, s. 1-15 Sevim SELAMET - sobider.com Sevim SELAMET.pdf · Arat ırma için belgesel tarama yöntemiyle İngilizce ve ... Anahtar Kelimeler: Gotik yazı, ... Orta Avrupa’da en çok

Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 1-15

Sevim SELAMET1

GRAFİK TASARIM VE TİPOGRAFİDE GOTİK YAZILAR

Özet

Textura, Schwabacher, Rotunda ve Fraktur gibi elyazıları “Gotik Yazılar”

olarak isimlendirilir. Gotik yazılar, Ortaçağ’da, Orta Avrupa’da en çok kullanılan

elyazılarıdır. Bu yazılar Gutenberg’in icat ettiği baskı makinesinde ilk kullandığı

harfler olmaları sebebiyle tipografide ilk yazı karakterleri olma unvanına

sahiptirler. Yapılan literatür taramasında Gotik elyazılarının isimlendirilmesi ve

sınıflandırılmasında bir sorun görülmezken, pek çoğu orijinal elyazısı

versiyonlarından tipografiye aktarılmış olan Gotik yazı karakterlerinin hem

isimlendirme hem de sınıflandırmalarında sorunlar ve farklılıklar görülmüştür.

Yabancı kaynaklardaki sorun ve farklılıkların, yapılan çevirilerle Türkçe

kaynaklara katlanarak yansıdığı tespit edilmiş ve bunlar araştırmanın problemleri

olarak ele alınmıştır. Araştırma için belgesel tarama yöntemiyle İngilizce ve

Türkçe kaynaklardan grafik tasarım içerisinde Gotik yazıların isimlendirilmesi,

sınıflandırılması ve kullanımı üzerine elde edilen bilgi ve bulgular araştırmanın

problem ve amacı doğrultusunda tartışılarak yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler: Gotik yazı, Gotik yazı karakterleri, tipografi, grafik

tasarım

GOTHIC TYPES IN GRAPHIC DESIGN AND TYPOGRAPHY

Abstract

Scripts such as Textura, Schwabacher, Rotunda and Fraktur are called as

"Gothic scripts". Gothic scripts are the most widely used handwriting in Medieval

Central Europe. They have become the first typefaces in typography due to the

letters were adopted and used by Gutenberg for the first print in the printing press

invented by him. In literature research there have seen no problem about the

naming and classification of Gothic handwriting but there have seen issues and

1 Prof.Dr.,Anadolu Üniversitesi, Grafik Tasarım ABD.,[email protected]

SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı: 5, Aralık 2015, s. 1-15

Sevim Selamet

2

differences in naming and classification of many of the Gothic typefaces that were

imported from the original handwritten versions. It is identified that issues and

differences in foreign sources have been reflected exponentially to the Turkish

sources by translations and these are discussed as the research problems. Findings

and information from both Turkish and English sources about the naming,

classification and usage of the gothic types in graphic design, has reviewed and

discussed in line of the problems and objectives of the research.

Keywords: Gothic script, Gothic typefaces, typography, graphic design

1. GİRİŞ

Yazının binyıllar önce kil tabletler üzerinde başlayan yolculuğu, 15. yüzyılda matbaanın

icadı ile yazı ve tipografi olmak üzere iki kola ayrılmıştır. Tipografi, grafik tasarımın harfler,

rakamlar ve yazıların tasarım ve düzenlemeleriyle ilgilenen alt dalı olarak tanımlanır. Bütün

basılı yazıları konu edinen tipografi grafik tasarımın en önemli bileşenidir. Tipografinin

temelinde de yazı karakterleri (typefaces) vardır. Alfabenin özgün, belli bir tasarımı olarak

tanımlanan yazı karakterlerinin seçimi ve doğru kullanımı grafik tasarım açısından önemli bir

konudur. Doğru seçilmiş yazı karakteri tasarımın gücünü arttırırken, yazı karakteri seçiminde

yapılacak hata diğer yönleriyle çok iyi planlanmış bir mesajı sabote edebilir; tüm emek ve

harcamaları boşa çıkarabilir.

Günümüzde teknolojik gelişmelere paralel olarak tasarım, üretim ve dağıtımları geçmişe

kıyasla hayli kolaylaşmış olan yazı karakterleri hızla çoğalmış, sayıları tam olarak tespit

edilememekle birlikte on binlerle ifade edilir hale gelmiştir. Sayıları çok olan şeyleri araştırmak,

tanıyıp tanımlayabilmekte ilk adım onları sınıflandırmaktır. Yüzyıllar içerisinde yazı

karakterleri de bu amaçla sınıflandırılmaya çalışılmış fakat herkes tarafından kabul gören

evrensel bir sınıflandırma mümkün olamamıştır.

Textura, Schwabacher, Rotunda ve Fraktur gibi el yazıları “Gotik Yazılar” olarak

isimlendirilir. Gotik yazılar, Ortaçağ’da, Orta Avrupa’da en çok kullanılan el yazılarıdır. Latin

Alfabesiyle elyazısının evriminde son sıralarda yer alan bu yazılar tipografide bir ilki

oluştururlar. Gotik yazıların Textura stili Gutenberg’in icat ettiği baskı makinesine adapte ettiği

ilk yazılardır. Dolayısıyla Gotik yazılar tipografi tarihinin ilk “yazı karakterleri” olma unvanına

sahiptirler.

2. Çalışmanın Önemi

Yapılan literatür taramasında Gotik elyazılarının isimlendirilmesi ve sınıflandırılmasında

bir sorun görülmezken, pek çoğu orijinal elyazısı versiyonlarından tipografiye aktarılmış olan

Gotik yazı karakterlerinin hem isimlendirme hem de sınıflandırmalarında sorunlar ve farklılıklar

görülmüştür. Yabancı kaynaklardaki sorun ve farklılıkların, yapılan çevirilerle Türkçe

kaynaklara katlanarak yansıdığı tespit edilmiştir.

Yazı ve yazı karakterleri tarihsel gelişim süreçlerinde edindikleri imajları üzerlerinde

taşırlar. Bu yüzden grafik tasarım içerisinde yazı karakterlerinin doğru kullanılması için sadece

harflerin anatomisini görüp bilmek yeterli değildir. Yazı karakterlerinin taşıdığı imajlar onlara

uzun süren tarihi ve kültürel süreçler yoluyla yüklenmiştir. Oysa Latin harfleri Türkiye’de, 1928

yılında Atatürk öncülüğünde gerçekleştirilen harf devrimi ile kabul edilip kullanılmaya

başlanmıştır. Yani Latin alfabesinin gelişimi ve Latin yazısının yüzyıllar süren evrimi

SOBİDER

Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı:5, Aralık 2015, s. 1-15

Grafik Tasarım ve Tipografide Gotik Yazılar

3

ülkemizde yaşanmamıştır. Dolayısıyla, Harf Devrimi büyük bir başarı göstermiş, Latin harfleri

kısa sürede Arap alfabesinin yerini almış olsa da, yüzlerce yılın kültürel birikimini alfabe ile

birlikte transfer etmek mümkün olamamıştır. Osmanlı döneminde Batı dünyasındaki

kaligrafinin bizdeki karşılığı hat sanatı idi. Geçmişte en üst seviyelere ulaştırıp, eşsiz ürünlerin

ortaya konduğu Arap harfleriyle hat sanatı, yaşadığımız dönemde işlevselliğini ve eski önemini

yitirdiğinden gerilemiştir. Latin harfleriyle kaligrafi ise henüz yeni sayılacağından aşama

göstermek ya da ulusal kimlik oluşturmaktan çok uzak bir noktadadır. Geçiş döneminde

yaşamış ve her iki alfabeyi de iyi kullanıp, bu iki farklı alfabenin üzerlerinde taşıdığı kültürleri

sentezleyip harmanlama becerisine sahip olan bir kaç ustayı da yitirdik. Konuya sanat ve

tasarım açısından baktığımızda Latin alfabesi bizim için yeni, Arap alfabesi ise yabancıdır.

Grafik tasarım ve tipografide yazı karakterlerinin geçmişini, gelişim süreçlerini bilmek

onları doğru kullanmada önem arz etmektedir. Günümüzde Latin yazısının kültürel birikimlerini

çeviriler yoluyla kazanmaya çalışıyoruz.

Literatür çalışması sonucu ulaşılan yabancı ve Türkçe kaynaklar kıyaslanmış, Gotik baskı

yazıları üzerine yabancı kaynaklarda görülen karmaşanın çevirilerden dolayı Türkçe

kaynaklarda katlanarak devam ettiği görülmüş ve bu araştırma ile tüm bu sorunlara cevap

aranmıştır.

3. Yöntem

Bu çalışmada tarama modeli kullanılmıştır. Yapılan literatür taramasında ulaşılan

kaynakların bilgilendirmeden ziyade kafa karıştırıcı olduğu, farklılık ve tutarsızlıkları

barındırdığı tespit edilmiştir.

Araştırma için belgesel tarama yöntemiyle İngilizce ve Türkçe kaynaklardan grafik

tasarım içerisinde Gotik yazıların isimlendirilmesi, sınıflandırılması ve kullanımı üzerine elde

edilen bilgi ve bulgular araştırmanın problem ve amacı doğrultusunda tartışılarak

yorumlanmıştır.

4. Bulgular Ve Tartışmalar

4.1. Terminoloji

Her alanın kendine ait bir jargonu vardır. Tasarımcı da, beraber çalıştığı insanlarla

iletişim kurmak için alanın terminolojisini kullanır. Konu ile yakından ilgili olanlar, tipografide

yazı karakterleri sınıflandırmasının bir sorun olduğunu, terminolojideki anlaşmazlıkların bu

sorunu büyüttüğünü, Dünya’da var olan sorunların Türkçe yazılar ve çevirilere katlanarak

yansıdığını bilirler. Bu yüzden Gotik yazı karakterlerinden söz etmeden önce, bu alanda yaşanan

karmaşanın ve nedenlerinin sorgulanması ve kastedilen yazıların hangileri olduğunun

açıklanmasında fayda vardır.

Gotik elyazılarının isimlendirilmesinde hiçbir sorun olmadığı halde, aynı el yazıları

üzerinden tipografiye uyarlanmış baskı yazı varyasyonlarının hem isimlendirilmesi hem de

sınıflandırılmasında farklılıklar görülmektedir. Bu araştırmanın konusu olan yazı karakterleri

çeşitli yabancı kaynaklarda “Gothic”, “Text Letter”, “Blackletter”, “Text or Blackletter”,

“Fraktur”, “Broken Letters” ve “Old English” isimleriyle karşımıza çıkar. Farklı ülkelerde ve

farklı araştırmacılar tarafından aynı yazı karakterlerini ifade etmek için bu isimlerin her biri

kullanılmaktadır. Yaygın olarak kullanılan “Blackletter” teriminin bazı kaynaklarda iki ayrı

kelime olarak yazılıp “Black Letter” şeklini aldığı da görülür.


Sevim Selamet

4

Türkçe kaynaklara bakıldığında; “Gothic”, “Black Letter”, “Broken Letters”, “Broken

Types” gibi yukarıda söz edilen İngilizce terimlerden bazılarının orijinal halleri ile

kullanıldığını, Türkçe karşılıklar olarak ise “Gotik yazılar” ve “Kırık yazılar” terimlerinin daha

sık kullanıldığı görülmektedir. Aynı yazı stilinden bahsetmek için kullanılan tüm bu terimlerin,

yazı karakteri tür ismi olarak kullanılmasında bazı yanlışlık ve sakıncalar vardır. Gotik yazı

karakterlerini incelemeden önce bu soru işaretlerinin açıklığa kavuşturulması faydalı olacaktır.

Bu tür için yaygın olarak kullanılan isimlerden biri “Text Letter”dir. Türe “text” yani

“metin” isminin yakıştırılması, bu yazıların Ortaçağ Kuzey Avrupa’sının elyazması kitaplarında

çokça kullanılan metin yazıları olmasından kaynaklanır (Conover, 1985: 48). Oysa bugün,

“text” ismi, bu grupta yer alan yazı karakterleri ile bir arada düşünülemeyecek kadar aykırı

görünmektedir. Genel kabul görmüş yazı karakteri sınıflandırma kıstaslarından biri yazı

karakterlerinin büyüklüklerine göre sınıflandırılmasıdır ve bu sınıflandırmada yazılar “metin

yazıları ” ve “sunum yazıları” olarak ikiye ayrılmaktadır. Bu sınıflandırma içerisinde “metin

yazısı” olarak nitelenen yazı karakterlerinin en belirgin özelliği yüksek okunurluğa sahip

olmalarıdır ve kesinlikle Gotik yazı karakterleri bu alt grup içerisinde yer almazlar. Gotik

yazılar harf hatlarında çokça çeşitlilik olması nedeniyle şatafatlı ve gösterişli, dolayısıyla

okunması zor, yani metinler için uygun olmayan karakterlerdir. Dolayısıyla, bu grupta yer alan

yazı karakterlerine kaynak oluşturan Ortaçağ Avrupa’sının “metin yazıları”, günümüzde

benimsenmiş “metin yazısı” tanımı içerisinde asla yer alamayacak anatomik ve görsel

özelliklere sahip olduklarından Gotik yazı karakteri türünün “text” yani metin yazısı olarak

isimlendirilmesi uygun görünmemektedir.

Bu tür için yaygın olarak kullanılan isimlerden biri de koyu, siyah yazı anlamındaki

“Blackletter”dir. Türe bu ismin verilmesi ise, Ortaçağ’ın Gotik el yazısının ağır, koyu harfleri

üzerine temellenmesinden kaynaklanır. Tarihsel süreci ve nedenleri bilindiğinde “Text Letter”

ve “Black Letter” isminin yaygın olarak kullanılması anlaşılabilir. Fakat ülkemizde, tipografi

üzerine yeterince Türkçe kaynak olmadığı, yazılan tez, makale ve kitaplarda tipografi

terminolojisinde bir birlik olmadığı, kullanılan yabancı kaynaklardaki farklılık ve çelişkilerin

Türkçe’ye artarak aktarıldığı bir ortamda “Blackletter” ismi yazı karakteri ağırlıklarından olan

“black” ya da “bold” terimlerini çağrıştırabilmektedir. Yukarıda ifade edilen nedenlerden dolayı

“Text Letter” ya da “Blackletter”ın tür ismi olarak sakıncalı olduğu pek çok yabancı kaynakta

da vurgulanmaktadır.

Bu türün “Old English” olarak isimlendirilmesi ise tamamen yanlıştır. Çünkü “Old

English”(Şekil-1) tür değil, bu tür içinde yer alan ünlü yazı karakterlerinden biridir.

“Fraktur” ise, Gotik elyazısının ana varyasyonlarından birine verilen isimdir. Fraktur

Şekil1: Old English Gotik türü içinde

yer alan bir yazı karakterinin ismidir.

Şekil 1: Bazı Sans Serif yazı karakteri isimlerinin

sonundaki "Gothic" kelimesi, terimin yanlış

kullanımını yaygınlaştırmakta ve normalleştirmektedir Şekil 2: Fractur, Gotik elyazısının

ana versiyonlarından biridir.

SOBİDER



5

elyazısı temel alınarak tasarlanmış ve bugün kullandığımız pek çok yazı karakteri vardır (Şekil-

2). Ancak Fraktur, bir tür ismi olmayıp, Gotik elyazısının ana stillerden biridir.

Avrupa’da gotik dönemde ortaya çıkan ve gotik katedralleri anımsatan bu yazı türüne en

çok yakışan isim, “Gotik” gibi görünmektedir. Oysa bu, tür ismi olarak kullanılması en

sakıncalı olanlardan biridir. Çünkü günümüzde ‘’Gotik’’ terimi pek çok ülkede, özellikle

Amerika Birleşik Devletleri’nde “Sans Serif” yazı karakterlerini tanımlamak için kullanılır.

Birleşik Devletler’de basın endüstrisinde çalışan birçok insan, Gotik teriminin tarihsel anlamını

kavrayamadan, Sans Serif yazı karakterini “Gotik” olarak isimlendirmektedir. Bu yanlış anlama

hiç bir zaman tam anlamıyla giderilememiştir ve Gotik terimi Birleşik Devletler’de birçokları

tarafından hala bütün Sans Serif alfabeleri içine alan türün adı olarak

kullanılmaktadır(Gates,1973: 39). Yazı karakteri kataloglarında ya da bilgisayarlarda

kullandığımız yazı karakterlerinde bazı Sans Serif aile isimlerine eklenmiş Gotik tanımlaması

bu kullanımın ne kadar yaygın olduğunu göstermektedir. Bilinen ve yaygın olarak kullanılan

Avant Garde Gothic, Bernhard Gothic, Franklin Gothic, News Gothic, Alternate Gothic, Bank

Gothic, gibi yazı karakterleri (Şekil-3), aslında “Sans Serif” türünde yer almalarına rağmen

isimlerinde “Gothic” eki bulunan yazı karakterlerinden bazılarıdır. Ambrose ve Harris’in Görsel

Tipografi Sözlüğü’nün Türkçe çevirisinde(2012), “Gotik” kelimesine art arda yer alan

sayfalarda iki tanım verilmiş; birinde “Sans Serif” yazılar diğerinde “Gotik” yazılar

tanımlanmıştır.

Tarihsel gelişimi ve nedenleri bilindiğinde Gotik yazı karakterlerini tanımlamak için

kullanılan tüm bu terimler anlaşılabilir fakat konunun henüz başında olan öğrenci ya da

tasarımcılar; alanın jargonunu öğrenmek için sözlüğe başvuran iletişim çalışanları için tüm bu

karmaşa çok fazladır.

Yukarıda açıklanan sakıncalar ve yanlışlıklardan dolayı ve bunlara yenilerinin

eklenmesini önlemek amacıyla bu yazı karakteri türünü “Eski Gotik” terimi ile isimlendirmek

uygun bulunmuştur.

4.2. Sınıflandırmalar İçerisinde Eski Gotik Yazılar

Sınıflandırma, sayıları çok olan şeyleri tanıyıp tanımlayabilmek için yapılan bilimsel

yöntemin ilk adımıdır. Günümüzde sayıları on binlerle ifade edilen yazı karakterlerinin

tanınması ve birbirinden ayırt edilebilmesi için sınıflandırmalar yapıla gelmiştir. Maalesef yazı

karakterlerinin sınıflandırılma çalışmaları konuyu çözmekten ziyade iyice karmaşık hale

getirmiştir.

Eski gotik yazı karakterlerinin isimlendirilmesinde olduğu gibi, sınıflandırılmalarında da

bir takım fikir ayrılıkları vardır. Eski Gotik yazı karakterleri bir tür müdür yoksa Elyazısı çıkışlı

yazı karakterleri türünün içerisinde bir alt grup mudur? Cevap aramamız gereken sorulardan biri

de budur.

Konu ile ilgili olarak Parsons İletişim Tasarımı öğrencilerinin yaptığı “25 Systems for

Classifying Typography: A Study in Naming Frequency” başlıklı çalışma konu üzerindeki

karmaşayı görsel olarak da gözler önüne sermektedir. Bu çalışmada 1899 yılında Theodore Low

DeVinne tarafından yapılıp yayınlanmış olan sınıflandırmadan başlayarak bu güne kadar

yapılmış olan en belli başlı yazı karakteri sınıflandırmalarından 25 tanesi grafiklerle

görselleştirilmiştir (Childers ve diğerleri: 2013). Bu çalışmadan da anlaşılmaktadır ki, yukarıda


Sevim Selamet

6

söz edilen isimlerden her biri kullanılmış ve bugüne kadar yapılmış olan sınıflandırmaların

çoğunda Gotik yazı karakterleri bir tür, bazılarında da “Elyazısı Yazı Karakterleri” türünün bir

alt grubu olarak ele alınmıştır. Gotik yazı karakterleri elyazısı üzerine temellendiğinden

“Elyazısı yazı karakterleri” türünün bir alt grubu olarak değerlendirilmesi mantıklı görünebilir.

Fakat söz konusu yazı karakterleri yakından, derinlemesine ve grafik tasarım bakış açısından

incelendiğinde; hem tarihsel ve kültürel özellikleri hem de anatomileriyle diğer elyazısı çıkışlı

karakterlerden ayrıldığı ve grafik tasarım açısından özel bir yere sahip olduğundan ayrı bir tür

olarak ele alınmaları daha kabul edilebilir bulunmuştur.

4.3. Eski Gotik Yazı Karakterlerinin Tarihsel Gelişimi

Avrupa’da on ikinci yüzyıldan on beşinci yüzyıla kadar uzanan Ortaçağ, çok önemli

ekonomik ve sosyal bir değişim devri olmuştur. Güçlü kralların idaresindeki istikrarlı ülkeler,

büyüyen ve varlıklı şehirlerde oturan zanaatçı, tüccar ve bankerlerin oluşturduğu yeni bir sosyal

düzenin gelişmesine tanık oldu. Rahipler sınıfı ise hatırı sayılır ölçüdeki etki alanlarını daha da

genişlettiler. Bu devrin sanatta özellikle beliren üslubu ise Gotik’ti (Gozzoli, 1982: 3). Gotik

yazıyı oluşturacak değişimler Gotik mimari tarzının doğmasından önce başlamıştır. Mimarideki

“Gotik Dönem” başlayıp hızını sürdürürken Gotik yazılar da bu gelişime eşlik etmiştir. Gotik

dönem mimari yapılarıyla Gotik harfler arasındaki benzerlik şaşırtıcıdır.

Bugün kullandığımız Latin alfabesi harflerinin ve tipografi öncesindeki elyazısı stillerinin

Roma Kapital yazısına dayandığı kabul edilir. Roma İmparatorluğu’nda taş üzerine oyularak

yazılan kitabelerde kullanılan bu majüsküller abidevi bir güzelliğe sahiptir (Şekil-4). Zaman

içerisinde, farklı yazım araçlarıyla farklı malzemeler üzerine yazılan yazılarda, malzemeye bağlı

olarak değişimler başlamış, Roma Kapital yazısı abidevi karakterini yitirmiş ve yeni yazı stilleri

oluşmuştur.

Romalılar’da sadece büyük harfler varken, yüzlerce yıl elle yazılan majüsküller, bu uzun

süreç içerisinde bugünkü küçük harflerin şeklini almıştır. Yazıdaki değişmeler üzerine farklı

kaynaklarda birbiriyle uyuşmayan tarihler verilmesine rağmen, Roma Kapital yazısından

sonraki gelişim kabaca şöyledir:

Roma Kapital yazısından sonra ilk ortaya çıkan stil olan Kapitalis Kuadrata’da harfler

karelerin içerine sığabilecek şekildedir. Bu yazı stili milattan sonra 1. ve 3. yüzyıllar arasında

Şekil 2: Roma Kapital Yazısı, Trajan Sütunu üzerindeki kitabeden

SOBİDER



7

kullanılmıştır. Daha sonra, 2. ve 3. yüzyıllar arasında görülen Kapitalis Rustika stilinde harfler

daralmış ve uzamıştır. Hafifçe kıvrak hatlara da yer verilen bu yazı stilinde dikey çizgiler

uzarken yatay çizgiler fazlaca daralmıştır. Yazıda miniskülleri çağrıştıran ilk belirtiler Unsial

yazıda ortaya çıkmıştır. Miniskül yazı etkisi 6. ve 8. yüzyıllar arasında kullanılan Yarı Unsial

stilde iyice belirginleşir. Roma İmparatorluğu’nun dağılmasından sonra Avrupa’da çok çeşitli

ulusal yazı stilleri ortaya çıkmıştı. Karolenj İmparatoru Şarlman zamanında, Yarı Unsial harfler

üzerine temellenen yeni bir stil ortaya çıkar: Karolenj Yazısı. Biçimsel açıdan oldukça okunaklı

olan bu yazı stili kısa sürede bütün Ortaçağ Batı Avrupa’sına yayılır ve nerdeyse bu stil

üzerinde bir uzlaşma sağlanır. Roma Kapital yazısı ve Karolenj minüskülleri sonraki bütün

Latin alfabe tasarımlarının temelini oluşturmuştur.

12. yüzyılda Gotik stil ile hemen hemen aynı zamanlarda kullanılmaya başlanmış olan

Hümanistik yazı, yüksek okunurluğa sahip fakat Gotik yazılara göre daha geniş olduğundan

sayfa üzerinde daha fazla yer kaplamaktadır. O dönemde Gotik yazının el yazması kitaplarda

çokça tercih edilmesinin temel nedenlerinden biri, sahip olduğu dar harf formlarıyla sayfalarda

yer kazanmayı sağlamasıdır. Karolenj minisküllerinin daralması 10. ve 11. yüzyıllarda

görülmeye başlanmıştır. 12. yüzyılda yazının

tamamen daralması, dikey çizgilerin uzaması,

yatayların kırılmasıyla Gotik yazı kendi

karakteristiğini tam olarak ortaya koymuştur.

O dönemde yazıcıların kullandıkları tüy

kalemler yanlamasına yontulmaya başlanmış,

bu da yazıcıların tüy kalemi yandan tutmasına

yol açmıştı. Malzeme ve onun kullanımındaki

değişiklik -önceki dönemlerde de defalarca

olduğu gibi- bir kez daha yeni bir yazı stilinin

oluşmasına katkıda bulunmuştur. Yazıdaki

kırılmanın ardından dikey çizgiler

kalınlaşmış, harf formlarındaki beyazlık

azalmış, böylece yazının genel görünümü

daha da koyulaşmıştır. Bu şekilde Gotik

yazıların Textura dediğimiz stili meydana

gelmiştir. Latin alfabesinin Roma Kapital

yazısından Gotik yazılara kadar olan gelişim

ve değişimi şekilde görülmektedir (Şekil-5).

Gotik el yazısı stilleri İngiltere,

İspanya, İtalya ve Almanya’da yaygınlık

kazandı ve özellikle Almanya ve İspanya’da

daha fazla tercih edildi. İtalyanların bu yazı

tarzını benimsemedikleri ve barbarca

anlamına gelen “Gotik” ismini onların verdiği

söylenir (Aslıer, 1993: 13).

4.3.1. El Yazmaları ve Manastır Yazı

Atölyeleri

Şekil 3: Latin alfabesinin Roma Kapital yazısından

Gotik yazılara kadar olan gelişimi


Sevim Selamet

8

9. ve 10. yüzyıllarda hemen her manastırda scriptorium denilen yazı odaları bulunurdu.

Bunlar genellikle manastır kütüphanesinin yakınında yer alır, bu atölyelerde çalışan keşişler

kitapların çoğaltılması, resimlenmesi, süslenmesi ve ciltlenmesiyle uğraşırdı (Şekil-6). Bir

kitabın bu atölyelerde elle çoğaltılması aylar hatta yıllar alırdı. Bu atölyelerde çalışan keşişler

daha çok dini metinlerin çoğaltılmasıyla uğraşırdı. Seyrek olarak dışarıdan, soylu ailelerden

gelen talepler karşılanırdı. O dönemde okuryazar insanın az olması, yazı malzemelerinin pahalı

ve zor elde edilir olması nedeniyle yazı, uzunca bir dönem bu manastır atölyelerinde din

adamlarının tekelinde gelişti.

Şekil 4: Scriptorium

Yazı Avrupa’da ancak 12. yüzyıldan sonra kilisenin dışına taştı. Bu tarihten itibaren ticari

evrakları hazırlama ve çoğaltmanın yanında yine soyluların ve din adamlarının siparişlerini

yerine getirmek için yazı atölyeleri kilise dışında da kurulmaya başlar. Önceleri sadece dini

metinler çoğaltılırken, yeni gelişmelerle birlikte matematik, felsefe, astronomi gibi bilim

kitapları, hatta romanlar bile çoğaltılmaya başlanır.

12. ve 13. yüzyıllarda üniversitelerin de kurulmasıyla yazı siparişi verenlere varlıklı

üniversite öğrencileri de eklenir. Artık her konuda kitap çoğaltan yazı atölyeleri localar ve

dernekler altında birleşirler.

4.3.2. Gutenberg ve İlk Baskı

İlk tipografik baskının Almanya Mainz’de Johannes Gutenberg’in dükkânında, kendisi

tarafından keşfedilen taşınabilir metal harflerle meydana getirildiği kabul edilir. Bu döneme ait

kaynaklar çok net olmadığından farklı araştırmacılar tarafından farklı bilgiler aktarılmaktadır;

örneğin, Gutenberg’in gerçekleştirdiği ilk baskı için 1438-1455 arasındaki değişik tarihler

kullanılmıştır.

Gutenberg’den önce de kitapların basılarak çoğaltıldığı bilinir. Fakat bu baskılarda ya

sayfanın tamamı ahşap kalıp üzerine oyularak basılmış ya da parçalar halinde hazırlanan motif

ya da şekil kalıpları kâğıt ile temas ettirilmiştir. Gutenberg, üzüm sıkmak için kullanılan bir

presten geliştirdiği baskı makinesi ve harfleri tek tek metalden oluşturup yan yana dizerek baskı

kalıbını oluşturduğu yöntemle, basım işini mekanik hale getiren kişi olmuştur.

Elbette ki, tipo baskının ortaya çıktığı bu ilk dönemlerde Gutenberg ve çağdaşları

geliştirilen sistemin insanlığın tarihini belirleyecek bir icat olduğunun farkında değildiler. İlk

tipografik baskının gerçekleştirilmesinde ve sonrasında geliştirilmeye çalışılmasında tek amaç el

yazısı atölyeleriyle rekabet edebilmekti. Zaten bilindiği kadarıyla Gutenberg’in yaşamı da

SOBİDER



9

insanlığın geleceğini yönlendiren adam olmanın ihtişamından çok uzakta, yoksulluklarla geçmiş

ve sefalet içinde sonlanmıştır.

Baskı dünyasının uzmanları arasında hareketli harfle baskı yöntemini ilk kimin

uyguladığına dair tartışmalar halen sürmektedir. Ortaya atılan iddialar arasında ilk tipo baskıyı

gerçekleştiren kişi olarak Hollandalı Laurens Coster, İtalyan Pampilo Castaldi ve Çekoslovak

Procopius Waldfoghel’in isimleri geçmektedir. Bunlardan başka, baskıdaki hareketli harflerin

Avrupa’dan çok daha önce Çin’de kullanılmış olduğu da iddialar arasında olmasına rağmen,

genel düşünce matbaayı Johannes Gutenberg’in icat ettiği yönündedir.

Gutenberg’in icat ettiği, tipo baskı dediğimiz yöntem, kendisinden sonra gelen

matbaacılar tarafından da sürekli geliştirilmiş ve matbaa, bugün yaşadığımız bilgi çağını

hazırlayan ilk adım olmuştur.

Bugün yerlerini dijital sistem ve gelişmiş ofset baskı tekniklerine bırakmış olmakla

birlikte, metal dizgi ve tipo baskı küçük matbaalarda ve özellikle deneysel tipografi

atölyelerinde kullanılmaktadır.

4.3.3. Kırk İki Satırlık İncil

Gutenberg’in kendi icat ettiği baskı makinesiyle gerçekleştirdiği en ünlü eser “kırk iki

satırlık İncil” adıyla bilinir (Şekil-7). Bu İncil’de, her sayfa iki sütundan oluşur ve her sütun kırk

iki satır uzunluğundadır. Basımının üzerinden beş yüz yıldan fazla zaman geçmiş olmasına

rağmen bu İncil, baskı ve sayfa tasarımıyla eşsiz bir örnek olarak kabul edilir. Bu başarının

sırrı biraz da bu İncil’de dönemin el yazması kitaplarının örnek alınmış olmasından kaynaklanır.

Baskıda çok karmaşık bir teknik kullanılmış, sayfayı oluşturan bazı harfler tek tek değil de el

yazması etkisini sağlamak amacıyla birleşik harf grupları şeklinde kalıba alınmıştır. Kitabın

sadece metin kısımları baskı ile çoğaltılmış, abartılı insiyal harfler ve diğer süslemeler baskının

tamamlanmasından sonra yine elle yapılıp renklendirilmiştir (Şekil-8).

Kırkiki satırlık incilin baskısının tamamının Gutenberg tarafından bitirilemediği

sanılmaktadır. Borcundan dolayı, atölyesini içinde hareketli harfler ve kırkiki satırlık incilin

yarım kalmış baskısıyla birlikte Johann Fust’a devrettiği bilinmektedir. Fust, Gutenberg’in

ustabaşı Peter Schoeffer’i yanına alarak matbaacılığı sürdürmüş, büyük ün ve servet

kazanmıştır.

Gutenberg’in tasarlayıp dökümünü yaptığı ve bastığı bu kutsal kitapta kullandığı harfler,

Kuzey Avrupa el yazısının ağır, koyu, Gotik harflerinin kopyalarıydı (Şekil-9). Gutenberg o

dönemde Almanya’da sıkışık yapısından dolayı sayfa başına düşen metin miktarını arttırdığı

Şekil 7: Gutenberg'in kırk iki satırlık İncil'inden Şekil 8: Kırk iki satırlık İncil'den detay


Sevim Selamet

10

için el yazısı olarak çokça tercih edilen Gotik yazının Textura sitilinden olan harfleri tercih

etmiştir. Dolayısıyla Gutenberg’in kullandığı Gotik yazının Textura stilinden olan bu elyazısı

harflerin kopyaları, Eski Gotik yazı karakteri türünün ilk basılı örnekleri ve aynı zamanda

tipografi tarihinin ilk “yazı karakterleri” olarak nitelendirilebilir.

4.3.4. Eski Gotik Yazı Karakterlerinin Matbaadan Sonraki Gelişimi

Matbaacılık 1462’den sonra Mainz’den Venedik, Lyon, Paris, Prag ve Avrupa’nın diğer

şehirlerinde hızla yayıldı. 16. yüzyılın başından itibaren özellikle Venedik’ten başlamak üzere

basımcı hanedanlar doğmaya başladı.

Gutenberg’in baskı için seçmiş olduğu Gotik yazı Textura, bir kenara bırakılıp yazı

stillerinde önemli değişmeler başladı. Bunda henüz keşfedilmiş baskı tekniğinin yanında

Rönesans’la başlayan Hümanizm hareketinin de büyük rolü vardır. Bu dönemde pozitif bilim ve

insan önem kazanırken, Ortaçağ’ın biçim ve sanat anlayışının da değişmesi doğaldır.

Gutenberg ve onun açtığı yoldan devam eden matbaacılar Textura’nın yanında, diğer

önemli Gotik el yazısı stillerinden biri olan Rotunda’yı da kullandılar. Venedik’teki basımcılar

Gotik yazıyı fazlasıyla ağır, koyu ve sıkıcı bulduklarından eski Roma yazı formlarına döndüler.

Zaman içerisinde Gutenberg’in tercih ettiği Textura yazı stili kuzey Avrupa’da da kullanılmaz

oldu. Baskı ve yazı sanatçılarının daha açık, daha okunaklı yazı arayışlarıyla yine el yazısı

harflerden alınan Schwabacher ve Fraktur yazıları baskıya adapte edildi. Schwabacher ve

Fraktur da Textura ve Rotunda gibi Gotik yazının ana stillerinden olmakla beraber, daha

aydınlık, okunaklı, hareketli ve kıvrak yapıya sahiptirler. Gotik yazı 16. yüzyıl ve sonrasında

yalnız dini kitaplarda ya da sadece süs yazısı olarak tercih edildi. Fakat bu yazının özellikle

Fraktur versiyonu, Almanların milli yazısı olarak kabul edildiğinden Almanya’da uzun süre

kullanılmıştır. 19. yüzyılın sonlarına doğru ortaya çıkan Arts And Crafts hareketi içerisinde

Ortaçağ sanatları ve tipografi tarihi yeniden gözden geçirilir. Bu hareket içinde yer alan

sanatçılardan özellikle William Morris, Gotik elyazısı harflerini yeniden inceleyerek yeni yazı

karakterleri tasarlamıştır. William Morris’in Gotik harflerden esinlenerek tasarladığı Troy ve

Chaucer yazı karakterleri (Şekil-10) çok beğenilmiş ve başka tasarımcılar da aynı tarzda Gotik

karakterler üretilmiştir (Şekil-11). O dönemde Gotik el yazmalarını inceleyerek onlar üzerinden

yeni yorumlar üreten sanatçıların başında Rudolf Koch gelir. Koch, sadece bu türe yeni yazı

karakterleri eklemekle kalmamış, Ortaçağ yazı sanatını sayfa tasarımlarına da taşımıştır. Arts

and Crafs hareketinin etkisiyle Gotik yazılara olan ilgi 20. yüzyıl başlarında devam etse de,

Şekil 5: Gutenberg'in baskıya uyarladığı textura yazısı

SOBİDER



11

uzun soluklu olamamıştır. Eski Gotik türü içerisinde yer alan yazılar günümüze kadar

kullanılmış olmalarına rağmen, yaygın olarak değil sadece özel amaçlarla tercih edilmiştir.

Günümüzde de özellikle taşıdığı imaj için sınırlı yerlerde kullanılan bir türdür.

4.4. Eski Gotik Yazı Karakterlerinin Anatomik Yapısı

Gotik elyazısı her açıdan kaligrafiktir. Harfler modellenmiş değil, yazılmış gibi görünür

ve yazım aracı doğal eğimde tutulan kalın kesikuç kalemdir. Bununla birlikte Gotik alfabeleri

kaligrafik olarak kategorize edilmezler. Çünkü kalın kesikuçla yazılmış harflerin

sıkıştırılmasının doğal sonucu olan özgün bir strüktürel sistemleri vardır. Bir kalın kesikuçla

yapılacak deneme gösterecektir ki, kalın kalemle yazılmış normal harflerin sıkıştırılması, bu

harflerin alt ve üst kısımlarında sivri noktalar ve kırık çizgiler oluşturacaktır. Bu anatomik yapı

nedeniyle bu yazı bazı kaynaklarda “kırık yazı” olarak da isimlendirilmektedir. Gotik yazılarda

dikey çizgiler kalın, yataylar kırılıp inceltilerek yok edilmiş durumda ve gövdeler dardır.

Gotik sanatın çeşitli alanlarında görülebilecek göğe yükseliş inanışı, gotik yazıya da

yansır. Gotik yazıların özellikle Textura sitilinde daha belirgin olan dikey çizgi hâkimiyeti göğe

yükselişle özetlenen bu dini inancın bir ifadesidir. Gotik elyazılarının tüm stilleri incelendiğinde

neredeyse hiç yatay çizgi olmadığı görülebilir.

Gotik ruhun en önemli temalarından olan dikeysellik uğraşı, hiç eğri çizgileri olmayan,

yanları tamamıyla düz bir stilin doğmasına yol açmıştır. Gotik stilin bu en uç versiyonuna

“Textura” (Şekil-12) adı verilir. Yine bir Gotik yazı olan “Schwabacher”, Texturaya göre çok

daha yuvarlak hatlara sahiptir(Şekil-13).Yuvarlak ve düz çizgilerden oluşan, süslemeli yapısıyla

ilgi çeken ve en fazla tercih edilmiş olan Gotik elyazısının ana versiyonu da “Fraktur” olarak

isimlendirilir (Şekil-14). “Rotunda”, aşırı ağır hat kalınlığı, sade fakat kıvrak yapısıyla

diğerlerinden ayrılır (Şekil-15). Her durumda Gotik alfabelerin en belirleyici özellikleri

harflerin alt ve üst kısımlarında oluşan kırık yapıdır.

Şekil 6: William Morris'in gotik yazılardan esinlenerek tasarladığı

Troy ve Chaucer yazı karakterleri Şekil 11: William Morris tarafından

tasarlanan Kelmscott basımevinin logosu


Sevim Selamet

12

Gotik elyazısının farklı stilleri olan Textura, Schwabacher, Rotunda ve Fraktur yazılardan

her birinin günümüzde yazı karakteri olarak uyarlanmış ve dijital teknolojiye aktarılmış

örnekleri vardır.

Eski Gotik türü içerisinde yer alan yazı karakterlerinde, -Gotik elyazısında da olduğu

gibi- karakteristiği belirleyen minisküllerdir. Bu yazı karakterlerinin majüskülleri son derece

süslü ve okunmaları neredeyse imkânsızdır. Bu yüzden bu yazı karakterlerinin majüskülleri

sadece baş harflerde kullanılmak için tasarlanır ve metinler minisküllerle oluşturulur.

4.5. Eski Gotik Yazı Karakterlerinin Kullanımı

Eski Gotik yazı karakteri türünün bütün aileleri şatafatlı, gösterişli ve süslü karakterlerden

oluşur. Dolayısıyla bu yazılar okunması zor ve zihin yorucudur. Bu yüzden tipo baskının ilk

kullanıldığı yıllarda metin yazısı olarak tercih edilmiş olan bu yazılar, günümüzde metin

yazmak için en elverişsiz yazılardandır. Günümüzde insanlar o kadar yoğun bir mesaj

bombardımanı altındadır ki, kendileri için çok gerekli olduğunu bilmedikçe bir metni

okumamayı tercih ederler. Tasarımcı ve tipograflar bunun bilincinde olduklarından okunması

gereken yazılarda pek çok şeyin yanı sıra seçecekleri yazı karakterine de büyük özen gösterirler.

Bu yüzden hiç bir iyi iletişimci metinler için Eski Gotik yazı karakterlerinden birini tercih

etmez.

Modern grafik tasarımda, Eski Gotik yazı türü taşıdığı imajla özel amaçlar için tercih

edilir. “Ortaçağ Ziyafeti”, “Biz, basım alanında köklü geleneksel bir müesseseyiz” ya da

“Antika Dükkânı” yazmanın en iyi yolu Eski Gotik bir yazı karakterini tercih etmek

olabilir(Conover, 1985: 48) (Şekil-16).

Şekil 7: Textura Şekil 9: Schwabacher Şekil 10: Rotunda

Şekil 12: Gotik karakterlerin grafik tasarımda kullanımı

Şekil 11: Gotik karakterlerin majüskülleri ile dizilen

satırların olunması çok zordur.

Şekil 8: Fraktur

SOBİDER



13

Bugün dünya üzerinde Eski Gotik yazı karakterlerinin en yaygın ve tipik kullanımı gazete

isimliklerindedir (Şekil-17). New York Times ve diğer pek çok gazete kendi logotayplarında

Eski Gotik türünde yer alan yazı karakterleri kullanmaktadır. Gazete logotayplarında bu yazı

karakterlerinin yaygın olarak kullanılması, yazının tarihsel süreciyle ilgilidir. Büyük basım

şirketleri gazetelerinin başlığında, baskıya uyarlanan bu ilk yazı türünü kullanarak “basımcılık

alanındaki köklü geçmişlerine ve kurumsallaşmış yapılarına” vurgu yapmaktadırlar (Conover,

1985: 67). Ülkemizdeki gazetelerde bu geleneğin hiç görülmemiş olması matbaanın ülkemize

diğer Avrupa ülkelerinden çok daha geç gelmesi ve yaygınlık kazanması yanında, o süreçte

bizim Latin Alfabesini kullanmıyor olmamızla açıklanabilir. Basımcılığın başlangıcıyla

ilişkilendirilebilecek bu geleneğin ülkemizdeki gazetelerde

oluşmamış olmasını doğaldır. Batı ülkelerinde geleneği ve

ciddiyeti vurgulamak, güç ve yeterlik imajı sağlanmak

istendiğinde bu tür içinde yer alan bir aile tercih edilir. Aynı

zamanda eskilik, tarihsellik etkisi yaratılmak ya da Ortaçağ

çağrıştırılmak istendiğinde yine bu türden bir yazı karakteri

seçilebilir. Batıda bu tür içerisinde yer alan yazı karakterleri, resmi

davetler ve kutlamalar için, özellikle ihtişamlı davetiyelerin

tasarımında sıkça tercih edilir. Ülkemizde davetiyelerde bu tür

yerine elyası üzerine temellenmiş yazı karakterlerinden Gotik

olmayanların kullanımı daha yaygındır.

İlk baskı, el yazmaları, Ortaçağ ve Gotik stil imajını

üzerinde barındıran Eski Gotik yazı karakterleri, günümüzde

heavy metal müzik afişlerinde, konserlerinde ve albüm kaplarında

görülebilir. Bu yazı karakterleri ayrıca, gotik giyim tarzı

içerisinde, dövmelerde ve tişörtlerde gençler tarafından tercih

edilmektedirler.

Şekil 13: Batı dünyasında pek çok gazete logotayplarında

gotik karakterler kullanır


Sevim Selamet

14

Bu tür içerisinde yer alan yazı karakterleri kullanılırken dikkat edilmesi gereken bazı

noktalar vardır. Tamamı büyük harfle oluşturulan yazılarda bu türden bir ailenin kullanılması

genel olarak sakıncalıdır. Çünkü bu karakterlerin majüskülleri yan yana dizildiğinde okunması

zor bazen de imkânsız olur (Şekil-18). Fakat bu karakterlerin büyük harfleri yerinde

kullanıldığında doğru seçilmiş insiyaller olabilirler. Eski Gotik yazı türünden olan aileler başlık

satırları, logotayplar ve resmi davet mektupları, diploma, senet gibi değerli evrak başlıkları gibi

kullanılması uygun olan yerlerde bile çok dikkatli kullanılmalıdır. Şekildeki tiyatro afişinde

oyunun içeriğiyle bütünleşmesi, yani mesajı kolay ve doğru iletmesi için Eski Gotik bir yazı

karakteri kullanılmıştır (Şekil-19).

5. SONUÇ VE ÖNERİLER

Gotik elyazıları, Ortaçağ’da orta Avrupa’da en çok kullanılan yazılardır. Gotik yazıların

grafik tasarım açısından önemi tipografiye ilk uyarlanan yazı karakterleri olmalarından

kaynaklanır. Bugün tipo baskı dediğimiz hareketli metal harflerle baskı makinesini icat eden

Gutenberg, yaptığı ilk baskılar için o dönemde elyazması kitap metinlerini oluşturmak için en

fazla tercih edilen Gotik elyazısının Textura stilini tercih etmiştir. Gutenberg’in ardından gelen

matbaacılar diğer Gotik elyazısı stillerini de matbaaya adapte etmişlerse de, 16. yüzyıl

başlarında bir basım merkezi olan Venedik’te, kuzey Avrupa’nın bu ağır, koyu yazıları pek

sevilmedi. Venedik kendi köklerine dönüp, eski Romalıların kullandığı daha açık ve okunurluğu

yüksek yazıları tercih ettiler.

Orijinal elyazısı varyasyonlarından uyarlanarak yazı karakterlerine dönüştürülen Gotik

yazılar günümüz grafik tasarımında yaygın bir kullanıma sahip olmayıp, özel amaçlar için tercih

edilmektedirler.

Tipografi terminolojisi ve yazı karakterlerinin sınıflandırılması, tipografinin diğer

konularında olduğu gibi Eski Gotik yazıların tanımlanıp anlaşılmasında da bir karışıklık ve

zorluğa neden olmaktadır. Hem terminoloji hem sınıflandırmalar, daha kolay iletişim kurmak,

bir şeyleri daha iyi tanımak ve tanımlayabilmek içindir. Uluslararası tipografi toplulukları ve

ulusal tipografi grup ve konferanslarında kurulacak çalışma grupları sorunun çözümüne yönelik

çalışabilirler. Dünyada daha eski tarihli olan bu soruna henüz uluslararası topluluklar da kabul

gören bir çözüm önerememiştir. Ülkemizde, tipografi konusunda az sayıda Türkçe kaynak

bulunduğu ve bu alandaki çalışmaların hızla arttığı göz önünde bulundurulursa, biraz özen ve

farkındalıkla bu sorun büyümeden kontrol altına alınabilir. Fakat şu andaki gelişim bu yönde

değildir; yazılan her yeni kitapta, yapılan her çeviride, zaten sayısı az olan kabul görmüş,

yerleşmiş tipografi terimleri için bile yeni yeni karşılıklar ortaya atılmaktadır.

Yazı ve yazı karakterleri tarihsel gelişim süreçlerinde edindikleri imajları üzerlerinde

taşırlar. Bu yüzden grafik tasarım içerisinde yazı karakterlerinin doğru kullanılması için sadece

harflerin anatomisini görüp bilmek yeterli değildir. Yazı karakterlerinin taşıdığı imajlar onlara

uzun süren tarihi ve kültürel süreçler yoluyla yüklenmiştir. Oysa Latin harfleri Türkiye’de, 1928

yılında Atatürk öncülüğünde gerçekleştirilen harf devrimi ile kabul edilip kullanılmaya

başlanmıştır. Yani Latin alfabesinin gelişimi ve Latin yazısının yüzyıllar süren evrimi

ülkemizde yaşanmamıştır. Dolayısıyla, Harf Devrimi büyük bir başarı göstermiş, Latin harfleri

Şekil 14: Gotik karakterlerin kullanıldığı

tiyatro afişi

SOBİDER



15

kısa sürede Arap alfabesinin yerini almış olsa da, yüzlerce yılın kültürel birikimini alfabe ile

birlikte transfer etmek mümkün olamamıştır. Grafik tasarım ve tipografide yazı karakterlerinin

geçmişini, gelişim süreçlerini bilmek onları doğru kullanmada önem arz etmektedir.

KAYNAKLAR

AMBROSE, Gavin; HARRIS, Paul, (2012), Görsel Tipografi Sözlüğü (Çev., Bengisu Bayrak),

Literatür Yayınları, İstanbul.

ASLIER, Mustafa, (1983), Grafik Sanatlar Tarih ve Yorumlar, Marmara Üniversitesi Güzel

Sanatlar Fakültesi, Grafik Sanatlar Bölümü Yayınları-1, İstanbul.

BAUDIN, Fernand, (1989), How Typograpy Works and Why It is Important, Lund Humphries

Publishers Ltd., Londra.

BECER, Emre, (1999), İletişim ve Grafik Tasarım, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara.

BRADY, Philip, (1988), Using Type Right, North Light Books, Ohio.

Childers, T.;Griscti J.; Leben, L., (2013), “25 System for Classifying Typography: A Study in

Naming Frequency”, PJIM Parsons Journal for Information Mapping, Volume V Issue

1.

CLAIR, Kate, (1999), A Typographic Workbook, John Wiley & Sons, Inc., Toronto.

CONOVER, Theodore E., (1985), Graphic Communications Today, West Publishing Company,

USA.

CRAIG, James, (1990), Basic Typography, Watson-Guptill Publications, New York.

GANİZ, Selahattin, (2004), Yazı ve Tasarımcıları, Kastaş Yayınevi, İstanbul.

GATES, David, (1973), Type, Watson-Guptill Publications, New York.

GOZZOLI, Maria K., (1982), Gotik Sanatını Tanıyalım (Çev., Solmaz Tunç), İnkılap ve Aka

Kitabevleri, İstanbul.

HALEY, Allan, (1990), ABC’s of Type, Watson-Guptill Publications, New York.

HARTMANN, Christine, (1998), Kalligraphie Die Kunst Des Schönen Schreibens, Falken-

Verlag GmbH, Germany.

NELSON, Roy, P., (1987), Publication Design, WM. C. Brown Publishers, Iowa.

ROSEN, Ben, (1989), Type and Typography, Van Nostrand Reinhold, New York.

SARIKAVAK, Namık K., (2009), Çağdaş Tipografinin Temelleri, Seçkin Yayıncılık San. ve

Tic. A.Ş., Ankara,

Resimler Kaynakçası

Şekil-4: http://wikimedia.org/wikipedia/en/thumb/2/21/ Trajan_inscription_duotone.jpg

Şekil-5: Hartmann, C., (1998), Kalligraphie Die Kunst Des Schönen Schreibens, Falken-Verlag

GmbH.

Şekil-6: https://en.wikipedia.org/wiki/Scriptorium#/media/File:Escribano.jpg

Şekil-7: http://www.lambethpalacelibrary.org

Şekil-8: http://www.smu.edu/~/media//Site/Bridwell/Exhibitions/Schoeffer/images/06117 %20

GutenbergBible.ashx

Şekil-10: http://d-design-history.blogspot.com.tr/2011/12/final-exam-blog-post.html

Şekil-11: http://www.victorianweb.org/authors/morris/kelmscott.jpg

http://wikimedia.org/wikipedia/en/thumb/2/21/%20Trajan_inscription_duotone.jpg

http://www.lambethpalacelibrary.org/

http://www.smu.edu/~/media/Site/Bridwell/Exhibitions/Schoeffer/images/06117%20%20%20%20GutenbergBible.ashx

http://www.smu.edu/~/media/Site/Bridwell/Exhibitions/Schoeffer/images/06117%20%20%20%20GutenbergBible.ashx

http://d-design-history.blogspot.com.tr/2011/12/final-exam-blog-post.html

http://www.victorianweb.org/authors/morris/kelmscott.jpg

Documents

, s. 1-15 Sevim SELAMET - sobider.com Sevim SELAMET.pdf · Arat ırma için belgesel tarama yöntemiyle İngilizce ve ... Anahtar Kelimeler: Gotik yazı, ... Orta Avrupa’da en çok