4_hasan_topbasDAVID EASTON’UN SİYASAL SİSTEM KURAMI

Trk Eitim Bilimleri Dergisi Bahar 2009, 7(2), 237-

DAVID EASTONUN SYASAL SSTEM KURAMI BALAMINDA SYASAL KATILMA: ERZURUM SEMEN ZERNE BR ARATIRMAHasan TOPBAZET1

Toplumsal yaam ierisinde vatandalar eitli amalar dorultusunda ve eitli ekillerde siyasetle ilgilenmekte ve siyasal sisteme siyasal katlma yoluyla girdi salamaktadr. Semenlerin, siyasal karar mercilerini etkilemeye ynelik davran ve eylem trlerini ieren siyasal katlma kiinin otonom olarak yapt tercihler ve verdii kararlar sonucunda siyasal karar mevkilerine gelecek olanlar veya bu mevkileri ellerinde bulunduranlar etkilemek zere yaptklar eylem ve davranlar olarak tanmlanmaktadr. Ancak bu siyasal katlma trleri veya dzeyleri siyasal sistemden sisteme deiiklik gstermektedir. Sistem analizi ierisinde bireyler siyasal olmayan rollerden siyasal rollere geii ancak siyasal katlma yoluyla gerekletirebilirler. Vatandalar, toplumsal ve bireysel isteklerini, beklentilerini ve umutlarn, ancak siyasal katlma yoluyla siyasal sisteme gndermektedir. Siyasal sistem, bu siyasal katlma girdileri dorultusunda karar almakta ve eyleme gemektedir. Aksi takdirde siyasal sistem, toplum iin balayc karar alma ve eyleme geme gerei grmeyecektir. nk siyasal katlma girdileri siyasal sistemin ald karar ve gerekletirdikleri eylemlerin hem varlk nedeni hem de hammaddesidir. Bu keif almas, siyasal sistem kuram balamnda Erzurum semeninin siyasal olmayan rollerinden siyasal rollere geerek hangi tr ve sklkta siyasal sisteme katldklarn analiz etmektedir. Ayrca almamzda, siyasal katlma trleri ile Erzurum semeninin sosyo-ekonomik ve sosyo kltrel deikenleri arasndaki ilikileri de incelenmitir. Anahtar Kelimeler: David Easton, Siyasal Sistem Kuram, Siyasal Katlma POLITICAL PARTICIPATION IN RESPECT TO POLITICAL SYSTEM THEORY OF DAVID EASTON: A SURVEY ON ERZURUM VOTERS ABSTRACT In social life, citizens deal with politics for various purposes and in various ways, and provide inputs to political system through political participation. Political participation, including the types and behaviours of voters, directed to affecting the decision-makers is defined as the behaviours and activities realizde to affect those to come to pasitions to give political decisions or those holding these positions as a result of preferences decisions one makes autonomously however, these political participation types or levels change from one political system to another. Individuals can realize the transfer from nonpolitical roles to political ones only by political participation. Citizens can only address their socialand individual wishes, expectations and hopes to political system only through political participation. The political system makes decisions an puts them into action within the context of these political participation inputs. Otherwise, political system wont see the necessity of taking enforcing decisions and putting tehm nto operation. This is because, political participation inputs are the exstence reason and now material of the decisions and the operations of the political system. This survey analysis in what types an how often Erzurum voters participate the political system by transferring from nonpolitical roles to political ones withing the context of political system theory. In addition, the study brings forword the political participation types, and the relations between socioeconomic and socio- cultural variables of the voters. Keywords: David Easton, Theory Of Political System, Political Participation.1

Atatrk niversitesi letiim Fakltesi, Halkla likiler ve Tantm Blm, Ar.Gr.Dr.

letiim 2003/18

82 GR

H. Topba

nsanlarn en temel zellii onun toplumsal ve siyasal bir varlk olmasdr. Dnyaya geliiyle birlikte kendisinde var olan refah, mutluluk ve gven iinde yaama ihtiyac bireyi dier bireylerle bir araya gelerek toplum ad verilen btn ierisinde, ortak ama ve ihtiyalarn gerekletirme durumu ile kar karya brakmaktadr. Dolaysyla doasndan kaynaklanan bir gereklilikle toplumsal yaama dhil olan birey, oluan bu yap ierisinde dier bireylerle eitli ve saysz ilikiler kurmakta ve bylelikle doumuyla balayan ve yaam boyu devam eden bir etkileim sreci ierisinde yerini almaktadr. nsanolunun toplu halde yaamaya balamasyla birlikte sz konusu toplumsal btn ierisinde dzenin temini, ortak amalarn gerekletirilmesi iin i blm ve kurumsallamann salanmas gibi pek ok sorun ile kar karya kalmakta, bu durum ise, siyaset olgusunun ortaya kmasna neden olmaktadr. Siyasetin, karmak bir yapya sahip olmas neticesinde gnmzde, siyasal analizlerin yaplmasnda dier bilimlerin verilerinden de byk oranda yararlanlmaktadr. zellikle psikoloji biliminin insan davranna zg tespit ettii kurallarn siyasal davranlarnda aklanmasnda da kullanlmaya balanmas ile birlikte siyaset ok ynl bir olgu olarak, gerek bireylerin ve gerekse sistemlerin ilgi alanna girdii grlmektedir. Balangta sadece ynetici ve ynetim ekline ait olgularla aklanan siyaset, uygulama srecinde ise topluma ve bireye olan geni etkisi nedeniyle ok farkl boyutlarda incelenmesi kalmaz hale gelmitir. Oluturduu bu etki nedeniyle siyasetin, siyasal hayatta bireyleri ilgilendiren sorunlar, sorunlarn oluturduu ortam, toplumsal yaam ve yapy, toplumsal ilikileri, siyasal yap ve kiileri, siyasal yaamda aktif olmaya alan grup ve rgtleri, siyasal sistemin ileyi ve kararlarn, sistemlerin deiim ve geliimini, ksaca birey hayatn kuatan hemen hemen her konuyu kendisine alma alan olarak setii grlmektedir (am, 1995: 37-38). Siyasal davranta her davran gibi insana zg bir nitelie sahiptir. Siyasal sistem ve salad siyasal haklarn muhatab insan olmas nedeniyle, siyasal davranlarn toplum iinde gerekleerek bir anlama ve deere sahip olmas nedeniyle siyasal katlmn irdelendii her alma toplumcu ve bireyci yaklamn verilerinin kullanlmas sz konusu olmaktadr. Psikolojik (bireyci) yaklam, siyasal davran, bireysel nitelikler ve deerler sisteminden hareket ederek aklamakta ve bu iki unsurun semen davrannn temel belirleyicileri olduunu kabul etmektedir. Bu yaklama gre, semen

Bahar 2010, Say:30

David Eastonun Siyasal Sistem Kuram Balamnda Siyasal Katlma:

83

davran, semenlerin bir uyarcya verecekleri tepki ve davrann, semenlerin d dnyay alglayna, yorumlayna bal olmakta ve semenler psikolojik basklar altnda seimini yapmakta ve bu basklar korku, bencillik, otoriterlik, saldrganlk gibi igdsel tepkiler eklinde davranlara yansmaktadr (Glmen, 1979: 4-5). Semen davranlarna yn veren psikolojik etkilerin yan sra toplumsal etkenlerde bulunmakta ve bunlar kurumsal ve olgusal nitelikli olarak karmza kmaktadr. Sosyolojik yaklam semenlerden daha ziyade, ortak karlar bulunan bireylerin oluturduu gruplar inceleme alan olarak semektedir. Siyasal davrann sistem btnl ierisinde aklanmas noktasnda David Eastonun Sistem Analizi Yaklam n plana kmaktadr. Siyasal sistem, genel toplum btn ierisinde otoriter yntemle deer ve varlk datan daha nce belirlenmi roller ve roller aras ilikilerden oluan bir eler dizisi olarak karmza kmaktadr (Easton, 1965a: 77). Siyasal sistem her eyden nce znde iktidar fenomeni bulunan bir rgtlenme biimi (Uysal Sezer, 1984: 10) olmas, siyasal sisteme onu toplumdaki dier iktidar ve otorite ilikilerinden ayran, bir kapsam ve emredicilik kazandrmaktadr. Emredicilik siyasal sistemin yaamas iin, gereksinim duyduu dzenlilii, btnl ve sreklilii ortaya karmakta, bu nedenle sz konusu emredicilik siyasal sistemin, srekliliini salamak iin, sistem deerlerinin topluma kabul ettirilmesi ynnde g kullanma yetkisi de vermektedir. Siyasal katlma noktasnda siyasal sistemler arasnda younluk ve biim asndan nemli farklar bulunmaktadr (Turan, 1986: 30). Siyasal rekabete dayanan sistemlerde toplum yelerinin siyasal srece etkin bir biimde katlmalar genellikle siyasal kltr oluturan deerlerden kaynaklanmaktadr. Katlma konusunda sistemler deiik anlay ve uygulamalara ynelmilerse de katlmasz bir siyasal sistem ve sre bulunmamaktadr. Bu sebeple bireylerin siyasal katlma davranlarndaki deiim ve geliim toplumsal alt sistemlerin deimesine ve gelimesine sebep olacak bu deiim ve geliim de toplumsal sisteme de yansyacaktr. Siyasal sistem ile etkin bir "siyasal katlma" arasndaki iliki halkn siyasal katlmnn basite sanda giderek oy kullanmas veya temel vatandalk grevlerini yerine getirmesiyle deil, siyasetin etkin znesi haline gelmesi, yani kamusal kararlarn alnmasna etkin siyasal katlm salayan eylemlilik araclyla gerekleecek, bylelikle de siyasal sistem bir deiim ve geliim gsterecektir.

letiim Kuram ve Aratrma Dergisi

84

H. Topba

Bu aklamalar dorultusunda, almamzda siyasal katlma bir siyasal eylem olarak kabul edilmekte ve toplumun yesi ile o toplumdaki siyasal otorite arasndaki bir ba olarak ele alnmaktadr. alma, Semenler siyasal sistemin dinamik bir yapya kavumas, siyasal sistemin uygulayaca politikalarn belirlenmesine ve etkilenmesine ynelik olarak siyasal sisteme, siyasal katlma yoluyla girdi salamaktadr. Semenlerin siyasal sisteme katlma dzey ve biimleri, semenlerin sosyo ekonomik ve sosyo-kltrel deikenlere gre deiiklik gstermektedir; temel varsaymlar zerine oturtulmakta ve semenler siyasal sistemin salkl ilemesi iin siyasal otoritelere ne tr siyasal gidiler vermektedir? Bu girdiler hangi deikenlere gre fakllk gstermektedir? sorusuna da cevap aramaktadr. 1- DAVD EASTONUN SYASAL SSTEM KURAMI David Easton siyasal teori alannda, ikinci dnya sava sonrasndaki almalar arasnda ok nemli yeri olan bir teoriysen, gelimesinde Eastonun byk katks bulunan sistem analizi de son zamanlarn, bu alanda ortaya konmu en kapsaml modeli olarak kabul edilmektedir. (Saybal; 1985: 2324). Bu adan David Eastonn siyasal sistem kuram ok ynden ele alnm eletirilmi, lehinde ve aleyhinde birok eser yaynlanmtr2 David Easton siyasal sistem kuramn gelitirirken Max Weber ve Talcott Parsons geleneinden nemli lde etkilenmekle birlikte, yapsal - ilevsel

2

Eastonn siyasal sistem kuram hakknda eletiriler ok eitli olup, aratrmaclar zel ilgi alanlarna gre, baz noktalara arlk vermi, dier baz noktalar zerinde durmamlardr. Tekeli bu eletirileri sistemletirerek, balk altnda toplamtr (Tekeli, 1976: 271336). Bunlardan birincisi, Eastonn almalarn, ya tm ya da ortaya att baz problemler asndan dorudan doruya inceleme konusu yapanlardr. Bu tr almalarda ayrc zellik, tamamyla kavramsal bir alma getirmi olmasdr. (Michel, 1970: 117131; Reading, 1972: 258-267; Gross, 1967: 156-158 ve Magid, 1955: 201-205). kinci grup eletiri ise, Eastona uygulamaclar tarafndan yneltilmitir (Tekeli, 1976:274). nc grup eletiri ise Eastonn kuramnn ou zaman metaorik veya metodoljik incelemeler srasnda kurama benzeyen ve benzemeyen genel, analitik, ampirik kuramlar mukayese edilerek incelendii ve ou zaman inceleyenin, inceledii btn kuramlar birletirdiini dnd bir kavram erevesinde bu mukayesenin yapld trden eletirilerdir (Grego, 1968: 425489 ve Campbell, 1971: 2140).

Bahar 2010, Say:30


85

yaklamdan farkl bir sistem yaklam ile siyasal olay aklamaya yneldii grlmektedir (Kalaycolu, 1984: 46). Easton'a gre yapsal - ilevsel yaklamn gelitirmi olduu kavramlar siyasal sistemi incelemek iin yeterli deildir. stelik yapsal-ilevselci yaklamn temel kavram olan ilev bir teorinin temelini oluturamaz. Her sistemin ilemesi iin baz ilevlerin yerine getirilmesi koulu, (asgari olarak gerekli olduundan), siyasal sistem iin de gerekli varlk kouludur. Sistem terimi baz asgari ilevlerin yerine getirildiini zaten belirtmekte ve tanm itibaryla bunu varsaymaktadr. Kald ki, ilev kesinlik ieren bir terim deildir ve onun grgl olarak uygulanmas ok zordur. lev kavramnn ortaya km olduu ilk alan olan antropolojide inceleme birimleri basit, tecrit edilmi ve toplumsal dengeden saplar kendiliinden dzenlenen bir zel denge durumu iindedirler. ada veya modern, karmak siyasal sistemlere uygulandnda ilev tanmn byk lde geniletmek ve soyutlatrmak gereklidir. Bu tr bir uygulama, ilev kavramn ok byk lde soyut bir hale sokacaktr ki neden-sonu ilikilerini onun araclyla inceleyebilmemiz olanakszlaacaktr veya gleecektir. Bu durum ise sorun zmekten ok sorun yaratmaktadr. Dolaysyla, Easton dorudan doruya siyasal sistemin ayakta kalmas iin gerekli ve yeterli olan ilevlerin neler olduunu aratrmamaktadr (Easton, 1965a: 105-120). Easton'un eitli yazlarnda ortaya koyduu ve yantn arad temel sorun veya kendisine gre siyasal teorinin temel sorunu, nasl olup da istikrar ve deiimlerle dolu bir dnyada herhangi bir siyasal sistemin varln srarla srdrebildii sorunudur. Bu sorunun yant siyasal sistemlerin yaam srelerini de, onlar srdren tepki biimlerini de aa karacaktr. Dolaysyla siyasal teorinin temel sorunu bu sreleri ve sz konusu tepkilerin doas ve koullarn incelemektir. Bu sorun analiz edilip ortaya konmadan, siyasal sistemin varln devam ettirmesinde nemli roller stlenen ilevler de anlalamayacaktr (Easton, 1965b: 1718). Easton, bu sorunun cevabn bulmaya alrken baz varsaymlarda bulunmaktadr. Eastonn bu aamada zmeye alt ey, sistem ile evresinin ilikileridir (Tekeli, 1976: 117). Easton ncelikle, siyasal sistemin evre iinde konumlu olan, evre tarafndan etkilenen ve evreyi tepkileriyle etkileyen bir nitelik olduunu kabul etmekte ve ekil-1 de bu sre ifadelendirilmektedir (Easton,1965b: 75).


86 ekil- 1: Siyasal Sistemin Akm Modeli

H. Topba

Toplum i evre E V R ETALEPLER DESTEK

Siyasal Sistem Haber Geri Beslemesi Taleplerin ktlara Dnm

O T O R T E L E R ktKarar ve Eylemler

E V R E

Toplum D evre

Haber Geri Beslemesi

Geri besleme dngs Eastonun siyasal sisteme ilk olarak yaklamnda, siyasal sistemi kapal kutu olarak kabul etmekte ve siyasal sistemin iinde ne olup bittiine ilgi gstermemektedir (Easton, 1965b: 78). Easton bu noktada zmlemeye alt ey, siyasal sistem ile evresinin ilikileridir. Easton siyasal sistem analizi ile siyasal yaamn ierisine gmld, etkilere ak, sosyal sistemlerce evrelenerek snrlarnn belli ve karlkl ilikilerin youn olarak yaand bur durumu ifadelendirmektedir (Easton, 1965b: 25). Siyasal Sistemin Akm Modeli siyasal sistemin geni kapsamn gstermektedir. ekil-1den de anlalaca zere, siyasal sistem bir toplumsal sistemin ierisinde bulunmakta ve bu toplumsal sistem de bir d evrenin iine oturtulmaktadr. Ayn zamanda, siyasal sistem isel evre ile dsal evre arasndaki alveri ya da etkiler ak da, ift ynl olarak gereklemektedir. Bu durumlarda siyasal sistemdeki canlln, geride kalan toplumsal sistemler zerinde nemli sonular ortaya kartabilecei gibi tam tersi bir durumda sz konusu olabilmektedir. Herhangi bir siyasal sistemin deiim gstermeden varln srdrebilmesi iin, ya siyasal sistemin evreden gelen etkilere muhatap olmamas ya evrede hibirBahar 2010, Say:30


87

deiikliin olmamas, ya da siyasal sistemin bu evresel etkilere kapal bir sistem olmas gerekmektedir. Oysaki siyasal sistem, ak bir sistemdir ve evresinde de srekli deiiklikler meydana gelmekte, siyasal sistem, toplumun tm iin deerlerin otoriter datm amacyla karar alabilecek ve bunlar uygulayabilecek gc elinde tutabilecek ekilde gerektiinde deiebilecektir. Siyasal sistem ierisinde gelien bu sre, sistemin varln srdrebilmesi iin bir gerekliliktir. evreden gelen ve sistemde deiiklii ngren etkiler, sisteme ynelik bir bask arac olarak kabul edilmekte ve siyasal sistem sz konusu baskya ramen varln srdrmek amacyla baskya cevap verebilme kapasitesi ve basky kontrol altna alma sreci ni devreye sokmaktadr (Tekeli, 1976: 163) Siyasal sistemin temel deikenleri zerindeki gerilimlerle baa kabilme kapasitesi onun varln srdrebilmesi iin sahip olmas gereken temel zelliklerden birisidir. Bu kapasitenin kullanlp kullanlmamas bir siyasal sistemin varln srdrp srdrememesiyle yakndan ilgilidir. Dolaysyla sz konusu kapasite var olmakla birlikte onun kullanm olmayabilir. Kullanmn sz konusu olabilmesi iin gerilim olasl ieren koullarn evreden siyasal sisteme iletilmesi veya ulatrlmas gerekmektedir (Kalaycolu, 1984: 50). evre, bilindii gibi ok karmak bir yap olduu iin ondan gelecek etkiler de ayn derecede eitli ve karmak olacaktr. evreden gelecek olan her bir etki ayr ve kendine zg bir biimde ele alnr ve bu etkilerin teker teker zgl sonular siyasal sistem iinde incelenmeye allrsa, kimsenin baaramayaca karmaklkta bir zmleme sorunu ortaya kacaktr. Onun iin evrenin etkilerini sistematik olarak inceleyebileceimiz bir biime dntrmemiz, bu ok sayda etkiyi baz genel balklar altnda toplayabilmemiz zorunludur. Dolaysyla, evreden kaynaklanan ok sayda etkiyi az sayda gsterge haline dntrmek onlar incelenebilir klmak iin kanlmazdr (Easton, 1965b: 25) Bu dorultuda incelenen siyasal sistemle evresinin ilikilerini iki e salamaktadr. Bunlar evreden gelen ve sisteme itici g veren girdiler (input) ile sistemin girdilere cevap eklinde evreye gnderdii tepkiyi ifadelendiren ktlardr (output) (Easton, 1965a:108). ktlar evrede bir tepkime yaratarak yeni girdilerin domasna yol amakta, siyasal sistem ise bunlara yeni ktlar ile cevap vermektedir. Siyasal sistem dier sistemlerden gelen etkiler, bunlar iin ktlar, siyasal sistem iin ise girdileri simgelemektedir (Easton, 1965b: 25). Ayn ekilde, siyasal sistemin ktlar da dier sistemler iin birer girdi olarak deerlendirilmektedir (Easton; 1965a: 109). Bu sibernetik devre ilkesine uygun olarak srp gitmekte ve ne balangc nede sonu olmayan srekli bir ak halinde


88

H. Topba

devam edipgitmektedir (Duverger, 1986: 351). te girdiler ve ktlar siyasal sistemle evresi arasnda bu etkileimi aklayabilmek ve karmakl sadeletirerek incelenebilir veya siyasal zmleme yaplabilir hale getirmektedir. Siyasal sistem bir btn oluturan, birbiriyle balantl bir rgtler dizisi olmas nedeniyle sistem otoritelerinin alm olduu kararlar bir boluk oluturmamaktadr. Toplumun eitli kesimlerinde meydana gelen gereksinimler, istekler, sorunlar ve siyasal sistem otoritelerinin bunlar alglamalar, kendi dnce ve eilimleri, ksa ve uzun dnemli amalar, siyasal kararlarn alnmasnda etkili olmaktadr. Bu noktada siyasal sre, toplumdan ve sistemin kendisinden gelen isteklerin, sistem tarafndan kararlara dntrlmesi ve uygulanmas olarak karmza kmakta ve bu olay bir girdi-kt srecini oluturmaktadr. Talepler siyasal sisteme girmekte, sistem kendi iinde bu talepleri ileme tabi tutmakta ve sonuta siyasal kararlar olarak evreye ulamaktadr (Turan, 1986: 19). Siyasal sistem analizinde, gerek girdi ve gerekse kt kavramlar bir soyutlamay ifade etmektedir. Bu soyutlama bireyin siyasal olmayan rollerden siyasal olan bir role geiini ifade etmektedir ki, bu aslnda bireylerin siyasal sisteme katlma anlam tamaktadr (Kalaycolu, 1984; 58). Siyasal sistemi herhangi bir yolla deitiren veya etkileyen sistem d her trl olay ieren girdiler ikiye ayrlarak incelenmektedir (Easton, 1965b: 27). Bunlar; talep (demand) girdisi olarak ifade edilen ve siyasal sistemin otoritelerine ynelik gerilim yaratc unsurlar ile siyasal sistem yelerinin sisteme ynelik tutumlarn ieren destek (support) girdileridir. Talep girdisi, evrede oluan deiiklikleri siyasal sisteme ulatrarak, sistemi bir eyleme ynelten ve bylece sistemin varln srdrmesini salayan temel bir etken olarak karmza kmaktadr. Talepler incelenirken balca iki perspektif gz nnde bulundurulmaktadr. Birinci olarak, talepler evrede meydana gelen baz deiiklikleri siyasal sisteme ilettiklerinden, siyasal sistemin davranlar zerinde etkili olduu, ikincisi ise, taleplerin siyasal sistem zerinde bir bask oluturduklar ve dolaysyla siyasal sistemin varln tehdit ettikleri iin, siyasal sistemin varln srdrebilmek zere talepleri ne ekilde minimize etmeye alt yaklamdr (Tekeli; 1976:184). Talep girdisi belli bir konuya ilikin olarak siyasal otoritelerce emredici bir deer datm yaplp yaplmamas hususunu ifade etmektedir (Easton, 1965b: 38). Baka bir ifadeyle talep girdisi, belli bir konuda siyasi otoriteye ilikin bir tahsisin yaplp yaplmamas hakknda ileri srlen bir fikir veya dnce olarak da

Bahar 2010, Say:30


89

tanmlanmaktadr. Bylece bir dnce ne derece geni apl veya zgl olursa olsun, siyasi otoriteye ilikin bir blmn yaplmas veya yaplmamas gerektiine iaret edecek biimde ifade edildii zaman talep haline dnmektedir (Kalaycolu, 1984; 54). Talep girdisi toplumsal isteklerin, beklentilerin, umutlarn belli neriler olarak sistemin otoritelerine yneltilip, onlarn karar almalar ve eyleme gemelerinin istenmesini yanstmaktadr. Easton iin talep girdileri mutlaka ak olarak belirtilmesi gereken ifadeler deil ayn zamanda rtl (zmni) olarak da ifade edilen girdilerdir. rnein belirli bir adaya oy vermek, belirli bir rejim kart rgte ye olmaya karar vermek de rtl olarak taleplerin iletilmesi anlamna gelmektedir. nk yukarda ifade edilen davran trleri mutlaka talep belirtme anlamna gelmemektedir (Kalaycolu, 1984: 54) Talep girdileri siyasal sisteme ynelmi olan ok sayda etkiyi zet bir biime indirgeyerek alglamamz salamaktadr. Talep girdileri etrafnda oluan rekabet ve atmalar en basit veya ilkelinden en gelimiine kadar tm siyasal sistemlerde siyasetin zn oluturmaktadr. Talepler, siyasal sistem iin bir enformasyon girdisi olmas nedeniyle siyasal sistem analizinin temel baml deikenidir. Bu noktada talep girdilerinin sfra yaklat bir siyasal sistem zlme durumuyla kar karya kalacaktr (Tekeli; 1976: 185). nk siyasal sistem kendisine ynelik talep girdisi olmad takdirde toplum ve bireyler iin balayc kararlar almas iin sebep ve gerekte grmeyecek siyasal sistemin faaliyette bulunmas anlamszlaacaktr. Talep girdileri siyasal sistemin rettii, kararlar ye eylemlerin hem varlk sebebi hem de hammaddesidir. Nasl hammadde olmakszn bir fabrika retimde bulunamazsa, talep olmakszn da siyasal sistemler kt oluturamazlar ve faaliyette bulunamazlar. Siyasal sistemde ktlarn olumasna bir eyin tevik ve tahrik etmesi gerekmektedir. te bu kaynak talep girdisidir. Talep girdileri farkl, atan talepler otoritelere toplumsal sorunlarn neler olduunu gstermekte aksi takdirde ise bu sorunlarn otoriteler tarafndan alglanabilmesi imknsz hale gelmektedir (Easton, 1965b: 40). Talep mevcut olmad takdirde siyasal bir sistemin hkim yeleri (otorite) hangi problemlere hangi enerjilerini ynelteceklerini kestirmekte zorlanmaktadr. Hangi sebeple olursa olsun (bu sebepler toplumun gvenlii, hkim snfn iktidarn korumas, brokrasinin devam, kamu hizmetleri) herhangi bir eyleme geebilmek iin bireylerin yneticilerin dikkatini bu sorunlara ekmesi gerekmektedir (Easton, 1965b: 49).


90

H. Topba

Talep ve destek girdisi dnda siyasal sisteme ynelik iki tr girdiden de sz etmek mmkndr. Bunlardan ilki sistemin kaynak gereksinimleri ile ilgilidir. Kaynak gereksinmesi, siyasal sistemin ilevlerini yerine getirebilmesi kontrol ettii, edebildii ve edebilecei kaynaklarn varl ve byklne baldr (Grumm: 1973: 235-249) kinci girdi tr ise siyasal katlmadr. Siyasal katlma olgusunda sistemler arasnda younluk ve biimi asndan nemli farklar bulunmaktadr (Turan; 1986b: 30). Siyasal rekabete dayanan sistemlerde toplum yelerinin siyasal srece etkin bir biimde katlmalar genellikle siyasal kltr oluturan deerlerden kaynaklanmaktadr. Katlma konusunda sistemler deiik anlay ve uygulamalara ynelmilerse de katlmasz bir siyasal sistem ve sre bulunmamaktadr. 2. SYASAL SSTEMLERDE SYASAL KATILMA Gnmzn en yaygn toplumsal-siyasal rgtlenme biimi olan ulus devletlerin zn oluturan ilkelerden bir tanesi, siyasal iktidarn gcn ynetilenlerden almasdr. Siyasal iktidarn ilahi kaynaklara dayand dncesinin braklarak, ynetilenlerin rzasna dayandrlmas uzun bir siyasal deiim sreci sonunda ortaya kmtr. Sanayi devriminden sonra, ynetimden etkilenenler, giderek toplum adna uyulmas zorunlu kararlar alma ilemine katlmak istei gstermiler ve birok toplumda uzun hatta zaman zaman kanl atmalar meydana gelmi, sonuta ynetilenler siyasal srece katlm hakkna sahip olduklar anlay gelimi ve yerlemitir. Btn, modern siyasal toplumlarda siyasal katlma veri olarak benimsenmekten teye, iyi vatandan katlmc bir vatanda olduu dncesi yerletii grlmektedir. (Turan, 1987: 67). Geni halk kitlelerinin pek ok lkede sandk bana giderek oy kulland amzda, siyasal katlma olaynn da, zellikle 1960l yllardan beri siyasal bilim uzmanlarnca artan bir ilgi ile izlendii grlmektedir. Siyasal katlma olayna iki yaklam sz konusudur. Bu yaklamlardan birincisi, siyasal katlmay modernlemenin bir sonucu veya siyasal gelimenin bir gstergesi olarak ele alan yaklamdr (Weiner, 1971: 159-200). kinci yaklam ise, siyasal katlmaya kiisel zmleme dzeyinde yaklaan ve kiiyi oy vermeye, sorunlarn siyasal otoritelere yanstmaya, siyasal gsterilerde bulunmaya neden olan koullar aratran yaklamdr (Verba, Nie ve Kim, 1978). Bu iki yaklam badatrmaya ynelik abalar kullandklar veriler ve balamlar dolaysyla snrl kalmaktadr. Kald ki, bu alanda gvenirlilii yksek, uzun sreli gzleme dayalBahar 2010, Say:30


91

verilere sahip olmamamz, zellikle siyasal deiim gibi ancak sre olarak ifade edilebilecek siyasal olaylarla siyasal katlma arasndaki ba gerektii gibi incelenmesinde ciddi zorluklar karmaktadr. Bu pratik veya teknik engellerin yan sra deiik yaklamlar kullanan bilim adamlarnn siyasal katlmay kavramsallatrmalar da farkllklar gstermektedir. Ayrca, siyasal katlmann kabul edilen tanmlar ile bu tanmlarn iselletirilmesi arasnda da ciddi ayrlklar ortaya kmaktadr. Lerner, The Passing Of The Tradiotional Society(1958) adl eserindeki ortaya srd varsaymlarnda srekli olarak siyasal katlmaya atfta bulunmakta, lmlerini ise tamamyla oy vermeye dayandrmaktadr. Keza Karl Deutch da Social Mobilization And Political Developmant (1966: 384405) adl makalesinde de siyasal katlmann baml deikeni olarak toplam oy verme istatistiklerini incelemektedir. Trkiye zerindeki almalar arasnda da phesiz en nemlileri olan Deniz Baykaln Siyasal Katlma (1970) ve Ergun zbudunun Toplumsal Deime ve Siyasal Katlma( 1975) adl eserleri de byk lde oy verme istatistiklerine dayanmaktadr. Siyasal katlma kavram, gerek 1920'lerden sonra, davran akmn yaygnlamasnn etkisi (Dahl, 1969: 69), gerek modernleme srecinin siyasal katlma zerindeki etkileri paralelinde modern-geleneksel toplumlarn karlatrlmasnda bir l olarak kullanlmas (Huntington, 1968: 32-36) ve gerekse liberal demokrasiye yneltilen eletiriler nedeniyle, 20. Yzyln ikinci yarsndan itibaren birok aratrmann3 konusu olmu, ancak zerinde dnce birlii salanm bir tanma da henz ulalamamtr. Bu durumun nedeni olarak siyasal katlmann ok ynl bir olgu olmas paralelinde farkl yaklamlar erevesinde aklanmas ve hangi eylemlerin siyasal katlma olarak ele alnacann snrnn net olarak izilememesi gsterilmektedir. eitli alanlardan derlenmi olan siyasal katlma kavram, siyasal tercihin yaamn her annda kendini ortaya koymas anlamnda, siyasal etkileimi anlatmak amacyla kullanlmaktadr (Ank, 2000: 161). Aratrmaclar arasnda hukuka aykr eylemlerin, istenilen sonucu salayamayan "baarsz" etkileme giriimlerinin ve irade d katlma eylemlerinin siyasal katlma saylp saylmayaca konusunda da gr birlii bulunmamaktadr (zbudun, 1975: 2). Katlmaya dair ortak bir tanmn3

1960-1980 yllar arasndaki donemde yaplm Trkiye ve dnyadaki baz almalar su ekilde sralanabilir. Deutsch (1961), Frey (1963), Dahl (1963), Bulutay ve Yldrm (1968), Nie, Bngham, Prewtt (1969), Pzzorno (1970), Baykal (1970), Verba, Nie, Km (1971), Wener (1971), Ozankaya (1971), Verba, Nie (1972), Cornelus (1973), Sencer (1974), Karaesmen (1975), Karpat (1975), Kongar (1975), Mardin (1975), zbudun (1975,A,B), Vergin (1977), Tekeli vc Gkeli (1977), Ergil (1980). letiim Kuram ve Aratrma Dergisi

92

H. Topba

olmamasnn dier bir nedeni de, katlmann daha ok uygulamaya ynelik olmasdr. Ulusal, yerel ya da alma yaam gibi farkl alan ve dzeylerde eitli katlma uygulamalarnn varl her dzey ve alann kendi amacna uygun tanmlar yapmasna neden olmaktadr (Uysal Sezer, 1984: 2). Ayrca toplumlarn sosyoekonomik gelime dzeylerinin farkl olmas ve demokrasilerin uygulama farkll da ortak bir tanm yaplmasnn nndeki engellerdendir. Siyasal katlma kavramnn tanmlar etrafnda farkl yaklamlarn olmas, bu konuda ortak bir tanma ulalamamas, kavramn zihinlerde yeteri kadar berraklamas bakmndan yerli ve yabanc kaynaklarda yer alan birok tanmn ortaya konulmasn gerekli klmaktadr. McClosky (1972:252) siyasal katlmay, "yneticilerin ve ynetilenlerin dorudan ya da dolayl olarak kamusal politikalarn nasl oluturulacann belirlenmesinde toplum yelerinin gnll olarak yapt faaliyetler" olarak tanmlamaktadr. Weiner (1971:164)'ise siyasal katlmay, "yerel veya ulusal btn dzeylerdeki siyasal liderlerin tercihlerini meru veya gayri meru yntemler kullanarak etkilemeyi amalayan, baarl ya da baarsz rgtl ya da rgtsz, srekli ya da sreksiz olarak yaplan btn eylemler" eklinde tanmlamaktadr. Mlbrath ve Goel'de (1977:2) vatandalarn devlet ynetimini etkileme veya desteklemek iin yaptklar eylemlerin siyasal katlmay ifade ettiini belirtmektedir. Parry, Moyser ve Day (1992: 16) ise siyasal katlmann kamu politikalarnn formlasyonu ve uygulanmasnda rol almay ierdiini belirtilerek, "kamu temsilcileri ve memurlar tarafndan alnan kararlar etkilemeyi amalayan vatandalarn eylemi" olarak tanmlamaktadr. Baka bir tanmda ise siyasal katlma, "kimlerin yneteceini ya da onlarn nasl yneteceklerini etkilemek niyetiyle sergilenen bireysel davranlar" olarak tanmlanmaktadr (Hague, Harrop ve Bresln, 1992: 156). Siyasal katlmn bir davran olmann tesinde normatif bir karakter de kazandna deinen Birch (1993: 81); Siyasal katlmn kt bir ey olduunu dnen ok az insan vardr. Pek ok kii, katlm Batl demokratik sistemlerin baarsnda nemli bir unsur olarak grmekte ve bireylerin genel katlm dzeyinden ve biiminden de demokrasinin kalitesini ve belki de etkinliini arttraca kansndadr. eklinde deerlendirmede bulunmaktadr. Yabanc aratrmaclar yannda yerli aratrmaclar da siyasal katlma kavram zerinde deerlendirmeler yaparak eitli tanmlamalarda bulunmulardr. zbudun (1975: 4) siyasal katlmay, "vatandalarn, merkezi veya yresel devlet organlarnn personelini yahut kararlarn etkilemek zere kendilerince ya da bakalarnca tasarlanm, hukuki veya hukuk d baarl veya baarsz eylemlereBahar 2010, Say:30


93

girimeleri" eklinde tanmlamaktadr. Daver (1993: 203) siyasal katlmay, bireyin siyasal sistem karsndaki durumunu, tutumunu ve davranlarn gsteren bir kavram olarak ifade etmektedir. Katlm basit bir meraktan, youn bir eyleme kadar uzanan geni bir tutum ve faaliyet alann kapsamaktadr. Klal (1983:186)'da siyasal katlmay "vatandalarn, devletin eitli dzeylerdeki karar ve uygulamalarn etkileme eylemleri" olarak tanmlamakta, Eroul (1991: 17) ise siyasal katlm devlet ynetimine katlma ile e grmektedir. Tokgz ise (1979: 297) "oy vermeyi de ierecek ekilde kampanyalarda alma, siyasal tartmalara girme, siyaset adamlaryla iliki kurma ve benzeri ekildeki pek ok davransal faaliyeti" siyasal katlma olarak ifadelendirmektedir. Ksaca bu tanmlardan yola karak siyasal katlmaya "kiinin otonom olarak yapt tercihler ve verdii kararlar sonucunda, siyasal karar mevkilerine gelecek olanlar veya bu mevkileri ellerinde bulunduranlar etkilemek zere yaptklar eylem ve faaliyetler" Kalaycolu (1983: 10) eklinde bir tanmlamak mmkndr. Siyasal katlmada birey ile sistem deerleri ve srelerinin btnlemesi amaland iin bu iki unsur arasnda deer ve gr birliinin oluturduu bir uyum, birey davranlarnda siyasal srecin devam ve ilerlii iin uygunluk, devamllk ve yaygnlk kazanacaktr. Bu sebeple bireyin siyasal katlm, bireyin beklentilerini, taleplerini, tutum ve deerlerini ve bunlarn gelitirip ekillendirdii biimde sisteme ve eyleme yneliini kapsayan bir btn (Uysal Sezer, 1984: 4) olarak karmza kacaktr. Siyasal katlmann yaygn olarak grlen iki tr uygulama biimi bulunmaktadr (Turan, 1986: 68-73). Bunlardan birincisi oy kullanmadr. Hemen her demokratik toplumda bireyler, siyasal tercihlerini, ncelikle oy verme davranyla ortaya koymaktadr. kinci ve etkili biimi olduu iin daha fazla nemsenen siyasal katlma ise, siyasal sistemde grev alan kiilerle iliki kurulmasdr. kinci tr siyasal katlma, ynetilenlerin ada demokratik siyasal sistemler iin ngrlen denge ve denetim mekanizmas ilevini yerine getirmektedir (Ank, 2000: 161). Yani siyasal katlmann, tanmna uygun olan bu ikinci tr, semenin oy tevecchne mazhar olmu siyasi kii, kurum, program veya kadrolarn veklet ettikleri sre iinde azil ya da tevecchten mahrum brakma tehdidiyle onlarn denetim altnda tutulmas anlamna gelmektedir (Ank, 2000: 161). Hangi boyutta ve nasl bir nitelie sahip olursa olsun bireylerin siyasal katlmalarnda belli bir ama bulunmaktadr. Bu amalar gerekletirme ynnde


94

H. Topba

"Genellikle drt eit gd insanlar siyasete katlmaya sevk etmektedir. Bunlar kiisel ballk, dayanma, kar ve vatandalk duygusudur (zbudun, 1975: 6). Bu gdlerle harekete geen bireylerin siyasal katlmdan beklentileri ise; karlarn koruma, sosyal dayanma ve uyum, grubuyla hareket etme, dnyay anlama, psikolojik tatminsizliklerin ikame edilmesi ve itibar grme, takdir edilme ihtiyalar olarak karmza kmaktadr (Ycekk; 1987: 28). Siyasal katlmay ifade eden tanmlar byk lde geniletmek ve daha birok tanm yapmak olanakldr. Gerek burada ele alnan gerekse alnmayan aratrmaclarn tanmlar deerlendirildiinde; "siyasal eylem" yrngesinde farkllamalar olumaktadr. zellikle eylemin "ierii" ve "nitelii" noktalarnda bir ayrm sz konusudur. Nitekim McClosky, Weiner, Milbrath, Pizzorno, Nie ve Verba siyasal katlmann vurgusunu ieriine vererek "ne iin" katlmda bulunduunu n plana karmaktadr. zbudun, Kalaycolu, Kapani ve Tokgz ise -"ne iin"e de cevap vermekle birlikte- "ne tr eylemler" sorusunu yantlarken eylemin "niteliini" de n plana kmaktadr. Ayrca tanmlarn bir ksm dar kapsam ierisinde sadece davran (eylem) boyutunu ne kartrken, bir ksm ise daha geni anlamda siyasal ilgi, bilgi ve tutumlar da siyasal katlma kavramn iine almaktadr. Siyasal katlma kavram zerine yaplan tanmlardan yola karak, siyasal katlmann nemli zellii n plana kmaktadr: 1. Tutumlar ya da eilimler her zaman eylemi ifade etmemesine ramen, siyasal katlm eylemleri deil tutumlar da iermelidir. (Huntington ve Nelson 1976: 4-6). Dolaysyla siyasal katlmda fiili eylem nem tamaktadr. 2. Katlmclarn siyasal eylemi geici, belirli zamanlar kapsayan ve genellikle dier sosyal rollerle karlatrldnda ikincil gelmektedir. 3. Siyasal katlm sadece hkmet kararlarn etkilemek iin gerekletirilir. Dolaysyla herhangi bir zel irketin ynetimini etkilemek iin yaplan bir grev, ne ekilde olursa olsun siyasal katlm saylamaz. "Siyasal katlm toplumsal sorunlarn zlmesinde bir konsenss oluturmas bakmndan, hem demokratik yaplanma hem de bireyler asndan byk nem tamaktadr" (Akarl ve Ben-Dor, 1975: 33). Son analizde ise, tanmlama ekli ne olursa olsun siyasal katlmann halk tarafndan ynetim formlnde ifadesini bulan demokratik ynetimin hem ilkesi hem de demokrasiyi srdrme arac olarak; karar alma, alnan kararlar etkileme ve

Bahar 2010, Say:30


95

uygulama amalar ile belirli bir ortamda, farkl dzey ve biimlerde gerekleen, bireylerin tutum ve davranlar ile ilgili bir sretir. 3. NCEL ARATIRMA Siyasal katlma balamnda, Dou Anadolu Blgesindeki en byk semen kitlesine sahip Erzurum ili- merkez ilelerinde yaayan semen kitlesinin, hangi tr siyasal katlma biimlerini hangi dzeyde yaptklarna ilikin grlerini tespit etmek ve faktr analizi ile siyasal katlma biimlerinin tipolojisini kartarak bunlara etki eden bio-fizyolojik ve sosyo-ekonomik faktrlerin (etkenlerin) etkisini ortaya koymak amalanmaktadr. 3.1 Aratrma Evreni (Nfus) ve rneklemi Aratrma, Dou Anadolu Blgesindeki tek Bykehir belediyesi olma zellii olan ve 452 bin 333 semen saysna sahip Erzurum ili merkez ilelerinde tesadf rneklem yntemi ile 15- 29 Nisan 2009 tarihleri arasnda 578 semen zerinde gerekletirilmitir. rneklem tespiti yaplrken, 29 Mart 2009 Genel Mahalli dareler Yerel Seimlerde siyasi partilerin aldklar oylar ve merkez ilelerinin semen saylar gz nnde bulundurulmutur. Yaplan rneklem testinden sonra rneklemin dalm belirlenmitir. Bu balamda; Erzurum ili merkez ilelerinde 29 Mart 2009 Genel Mahalli dareler Yerel Seimlerinde siyasi partilerin aldklar oy oranlar ve rneklemdeki temsilleri aadaki Tablo-1 de gsterilmektedir. Tablo-1: 29 Mart 2009 Genel Mahalli dareler Yerel Seimlerinde Siyasi Partilerin Alm Olduklar Oy Oranlarna Gre rneklem Testi PARTLER 29 Mart 2009 Genel Mahalli dareler Yerel Seimlerinde Siyasi Partilerin Alm Olduklar Oy Oranlar (%) 56,8 33,9 1,1 5,8 2,4 100 rneklem Temsili (%) 58,3 33,0 1,6 6,6 0,5 100

Ak Parti MHP CHP SP DER TOPLAM


96 3.2 Uygulama ve Veri Toplama Arac

H. Topba

Aratrmada, aratrmann varsaymlarna ve seilen rnekleme uygun olarak belirlenen hipotezleri test etmek amacyla, siyasal otoriteler tarafndan alnan kararlar etkilemeyi amalayan semenlerin dorudan ve ya dolayl olarak yapt basit meraktan youn bir eyleme kadar uzanan geni bir tutum ve faaliyet alann kapsayan siyasal katlma faaliyetlerinden oluan 22 maddelik siyasal katlm skalas oluturulmutur. Oluturulan bu siyasal katlma faaliyetleri katlma derecelerine gre 5 noktal Likert tipi lek lek [hibir zaman, (1), ok seyrek (2), ara sra (3), genellikle (4) ve her zaman (5) kullanlmtr. Daha sonra bu 22 maddeden oluan siyasal katlma skalas faktr analizine tabi tutularak faktrlerin dier deikenler (ya, eitim, meslek, gelir dzeyi ve cinsiyet) ile ilikileri analiz edilmitir. 3.3 Veri Analizi Ayn ekilde semenlerin siyasal sistemin ilevsellii ve siyasal otoritelerin alaca kararlar etkilemesi asndan siyasal katlma faktrleri 22 maddelik siyasal katlma skalas zerinde Aklayc Faktr Analizi (Exploratory Factor Analysis) ile incelenmitir. Faktr analizi sonucunda oluturulan siyasal katlma faktrleri ile semenlerin bio-fizyolojik ve sosyo-ekonomik durumlar (demografik zellikler) Ttesti, tekynl varyans analizi (ANOVA) test edilmitir. 3.4 Aratrmann Bulgular Aratrmaya katlan 578 semenin (denein) sosyo-demografik zelliklerinin belirlenmesi amacyla, Erzurum mcavir alan ierisinde ikamet ettikleri ile, cinsiyet, ya, meslek, aylk gelir ve eitim durumlar ve ideolojik kimliklerine ynelik sorular sorulmutur ve elde edilen bulgular aada zetlenmitir. 3.4.1 Aratrmaya Katlanlarn Sosyo-Demografik zellikleri Aratrmaya katlanlarn cinsiyetleri asndan deerlendirildiinde aratrmaya katlan deneklerin yzde 66,1i erkek, yzde 33,9u ise kadnlar oluturmaktadr. Ya asndan incelendiinde semenlerin yzde 20,2 si 18-24; yzde 32,5 i 25-30; yzde 26,6s 31-35; yzde 12,3 36-40; yzde 5,9u 41-50 ve % 2,4 ise 51 ya ve st ya aralnda yer ald grlmektedir. Aratrmaya katlan semenler meslekleri asndan incelendiinde; yzde 10,7si ii, yzde 22,3 memur; yzde 14 esnaf; yzde 10,7si serbest meslek; yzde 8,1i emekli; yzde 12,1i ev hanm; yzde 10,2si renci ve yzde 11,8i ise isiz olarak yaamn srdrmektedir. Aratrmaya katlan semenlerin meslek

Bahar 2010, Say:30


97

gruplar asndan deerlendiimizde meslek gruplarnn hemen hemen hepsinin de belirli oranda aratrmann rnekleminde temsil edildii grlmektedir. Ailenin aylk ortalama gelirler seviyeleri incelendiinde, aratrmaya katlan semenlerin yzde 29.8i 0-750 TL; 751-1500 TL yzde 27,9; 1501-2500 TL arasndakiler yzde 30,8; 2501 -4000 TL arasnda olanlar yzde 7,8 ve 4001 TL ve zerinde aylk gelire ise yzde 3,8dir. Bu veriler incelendiinde ise Erzurum semenini genelde 0-2500 TL arasnda gelire sahip olduu sylenebilir. Aratrmaya katlan semenler eitim seviyeleri asndan incelendiinde; yzde 2,8unun okuryazar; yzde 7,6snn ilkokul; yzde 11,2sinin ortaokul; yzde 34,4nn lise; yzde 38,9unun niversite ve yzde 4,3nn ise master ve doktora eitimi ald grlmektedir. Bu veriler dorultusunda aratrmaya katlan deneklerin byk ounluunun yksek renim grd anlalmaktadr. Ayrca aratrmaya katlan semenler ideolojik olarak kendilerini nasl tanmladklar incelendiinde ise yzde 6,4 Kemalist Atatrk; yzde 31,7si Milliyeti; yzde 25,1i slamc, yzde 16,1i sosyal demokrat; yzde 15,6s sac; yzde 2,2 si liberal ve yzde 2,9u ise solcu olarak tanmlamaktadr. Aratrma verilerine gre Erzurum semeninin oy tercihlerinden de anlalaca zere milliyeti ve slamc kimliklerinin n palana kt grlmektedir. 3.4.2 Semenlerin Siyasal Katlmalarna likin Faktr Analizi Aratrmamza katlan Erzurum semeninin siyasal katlmalarn incelemek amacyla soru formumuzda yer alan ve eitli siyasal katlma faaliyetlerini ieren 22 maddelik siyasal katlma skalas, semenleri siyasal katlma faktrlerinin belirlenebilmesi amacyla faktr analizine tabi tutulmutur. Faktr yapsnn ortaya kartlmasnda, btn deikenleri maksimum varyans aklamas beklenen Temel Bileenler Metodu (Principal Compenents) kullanlmtr. Kullanlan lein gvenilirlik katsaysnn ise Cronbachs Alpha 0,9235 olarak gereklemitir. Faktr analizinin gvenilirlii konusunda; rneklem uygunluk lt olarak hesaplanan Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) deeri 0,925 ve kresellik snama testi olarak kabul edilen Barletts Test of Sphericity: 11273,393 (sig= 0,000) ile anlaml bulunmutur. Bu iki test, zerinde allan rneklemin byklnn ve verilerin faktr analizi iin uygun olduu sonucunu ortaya karmaktadr. zdeeri 1den byk olan ve faktr yk 0,5 ve zeri deikenler faktr boyutlarn yorumlamada kullanlmtr. Faktr analizi, kullanclar iin toplam varyansn yzde 88,334 aklayan 5 faktr boyutunun ortaya kmasyla sonulanmtr. Rotasyona uram (Varimax) bileen matrisi incelendiinde faktrlere atanan deikenler ve faktr ykleri Tablo-2 deki gibidirletiim Kuram ve Aratrma Dergisi

98

H. Topba

Tablo- 2: Siyasal Katlma Faktrne likin Rotasyonlu (Varimax) Temel Bileen MatrisiFAKTRLERE ATANAN DEKENLER FAKTRLER1 2 3 4 5

,975 Genel Seimlerde oy kullanma ,970 Yerel Seimlerde oy kullanma ,915 Bir siyasi partiye ye olma ,887 Bir siyasi partide grev alma ,903 Bir siyasi partinin veya adayn seim kampanyasnda yer alma ,896 Siyasetle ilgili bir sivil toplum kuruluuna ye olma ,812 Basnda gncel siyaset ile ilgili kan haberleri izleme Siyasal ierikli panel, sempozyum, konferanslara dinleyici olarak ,745 katlma ,937 Bir protesto gsterisine katlarak hkmeti protesto etmek Desteklediim siyasi parti/adaya dier semenlerin oy vermelerini ,913 salamak iin ikna etme ,932 Gncel siyasal anketlere gr belirtme Gazetede yer alan siyasal haberler ya da ke yazlaryla ilgili olarak ,928 mektup, faks, internet aracl kiisel dnceleri aktarma ,953 Propaganda amal bildiri, gazete, dergi vb. datma, afi yaptrma ,890 Siyasi konular dier vatandalar ile tartma ,839 mza kampanyasna imza verme ,959 Bir parti / aday rozeti / amblemi tama / arabaya asma ,792 Televizyonda yaynlanan siyasal ierikli programlar seyretme Beenilen bir uygulama iin devlet yetkililerine takdir mektubu ,824 yazma Herhangi bir toplumsal konuda, bilgi istemek amac ile yetkililere ,817 dileke ile bavurma Kamusal konularda ikyetleri/beenileri bildirmek iin devlet ,765 yetkililerini ziyaret eden bir grup iinde bulunma ,961 Siyasal mitinglere katlma ,900 Siyasi konularda bilgi sahibi olarak bilgileri evreme aktarma 41,1116,30 9,86 8,74 7,17 Eingenvalues (zdeer) 26,4122,9717,6212,648,86 Aklanan Varyans 0,96 0,95 0,98 0,93 0,90 Cronbahcs Alfa

Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. a Rotation converged in 6 iterations.

Bahar 2010, Say:30


99

Faktr analizi sonularna gre aratrmaya katlan Erzurum semeninin siyasal sistemin daha salkl ilemesi iin girdi salamas asndan siyasal katlma biimlerine ilikin ilk ve en gl faktrn Siyasal Eylem olduu grlmtr. Bu faktr aklayan ve yk 0,5 zerinde olan 7 (Bir protesto gsterisine katlarak hkmeti protesto etme, Gncel anketlerde gr belirtme, Gazetede yer alan haberler ya da ke yazlaryla ilgili olarak mektup, faks, internet aracl kiisel dnceleri aktarma, mza kampanyasna imza verme, Beenilen bir uygulama iin devlet yetkililerine takdir mektubu yazma, Herhangi bir toplumsal konuda, bilgi istemek amac ile yetkililere dileke ile bavurma ve Kamusal konularda ikyetleri/beenileri bildirmek iin devlet yetkililerini ziyaret eden bir grup iinde bulunma) siyasal eylem (item) tespit edilmitir. Siyasal eylem faktr toplam varyansn yzde 26,41 aklamakta ve gvenilirlik katsays Cronbachs Alphas ise 0,96 ve zdeeri ise 41,11 olarak belirlenmitir. Siyasal katlmaya ilikin ikinci faktr, semenlerin siyasal konulara ilgilerini ifadelendiren Siyasal ilgi faktr olarak tanmlanmtr. Siyasal ilgi faktr toplam varyans iindeki pay yzde 22,972 ve gvenilirlik katsays Cronbachs Alphas 0,95 ve zdeeri ise 16,30dur. Siyasal ilgi faktrne ilikin olarak atanan deikenler dikkate alndnda bu gruptaki deikenlerin genellikle semenlerin siyasal konulara ilgisini gsteren, kitle iletiim aralarnda siyasal konularda kan haberleri izleme, siyasal ierikli panel konferans ve sempozyumlar dinleme ile siyasal konular ile ilgili semenlere bilgi aktarma ve onlar oy verme konularnda ikna etme gibi siyasal ilgilerini gsteren aktiviteleri ierdii grlmektedir. Siyasal katlmaya ilikin nc faktr, semenlerin siyasal katlma biimlerinde seim dnemlerindeki siyasal kampanyalara katlm eylemlerini ieren siyasal kampanya Aktiviteleri olarak tanmlanmtr. Siyasal kampanya aktiviteleri toplam varyans iindeki pay yzde 17,622, zdeeri 9,86 ve gvenilirlik katsays Cronbachs Alphas ise 0,98dir. Siyasal katlma davranlar ierisinde siyasal kampanya aktiviteleri faktrne atanan deikenler dikkate alndnda bu gruptaki deikenlerin genellikle, bir siyasi parti veya adayn seim kampanyalarnda grev alma eklindeki katlma davranlarn ierdii grlmektedir. Bu balamda bir siyasal parti veya adayn seim kampanyalarnda grev alma eylemlerine ilikin olarak nc siyasal katlm faktr ise siyasal kampanya olarak ifadelendirilmitir. Siyasal katlmaya ilikin drdnc faktr, semenlerin siyasal katlma biimlerinde siyasal parti veya sivil toplum kurulularna ye olarak katlan semenleri ifadelendiren siyasal yeler faktr olarak tanmlanmtr. Siyasal yelerin toplam varyans iindeki pay yzde 12,646 iken zdeeri 8,74 veletiim Kuram ve Aratrma Dergisi

100

H. Topba

gvenilirlik katsays Cronbachs Alphas ise 0,96dr. Siyasal katlma davranlar ierisinde siyasal yelik faktrne atanan deikenler dikkate alndnda bu gruptaki deikenlerin genellikle, siyasal partilerde ye olarak veya grev alarak siyasal katlma davranlarnda bulunan semenler ile siyaset ile ilgili herhangi bir sivil toplum kuruluuna ye olan semenleri ierdii grlmektedir. Siyasal katlmaya ilikin beinci ve son faktr, semenlerin siyasal katlma biimlerinde yerel veya genel seimlerde oy kullanan semenleri ifadelendiren salt oy kullananlar faktr olarak tanmlanmtr. Salt oy kullanarak siyasal katlma faktrnn toplam varyans iindeki pay yzde 8,680 ve gvenilirlik katsays Cronbachs Alphas 0,94 ve zdeeri ise 7,17 olarak belirlenmitir. Siyasal katlma davranlar ierisinde salt oy kullanma faktrne ilikin olarak atanan deikenler dikkate alndnda bu gruptaki deikenlerin genel ve yerel seimlerde oy kullanarak siyasal sisteme katldklar grlmektedir. 3.4.3 Siyasal Katlmann Toplumsal Alglanmasna likin Faktrlerin Baz Deikenlerle likisi Aratrmamzn bu blmnde faktr analizi sonucunda ortaya koyduumuz, Siyasal Eylem, Siyasal lgi, Siyasal Kampanya Aktiviteleri, Siyasal yelik ve Salt Oy Kullanma faktrlerinin ortalamalar zerinden ya, eitim, meslek, aylk gelir ve siyasal kimlikleri arasnda anlaml farkn olup olmadn ortaya koymak iin Tek Ynl Varyans Analizi (ANOVA) ile test edilirken, deiken boyutunun iki olmas nedeniyle cinsiyet deikeni bamsz t testi ile analiz edilmitir. Bu deikenler ile faktrler arasndaki ilikiyi belirten tablolar aada sunulmutur. Tablo-3: Siyasal Katlma Faktrlerinin Cinsiyet le likisi T Testi SonularDeiken/ Siyasal Katlma Faktrleri Siyasal Eylem Siyasal lgi (Faktr 1) (Faktr 2) T deeri Cinsiyet 2,20 p T p deeri Siyasal Kampanya Aktiviteleri (Faktr 3) T deeri p 0,50 Siyasal yelik (Faktr 4) T p deeri 1,80 Salt Oy Kullanma (Faktr 5) T p deeri 0,02

0,00 5,05

0,00 -6,72

0,07 2,29

Siyasal katlma faktrlerinin cinsiyet deikeni arasndaki anlaml farkllk ilikisi bamsz t testi ile analiz edilmitir.

Bahar 2010, Say:30


101

Siyasal katlma balamnda, cinsiyet rollerinin yol at bask, kadnn daha az veya pasif olarak siyasal katlma davran sergilemesine yol amaktadr. Sanayilemi ada toplumlarda dahi kadnlarn oy kullanma haklar yakn gemite tannm ve birok toplumda uzun yllar siyaset erkeklerin egemenliinde srdrlmtr. Ancak bu anlayn, zellikle gelimi Bat medeniyetlerinde yava yava zlmeye balad grlse de, yine de toplumsal hayatta kadnlarn siyasete duyduklar ilgi ve katlm dzeyleri erkeklere oranla daha azdr. Bugne kadar yaplan hemen hemen btn almalar erkeklerin kadnlara oranla daha ok siyasetle ilgilendiklerini (oy verme, siyasal kampanya faaliyetlerine katlma, parti yelii vb.) ortaya koymaktadr. (Carr vd. 1974: 260; Milbrath ve Goel, 1977: 135; Kalaycolu, 1984: 115; Tekeli, 1982: 129; Baykal, 1970: 63; Klal, 1993: 144). zellikle ocuk dourma ve annelik ilevinin kadnda oluu, onu ev ilerine ynlendirmekte ve bylece de siyasal olaylarn kadnn ilgi alan dna kmas da doallamaktadr. Bu durum kadnn siyasal katlmnn erkeine oranla daha az olmas gibi beklenen sonucu dourmaktadr. Erzurum semeninin siyasal katlma faktrleri ile ilgili cinsiyete ilikin bulgularda bu grler ile byk lde rtmektedir. nk aratrma bulgularna gre Erzurum semeninin siyasal sisteme siyasal eylem, siyasal ilgi ve salt oy kullanma biiminde/dzeyinde katlmalar, cinsiyetlerine gre deimekte (p0,05)


102

H. Topba

Tablo-4: Siyasal Katlma Faktrlerinin Dier Deikenler le likileriDeikenler /Siyasal Katlma Faktrleri Ya Eitim Dzeyi Meslek Aylk Gelir Siyasal Kimlik 6 1,29 0,39 6 1,73 0,11 6 1,08 0,37 6 11.6 0,00 6 1,29 0,25 Siyasal eylem (Faktr 1) SD 5 5 F p Siyasal lgi (Faktr 2) SD F p Siyasal Kampanya Siyasal Aktiviteleri yelik (Faktr 3) (Faktr 4) SD F p SD F p 5 6 7 4 8,08 1,96 32,66 8,92 0,00 0,10 0,00 0,00 5 1,44 0,20 6 0,70 0,64 7 9,98 0,00 4 3,86 0,00 Salt Oy Kullanma (Faktr 5) SD F p 5 1,4 0,19

5,70 0,00 6,88 ,000

5 0,76 0,10 6 3,24 0,00 7 15,30 0,00 4 6,56 0,00

6 1,69 0,12 7 1,19 0,30 4 0,53 0,71

7 30,71 0,00 4 15,06 0,00

(ANOVA ) Testi Sonular almamz asndan elde edilen nemli bulgulardan bir dieri de, siyasal katlma faktrlerinin, semenler dzeyindeki sosyo- ekonomik ve sosyo-kltrel farkllklara gre deiiklik gsterip gstermediini ve hangi gruplar arasnda istatistiksel olarak anlaml farkllklarn olduunu ortaya koymasdr. Bu verilere ulamak amacyla, siyasal sisteme siyasal eylem, siyasal ilgi, siyasal kampanya aktiviteleri, siyasal yelik ve salt oy verme faktrleri dorultusunda girdi veren semenlerin, eitim dzeyi, meslek gruplar, aylk gelir, ya ve siyasal kimlik deikenleri ile analizleri yaplm ve siyasal katlma asndan nemli bulgulara ulalmtr. Cinsiyet rolleri gibi bireyin denetimi dnda belirlenen ve siyasal katlma zerinde etkili olan bir dier faktr de bireyin yadr. Ya gruplarn "genlik", "orta ya" ve "yallk" olarak kategoriletirdiimiz zaman siyasal katlma farklar daha anlaml olarak ortaya konulabilmektedir. "Genlik" kategorisindeki insann gerek enerji, gerekse zaman olarak siyasal eyleme elverili bir durumda bulunmas ve ayrca, aile ykmll, kariyer oluturan dzenli bir meslek uras gibi balarnn bulunmamas nedenleriyle gsteri yry, seim kampanyalar faaliyeti gibi bol enerji ve zaman gerektirebilecek siyasal eylemlere "orta ya" ve "yal" kategorilerine oranla daha kolay gerekletirebilecekleri varsaylmaktadr.

Bahar 2010, Say:30


103

Erzurum semeni zerine yaptmz aratrmada ise, siyasal sisteme siyasal eylem ve siyasal kampanya aktiviteleri biiminde/dzeyinde katlan semenlerin ya gruplarna gre deitii ve aralarnda istatistiksel olarak anlaml farkllklarn olduu sonucuna ulalmtr. zellikle 26-30 ve 35-40 ya arasndaki orta ya semenlerin, 18-25 ya arasndaki genlere ve 41-50 ya arasndaki orta ya st gruplara gre, siyasal eylem ve siyasal kampanya aktiviteleri faktrleri dzeyinde daha fazla katldklar gzlemlenmitir. Aratrma verilerine gre, siyasal eylem ve siyasal kampanya aktiviteleri faktrleri dzeyinde katlm gen ve yal gruptaki semenlerde dk, orta ya grubundaki semenlerde ise yksektir. Ya ile siyasal katlma dzeyi arasndaki ilikiye ynelik aratrma bulgular, siyasal eylem ve siyasal kampanya aktiviteleri faktrleri dzeyinde de farkllk gstermektedir. Gen, orta ya ve ihtiyarlkta insanlarn ihtiyalar, beklentileri ve toplumsal hayattaki pozisyonlar farkllk gsterir. Ska i arayan, yer deitiren genler toplumsal hayatta daha statik bir grnt sergileyen orta ya ve st kategorilere gre daha dinamik bir hayat tarzna sahiptirler. Koruyacaklar bir statleri olmad gibi toplum ierisinde saygn bir yer aray ierisindedirler. Buna karlk orta ya ve st gruplarda yer alan insanlarn yerlemi bir hayat, belli bir stat ve meslekleri vardr ve hayattan beklentileri mevcut durumu koruma, en azndan daha da ktye gitmesini engelleme ynndedir. Aratrma sonucunda elde edilen bu bulgular, her ne kadar eliik gibi grnse de, siyasal katlma biimleri ve ya arasndaki dier aratrma bulgular ile uyum gstermektedir. Eitim, siyasal deerlerin aktarlmasnda bavurulan en nemli aralardan biridir. Toplumsallama hem bilgi, hem deer yaplarnn aktarm ile ilgili olduundan, eitim gren bireyler siyasal katlmann istenilen bir davran olduuna inanmakta, siyasal sistem hakknda daha ok bilgiye sahip olmalar nedeniyle de, siyasal faaliyetlerde bulunmak iin kendisini daha yetenekli ya da hazrlkl grebilmektedir (Turan, 1986: 77). Bu nedenle eitim dzeyinin ykselmesi ile siyasal katlmn artaca varsaym genel kabul grmektedir. Erzurum semeninin siyasal katlma faaliyetleri zerine yaptmz bu aratrmada ise, siyasal sisteme siyasal eylem faktr dzeyinde katlmada eitim dzeyleri asndan anlaml bir farkllk bulunmaktadr. Aratrma bulgularna gre, lise, niversite ve master/doktora mezunu semenler, ilkokul mezunu semenlere oranla, daha fazla siyasal eylem aktiviteleri ierisinde yer almaktadrlar. Aratrma neticesinde elde ettiimiz bu bulgu, yukarda bahsi geen genel varsaym ile uyum


104

H. Topba

salamaktadr. Ksaca semenlerin eitim dzeyleri arttka, siyasal sisteme daha fazla siyasal eylemci olarak katlmaktadr. Bu bulgu ayn zamanda Almond ve Verbann be ayr lkede yaptklar ve elde ettikleri eitim seviyesi yksek olanlar, daha dk olanlara gre siyasete ve siyasi konulara daha ok ilgi gstermektedir sonucu ile de rtmektedir. Ancak, aratrmamzdan kan sonulara gre, semenlerin siyasal sisteme siyasal ilgi, siyasal kampanya aktiviteleri, siyasal yelik, salt oy kullanma faktrleri dzeyinde katlmada, semenlerin eitim seviyeleri asndan istatistiksel dzeyde anlaml bir farkllk grlmemektedir. Ya, cinsiyet ve eitimde olduu gibi, gelir ile siyasal katlma arasnda da bir iliki sz konusudur. Yaplan aratrmalar gelir ile siyasal katlma arasnda dorusal bir ilikinin varln ortaya koymaktadr (Milbrath ve Goel, 1977: 120; Baykal, 1970: 38). Lipset, yksek gelir grubundaki bireylerin yksek, dk gelir grubundakilerin ise dk dzeyde oy vermeye katldn ortaya koymaktadr (Lipset, 1986: 204). Erzurum semeni, siyasal sisteme katlma biimleri ile aylk gelir arasndaki ilikiyi incelediimizde ise, siyasal eylem, siyasal ilgi, siyasal kampanya aktiviteleri ve siyasal yelik faktrleri dzeyinde katlmada semenlerin gelir dzeylerine gre deimekte ve aralarnda istatistiksel olarak anlaml bir farkllk grlmektedir. Gelir dzeyi yksek gruplar daha dk gelir seviyesindekilere oranla daha fazla siyasal katlm salamaktadrlar. Meslek gruplar asndan da siyasal katlma eylemlerine katlm farkllamaktadr. Siyasal eylem, siyasal ilgi, siyasal kampanya aktiviteleri ve siyasal yelik faktrleri dzeyinde; serbest meslek sahipleri, memurlar, esnaflar ve iiler, ev hanm, renciler ve isizlere oranla daha fazla siyasal sisteme girdi vermektedir. Meslekleri birbirlerine gre ve toplum nazarndaki meslek gruplarnn sahip olduu saygnlk/itibara gre bir snflandrmada meslek gruplarnn yksek veya dk statleri gz nnde bulundurulmasn gereklidir. Ancak saygnlk/itibar esasna dayanan bir snflandrma anlaml olsa da- nihayetinde meslein siyasal katlma zerindeki etkisini btnyle aklayamamaktadr. Meslei icab hkmet kararlarndan etkilenildii varsaylan, toplum nazarnda biraz daha saygn olduu dnlen, siyasetle ilgilenen bireyleri bir araya getirerek etkileimi salayan ve grev icab zorunlu olarak baz siyasi roller oynayan meslek gruplar siyasete daha fazla ilgi gstermekte ve siyasal sisteme daha fazlaBahar 2010, Say:30


105

siyasal eylem, siyasal ilgi, siyasal kampanya aktiviteleri ve siyasal yelik biiminde girdi salamaktadr. Semenlerin siyasal kimlikleri ile siyasal katlma faktrleri arasndaki iliki incelendiinde ise, semenlerin siyasal kimlikleri ile siyasal eylem, siyasal ilgi, siyasal kampanya aktiviteleri ve salt oy verme faktrleri arasnda anlaml bir farklln olmad grlmezken, siyasal kimlik ile siyasal yelik faktr arasnda anlaml bir iliki grlmektedir. Semenlerin siyasal partilere yelik faktr, semenlerin Kemalist Atatrk, Milliyeti, slamc, sosyal demokrat, sac, liberal ve solcu tanmlamalarna gre deimektedir. SONU Siyasal Sistem Teorisi Balamnda Siyasal Katlma (Erzurum Semeni zerine Bir Aratrma) isimli bu keif almasnda, Siyasal Sistem Kuram zerindeki teorik incelemelerden sonra siyasal sistemi herhangi bir yolla deitiren veya etkileyen sistem d olaylar ieren siyasal katlma faktrleri analiz edilmeye allmtr. almann teorik ksmndaki varsaymlar dorultusunda oluturulan soru/sorunlar, Erzurum il ve merkez ilelerinde 578 denekle yaplan alan aratrmas dorultusunda test edilerek cevaplar aranmtr. Siyasal katlma kavram, sistem kavram analizlerine bal olarak toplumlarn kolektif amalarn belirlemek ve gerekletirmek zere gelitirdikleri bir rgtler dizisidir. Ayrca siyasal sistem, aralarnda karlkl ilikisi ierisinde bulunan ok sayda unsurlardan meydana gelmi karmak bir btn olarak ifade edilmekte ve toplum yelerinden gelen girdiler (inputs) ve siyasal otoritelerden gelen ktlarla (outputs) varln devam ettirmektedir. Siyasal katlma kavramn ortaya koyma noktasnda, tanmsal ve kurumsal eitlilik nedeniyle, kavram tanmlama abalar temel zellikler bakmndan iki ana yaklam ile ele alnp incelenmektedir. Bunlar; (1) siyasal katlmay, siyasal geliimin ve modernlemenin bir gstergesi olarak ele alan yaklamdr. Bu yaklama gre; siyasal katlma, modernlemenin ve siyasal gelimenin bir gstergesidir ve siyasal katlmada belirleyici lt oy vermedir. (2) kinci yaklamda ise esas olan semen davran olmakla birlikte, davrana kaynaklk eden deikenlerin ncelikli olarak ele alnp belirlenmesi gerektii ne srlmektedir. Bu yaklama gre incelenmesi gereken; bireyi oy verme ve siyasal taleplerini siyasal otoritelere aktarmak iin gerekli siyasal katlma eylemlerinin ve bireyi bu eylemlere ynelten deikenlerin neler olduudur.letiim Kuram ve Aratrma Dergisi

106

H. Topba

almamzda, siyasal katlma kavramn tanmlamada ikinci yaklam benimsenmi ve kiinin otonom olarak yapt tercihler ve verdii kararlar sonucunda siyasal karar mevkilerine gelecek olanlar veya bu mevkileri ellerinde bulunduranlar etkilemek zere yaptklar eylem ve faaliyetler siyasal katlma olarak deerlendirilmitir. Bu keif aratrmasnda, siyasal katlma konusunda yukarda bahsi geenbugne dek yaplm yerli ve yabanc aratrmalarn bulgular ve deerlendirmeleri de gz nnde bulundurularak; semenin siyasal karar mercilerini etkilemeye ynelik davran ve eylem trleri, bu amaca ynelik olarak tasarlanan alan aratrmas ile deerlendirilmitir. Erzurum leinde, siyasal karar mercilerini (otorite) etkilemeye ynelik siyasal katlma trlerini/dzeylerini ortaya koyabilmek amacyla tasarlanan 22 maddelik siyasal katlma skalas faktr analizine tabi tutulmu ve siyasal katlma biimleri snflandrlmtr. 22 maddelik lm skalas zerinde yaplan faktr analizi, toplam varyansn yzde 88,334n aklayan 5 faktr boyutunun ortaya kmasyla sonulanmtr. Aadaki tabloda aratrmamz zelinde ortaya kan siyasal katlma faktrleri ve her bir faktrn siyasal sisteme salam olduklar girdiler zetlenmitir. Tablo-5: Siyasal Katlma Faktrleri Ve Siyasal Sisteme Salam Olduklar Girdiler Siyasal Katlma Dzeyi Katlma aktiviteleri (Girdiler) Protesto: (Hkmet siyasalarna kar fiili harekette bulunma) Takdir: (Hkmet siyasalarna kar olumlu gr bildirme/tebrik ziyaretlerine katlma) Anket/imza kampanyalarna katlma/dileke yazma Gazetecilere siyasi gr bildirme Dadnk Bilgi Tama (Oy verme ve tercihler konusunda dier semenleri iknaya alma, gerektiine tartma) ednk Bilgi Toplama (Siyasete ilikin gelimeler konusunda kitle iletiim aralarn yakndan takip etme)

SYASAL EYLEM

SYASAL LG

Bahar 2010, Say:30


107

SYASAL KAMPANYA AKTVTELER

Fiili Katlm (Bir parti ya da adayn seim kampanyasnda yer alma, bildiri datma, afi asma) Sembolik Katlm (Bir siyasi parti ya da adaya ilikin rozet, amblem tama) Aktif ye (Parti merkezli siyasal davranlar: Bir partiye ye olma, partide grev alma) Pasif ye (Fikir merkezli siyasal davranlar: sivil toplum kurulularna yelik/gnlllk)

SYASAL YELK

SALT OY VERME

Oy Kullanma (Genel ya da yerel seimlerde oy kullanma, halkoylamalarna katlma)

almamzda siyasal katlma ve eylem dzeyleri, faktr boyutlar ortalamalar ve deikenlerin zellikleri dikkate alnarak; Siyasal Eylem, Siyasal lgi, Siyasal Kampanya Aktiviteleri, Siyasal yelik, Salt Oy Kullananlar eklinde snflandrlmtr ncl aratrmalarla ksmen uyum ierisinde olsa da almamz asndan siyasal katlma eylem ve dzeyleri 5 faktrl bir yapnn oluumuna iaret etmektedir. Erzurum semeninin, siyasal sisteme girdi vermesi ynnde ilk olarak gerekletirdikleri siyasal katlma faktr Siyasal Eylemdir. Erzurum semeni asndan, protesto, anketlere gr bildirme, gazetelerin ke yazlarna dncelerini aktarma, imza verme, devlet yetkilerine takdir mektubu yazma, bilgi istemek amacyla dileke yazma, ikyetleri ve beenileri bildirmek amacyla otoriteleri ziyaret eden grup iinde bulunma gibi Siyasal Eylemler sisteme girdi vermesi asndan ncelikli olarak bavurduklar siyasal katlma biimini oluturmaktadr (yzde 26,41). Erzurum semeni, siyasal sisteme ikinci olarak Siyasal lgi dzeyinde katlmaktadr. Kitle iletiim aralarndan siyasal gndemi takip etme, siyasal ierikli panel, sempozyum ve konferanslara katlma, siyasi konular ile ilgili olarak dier semenlerle iletiime geme (yzde 22,97) biiminde ortaya kt grlmektedir. nc tip siyasal katlmaclar ise, zellikle seim dnemlerinde biraz daha nem kazanan ve seim kampanyalarnda yerle alma propaganda amal bildiri afi asma, partinin imgelerini tama, mitinglere katlmaletiim Kuram ve Aratrma Dergisi

108

H. Topba

gibi eylemleri ieren Siyasal Kampanya Aktiviteleridir (yzde 17,62). Siyasal yelik ve Salt Oy Kullanma ise srasyla drdnc ve beinci siyasal katlma faktrlerini oluturmaktadr. Siyasal sistemin karar ve eylemlerini etkilemek amacyla giriilen siyasal katlma davranlar da siyasal eylem, siyasal ilgi, siyasal kampanya aktiviteleri, siyasal yelik ve salt oy verme dzeyinde girdi salamaktadr. Siyasal sistemin, vatandalarn siyasal katlma dzey ve etkinliklerini dikkate almalar siyasal sistemin demokratiklemesi, salkl bir ekilde ilemesi ve enerjilerini hangi konulara sarf edeceklerinin renilmesi asndan ok nemlidir. nk bireylerin siyasal katlma davranlarndaki deiim ve geliim toplumsal alt sistemlerin deimesine ve gelimesine de kaynaklk edecektir. Siyasal sistem ile etkin bir "siyasal katlma" arasndaki iliki, halkn siyasal katlmnn basite sanda giderek oy kullanmas veya temel vatandalk grevlerini yerine getirmesiyle llmemelidir. Halkn siyasetin etkin znesi haline gelmesi, kamusal kararlarn alnmasnda aktif rol oynamas, siyasal katlm salayan eylemler araclyla gerekleecek ve bylelikle de siyasal sistem demokratikleme, eksiklerini giderme yolunda ilerleme gsterebilecektir. KAYNAKA ANIK, Cengiz. (2000) Siyasal kna, Vadi Yaynlar, Ankara. BAYKAL Deniz. (1970) Siyasal Katlma: Bir Davran ncelemesi, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Yaynlar No: 302, Ankara. BIRCH, Anthony. (1993) The Concepts and Theories of Modern Democracy, Routledge, London. CAMPBELL, Angus, Gerald GURN, Warren MLLER E. (1954) The Voter Decides, Peterson and Company, New York. CARR, Robert K. Vd. (1974) American Democracy, The Dryden Pres, IIinois. AM, Esat. (1995) Siyaset Bilimine Giri, Der yaynlar, stanbul. DAHL, Robert. (1969) The Behavioral Approach in Political Science: Epitaph for a Monument to a Succesful Protest, Behavioralism in Political Science, Heinz EULAU (Ed.),Atherton Press, New York.

Bahar 2010, Say:30


109

DEUTSCH, Karl W. (1966) Social Mobilization and Political Development,(Ed.) Finkle, Jason L, Gable, Richard W., Political Development and Social Change, John Wiley and Sons New York. DUVERGER, Maurice. (1986) Siyaset Sosyolojisi, Siyasal Bilimin eleri, ev irin Tekeli, kinci Basm, Varlk Yaynlar, stanbul. EASTON, David. ( 1965b) A Framework For Political Analysis, Englewood Cliffs, , Prentice-Hall, New Jersey. EASTON, David. (1965a) A System Analysis Of Political Life, Jhon Wiley And Sons, New York. EROUL, Cem. ( 1991) Devlet Ynetimine Katlma Hakk, mge Yaynevi, Ankara. GREGO, James. (1968) Political Science And Functuonal Analysis APRS, Vol: 62 No:2 GROSS, Bertram. (1967) Review of Eastons Analysis of Political System, APRS, Vol 61. GRUMM, Jhon G. (1973) The Lelislative System As An Economic Model, SAGE Publications Ltd New York. GLMEN, Yksel. ( 1979) Trk Semen Davran: 19601970, stanbul, stanbul niversitesi No:2531, ktisat Fakltesi No: 430, stanbul. HAGUE, Rod, HARROP Martin, BRESLIN, Shaun. (1992) Comparative Political Goverment, V. Wright (Ed.), McMillan Press Ltd. HUNTNGTON, Samuel. (1968) Political Order in Changing Societies, New Haven and London, Yale University Press, London. KALAYCIOLU, Ersin. (1984) ada Siyaset Bilim, Teori, Olgu ve Sreler, Osman Akay Matbaas, stanbul. KALAYCIOLU, Ersin. (1983) Karlatrmal Siyasal Katlmana, Siyasal Eylemin Kkenleri zerne Bir nceleme, stanbul niversitesi SBF Yaynlar, stanbul. KILALI, Ahmet Taner. (1994) Siyaset Bilimi, , mge Yaynevi, stanbul. LERNER, Daniel. (1958) The Passing of Traditional Society, The Free Pres of Glencoe Collier-Macmillan Limited, London.


110

H. Topba

LPSET, Martin S. (1986) Siyasal nsan, ev. Mete Tunay, , Teori Yaynlar, Ankara. MAGID, Henry. (1955) A Critique Of Easton On The Moral Foundation Of Theoretical Research In Politic Science Ethics, Vol:65, No:65. McCLOSKY, Herbert.( 1972) Political Participation, International Encyclopedia of Social Sciences, David L. SILLS (Ed.), McMillan and Frre Press, Reprint Edition, C: 12, New York. MIBRATH, Lester W, GOEL, Madan. L. (1977) Political Participation ; How and Why Do People, Get Involved in Politics ?, Rand Mc Nally College Publishing Company, Chicogo. MCHEL, Evans. (1970) Notes, On David Eastons Model Of The Political System, Journal Of Commenweath Political Studies, Vol:8. ZBUDUN, Ergn. (1975) Trkiyede Sosyal Deime ve Siyasal Katlma, Ankara niversitesi Hukuk. Fakltesi Yaynlar No: 363, Ankara. PARRY, Geraint., MOYSER, George, DAY, Neil. (1992) Political Participation and Democracy in Britain, Cambridge University Press, Cambridge. READING, Reid. (1972) Is Eastons System Persistence Framework Useful ?, Resarch Notes, Journal Of Politics , Vol 34 No:1 ROSE, Richard, HARVE Mossawir. (1974) Voting And Election:A Functional Analysis, Levis Bowmanve G R Boynton (Der) Political Behavior And Public Opinion:Comparative Analysis, Englewood Cliffs, Prentice-Hall, New Jersey. SAYBAILI, Kemali. (1985) Siyaset Biliminde Temel Yaklamlar, Birey Toplum Yaynlar, Ankara TEKEL, irin. ( 1976) Davit Eastonun Siyaset Teorisine Katks zerine Bir nceleme stanbul niversitesi ktisat Fakltesi Yaynlar, stanbul. TEKEL, irin. (1972) stanbul. Kadn ve Siyasal-Toplumsal Hayat, Birim Yaynlar,

TOKGZ, Oya. (1979) Siyasal Haberleme ve Kadn, Ankara niversitesi Siyasal Bilimler Fakltesi, Yayn No: 429, Ankara. TURAN, lter. (1987) Siyasal Demokrasi, Siyasal Katlma, Bask Gruplar ve Sendikalar, Trkiye Denizciler Sendikas, stanbul.

Bahar 2010, Say:30


111

TURAN, lter. (1986) Siyasal Sistem ve Siyasal Davran, Der Yaynlar 3. Basm, stanbul. UYSAL SEZER, Birkan. (1984) Siyasal Katlma ve Katlma Davranna Ailenin Etkisi: ki imento Fabrikas rneinde Bir Deneme, TODA Yaynlar, No:209, Sevin Matbaas, Ankara. VERBA Sidney, NORMAN Nie, JAE-ON Kim. (1978) Participation And Political Aquality: A Seven Nation Comprasion, Cambridge niversity Pres, London. WENER, Myron. (1971) Political Particition: Crisis of the political Process, Crises and Sequences in Political Development, Ed. Leonard Binder, Sidney Verba, James S. Coleman, v.d. Princeton University Pres, New Jersey. YCEKOK, Ahmet. (1987) Siyasetin Toplumsal Taban (Siyaset Sosyolojisi), Ankara niversitesi Siyasal Bilimler Fakltesi Yaynlar No:565, Ankara.


112

H. Topba

BO SAYFA

Bahar 2010, Say:30

Documents

4_hasan_topbasDAVID EASTON’UN SİYASAL SİSTEM KURAMI