهمن(که

هوا فشار است، باال گرما درجه مرداد(که ، تیر تابستان)خرداد، در و رسد

یابد. می کاهش حداقل به

است: نوع سه بر منطقه اين بادهاي

فصل های در هوا فشار تغییرات اثر در فصلی« که منظم - نخست،»بادهای

j و آیند می وجود به سال مختلف دیگری جوی عامل مگر نیستند، شدید معموال

و آید می بوجود مالیمی نسیم باشد، خنک هوا شود. اگر آنها تشدید موجب

می وزد. سوزان و دهنده آزار بادی باشد، گرم هوا اگر برعکس

شرجی«. »باد شمال« و است:»باد نوع دو بر خود محلی« که بادهای - دوم،

در باد رسد. این می ایران به که است مدیترانه ای جریان های از شمال باد

اغلب زمستان در شمال وزد. باد می دایمی و خشک طور به تابستان

خرداد ۱۵ از تابستان در ولی آورد می بوجود خطرناکی و ناگهانی طوفان های

جنوب از شرجی وزد. باد می فوق العاده شدت و نظم روز( با ۴۰تیر) آخر تا

بودن باال به توجه با و شده مرطوب فارس خلیج از عبور با و می وزد غربی

به را کشیدن نفس و شود می سنگین زیادی حدود تا هوا حرارت درجه

باد کند. این می دشوار دارند تنفسی مشکالت که کسانی برای خصوص

شود. می آبادان هوای و آب در کلی تغییرات سبب و است نامطلوب بسیار

تأثیر تحت شدت به را آن حوالی و آبادان جزیزه ی هوایی و آب تغییرات این

j اما می وزد، آبادان در بهار اواسط تا زمستان از باد دهد. این می قرار معموال

5

j باد اين شود. چون می احساس هم تابستان اوایل در گاهی و مرطوب معموال

شود. می بارندگی سبب است مه و ابر با توأم

می عربستان از که »سام« است یا سموم« »باد آبادان بادهای سوم، - نوع

سوزنده و گرم خشک، بسیار باد دارد. این همراه شن و خاک همیشه و وزد

را روز آسمان و می وزد آبادان در یکبار سالی چند هر بادها گونه است. این

آن مالیم تر نوع ساله همه می کند. البته تاریک و تیره کامال شب مثابه به

را زندگی عادی شرایط حدودی تا و است توأم غبار و گرد و خاک با که می وزد

می کند. اخالل دچار

به هم بارندگی همین عمده ی که است کشور بارش کم مناطق از منطقه اين

تگرگ با توأم باران این مواقع دارد. بعضی اختصاص باران زودگذر رگبارهای

تا ۱۳۴۳ سالهای حدفاصل آمارگیری سال ده طول در بارندگی، است. میزان

بارندگی است. متوسط بوده نوسان در متر میلی ۷/۳۵۳ تا ۶/۵۴ بین ۱۳۵۳

[. 14و7است] شده گزارش میلیمتر ۳/۱۴۶ ساالنه

جاري) سال در ايران غرب جنوب منطقه در غبار و گرد انتشار - علل4

1387 )

براي اول نگاه در شايد كهDusthaze هواشناسي اصطالح در يا گردوغبار پديده

وسيعي مسافت هاي كه هواست در معلق خاك گردو كند، جلوه عادي مردم

هواشناسي، ايستگاه هاي نزديكي يا و ايستگاه ها در باد وسيله به و پوشانده را

است خاكي و گرد ذرات باقيمانده هوا، در معلق ذرات اين باشد. شده بلند

معلق هوا در و رسيده هواشناسي ايستگاه به خارج از شن، طوفان اثر بر كه

افقي و عمودي ديدهاي شده، ياد شرايط در دليل همين به و است مانده

كاهش سبب خود، حاد نوع در گردوغبار پديده كه زماني نيست. اما خوب

سالمت افتادن خطر به يا و هواپيماها پرواز لغو حتي و شود افقي ديد شديد

وضعيت آن، مصداق كه مي يابد چشمگيري نمود آورد، همراه به را انسان ها

است. خوزستان استان بويژه غربي جنوب منطقه در گذشته هايماه جوي

استان در بويژه منطقه، در را غبار و گرد انتشار داليل توانمي كلي بطور

برشمرد: زير عوامل را خوزستان

هوا رطوبت ميزان و بارندگي کاهش-1

6

خشكسالي-2

. مناسب گياهي پوشش نبود-3

سمت ازسام( يا سموم شديد) باد باد وزش و هوا فشار تغييرات-4

مناطق سمت به سعودي عربستان و عراق كشورهاي بياباني مناطق

.ايران جنوبي

،عربستان صحرايي و خشك سرزمين هاي در جاري سال در جوي ناپايداري

كشور ابتدا كه شد سبب ،مذكور بادهاي با آن شدن توام و كويت و عراق

استان سپس ،گيرد قرار گردوغبار پديده تاثير )عراق( تحت همسايه

هدف هاي بوشهر، استان شمالي شهرهاي و فارس استان حتي و خوزستان

به غبار گردو پديده ورود ايماهواره عكس2 اشند) شكلب پديده اين بعدي

باعث كه ديگر عوامل از دهد(. همچنينمي نشان را غربي جنوب مناطق

هاي قسمت شدن خشك است، گرديده جاري سال در غبار و گرد تشديد

و شدن كم هورالعظيم، جمله از باد جريان درمسير هاي تاالب از زيادي

اكوسيستم تغيير زمان مرور به كه ،فرات و دجله هاي رودخانه مسير تغيير

تاالب است شده سبب عوامل اين باشدكهمي است داشته پي در را

j كه هورالعظيم هاي شن تثبيت عامل و غبار و گرد صافي يك عنوان به قبال

ودش تبديل غبارها و گرد اين كننده توليد به خود اكنون كردندمي عمل روان

و مكرر جنگ هاي در عراق كشور مراتع و جنگلي مناطق تخريب نيز و

غبار و گرد افزايش در موثر عوامل از سبز فضاهاي توسعه از ممانعت

[.14و11]است

غبار و گرد از ناشي - خسارات5

انسان سالمتي بر - اثر5-1

سيستم ، عمومي سالمت بر جدي تهديدي هوا آلودگي موضعي اثرات

-مي بدن اعضاء ساير و چشمها پوست، عروقي، – قلبي سيستم ، تنفسي

از متعددي بيماريهاي و نموده تاثير افراد سالمت بر نيز معلق ذرات. باشد

و تحريك آن، با مرتبط بافتهاي و ريه تخريب تنفسي، بيماريهاي قبيل

و سستي سرفه، ديد، قابليت كاهش دردناك، و سخت تنفس ريه، سوزش

مرگ حتي يا و مزمن برونشيت و آسم بروز تنفسي، مجاري التهاب بيحالي،

7

ريه از بخشهايي به است ممكن معلق ذرات. شد خواهد سبب را زودرس

كيسه ) گيردمي صورت خون و هوا بين كربنيك انيدريك و اكسيژن تبادل كه

تحت سادگي به ذرات تنفس با فرد ريه بنابراين ،دنماي نفوذ ( هوايي هاي

.گرددمي تشديد فرد فعاليت افزايش با اثرات اين كه گيردمي قرار آنها تاثير

تغييراتي به منجر و داده قرار تاثير تحت نيز را قلب ريه، بر عالوه ذرات

اين. گرددمي قلبي بيماريهاي از ناشي مرگ يا و قلب سالمت عدم بر مبني

بهنگام قلب )ضربان قلب ضربان و سرعت در اختالل: از عبارتند تغييرات

طبيعي حالت به ضربان اين فرد، آرامش و سكون با و يافته افزايش دويدن

خطرناك عاملي تغييرات، اين كاهش و اختالل بنابراين گردد،مي باز خود

و التهاب سبب كه خون تركيبات تغيير .گردد(مي محسوب قلبي حمالت براي

. گرددمي قلبي حمالت نتيجه در و خون شدن لخته احتمال افزايش

گياهان روي بر - اثر5-2

اليه يك تشكيل شود، تركيب رطوبت يا و باران نم با كههنگامي گردوغبار

طبقات در را ضخيمي

نيروي تنها و شوندنمي پاك سادگي به كه دهدمي هابرگ سطوح فوقاني

ضخيم اليه اين در موجود كند. گردوغبار جابجا را آن تا است الزم خارجي

جلوگيري گياه فتوسنتز جهت الزم نور ورود از

رشد كند،مي اختالل دچار را اتمسفر با كربن اكسيددي تبادل عمل و كرده

شود.مي محدود گياهي چنين

مواد روي بر - اثر5-3

وارد مختلف مواد به را زيادي ضايعات تواندمي هوا در موجود غبار و گرد

حالت و شيميايي تركيب به بستگي ضايعات اين دامنه و آورند. وسعت

كه دهدمي رخ هنگامي صدمه و دارد. خسارت كننده آلوده نوع و فيزيكي

تميز به نياز مذكور مواد اين نتيجه در بنشيند، مواد اين روي غبار و گرد

در مختلف مواد شدن فرسوده موجبات عمل اين دارند را مداوم كردن

-مي رخ هنگامي مواد شيميايي آورد. تخريبمي بوجود را غبار و گرد معرض

موادي شامل يا و باشند داشته خورندگي خاصيت وغبار گرد كه دهد

تركيبات حضور در خاصيت اين باشندكه خود عمق يا سطح در خورنده

و گرد از حاصل اثرات گردد. مضرترينمي تشديد رطوبت و گوگرد حاوي

8

تميز شد، اشاره قبال كه باشد. همانطورمي منسوجات كردن آلوده غبار

شود. مي الياف پود و تار گسستن و شدن سست باعث زياد، كردن

ديد ميزان و بينايي روي بر - اثر5-4

-مي وجودبه را زيادي مشكالت غبار و گرد پراكندگي اثر در بينايي كاهش

رانندگي( و حين در تصادفات احتمال ) افزايش خطرناك ايپاره كه آورد

روي بر تاثير بيشترين. باشند( مي مشاهده نظر ) از آزاردهنده برخي

ميكرومتر1 تا1/0 بين قطر متوسط محدوده با ذرات توسط بينايي

آنها قطر زيرا كنندمي متفرق كامال را مرئي نور آنها كه گيردمي صورت

ميكرومتر( است. 8/0 تا4/0مرئي) نور موج طول اندازه به تقريبا

خورشيدي اشعه مقدار روي بر - اثر5-5

سطح به را خورشيد نور تابش مقدار تقريبا وغبار گرد توسط آلودگي

ساطع فرعي پرتوهاي از بعضي كننده آلوده دهد. موادمي كاهش زمين

اين نتيجه دو و گردانندبرمي فضا به را برخي و جذب را خورشيد از شده

از: است عبارت امر

دسترس در مرئي نور كاهش اثر در بينايي كاهش-1

[.9]زمين دماي كاهش-2

آبي تاسيسات و آب منابع برروي - اثر5-6

گردد. ازمي آبي منابع و تاسيسات به زيادي خسارات باعث وغبار گرد پديده

نمود: اشاره ذيل موارد به توانمي خسارات اين جمله

تاسيسات بويژه آبي تاسيسات به وغبار گرد از ناشي مهم اثرات از - يكي1

كه باشدمي آب در موجود كدورت ميزان افزايش شرب، آب كننده تصفيه آبي

افزايش آبي تاسيسات در را آب فيلترينگ ميزان بايستي كدورت كاهش براي

فاضالب و آب تاسيسات در بيشتر فيلترهاي كردن وارد سبب امر اين داد. كه

منطقه در واقع شهرهاي در آشاميدني آب كدورت ميزان كاهش منظور به

كيفيت بر آزمايشها و كنترل افزايش است. همچنين شده كشور غربي جنوب

و گرد وجود منفي تبعات از مذكور هاي خانهتصفيه از خروجي و ورودي آب

[.19]باشد مي آب به آنها ورود و هوا در غبار

و آبرساني كاناالهاي و هالوله گرفتگي غبار و گرد منفي ثارآ از ديگر - يكي2

منابع به وغبار گرد از جاصل ذرات شدن وارد اثر در آب تصفيه سيستمهاي

9

مي آنها در ذرات اين نشيني ته و سدها مخازن و سطحي آب منابع بويژه آب

و برده باال را هاسيستم اين نگهداري و برداريبهره هزينه نتيجه در كه باشد

[.20 ]داد. خواهد كاهش را آنها مفيد عمر

هايطرح روند در شدن كند باعث ، باد وزش همراه به شديد غبار و - گرد3

-مي وفاضالب آب تصفيه و آب تامين تاسيسات هاي طرح در بويژه عمراني

به انساني نيروي راندمان كاهش از ناشي شدن كند اين داليل جمله گردد. از

شدن باشد. كندمي هاكارگاه شدن تعطيل و تعطيل نيمه و ديد كاهش دليل

تصفيه و آبرساني و آب هاي برنامه اجراي عدك و طرحها فيزيكي پيشرفت

]آورد.مي فراهم تاثير تحت مناطق در را خسارت تشديد موجبات فاضالب،

21.]

باشد مي غيره و دوده و خاك معلق، ذرات داراي غبار و گرد كه آنجايي از - 4

و فلزي اكسيدهاي سنگ، زغال خاكستر داراي خود معلق ذرات همچنين و

آلوده ساير و آلي تركيبات از بسياري و نيتراته سولفاته، مختلف تركيبات

فلزات جذب در باال پتانسيل دليلب غبار و گرد ذرات سوي از و باشدمي كننده

اورانيم و آرسنيک توريم، کبالت، نيکل، کادميم، سرب، روي، مس، آهن، مانند

كه نمايند جذب را معدني و آلي هاي آالينده توانند مي مسير طول در... و

منابع اين شدن آلوده به منجر آبي منابع به هاآالينده اين ورود با آن متعاقب

تخصيص جهت آب مطلوب كيفيت عدم باعث خود مسئله اين كه گردند مي

و خدمات ساير و صنعت و كشاورزي شرب، جمله از مختلف مصارف به

خواهد خانگي و شرب مصارف جهت آب تصفيه هايهزينه افزايش همچنين

[.17]شد

سال در ايران غربي جنوب مناطق بر غبار و گرد از حاصل اثرات- 6

(1387جاري)

من§§اطق م§§ردم زن§§دگي بر منفي اثرات مناطق اين در غبارها و گرد افزايش

كشاورزان، ويژه به مناطق اين مردم و است داشته كشور جنوبي استانهاي

است. كرده مواجه مشكالتي با را دريانوردان و صيادان

ت§§وام و ع§§راق و عربستان صحرايي و خشك سرزمين هاي در جوي ناپايداري

)ع§§راق( همس§§ايه كش§§ور ابت§§دا كه شد سبب شمالي، جريان هاي با آن شدن

10

ح§§تي و خوزس§§تان اس§§تان س§§پس و گ§§يرد ق§§رار گردوغب§§ار پدي§§ده تاثير تحت

امان در وضعيت اين از نيز بوشهر، استان شمالي شهرهاي و فارس استان

از ناشي غبار و گرد بر عالوه بوشهر استان در طبيعي هواي آلودگي نباشند.

خاك فرسايش دليل به نيز منطقه اي و محلي صورت به همسايه، كشورهاي

ش§ديد نس§بتا باده§اي ب§روز موق§ع در زمين، س§طح گي§اهي پوشش فقدان و

و برمي خيزد هوا به زمين خاك از حاصل غبار شرايط اين در كه دارد، وجود

كوچه ه§اي از بس§ياري نب§ودن آس§فالت مي ش§§ود. همچ§نين آن آلودگي باعث

كن§§د. تش§§ديد را ه§§وا آلودگي مي تواند نيز بوشهر استان روستاهاي و شهرها

گ§§اهي بوش§§هر اس§§تان از من§§اطق اين در توف§§ان با همراه غبار و گرد غلظت

چن§§د مدت به و(3)شكلمي برد فرو درتاريكي را منطقه كه است زياد چنان

باتوج§§ه و مي شود ممكن غير ساحلي آب هاي در شناورها تردد گونه هر روز

اس§تان ش§مالي من§اطق در گي§اهي پوشش فقر و جاري سال خشكسالي به

و اس§ت ش§ده تش§ديد منطق§ه دراين غب§ار و گ§رد ب§ا هم§راه توف§ان بوشهر،

وغب§§ار گ§§رد توف§§ان ك§§ه روزهايي در .است كرده ايجاد را فراواني هايآلودگي

ج§§ا هم§§ه و مي نشيند معابر و منازل در خاك از انبوهي مي گيرد، فرا را شهر

فعاليت ه§§اي امك§§ان و مي شود دشوار تنفس هوايي چنين مي شود. در آلوده

از كارشناسان كه طوري به است دشوار مردم براي آزاد فضاي در روزمره

كشاورزي محصوالت به خسارت نشوند. خارج منزل از كه مي خواهند مردم

نخيالت، ب§§اروري فص§§ل ب§§ه باتوج§§ه اس§§ت، غباره§§ا و گ§§رد اث§§رات از بخش§§ي

تولي§§د ب§§ه آنه§§ا ك§§ردن آل§§وده با و مي نشيند خرما درختان روي خاك توده هاي

و ص§§يفي ك§§ه اس§§ت داده نش§§ان مي زن§§د. بررس§§ي ها خس§§ارت آنه§§ا محصول

گ§§رد از اليه اي نشس§§تن ب§§ا و نيستند امان در خاك از نيز خوراكي سبزي هاي

مي رود. بين از و مي گراي§§د زردي ب§§ه آنه§§ا ب§§رگ محص§§والت اين روي وغب§§ار

گياه§§ان فتوس§§نتز عم§§ل ب§§راي ني§§از م§§ورد ه§§واي ت§§امين از غبار و گرد پديده

و دارد زراعي محص§§والت عملك§§رد ك§§اهش بر زيادي وتاثير مي كند جلوگيري

مي شود. دام ها در تنفسي گوناگون عوارض ايجاد باعث همچنين

و مس§اعد ه§واي نيازمن§د ص§يادي فع§اليت اين ك§ه ب§ه توجه با  ديگر سوي از

باخ§اك هم§راه توف§ان ك§ه موض§وع اين گرفتن نظر در با و است آرام درياي

11

و مي شود اختالل دچار صيادان فعاليت مي كند، ترنامساعد را شرايط ،مكرر

با همراه توفان وزش هنگام همچنينمي بينند. خسارت خود معاش امرار در

ت§§ردد و مي ش§§ود متالطم دري§§ا و مي ياب§§د ك§§اهش ش§§دت ب§§ه ديد شعاع خاك،

د. گردمي غيرممكن صيدگاه ها به صيادان

گرد پديده از ايماهواره - عكس2 شكل

[.11 ](1387 ايران)سال غربي جنوب شهرهاي روي بر غبار و

غربي جنوب شهرهاي در غبار و گرد به آلوده هواي از - عكسهاي3 شكل

[.16 ](1387 ايران)سال

12

غب§§ارآلود و دري§§ا ش§§دن توف§§اني به هنگام نيز دريايي سفرهاي شرايط اين در

ع§§ربي كشورهاي به بندرها اين از كه شناورهايي و است خطرناك هوا بودن

در ناگزيرن§§د وض§§يعتي درچ§§نين مي كنن§§د، ت§§ردد ف§§ارس خليج جن§§وبي ح§§وزه

روز چن§§د غب§§ار و گ§§رد مواقع برخي اين كه به باتوجه بمانند. همچنين لنگرگاه

منطقه در

رون§د ب§ه زي§ادي خس§ارت مي ش§ود، متوق§ف ش§ناورها ت§ردد و اس§ت پاي§دار

غ§§يرزراعي بخش§§هاي ك§§ه است داده نشان تحقيقات شود.قشر اين فعاليت

.مي بينند آسيب بيشتر پديده اين از

پوش§§ش تخ§§ريب پيوس§§ته، خشكس§§الي هاي معتقدن§§د، كارشناسان از برخي

فض§§اي ،ش§§ده باعث مراتع و اراضي كاربري تغيير و اخير درسال هاي گياهي

در ،مي شود ياد هوا تلطيف طبيعي فيلتر عنوان به آن از كه ،سبز

غ§§رب از پروازه§§ا در تعطيلي و باش§§د. ت§§اخير ض§§عيف ش§§دت ب§§ه استانها اين

100 ب§§ه دي§§د ك§§اهش آب§§ادان، مدارس تعطيلي هرمزگان، جزاير تا خوزستان

ب§§ود اتفاقاتي از بخشي فقط لنج، با تنها قشم به تردد امكان و اهواز در متر

روزم§§ره زن§§دگي اي§§ران، جن§§وب در ه§§وا ش§§ديد ش§§دن غب§§ارآلود به دنب§§ال ك§§ه

[.17 و13 ،12 ،11]داد قرار خود تحت تأثير را مناطق اين شهروندان

غبار و گرد از ناشي خسارات تقليل - راهكارهاي7

روان شن های تثبیت- 7-1

مراتع احياء و روان شنهاي تثبيت و يدبا فرسايش با مبارزه در کار اساس

به است ممکن پوشش اين. باشد مي خاک روي در پوشش ايجاد ، کويري

بيولوژيکي طريق از يا ( و ها بادشکن و 1نفتي هاي) مالچ مکانيکي طريق

) قرق حفاظتي طرق باالخره يا بذرپاشي( و و بوته درختچه، ، درخت )کاشت

قسمتي هدف، اين اجراي در گيرد چرا( صورت از ممنوعيت ، زارشن مناطق

اين مزبور مناطق گردند. قرقمي قرق شني هايتپه و زارشن اراضي از

و يابد افزايش خودرو هاي درختچه و ها بوته رشد که کند مي فراهم را امکان

، است کم بسيار آن مقدار يا و بوده گياهي پوشش فاقد که مناطقي در نيز

انجام بيشتري موفقيت و سرعت با بذرپاشي و درختکاري احيايي عمليات

ماده اين.آيد مي دست به پااليشگاهها تقطير برج در كه خام نفت هاي مانده پس از ايست - ماده11 مورد آورده بوجود خاك براي انعطافی قابل و نازك اليه آن پخش كه ايماسه هايتپه موقت تثبيت براي

.گيرد مي قرار استفاده

13

در رشد قابل و خشکي هب مقاوم هايبذر و نهالها از مورد اين در شود.

اسکمبيل، ، تاغ هاي گونه توان مي جمله از شود مي استفاده کويري مناطق

و خاک نوع حسب بر آنها از که برد نام را پاينکوم و زالک آتريپلکس، ، گز

و شني هاي تپه روي بر بادشکن احداث . با شود مي استفاده محلي شرايط

خسارت و روان شنهاي حرکت از آنها پناه در خشکيهب مقاوم هاينهال کاشت

زنده بصورت است ممکن ها شود. بادشکن مي جلوگيري آن از ناشي

با آنها نشاء و زمستانه خواب هنگام در کويري مقاوم هاي بوته از ) استفاده

يا (و شکل لوزي يا مربعي رديفي، هاي بصورت شني هاي تپه روي در ريشه

گز( مورد و تاغ هاي سرشاخه از استفاده با بادشکن ) احداث مرده شکلهب

در نيز نهالکاري عمليات اجراي جهت نياز مورد هايگيرند. نهال قرار استفاده

در است ممکن را هانهال گردند. اين مي توليد شن تثبيت ايستگاههاي خزانه

گلدانهاي در را قبال" آنها اينکه يا و کاشته نظر مورد مناطق در زمستان فصل

از نيز پاشي نمود. بذر منتقل اصلي بستر به سپس و پرورش پالستيکي

دست جنگلهاي از بذر متنابهي مقادير ساالنه است شن تثبيت اقدامات

ديگر در هابذر اين پسس و شده آوريجمع طبيعي يا و کويري کاشت

نباتي پوشش توسعه به ترتيب اين با و شوند مي پاشيده يا و کاشته ،مناطق

[.17و11]شوند مي کمک مناطق ساير

كاريجنگل و درختکاری- 7-2

می شمار به غبار و گرد ویژه به هوا آلودگی کاهش مهم عوامل از درختان

می تقلیل را آن و گذارد می تأثیر انسان دید میدان روی بر غبار و آیند. گرد

تردید قابل غیر امری تصادفات ایجاد در غبار و گرد از جنبه این دهد. تأثیر

بسیار نقش غبار و گرد پاالیش و شهر یک هوای و آب بهبود در است. گیاهان

شود، می حمل باد وسیله به که غباری و گرد توده که طوری به دارند، مؤثری

و حمل نیروی کاهش و باد سرعت تقلیل دلیل به درختان با برخورد اثر در

باد درختان شود. همچنين می داده رسوب درختان توسط ذرات جایی جابه

گرد تن68 تا جنگل هكتار هر در مي توانند و كنند مي شانه را ريز ذرات حامل

و بياباني مناطق براي موضوع دهند. اين رسوب خود در بار هر را غبار و

است اهميت حائز بسيار مي گيرند قرار روان ريگ  تهاجم مورد كه شهرهايي

14

جلوگيري شهر داخلهب غبار و گرد ورود از مي توان سبز كمربند ايجاد با چون

و باكتريها از زيادي مقدار جنگل هوا، غبار و گرد كردن شانه با كرد. همگام

تأثیر. دهد مي رسوب خود برگ و شاخ الي در را هوا در معلق ميكروبهاي

های ریه را آن توان می که است حدی در غبار و گرد تقابل در سبز فضای

.[.18]نامید شهرها تنفسی

زدايي - بيابان7-3

داد: انجام زير قداماتا توانمي زدايی بيابان هدف استای ر در

نباتی خاک و گياهی پوشش های تخريب از جلوگيری و سيالب ها کنترل- 1

در بخشی تعادل و مصنوعی تغذيه و سدسازی طرح های اجرای طريق از

کشور مناطق

سبزينگی توسعه و کويری حاشيه سبز کمربند های نياز مورد آب تامين- 2

کشاورزی اراضی و سبز فضای و

کشور در آب تخصصی نظام استقرار- 3

توسعه و زيرزمينی آبهای شوری از گيری جلو و آب کيفی حفاظت- 4

بيابان ها

کشور زايی بيابان اطلس تهيه طرح اجرای- 5

عمومي آگاهي افزايش منظور به جمعي ارتباط هاي رسانه بكارگيري- 6

مردمي مشاركتهاي تشويق و بيابانها پيشروي از ناشي خطرات پيرامون

[.7و11]زدايي بيابان خصوص در دولتي فعاليتهاي در

آن مديريت و خشكسالي با مقابله– 7-4

با مقابله غبار و گرد از ناشي خسارات تقليل راهكارهاي يكي ازجمله

باشد.مي ان مديريت و خشكسالي

مرور به چون ولي ميشود محسوب حادثه كه حال عين در خشكسالي- 1

. خشكسالي كندنمي تبعيت حوادث ديگر طبيعت از افتد مي اتفاق زمان

j كه نيست چيزي j خشكسالي برسد. آثار پايان به و دهد رخ دفعتا به مسلما

تحت را خاص نقطه يك كه زلزله يا و سيل برخالف شد، خواهد حذف مرور

مناطق گياهي ، جانوري و انساني حيات كل خشكسالي دهد، مي قرار تاثير

حال هر . به ميدهد قرار الشعاع تحت را كشور يا و استان حد در وسيع

15

نيازمند و رفته فراتر سال و ماه از زده بحران مناطق براي ريزي برنامه

باشد. مي المللي بين حتي و كشوري كالن ديدگاهي

ريزي برنامه كه است ضروري پديده اين با مقابله و رويارويي براي- 2

وجود خشكسالي وقوع طي در نيز و خشكسالي از قبل سالهاي براي مدوني

منزله به و تدارک آگاهانه طور به و پيش از مناسبي هاي اقدام و باشد داشته

زير موارد به توانمي راستا اين در مهم اقدامات جمله باشد. از آمده در اجرا

كرد: اشاره

عمومي سياستگزاري هاي و قانون گذاري مقررات، - تنظيم

شهري مناطق در آب جويي صرفه - اقدامات

مزرعه سطح در آب جويي صرفه - اقدامات

آب سيستم تلفات - کاهش

تقاضا آب/ کاهش - حفاظت

آب تامين منابع - افزايش

خشکسالي وقوع احتمال با مرتبط هاي - برنامه

اختالفات فصل و / حل ها کشمکش و تضادها - تحليل

عمومي مشارکت جلب و هاآگاهي - ارتقا

ها رسانه دخالت و - مشارکت

تغذيه و سالمتي با مرتبط هايبرنامه - اجراي

اضطراري - واکنش هاي

جنوب منطقه در ويژه به خشكسالي مراحل از گذر براي كلي طور - به3

اين پذيريآسيب بدليل خشكسالي مديريت كه است ضروري ايران غربي

. [7]گردد عملياتي سريعتر چه هر پديده، اين به نسبت مناطق

شهر معماری -7-5

در بسزایی تاثیر نیز شهری فضاهای معماری كه است داده نشان بررسی ها

این به كه پژوهشی دارد. در آنها نشست ته به كمك و غبارها و گرد كنترل

چون عواملی كه داد نشان گرفت قرار بررسی مورد كرمان شهر در منظور

و ارتباطی راههای طراحی افقی، توسعه عمودی، تراكم میزان معماری،

16

نسبت كرمان شهر موقعیت و منطقه غالب بادهای جهت در شهر خیابانهای

بایر اراضی و كویری خشك اراضی به نسبت روان، شن های عرصه به

ارتفاعات و صنعتی مناطق باغداری، و كشاورزی مناطق كشاورزی،

مورد كالن سطح در باید یكدیگر با آنها ارتباط و دارد بسزایی اهمیت اطراف

.[12]شود واقع بررسی

مرزي غبارهاي و گرد مديريت- 7-6

به بايد موجود شرايط كنترل منظور به برنامه ريزي و وغبار گرد پديده پايش

محيط حفاظت ذيربط) سازمان ارگانهاي و دولت كار دستور در جدي طور

و رفته قرارگ...( و غيرمترقبه حوادث ستاد هواشناسي، اداره زيست،

طريق از ايران همسايه كشورهاي روان خاكهاي و شن ها تثبيت مديريت

.[13و11گردد] پيگيري بين المللي مراجع و فعاالنه رايزني

بندي - جمع8 آلودگي افزايش باعث تنها نه غبار، و گرد شد بيان گزارش در كه همانطور

بناها تخريب گياهان، رفتن بين از انسانها، سالمت افتادن خطر به هوا،

آن، لبدنبا بلكه ، شودمي سبب را شهر ظاهري نماي و تاريخي آثار ژهيبو

محيطي زيست پيامدهاي بر عالوه و نموده مختل را جامعه مردم زندگي

ضروري داشت. بنابراين خواهد بسزايي تاثير نيز جامه اقتصاد در فوق،

و پديده اين بروز احتمال ،تكنيكي و علمي روشهاي بردن بكار با است

اين در كه راهكارهايي به توجه . باداد كاهش را آن از ناشي خسارتهاي

گرد پديده است، شده اشاره آنها به گزارش اين در و دارد وجود زمينه

كه باشد. چرا ناتوان آن كاهش و كنترل در بشر كه نيست معضلي وغبار

تدوين با توانمي كه است عواملي از منتج ،محيطي زيست مشكل اين

اجرايي و قانوني اقدامات كنار در مناسب و جامع عملي، برنامه هاي

و مناسب زيستي محيط ودر و نمود مهار آنرا الملليبين و دولتي نهادهاي

كرد. زندگي ،آلودگي نوع هر از عاري

مراجع و منابع

زاده، روشندل مهدي مهندس هاشمي، كورش مهندس راد، مرزبان جواد - دكتر1 بر آن اثرات و هوا آلودگي همايش"آن اثرات و هوا آلودگي نقش "1384

تهران پاك، محيط زيست مطالعاتي موسسه سالمت،

17

ساز و ساخت تاثير بررسي "1384 هادي، حاجي مصطفي سعيدي، - حسين2 "ليل حصار سرخه و خجير منطقه در معلق ذرات غلظت افزايش در

پاك، محيط زيست مطالعاتي موسسه سالمت، بر آن اثرات و هوا آلودگي همايشتهران

بررسي "1384سعيدي، پونه جو، سخاوت صادق محمد پور، عباس -. مجيد3 منطقة هواي موجود معلق ذرات و كربن منواكسيد آاليندة ميزان

موسسه سالمت، بر آن اثرات و هوا آلودگي همايش" تهران شهرداري22تهران پاك، محيط زيست مطالعاتي

بررسي" 1384پذيرا، محمد ايزانلو، حسن مهندس كرماني، مجيد - مهندس4 در كشورهاي در آن بهداشتي اثرات و آزاد هواي در موجود معلق ذرات"توسعه حال

، "هوا آلودگي " 1380 پاييز ، الدين غياث منصور دكتر ترجمه ، پركينز - هنري5 تهران دانشگاه انتشارات

اثرات تجزيه و مطالعه "دكتري رساله، 1384 رفتار، ثابت - عاليه7 راهكارهاي ارائه و كشور آب منابع كيفيت و كميت بر خشكسالي

دانشكده تحقيقات، و علوم واحد اسالمي، آزاد دانشگاه" آن با مقابله عمليزيست محيط

مسائل" 1379 پور، كريم يونس مهندس ترجمه ، كلر ادوارد و بوتكين دانيل - 8. اروميه دانشگاهي جهاد انتشارات " زيست محيط

"هوا و خاك ،آب، زيست محيط آلودگي "1386 دبيري، مينو - دكتر9 اتحاد، انتشارات

http://www.irandoe.gov/linkclick10- كنترل تهران- شركت شهرداري سايت هوا كيفيت /

http://www.aftab.ir/news/200811- آفتاب خبري سايت ايران)ايرنا( اسالمي جمهوري خبرگزاري - سايت12

http://www2.irna.ir/fa/news/view http://www.gravelwatch.org - سايت13http://fa.wikipedia.org - سايت14http://www.ettelaat.com خبري - سايت15http://www.dw-world.de - سايت16http://www.ebtekarnews.com -سايت17http://www.ettehadjonoub.com -سايت18http://mardomsalari.com خبري -سايت19بوشه، دتلف و نيافيض سادات احمدي، حسن اختصاصي، رضا محمد- 20

يزد- دشت حوزه در آن خسارات و هارخساره بادي، فرسايش" 1382"اردكان

منطقه خاص مسائل" 1386، ملك الله حجت- مقدم نخعي محمدعلي- 21 زهكشي، و آبياري هاي شبكه و آبي تاسيسات اجرايي روند در اي

"سيستان در بادي ماسه موردي: طوفان مطالعه

18