8. DÖNEM - psikoterapi.com fileBütüncül psikoterapiler de insanın ruhsal yapısının gelişiminde olduğu gibi zamanla özerkleşecek, bireyselleşecek ve ayrışarak psikoterapi

i

BÜTÜNCÜL PSİKOTERAPİ

8. DÖNEM

EKİM DERS NOTLARI

Editör

Dr. Tahir ÖZAKKAŞ

Dr. Zekeriya KÖKREK

ii

Psikoterapi Enstitüsü Eğitim Yayınları: 113

Bütüncül Psikoterapi 8. Dönem Ekim 2009 Ders Notları

ISBN 978-605-5241-59-9

Copyright Özak Yayınevi (Psikoterapi Enstitüsü)

Tüm hakları saklıdır. Yayıncının izni olmaksızın tümüyle veya kısmen yayımlanamaz, kısmen de olsa çoğaltılamaz ve elektronik ortamlarda

yayımlanamaz.

Birinci baskı: Ekim 2012

Editör: Tahir Özakkaş

Yayıma hazırlayan: Sevgi Çorabatur & Menekşe Arık Katkıda Bulunanlar: Tülay Asal – Özge Kapısız

Baskı: İklim Ofset Nişanca Mah. Arpacı Hayrettin Sok. No:21 Eyüp/İstanbul

Tel: 0212 577 77 45 www.iklimmatbaa.com

PSİKOTERAPİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM ARAŞTIRMA SAĞLIK

ORGANİZASYON VE DANIŞMANLIK LTD. ŞTİ.

Eğitim ve Kongre Merkezi: Fatih Sultan Mehmet Caddesi No285 Darıca-KOCAELI

Tel : 0262 653 6699 Fax : 0262 653 5345

Merkez: Bağdat Caddesi No: 540/8 Bostancı-İSTANBUL / TÜRKİYE Tel : 0216 464 3119 Fax : 0216 464 3102

www.psikoterapi.com - www.psikoterapi.org - www.hipnoz.com

iii

SUNUŞ

nsanlık tarihi boyunca, her toplumda psikolojik rahatsızlıkları

tedavi etmeye yönelik girişimler olmuştur. Bu alanda yapılan

girişimler sonucu ortaya çıkan pek çok farklı ekolün savunucu-

ları, kendi ekollerini yüceltme ve diğer ekolleri küçümseyerek

ötekileştirme yoluna gitmiştir. Ancak buna rağmen farklı yaklaşım-

lardan bilgiler edinerek kuramını zenginleştirmeye ve bu alanda

çalış-malar yapmaya başlayan öncü terapistler, psikoterapide bü-

tünleşmeyi sağlayarak alandaki bölünmeleri büyük oranda azalt-

mıştır.

Bütüncül psikoterapi, hastanın bilişlerinin, davranışlarının, kişili-

ğinin ve duygusal süreçlerinin yeniden düzenlemesine yardımcı

olmak için pek çok farklı ekolden faydalanarak daha gerçekçi,

uyumlu ve esnek bir çalışma alanı sunar. Eğitimini verdiğimiz bü-

tüncül psikoterapi, zaman zaman eklektik ve asimilatif, genellikle

de entegratif ve ortak faktörler üzerine kurulmuş bütüncül bir yak-

laşımı içerir. Bireye, teori odaklı değil danışan odaklı bakmaya

çalışan bütüncül psikoterapiler, farklı yaklaşımların bileşenlerini

bir araya getirerek terapisti geniş bir vizyona ulaştırır.

Bu amaçtan yola çıkarak, çeşitli bilimsel etkinlik, araştırma, eğitim

ve yayın çalışmalarıyla, ülkemizde bütüncül psikoterapi uygulama-

larının gelişimine öncülük etmekten gurur duyuyoruz. Elinizdeki

bu ders notları, ruhsal bozuklukların tedavisinde tek bir psikotera-

pi yaklaşımına bağlı kalmak-tansa elindeki veriyi kullanarak uygu-

lanabilecek en iyi tekniği ve teoriyi arayan bütüncül yaklaşımlı

terapistler yetiştirme adına verilen Bütüncül Psikoterapi Teorik

Eğitimi 8. Grubunun ekim ayı deşifrelerini sunmaktadır. Bu ders

İ

iv

notları, eğitim deşifresinin derlemesi olma özelliğiyle dünyada eşi

benzeri görülmemiş bir yayın niteliği de taşımaktadır.

Bu ders notlarında Bilişsel Davranışçı Kuram, Temel Kabuller, Şe-

malar, Otomatik Düşünceler, Bilişsel Tedavi Teknikleri, Kişilik

Örgütlenmelerine Göre Temel İnançlar, Tanı ve İstatistik İşlemler

İçin Ruhsal Bozukluklar Rehberi konuları ele alınmaktadır.

Bütüncül psikoterapiler de insanın ruhsal yapısının gelişiminde

olduğu gibi zamanla özerkleşecek, bireyselleşecek ve ayrışarak

psikoterapi ruhunu ayakta tutacaktır.

Psikoterapi uygulayıcıları için önemli olduğunu düşündüğümüz bu

eğitim ders notlarını, sizlerin ilgisine sunmaktan kıvanç duymak-

tayız. Keyifli okumalar dileriz…

Tahir ÖZAKKAŞ Psikoterapi Enstitüsü Başkanı

v

İ Ç İ N DE K İ L E R

EKİM 2009 1. GÜN

1 DAVRANIŞÇI – BİLİŞSEL KURAM ............................................................ 1

2 DAVRANIŞÇILIĞIN SON HALKASI: KÖHLER ........................................... 37

3 BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI TERAPİ .............................................................. 91

4 TEMEL KABULLER – ŞEMALAR –OTOMATİK DÜŞÜNCELER ................ 124

EKİM 2009 2. GÜN

5 BİLİŞSEL TERAPİ ................................................................................. 167

6 ALGI – BEYİN – CEVAP (A,B,C) ........................................................... 217

7 KİŞİLİK ÖRGÜTLENMELERİNE GÖRE KİŞİNİN TEMEL İNANÇLARI ........ 260

8 DAVRANIŞÇI TEDAVİLER .................................................................... 305

EKİM 2009 3. GÜN

9 KOGNİTİF TEDAVİ TEKNİKLERİ ........................................................... 335

10 BİLİŞSEL TERAPİ VE TEDAVİ STRATEJİLERİ ....................................... 392

11 DAVRANIŞÇI VE BİLİŞSEL TERAPİLERİN ÖZETLENMESİ ..................... 436

12 DSM IV ............................................................................................ 474

13 TANI VE İSTATİSTİK İŞLEMLER İÇİN RUHSAL BOZUKLUKLAR REHBERİ .......................................................... 512

Ekim 2009

1. GÜN

1

DAVRANIŞÇI – BİLİŞSEL KURAM

ahir Özakkaş: Evet arkadaşlar hoş geldiniz. Merhabalar

yeni gelenler.

Kursiyer: Hoş bulduk. (sınıfta gülüşmeler)

Tahir Özakkaş: Evet kimler yok

Kursiyer A: Evet bakıyorum

Tahir Özakkaş: Yoklamayı biraz geciktirelim değil mi? Neler oku-

dunuz arkadaşlar hazırlıklı geldiniz mi?

Kursiyer: Bilişsel’i okuduk.

Tahir Özakkaş: Bir sürü kitap tavsiye ettik. Bir sürü kitap aldınız.

Rafa koydunuz mu bari (sınıfta gülüşmeler).

Kursiyer G: Biraz okuduk ama

Tahir Özakkaş: Yeni gıcır gıcır işiniz zor.

Evet, bu ayki konumuz; davranışçı ve kognitif terapi, bilişsel te-

rapi veya kuram. Davranışçı kuram, bilişsel kuram. Bizim buradaki

entegratif psikoterapi bağlamında yaklaştığımızda dinamik kurum-

la, bilişsel kuramın hatta davranışçı kuramın entegre edilme şeklini

bu ayki eğitimde algılamanız gerekiyor. Eğer bu ayki eğitimi iyi

kavrarsanız insan denen sistemi tamamını en az bildiğimiz kada-

T

2 8. BPT EKİM DERS NOTLARI

rıyla pazılın parçalarını oturtabilirsiniz. Yavaş yavaş biraz biz kendi

kokumuzu vermeye çalışacağız bu ayki eğitimde.

Davranışçı teoriye dünyanın her yerinde aynı davranışsal link-

leme ve öğrenme şekilleri. İnsanın hayvansal bir tarafı aslında,

hayvanlarda aynı şekilde davranışsal öğrenme ile öğrenme şekille-

rini bütün normları, bütün şekilleri insanda görebilirsiniz. Fakat

insanı insan yapan temel özellik aynı etkilere maruz kaldığı halde

insan topluluklarında aynı sonuçlar elde edilememektedir. Ama

hayvanlarda böyle değildir. Hayvanlarda aynı sonuçları elde edebi-

liyorsunuz. İnsan beynidir, kombinasyonları yani bilinçtir. Bilgi

prosesi geliyor. Algıdan idrakten merkezi yorumlamadan ve tepki-

den oluşan zincirde insan faktörü devreye girdiğinde bilgi işleme

süreci giriyor. Psikolojinin bilgi, bilinç ve ilgili kısmı nasıl bilgi

prosesi, bilgi süreci insan zihnine algıdan itibaren çıktıya kadar

sonuca kadar geçen süreçleri ve evrelerinin detaylarını inceliyor.

Bunun beyinsel mekanizmalarını inceliyor kognitif terapi ve biliş-

sel terapiye buna bağlı ortaya çıkacak olan çarpıklıkları nasıl tedavi

edildiğini anlatmaya çalışıyor. İşte bu programın içerisinde bilgi

prosesi nasıl işlemleniyor, nasıl alınıyor ve nasıl yorumlanıyor?

Burada çeşitli hipotezler ortaya atılıyor.

Bunların en başında Albert Ellis’le, Aaron Beck’in dünyanın iki

temel klinisyeninin bilişsel yapıyla ilgili önermeleri var. Albert Ellis

biraz daha Aaron Beck’ten yaşça ileri ve kuram olarak biraz daha

erkence bu kuramı dillendirdiği halde bilişsel terapinin yaygınlaş-

ması ve meşhur olması Aaron Beck’e bağlıdır. Albert Ellis ve Beck

ikisi de Amerika New York’ta yaşayan, birisi daha çok psikoloji

ağırlıklı olarak gelen, diğeri psikiyatrist ağırlıklı olarak gelen ama

her ikisi de psikanalitik kökenden gelen iki tane terapist. Albert

Ellis düşünsel duygulanımsal davranışsal terapi dediği DDDT tera-

pisi diye Türkiye’de 3 DDDT ile (Düşünsel Duygulanımcı Davranış

Terapi) tercüme ettiğimiz terapi tekniğini oluştururken, Beck biliş-

sel terapi daha sonra davranışsal bilişsel terapi dediğimiz bir ek-

lenmeyle sürecini belirtiyorlar. Her ikisi de pragmatik, pozitivist,

Davranışçı – Bilişsel Kuram 3

ampirik ölçülebilen denenebilen bir tedavi formülü bize öneriyor-

lar. Bu tedavi formülü yararlılığını kanıta dayalı tıp dediğimiz 21.

yüzyılın bilim kriterlerine göre; “evet bu her yerde her şekilde yapı-

labilen bir uygulamadır” diyor. Geçen ayda görmüş olduğumuz bir

kuram nedir? Kanıtlanabilir mi, uygulanabilir mi, eğiticiler oluştu-

rulabilir mi? Bu eğitilen insanlar terapi uyguladıklarında benzer

terapi uygular ve aynı sonuçlara ulaşabilirler mi dediğimiz de; Evet,

Albert Ellis’in ve Beck teorisinde bu geçerli olmakta. İşte biz bu

Albert Ellis ve Beck’in getirmiş olduğu büyük hatlarıyla aynı olan

bilişsel yapılanma sürecini biraz farklılaştırarak size ben aktaraca-

ğım.

Önce klasik modeli anlatacağım ardında biz neden bu klasik

modele kısmen karşıyız. Bunun argümanları nelerdir, dayandığı-

mız kaynakları nelerdir en önemlisi ise klinikte biz hastayla karşı-

laştığımızda ne oluyor. Burada bir trip var. Bu tribi eğer kavrarsa-

nız - bu sınav sorusu temel sınav sorusu anlatacağım konu - bu tribi

kavrarsanız dinamik kuramları da kavramış, dinamik kuramlarla

bilişsel yapıyı entegre etmiş onun üzerine davranışsal linklemeyi

oturtmuş olacaksınız. İnsanı bir bütün olarak göreceksiniz. Aslında

bu bahsedeceğim konu ben 10-15 yıldır üzerinde çalıştığım, yüzler-

ce kez denediğim, gözlemlediğim bir konu. Teori olarak kafamda

oturttuğum bir makale konusu aslında. İkinci olarak yazmaya çalış-

tığım bir makale, herhalde bir olgunlaşma olunca bir makaleye

dönüşecek. Bir kaç konu var size böyle makale halinde hazırlayıp

sunmamız gereken daha doğrusu bilim dünyasını eleştiriye açmak

için. Birisi erotizasyonla ilgili bir teorimdir hatırlatmıştım. Border-

line çocukların erotizasyon duruşları nasıl olur, neden erotizasyon

ortaya çıkar? Çarkıfelek sistemi dediğim çocuk dış dünyada kendi-

sine olan sevgi ilgiyi tarayabilmek için birçok deneme yapar. Bu

denemelerden bir tanesi de fettan bakışlardır, fettan duruşlardır,

cilvelidir. İşte gidişe bak falan dediğimiz o 3-5 yaşlarına, 6 yaşların-

da, 10 yaşındaki kız çocuklarında duyulan o duruş çocuk bol bol


yakaladığında bunun ne olduğunu bilmez ama büyükler bunun ne

olduğunu bilir onun (sınıfta gülüşmeler).

Ve bu çocuk dışarıya erotik mesajlar gönderir ve bu çocuk taci-

ze acık hale gelir ve başına çok travma gelir. Orada da borderline

bir kişilik örgütlenmesi daha pekişerek devam eder. Evet, böyle bir

genel giriş yaptıktan sonra konumuzun özü olan bugün davranışçı

konuyu yavaş yavaş gündeme getirelim. Önce ana çizgimizi bir

çizelim.

Herhangi bir meyve düşünün. Mesela bir ceviz düşünün; kendi-

si dışındaki yeşil kabuk, davranış olsun. Altındaki tahta kısım

kognitif olsun, içindeki güzel böyle ceviz kısmını - ben çok seve-

rim - firik, fantezi firik dinamik yapı. Odunsu kısım değişmeyen

öze de varoluş kısım diyebiliriz. Hindistan cevizi yapalım dışında-

ki kabuk olsun davranış, içindeki alt kabuk olsun kognitif. Ana

hindistan cevizi içindeki beyaz kısmı da olsun dinamik yapı, özün-

deki sıvıda varoluşçuluk olsun. Kavuna karpuza yumurtaya hepsine

uyarlayabilirsiniz. Eğer anlatılan konuları basit böyle ve metaforik

şeylerle anlatırsanız zihninizde kalıcı olur. Yoksa böyle ciddi ciddi

bir şeymiş gibi olur (sınıfta gülüşmeler).

Bizim doğu kültürlerinin fabllardan önce bütün hikayeler hay-

van, tabiat oluşturularak yapılır. İşte adamın biri yolda yürürken

birine rastlamış, eşeğe rastlamış, eşeğe binmiş. Nasrettin hoca fık-

ralarıyla, kelimeleriyle konuşularak geçirilir. Mevlana’nın bahsetti-

DAVRANIŞ YAPI

KOGNİTİF = BİLİŞSEL

YAPI

DİNAMİK YAPI VAROLUŞÇULUK


ği şeylerle bir takım menkıbelerle aslında hep bir metaforik mesaj-

lar veriliyor. Anadolu’ya köylü insanına bunları götürüp anlata-

mazsınız. Ama ona bir hikâye anlatırsanız o sezgisel olarak almak

istediği şeyi alır. Onun için terapilerde de böyle biz şu şudur diye

entelektüelden ziyade onun dilinden konuşmayı becermek. Gele-

nin dilinden konuşmak, mesela işte kursiyer A gibi çok değerli bir

arkadaşımız geldiler böyle Bodrum’dan, cevizden falan bahseder-

sen aşağılanmış hisseder. Ona biraz entelektüel diyeceksin anlata-

caksın. İşte Konfüçyüs demiş gibi diyeceksin. Bir fikir söyle, bir

fikir acısından diyeceksin. Şiirlerden, edebiyat parçalarından bir

şeyler koyacaksın. Evet, şimdi ben kursiyer A’yı artık böyle kendi-

me konu mankeni aldım karşılıklı atışıyoruz seviyorum.

Kursiyer A: Asistanınız olayım ben aslında.

Tahir Özakkaş: Oluyorsun yavaş yavaş farkında değilsin. Aslında

bu işler asistana yaptırılır. Şimdi bu işler televizyonda talk showlar

falan oluyor. Karşılıklı birbirilerine pas atıyorlar sıkıştıklarında o

onu kurtarır. O da onu kurtarıyor. Sistem devam ediyor. Anlayaca-

ğın olayları artık. Evet, şimdi en üst dediğimiz katman. Katmanda;

Davranışcı katman

—Koşullu şartlanma

—Koşulsuz şartlanma,

—Sosyal öğrenme

Şimdi 3 tane kelime; koşullu, koşulsuz, sosyal. Davranışsal teo-

rinin özü bu. Şimdi tabi bu hayatta bilim dünyası, bilim felsefesi

birbirinden çok etkilenir. Tarihsel sürece baktığınızda bilim belirli

noktaya gittikçe onunla ilgili açılımlar gelir. Mesela animistik dö-

nem dediğimiz bütün her şeyin canlı olduğuna dair bir kanaatin

olduğu ki bunun kaynağı insanlık evrimselleşmesinin bir etabıdır

aslında. Dağ taş canlıdır, ağaç canlıdır ve manyetik etkiyle birbiri-

mizi etkileriz. Buradan astroloji çıkar. Sizler, özellikle hanım arka-

daşlarımız orta çağ dönemine denk düşen bu çağla ilgilenmeniz


bundan kaynaklanıyor. İşte yıldızım çıktı-indi, yandan çarptı falan

dendiğinde. Bütün dünyadaki dağ taş, toprak, her şey canlıdır ve

bunlar birbirini etkiler teorisinden yola çıkarak bütün bilimler

buna uygun izahlar getirmiştir. Tıpta buna uygun izahlar getirmiş-

tir. Tıbbın animistik dönemine baktığımızda ruh oradan girer bu-

radan çıkar (hoca eliyle hareket ederek). O onu etkiler, cinler girer,

periler çıkar vesaire. Bu tip açılım getirmiştir. Daha sonra buna

karşılık rasyonalizm gelişmiş ve olayın rasyonel tarafı var mı, man-

tığa uygun mu değerlendirilmiş daha sonra bu da ret edilmiş. De-

nenebiliniyor mu, sınanabiliyor mu, elle tutula biliniyor mu? Her

şey, mantık bizi kandırabilir, rasyonel olabilir ama sen sınamıyor-

san ampirik olarak sonuçlarını elde edemiyorsan bu da anlamsız

deniliyor ve bu dönemde işte Pavlov’la ile başlayan bir hikaye.

Biliyorsun Ivan Pavlov Rus fizyologu. Rus fizyologu hayvanların

mide hormonları üzerine bir çalışma yapıyor lokal hormonlar de-

diğimiz mide salgıları üzerine. Mide salgıları ifrazatı nasıl ortaya

çıkıyor, hangi gıdaya karşı hangi amino asitlerden oluşan veya

hangi hormonlardan oluşan tepkiler oluşuyor,hangi salgılar ortaya

çıkıyor? Bunlarla ilgili çalışma yapıyor ve hayvanların midesine

dışarıdan midedeki öz sıvı alacak ameliyatla tüp yerleştiriliyor ve

hayvana et gösteriliyor gıda gösteriliyor, mide salgılamaya başlıyor.

Salgıda tüpte toparlanıyor. Tüpün içindeki salgıları inceleyerek

hangi tür gıdalara ne tür salgılarla tepki verdiği buradan da hayvan

deneyleriyle insanın mide sisteminin nasıl çalıştığına dair bir mo-

del oluşturuluyor.

KOŞULLU REFLEKS

İşte bu sırada Pavlov tesadüfü olarak - ki aslında bilimlerin çoğu

tesadüfü olarak bulunmuştur - hayvanların herhangi bir impus

verilmediği halde mide salgılarının arttığını görüyor. Daha sonra

bunu fark ediyor ki hayvanlar gıda verildiği esnada ona eşleşen

nötr bir uyarım olan bir ses, bir zil sesine veyahut da gıdaları geti-

ren koridorun ucundaki ayak seslerini tak tak duyduklarında bakı-


cının ardından yemeğin gelmesiyle beraber çevresel bir uyaranı

herhangi biriyle linklediklerinde beyinde bir şema oluşuyor. İnsan

beyninin çalışma sistematiği. İşte bu, bu şema oluştuğunda henüz

daha et gelmeden, henüz daha yemek gelmeden, henüz öğün gel-

meden hayvanlar o sesi duyar duymaz mide faaliyete başlıyor. “Mal

geliyor hazırlan kardeşim.” Bunu keşfetmesi inanılmaz bir değişim

oluyor. Tıp tarihinde bir dönüm noktasıdır, muhteşem bir buluştur

tıbbın ilerlemesi açısından.

Beynin çalışma mantığını bilim tarafından kavranmasıdır. Hâl-

buki köylerde, kentlerde binlerce yıl insanoğlu biliyor ama bilim

olarak bunu formalize etmek farklı bir şeydir. Bunu Pavlov forma-

lize ediyor. Diyor ki herhangi bir uyarıya muhatap olan birey bu

uyarıyla ilintili olarak tepkiler oluştururken yanında nötr bir uya-

rıyla verdiğinizde bir müddet sonra esas tepki uyandıran gıdadır.

Herhangi bir şey vermediğiniz halde o nötr uyaranı verdiğinizde

sistem sanki gerçek uyarı verilmiş gibi tepki gösterir, koşullanır ve

buna koşullu refleks dediğimiz insan zihnindeki tüm davranışların,

tüm özeliklerin, tüm sevgi ve nefretlerin, tüm aşkların, tüm öğ-

renmelerin bu yolla olduğunu iddia eden bir teori geliştiriyor. İşi

abarttı biraz. Her şey linklemeyle ilintilidir, algınızın size vermiş

olduğu haz ve eleme göre onun etrafındaki tüm beş duyuyla aldı-

ğınız herhangi bir şey linklemeye etkin katkıda bulunur. Orijinal

uyarı olmasa bile o uyarı alındığında etrafında ki her türlü malze-

me, her türlü malzeme orijinal uyarıymış gibi etkisine alır.

Hemen buna bir örnek getirelim. Çocukluk dönemde cinsel ta-

cize uğramış bir kızımıza evlendiğinde cinsel ilişkiye girmesi teklif

edildiğinde nasıl bir şey linklenecek? Taciz linklenecek. Cinsellik

penis demek. Ve ona uygun refleks gelişecek veyahut da çocuklu-

ğunda cinsellikle ilgili bilgilendirmek yerine aşırı cezalandırılmış

ve günah kavramıyla korkutulmuş bir birey yarın evlendiğinde arka

planda linklenmiş olan duygu korku ve günah kavramıdır. Eşiyle

sağlıklı bir cinsel hayatı yaşayamayacak. Bakıyorsunuz sistemin her

yerine oturuyor. Buradan hemen ben bir örnekle koşullu şartlan-


manın nasıl bir şey olduğuna dair hayatımızdan kendi hayatından

örnek veriyim.7 - 8 yaşlarında dayımları ziyarete gittik.

Sabahın körü annemle vardık onlara kahvaltıdalar. İşte anneler

çocukların boğazlarında bir lokma daha fazla sokmak için büyük

gayret gösterirler görüyorsunuz. Orada da bana büyük gayret gös-

terdi. Çok iyi hatırlıyorum yer sofrası oturduk. Kahvaltılıklar var;

peynir, turşu ve çay. Üç tane kombinasyon hatırladığım benim.

Annem bir taraftan peynir veriyor yut oğlum yut diyor. Ekmekle

beraber çayı ağzıma dayıyor ben yutmaya çalışıyorum. Ardından

hiç alakasız olan şekerin tatlının yanından turşu yediriyor. İştahın

açılsın diye. Sabahın körü. Bir, iki, üç, beş, bende tabi bu iki tat

algılaya bildiğim tat değil, evimizde böyle bir tat yeme alışkanlığı-

mız yok. Ben yedim, zorla yedim. Bir de dışarıda oyun oynayaca-

ğım bisiklet var. O bisiklete bineceğim. Bahçeliydi evleri. İşte şunu

yersen seni bırakacağız dedikçe ben abur cubur ne varsa doldur-

dum mideme. Yeter ki bırakın beni, oyunuma gideyim diye. Ben

dışarı çıktım bir iki hareketle beraber ne oldu. Çıkardım ve kustum

ben. İlk kusmamdı hatırladığım. Yıllarca ben belki yirmili yaşlara

gelinceye kadar çayla turşuyu, peynirle turşuyu aynı sofrada gör-

düğüm zaman böğrümde bulantı refleksi gelişti. Bir sofrada dahi

görmeye dayanamıyordum. Sonunda mücadeleyle ben bunu atla-

tacağım, ben atlatacağım diye üzerine gide gide desensitize ederek

bir sofrada çay, peynir ve turşuyu üçünü bir arada görebilir hatta

yiyebilir hale geldim. Bu nedir bu tamamen davranışsal bir şart-

lanmaydı. Koşullu bir refleksti orada bir yemek, ardında bulantı,

sözüm ona turşu, çay ve peynir hele hele sabah kahvaltısı olursa,

hele hele şey gelirse bu şartlanma daha da üst seviyeye geliyor.

Bir başka şartlanma örneği. Ankara'daki arkadaşlar güzel hoş bir

sürpriz yapmışlardı bize eğitimde. Yatılı okudum son bir yıl liseyi.

Elime bir bavul aldım. Türk filmlerinde olur ya tahtadan bir bavul-

la gidilir bir başka şehre. Evden ilk defa çıkıyorum 16 -15 yaş o ci-

varda. Şehrin garına indim. Gar denen yer yol kenarına kurulmuş

olan bir kahvehane pislikten geçinmiyor. Simsiyah olmuş duvarları


sigaradan, tahta masalar üzeri kir ve pisten geçinmiyor, bir çay

ocağı var herhalde bardaklar on yıldır yıkanmıyordur, sıcak sudan

geçiriliyordur ve ben bir çay söyledim. Oradan nereye gideceğimi

bilmiyorum, yolu bilmiyorum.

İlk defa evimden çıkmışım ve o sırada radyoda iki şarkı çalıyor.

İki şarkı, türkü ne derseniz “Neden saçların beyazlamış arkadaş,

sana da benim gibi çektiren mi var” bu şarkı nerede ne zaman çalar-

sa ben o kahvehaneye giderim. Arkadaşlar o duygu aynen gelir.

Ardından ikinci Gülden Karaböcek ki ben hiç bir zaman müzikle

alakalı olduğum bir tip değildir. “İkimiz bir fidanın güller açan dalı-

yız” anlatabildim mi? Tabii iki link yıllarca kaç yıl olmuş 30 yılı

geçti herhalde, tabi 35 yıl falan olmuş. Otuz beş yıldır “ikimiz bir

fidanın güller açan dalıyız” bu nedir? Duygusal yoğunluğun yüksek

olduğu, içsel duyguların; yalnızlığın yüksek olduğu yerlerde, kor-

kunun yüksek olduğu, umudun yüksek olduğu, umutsuzluğun

yüksek olduğu yerlerde civardaki her şeyle, kişilikle linklenir.

Onun için bazı arkadaşlar aşk duygularında böyle saray burnunda

gezmişlerdir arkadaşlarıyla. O sırada Zeki Müren’in bir parçası

çalıyor sevgilisi yanında denize bakıyorlar-ne varsa üç saat bakarlar

öyle- bir saray burnunda çay ocağı var oradan da çalar. Aradan

yıllar geçer. Benim yaşlara gelmiştir. 40- 50 yaşlara gelmiştir ki eski

aşkları için o müzikleri dinlerler, o anılara giderler çünkü o müzik-

lerle linklenmiştir o dönemler.

Kursiyer: Kokuda öyledir değil mi hocam daha etkilidir sanki.

Tahir Özakkaş: Koku bazı bireyler kokuya daha çok hassastır.

Kokuyu daha çok link eder. Bazıları sese hassastır, bazıları manza-

raya, bazıları bölgeye, bazıları coğrafyaya, bazıları kıyafete. Bunla-

rın hepsi sizin zihninizin yargılanma yani böyle daha çok irsi ola-

rak, genetik olarak yapılanmaya karşı hassasiyetiniz. Bazıları duyu

üzerine ki bu aile duyulara daha çok önem verir. Bazıları sese daha

önem verir, kokuya, renklere önem verir, dizayna, ısıya… bunlar

hepsi linklenir.


Kursiyer: Yaz geldiğinde aşkların artması gibi mi?

Tahir Özakkaş: O coğrafi özelikleri var ama linklemelerde mutla-

ka var. Yine linkleme; yaz aşkları vardır.

Kursiyer: Aileden öğrenilen mi yoksa genetik mi?

Tahir Özakkaş: Bir kısmı genetik, bir kısmı öğrenme. Ama yatkın-

lık mesele kokuya yatkınlıklar dokunsal öğrenenler, görsel öğre-

nenler, işitsel biraz genetik tarafı var ama bütün bu genetik taraflar

işlemlenmediği müddetçe körelir. İşlemlendikçe de artar ve fonksi-

yonel olur.

Şimdi koşullu şartlanma demek ki etrafımızdaki nötr bir uyara-

nın zaman içerisinde bir refleksi oluşturacak kapasiteye gelmesidir.

Bu manada baktığımız da hastalıkların hemen tamamı bu şekilde

değerlendire bilirsiniz. Evet, bu Pavlov ilk hayvanlarla yaptığı de-

nemelerde zil sesini verdiğinde hayvanların salyasını aktığını fark

edince zille bu kez herhangi bir başka şeyi eşleştirdi. Bu zincirleme

reaksiyonun ikili, üçlü, dörtlü, beşli gittiğinin farkına vardı bunu

anlayabildik mi? Altını çiziyorum. Mesela ortada yemek falan yok

diyelim size her yemek yedirdiğimizde zil verdik ondan sonra ben

yemek vermeden böyle yaptım (ders ziline basarak) hepinizin sal-

yası aktı. Bu sesi (ders ziline tekrar basarak) verirken de birisi gö-

bek atıyorsa yeni bir linkleme meydana gelir. Zil sesi vermeden

sadece göbek atmakla siz acıkabilirsiniz. İki, üç, dört, beşli bu koku

olabilir, dediğiniz gibi ses olabilir görüntü olabilir. Herhangi bir

beş duyuyla aldığımız her şey olabilir. İşte buradan yola çıkarak

hemen bir hastalık hikayesine geçeyim. “Doktor bey köpek havladı-

ğında ben gusül abdesti almak istiyorum.” Gusül abdestimi alma-

sam sıkıntı duyuyorum diyor. Bunu anlatmış mıydım?

Kursiyer: Evet anlatmıştınız.

Tahir Özakkaş: Anlattık. Şimdi oradaki linklemeyi hatırladınız.

Bu kızımız köyde samanlıkta erkek arkadaşıyla işte şey yapıyor

yani yemek yiyorlar mesela. Sabah vakti ve ezanlar okunuyor.


Ezanlar okuyunca köpekler havlıyor, köyün köpekleri havlıyor. Bu

aradan 20 - 30 yıl geçiyor, aktifleşiyor. Travma mı diyeyim, sıkıntı-

mı diyeyim, şartlanmamı diyeyim? Ve her köpek havlanmasına

karşı gusül abdesti almak istiyor. Bununla ilgili yüzlerce vaka anla-

tabilirim. Mesela bir başka hastam erkeklerin gözüne baktığında

veya yüzüne baktığında gusül abdesti almak istiyor. Böyle gidiyor

yolda. (hoca başını öne eğerek yürüdü) Neden acaba? Şimdi o ba-

kış arkada bir takım zincirli reaksiyonları getiriyor. Aynı koşullu

şartlanmayla ilintili ama hasta sadece bunun çok mantıksız bulu-

yor ama bu abdest almayınca da huzursuzluğu geçmiyor rahat

edemiyor.

Kursiyer: Reaksiyonun ilk noktası o çünkü. Devamı gelse bakış

yaklaşma onu engellemek için o kombinasyonu gerçekleştirmek gibi

bir şey.

Tahir Özakkaş: Tabi şimdi zihnin yapısını öğrendikçe. Zihninde

hayal edilen ve tasarımlanan şey eğer siz dört beş yaşındaki man-

tıkla kaldıysanız olmuş gibi hissedersiniz ve onu affettirmek için

süperegonun verdiği cezayı temize çıkarmak durumundasınız.

Ceza ve problem ortaya çıkmasın diye bakışlarınızı hiçbir erkeğe

bakmıyorsunuz. Tabi seansa geliyor benim yüzüme bakıyor. Ho-

cam lütfen ben çıkamam artık banyonuzu kullanabilir miyim? Mu-

ayenenin banyosu girdi kullandı. O kadar bulantısı vardı ki orada

duş aldı. Bu iki taraf; bir taraftan kafasındaki cinsel ve seksüel ilin-

tiyi nötralize etmeye çalışırken diğer taraftan da bir başkasının

mahreminde mahremini açarak ilişki devam ettirmiş oluyor aslın-

da.

Kursiyer: Nasıl?

Tahir Özakkaş: Muayenede bir başka erkeğin mahremi olan yerde

bir başkasının evinde soyunarak o bölgeyi kullanarak duş alıyor.

Biliyorsunuz id dürtüsüyle süperego baskısına aynı anda formül

üreten yapıya ego diyoruz. Maksimal savunma ekonomiklik ilkesiy-

le bir taşla iki kuş vurma. Zihninde kurduğu ilişkiyi nötralize edi-


yor. Hem de aynı anda da ilişkiye devam ediyor. Egomuz çok zeki

arkadaşlar, inanılmaz zekidir. Evet, kursiyer İ.

Kursiyer İ: Travmaların bu anlamda repertuarları gerçekten çok

zengin tabi

Tahir Özakkaş: Kesinlikle.

Kursiyer İ: Zengin olduğu içinde çok sık gün boyunca kronik hal

alıyor. Özelikle bunu psiko-somatik hastalıklarda daha çok görüyo-

ruz. Öyle değil mi?

Tahir Özakkaş: Psiko-somatik hastalıklarda oturur mu koşullu

refleks? Mesela benim bulantı kusmam gibiyse oturur, baş dönme-

siyse oturur. Mesela tansiyon düşüklüğü baş dönmesi, kabızlık,

ishal bunlar herhangi bir şekilde, bir fiziksel nedene bağlı ortaya

çıktıda daha sonra bir korku haline geldi. Civardaki bir uyarılmayla

eşleştiyse (olur) mesela otobüse bindiği birisi ishal oldu ve çok

kötü hissetti kendisini. Otobüse binmek, taşımacılık ve ishal duy-

gusu. Peki ya bu tesadüfen hayatınızda olmaz mı? Olur, benim gibi

abur cubur yemişsinizdir bir otobüse binmeniz velhasıl olmuştur.

Otobüs, dolmuş uzun yolculuk, uçak bir anda karnınızın gurulda-

dığını ve tuvalete çıkacak yer olmadığını fark ettiniz. Eyvah, rezil

olduk dersiniz. Bu işte linklenir. Her otobüse binmede linklenir,

her minibüse binmede..

Kursiyer: Korku.

Tahir Özakkaş: Korku, korkuyla linklenir. Siz direk bu duyguyu

tekrar hissedersiniz. Bunlar davranışsal linklemelerimiz. Davranış-

sal linklemeler. Tabi bunun içerisinde kognisyona giriyor da ben

şimdi oraya girmeyeceğim hepsini saf bir davranış olarak ifade

ediyorum. Buyurun..

Kursiyer G: Az öncekini söylediniz ama o bir yaşantı mı yoksa bir

sosyal öğrenme mi? Doğuştan aldığı telkinlerle mi o bakıştan dolayı

gusül abdestini alıyor?


Tahir Özakkaş: Ben o arka planı anlatmadım anlatmayacağımda.

O geçmişte yaşanmış olan

Kursiyer G: Ama somut bir şey herhalde.

Tahir Özakkaş: Şimdi geçmiş de bir yanlış yasaklı bir aşk ilişkisine

girmiştir, bir cinsellik yaşanmıştır. En azından bunu platonik ola-

rak, hayal olarak, fantezi olarak, zihninde geçirmiştir. Ama inanç-

ları gereği böyle bir şey yapmaması gerekir. O her zihnindeki bu

anlamı tekrarladığında günah işlemiş oluyor anlatabildim mi? Yani

bir erkeğe bakmak demek, o sadece bakmak değil. Arkasında

onunla cinsel ilişki kurduğuna dair fantezi var. Bu fanteziyi bilen iç

dünyamız, bilinçdışımız süperego tarafından da sisteme diyor ki

“sen cinsel ilişki kurdun git abdestini alda bari arın” diyor. “Günah,

ortalıkta dolanma” diyor.

Yüz bin kişiyle cinsel ilişkiye girecek halim yok ya. Sokakta gi-

derken onlarca, binlerce insan görüyorum. Halbuki id için zaman

yok, mekan yok. Hatırlatır mısın dakikada yüz kişiyle ilişkiye giri-

yor yüz seferde banyo yapması lazım. Burada da kombinasyon

adedi miktarı vesaire çıkar. Evet, o konuya girmedim üstün geçtim

daha somut şeyler. Eğer sizin ayağınızı şu bahçeden geçerken aya-

ğınızı bir köpek ısırırsa bir daha oradan geçmezsiniz. Daha da ötesi

bu tip ara sokaklar olup, bahçeli olan yerlerde tedirgin geçersiniz,

geçemezsiniz. Bu davranışsal öğrenmeyle ortaya çıkan bir linkleme

veya deprem olayında olduğu gibi bir ufacık sarsıntı, işte bir tren

geçiyor bina biraz sallanıyor veya tır geçiyor deprem diyorsun. Bir

anda tedirginleşiyorsun; davranışsal öğrenme linklenme. Evet,

kursiyer A.R.

Kursiyer A.R: Hocam herhalde geleceksiniz ama sabredemedim.

Tahir Özakkaş: Hay hay

Kursiyer A.R: Mesela sizin otobüse binmenizle ishaliniz arasındaki

linkleme. Mesela ben de olmuyor. Ona benzer bir şey yaşadım ama


olmadı. Hiç de böyle bir linkleme olmadı. Bunun parametreleri belli

midir? Kim, neye göre olup olmadığını..

Tahir Özakkaş: İşte bu sorudan sonra davranışların bir grubu biz

kognitifçiyiz diyoruz. Aynı otobüse aynı ishal duygularla ikimizde

biniyoruz diyor. Niye bende oluyor da onda olmuyor diyor. Burada

kombinasyon diyor. O ikinci halka. Zaten buradan ayrılıyor. Tam

buradan ayrılıyor bilişsel, davranışçıların ayrıldığı yer..

Kursiyer A.R: Ben türlü bakış açısıyla diyorum ki sizde olup bende

olmayışının yaşlarla ilgili var.

Tahir Özakkaş: Hepsiyle de olabilirde. Esas olarak orada duygu

olarak onu verdiğin anlam. Mesela ben otobüste sıkıştım en kötü

ihtimalle bırakırım derim, hiç umurumda olmaz (sınıfta gülüşme-

ler).

Kursiyer: Ne olacak ki?

Tahir Özakkaş: Öbürü için değil bırakmak, gaz kaçırmak bile

felaket anlamını taşıyan içeride değersizleşmiş dışlanmıştır..

Kursiyer: Anlam

Tahir Özakkaş: Anlam yükleme vardır değil mi? Mesela ben böyle

bir hikaye yaşadım. Ama öyle bir linkleme olmadı. Yine çocuklu-

ğumda ben yazları İstanbul’a geliyordum. İşportacılık yapardım

İstanbul da, Mahmut paşa’da. Hep anlatıyorum. Bir gün Sultan

Ahmet’ten otobüse bindim. Eskiden körüklü kulaklı otobüsler var-

dı. Cağaloğlu ile Sultan Ahmet’le arası çok az. Nasıl karnım gurul-

duyor otobüs kalabalık ter su içinde kaldım kaçırdım kaçıracağım.

Şimdi o arada bir kilometre falanda nerelerde tuvalet var? Onların

camiler geçiyor lanet olası Gülhane parkı geçiyor falan..

Kursiyer: Bir yer yok.

Tahir Özakkaş: Bir yer yok kafamda fisklediğim yer otogar tren

istasyonu. Sirkeci tren istasyonu oraya gelene..

Kursiyer: Uzak


Kursiyer: Son durak..

Tahir Özakkaş: Uzak ama başka yer yok. Ne yapacağız? Her yer

öyle kalabalık ki. Kayseri de olsam arka sokağa geçer bırakırım hiç

umurumda değil. Kaç kişide görürse görsün. Ama adam kaynıyor

her yer. Kimse evine almaz ya ağabey sıkıştım bir falan mümkün

değil. Kayseri’ler alırlardı evlerine anlatabildim mi? Sirkeciye gel-

dim. Ben hayatımda bu kadar daraldım, bu kadar sıkıntılandığım

anlar yaşadığımı hiç hatırlamıyorum. İndim oradan koştum istas-

yona. Sirkeci tuvalettin önünde kuyruk var. Ben gireceğim dedim

hiç şakası yok bir daldım. Orada rahatladım, tanrım diyorum ne

müthiş bir şeymiş rahatlamak. Ama bende otobüse binmeme gibi

bir kaygı oluşturmadı. Ama bir başka hastamda “ay bu minibüs çok

kokuyor” dedikleri için bir sonraki durakta inmişti. Çünkü gaz ka-

çırdığını düşünüyordu onda da otobüse binmek. İlk biriktirdiği

parayla kendine ait bir araba aldı. Onun linklemesi farklıydı tabi ki.

Evet, kursiyer İ.

Kursiyer İ: Şimdi buradaki linkleme farklılık aslında, ruhsal olarak

ve biyolojik olarak zaten farklı insanlar. Yani birbirinin kopyası değil

ki.

Tahir Özakkaş: Kesinlikle

Kursiyer İ: Sonuçların farklı olması doğal olanı zaten.

Tahir Özakkaş: Şimdi hayvanlara benzer tepkiler verdiğinizde

benzer sonuçlar alırsınız. Bu sirklerde hayvanları biliyorsunuz bir-

çok hareketler yaptırılıyor, davranışlar yaptırılıyor. Bunlar hepsi

davranışsal koşullu öğrenmelerle, koşullu şartlanmalarla olur. Bir

pozitif istenilen davranışı yaptığında ödüllendirilir, istenmediği

davranışı yaptığında da cezalandırılır. Mesela evde ki kedi ve kö-

peklerin tuvalet alışkanlığında keza aynı davranışsal öğrenmeyle

yapılır. Var mı tuvalet alışkanlığı öğreten köpeklere hiç?

Kursiyer Ö: Kediler kendileri yapıyorlar öğrenmeyi.


Kursiyer: Mesela biz çocuklukta hayvanları sulamaya götürdüğü-

müzde ıslık çalardık.

Tahir Özakkaş: Evet

Kursiyer: O hayvanı suya götürmeyi gerektiği zaman ıslık çaldığı-

mızda o hayvan suya yaklaşırdı.

Tahir Özakkaş: Direk olarak koşullu şartlanma. Islık sesini duy-

duğunda su vakti geldiği için.

Kursiyer S: Hocam ayıların oynaması da koşullu şartlanma.

Tahir Özakkaş: Koşullu şartlanma. Mesela köpeklere ne yapıyo-

ruz. Odaya koyuyoruz her yeri gazete ile kapatıyoruz. Gazete ve

tuvalet linkleniyor mu? Tekrar gazeteleri kaldırıyorsunuz. Hep

gazete alanına yapmaya alıştığı için açık alana yapamıyor. En so-

nunda köşede bir tane gazete bırakıyorsunuz sadece oraya yapıyor.

Kursiyer: Ya da toprak.

Tahir Özakkaş: Veya toprak. O genetiğinde vardır. Direk topraklı

olan alana gider kapatır. Köpekte aynı şekilde toprağı bulunca gi-

diyor toprağa yapıp orayı kapatıyor.

Kursiyer Y: Hocam bir köpek sokakta tuvaletini yaptıktan sonra

betona yaptı. Betona yaptıktan sonra sanki orada toprak varmış gibi

üstünü örtmeye çalıştı.

Tahir Özakkaş: Üstünü örtüyor değil mi. Evet, ne dedin?

Kursiyer S: Aklıma bir örnek geldi.

Tahir Özakkaş: Haydi dinleyelim.

Kursiyer S: Koşullu şartlanma öğrenmeyle ilgili.

Tahir Özakkaş: Bizim bir mikrofon vardı. Oralarda mı uzun vardı

ya.

Kursiyer Ö: Aşağıda herhalde hocam.

Kursiyer S: Anlatayım mı hocam?


Tahir Özakkaş: Anlat. Şu mikrofonu al.

Kursiyer S: Hayvanlarla ilgili, insanlarla ilgili değil. Yurt dışında

yine nerede olduğunu hatırlamıyorum. Öğrencimin biri tezi hazır-

lamak için yaz tatilinde okulun futbol sahasına gidiyor. Her gün

düzenli olarak sahada koşuyor. O sırada düdük çalıyor ve sahaya

yem atıyor. Bunu sürekli yapıyor ve kuşlar geliyor yiyor. Sürekli aynı

şeyi yapıyor yaz boyunca. Okul açıldığında okulun futbol takımı maç

yapıyor. Ama yapamıyorlar çünkü sahaya kuşlar dolmuş oluyor.

Hocam böyle bir örneği sizlerle paylaşmak istedim.

Tahir Özakkaş: Çok güzel. Şimdi hayvanlarla ilgili yapılan çalış-

malarda Serigman’ın bir deneyi var. Serigman’ı aranızda duyan

oldu mu? Öğrenilmiş çaresizlik teorisi. O depresyonun teşhisinde

çok önemli bir aşam. Önce şu isimleri bilin; İvan Pavlov, Watson,

Skinner, Thorndike, Serigman.

Burada Watson davranışçılığı çok abartıyor biraz önce ifade et-

tiğim gibi. Diyor ki bana bir bebek verin diyor. Birde üzerine yazın

ne istiyorsunuz kumarbaz mı, rahip mi, rahibe mi, bilim adamı mı,

hırsız mı? Ben onları bu hale dönüştüreyim diyor.

Kursiyer Ö: Ben uzun metraj film yazacaktım bir tane hocam.

Tahir Özakkaş: Evet.

Kursiyer Ö: Başkanın çocuğu oluyordu ve iddiaya giriyordu iki kişi.

Ben diyor atıyorum bunu balerin yaparım, öbürü diyor bilen ne ya-

parım aileye..

Tahir Özakkaş: Kazın ayağı öyle değil tabii. Davranışsal katmanda

yapabilirsiniz. Size gösterirler sonra ne olduğunu. Bu mümkün

değil tabi.

Kursiyer: Zaten anne babalarda bunu yapıyorlar çocuklarına.

Tahir Özakkaş: Anne babalarda bunu yapmaya çalışıyorlar. Ama

hiç yapmaya çalıştıkları şey olmuyor. Toplum mühendisleri de bir

şeyler yapmaya çalışıyor. Yapmak istedikleri o toplumda olmuyor.

Documents

8. DÖNEM - psikoterapi.com fileBütüncül psikoterapiler de insanın ruhsal yapısının gelişiminde olduğu gibi zamanla özerkleşecek, bireyselleşecek ve ayrışarak psikoterapi