คมภรฉนทศาสตร แพทยศาสตรสงเคราะห

ผแตง:

พระยาพศณประสาทเวช (คง ถาวรเวช) พ.ศ.๒๓๙๖

ลกษณะค าประพนธ : - ค าน าขนตนดวยกาพยยาน ๑๑

- ตอนลกษณะทบ ๘ ประการ ใชค าประพนธประเภทราย

ต ำรำแพทยศำสตรสงเครำะห

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ร.๕ ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหรวบรวมขน เนองจากเหนวาแพทยแผนโบราณและต ารายาพนบานเปนสมบตทางวฒนธรรมทมคา และทสบทอดกนมานนมผดบาง สญหายบาง จงรวบรวมไวใหคนรนหลงไดศกษา โดยเขยนลงสมดไทยดวยอกษรไทยเสนหรดาล

ปรากฏฉบบสมบ รณ เม อ พระยาพศณประสาทเวช (คง ถาวรเวช) อาจารยผเชยวชาญของราชแพทยาลยไดเรมจดพมพเพออนรกษต าราแพทยแพทยไทยไวใหคนรนหลง

แพทยศาสตรสงเคราะห : ภมปญญาทางการแพทยและ มรดกทางวรรณกรรมของชาต

เปนหนงสอทกระทรวง - ศ ก ษ า ธ ก า ร ไ ด จ ด ท า แ ล ะจดพมพ เพอนอมเกลานอม -กระหมอมถวายเปนพระราช-สกการะแดพระบาทสมเดจ -พระเจาอยหว เนองในมหา -มงคลสมยททรงเจรญพระ -ชนมพรรษาครบ ๖ รอบ

แพทยศาสตรสงเคราะห : ภมปญญาทางการแพทยและมรดกทางวรรณกรรมของชาต

โดยไดรวบรวมคมภรแพทย ครง ร.ศ.๑๒๖ และ ร.ศ.๑๒๘ ซงไดตรวจสอบรบรองโดยคณะแพทยหลวง ในรชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวและสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ-

กรมพระยาด ารงราชานภาพ จ านวน ๑๔ คมภร เผยแพรแกประชาชนทวไป ไดแก

๑. คมภรฉนทศาสตร จรรยาของแพทย,บทสงเคราะหเนอหาจากคมภรอนๆ ๒. พระคมภรปฐมจนดาร การปฏสนธแหงทารก ครรภรกษา การคลอด โรคเดก วธรกษา และยาตางๆ

๓. พระคมภรธาตวภงค กลาวถงกองธาตพการตามฤด และสมนไพรทใชรกษา ๔. พระคมภรสรรพคณ (วาดวยสรรพคณของสมนไพรชนดตางๆ) ๕. พระคมภรสมฏฐานวนจฉย วาดวยความรในการวนจฉยโรคและการรกษาสขภาพ ๖. พระคมภรวรโยคสาร คณลกษณะของแพทย ลกษณะผปวย การรกษาโรค คณคาของยาและอาหาร ๗. พระคมภรมหาโชตรต วาดวยโรคของสตร และวธการรกษา

๘. พระคมภรชวดาร วาดวยโรคลมและโรคเลอด และสมนไพรทใชรกษา ๙. พระคมภรโรคนทาน วาดวยสาเหตของโรค และสมนไพรทใชรกษา ๑๐. พระคมภรธาตววรณ วาดวยลกษณะธาตพการ และสมนไพรทใชรกษา ๑๑. พระภมภรธาตบรรจบ วาดวยเรองอจจาระทเปนสาเหตของโรคฯ ๑๒. พระคมภรมจฉาปกขนทกา กลาวถงโรคองบรษ สตร ฯ ๑๓. พระคมภรตกกะศลา กลาวถงบรรดาไขพษทงปวงฯ โรคระบาดฯ ๑๔. พระคมภรไกษย กลาวถงโรคกระษย ๒๖ ประการฯ ทท าใหรางกายไมแขงแรง และสมนไพรทใชรกษา (๕/๔)

เรองยอ • แพทยศาสตรสงเคราะห ตอน คมภรฉนทศาสตร เรมตน

เปดเรองดวยบทไหวครซงเรยบเรยงโดย พระยาวชยาธบด (กลอม) ผวาราชการเมองจนทบร

• ตอจากน นกลาวถงความส าคญของแพทยและคณสมบตทพงม โดยทวไปททกมความประมาท ความอวด-ด ความรษยา ความโลภ ความเหนแกตว ความหลงตว และความไมเสมอภาคในการใหรกษาคนรวยกบคนจน ซงแตงเปนกาพยยาน ๑๑

• ตอจากนนจะเปนเนอหาซงอาจแบงเปน ๑๙ ตอน คอ

เรองยอ ๑. วาดวยลกษณะทบ ๘ ประการ

๒. คมภรตกกะศลา

๓. สมมตฐานก าเนดไข

๔. ลกษณะอาการไขทเขาเพศเปนโทษ ๔ อยาง

๕. ลกษณะน านมดและชว

๖. ชพจร ใหระวงในการระบายยา

๗. ลกษณะรตนธาตทง ๕

เรองยอ ๘. ลกษณะปวง ๘ ประการ

๙. ต ารายาแกสนนบาตสองคลองและอหวาตกโรค

๑๐. ลกษณะสมฏฐาน

๑๑. ลกษณะอตสาร

๑๒. ลกษณะมรณะญาณสตร

๑๓. โรคภยตางๆแหงกมาร ลกษณะซางตางๆ

๑๔. ลกษณะก าเนดซาง

เรองยอ ๑๕. ลกษณะรปทารก

๑๖. ลกษณะซางตง

๑๗. ลกษณะตานโจร

๑๘. ลกษณะธาตทง ๔

๑๙. ตอนลงทาย

ตอนทน ำมำเรยนในบทน จะกลำวถงควำมส ำคญของแพทย

และคณสมบตของแพทย

คมภรฉนทศำสตร

เปนสวนหนงของ ต ำรำแพทยศำสตรสงเครำะห

บทไหวคร ไหวพระรตนตรย

ไหวเทพเจำของพรำหมณ

ไหวหมอชวกโกมำรภจจ (แพทยหลวงของพระเจำพมพสำร)

ไหวครแพทยโดยทวไป

ควำมส ำคญของแพทย

คณสมบตทแพทยพงม

ควำมรแพทย

จรรยำบรรณแพทย

โรคและกำรรกษำ วธสงเกตไขและยำรกษำ

ก ำเนดโรคภย

ค ำเตอนแพทยใหศกษำคมภรฉนทศำสตร

ลกษณะแพทยทด

ค ำอวยพรของคนแตง

ควำมส ำคญของคมภรฉนทศำสตร

จะกลาวคมภรฉน- ทศาสตรบรรพทครสอน เสมอดวงทนกร แลดวงจนทรกระจางตา สองสตวใหสวาง กระจางแจงในมรรคา

เปรยบคมภรฉนทศำสตรโบรำณทครพร ำสอนกนมำกบ

ดวงอำทตยและดวงจนทรทชวยน ำทำงแกสตวโลก

ควำมส ำคญของแพทย

อนงจะกลาวสอน กำยนครมมากหลาย ประเทยบเปรยบในกาย ทกหญงชายในโลกา

รำงกำย = เมอง

เปรยบแพทยคอทหำร อนช ำนำญรล ำเนำ

ขำศกมำอยำใจเบำ หอมลอมรอบทกทศำ

แพทย = ทหำร

ใหด ำรงกระษตรยไว คอดวงใจใหเรงยำ อนงหำมอยำโกรธำ ขำศกมำจะอนตรำย

ควำมส ำคญของแพทย

ปตต คอ วงหนำ เรงรกษาเขมนหมาย อาหารอยในกาย คอเสบยงเล ยงโยธา น ำด = วงหนำ, อำหำร = เสบยง

ดวงจตคอกระษตรย ผานสมบตอนโอฬาร ขำศกคอโรคา เกดเขนฆาในกายเรา

หวใจ = พระมหำกษตรย, โรคภย = ขำศก

ถาตายไมทราบสาเหต มาหาเจนะ... เจผาใหคะ ฟร!

คณสมบตของแพทย

แพทยตองมควำมร และจรรณยำแพทย

เปนแพทยไมรใน คมภรไสยทำนบรรจง รแตยำมำอำองค รกษำไขไมเขดขำม

ไมรคมภรเวช หอนเหนเหตซงโรคท ำ แพทยเอยอยำงมคล ำ จกขมด บ เหนหน

แพทยใดจะหนทกข

ไปสสขนพพำนดล

พรยสตตน

ประพฤตไดจงเปนกำร ศลแปดแลศลหำ

เรงรกษำสมำทำน ทรงไวเปนนจกำล

ทงไตรรตนสรณำ

แพทยตองมควำมรทงทำงต ำรำ

และทำงธรรมโดยรกษำศลแปด และศลหำ

และยดหลกไตรรตน (๕/๒)

บทวเคราะห # รปแบบการแตง # กลวธการแตง # คณคาดานวรรณศลป - คณคาดานภาษา

# คณคาดานสงคม

บทวเคราะห รปแบบการแตง คมภรฉนทศาสตรเปนชอต าราหนง ทรวบรวมความรหลากหลายจากต าราเรองอนๆ ในชดแพทยศาสตรสงเคราะหเอาไว เนอหาแบงออกเปนตอนๆ ๑๙ ตอน

ผ แตงเลอกใชค าประพนธในการน าเสนอเนอหาไดเหมาะสม โดยเฉพาะในบทน า หรอตอนเปดเรอง ผ แตงใชค าประพนธประเภทกาพยยาน ๑๑ เรมตนดวยบทไหวคร

แผนผง กาพยยาน ๑๑

ฉนทลกษณค าประพนธทใชขนตนค าน า (บทไหวคร)

• รปแบบการแตง และตอดวยเนอหาทสอนจรรยาบรรณแพทย กบขอควรปฏบตส าหรบแพทย สวนเนอบทตอนทวาดวยลกษณะทบ ๘ ประการ ผแตงใชค าประพนธประเภทรายอธบายใหความรเกยวกบโรคและการรกษาโรคของแพทยแผนไทย

บทวเคราะห

แผนผง รายสภาพ

ค าประพนธประเภทราย อธบายใหความรเกยวกบโรค และการรกษาโรคของแพทยแผนไทย

• กลวธการแตง คมภรฉนทศาสตรจดเปนหนงสอทเปนต ารามเนอหาเฉพาะดาน การน าเสนอใชโวหารอธบายเปนสวนใหญ

แตเมอจะกลาวถงเรองทเปนนามธรรม ผ เขยนเลอกใชอปมาโวหาร หรอบทเปรยบเทยบ ซงชวยใหผ อานเขาใจความหมายไดงาย และท าใหเหนภาพจากบทประพนธชดเจนมากขน ตวอยางเชน

บทวเคราะห

ตวอยางบทประพนธ แบบอปมา

...จะกลาวคมภรฉน ศาสตรบรรพทครสอน เสมอดวงทนกร แลดวงจนทรสวางตา

เมอกลาวถงต าราฉนทศาสตรเลมนทคนรนกอนไดสอนมานน กเปรยบเหมอนดวงอาทตย และดวงจนทรทสงแสงสวางใหกบผประสบโรคไดหายไข

บทวเคราะห • คณคาดานวรรณศลป ๑. การใชถอยค าในการอธบาย กวเลอกใชค าสนๆ ค านอย กนความมาก อานเขาใจงาย เชน ...บางหมอกกลาวค า มสาซ ากระหน าความ ยกตนวาตนงาม ประเสรฐยงในการยา บางหมอกเกยจกน ทอนแพทยรกษา บางกลาวเปนมารยา เขาเจบนอยวามากครน

บทวเคราะห • คณคาดานวรรณศลป ๒. การใชอปมาโวหาร

กวใช ถอยค าในการเปรยบเทยบเพอใหผ อานเขาใจความหมาย และเหนภาพไดชดเจนยงขน ดงตวอยาง

...อทธจจงอยาอทธจ เหนถนดในโรคา ใหต งตนดงพระยา ไกรสรราชเขานาว

สอนใหแพทยท าตนเหมอนพญาราชสหทเขาตะครบเหยอ คอเมอแพทยเหนโรคแลวใหรบรกษา อยามวประมาทฟ งซาน

บทวเคราะห • คณคาดานวรรณศลป ๓. การใชส านวนไทย กวใชส านวนไทยมาประกอบการอธบาย ชวยใหเขาใจเนอความไดชดเจนยงขน ดงตวอยาง... เรยนรคมภรไสย สขมไวอยางแพรงพราย ควรกลาวจงขยาย อยายนแกวใหวานร

บทวเคราะห • คณคาดานภาษา ๑. ใหความรดานอกษรศาสตร

๒. ศพททางการแพทยแผนโบราณ เชน...

- ธาตพการ คอ ธาตทง ๔ ทท าใหรางกายผดปกต - ก าเดา คอ ไขก าเดา

- ปวดมวน คอ อาการปนปวนในทอง

บทวเคราะห • คณคาดานสงคม ๑. ใหความรดานจรรยาบรรณแพทย

สามารถน าไปปรบใชไดกบทกวชาชพ

- รกษาศล

- รกษาไมหาย (โทษตนเอง)

- ตองตงใจในการท างาน (ทกอาชพ)

บทวเคราะห • คณคาดานสงคม ๒. ใหความรดานแพทยแผนไทย

- แพทยทางเลอก - คณสมบตของพช สมนไพร

- ชาวชนบทหางไกลความเจรญ

- ทองถน

คนประวตของแพทย (สมยโบราณ สมยปจจบน) ทตนเองชอบ

เหตผล : แนวคดการด าเนนชวต :

- หมอเบรด - หมอชวกโกมารภจจ

- หมอเจยบ - หมอพร

- หมอกอง - สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมหลวงชมพรเขต

อดมศกด

- หมอโอค

- หมออภชาต

- หมอพรทพย

ภาระงาน สงภายในวนท.... ๑. ศล ๕ และศล ๘ คออะไร ส ำคญอยำงไร/ประโยชน ๒. อำชพหมอ มควำมส ำคญอยำงไร (ตำมทศนะคตของตนเอง) ๓. กำรเปดคลนก ดหรอไมอยำงไร ๔. สมนไพรไทย ๑ ชนด (ลกษณะ, สรรพคณ, พนทปลก,) ๕. โรคทมกเจอในวย ๑๕ ถง ๒๕ ป (วยรน) ๖. โรคของบรษ ๓ โรค ๗. โรคของสตร ๓ โรค thai_lordfc@hotmail.com