SELÇUK ÜNlVERSİTESİ SELÇUK UNIVERSITY

1. MiLLETLERARASI MEVLANA · KONGRESi : FIRST INTERNATIONAL MEVLANA CONGRESS

TESLiGLER

PAPERS

3-5 ~;~s 1987

SELÇUK ÜNiVERSiTESi Y AYINLARI

SELÇUKLU ARAŞTIRMALARI MERKEZi Y AYINLARI

Tashih Edenler Correctors

Prof. Dr. Selçuk ÜNLÜ

Dnç. Dr. Muharrem ŞEN Yrd. Doç. Dr. Yüksel USLU Okutman Hasan İNAL Yrd. Doç. Dr. Mehmet TEKiN

(Almanca)

CFrancızca)

CİngiHzce)

Cİngilizc~)

<Türkçe)

Kapruk Resmi: Güner ÖZKAN Hat : Fevzi GÜNÜÇ

ISBN 975:. 448- 013 - 3

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ BASlMEVi 1988 - KONYA

: 51

: 3

.- .,. ... .:..: ..

·ME;VLANA VE. ORUÇ AYl·· . ...

J:>.r. Müjgan CUNBlJR

Şair ·-ve düşünüderfrniz tarafiııdB.n İslamıiı temel imin.çları ·ve .. i'bade~ler, -işlenen. konu gereği Türk . ede!biyatına· mal:edihriişlerdir.

· "A:btit:;stiıniz n:amaZimiz; ·{ıÖ~uırtiii:- taatimiz"

diyen Yunus .gi!bi Hz. Mevlana da eserlerinde. bütün tbadetlere, bil~ hassa namaza v·e.- 8zellikl~ de .oruca· geniş yer ve büyü, k d~ğ~r ver­inJ.ştiT:: Önu:i:ı· eserlerini her okuyuş ·ve taraY:ışimda oruçla i1gİÜ be­yit ye şiirleri dikkatimi çekmiştir. Yunus'un namaza olan ilgisine mııkabil Mevlana'nın oruca olağanüstü- bağlılığı :U.zerinde durula­cak bir konuydu.

Yüzyıllara -eserleri. ve· kişiliğiyle hakim olan bir' Büyük İnsanın PU kimliğe ulaşmasında Orucun. .iiısaha kazandırdığı nitelik V·.3 de­ğerlerin önemli bir rolü vardı. Bu da düşün~lecek bir husustu.

- :. L .. Miletlerarası Mevlana Kongresi'nin Ramazana rastlayışı da -Mevlana/nm.oruç .ve oruç ayı haklnndaki·:görüş ve düşünöelerlniı1 bir bHdiriyle ele alinmasına sebep olmuştur\-

Konuya gir-ererken. belirtilmesi gereken bir husus, Mevlana'ya göre orucun, ibadetlerirl ert büyüğü saylirrı_asıdır. Onun Divan-ı Ke­bir'inde "ruze" ve "sıyam" redifli şiirler vardır. Ayrıca Mesnevi'de ve yine Divan-ı Kebir'de .. or.uçla ilgili ·pekçok beyit bulunmaktadır. Büyük düşünür bu şiir··ve beyİtlerde orucU bütün özellikleri, insana sağladığı ibüyük manevi kazançlarla ele alır V€. "Malı-ı Ruze"yi yani

. QruÇ -AYı'ru başlangıcından bayranta kadar·· ~arada· çeşitli gelenek­ler€ de: dokunarak. anlatır.· Ayrıca ve özellikle K adir Gecesi'nin de-

. ğerlendirmesini yapar. · ·

'--~--- "Fihi ·Mifili"ten bildirildiğine· göre; oruç· iJ;ısanı bütün.ze~klerin ve güzellikler-in kaynağı olaiı varlıktakf yokjuğa ıgötüriir. Oruelin dayanağı swbırdır. Tanrı da sabredenlerle bc>raberdir. · Mevlana'nın bu görüşünün dayanağı, Bakara Suresindeki :

131

"Sizi korkuya, açlığa yakalatırız. Sabrede:nleri müjdele ve açlı­ğa E'aibrenleri güzel seva:b ile mÜjdele" mealindaki 155. ayettir.

Oruç, Mevlana'ya göre nefsi yenmek için en önemli silahtır ve nefsi yendikten sonra ulaşılan bir manevi haz kaynağıdır.·

Tasavvuf kayna;klı:ı,rından "Risale-i Ktişeyriyye" de bu hususta· çu bil~i verilmektedir :

"Açlık surfilerin vasıflarından ve mücaheclenin esaslarından bi­ridir. Zira· sülük erbabı, açlık ve yemekten sakınmak itiyadına dere­ce derece ula~tı ve açlıkta hikmet.k~yııaklarını buldular." _

_ . Yine bil eserde· onbe:ş günde bir yemek yi.yeiı,··rama~an bitinÔe­ye kadar yemek yemeyen, her akşam_ iftarını sı:ı.:dece su ile yapanlar anlatılır. · ·

Mevlana'nın şiirlerinde konumin. ele. alınışına gelince, üç aylar­dan be,hsettiği bir şiirinde Ramazanın gelişi il ~ ilgili ŞU ikt hayh var-du = · · · · · · · · · · ·- · · · - - · •

"Oruç ka.dehi geldi, buişareti inkar edenin şarapsız'ne'şey(gör-mesi için bütün kadehleri kırdı. _, · ·

Ramazan ayı geldi, ağzı mühürleme zamanıdır,. dudaktaki lez­. ze+i göstermek için- oruçla d udakları mühürledi"·· CD. 'K Konya nüs. C I, S. 98)

Mevlana ilkbeyitte bir takım· semboller kullanmıştır.' İşret Tan­E yol und~ yürüyÜş ve yaşay~cı. şar;:ı,p ·ilahi aşk-.anlamına gelmekte-dir Oruçla ilahi neşenin kazanıldığı anlatılır.aktadır. ·

. J.l . ' : : ': :

·p)J,., "v ...vt ,ı\.t j,.. \.;...; .. ; .. ~

. ' : ~ • • •• f •• !

_ beytlyle başlayan ga,zel bir ·Ramazan ·teıbrikidi:r. · M~:vlana· ''Kutıu·öl­sun oruç ayı geldi: ·Ey Orucnn yoldaşı· senin ~de yolun· hoş :olsun•: :di­ye sözE' girer. Orucun Y'eni ayını görebilme;k -için çatıya ·çikmişte. HiJale baktığını, başından külalımın dpştüğünü ve .o or:uç şahıp.da_1 . ba:nnın mest' ~lduğÜnu aİıl~trr V'~ ~eslenir : . . .c . . .• '

, -. · "Müslüm_a:qlı:ı,r! Başım· o ·gür:. denberi ·- sar boştur:· ·Oruc:un yeri, .. iE..vleti bahtı ve ikbali ne güzeldir.!'~ ·-~

132

. Sqrıra Türkle , çadır. münasebetinden yararlanarak, Ramazan hilalini, kara çadıra giren ay yüzlü bir Türk'e benzeri ve

"Bu. ayın dışında bir ay gizlidir. Tıpkı bir Türk'ün oruç çadırm­da gizlenmesi gibi.." der ..

Qrucu harman_ yerine benzeten Mevlana bu güzel ayın bir yol gğsterlcJ .olduğunu, eğer onun yüzü atlas gLbı sararmışsa, bluıun

oruç dibasından bir elbise giymesinden ileri geldiğini, bu ayda dua­ların müstecab olduğunu anlatır. Oruç kuyusunda sabreden kişiyi Mısır Malikinin yani Tanİı':ıiıı Yusuf· gibi seveceğini müjdeler. Ga­zel şu iki beyitle biter:

"Ey söz, salıuru az .. yap ve sus, oruç kendi orucundan agah oldu.

Ey Tebriz'in gururu, dinin Güneşi gel, sen oruç ordusunun baş komutaiıısıh''

beytiyle başlayan gazel de ıbir Oruç ayı müjdesidir. Bu ga,zel CKony~:ı.

nüs. c I, s. 88-89) . Meıvlana'nın 'bir · buyruğu · ile başlar ve devam eder:

·-

~~Ekmekten ağzını yum, şekere benzeyen oruç geldi. Yiyip içme-nin hünerini gördün, şimdi de orucun hünerini seyret.

İki yüz ülkenin padişa.hı olan oruç senin başıng konmuş bir taç­tır. Çabuk belini bağla, çünkü oruç kemeri geldi.

Şu siccin giıbi aşagılık dünyada, illiyine, Tanrınm yüceliklerin:) kanat: aç ve hemen orucun bakışından Allah'ı göreii görüşü RL

Ey saygıdeğer gümüş, bu sayıli günlerin ocağında, oruç kıvıl­cımları içinde hizmet seni ateş yapar, yani eritip saf hale getirir.

Meryem'in İsa'sına. oruç Zemzem suyu olciu ve O oruç yolculu-ğu sayesinde dördüncü kat göğe erişti., ·

Nerde kuşlarriı kanat çrrpışları v·e nerde meleklerin kanatları? Kuşla.rınki yem kanadıdır, mel•eklerinki ise oruç kanadı... .

Orucun zararı varsa, yüz türlü de hüneri vaı~, oruçlu başın sev­dası bir başka sevdadır.

133

Bu oruç. bir- güzel g1bi çarşaif iÇinde gizlenmiştir. ·o çadirdaiı geç de oruç ne imiş . gör.

Boynun u in~eltir, ama ölümden de emin· -eder. Mide dolguulu-ğu yerrieğin eseridir, sarhoşluksa orucun eseri .. · -.: ··.ı

Ey efendi! otuz gün bu denizde bir baştan öte uca; öte uçtaİı bu başa yüzersin de, sonunda oruç incisine yani- inci g:i!bi'-seva;ba ula·~ ş_ırsın. · . :·:·:·

Oruç kalkanı önünde Şeytan'ın ıbütfuı düzenleri, hileieri, te~iT-leri ve oklan kİTildı. ' . '

Oruç şerefi yle, kudretiyle senden sana bir güzelce. "Söz kapısı-ni bağla, oruç 'kaiinsın aç" der. ' . '

· Ey Tebrizli Tann Şems'i, sen hem saıbırsıa, hein perhlz; he.İif .. şe- . k!er saçan bayramsın, hem orucun şerefi ve kudretisin." · '· · ·

Mevlana bu parçasırıda orucun, müminlere kazandıracağı ma­nevi haz ve zevkl-eri, Hak katında sağlayacağı itiban anlatıreve oru­cu değerlendirir. Yi:İıe bir başka gazelinde Ramazanın gelişini, in­sanlara kazandırdıklarını şöyle müjdeler :

. «Ramazan geldi, fakat bayram bizl.mie birlikte; kilit geldi, fakat anahtar pizde.. <·

:: Oruç ağ~ı bağladı, gönül-gözünü açtı, gözün görduğü o nur bi-zimle birlikte·. . .

·oruçla ca.vnı-da, gönlü_de temizledik; pislik bizimle-birlikte·ama çoktan arındı, gitti. · . ·

Oruç tutmak, zahmetlidir ama, görünmeyE?n gönül definesi bi­zimle ıbiriifkte.

· Ramazan •gönüller hizmetine g·eldi, fakat gönlü yaratan biziml-e bi:fıikte." (Konya nüsh. C. II, s. 5) · · ·· ·

Bu coşkun şiirde Mevlana, Oruç Ayında Cenab-ı Hakk'ın kullar­la 1?irlikte qlduğunu böylesine açlklıkla: dile _get~rir. __ : _

' . ~~·~~~,~~'t~~.. ....... ~~~.

1 \ • • ~"~~~~s'~~~ .... ~~-~,

beytiyle başlayan gazelinde ise, Mevlana orucu. kerem edip .çocuk­ların tarafına g·elen anneye benzetir ve

134

','Ey çocuk oruç çarşafının eteğini tut, sakın bırakma" der.

Oruç ananın güzel yüzünü seyredip latif sütünü emmeyi, o yur­cl.u: Y\lrt edinip, -kapısında oturmayı emreder: Şu beyitlerle sözlerini sürdürür:

"'J)mn'nın ilkbalıarına benzeyen rıza ovasına bak; oruç nergis- · leriyle dolu can bahçesinj seyret. .r~ ["i:.· ... :-: . i . ; ' . . ' . J •

Hele ey nazlı günca sen ne de zayıfsın, ne kadar da boy atmış­sm. İpte oynayan bahar can'bazı giİ!b bir sıçre, da oruç çenberinden atiaYi ver.

Ey gül! kaniara bat~ışsın, halbuki .gönlün hoş, gülüp duruyor­. sun, yoksa oruç hançerinden hoşlanan Halil'in İshak'ı mısın?

· Neden ·ek~eğ·e aşıksıri, dünyanın tazeliğin-e bak, hele bir oruç harmanından can buğdayını topla." -

BüYük Düşüİıür her hald-e bu gazelini balıara rastlayan bir Oruç ayı için söylemiş olmalıdır.

mısrasıyla. başlayan·. gazelde Oruç Ayı'nın geldiğini bildiren 1vfevla­na, yemeyi, içmeyi bırakıp Kevser havuzunun ·keiiarııida binl.§rce dudaklan susuzluktan kuruyanı seyretmeyi, oruç ateşiyle arı-duru s\iy~ ba,Jmıa;yı, de~tiyi 1Jırakınayı ögütler; Yüzıerin s~rar.diğmı söY­ler, şiiri Kadir gecesini anarak bitirir. "Siyam" redifli uzun şii:rlııde ise orucun · medhiyesini yazmıştır. ·

mısrasıyla başlayan bu şiirde :

···~·orucu ·şaşılacak-bir. şey bil, insana can ve gönül bağışlıyor, şaş-maık istiyorsan oruca şaş. · ·'

· -- Yaşayış göğüne mirac etmek ·istiyorsan bil ki' oruç .seni:tı mey­dandaki araib atındır .

. Oruç can gözüriün aÇılması için beden1eri kör eder, senin gönül gözün kôr olduğu için hiç bir ibadet seni aydınlatamıyor.

135

Oruç her hayVanın ömrünü eksiltir,. halbuki insanın insanlığı­nı olgunlaştırır.

. . . Şu su~ ta~ katında gizli, özel hizmete koşulmuş yararlı, fayda­lı oruçtan başka kim v·ar?

Orp.ç kararan ·beden mutfaklarını aydınlatmak üzere geldi.

İman beş direk üstüne kurulmuştur, ama valiahi o direlkierin en büyüğü oruçtur.

Tanrı ;bunların beŞinde de onicun kaderini gizlemiştir~ zaten oruç Kadir gecesi g~bi gizlidır.

·Oruç güneş gibi taşları la.'l haline getirir.

Tilkiden bile titreyip korkanları ormandaki arslanlara üst eder oruç.. Midesine bağlı olanların taHlılerinde oruç yoktur.

Oruç Süleyman saltanatı bağışlayan yüzüktür, ancak seçkin ki­·şnerin başlarma giydirilen taçtır.

Oruçlunun gülüşü oruçsuzun sscdedeki halinden dalı~ iyidir, çünkü oruç onu Ralıman'ın sofrasına oturtacaktır.

• ( ' ~ • + .. • (

Oruç hamama benzer, ·bütün kötülüklerden, içinf dolduran yiye­-ceklerin pisliklerinden seni yur, arındırır.

. .Yemek isteğini uğursuz bir yıldız bil, oruç ise seni Zuhalleıi ay:.· dınlatan ışığa çevirir.

Bilgi ışığıyla aydmlanmış h,ayVan gördün mü hiç? Beden de hay­av~dır; onun ardına düşüp orucu bırakma.

Beden hırsmı şeker kamışı g~bi kır, orucu şeker gibi bol bol ca­nınm içinde bul.

· Katren nasıl denize ulaşacak? İŞte oruç sel gibi seni (hakikat) denizine ulaşt+rır.

Ayağını oruçla yücelt de başa döndür, çünkü oruç başa dönmüş kişilerin selamete ulaştığı yeTdir.

N efsinle. savaşa. girişince ()rucu öyle ucuzı:ıJ satınarn ben diye kendini yerlere at, di.ren.

N:efsin gönlüne musaHat olmuş Rüstem gibidir. Ancak oruç onu gül yaprağı gibi titretir. ·

İçinde .Nb.-ı Hayatm gizli olduğu karanlık, aıklı başında olanla­ra göre· oruçtur.

136

Canının_içinde Kur'an ışığını istiyorsan, oruç bütün Kur'an'ın tertemiz sırrının ışığıdır.

. Oruç sana, ruhani sofraların başında .oturan -erlerle aynı kase­den yemek yedirir.

· ... Oruç seni gün gibi gönlü ve canı temiz bir hale kor da padişah:. la buluşma bayramında varlığını kurıban eder.

Oruç ülkesine neşelanerek ayak bas, çünkü oruç gamlıla..ra ba­ramdır.

Kim etek gibi· orucun ayaklarına düşerse, tezine ölümsüzlük ya­kasından baş gösterir; yani orucun insanı ölümsüzlüge ulaştırdığını söyler. · . .

Mevlana bir terci-i bendine (Konya nüsh. C. I, s. 68) :

"Ey ay yüzlü sevgili, Ramazan ayı geldi, sofranın üstünü ört, yücelik yolunu aç" diye başlar. Bu şiirdeki bir be·yitte tortud!:m arın­mak, arılıktan da öteye geçip Kafdağı'na çıkmak ister. Orucu Kaf­dağına benzetir. "Oraya çıkan s·erçe bile Zümrüdü-an'ka kesilir" de­dikten sonra şu beyti söyler :

"Orucun vereceği zayıflık benzi sarartır, başı döndürü, amB, bu· çeşit zayıflık yüzünden de insanlar yed-i beyzayı elde ederler". Bi­lindiği üzere "yed-i beyza", Hz. Musa'nın parlak eline verilen addır.

Mesne;vi'de (c. V, s. 32 v.dJ bütün ibadetlerin topluca değer­lendirilmesi yapılmıştır; bu arada Ramazanda eda edilen diğer bir ibadetten yani zekattan da söz edilmiştir:

·"Şu namaz da, oruç da, hac da, savaş de, hep inanca tanıklık

eder.

Tanrı'dan çekinmek veya cömertlik yüzünden bir inciye, bir de­ğere sahip olmuşum, şu zekat verişimin, oruç tutuşumun ikisi de bu· na tanıktır.

Oruç der ki : Bu kişi, helcildan bile çekindi, harama nasıl el atar?

Zekat der ki: O, kendi malından ayırda da yoksula verdi, din ehlinin malını nasıl çalar?"

Bu sözler doğru insanın eğrilik yapamayacağının delili sayı]ma~ lıdır, bundan sonraki beyitlerde oruç ve zelkatı eğrilik için yapan­lara temasla halkın ht;ınların :i!badetini ka;bul etmediği aniatılıp :

137.

"qruç ayında yemek yemeyen kedinin orucu, ga;flete dalmış hayvam avlamak içindir, bu yüzden kendiin uyur gösterir kedi. . .

. ·Bu eğrilik yüzünden yüzlerce toplum kötü sanılmıştır; bu iş, cö­mertlerin, oruç tutanların adlarını da kötüye çıkarmıştır."

·:.: Dü,şün_ürler bu tür namaz ve orucu riya namazı ve riy8.- orucu saymışlardır. Mevlana'ya .göre de bu tür ibadetler şekilden, ibaret­tir, onun için asıl ibadet özdeki manadır. Onun oruçla ilgili şu be­y1tlerlıide bu manayı bulmak mümkündür:

"Oruç ayında, gün ortasında halkın önünde şarap içen rindleri hakiki için, onlar binlerce şişe kırdılar da oruçları bozulmadı, çün-kü o kadehi aşk şişesi, (yani Tanrı) yapmıştır. . .· ... ··..,

Oruç Ayında Yahudi g.iJbi geceleri şarp içme, Muhammed'in mec­lisine gel de daima iç, daima." CKülliyat-ı Şems, YaYımı. Bediüzza­man Füruzanfer, Tahran 1339 HŞ. 4. C., ı 733 GazeD

Onun için esas olan Müslümanların tuttuğu oruçtur. Son beyitte b~ İı:usus ifade edilmek iste~iştir. Hazret-i Peygamberin o;uçla. il­gili "Oruç Alialı azabına karŞı kalkanffi!:', "Oruç kalkandır, kul ateş­ten onun korunur" hadisle·rini bir gazelindeki beyitte CKonya nüsh. q, II, s·. 63) şöyle ifade eder :

· . "Peygamber oruç kalkandlr dedi, ya aklar atan nefsin önünde;· eicieri sakın bu :kalkanı atma:." . . ..

--~· ~ Ömm ·için nefsi yak eden oruç esaştır, orucun özdeki mana·sı .da, budm~. Nefsi ;,benim orucu)llun, na~çızımın düşmanı~· diye vasıflan- · dırır. Mesne;vi'de Cc. 2, 637: ')eyit) "Namazdaİı; oruçtan, yüzlerce çaresizlikten ele· geçen tad az;ğmın kaybednm·emesi" konusu üzerin­de durur. Bu tad insa;nın, bütün zevklerin, güzelliklerin kaıynağı··

olan yokluktan kazanılmıştır. "F~hi Mafih"te bu konu üzerinde du­rurkeU: ••.Aifah satr~dnlerle barabe·rdir" ayetinf (Kur' an, sure 2, ayet 249J zikreder. Sabır Hz. Me;vl:ina'nın çok sık üzerinde dur~uğu bir ins'1'nlık hasletidir.

Denilebilir ki, oruç· ve namaz üzerinde tuttuğu· tek deger, mu-. hBJbbettir "Fihi Ma;fih"te Hz. Ebubekir'in üstünlügünün oruç, namaz ve. sadakaslll:dan ileri gelmediğini, onun Ashaba, tercih ediliş sebe­binin imam ve muhabbeti olduğunu ifade eder. Yine bu eserde Mev::-. lana adalk oruçları ba;hsi üzerinde durmuş, Şafii ve Hanefi mezhep­lerinde ·yerine getirilmeyen adak oruçlarının kefareti olup olmadığı üzerinde durulmuş, eşe:ğini kaybeden, bulursam:üç gün oruç tutarım diyen ve eşeğini ölü bulan bir adama dair kısa bir lıikayede·anlat.:.

138

mıştır ... CFihi'"Mafih; Meliha Anbarcı6gtu çeVirfsi( İstanrourıg-s·9,ts: 90)

Onda riyazet ·. oruçlah ba;hsi de- geçer. . · l

Mevlana'nın eserlerinde Oruç Ayı ile ilgili çok geçen bir konu da. Kadir Gecesi'dir; Divaiı-i Kebir'deki bir' beyitte (C: 2, s. 50)-

. "Öp.fuıla _buluŞma g~ce;:ii Kadir .,Öepesi, . ayTilık ·gecesi;se kab:i.r g_S.q~s~slj,r, k_~Q.l_r gecesi de KaC11r geqesiıi_d;en kerametler.görmede, yar, Çiffi.ıı~ra _errnedE?'.' ~Ye bu: geced en,. sö i_, edilir . .İlahi sevdiğine. Beyt-~ ~a,'m~r p;ı:t~slin, yoksa 'LevJ:H Mahluz musun cllye sorciiiğu bJr ~~Ze­ltiıde" de sev;gilisinln. bedeniiıi Kaclir gecesine benzetip:

. , ·"Bedenin Kadir gec~sidir, 'onun yÜzünden devletier .. elde ederler,. dıiıriıın :d~lrih~ydrr, karanlıklar oriuiı. yü,~ündeİı yanlıp. yok Ôllır" der. Mesnevİ'de (c: 3, ·_s. 274) bu_ gece iç~ şöyle bİr. değ:erlendirme, y~par : . . ' · .,. · · : · . . , -

. Bu kararının, bu akın bir değeri varsa bile, gene :bir yıldız ·gibi P~r,lay~n. ~, Kadir Gew:~i4<i~İı elqe e_tıniŞttr, o _çl_~ğeri.'' . _ . - . "

,Bu gecenin gizliliği için şu ·beyti söyler (Mesnevi c: 2;: s:-418)·:

-, "Rak I}:adir Gece~idir; -c~n, bütün gec_elı;ı.ri, sınasın_ çliyp gec.el-3r içlp.de gi~~dir,:

' Falkat o :genÇ, bütüh geceler-'·Xadir Gecesi değildir, ancak her~ geceriin Kıadir geeesr olmasi ihtimi:ıJi :cte: yok''.deği1ôir;'' -,., · · · ·

. .. . . :, ,' . ' ··' ı.... . ., ; Bir başka beyitte de Kadir Gecesiyle bayramı b1r araya getirir :

_,. ,;_Bu~-~e9e KEıçll~ Gece~l li~İinB- g~ldi, sus d3, hiz~et · et, bÔ~lece, r~nrı'y~ nıensup, :her. g"Önüktacınjlan bir l;>ayrap:ıl~ğa ka:vuşursun."' -~

· •. Oruç Ayı1nin sona• erip 'bayramın gelişine dair yazılan şu -beyit~­te :eski' bir gelenek yani-•hilafuı görünmesi koriusu işlerımiŞtir:

-c·i·•·j~/Yü_c~l·e~deri.gel€h ye~ekie sahuf yeyip_ o~~ç' tl;itari, br~_ç:ıinJ.· asi/bir .~üzel?e _·tftar et,· ç~:ınü ·bayi;al:iı' hUa:li: ·g-i}r,i4tctü:,;~- . ,., ·. _,· , .•. _,·'_.

'·.. . " .. -~. .. ; . - • ~ ; •. • .' t ·-. . . • ' : .

Bayram hilalinin görünmesi gibi ramazan ayı hilalinin gözleni­şi de Me'Vlana'nın Masnevi'nin ikinci cildinde ele aldığı bir konudur. Hz. Ömer çağında_ J;ıamı:ı,zı:ın. ayı_ hila~iı:;ıin: ya:nlış..rp_yeti ile ilgili bir hikaye anlatılmıştır. · · ·· · · ·

· -, Oruç--Ayının bitip bayramın gelişini müjd, ıley-en pek çok beyit ve.·:şiir ·Mevlana'nı:ii ·eserlerinde' yer almıştır. Bvnlara birkaç örnek· verelim : ~·

"Oruç ayı geçti, bayram geldi bayram, ayrilık ayı geçti, se'Vgi:. ·· li göründü;" :' .

139

"Bayram-geldi, bl:1!yı;~m geldi. O kutlu talih geldi, davulu al_da çalmaya başla, çünkü o ay yü4 ~ö-~terdi." .. CD. K. 'Konya nüs:J:ı. C. ı, s. 72)

Bu beyitlerde _görüldüğü gi.bi Büyük Düşünür, bir çocuk kadar coşkulu ve neşe doludur. Sevdiğine "bayram hilıUim benim" _diye l1itap eder, onun yüzünü bayram ayına; saçını da Kadir Gecesine benzetir. ·Nitekim ilahi aşk sembolü olı:lrakkullal:ıdiğı şarabı da bay­rama benzıetip "O şaraptan başka herşeye boruçluyum" ~der. Birkaç beyitte de bu ilahi aşk şarabıo.ın orucu bozmayacağını ifade etmiştir.

"A Bayram, yay sofrayı da Ramazandan öc al, o dar:madağm simsiyah saçıara bu düzen ver, bizi yerüden topla, bir araya" getir. dediği · beyti, daima az yemekten ·tarafa olan,· açlığı tokh:lğa tercih eden- ·Mevlana için bir tezat gibi görünürsie de bayramların· bir leş-· tirici niteliğini belirtınesi bakımından önemli bir beyittir.

Tabii Mevlana'nın Oruçla, Oruç Ayı, Kadir Gecesi ve Bayramın gelişiyle ilgili beyit ve şiirleri bu anılanlardan ibaret değildir. Ari-cak bir demet toplanıp sunulmuştur. (

Sonuç olarak kısaca ifade edilmesi gere-kirse;· Meovlana'ya göre oruç, iibadetlerin en büyüğüdür, inananları miraca götüren burak­tır~ ,Kur'an'ın sırrıdır .. İnsı;ınların arzuları ve nefis!eriyle yaptıkları savaştır, onlara taze .can bağışlar, insanların insanlığını qlgunlaştı- ·. r!r. Varlıkta yokhığa ulaştır:IT. Hak· katında insa~ makbul kılan ni­teliklere sahip eder: 'Bu ibadetlıı yapıldığl ay olarak, Ramazan önem­li ve manevi değeri büyük- bir a.ydır. ·insanların kötülüklerden arın­dığı, bir y-ardımlaşma ayıdır. Bu ayda gizli olan Kadir Gece·si'ni Mev-­lana, Tanr~.ın gecesi olarak kabul eder ki herhalde bu en kısa, fa­kat en özlü değ_erlımdime•dir. Söz'ÜI1 özü Mevlı'ma orucı,ı sever, hat­ta zaman zaman namaza bile tercih eder görünür. Onm::ı eserlerin­de· oruç ve oruç ayı adeta şiirleşip· Şahsıyla bütünleşir. Oruç Ayını takip eden bayram ayı ise Mevlana'nın eserlerini sevinçle · d~ldurur.

MEVLANA AND THE RAMADAN

According to Mevlana, fasting is the most sacred practice of worship. This .great reUgious personaUty uses the Persian term 'ruze' and the Araıbic term 'siyam' in order to mean 'the practice of fast­ing'.

Divan-ı Kebir contains a number of poems on fastin.g in which

140

these two words are used as poetic devicas to rhyme . .Again, in Di­van-ı Kebir and Mesnevi, we come across couplets canceming fast­ing.

Mevlana was an ·enthusiastic follower of the practice of fasting and he explains his enthusiasm as follows: "Fasting enlivans human bemgs and provides them with a deep consciousness. Fasting is the ascention of believers. It ,enriches feasts and gives maturity to hu­man beings. It rafreshes the souls of those who long for the unity with God. Fasting is the was between man himself ~md his passions. It is the pure, seeret light of the Koran."

Mevlana writes an appreciation of the Ramadan and Kadir Ge­cesi C the twenty-seventh n:iıght of the Ramada.n). These poems al­v,ra;ys iliuminata those who read them.

In my paper, I am goinıg to deal with Mevlana's intrinsic love for fasting and presant an interpretation of his vi<:rws.

141