Tema: Kriza e identitetit, gjuha e urrejtjes dhe propagandës anti-islame si dhe mendimi kritik

Moderator: Ubejd Gashi/ I ftuar: Prof. Dr. Milazim Krasniqi

Ubejd Gashi: Ne kërkojmë mendim. Cila është gjendja e njeriut, e familjes, e shoqërisë, e shtetit, e botës, gjendja mendore e intelektuale filozofike, gjendja psikologjike, shpirtërore, fetare, ideologjike? Cilat janë mësimet, dituritë, besimet, ideologjitë, sistemet? Kërkojmë mendim për lëvizjet, rrymat, fenomenet, dukuritë politike, filozofike, ideologjike, psikologjike, fetare, shoqërore, juridike, ekonomike, kulturore etj. Kush janë akterët, skena dhe prapaskena, ngjarjet, personalitetet e rëndësishme, elita, elita politike, intelektuale, elita shpirtërore, mendimtarët, filozofët, teoricienët, liderët, ideologët. Kërkojmë mendim nga studiuesë për qështje të rëndësishme thelbësore, esenciale. Sot si është gjendja, dje si ishte, shkaqet pse, nesër si mund të jetë, si dëshirojmë ne të jetë, si duhet të jetë, çka duhet bërë që të jetë ashtu si duhet? Jemi në ciklin e emisioneve “Bisedë me studiues”. Nga çdo studiues do të kërkojmë që ata vetë ti përzgjedhin nga 10 tema për 10 çështje për të cilët ata mendojnë se duhet të dëgjojmë edhe një herë. Që në fillim falënderojmë të gjithë për kontributin.

Ubejd Gashi: Jemi në pjesën e parë të intervistës të zhvilluar në Prishtinë me Dr. Milazim Krasniqin, analistin dhe komentuesin politik, shkrimtarin dhe publicistin, autorin e qindra shkrimeve dhe të rreth 40 librave, shefin e Departamentin e Gazetarisë në Universitetin e Prishtinës. Në këtë pjesë të intervistës profesori do të trajtojë katër çështje: gjendja aktuale politike dhe shoqërore, kriza e identitetit, gjuha e urrejtjes dhe propagandës anti-islame si dhe mendimi kritik. Në temën e parë do të dëgjojmë: cila është gjendja aktuale te ne?; cilat janë problemet të cilat janë grumbulluar me kohë?; Kush janë elitat politike, cili është raporti BE me Kosovën?; Sa është dëmtuar imazhi i Kosovës?; Kush është lidershipi i Kosovës dhe si u krijua?; Cilat janë planet e serbëve rreth Kosovës?; Cilat janë raportet e elitave intelektuale, politike dhe ushtarake?; Kush i dominon sferat politike e shoqërore?; A mund të ndikohet te elitat politike?; A duhet formuar ndonjë forum intelektual këshillëdhënës apo jo?; A kemi kapacitete intelektuale për të ndërruar diçka?; Kush mund të bëjë ndryshimin? Për këto dhe çështje të tjera, në vazhdim, prof. dr. Milazim Krasniqi.

Milazim Krasniqi: Gjendja aktuale, veçmas e Kosovës, në momentin kur po flasim është shumë e vështirë. Është e vështirë për shkak se janë grumbulluar shumë probleme të cilat nuk janë zgjidhur në mënyrë konsekuente dhe në mënyrën e duhur, në kohën kur janë shfaqur. Ndër to, padyshim që ndër problemet më të mëdha, është demarkacioni me Malin e Zi. Pastaj problemi që është me Gjykatën Speciale dhe gjithë ai debat, gjithë ajo hallakamë panevojshme që u bë rreth

saj. Pastaj është problemi i bashkësisë së komunave serbe dhe shumë aspekte tjera, si lufta kundër korrupsionit, problemi i integrimeve evropiane, problemi i integrimeve shqiptare. Të gjitha këto është dashtë të zgjidhen, duke ecur në rrugën e shtetndërtimit, por nuk janë zgjidhur. Para dy ditësh Komisioni Evropian ka publikuar strategjinë për Ballkanin Perëndimor në të cilin Kosovës, në njëfarë mënyre, i është rezervuar një rrugë pak më e qartë e integrimit, mirëpo çudia e madhe është që në të njëjtën ditë dolin edhe ide të reja për ndarjen e Kosovës, siç ishte ideja e ministrit serb të mbrojtjes. Në të njëjtën ditë drejtoresha e qendrës për studime evroatlantike, Jellena Miliq, publikoi të dhëna sipas të cilave ajo pohon se pjesë të udhëheqjeve serbe dhe të Kosovës kanë negociata të fshefta për shkëmbim territoresh. Pra, derisa fillon pak qartësim, dalin akterë tjerë dhe përsëri e mjegullojnë. Kosova vuan padyshim problemin e udhëheqjes kredibile, të aftë dhe e cila ka një vizion strategjik për të ardhmen e Kosovës. Normalisht që elitat në Kosovë janë krijuar në gjendjen e luftës, jo në gjendjen e një evolucioni që do t’i krijonte, do t’u jipte, do t’i profilizonte, do të krijonte si struktura. Kështu që është një kaos edhe në jetën politike dhe në jetën intelektuale, i cili pastaj bëhet pengesë edhe për qartësim. Nuk ka pothuajse fare analiza në lidhje me rrugën që duhet të ndjekë Kosova në fushën e zhvillimit ekonomik, të zhvillimit kulturor, të partneritetit, të rreziqeve, por e gjitha bëhet në politikë me improvizime ad-hoc dhe ato pastaj nuk japin rezultate efektive. Kështu që në këtë aspekt, besoj, që janë grumbulluar shumë problem. Prospekti i imazhit të Kosovës në botë tashmë është shumë i keq, veçmas është shfrytëzuar keqas nga armiqtë e Kosovës ky debati i panevojshëm në lidhje me Gjykatën Speciale. Jam i bindur se është krijuar një shkallë e mosbesimit, edhe të partnerëve perëndimorë, ndaj lidershipit të Kosovës dhe ndaj Kosovës. Janë hapur shumë dilema se a është Kosova e aftë të qëndrojë si shtet në vete, në këto konstelacione. Nuk duhet harruar që në këto vite Serbia është shndërruar prej një deleje të zezë, që ka qenë, në një faktor të pashmangshëm të partneritetit dhe stabilitetit në Ballkan. Të tillë e trajton NATO-ja, edhe Bashkimi Evropian, edhe SHBA-të. Normalisht ajo është një partner shumë i fortë edhe i Rusisë. Pra, Serbia është fuqizuar në skenën ndërkombëtare, ndërsa Kosova është dobësuar dhe në këtë diskrepancë tash janë shtuar apetitet e Serbisë për ndarjen e Kosovës, për ç’gjë ka folë edhe ministri serb por jo vetëm ministri serb. Ky është një debat që po zhvillohet në Serbi. Është i ashtuquajturi “debati i brendshëm për Kosovën” i cili pritet të kryhet deri në prill e në të cilin idetë dominante janë ose ndarja e Kosovës ose rianeksimi i Kosovës ose ripushtimi i Kosovës, domethënë, mbetet pezull e kërcënues pretendimi për një lloj hakmarrje ndaj Kosovës. Këta faktorë të rrezikut elitat tona nuk janë duke i analizuar, nuk janë duke gjetur përgjigje adekuate, kështu që në këmi një shkallë të madhe edhe të dëshpërimit të qytetarëve, të cilët gjërat po i shohin që po shkojnë keq por nuk po kanë as, si me thanë, aftësinë që të ndikojnë në përmirësimin e tyre.

Ubejd Gashi: Profesor, kjo gjendja, si e shpjeguat, është mjaft e zymtë, ne kemi një pasqyrë të zymtë. Po del që lidershipi apo liderët politikë nuk janë në përputhshmëri fare me mendimin intelektual. Besoj që mendimtarët intelektualë munden të japin zgjidhje. A do të thotë që ata nuk i kanë përcjellë mendimet e mendimtarëve?

Milazim Krasniqi: Nuk duhet harruar që ne kemi dalë nga një luftë shkatërrimtare në të cilën ka ardhë deri te një ndryshim spektakolar i skenës politike dhe i spektrit politik dhe intelektual. Poashtu nuk duhet harruar që vitet ’90 kanë qenë vitet e një krize totale të institucioneve sepse kanë qenë institucione të mbyllura, universiteti i mbyllur, kështu që për ato vite thjesht nuk është prodhuar ndonjë elitë e mirëfilltë. Në anën tjetër, ajo elita e periudhës së komunizmit, në njëfarë mënyre është moshuar, një pjesë është kompromentuar ashtu që në 1999, kur ka ndodhë çlirimi i Kosovës, ne kemi dalë me përgjegjësitë e reja, por pa një elitë të mirëfilltë politike dhe intelektuale. Një pjesë e kësaj elite është ushtarake, kanë ardhë nga UÇK-ja, kanë heqë uniformat dhe pastaj janë bërë politikanë. Sipas të gjitha teorive lidhur me elitat, elitat ushtarake asnjëherë nuk transformohen plotësisht në elita civile, kështu që ai mentalitet agresiv, shumë herë edhe i dhunshëm në diskurs, është bartë prej njërës sferë në tjetrën dhe ne sot kemi një gjuhë të ashpër në komunikim, një diskurs jashtëzakonisht agresiv në politikë edhe në jetën publike, veçmas në media, që është karakteristikë e kësaj. Ka ndodhë një gabim fatal për mendimin tim, veçmas i Lidhjes Demokratike të Kosovës, në vitet 1998-1999 kur ajo hezitoi të merrte përgjegjësinë për gjendjen e luftës në Kosovë dhe kur institucionet e proklamuara prej saj, nuk e morën përgjegjësinë institucionale për udhëheqjen e popullit në gjendjen e luftës dhe në atë mënyrë ne dolëm të defaktorizuar në planin ndërkombëtar. Filloi pastaj lufta e brendshme politike për pushtet ndërmjet elitave ushtarake dhe asaj elite të mbetur politike, triumfi nuk ishte zor të prognozohej që do të ishte i atyre që ishin më agresivë. Normalisht komuniteti ndërkombëtar ka luajtur një lojë hileqare, sepse i ka përkrahë të fortët, pra për ta ruajtë stabilitetin disi, ata kanë krijuar partneritet me ata që kanë qenë më të fortë, më kredibilë për të kontrolluar situatën e post-konfliktit. Ne edhe pas 18 vjetëve, i vuajmë pasojet e këtyre zhvillimeve që kanë ndodhë në vitet 98-99. Unë besoj që edhe një pjesë e intelektualëve janë tërhequr nga jeta politike dhe publike për shkak të kësaj gjuhe agresive dhe këtij komunikimi të dhunshëm që ndodhi menjëherë pas luftës, ashtu që ka mbetut shkret sfera publike dhe nuk ka qenë zor të prognozohej se kush e dominon pastaj atë hapësirë. E dominojnë ata që janë më të dhunshëm, më të pafytyrë, më të papërgjegjshëm dhe ne sot kemi situata shumë interesante. Shikojeni, për shembull, gjuhën me të cilën komunikohet brenda pjesëtarëve të një partie, qysh është, ta zëmë, “Vetëvendosja”, ose shikoni si komunikojnë në parlament disa eksponentë të partive tjera. Është një gjuhë bizare, është një nivel që poshtëron ndjenjat e qytetarëve dhe ua fyen inteligjencën. Por nuk ka mundësi që të shfajësohen as qytetarët sepse qytetarët i kanë votuar këta njerëz, i kanë fuqizuar këto parti. Mund të bëhet analiza politike dhe psikologjike pse i kanë votuar. A i kanë votuar nga frika? Nga klientelizmi? Nga arsye klanore, farefisnore, provinciale? Këto janë çështje për analizë. Ajo që shohim ne është rezultati i formësimit të dhënies pushtet të një elite e cila është në shpërpjestim me interesat që ka Kosova dhe qytetarët e saj dhe kjo është, prandaj, situata e cila ka prodhuar edhe një zymtësi që ju e përmendët.

Ubejd Gashi: Elita politike, sipas kësaj, normal edhe sipas analizave dhe shkrimeve tjera, del si një, njerëz që janë në vende përgjegjëse por janë të papërgjegjshëm. Sa është vetëdija e tyre edhe a ka gjasa ende të ndikohet se ne jemi, si po thotë dikush, në një anije por anija po shpohet, do të pësojmë të gjithë. A duhet ndërmarrë diçka më shumë që të marrim një kahje pak më të mirë?

Milazim Krasniqi: Unë duke i analizuar pothuajse çdo ditë zhvillimet politike kam ardhë në disa konkluzione, disa prej të cilave dëshiroj t’i ndaj edhe me ju. E para, në Kosovë tashmë edhe këto institucione kështu si janë formuar, ashtu si i përshkrkova, nuk janë plotësisht institucione vendimmarrëse. Në skenën publike, politike, është formuar një konstruksion shumë interesant i cili në literaturë quhet “establishment”. Establishmenti është një grupim i njerëzve të cilët nuk kanë një forum por të cilët përmes komunikimeve të tyre dhe përmes fuqive që kanë, të sferave të ndryshme, përmes politikës, përmes biznesit, mediave, krijojnë një rrjet të një grupimi i cili pastaj përmes kontakteve të mirëbesimit që kanë, krijojnë politikat, në mënyrë joformale dhe pastaj ato politika joformale përmes rrjeteve të ndryshme, partive dhe mediave, zakonisht i fusin në institucionet vendimmarrëse. Pra, shumë prej këtyre vendimeve merren jashtë institucioneve. Merreni shihni, për shembull, ku është formuar qeveria e Kosovës! Është formuar në shtëpinë e Behxhet Pacollit. Ku mbahen darka qeveritare? Mbahen në shtëpinë e Behxhet Pacollit! Pra, është një lloj grupimi që i merr vendimet dhe mandej i lanë duart dhe ua fakturon, gjoja se i kanë marrë institucionet shtetërore. Ky establishment te ne është karakteristik sepse në të ka pjesëtarë të kreut më të lartë të politikës e të shtetit, pastaj të biznesit, të mediave, të drejtësisë dhe kjo lidhje për të cilën shumë herë në mënyrë naive opozita thotë se qeveria a koalicioni, e ka kapë shtetin. Nuk është fare e vërtetë. Shtetin e ka kapë pikërisht ky lloj establishment, i cili lanson përmes mediave të caktuara agjendat. Shumë herë kur ngre ndonjë tymnajë, nxjerrë një agjendë tjetër, për shembull e futë idenë e islamofobisë ose e ka ndonjë deklaratë të një hoxhe dhe mandej një javë ditë krejt opinionin e çorienton në atë drejtim, ndërsa në anën tjetër prioritet do të ishte, fjala vjen, demarkacioni. Pra, në këtë kuptim unë mendoj që ka edhe një çoroditje shtesë: përveç asaj natyre që ka elita politike, që ka ardhë prej një sfere ushtarake dhe që nuk është transformuar, nuk është civilizuar, nuk është emancipuar, tash ka edhe një lloj establishment, i cili ka dalë në krye të kësaj dhe e determinon edhe jetën politike. Besoj që është një gjendje e keqe. Establishmenti nuk është domosdoshmërisht gjithmonë i keq por ky i yni është përnjëmend i keq, sepse ka marrë shumë pushtet mbi krejt jetën institucionale, mbi jetën ekonomike, mbi jetën publike. Nuk do t’i përmend me emra, por edhe nga sa përshkrova, publiku juaj nuk e ka zor t’i gjejë, edhe në sferën e politikës, edhe të biznesit, edhe të mediave, kush janë ata njerëz që përditë dalin, lansojnë agjenda dhe faktikisht imponojnë interesat e tyre politike e ekonimike mbi interesat e Kosovës.

Ubejd Gashi: Dikush tha që te ne ndoshta është koha që me u formua një forum apo një opozitë, edhe e pozitës edhe e opozitës, edhe e establishmentit, se populli ka nevojë edhe duhet me ardhë

ndoshta koha që elita politike duhet me dëgju dikë. Tash, para luftës, kur e kishim një armik serbin, e kishim një forum, edhe populli e kishte orientimin dikund, dikush po na përfaqëson, dikush po na mbron. A mos është koha që prap duhet me u mbledh intelektualët, duhet me u mbledh dijetarët, duhet me formu një forum kombëtar, forum shtetëror që t’i ketë populli pak shpresa, se ka ra edhe shpresa në tërësi.\

Milazim Krasniqi: Koha për me ndërmarrë ndonjë gjë ka kaluar tashmë, sepse kriza është amplifikuar aq shumë saqë vendi dhe shoqëria po ngulfaten. Por se ka ka kapacitete për të bërë diçka të tillë, kjo është një çështje tjetër. Personalisht jam shumë skeptik që mund të ketë sepse një pjesë e intelektualëve gjatë këtyre viteve janë ingranuar në këto parti politike dhe në këtë pushtet, një pjesë e tyre janë harxhuar, një pjesë e tyre janë kompromentuar, një pjesë e tyre janë të frikësuar edhe më tutje dhe nuk dëshirojnë të futen në këtë skenë që është kogja e dhunshme, së paku në komunikim.

Unë nuk besoj shumë as në mençurinë e popullit, si të tillë, si një frymë kolektive që prodhon politika. Nuk prodhon. Populli mund të prodhojë ose revolucione ose anarki ose projeksione të cilat zakonisht gjendjen e bëjnë edhe më të keqe se që ka qenë. Unë besoj që ka ende një pjesë të energjisë te elitat universitare, veçmas te rinia studentore dhe tek një pjesë e profesoratit të ri që nuk ka qenë pjesë e këtyre ingranazheve. Ajo është një energji, e vetmja që mundet me ba një fillim të ndryshimit. Kjo pak a shumë ka ndodhë para dy-tre vjetëve në Slloveni kur ishte në krizë qeverisja, një profesor, Miro Cerar, doli me një grup kolegësh dhe studentësh, krijoi një parti të re, u akceptua shpejt dhe ajo u bë partia që sot është në pushtet. Unë jam i bindur që këtë lloj rezervuari të energjive nuk e kemi shfrytëzuar. Ndoshta kriza edhe më shumë do të thellohet dhe do të shfaqet nevoja për këtë. Pra, përveç universiteteve, veçmas Universitetit të Prishtinës, të cilin e shoh si një qendër nga e cila mund të prodhohet ndonjë projekti i ri, nuk shoh tjetër, për shkak se këto elitat sindikale te ne janë të kollapsuara, elitat fetare janë totalisht të frikësuara dhe janë futë, si thoshte njëfarë rahmetlie, në birë të minit. Pastaj po të shikoni këto elitat financiare të bizneseve, ato janë të akomoduara mire, sepse janë të lidhura me establishmentin që e përmenda. Fshatarësia si e tillë nuk është në gjendje të prodhojë projekte, diaspora mundet me ba zhurmë por nuk ka as kapaciteti intelektual as nuk është fizikisht këtu që të participojë. Ata vijnë këtu vetëm për të bërë dasma. Kështu që e vetmja oazë, si i quante universitetet Umerto Eco, universitetet, janë universitetet. Por edhe këto janë kontrolluar deri sot në mënyrë brutale prej pushtetit, me caktimin e bordeve, me caktimin e rektorëve, me caktimin e senatorëe, me kontroll të organizatave studentore, kështu që edhe këto momentalisht janë në njëfarë mënyrë nën presion, për mos me thënë të kapura. Por këto universitet dijnë të befasojnë.

Ubejd Gashi: Tema e dytë, kriza e identitetit. Në temën e dytë do të dëgjojmë mendimet e dr. Milazim Krasniqit për krizën identitare, shkaqet e krizës së identitetit, identitetet qoroditëse,

problemet identitare, sulmet bizare ndaj identitetit të tjetrit, për temat tabu që nuk potencohen fare, për dëmtimin e identitetin në shumë sfera, përzierjen e çështjes së mikut dhe armikut. Gjithashtu në këtë pikë do të dëgjojmë mendimet e prof. Milazim Krasniqit për aspektin intelektual të rilindasve, aspektin krahasimor të rilindasve me intelektualët sot, agjendat kundër interesave nacionale, rolin e dëmshëm të mediave rreth agjendave dhe interesave serbe në Kosovë. Për këto dhe çështje të tjera, në vazhdim prof. dr. Milazim Krasniqi.

Milazim Krasniqi: Po, unë jam marrë relativisht gjatë edhe me tema të kësaj natyre dhe për nevoja akademike kam shkruar së paku nja 2-3 libra që lidhen me çështjen e identitetit shqiptar. Për shembull, një ndër to është libri me titullin “E kujt është kjo kulturë”, ku kam përfshirë disa prej këtyre studimeve. Pastaj studimet mbi nacionalizmin shqiptar, libri “Ekskomunikimi si histori e fshehur”, ku jam marrë me këto aspekte. Gjetjet e mia në këtë fushë janë që kombi shqiptar në kohën në të cilën momentalisht jemi duke jetuar, është në një situatë goxha skizofrenike. Është skizofrenike sepse në njëfarë mënyrë në fund të shekullit XX ka përfituar nga ndryshimet gjeopolitike që ndodhën në Ballkan dhe veçmas në ish-Jugosllavi, duke formuar shtetin e Kosovës, natyrisht jo veç me fuqitë e veta por me partneritetin me NATO-n dhe me Perëndimin. Dhe ky është një moment në të cilin kombi shqiptar, në njëfarë mënyre, e ka rikthyer një pjesë të territorit ose të asaj që kishte humbur që nga Kongresi i Berlinit, pastaj nga luftat ballkanike e kështu me radhë. Mirëpo problemi është që edhe kjo fitore, që na ka ardhë falë sakrificës së popullit tonë por edhe ndihmës nga partnerët, NATO-ja në rend të parë, nuk është valorizuar dhe nuk është kthyer në një ndërgjegjësim kombëtar i cili do ta rriste vetërespektin, dinjitetin dhe do ta shpaloste një energji më të madhe që të shndërrohemi në një komb më të fuqishëm dhe një komb që meriton respekt më të madh. Ka shumë arsye pse ka ndodhë kështu. Ndër të tjera, kjo ndarja e gjatë ndërmjet Kosovës dhe Shqipërisë ka jo pak paragjykime ndërmjet nesh, janë krijuar shumë barriera mentale, jo vetëm gjeografike, ashtu që edhe në liri më nuk po arrijmë t’i kalojmë këto bllokada mentale që kemi ndaj njëri-tjetrit. Këto paragjykime, fjala vjen, pengojnë bashkëpunimin ndërmjet universiteteve. I tillë është bashkëpunimi ndërmjet akademive, i tillë është edhe në institucionet e tjera kulturore e kështu me radhë. Kështu që nuk kemi mbërri me u rikthye në burim, tek ato vlera të identitetit që i kanë karakterizuar projektet e rilindasve, veçmas të Sami Frashërit. Normalisht një shkak është edhe periudha e gjatë e komunizmit. Komunizmi si doktrinë ka qenë antikombëtare. Qëllimi i komunizmit ka qenë shkatërrimi i shtetit kombëtar dhe shkatërrimi i kombeve dhe krijimi i shoqërive “të barabarta”, me proletariatin si udhëheqës. Nuk duhet harruar që në Shqipëri kjo ka prodhuar të ashtuquajturin “njeri të ri socialist”, ndërsa në Kosovë ka prodhuar poashtu çoroditje jo të pakta. Nuk duhet harruar poashtu që ka shkatërruar ose ka futë një proces të tmerrshëm të defetarizimit të shoqërisë, me theks të veçantë të deislamizimit të shoqërisë. Dhe të gjitha këto, pastaj kanë ardhë dhe janë grumbulluar si probleme të cilat nuk po lënë që na ta shohim pikturën e plotë të vlerave tona kombëtare, diversitetit tonë kombëtar, të pozitës sonë gjeopolitike, të fuqisë që edhe nga lashtësia jonë, edhe nga përpjekjet shekullore për çlirim e kështu me radhë. Sot e kemi

reduktuar identitetin tonë në disa gjëra bizare. Për shembull, është kthyer konflikti i brendshëm për çështje të identitetit fetar. Zhvillohet një luftë donkishoteske kundër fesë islame nga struktura të ndryshme të cilat absolutisht janë jokredibile dhe jolegjitime për të hapur këso diskutimesh dhe për faktin se shumica absolute e popullsisë shqiptare është muslimane. Është absurd i llojit të vetë për njeriun me e fye vetëveten, me e fye identitetin e vet. Pra, ndarja shkon në disa linja, ndarja ndërmjet Shqipërisë dhe Kosovës, ndarja në linja fetare, pastaj kjo ndarja politike që është pak a shumë e natyrshme. Këto lloj ndarjesh pastaj paralizojnë një pjesë të energjive, një pjesë të intelektualëve, një pjesë të dijetarëve sepse nuk duan të hyjnë në këtë stërpikje, nuk duan të ndoten në debate të tilla. Dhe çfarë ndodh? Shfaqet një lloj inhibicioni në veprimet politike, kurse inhibicioni i tillë pastaj prodhon një letargji, prodhon një lloj dëshpërimi. Ju sot mund të shihni, për shembull, ka plot tema tabu për të cilat mediat nuk shkruajnë, për të cilat nuk raportojnë ose raportojnë në mënyrë negative. Për shembull, kombi shqiptar nuk mund të forcohet në partneritet me Serbinë dhe me Greqinë sepse këta janë dy armiq historikë dhe dy armiq aktualë me të cilët kemi konteste. Ndërsa, po të shikoni një pjesë të elitave, pikërisht serbofilinë dhe grekofilinë i kanë si lloj busulla me të cilat orientojnë debatet publike. Në anën tjetër, po të shikoni diskutimet lidhur me Turqinë, tërë kohën mbahen disa paragjykime, disa etiketa zhvlerësuese për Turqinë, ndërsa Turqia është njëri nga partnerët më strategjikë dhe nga miqtë më të mëdhenj të shqiptarëve. Pra, në momentin që ju nuk e dini kë e keni mik dhe kë e keni armik, ju nuk mund të orientoheni mirë dhe nuk mund të shpalosni fuqitë dhe energjitë tuaja. Pra, ky lloj identiteti në shumë plane është i dëmtuar. Është i dëmtuar në sferën e letërsisë, për shembull. Po të shikoni letërsine e realizmit socialist, ajo është letërsi me elemente antikombëtare, sepse favorizon më shumë sferën ideologjike, antivlerat ideologjike. E njëjta gjë ka ndodhë në fushën e pikturës. E njëjta gjë ka ndodhë në arsimin publik. Ne kemi gjenerata të tëra të njerëzve që janë edukuar që ta duan më shumë Bashkimi Sovjetik se babën e nënën e vet. Ose Kinën. Ose që Partinë e Punës ta kenë vlerë supreme në raport me familjen ose me kombin. Dhe këto janë vrragë të rënda që kanë mbetur në ndërgjegjen e njeriut shqiptar i cili edhe në liri ende nuk është çliruar prej këtyre traumave dhe ideologjive, të pushtimeve, paragjykimeve. Po t’u thuash shumiës së njerëzve shqiqptarë: “shënoni 10 prioritetet ose 10 vlerat fundamentale të identitetit shqiptar!”, unë jam i bindur që nuk i dijnë, absolutisht shumica nuk i dijnë. Nuk i dijnë sepse ka një lloj amnezioni, ka një lloj diskonuiteti me mendimin shqiptar të Rilindjes. Po të merrni t’i lexoni dijetarët e Rilindjes Kombëtare, fjala vjen, Sami Frashërin, (librin “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është dhe ç’do të bëhet?”), e keni në mënyrë të qartë të caktuar se cila është gjeografia e shqiptarëve, cilat janë vlerat fundamentale të shqiptarëve, cilët janë miqtë e shqiptarëve, cilët janë armiqtë e shqiptarëve, çka duhet të bëjnë shqiptarët me shtetin kombëtar, cila është pozita e femrës shqiptare, cila është pozita e familjes në shoqëri e kështu me radhë. Në mënyrë taksative janë të përshkruara dhe ajo ka qenë ideali i rilindasve dhe ai ka qenë ideal në pajtim me vlerat e vërteta që ka pasë kombi shqiptar në fazën kur është konsoliduar plotësisht. Mandej ka ardhë faza e degradimit përmes pushtimit, përmes komunizmit dhe ne tash kemi shfytyrime në këtë drejtim, që janë shqetësuese. Ky është faj i madh i elitave intelektuale dhe veçmas shkencore të cilat për këto vite nuk e kanë shfrytëzuar lirinë e studimit, lirinë e shprehjes, për t’u rikthyer në burim për të studiuar këto fenomene, këto procese, këtë rrugë të vështirë dhe

për të rilidhë fijet me mendimin politik, intelektual e shkencor të periudhave të mëhershme, për të krijuar një pamje të qartë për identitetin dhe për shpalosjen e tij në realitetet e reja gjeokulturore, gjeopolitike dhe të kohës në të cilën jetojmë.

Ubejd Gashi: Prej kësaj del që koha e rilindasve apo vetë rilindasit, ata kanë qenë me të vërtetë koka të mëdha në krahasim me sot. Ata e kanë paraparë vizionin çfarë duhet na me qenë ndërsa ne sot në kohën tonë po shkatërrojmë çdo gjë. Edhe në mes tjerash keni thënë që këto prishjet në mes neve thua se janë agjenda që mos me na lënë rahat, mos me na lënë mirë. Ne kemi mundur lirisht me të gjitha këto ndryshime të vazhdonim të mbronim interesat tona të mëdha?

Milazim Krasniqi: Nuk duhet harruar që elita e periudhës së Rilindjes është formuar në Stamboll, në kryeqytetin e Perandorisë Osmane dhe është ushqyer me idetë e një perandorie universale. Ata nuk kanë qenë politikanë provincialë, nuk kanë qenë intelektualë të mahallave por kanë qenë njerëz që kanë konkuruar me të gjitha elitat e të gjithë popujve të cilët kanë qenë në Perandorinë Osmane, duke përfshirë serbët, rumunët, bullgarët, grekët, arabët, armenët e kështu me radhë. Pra, ajo ka qenë një elitë e formuar në një konkurrencë të jashtëzakonshme dhe me një botëvështrimi universal. Idetë e tyre kanë qenë madhështore për këtë arsye sepse ata kanë projektuar një komb të madh shqiptar dhe një shtet të madh shqiptar, jo një mahallë, jo një provincë qysh është formuar më vonë. E kanë projektuar një komb i cili do të bashkëpunonte dhe do të ishte miqësor me turqit, për shembull, por edhe me popujt e tjerë që do ta pranonin kombin shqiptar. Pra, me një lloj tolerance dhe universaliteti. Prandaj, për këtë arsye intelektualët e tipit të Hoxha Tahsinit, që ka qenë rektori i parë i Universitetit të Stambollit, i doktoruar në Francë, që ka njohur së paku 11 gjuhë në shkrim edhe në komunikim, e intelektualë të tipit të Sami Frashërit, Pashko Vasës, Abdyl Frashërit e deri te gjenerata e Ismail Qemalit, Hasan Prishtinës etj., kanë qenë njerëz të përmasave të cilët ne sot e kemi të vështirë t’i imagjinojmë dhe absolutisht nuk kemi me kned t’i krahasojmë. Me kend t’i krahasojmë ata? Me politikanë të tashëm profiterë dhe provincialë? Prandaj tash, kjo që përmendët në lidhje me axhendat, kjo shkallë e degradimit të elitave politike në rend të parë, por edhe të atyre të biznesit, ka bërë që këto tash të kenë më shumë interesa, në Serbi sesa, fjala vjen, se sa me Gjermaninë. Serbia është partneri kryesor. Dhe çfarë ndodh tash? Përmes gjithë atyre mallrave që hyjnë, këtu krijohet një elitë, një lloj oligarkie. Ajo krijon agjenda me të cilat realisht shmanget ideja e qytetarëve që Serbia është armiku jonë. Ka indikacione që këto biznese që bëjnë tregti me Kosovën, një pjesë të parave të tyre pastaj i gjuajnë në sfera të ndryshme për të cilat ne nuk jemi në dijeni. Nuk jam në gjendje t’i mbaj në mendje të gjitha shifrat, por e di që në vitin 2012, në Kuvendin e Serbisë është paraqitur një raport për shpenzimet në Kosovë që bënë Serbia për serbët dhe për investimet. Është fjala për 2.8 miliardë prej të cilave në raportin e komisionit parlamentar del një shifër prej 400 milionë eurosh për të cilat nuk ka të dhëna si janë shpenzuar! Dhe konkluzioni mund të jetë: mos janë para që shërbimet sekrete i gjuajnë në organizime të ndryshe të cilat

pastaj krijojnë agjenda proserbe? Nga analiza e mediave që bëj edhe për nevojat me studentë, shumë herë më rezulton që mediat në Kosovë më shume e nxijnë realitetin e Kosovës se mediat serbe. Problemi tjetër është se shumë prej mediave tona në mënyrë joselektive i botojnë përditë me dhjetëra tekste të Sputnikut rus dhe të portaleve e mediave serbe pa iu referuar dhe realisht pa krijuar distancë kritike me to. Kjo është krijim absolutisht i agjendës proserbe sepse ata e kanë qëndrimin e caktuar, të formësuar në këtë rast, për afirmimin e Serbisë si shtet ose aspekteve të ndryshme të pansllavizmit dhe interesave serbe dhe slave. Minimumi është që këto përmbajtje e çorientojnë publikun. Por problemi i dytë është se e krijon njëfarë porooziteti në qëndrimin ndaj asaj që publiku e di, që Serbia është shtet armiqësor. Jo rastësisht sot ne kemi një situatë që është bizarre, më shumë fyhet Turqia, për shembull, sesa që fyhet Serbia në mediat tona. Kjo është pjesë e agjendës.

Ubejd Gashi: Tema e tretë: gjuha e urrejtjes fetare. Pse është e pranishme kjo propagandë antiturke e jo antiserbe te ne? Kush fshihet pas kësaj propagande? Çfarë partneriteti kërkon Turqia në Kosovë? Çfarë interesash ka Turqia në Serbi? Pse Turqia po ikë nga investimet në Kosovë dhe po investon në Serbi? Pse lejohet gjuha e urrejtjes fetare te ne? Pse politika dhe organet shtetërore nuk ndalojnë dhe nuk ndërmarrin masat ligjore kundër gjuhës së urrejtjes fetare dhe nxitjes së përçarjes fetare? Kriza e moralit dhe gjuha e urrejtjes. Për këto dhe për çështje të tjera, në vazhdim prof. dr. Milazim Krasniqi.

Milazim Krasniqi: Vizita e fundit e Vuqiqit në Turqi para një jave ishte një vizitë e cila është shumë e rëndësishme për Serbinë, natyrisht edhe për Turqinë. Ishte një takim trilateral. Pas asaj vizite është kumtuar që Turqia do të ndërtojë në Serbi një fabrikë e cila do të punësojë 2500 punëtorë, diku në Kralevë, sa e mbajta në mend. Kjo do të thotë se interesat e Turqisë si forcë rajonale, janë interesa ekonomike dhe interesa gjeopolitike. Nuk janë interesa fetare sepse po të ishte fetare ai nuk do të shkonte në Kralevë me investime që punësojnë 2500 njerëz. Por, çfarë ndodh? Serbia është partner shumë serioz, është në gjendje të zbatojë marrëveshjet që i merr. Në qytetin e Pirotit, sa jam i informuar, është duke u ndërtuar një qendër e tërë tregtare me investime turke. Pra, këto që flasin këta islamofobat tonë primitivë, këto janë do paragjykime banale dhe shumë primitive. Turqia është një faktor i rëndësishëm në politikat rajonale, ka fuqi të madhe ekonomike dhe ajo don ta materializojë prezencën e vet. Tash po financon dy autostrada që lidhin Sarajevën me Beogradin. Kush mundet me thanë që ato janë interesa fetare? Përkundër një dëshire të qartë të Turqisë për të investuar në Kosovë, me gjithë këto që ndodhën dhe me gjithë këtë lloj pompimi të paragjykimeve, unë shoh njëfarë stepjeje dhe njëfarë tërheqjeje të Turqisë dhe ajo po shkon në drejtimin e partneritetit me Serbinë, Bosnjen, Maqedoninë e kështu me radhë. Pra, krejt këto janë dobësi të elitave tona të cilat nuk kanë mbërri të qartësojnë interesat konkrete dhe interesat strategjike të Kosovës si shtet dhe tonin si komb, dhe ne ecim sikur nëpër mjegull, ndërsa në këtë rast edhe Serbia e Greqia, kohët e fundit edhe Maqedonia, e kanë

qartësuar rrugën e vet dhe ne jemi duke mbetur mbrapa. Jo për tjetër, vetëm për shkak se po sillemi si shtet pa projekt dhe po sillemi si komb pa projekt.

Ubejd Gashi: Po kyçemi te tema tjetër e cila u prek tash: gjuha e urrejtjes. E përmendëm, islamofobia në vete, antiislamizmi në vete. Kjo bile te ne nuk është dashtë me qenë meqenëse jemi shumicë në islam. E përmendët që është një mendësi e të kaluarës, e sistemeve të së kaluarës. Mirëpo këto agjenda që i përmendët ju dhe gjuha e urrejtjes brenda tyre, është shumë e dëmshme për ne. Ku na çon kjo?

Milazim Krasniqi: Kjo nuk buron vetëm prej nga brenda. Jetojmë në një periudhë për të cilën Umberto Eco ka thënë që është kohë kur interneti ua ka dhënë të drejtën e fjalës të gjithë budallenjëve. Dhe me decentralizimin e mediave dhe komunikimit i është dhënë mundësia gjithkuj të flasë, veçmas me rrjetet sociale por edhe në portale. Kështu që tash ka shpërthyer ky komunikim i nivelit të ulët në të cilin edhe gjuha e urrejtjes është prezente.

Ubejd Gashi: Kjo po del profesor që shkon në interesin e serbëve e tjerëve se çka bëjnë këtu, çka investojnë, atëherë duket që kjo në favor të tyre po shkon?

Milazim Krasniqi: Ky është vetëm një apendiks i interesave që ata i kanë imponuar tashmë në Kosovë dhe që i kanë imponuar me sukses. Nuk do të duhej të ndodhte kështu me ne shqiptarët. Pse? Për një arsye se ne kemi vuajtur shumë. Kemi vuajtë pasojat e apartheidit serb, i kemi vuajtë pasojat e pushtimit, pasojat e spastrimit etnik dhe pasojat e gjenocidit serb. Dhe pas çlirimit, besoj që do të duhej të formohej një shoqëri më e mëshirshme, më solidare, më humane, gjë që do të duhej të reflektohej edhe në komunikim privat edhe në komunikim publik. Fatkeqësisht ka ndodhë krejt e kundërta. Edhe komunikimi privat edhe komunikimi publik janë agresivisuar shumë. Kjo flet edhe për dy gjëra. Flet për një krizë morale që ka shoqëria jonë, është një krizë e thellë morale, sepse njeriu që pranon të shpifë, të gënjejë, të mashtrojë, të manipulojë, është njeri pa vlera të mirëfillta morale. Dhe problemi i dytë është shkalla shumë e keqe e arsimit public, i cili nuk po mbërrinë të edukojë gjeneratat e reja që të mos bëhen gënjeshtarë, mashtrues, manipulues e kështu me radhë. Ndërsa politika, zakonisht gjendjet e këtilla morale dhe arsimore i shfrytëzon për hesape të veta. Politikës i konvenon që qytetarët të jenë sa më pak të mençur, sa më pak të dijshëm, sa më shumë injorantë, sepse mënyra e vetme për t’i çuar në vath është që ata të jenë injorantë.

Ubejd Gashi: Tema e katërt dhe e fundit për pjesën e parë të intervistës: mendimi kritik. A kemi ne mendim kritik apo nuk kemi? Nëse s’kemi, pse s’kemi? Si duhet kultivuar një mendim kritik?

Në cilën fazë të mendimit kritik ne mund të jemi? Si të ndikojmë, si të inicojmë dhe si të nxisim mendimin intelektual kritik? Pozita shoqërore e intelektualëve. Nevoja e bashkëpunimit intelektual. A bashkëpunojnë apo nuk bashkëpunojnë intelektualët në mes vete? Nëse jo, pse jo? Sa ështe influenca e tyre sot?

Milazim Krasniqi: Çështja e mendimit kritik dhe e pozicionit të mendimtarit në raport me mendimin është diskutuar, që nga Sokrati. Sokrati në një rast ka thënë se unë e di që di shumë pak dhe ajo që di, nuk jam i sigurt që është e vërtetë. Domethënë, e vetmja mënyrë për të pasë dije kritike është të kesh një pozicion ose një distancim kritik, madje edhe ndaj vetvetes. Ky lloj intelektuali modest dhe kritik është shfaqur herë pas here në histori por pjesa më e madhe e intelektualëve janë autoritarë, abuzivë dhe arrogantë. Nuk po e them unë, e kanë thënë shumë mendimtarë. Po të merrni dhe të shikoni nëpër faza të ndryshme të historisë, shumica e mendimtarëve kanë imponuar mendimin e vet si të vërtetë përfundimtare dhe nuk kanë dashtë të diskutojnë më për të. Merreni shikojeni, ta zëmë, mendimin e Karl Marksit, Leninit ose Zhan Zhak Rusoit, para tyre. Ose mendimet e revolucionarëve të Revolucionit Borgjez Francez prej Dantonit, Robespierit e kështu me radhë. Domethënë është një lloj autoritarizmi i cili nuk lejon të prodhohet mendim kritik por jipet një mendim, thuhet kjo është e vërteta në stilin “merre ose lëre”. Në deceniet e fundit është dekonstruktuar, me ndikimin e teoricienëve kryesisht të poststrukturalizmit, kjo ideja që dijetarët janë të pacenueshëm, që ata përnjemend e meritojnë respektin, dhe është arritur në një mendim që edhe mendimet më të sakta që janë dhënë duhet përsëri të verifikohen dhe t’i nënshtrohen një gjykimi kritik. Karl Poperi është njëri prej filozofëve më prominent në këtë fushë, i cili i ka diskutuar edhe këto aspekte dhe e ka denoncuar këtë lloj autoritarizmi në mendim. Ai ka zbuluar një çasje tjetër që ai e quan pluralizmi kritik. Thotë që secili e ka të drejtën të thotë mendimin e vet, por me kusht që të ketë një spektër të argumenteve. Dhe pastaj përmes një dialogu korrekt, me respekt të ndërsjellë, të shihet se ku është e vërteta. Sepse të vërtetën nuk e posedon askush. Asnjë njeri në botë të vërtetën e plotë nuk e posedon. Të vërtetën e plotë e posedon vetëm Zoti, Krijuesi i Botëve, por jo njeriu. Atëherë mënyra është që secili të participojë në dialog, në diskutim, dhe pastaj të shihet si bëhet. Tani kjo kërkon shoqëri tolerante dhe kërkon intelektualë tolerantë dhe modestë në kuptimin sokratik. Pra, intelektuali që bënë edhe një zbulim, bënë edhe një vepër, nuk duhet tash të krekoset si qurani, por duhet pikërisht të ketë modestinë. Bile bile, ajo që është më e mira është të jetë falënderues ndaj Zotit që ia ka mundësuar bash atij që të jetë dijetar dhe t’i kontribojë shoqërisë ose njerëzimit me dijen e tij. Me dijen të cilën e ka fitur falë punës, mundit të vet, por e cila në instancë të fundit është shpërblim prej Krijuesit të tij. Kështu që në këtë aspekt, po mendoj, ka shumë diskutime. Te ne, po ta kthej në kontekstin tonë, ne jemi në fazat pothuajse embrionale të mendimit kritik për shkak se, siç e përmendëm edhe më herët në kontekste të tjera, ne kemi dalë prej pushtimit në të cilin nuk lejohej mendimi kritik, kemi dalë prej komunizmit që e ka përjashtuar totalisht mendimin, jo vetëm mendimin kritik, mendimin si të tillë, sepse ka funksionuar në bazë të dogmave. Kështu që jemi në një fazë pothuajse embrionale por, besoj, nëpër universitete, siç është edhe ky i yni, ka rastë që testohet mendimi kritik, ka raste që përmes mendimit kritik jo vetëm që zhvillohet dialog por bëhen edhe kërkime shkencore.

Ubejd Gashi: Ky mendim me siguri është shumë me vlerë që me pasë një shoqëri të intelektualëve tolerante, ku zhvillohen bisedat. Besoj që këta e kemi shumë nevojë, Kosova ka shumë nevojë se bisedat e përbashkëta pastaj sjellin edhe rezultate, frytet do të dalin. Domethënë, në këtë aspekt ne ende jemi larg prej atij mendimi sokratian.

Milazim Krasniqi: Shumë larg sepse edhe intelektualët e kanë prejardhjen, në njëfarë mënyrë, komuniste.

Ubejd Gashi: Domethënë, këtu tek ne, ndoshta çështjen duhet me rreh më shumë te një bashkëpunim intelektual. Aty me u formu një bërthamë e mirë e pluralizmit, e bisedave të përbashkëta, e trajtimit të temave shtetërore, publike të përbashkëta edhe gradualisht me formu një shtresë apo një forum të ri intelektual tolerant i cili do ta ushqejë pastaj popullatën dhe popullata pastaj do të ecë më mirë.

Milazim Krasniqi: Besoj që do të ishte rrugë e mirë por është rrugë e vështirë sepse jetojmë në një periudhë kur thjesht pozita e intelektualëve është dobësuar shumë, nën presionin e elitave politike dhe presionin e mediave. Dhe pastaj, intelektualët prej natyrës janë pak më kalkulues, disa edhe më të brishtë, disa edhe më arrogantë por disa më pak ambiciozë për t’i imponuar bindjet e veta. Ata për shembull i shkruajnë por pastaj thonë merrini n’ju dashin, mos ju dashin theni qafën. Kështu që, krejt kjo e bënë të vështirë. Unë kam qenë i angazhuar shumë vite në Asociacionin e Shkrimtarëve të Kosovës me Ibrahim Rugovën e ndjerë. Ai ka qenë kryetar dhe unë kam qenë sekretar për 11 vjet. Dhe e di se si është dhe sa e vështirë, pothuajse e pamundur është, të drejtosh shkrimtarët. Janë pak a shumë si e thotë Gjergj Fishta, në një rast për shqiptarët, si një thes me pleshta.

Ubejd Gashi: Këtu kur i përmendët Gjergj Fishtën e intelektualët u hapën shumë tema, mirëpo gjatë historisë kur i shohim intelektualët. Thotë, intelektualë të vërtetë janë këshilltarët, nuk përzihen në intelektualët. Thotë, intelektualë të vërtetë janë këshilltarët, nuk përzihen në çështjet politike por e kanë rolin e këshilltarit. Kanë vujtë për vdekje por këshillën e ka jep. Në këtë aspekt e mendova intelektualët kur këshillohen. Mirëpo, me siguri duhet me qenë edhe niveli shumë më i lartë i jonë embriologjik, që e përmendët nivelin që duhet me kuptu që une s’di por diçka mundem me kontribu. Duhet me u nisë nga pozita startuese “unë nuk di, por bashkë mund të bëjmë diçka”.

Milazim Krasniqi: Po, ai tip i intelektualit klasik, tradicional, pothuajse është specie në zhdukje. Tani dominant në këtë sferë janë ekspertët e teknologjisë së informacionit, të inxhinierisë dhe më pak intelektualë të sferave e të shkencave humanistike dhe të arteve. Kështu që kjo zhvendosje ka bërë që ndikimi i intelektualëve të jetë më i pakët në shoqëri. Sepse ndikimi më signifikant në shoqëri në të kaluarën zakonisht e kanë bërë shkrimtarët, filozofët, artistët, filologët. Tash kjo është sferë që është realisht në defansivë totale. Në Kosovë është shumë interesante kjo. Për shembull, po të shikoni këtu, ka një degradim të shkrimtarëve, të këtyre elitave nacionale, albanologëve, dhe kjo vjen edhe si rezultat i politikave neokoloniale që ka vendosë në fillim të fillimit prezenca ndërkombëtare në Kosovë. Ata kanë dashtë të krijojnë në Kosovë, një shtet pa kujtesë. Domethënë e tëra të fillojë nga viti 1999 e të harrohet çka ka ndodhë para 1999. Kush janë njerëzit që nuk harrojnë? Më së shumti janë shkrimtarët, filozofët, historianët. Dhe çfarë ka ndodhë? Këta njerëz e kanë degraduar pozitën në shoqëri. Sot në Kosovë ju nuk gjeni një shkrimtar të vetëm i cili mund të jetojë nga puna e vet si shkrimtar. Dhe si të tillë këta tash kanë një pozitë totalisht inferiore. Zëri i tyre nuk dëgjohet, ndikimi i tyre është i pakët dhe kështu ka pasë sukses pikërisht shkëputja e mendimit, shkëputja e kontinuitetit dhe shkëputja e përfytytimit historik. Po të shikoni botimet e veprave letrare janë shumë të vogla, influenca e tyre është shumë e vogël. Më shumë mund të ketë një zhurmagji influencë në facebook sesa një shkrimtar që boton një roman.

Ubejd Gashi: Ishte kjo e tëra sa i përket pjesës së parë të intervistës të zhvilluar në Prishtinë me prof. dr. Milazim Krasniqin. Mirupafshim në intervistat e radhës!