โดย

อาจารยพรดา ดามาพงษ

สาขาวชาการแพทยแผนไทยประยกต วทยาลยสหเวชศาสตร

มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา

โรคอมพฤกษ

เปนโรคทเกดจากลมเบองสงกบลมเบองตา พดไมสมดล (ลมอโธคมาวาตากบอทธงคมาวาตาระคนกน) หรอมาจากระบบประสาทและสมอง เชน หลอดเลอดตบ อดตน อบตเหต สมองถกกระทบกระเทอน อาการชกจากไขสง และความเครยด

โรคอมพฤกษ แบงออกเปน 2 ประเภท

1. อมพฤกษชนดออน : กลามเนอของผปวยไมแขงเกรงและไมกระตก การนวดสามารถชวยบ าบดและฟนฟไดเรว

2. อมพฤกษชนดแขง : กลามเนอจะแขงเกรง การนวดชวยบ าบดและฟนฟไดชา

ลกษณะอาการของโรค

มอาการแขน-ขา ออนแรง และอาจมอาการชารวมดวย มกเปนซกหนงของรางกาย เคลอนไหวไมได หรอไดไมปกต อาการเปนนอยกวาอมพาต ขอตอหวไหล และขอตอสะโพกไมหลดจากเบา

การตรวจวนจฉยโรค

ตามอาการและต าแหนงทเกดโรค

หลกการรกษา

นวดเพอใหระบบรางกายท างานไดตามปกต โดยใชการนวดพนฐานและสญญาณเปนหลกตามต าแหนงและอาการทเกด

ค าแนะน า

งดอาหารแสลง เชน ของหวานจด รสมนจด ของเยน

ทาบรหาร

ประคบนารอน

พกผอนนอนหลบใหเพยงพอ

หามนอนทบแขน - ขาขางทเปน

โรคอมพฤกษ แบงเปน 5 ชนด

อมพฤกษครงซก

อมพฤกษครงทอนลาง

อมพฤกษทงตว

อมพฤกษเฉพาะแขน

อมพฤกษเฉพาะขา

โรคอมพฤกษครงซก เกดจากลมเบองสงและลมเบองตาพดไมสมดลกน หรอในทางแผนปจจบนมาจาก

ระบบประสาทและสมอง เชน

1. หลอดเลอดสมองตบ มกพบในผสงอาย เพราะสภาวะของหลอดเลอดเกดเสอม อาจมโรคแทรกซอน เชน ความดนโลหตสง โรคเบาหวาน

2. หลอดเลอดสมองอดตน พบในโรคหวใจ เชน หวใจรมาตก

3. หลอดเลอดสมองแตก จากสาเหตความดนโลหตสง พยาธตวจด

4. อบตเหต มาจากสมองถกกระทบกระเทอน บอบชา

5. อาการไข ชก สมองขาดออกซเจน

6. จากภาวะคลอด

7. สาเหตอนๆ เชน ความเครยด การสบบหรจด กรดยรกสง และเนองอกในสมอง

โรคอมพฤกษครงซก

อาการ/อาการแสดง

เปนกบซกใดซกหนงของรางกาย แขนและขาซกนนเคลอนไหวไมได อาจมอาการชา มการกลนอาหารล าบาก ส าลกอาหารไดงาย พดไมชด หรอไมมเสยง บางครงอาจจะมอาการทองผก ควบคมอจจาระ ปสสาวะไมได

การตรวจทางหตถเวชกรรมแผนไทย (กอนการรกษา – หลงการรกษา) 1. จบชพจรทขอมอและหลงเทา 2. ดสภาพทวไป บวม ความเยน รอน ออน แขง ลบของกลามเนอ 3. วดสนเทาทง 2 ขาง - ชนดแขง : สนเทาสน - ชนดออน : สนเทายาว 4. กระดกปลายเทา ขน-ลง ไมไดองศา 5. กระดกนวเทา 6. ทดสอบแรงถบปลายเทา นอยกวาปกต 7. ตงขาชนเขา ไมไดองศา 8. ทดสอบก าลงสะโพก

โรคอมพฤกษครงซก

โรคอมพฤกษครงซก การตรวจทางหตถเวชกรรมแผนไทย (ตอ) 9. คว ามอ – หงายมอ 10. ก ามอ – แบมอ 11. ตงขอศอก เกรงอยไดไมนอน 12. กระดกขอมอขน-ลง ไวแลว 13. ชแขนเหนอศรษะ 14. ตรวจขอตอกระดกหวไลวาหลดมาก – นอยขนาดไหน 15. ทดสอบก าลงบบมอ 16. ทดสอบการดงแขน 3 จงหวะ 17. ทดสอบแรงเทาแขน 3 จงหวะ 18. บบทนวช

วธการรกษา นวดพนฐานขา เนนขอเทา เปดประตลม

นวดพนฐานหลง

นวดพนฐานขาดานนอก และ สญญาณ 1-5 ขาดานนอก (ระวงสญญาณ 2 ขาดานนอก กรณผปวยเหยยดคขาไมได)

นวดพนฐานขาดานใน และสญญาณ 1-5 ขาดานใน

นวดพนฐานแขนดานใน และสญญาณ 1-5 แขนดานใน

นวดพนฐานแขนดานนอก และสญญาณ 1-5 แขนดานนอก

นวดพนฐานบา

นวดสญญาณ 1-5 หวไหล (ระวงสญญาณ 2 หวไหล กรณเหยยดคแขนไมได)

****หมายเหต : ลมเบองสงและลมเบองต าระคนกนใหนวดทองปรบสมดล

ค าแนะน า งดอาหารแสลง เชน ของหวานจด รสมนจด ของเยน

ทาบรหาร

- ดงแขน – เทาแขน

- นงยองๆ

- ทายนเขยงปลายเทา

ประคบนารอน

พกผอนนอนหลบใหเพยงพอ

หามนอนทบแขน - ขาขางทเปน

เปนโรคทเกดกบไขสนหลงถกท าลายโดยตรง

***สาเหต

พบวามปญหาทไขสนหลง ซงเกดจากอบตเหต ไดแก ตกจากทสง รถชน ถกยง เนองอกในไขสนหลง กระดกทบเสนประสาท การคลอดบตร เปนตน

โรคอมพฤกษครงทอน อาการ/อาการแสดง

ขาทง 2 ไมมแรง เคลอนไหวไมปกต ควบคมการขบถายอจจาระ ปสสาวะไมได และบรเวณทต ากวาขอกระดกสนหลงทเปนจะไมมความรสก

การตรวจทางหตถเวชกรรมไทย (กอน-หลงการรกษา) 1. จบชพจรทขอมอและหลงเทา 2. ดสภาพทวไป บวม ความเยน รอน ออน แขง ลบของกลามเนอ 3. วดสนเทาทง 2 ขาง - ชนดแขง : สนเทาสน - ชนดออน : สนเทายาว 4. กระดกปลายเทา ขน-ลง ไมไดองศา 5. กระดกนวเทา 6. ทดสอบแรงถบปลายเทา นอยกวาปกต 7. ตงขาชนเขา ไมไดองศา 8. ทดสอบก าลงสะโพก

โรคอมพฤกษครงทอน วธการรกษา

1. นวดพนฐานขา เนนขอเทา เปดประตลม

2. นวดพนฐานหลง และเนนจดทเปนโรค

3. นวดพนฐานขาดานนอก และ สญญาณ 1-5 ขาดานนอก (ระวงสญญาณ 2 ขาดานนอก กรณผปวยเหยยดคขาไมได)

4. นวดพนฐานขาดานใน และสญญาณ 1-5 ขาดานใน

5. นวดทอง ทาแหวก – นาบ 6. นวดสญญาณ 1-5 ทอง

ค าแนะน า งดอาหารแสลง เชน ของหวานจด รสมนจด ของเยน

ทาบรหาร

- ฝกยน หรอ นงยองๆ

ประคบความรอน

เปนโรคททาใหอวยวะทกสวนไมมกาลง เนองจากสมองถกทาลาย

สาเหต

เกดจากอบตเหตทางสมอง และอกสวนหนงจากไขสนหลง เชน เนองอกในไขสนหลง การผาตด อบตเหตจากทสง เปนตน

โรคอมพฤกษทงตว ไมสามารถบงคบแขนและขาทง 2 ขางได ถาเปนไปสนหลง ไมสามารถควบคมระบบขบถายอจจาระ ปสสาวะได พดคยไดรเรอง แตถาเกดจากสมองจะสญเสยความรสกนกคด สามารถควบคมระบบขบถายอจจาระ ปสสาวะได

การตรวจทางหตถเวชกรรมแผนไทย (กอนการรกษา – หลงการรกษา) 1. จบชพจรทขอมอและหลงเทา 2. ดสภาพทวไป บวม ความเยน รอน ออน แขง ลบของกลามเนอ 3. วดสนเทาทง 2 ขาง - ชนดแขง : สนเทาสน - ชนดออน : สนเทายาว 4. กระดกปลายเทา ขน-ลง ไมไดองศา 5. กระดกนวเทา 6. ทดสอบแรงถบปลายเทา นอยกวาปกต 7. ตงขาชนเขา ไมไดองศา 8. ทดสอบก าลงสะโพก

โรคอมพฤกษทงตว

โรคอมพฤกษทงตว การตรวจทางหตถเวชกรรมแผนไทย (ตอ) 9. คว ามอ – หงายมอ 10. ก ามอ – แบมอ 11. ตงขอศอก เกรงอยไดไมนอน 12. กระดกขอมอขน-ลง ไวแลว 13. ชแขนเหนอศรษะ 14. ตรวจขอตอกระดกหวไลวาหลดมาก – นอยขนาดไหน 15. ทดสอบก าลงบบมอ 16. ทดสอบการดงแขน 3 จงหวะ 17. ทดสอบแรงเทาแขน 3 จงหวะ 18. บบทนวช

โรคอมพฤกษทงตว วธการรกษา

1. นวดพนฐานขา เนนขอเทา เปดประตลม

2. นวดพนฐานหลง และเนนจดทเปนโรค

3. นวดพนฐานขาดานนอก และ สญญาณ 1-5 ขาดานนอก (ระวงสญญาณ 2 ขาดานนอก กรณผปวยเหยยดคขาไมได)

4. นวดพนฐานขาดานใน และสญญาณ 1-5 ขาดานใน

5. นวดพนฐานแขนดานใน และสญญาณ 1-5 แขนดานใน

6. นวดพนฐานแขนดานนอก และสญญาณ 1-5 แขนดานนอก

7. นวดพนฐานบา

8. นวดสญญาณ 1-5 หวไหล (ระวงสญญาณ 2 หวไหล กรณเหยยดคแขนไมไดเลย

5. นวดทอง ทาแหวก – นาบ 6. นวดสญญาณ 1-5 ทอง

ค าแนะน า งดอาหารแสลง เชน ของหวานจด รสมนจด ของเยน

ทาบรหาร

- ดงแขน 3 จงหวะ

- ยนเขยงขา 2 ขาง

- ฝกเดน

ประคบความรอน

โรคอมพฤกษเฉพาะแขน สาเหต

เกดจากอบตเหตและการถกกระชากดงรงแขน ท าใหประสาทสวนแขนเสยไป หรออาจพบเกดจากภาวะของโรคบางชนด รวมทงกลไกการคลอดทไมถกวธ

โรคอมพฤกษเฉพาะแขน อาการ/อาการแสดง

เคลอนไหวแขนไมไดปกต ขอตอหวไหล ขอตอขอมอหลด ไมสามารถกระดกนวมอ กระดกขอมอได ในวนแรก มอาการชาทปลายนวมอ ขอมอ ปลายแขน และแขนเปลยไมมก าลง ในวนทสอง อาการจะมากขน และในวนท สาม อาจกระดกนวมอ ขยบขอมอ และยกแขนไมได เพราะหวไหลเคลอนหลดเตมท

โรคอมพฤกษเฉพาะแขน การตรวจทางหตถเวชกรรมแผนไทย 1. จบชพจรทขอมอและหลงเทา 2. ตรวจบรเวณกระดกหวไหลวาหลดมาก-นอยแคไหน 3. ตรวจแขนดสภาพทวไป ไดแก การลบของกลามเนอ บวม คล าความเยน รอน ออน แขงของกลามเนอ 4. คว ามอ – หงายมอ 5. ก ามอ – แบมอ 6. ตงขอศอก เกรงอยไดไมนอน 7. กระดกขอมอขน-ลง ไวแลว 8. ชแขนเหนอศรษะ 9. ตรวจขอตอกระดกหวไลวาหลดมาก – นอยขนาดไหน 10. ทดสอบก าลงบบมอ 11. ทดสอบการดงแขน 3 จงหวะ 12. ทดสอบแรงเทาแขน 3 จงหวะ 13. บบทนวช

วธการรกษาโรคอมพฤกษเฉพาะแขน นวดพนฐานบา นวดสญญาณ 4, 5 หลง นวดสญญาณ 1-5 หวไหล เนน 1 กบ 5 นวดพนฐานแขนดานใน นวดสญญาณ 1-5 แขนดานใน และสญญาณแยกขอมอ นวดพนฐานแขนดานนอก และสญญาณ 1-5 แขนดานนอก

โรคอมพฤกษเฉพาะขา เปนโรคทเกดขนกบขาขางใดขางหนงของรางกาย

สาเหต เกดเนองจากไขสนหลงบรเวณบนเอวถกทาลาย

เสนประสาทบรเวณหลง สะโพก ถกกดทบอยางรนแรง เนองอกในไขสนหลง กระดกทบเสนประสาท เกดจากการผาตด ฉดยาถกเสนประสาททสะโพก อบตเหตจากสภาวะคลอดผดปกต

โรคอมพฤกษเฉพาะขา อาการ/อาการแสดง

ขาไมมแรง เคลอนไหวขาไมไดปกต บงคบทศทางไมได เวลาเดนขาจะปด

การตรวจทางหตถเวชกรรมไทย (กอน-หลง) 1. จบชพจรทขอมอและหลงเทา 2. ดสภาพทวไป บวม ความเยน รอน ออน แขง ลบของกลามเนอ 3. วดสนเทาทง 2 ขาง - ชนดแขง : สนเทาสน - ชนดออน : สนเทายาว 4. กระดกปลายเทา ขน-ลง ไมไดองศา 5. กระดกนวเทา 6. ทดสอบแรงถบปลายเทา นอยกวาปกต 7. ตงขาชนเขา ไมไดองศา 8. ทดสอบก าลงสะโพก

วธการรกษา 1. นวดพนฐานขา เนนขอเทา เปดประตลม

2. นวดพนฐานหลง และเนนจดทเปนโรค

3. นวดพนฐานขาดานนอก และ สญญาณ 1-5 ขาดานนอก (ระวงสญญาณ 2 ขาดานนอก กรณผปวยเหยยดคขาไมได)

4. นวดพนฐานขาดานใน และสญญาณ 1-5 ขาดานใน

ค าแนะน า งดอาหารแสดง

ท าทากายบรหาร

- ยนเขยงปลายเทา

- นงยองๆ 90 องศา

- ทาบรหารอนๆ ตามความเหมาะสม

อางอง มลนธฟนฟสงเสรมการแพทยไทยเดม ฯ โรงเรยนอายรเวท. (2548). หตถเวชกรรมแผนไทย (นวดแบบราช

ส านก). กรงเทพฯ : บรษท พฆเณศ พรนทตง เซนเตอร จากด.

อภชาต ลมตยะโยธน และคณะ. คมออบรมการนวดไทยแบบราชส านก ภาคเทคนคการนวดรกษา

อาการโรคทพบบอย. กรงเทพฯ : บรษท พเค แมกซดไซน จากด.

มลนธฟนฟสงเสรมการแพทยไทยเดมฯ และโรงเรยนอายรเวทธารง สถานการแพทยแผนไทยประยกต

คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล มหาวทยาลยมหดล. (2552). หตถเวชกรรมแผนไทย (การนวด ไทยแบบราชส านก) ฉบบพมพครงท 2 การนวดพนฐาน. กรงเทพฯ : ศภวนชการพมพ.

โรงเรยนอายรเวทธารง สถานการแพทยแผนไทยประยกต คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล

มหาวทยาลยมหดล. (2557). หตถเวชกรรมแผนไทย(การนวดไทยแบบราชส านก)

ตอนท 2: การนวดกดจดสญญาณ. กรงเทพฯ : ศภวนชการพมพ.