6

บทท 2

แนวคด ทฤษฎ และงานวจยทเกยวของ

ในงานวจยเรองประสทธภาพการจดการเรยนรของครในชวงชนท 3 และ4 ตามการประเมนของนกเรยนโรงเรยนศรราชา จงหวดชลบร ผวจยการศกษาคนควาเอกสารและงานวจยทเกยวของ ดงน 1. แนวคดทฤษฎเกยวกบการจดการเรยนการสอน 2. ประสทธภาพการจดการเรยนร 3. ประเดนทเกยวของกบงานวจย 4. งานวจยทเกยวของ 5. นโยบายของรฐบาลในการปฏรปการศกษา

แนวคดทฤษฎเกยวกบการจดการเรยนการสอน

การสอนมความหมายหลายอยางเชน หมายถง การถายทอดความร การฝกใหผเรยนคดแกปญหาตาง ๆ การจดสงแวดลอมและกจกรรมเพอใหผเรยนเกดการเรยนร การจดประสบการณใหผเรยนเกดการเรยนร การสรางหรอจดสถานการณเพอใหผเรยนเกดการเรยนร การแนะแนวทางแกผเรยนเพอใหผเรยนเกดการเรยนร สรปแลว การสอนจะมลกษณะ ดงน คอ มการจดดาเนนการของผสอน เพอใหผเรยนเกดการเรยนร โดยผเรยนทากจกรรมทอาศยกระบวนการ (process) ของสมอง เชน ฟง อาน พด เขยน โยงความสมพนธ เปรยบเทยบ เพอใหเกดความรดงกลาว ผลการเรยนรอาจอยในรปของความเขาใจ การคดวเคราะห การประเมนผล ฯลฯ การจดดาเนนการของผสอนอาจอยในรปบรรยาย อธบาย สาธต หรอปฏบตใหด ใหอานเนอหาสาระ ใหอภปราย ใหทาแบบฝกหด ใหศกษาจากสอตาง ๆ (บญชม ศรสะอาด, 2541, หนา 2) แนวคดพนฐานในการจดการเรยนการสอน แนวคดพนฐานในการจดการเรยนการสอน เพอใหผเรยนมคณภาพทด ไดแก 1. บรรยากาศ สงแวดลอม เปนองคประกอบทสาคญอยางหนงทครควรพฒนาและ จดอยางเหมาะสม เพอใหผเรยนเกดความศรทธา ซงถอวาเปนจดเรมตนทดอยางหนงของการเรยนการสอนอยางเปนระบบ

7

2. การเรยนรของผเรยนเกดขนไดทกแหง ทกเวลา ตอเนองยาวนานตลอดชวต การสอนในยคปจจบนจะตองเปนการสงเสรมใหผเรยนรกทจะเรยนรอยางตอเนองตลอดชวต เปนการเรยนรดวยตนเอง ไมใชการเรยนแบบมครสอน ครจะชวยไดเพยงชวงหนงของชวต จะตองเรยนดวย ตนเอง 3. ผลของการเรยนรนนผเรยนสามารถนาไปสกระบวน การปฏบตจรงในชวตได ดงนน สงทจดใหผเรยนไดเกดการเรยนรควรเปนสงทเกยวของกบผเรยน ใหผเรยนไดปฏบตจรง สรางความรเอง และคนพบความรไดดวยตนเอง เพอเปนการเนนวาสามารถนาไปใชในชวตไดอยาง แทจรง 4. การเรยนรทดจะเกดการปฏบตจรง ดวยการสมผสและสมพนธโดยผเรยนเอง คอ ผเรยนควรจะไดมโอกาสสมผสของจรง สถานการณจาลอง การไดทดลองทา การไดรวมในกระบวนการกลม จะทาใหผเรยนรวธการอยรวมกนในสงคม และการแกปญหาของชวตไดอยางมสตและใชปญญา กลาวคอการจดการเรยนการสอนควรเนนผเรยนเปนสาคญ (learner centered) ของการพฒนา ใหผเรยนไดเรยนตามความตองการและใหโอกาสผเรยนมสวนรวมในการวางแผนและดาเนนกจกรรมการพฒนาตนเองให เตมศกยภาพโดยครเปนผจดบรรยากาศและสงแวดลอมให 5. ภมปญญาทองถนหรอภมปญญาชาวบานในชนบททมอยอยางมากมายหลายสาขา มคาบงบอกถงความเจรญมาเปนเวลานาน การจดกจกรรมการเรยนตามหลกสตรทองถน จะนาเอาทรพยากรอนมคาของทองถนและภมปญญาของทองถนชาวบานมาใชในการเรยนการสอน เชน ดานอาชพเกษตรกรรม ดนตร วรรณกรรม ขนบธรรมเนยมประเพณ อนจะสงผลใหผเรยนรจก ทองถนของตน เกดความรกผกพนกบทองถน รวมทงใชทรพยากรทองถนในการประกอบอาชพดวย 6. การเรยนรของผเรยนไมใชอยทการสอนและระยะเวลาทยาวนาน แตแกนแทของการเรยนอยทการเรยนรของผเรยนเปนสาคญ การจดการเรยนการสอนควรเปนการบวนการทจดให ผเรยนไดรจกการเรยนร วธแสวงหาความรดวยตนเอง โดยใชรปแบบและเทคนควธทหลากหลาย หลกการเรยนรทสาคญ การจดการเรยนการสอนตามกระบวนการหลกสตรทองถนมหลกการเรยนรทสาคญ ดงน 1. การพฒนากจกรรมการเรยนการสอนตามวธของทฤษฎเชงระบบ (system approach) วธการเชงระบบ คอ การนาเอาองคประกอบหลาย ๆ สวนมารวมกนอยางมความ สอดคลองสมพนธและสงเสรมซงกนและกน จนเกดสมฤทธผลตามวตถประสงคทไดวางไว โดยทวไปองคประกอบทสาคญของวธการเชงระบบจะมอย 3 สวน คอ 1. Input: ปจจยหรอสงนาเขา (ไดแก ความรและกระบวนการเรยนการสอนทครจดใหแก ผเรยน)

8

2. Process: กระบวนการ (ไดแก กระบวนการทผเรยนนาความรจาก Input ไปขยายผลหรอทดลองใชกบชวตจรง) 3. Output: ผลผลตหรอผลสาเรจขนสดทายตามทคาดหวง คอ ผลการเรยนรทผเรยนไดรบจากการนาความรนนไปขยายผลหรอทดลองกบชวตจรงตามวตถประสงคทตงไว การพฒนากจกรรมการเรยนการสอนตามวธของทฤษฏเชงระบบ (system approach) คอการจดองคประกอบทเปนกจกรรมสาคญของการเรยนการสอนไวใหมความสอดคลองสมพนธและสงเสรมซงกนและกน เพอชวยใหผเรยนเกดการเรยนรตามจดมงหมายของหลกสตรทกาหนดไว รปแบบของการพฒนากจกรรมการเรยนรตามทฤษฎเชงระบบ ไดกาหนดองคประกอบทเปนกจกรรมการเรยนการสอนทสอดคลองสมพนธกนไว 8 ขนตอน คอ ขนท 1 คนหาปญหา (แท) คอปญหาทมาจากเหต ขนท 2 กาหนดความตองการ (ทเปนรปธรรม) ขนท 3 กาหนดจดประสงค (ทปฏบตได) ขนท 4 กาหนดหวขอเนอหา (ทเปนรปธรรม) ขนท 5 กาหนดกระบวนการเรยนการสอน เทคนค สอ และเวลาทครอบคลม I-P-O ขนท 6 การตรวจสอบประสทธภาพเบองตน ขนท 7 การสอน ขนท 8 การประเมนประสทธภาพการเรยนการสอน 2. การเรยนรทผเรยนสาคญทสด (learner centered) การเรยนรทผเรยนสาคญทสดเปนกระบวนการจดกจกรรมการเรยนการสอนใหผเรยนไดเรยนรทตรงกบความรและตามระดบความสามารถ (self-paced learning) หรอเปนกระบวนการเรยนการสอนทเปดโอกาสใหผเรยนไดเลอกเรยนและทากจกรรมในสงทตรงกบสภาพปญหาของตนเองเพอบรรลวตถประสงคทกาหนดไว โดยเนนกจกรรมทผเรยนสามารถนาความรไปใชกบชวตของตนเอง โดยเนนกระบวนการและกจกรรมทหลากหลายทงกระบวนการกลม และศกษาดวยตวเอง การเรยนรทผเรยนสาคญทสดจงเปนการเรยนการสอนทยอมรบความร ความสามารถ ความสนใจ และความตองการของผเรยนเปนหลก โดยครเปนผรวมวางแผน เปนผใหคาแนะนาในฐานะผมความรและประสบการณมากกวา แตการวางแผนการเรยนจรง ๆ นนตองเปดโอกาสให ผเรยนมสวนรวมอยางสงสดโดยมขนตอน ดงน 1.1 ครศกษาปญหาและความตองการของผเรยน 1.2 ผเรยนและครรวมกนวางแผนในเรองทจะเรยน 1.3 ผเรยนทาความเขาใจจดประสงคของการเรยนรกอนเรมกจกรรมการสอนเสมอ

9

1.4 ผเรยนและครรวมกนกาหนดเนอหา กจกรรมและสอการเรยนการสอนรวมทงประเมนผลการเรยนร 1.5 ผเรยนทากจกรรมรวมกนและเกดการเรยนรดวยตนเองทสามารถนาความรไปใชในชวตประจาวนได โดยกจกรรมทจดควรมความหลากหลายเพอทาใหผเรยนเกดความคดรเรมสรางสรรค 1.6 ผเรยนประเมนผลการเรยนรของตนเอง จากจดประสงคทกาหนดไว 3. การเรยนรตามสภาพจรง (authentic learning) การจดการเรยนการสอนในศตวรรษใหม ไดปรบเปลยนเปนการเสรมสรางใหมนษยสามารถสรางความรความสามารถและปญญาดวยตนเอง โดยครและผเรยนเปนผรวมกนวางแผนการเรยนสงทเรยนมาจากความตองการของผเรยนเอง การจดการเรยนการสอนในลกษณะดงกลาว จะทาใหการเรยนรเกดขนอยางรวดเรวและตอบสนองชวตจรงได เปนลกษณะของการจดการเรยนรตามสภาพจรง โดยคานงชวตและองคความรของผเรยนทมหลากหลายรอบ ๆ ตว ซงสามารถกระทาไดดงน 3.1 การเรยนโดยการปฏบตในชวตจรง สามารถถายโยงไปสสถานการณใหมไดดกวา การนาความรจากทเรยนทว ๆ ไปทไมใชสภาพชวตจรง 3.2 ผเรยนไดใชความคดและปฏบตอยางมความหมายตอผเรยน เนองจากผเรยนไดคดงานเองและปฏบตตามความคดของเขา ยอมทาใหเกดความมงมนและทาใหเสรจเพอทจะไดเหนผลแหงการคดนน 3.3 เนนใหผเรยนอยากคด อยากทดลองปฏบตการกาหนดปญหาททาทายยวยและเปนไปไดในชวตจรงนอกจากมความหมายตอผเรยนแลว ยงทาใหผเรยนไมเบอหนายอยากคดอยากทาใหสาเรจ 3.4 เนนใหผเรยนอยากคดและปฏบตดวยแนวทางของตนเอง แนวคดทเนนชวตจรง มงเนนใหผเรยนแกปญหาดวยวธของตนเอง ปฏบตในสงทตนชอบ ดงนนการกาหนดงานควรเปดกวางใหผเรยนไดมอสระในการคด ไมควรเปนงานททาตามคาสงเฉพาะ จะไมกอใหเกดความคดสรางสรรค 3.5 สงเสรมใหนาความรจากหลายเนอหาวชาประยกตใชใหเปนธรรมชาตของชวตจรง 3.6 การเรยนการสอนและการประเมนผลเกดขนพรอมกน 4. การเรยนรแบบมสวนรวม (participatory learning) หลกการเรยนรแบบมสวนรวมมาจากความเชอทวาการเรยนของคนเราเปนกระบวนการสรางความรดวยตวของผเรยนเอง โดยมครชวยจดกระบวนการเรยนการสอนทเอออานวยใหเกดการสรางความรมากกวาถายทอดจากครสผเรยน ดงนนกระบวนการสรางความรจงตองอางอง

10

ประสบการณผเรยนเปนการเรยนทผเรยนเปนฝายกระทา (learning is doing) อนจะทาใหเกดการเปลยนแปลงไปสการกระทาใหม ๆ อยางตอเนอง การเรยนรในลกษณะนจงยาถงลกษณะทางสงคมของการเรยนรทเกดจากปฏสมพนธระหวางผเรยนดวยตนเอง และระหวางผเรยนกบครทาใหเกดการขยายผลของเครอขายความรททกคนมอยมากไปอยางกวางขวาง โดยอาศยการแสดงออกในลกษณะตาง ๆ เปนเครองมอในการแลกเปลยน การวเคราะห และการสงเคราะหความร การจดการเรยนการสอนแบบมสวนรวม เปนการเสรมสรางบรรยากาศทเปนประชาธปไตย เคารพศกดศรของความเปนมนษย ใหความรกความอบอน ไววางใจซงกนและกนระหวางครกบ ผเรยน เปนบรรยากาศทเสรมสรางความพงพอใจใหแกทกคน บรรยากาศในการเรยนการสอนเปนการกระตนใหทกคนอยากรอยากเหน เปดโอกาสใหผเรยนไดประเมนการเรยนรดวยตนเองตามสภาพจรง อนมผลการพฒนาตนเองตามศกยภาพ ซงสรปเปนหลกการเรยนรแบบมสวนรวมได ดงน 4.1 กจกรรมการเรยนเปนการเรยนรทอาศยประสบการณเดมของผเรยน 4.2 การเรยน คอ กจกรรมททาใหเกดการเรยนรใหม ๆ ททาทายอยางตอเนอง เปนการเรยนรจากการปฏบตจรงของผเรยน (active learning) 4.3 มปฏสมพนธระหวางผเรยนดวยกนเอง และระหวางครกบผเรยน 4.4 ปฏสมพนธททาใหเกดการขยายผลของเครอขายความรททกคนมอยออกไปอยางกวางขวาง 4.5 มการสอสารหลายทาง เชน การพดหรอการเขยน เปนเครองมอในการแลกเปลยน การวเคราะหและการสงเคราะหความร การจดการเรยนการสอนตามแนวพระราชบญญตการศกษา พ.ศ. 2542 มาตรา 22 การจดการศกษาตองยดหลกวาผเรยนทกคนมความสามารถเรยนร และพฒนาตนเองไดและถอวาผเรยนมความสาคญทสด กระบวนการจดการศกษาตองสงเสรมใหผเรยนสามารถพฒนาตามธรรมชาตเตมศกยภาพ ซงแบงเปนประเดนสาคญได 3 ประการ คอ 1. การจดการศกษาตองยดหลกวาผเรยนทกคนสามารถเรยนรไดและพฒนาตนเองไดหมายความวาการจดการศกษาจะตองคานงรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยในมาตรา 4 ศกดศรความเปนมนษย สทธเสรภาพของบคคลยอม ไดรบความคมครอง คาวาศกดศรความเปนมนษย หมายถงมนษยเปนผทรงสทธในชวตของตน มนษยมฐานะเปนเปนผพรอมทจะพฒนาไดพรอมกบมศกยภาพทจะรวมกบมนษยอนพฒนาสงคมได มนษยมอสระทจะพฒนาตนเอง และตามรฐธรรมนญไดบญญตไวในมาตรา 43 วรรคแรกวา “บคคลยอมมสทธเสมอกนในการรบการศกษาขนพนฐาน ไมนอยกวาสบสองปทรฐบาลจะตองจดใหอยางทวถงและมคณภาพโดยไมเกบคาใชจาย” การจดการศกษาดงกลาวตองสามารถพฒนาผเรยนในดานความรและคณธรรมจรยธรรม ผเรยนตอง

11

เจรญเตบโตตามศกยภาพและสรางความเชอมนแกชมชนทองถนไดอยางเพยงพอ สรางบคคลแหงการเรยนร คดเปน พงตนเองได เออตอการดารงชวตและทาประโยชนแกสงคม 2. ถอวาผเรยนสาคญทสด การจดการเรยนรโดยใหโอกาสแกผเรยนไดคนพบความรเอง โดยมสวนรวมในการสรางผลตผลทมความหมายแกตนเอง การเรยนรทมพลงความคดมากทสด เกดขนเมอผเรยนมสวนรวมในการสรางสงทดมความหมายตอตนเอง สงทตนเองชอบและสนใจและดานกระบวนการเรยนร ผจดตองคานงถงความแตกตางระหวางบคคล และเคารพ ในศกดศรความเปนมนษย สทธหนาทของผเรยน มการวางแผนการออกแบบกจกรรมและการจดประสบการณการเรยนรอยางมความหมายเปนระบบและทสาคญทสดตองเนนประโยชนสงสดทจะเกดกบผเรยนเปนสาคญ 3. กระบวนการจดการศกษาตองสงเสรมใหผเรยนสามารถพฒนาตามธรรมชาตและเตมศกยภาพ กระบวนการเรยนร คอการคนหาการปฏบตแสดงวารจรง การออกแบบกจกรรมการเรยนรจะตองตรงกบสภาพจรงในวถชวตของผเรยนในชมชนและสงคม บรรยากาศการเรยนรสอดคลองกบการดารงชวตใชสอทหลากหลายเหมาะสมกบความสามารถในการเรยนรและความสนใจของ ผเรยน ใหผเรยนไดใชสมองทกสวน (whole brain approach) มสวนรวมเสนอกจกรรมและลงมอปฏบตจรงตามลาดบขนตอนเพอสงเสรมใหผเรยนพฒนาตามธรรมชาตและเตมศกยภาพ เพราะแตละบคคลมความสามารถแตกตางกนซงการดเนอร ไดศกษาเกยวกบความหลากหลายของสตปญญาและไดจาแนกความสามารถของตนได 10 ประเภท คอ ดานภาษาตรรกะและคณตศาสตร ดนตร การเคลอนไหว ศลป / มตสมพนธ ความสมพนธระหวางบคคล / การสอสาร ความรสก / ความ ลกซงภายในจตใจ ความเขาใจธรรมชาต ดานจตวญญาณ (spiritual) และดานจตนยม (existential) การออกแบบกจกรรมการเรยนทหลากหลายเหมาะกบความสนใจและวธการเรยนของผเรยนแตละคนจะสงผลการสรางเสรมศกยภาพ ความเกงหรอความสามารถของผเรยนแตละบคคลตามธรรมชาตและเตมศกยภาพ (ประพนธศร สเขารจ, 2545) อษณย โพธสข (2542, หนา 40) กลาวถงกระบวนการเรยนการสอนทยดผเรยนเปน ศนยกลางวา เปนกลยทธในการสอนรปแบบใหมเพอเนนผเรยนเปนสาคญ มหลกการสอนดงน 1. มกจกรรมหลากหลายทตอบสนองความแตกตางระหวางบคคลได การสอนตอง ตอบสนองวธการทางานของสมอง (whole brain approach) ทแตกตางกน ลกษณะของจตวทยาทตางกน 2. การสอนทเนนการเรยนรทพฒนาทกษะการคดระดบสง เชน การคดอยางมการวเคราะหโดยใชหลกเหตผล ตรรกะ การแกปญหาอยางสรางสรรค การคดอยางอภปญญา ฯลฯ 3. การสอนแบบบรณาการวชาตาง ๆ เขาดวยกน

12

4. ผเรยนตองมสวนรวมในการเรยนรของตน ผเรยนควรมสทธในการกาหนดทศทางในการเรยนรเสนอสงทอยากเรยนร 5. ผเรยนตองมสวนรวมกบสงคม และสงคม ชมชนตองมสวนรวมในการจดการศกษา 6. การพฒนาหลกสตร การวางแผน การสอน และการประเมนผลการเรยนรของผเรยนรทสอดคลองกน 7. เนนการสอนทงรปแบบเรยนรโดยจตใตสานก (subconscious) และจตสานก (conscious) 8. เวลาในการเรยนการสอนสวนใหญเปนเวลาทใหผเรยนไดแสดงออก หรอทากจกรรม ครลดบทบาทการควบคมและการใชเวลากบดแลสงสอน 9. การสอนไมจาเปนเฉพาะในหองเรยนเทานน ทศนา แขมมณ (2540, หนา 5) ใหแนวคดไววา การสอนแบบเนนนกเรยนเปนสาคญ หมายถงการสอนโดยใหนกเรยนมสวนรวมในการเรยนร (participation) กบปรชญาเบองตนของการจดการศกษาทวาตองจดใหผเรยนไดพฒนาครบทง 4 ดาน คอ ดานรางกาย ดานอารมณ ดานสงคม และดานสตปญญา จงจะสามารถทาใหนกเรยนเกดการเรยนรไดด วฒนาพร ระงบทกข (2542, หนา 9) กลาววา การจดกาเรยนการสอนทเนนผเรยนเปนสาคญ คอวธการสาคญทสามารถสรางและพฒนา “ผเรยน” ใหเกดคณลกษณะทตองการในยค โลกาภวฒน เนองจาก เปนการจดการเรยนการสอนทใหความสาคญกบผเรยน สงเสรมใหผเรยนรจกเรยนรดวยตนเองเตมทซงแนวคดการจดการศกษานเปนแนวคดทมรากฐานจากปรชญาการศกษาและทฤษฎการเรยนรตาง ๆ ทไดพฒนามาอยางตอเนองยาวนาน และเปนแนวทางทไดรบการพสจนวาสามารถพฒนาผเรยนใหมลกษณะทตองการอยางไดผล ประเวศ วะส (2543, หนา ก) กลาววา การเรยนรทยดผเรยนสาคญทสด หมายถง การเรยนรในสถานการณจรง สถานการณของแตละคนไมเหมอนกน จงตองเอาผเรยนแตละคนเปนตวตง ครจดใหนกเรยนไดเรยนรจากประสบการณ กจกรรมและการทางาน อนนาไปสการพฒนา ผเรยนครบทกดาน ทงทางกาย ทางจตหรออารมณ ทางสงคม และทางสตปญญา ซงรวมถงพฒนาการทางจตวญญาณดวย โกวท ประวาลพฤกษ (2543, หนา 4) กลาววา กระบวนการจดการเรยนการสอนทงหลาย ทสาคญทสดคอตองใหผเรยนเปนผตดสนใจเอง ผเรยนจะตองกาหนดเอง ตดสนใจวาเขาจะไปทางไหน ไปอยางไร เพราะฉะนน ตรงนจงเปนทมาของการเรยนรทเราเรยกวา ผเรยนเปนศนยกลาง กระบวนการทงหลายทสาคญทสด คอ ผสอนตองรจกการจดเงอนไข

13

สมณฑา พรหมบญ (2543, หนา 11) ไดกลาวอญเชญพระราชดารสตอนหนงของ สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ดงน “ แนวโนมการศกษาในทศวรรษหนาอกอยางหนงทมกจะไดยนไดฟงกนอยทกวนคอ การศกษาทใหนกเรยนเปนศนยกลาง ใน 2-3 วนน ไปทไหนรวาเปนอยางไร กตองแตงเอาเอง เขาใจวา วธการสวนหนงของการศกษาทนกเรยนหรอเดกเปนศนยกลางน เปนสงทสอนกนมานานแลว ตอนขาพเจาเดก ๆ กเคยไดรบการศกษาแบบน คอ ครเอาใจใสสงเสรมใหนกเรยนคนควาหาความรดวยการใช ส จ ป ล และการศกษา 4 อยาง คอ พทธศกษา จรยศกษา พลศกษา และหตถศกษา” สภาภรณ มนเกตวทย (2543, หนา 122) กลาววา การเรยนรทเนนผเรยนเปนสาคญทสดตองเรมจาก ความตองการและมสวนรวมของผเรยนทกขนตอน โดยเฉพาะในการสรางบรรยากาศแหงการเรยนร อยาใหผดธรรมชาตของความเปนจรงตองเปนไปตามชวตของผเรยน ใหผเรยน รวมกนเลอกสรร จดสรางความพอใจไมจากดพนทการเรยนรเพยงแคหองเรยนเปดโอกาสใหผเรยนเลอกแหลงการเรยนรทหลากหลายวธการเรยนรดวยตวเอง จากแนวคดของนกการศกษาดงกลาวขางตนสรปไดวา แนวคดในการจดประสบการณการเรยนรทเนนผเรยนเปนสาคญ เปนการมงพฒนาและเสรมสรางศกยภาพของผเรยน โดยเนนใหความสาคญกบผเรยน ไดเลอกเรยนตามความสนใจและความถนด มสวนรวมและรบผดชอบการเรยนรของตนเอง มาตรา 23 การจดการศกษา ทงการศกษาในระบบ การศกษานอกระบบ และการศกษาตามอธยาศย ตองเนนความสาคญทงความร คณธรรม กระบวนการเรยนร และบรณาการตามความเหมาะสมของแตละระดบการศกษา (กรมสามญศกษา, 2546, หนา 12) ในเรองตอไปน 1. ความรเรองเกยวกบตนเอง และความสมพนธของตนเองกบสงคม ไดแกครอบครว ชมชน ชาต และสงคมโลก รวมถงความรเกยวกบประวตศาสตรความเปนมาของสงคมไทยและระบบการเมองการปกครองในระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยเปนประมข 2. ความรและทกษะดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย รวมทงความรความเขาใจและประสบการณเรองการจดการ การบารงรกษาและการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและ สงแวดลอมอยางสมดลยงยน 3. ความรเกยวกบศาสนา ศลปะ วฒนธรรม การกฬา ภมปญญาไทย และการประยกตใชภมปญญา 4. ความร และทกษะดานคณตศาสตร และดานภาษา เนนการใชภาษาอยางถกตอง 5. ความรและทกษะในการประกอบอาชพการดารงชวตอยางมความสข มาตรา 24 การจดกระบวนการเรยนร ใหสถานศกษาและหนวยงานทเกยวของดาเนนการ (กรมสามญศกษา, 2546, หนา 13) ดงตอไปน

14

1. จดเนอหาสาระและกจกรรมใหสอดคลองกบความสนใจและความถนดของผเรยน โดยคานงถงความแตกตางระหวางบคคล 2. ฝกทกษะ กระบวนการคด การจดการ การเผชญสถานการณ และการประยกตความรมาใชเพอปองกนและแกไขปญหา 3. จดกจกรรมใหผเรยนไดเรยนรจากประสบการณจรง ฝกการปฏบตใหทาได คดเปน ทาเปน รกการอานและเกดการใฝรอยางตอเนอง 4. จดการเรยนการสอนโดยผสมผสานสาระความรตาง ๆ อยางไดสดสวนสมดลกน รวมทงปลกฝงคณธรรม คานยมทดงามและคณลกษณะอนพงประสงคไวในทกวชา 5. สงเสรมสนบสนนใหผสอนสามารถจดบรรยากาศ สภาพแวดลอม สอการเรยนและอานวยความสะดวกเพอใหผเรยนเกดการเรยนรและมความรอบรรวมทงสามารถใชการวจยเปนสวนหนงของกระบวนการเรยนร ทงน ผสอนและผเรยนอาจเรยนรไปพรอมกนจากสอการเรยน การสอน และแหลงวทยาการประเภทตาง ๆ 6. การจดการเรยนรใหเกดไดทกเวลาทกสถานท มการประสานการรวมมอกบ บดา มารดา ผปกครอง และบคคลในชมชนทกฝาย เพอรวมพฒนาผเรยนตามศกยภาพ มาตรา 25 รฐตองสงเสรมการดาเนนงานและการจดตงแหลงการเรยนรตลอดชวตทก รปแบบ ไดแก หองสมดประชาชน พพธภณฑ หอศลป สวนสตว สวนสาธารณะ สวนพฤกษศาสตร อทยานวทยาศาสตรและเทคโนโลย ศนยการกฬาและนนทนาการ แหลงขอมลและแหลงการเรยนรอนอยางพอเพยงและมประสทธภาพ (กรมสามญศกษา, 2546, หนา 14-16) มาตรา 26 ใหสถานศกษาจดการประเมนผเรยน โดยพจารณาจากพฒนาการของผเรยน ความประพฤต การสงเกตพฤตกรรมการเรยน การรวมกจกรรมและการทดสอบควบคไปในกระบวนการเรยนการสอนตามความเหมาะสมของแตละระดบและรปแบบการศกษาใหสถานศกษาใชวธการทหลากหลายในการจดสรรโอกาสการเขาศกษาตอและใหนาผลการประเมนผเรยนตามวรรคหนงมาใชประกอบพจารณาดวย มาตรา 27 ใหคณะกรรมการการศกษาขนพนฐานกาหนดหลกสตรตามวตถประสงคในวรรคหนงในสวนทเกยวของกบสภาพปญหาในชมชนและสงคม ภมปญญาทองถน คณลกษณะ อนพงประสงคเพอเปนสมาชกทดของครอบครว ชมชน สงคม และประเทศชาต มาตรา 28 หลกสตรการศกษาระดบตาง ๆ รวมทงหลกสตรการศกษาสาหรบบคคลตามมาตรา 10 วรรคสอง วรรคสาม และวรรคส ตองมลกษณะหลากหลายทงนใหจดตามความเหมาะสมของแตละระดบ โดยมงพฒนาคณภาพชวตของบคคลใหเหมาะสมแกวยและศกยภาพ

15

สาระของหลกสตร ทงทเปนวชาการและวชาชพตองมงพฒนาคนใหมความสมดลทงดานความร ความคด ความสามารถ ความดงาม และความรบผดชอบตอสงคมสาหรบหลกสตรการศกษาระดบอดมศกษานอกจากคณลกษณะในวรรคหนงและวรรคสองแลว ยงมความมงหมายเฉพาะทจะพฒนาวชาการ วชาชพชนสงและการคนควาวจย เพอพฒนาองคความรและพฒนาสงคม มาตรา 29 ใหสถานศกษารวมกบบคคล ครอบครว ชมชน องคกรชมชน องคกรปกครองสวนทองถนเอกชน องคกรเอกชน องคกรวชาชพ สถาบนการศกษา สถานประกอบการ และ สถาบนสงคมอนสงเสรมความเขมแขงของชมชน โดยจดกระบวนการเรยนรภายในชมชน เพอใหชมชนมการจดการศกษาอบรม มการแสวงหาความร ขอมล ขาวสาร และรจกเลอกสรรภมปญญาและวทยากรตาง ๆ เพอพฒนาชมชนใหสอดคลองกบสภาพปญหาและความตองการ รวมทงหาวธการสนบสนนใหมการแลกเปลยนประสบการณการพฒนาระหวางชมชน มาตรา 30 ใหสถานศกษาพฒนากระบวนการเรยนการสอนทมประสทธภาพ รวมทงการสงเสรมใหผสอนสามารถวจยเพอพฒนาการเรยนรทเหมาะสมกบผเรยนในแตละระดบการศกษา การปฏรปการเรยนรตามพระราชบญญตการศกษาแหงชาต หมวด 4 จะสาเรจไดนนถอวา ครเปนหวใจสาคญทสดในการปฏรปการเรยนร ครในฐานะผทาหนาทผจดการหรอผกากบการเรยนร ตองมความรความเขาใจในการทจะจดกระบวนการเรยนรใหเหมาะสมกบสภาพและความตองการของผเรยน จะตองเอาชวตจรงของ ผเรยนเปนตวตง และมความเชอวาผเรยนทกคนสามารถเรยนรไดตามศกยภาพของแตละบคคลฉะนนในการเรยนรทแทจรงจะตองเกดจากกระบวนการเรยนร และกระบวนการเรยนรจะตองเปดโอกาสใหผเรยนเปนผเสนอในสงทอยากร ไมใชครอยากสอน เลอกวธการ แหลงเรยนรทหลากหลายครไมควรกาหนดรปแบบวธการเรยนรแหลงเรยนรใหแกนกเรยน แตควรคอยสงเสรม สนบสนน กระตนใหผเรยนมความกระตอรอรน มความอยากใครรเสาะแสวงหาแหลงเรยนรอยตลอดเวลา แลวเราจะพบวาบรรยากาศแหงการเรยนรทผเรยนรไดมโอกาสเลอกและมสวนรวมตลอดทก ขนตอน เปนบรรยากาศแหงการเรยนรทเปนธรรมชาต ผเรยนรมความสขกบสงทคนพบสองคความรไดดวยตนเองของผเรยนร เปนความรทมความหมายและถาวร (ประเวศ วะส, 2543, หนา 8-11) ลกษณะการเรยนรทพงประสงค ตามพระราชบญญตการศกษาแหงชาต ผทรงคณวฒดานการเรยนร นกการศกษา นกคด ครอาจารย ผบรหาร ผเรยน และทกฝายทเกยวของกบการจดการศกษา ไดใหความคดเหนเกยวกบลกษณะผเรยนรและลกษณะกระบวนการเรยนรตามแนวพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 สรปเปนสาระสาคญไดดงน คอ (คณะอนกรรมการการปฏรปการเรยนร, 2543, หนา 11-12)

16

ลกษณะผเรยนทพงประสงค คอ ผเรยนเปนคนด คนเกง และคนมความสข คนด คอ คนทดาเนนชวตอยางมคณภาพ มจตใจทดงาม มคณธรรมจรยธรรม มคณลกษณะทพงประสงคทงดานจตใจและพฤตกรรมทแสดงออก เชน มวนย มความเออเฟอเกอกล มเหตผล รหนาท ซอสตย พากเพยร ขยน ประหยด มจตใจเปนประชาธปไตย เคารพ ความคดเหนและลขสทธของผอน มความเสยสละ รกษาสงแวดลอม สามารถอยรวมกบผอนอยางมความสข คนเกง คอ คนทม สมรรถภาพสง ในการดาเนนการชวต โดยมความสามารถดานใด ดานหนงหรอรอบดาน หรอมความสามารถพเศษเฉพาะทาง เชน ทกษะและกระบวนการทาง วทยาศาสตรความสามารถทางคณตศาสตร มความคดสรางสรรค มความสามารถ ดานภาษา ศลปะ ดนตร กฬา มภาวะผนา รจกตนเอง ควบคมตนเองได เปนตน เปนคนทนสมย ทนเหตการณ ทนโลก ทนเทคโนโลย มความเปนไทย สามารถพฒนาตนเองไดเตมศกยภาพ และทาประโยชนใหเกดแกตน สงคม และประเทศชาตได คนมความสข คอ คนทม สขภาพ ดทงกายและจตใจ เปนคนราเรงแจมใสรางกาย แขงแรง จตใจเขมแขง มมนษยสมพนธ มความรกตอทกสรรพสง มอสรภาพ ปลอดพนจากการ ตกเปนทาสของอบายมข และสามารถดารงชวตไดอยางมพอเพยงแกอตภาพ ลกษณะกระบวนการเรยนรทพงประสงค กระบวนการเรยนรทพงประสงค คอ กระบวนการทางปญญาทพฒนาบคคลอยางตอเนองตลอดชวต สามารถเรยนรไดทกเวลา ทกสถานท เปนกระบวนการเรยนรทมความสขบรณาการ เนอหาสาระตามความเหมาะสมของระดบการศกษา เพอใหผเรยนรเกยวกบตนเองกบสงคม สาระการเรยนร สอดคลองกบความสนใจของผเรยน ทนสมย เนนกระบวนการคดและปฏบตจรง ไดเรยนรตามสภาพจรง สามารถนาไปใชประโยชนไดอยางกวางไกลเปนกระบวนการทมทางเลอกและมแหลงเรยนรทหลากหลาย นาสนใจ เปนกระบวนการเรยนร รวมกน โดยมผเรยนร คร และ ผมสวนรวมเกยวของทกฝายรวมจดบรรยากาศใหเออตอการเรยนรและมงมนประโยชนของผเรยนเปนสาคญเพอใหผเรยนเปนคนด คนเกง และคนมความสข มนกวชาการหลายทานไดคดทฤษฎตาง ๆ เพอสนบสนนการเรยนรของผเรยนไวอยางหลากหลาย การปฏรปกระบวนการเรยนรตามแนวคด 5 ทฤษฎ ศนยพฒนาคณภาพการเรยนการสอน สานกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาตได เลงเหนวาการเรยนการสอนเปนหวใจสาคญของการพฒนาคณภาพการศกษา ซงกระบวนการเรยนการสอนในสงคมขอมลขาวสารนน ตองมงหวงใหเกดการเรยนรดวยวธการอนหลากหลาย และ

17

เกดขนไดทกเวลา ทกสถานท เพราะผเรยนตองแสวงหาความร และเรยนรตลอดเวลา ทงการรจกใชเทคโนโลยและสอสารสนเทศตาง ๆ ใหเปนประโยชน แตอดตจนถงปจจบนการจดกระบวนการเรยนการสอนของไทยยงไมเออตอการพฒนาผเรยนใหมลกษณะ “มองกวาง มองไกล ใฝร” ศนยพฒนาคณภาพการเรยนการสอนจงนาเสนอหลกการแนวคดพนฐานของการเรยนการสอน 5 ทฤษฎ ดงน ทฤษฎการเรยนรอยางมความสข กตยวด บญซอ และคณะ (2540, หนา 32-86) ไดกลาวถงแนวคดทฤษฎ และกระบวนการเรยนรอยางมความสข ใหโรงเรยนเปนแหลงคนพบสงมหศจรรยดวยตวเองของเดกเอง ลกษณะการจดการเรยนร มสภาพผอนคลาย มอสระ และยอมรบความแตกตางของบคคลมหลากหลายในวธการเรยนรซงองคประกอบของการเรยนรอยางมความสขนนม 6 ดาน ดวยกนคอ 1. เดกแตละคนไดรบการยอมรบวาเปนมนษยทมหวใจและสมอง 2. ครมความเมตา จรงใจ และออนโยนตอเดกทกคนโดยทวถง 3. เดกเกดความรก และภมใจในตนเอง รจกปรบตวไดทกเวลา 4. เดกแตละคน ไดมโอกาสเลอกเรยนตามความถนดและความสนใจ 5. บทเรยนสนก แปลกใหม จงใจใหตดตามและเราใจใหอยากคนควาหาขอมลเพมเตมดวยตนเองในสงทสนใจ 6. สงทเรยนรสามารถนาไปใชในชวตประจาวน กระบวนการจดการเรยนการสอนเพอใหเกดการเรยนรอยางมความสข 1. บทเรยนควรเรมจากงายไปหายาก คานงถงวฒภาวะและความสามารถในการยอมรบของเดกแตละวย มความตอเนองในเนอหาวชาและขยายวงไปสความรแขนงอน ๆ เพอเสรมสรางความเขาเขาใจตอชวตและโลกรอบตว 2. วธการเรยนสนกไมนาเบอและตอบสนองความสนใจใครรของนกเรยน การนาเสนอเปนไปตามธรรมชาต ไมยดเยยดหรอกดดน เนอหาทเรยนไมมากเกนไปจนเดกเกดความลา จนเดกหมดความสนใจ 3. ทกขนตอนของการเรยนรมงพฒนาและสงเสรมกระบวนการคดในแนวตาง ๆ ของเดก รวมทงความคดสรางสรรค คดวเคราะห จากการประมวลขอมลและขาวสารตาง ๆ คดปญหาอยางมระเบยบ 4. แนวการเรยนรตองสมพนธและสอดคลองกบธรรมชาต เพอเปดโอกาสใหเดกไดสมผสความงามและความเปนไปของสรรพสงรอบตว บทเรยนไมจากดสถานท หรอเวลา และ ทกคนมสทธเรยนรเทาเทยมกน

18

5. มกจกรรมหลากหลาย สนก ชวนใหนกเรยนเกดความสนใจตอบทเรยนนน ๆ เปดโอกาสใหนกเรยนทกคนไดมสวนรวมในกจกรรมนน ๆ ภาษาทใชในการจงใจเดกนมนวลใหกาลงใจและเปนไปในเชงสรางสรรค 6. สอทใชประกอบการเรยนเราใจใหเกดการเรยนรเขาใจตรงตามเปาหมายทกาหนดไวอยางชดเจนคอ มงเนนใหผเรยนสามารถเรยนรชด (learn to know) เรยนจนได (learn to do) และเรยนเพอจะเปน (learn to be) 7. การประเมนผล มงเนนพฒนาการของเดก โดยรวมมากกวาจะพจารณาจากผลการทดสอบทางวชาการ และเปดโอกาสใหเดกไดประเมนตนเองดวย ทฤษฎการเรยนรแบบมสวนรวม สมณฑา พรหมบญ และคณะ (2540, หนา 1-77) ไดกลาวถงแนวคด ทฤษฎและ กระบวนการในการจดการเรยนรแบบมสวนรวม คอ การจดกจกรรมการเรยนการสอน โดยเนน ผเรยนเปนศนยกลางการเรยนตองใหเดกทกคนมสวนรวมในกจกรรม เอาใจเขาไปรวมหรอรวมใจดวย ใจตองไปจดจอในสงทเขาเรยน และการเนนผเรยนเปนศนยกลางการเรยนรนนมไดเนนเฉพาะผเรยนกบครเทานน ผเรยนจะตองมปฏสมพนธกบบคคลรอบดาน ไมวาจะเปนในชมชน สงคม พอแม เพอน และคนดอยโอกาสกวา ซงจะทาใหผเรยนเกดการเรยนรทกษะทางสงคม การอยรวมกบ ผอน ทางานรวมกบผอน ซงการเรยนรแบบสวนรวมนนชวยใหผเรยนไดประสบการณทสมพนธกบชวตจรง ไดรบการฝกฝนทกษะตาง ๆ การแสวงหาความร การคดการจดการกบความร การแสดงออก การสรางความรใหม และการทางานกลม ซงจะทาใหผเรยน “เกง ด มความสข” ซงไดเสนอเปน 3 แนวคด ดงน 1. การเรยนรแบบกระบวนการกลม (group process / group activity / group dynamic) การเรยนรแบบกระบวนการกลม หมายถง กระบวนการเรยนรของกลมผเรยน ตงแต 2 คนขนไป ผเรยนแตละกลมจะตองมแรงจงใจรวมกนในการทาสงหนงสงใด โดยทแตละคนในกลมมอทธพลตอกนและกน หลกการสาคญของกระบวนการกลม คอ ผเรยนเปนศนยกลางการเรยนร ผเรยนรจากกลมมากทสด ผเรยน ไดคนพบและสรางสรรคความรดวยตวเอง โดยครเปนผจดกระบวนการใหแก ผเรยนแสวงหาคาตอบ เทคนคในการจดกจกรรมการเรยนการสอนทใชกระบวนการกลม ไดแก เกม บทบาทสมมต กรณตวอยาง การอภปรายกลม 2. การเรยนรแบบรวมแรงรวมใจ (cooperative learning) การเรยนรแบบรวมแรงรวมใจ เปนวธการเรยนทเนนการจดสภาพแวดลอมทางการเรยนใหผเรยน ไดเรยนรรวมกนเปนกลมเลก ๆ สมาชกแตละคนจะตองมสวนรวมในการเรยนรและความสาเรจของกลม ทงโดยการแลกเปลยนความคดเหน และการแบงปนทรพยากรการเรยนร

19

รวมทงความเชยวชาญเฉพาะสาขามการประสานงานกนอยางเปนระบบ (multidisciplinary team) ซงจะมนกจตวทยาหรอจตแพทย นกแนะแนว คร และผปกครองทกคน รวมทงผบรหารดวย หลกการของการจดการเรยนรแบบรวมแรงรวมใจจะจดกลมผเรยน ใหคละกนทงดาน ความร ความสามารถ ความสนใจ ความถนด เพอเปดโอกาสใหผเรยนแตละคนนาศกยภาพของตนมาเสรมสรางความสาเรจของกลม โดยผเรยนชวยเหลอกน มปฏสมพนธทางบวก ไววางใจกนและยอมรบในบทบาทและผลงานของเพอน เทคนคในการจดกจกรรมการเรยนรแบบรวมแรงรวมใจ ไดแก การเลาเรองรอบวงกลม มมสนทนา คตรวจสอบ คคด เปนตน 3. การเรยนรแบบสรางสรรคความร (constructivism) การเรยนรแบบสรางสรรคความร เปนวธการเรยนรทผเรยนจะตองแสวงหาความรและสรางความเขาใจขนดวยตวเอง ความเจรญงอกงามในความรจะเกดขนเมอผเรยน ไดมโอกาสเรยนรและแลกเปลยนประสบการณกบคนอน ๆ หรอไดพบสงใหม ๆ แลวนาความรทมอยมาเชอมโยงตรวจสอบกบสงใหม ๆ หลกการของการจดการเรยนรแบบสรางสรรคความร คอ การเรยนรเปนกระบวนการสรางสรรคความร ความรเดมเปนพนฐานสาคญของการสรางสรรคความรใหม และคณภาพของ การเรยนร มความสมพนธกบบรบททเกดขน บทบาทของคร คอ เปนผอานวยความสะดวกใหผเรยนสรางสรรคความร ความเขาใจ ตนเอง ชวยใหผเรยนสรางความคดรวบยอดใหสมบรณชวยตรวจสอบความถกตองของความคดรวบยอด และชวยใหผเรยนนาความรมาจดทาแผนผงความคด ทฤษฎการเรยนรเพอพฒนากระบวนการคด ทศนา แขมมณ และคณะ (2541, หนา 1-236) ไดกลาวถงแนวคด ทฤษฎการเรยนรเพอพฒนากระบวนการคด คอการพฒนากระบวนการคดพบวาเรองทมการศกษากนมากทสด เรอง เกยวกบการคดโดยตรง ไดแก (critical thinking, creative thinking, problem solving และ decision making) การใชความคดซงจดกลมไดเปน 3 กลมคอ 1. ทกษะการคด (thinking skill) เปนคาทแสดงออกถงการกระทาหรอพฤตกรรมท ซงตองใชความคด การเปรยบเทยบ การสงเกต การจาแนก การจดหมวดหม 2. ลกษณะการคด เปนคาทแสดงลกษณะของการคด เชน คดถก คดกวาง คดคลอง คดรอบคอบ ซงไมไดแสดงออกถงพฤตกรรมหรอการกระทาโดยตรง 3. กระบวนการคด เปนการคดรอบดาน คดใหลกซงถงแกน หรอสาเหตทมาของการคดอาจจะตองคดไกลเพอพจารณาถงผลทจะตามมา และอาจจะตองมการประเมนตดสนคณคา เปนตน

20

การพฒนากระบวนการคด คอ การพฒนาทกษะการคดขนสงใหเกดขน โดยอาศยทกษะการคดขนพนฐาน และขนกลาง และการคดตองเปนไปตามลาดบขน มกระบวนการทชดเจน การบวนการคดทสาคญและจาเปนทเลอกมาใช คอ “กระบวนการคดอยางมวจารณญาณ” ซงกระทาไดกจะสามารถนาไปใชในการแกไขปญหา การตดสนใจ การรเรมสรางสรรค การปฏบตการสรางและการผลตสอ รวมทงการนาไปศกษาวจยตอไป การศกษาคนควา การวเคราะหขอมล โดยเลอกกระบวนการคดอยางมวจารณญาณมาวเคราะห และไดจดทาเปนมต ของการคดไว 6 ดานคอ 1. มตดานขอมลหรอเนอหาทใชในการคด คอขอมลเกยวกบตนเอง ขอมลเกยวกบสงคม และสงแวดลอม และขอมลวชาการ 2. มตดานคณสมบตทเอออานวยตอการคด คณภาพของการคดสวนหนงตองอาศย คณสมบตสวนตวบางประการ เชนคนทใจกวาง ใฝร เอออานวยใหการคดเปนไปอยางกวางขวางขนรบฟงมากขนกจะไดรบขอมล จะมความกระตอรอรนทจะแสวงหาความรหรอคาตอบ 3. มตดานกระบวนการคดจะตองมทกษะการคดพนฐาน (basic skill) ยงมทกษะทเปนระดบแกนสาคญ (core thinking skill) และระดบสงขน (highter order) 4. มตดานลกษณะการคด “กระบวนการคด” ซงไดเลอกสรรวามความสาคญ และสมควรนาไปใชในการพฒนาเดกและเยาวชนของชาต 8 ประการ ไดแก การลองคด คดหลากหลาย คดละเอยด คดชดเจน คดกวาง คดไกล คดลกซง และคดอยางมเหตผล 5. มตดานกระบวนการคด กระบวนการอน เชน กระบวนการคดแกปญหา กระบวนการคดตดสนใจ กระบวนการคดรเรมสรางสรรค และกระบวนการวจย เปนตน 6. มตดานการควบคม และประเมนการคดของตน การรตวถงความคดของตนเองใน การกระทาอยางใดอยางหนง หรอการประเมนการคดของตน และใชความรนนในการควบคมหรอปรบการกระทาของตนเองการคดลกษณะนเรยกวา “การคดอยางมยทธศาสตร” (strategic thinking) การประยกตใชม 3 รปแบบ 1. รปแบบสาเรจรป คอ สามารถนาโปรแกรมสาเรจทมผสรางไวแลวไปใชไดเลยซงม ขอจากด 2. รปแบบหรอกระบวนการสอนทมผพฒนาขนไปประยกตใช ซงครสามารถพฒนา ผเรยนไดทงดานเนอหาสาระและการคดไปพรอม ๆ กน 3. การสอดแทรกบรณาการในการสอนปกต จดนเนนใหเกดความเขาใจวาทกษะการคดแตละดานคออะไร มองคประกอบสาคญคออะไร พฤตกรรมอะไรทบงบอกถงทกษะแตละดาน

21

เนองจากการพฒนาความคดเปนสงสาคญ จงไดมการคนหาวธการตาง ๆ เพอนามาใชในการพฒนาความสามารถ ในป ค.ศ. 1984 ไดมการประชมนกการศกษาของประเทศตาง ๆ ท The Wingspread Conference Center in Racine, Wisconsin State เพอหาแนวทางการพฒนาความคดของเดก พบวาแนวทางทนกการศกษาใชในการดาเนนการวจยและทดลองเพอพฒนาการคดนนสามารถสรปได 3 แนวคอ 1. การสอนเพอใหคด (teaching for thinking) เปนการสอนเนอหาวชาการ โดยม การสอนเสรมหรอปรบเปลยนเพอเพมความสามารถในดานการคดของเดก 2. การสอนการคด (teaching of thinking) เปนการสอนทเนนเกยวกบกระบวนการทางสมองทนามาใชในการคดโดยเฉพาะ เปนการฝกทกษะการคด ลกษณะของงานทนามาใชสอนจะ ไมเกยวของกบเนอหาวชาการทเรยนในโรงเรยน แนวทางการสอนจะแตกตางกนออกไปตามทฤษฎและความเชอพนฐานของแตละคนทนามาพฒนาเปนโปรแกรมการสอน 3. การสอนเกยวกบการคด (teaching about thinking) เปนการสอนทเนนการใชทกษะการคดเปนเนอหาสาระของการสอน โดยการชวยเหลอใหผเรยน ไดรและเขาใจกระบวนการคดของตนเองเพอใหเกดทกษะการคดทเรยน “metacognition” คอ รวาตนเองรอะไร ตองการรอะไร และ ยงไมรอะไร ตลอดจนสามารถควบคมและตรวจสอบการคดของตนเองได ทฤษฎการเรยนรเพอพฒนาสนทรยภาพและลกษณะนสย: ศลปะ ดนตร กฬา สกร เจรญสข และคณะ (2540, หนา 3-88) ไดกลาวถงแนวคด ทฤษฎ และกระบวนการเพอพฒนาสนทรยภาพและลกษณะนสย รวบรวมทฤษฎแนวคดการเรยนวชาศลปะดนตร กฬา วชาทง 3 เปนวชาทกษะชวยใหเกดสนทรยภาพรวมกนและหวใจของวชาทง 3 คอ “สะอาดกาย เจรญวย สะอาดใจ เจรญสข” วชาเหลานสามารถสรางความสมบรณทางดานรางกาย จตใจ อารมณ สตปญญา ใหเขากบสงคมไดอยางม จรยธรรม การเรยนร ศลปะ ดนตร และกฬา เปนการพฒนา ผเรยนใหมความสมบรณทกดานไดแก 1. ดานรางกาย มสขภาพสมบรณ 2. ดานจตใจและอารมณ มจตใจทราเรงแจมใส 3. ดานสตปญญา มทกษะทางศลปะ ทกษะในการเลนดนตร และเลนกฬาเปน 4. ดานสงคม มนาใจนกกฬา รแพ รชนะ รอภย 5. ดานจรยธรรม ประพฤตด ประพฤตชอบ วชาทง 3 วชาน มธรรมชาตทเหมอนกนจงมทฤษฎการเรยนรเปนแนวคด 3 สวนรวมกนคอ 1. ทฤษฎความเหมอน เรยนรสนทรยภาพ โดยการเรยนแบบและการทาซา

22

2. ทฤษฎความแตกตางเรยนรสนทรยภาพ โดยการแสวงหาความแตกตาง เปนความตองการสงใหม ๆ เพอความมชวตชวาเพอใหทนกบเหตการณทเรยกวาแหกคอก และทางเทวดา 3. ทฤษฎความเปนฉน เรยนรสนทรยภาพ โดยแสวงหาตวเองอวดความเปนฉนและในความเปนฉนคอ รากเงาทางวฒนธรรมของชมชน ในการพฒนากระบวนการเรยนรทางศลปะ ดนตร กฬา ของผเรยนนน สามารถจดไดเปน 5 ขนตอนคอ 1. การเลยนแบบ เปนกระบวนการทเดกจะตองไดยนเสยงดนตร ไดเหนและไดสมผสแลวอาศยการเลยนแบบเพอทจะลอกเลยนใหเหมอนแบบ 2. การทาซา เปนการยาทกษะเพอใหเกดความแมนยา ชานาญ สามารถควบคมกากบและจดการไดอยามประสทธภาพ ควรใหผเรยนทาซา ใหทองจนขนใจ 3. การแหกคอก เกดจากการทาซาจนขนใจแลว ซาจนเกดความเบอหนาย จาเจ มความ รสกทตองการเปลยนแปลง แตการเปลยนแปลงมความคงเดมไวเปนบางสวน และบางสวนทแสดงออกความเปนตวของตวเอง 4. ทางเทวดา เปนการสรางสรรคผลงานขนมาใหม มทกษะทสมบรณ มความถกตองและแมนยา มความเปนตวของตวเอง สามารถปฏบตไดทนทโดยไมตองคด และสามารถคดออกมาไดเรอย ๆ โดยไมซากน 5. ความเปนฉน คอการเรยนรจนแตกฉาน สามารถสรางงานทมลกษณะพเศษเปนของ ตวเอง ยากทบคคลอนจะลอกเลยนแบบได ในขณะเดยวกนงานนนมกลนอายและวญญาณทาง วฒนธรรมไทยดวย ทฤษฎการเรยนรเพอพฒนาสนทรยภาพและลกษณะนสย: การฝกฝนกาย วาจา ใจ อาไพ สจรตกล และคณะ (2540, หนา 1-26) ไดกลาวถงแนวคด ทฤษฎ และกระบวนการเพอพฒนาสนทรยภาพและลกษณะนสย การฝกฝน กาย วาจา ใจ คอ 1. การฝกกาย ใหฝกโดยยดคณธรรมของมนษย ประกอบดวย ฝกสตปฎฐาน 4 ฝกความ มสต ประกอบดวย ฝกอรยาบถใหญ อรยาบถยอย ฝกสตภาวนา เจรญสต เพอพฒนาปญญาและ ฝกวปสนากรรมฐานเพอใหรจกกาหนดอรยาบถของมนษยคอ ยน เดน นง นอน ขนมาถงขน บคลกภาพทดของมนษย 2. การฝกวาจา เนนการฝกใหเปนผมสจวาจา มมธรสวาท และใชวจประโยชน ประกอบดวยการฝกอรยาบถตาง ๆ ในชวตประจาวน ฝกสมาธภาวนา

23

3. การฝกใจ เพอพฒนาจตตามหลกพทธศาสนา ประกอบดวย การฝกจตใจใหมคณภาพทดงาม คอใจงาม มเมตตา กรณา กตญ กตเวท ฝกจตใจ ใหมความสามารถ คอใจสามารถมสต สมาธ อดทน ขยน และฝกจตใจใหมสขภาพด คอใจด ราเรง เบกบาน ชนชม ปลอดโปรง สงบ คลายเครยด การสรางลกษณะนสยตามแนวทางขางตน จาเปนตองมการปฏรปวธการการปลกฝง คณธรรมจรยธรรมเชนทวาน ไมใชปลกฝงดวยการ “จดทครสง ฟงทครพด” แตจะตองไดมาดวย กลยทธ การสอนใหม ๆ เชน 1. เทคนคการฝกสตและสมาธแบบใหม ๆ ทเขาถงรสนยมของเดก 2. การเรยนรดวยการเลน การใชเกม ละครและกจกรรมสนก ๆ ทแฝงสาระและแงคดทางคณธรรมจรยธรรม 3. การเรยนรจากชวตจรงดวยกจกรรมชมนม กรณตวอยางการโตวาทในหวขอทเปนปญหาทางคณธรรมในชวตจรงของเดก เชน เรองพฤตกรรมเบยงเบนทางเพศ เปนตน 4. การแนะแนวดวยครทกคน มใชปลอยใหเปนแตหนาทของครแนะแนว ครทกคนตองยดถอคตนยมของการเปนพอแมทสองทตองดแลเอาใจใส นาทางชวตทดใหเดกทกคน 5. การประเมนผลอยางตอเนอง ดวยการเอาใจใสเดกเปนรายบคคล การพฒนา “สมด รายงานลกษณะนสย” ทชวยใหครจบรายละเอยดเกยวกบพฤตกรรมของเดกและสามารถรวมมอกบผปกครองในการปองกนแกปญหาลกษณะนสยของเดกแตละคนไดอยางถกตอง เหมาะสมและ ทนเวลา โดยแนวทางดงกลาวน จาเปนทครทกคนตองตระหนกและเขาใจบทบาทของตวเองในฐานะ “ผนาทางจตวญญาณ” ของเดก ๆ สามารถหากลยทธใหม ๆ ทเหมาะสมกบวยและรสนยมของเดก เพอการปลกฝงลกษณะนสยและคณธรรมไดอยางมประสทธภาพ โดยเฉพาะอยางยงครตองเอาใจใสพฒนาลกษณะนสยเดกอยางจรงจง จงจะเปนปจจยของการสรางเดกรนใหมทมความพรอมทางกาย วาจา ใจ ทเผชญโลกไดอยางมนคงและผาสข จากทฤษฎการเรยนร 5 ทฤษฎของสานกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต นบวาเปนทฤษฎทสาคญสาหรบการปฏรปการเรยนร ครควรนาไปเปนแนวทางในการจดการเรยนรใหเกดประสทธภาพแกผเรยนได แนวความคดการจดการเรยนการสอนทยดนกเรยนเปนศนยกลางแบบโมเดลซปปา (CIPPA model) (ทศนา แขมมณ, 2542, หนา 14-15) ไดกลาวถง แนวความคดในการจดการเรยนการสอนทยดนกเรยนเปนศนยกลางแบบโมเดลซปปา สรปไดดงน

24

Construct หมายถง การสรางความรตามแนวความคดของ Constructivism กลาวคอ กจกรรมการเรยนรทดควรเปนกจกรรมทชวยใหผเรยนมโอกาสสรางความรดวยตนเอง ซงจะทาใหผเรยนมความเขาใจและการเกดการเรยนรทมความหมายตอตนเอง การทผเรยนมโอกาสไดสรางความรดวยตนเองนเปนกจกรรมทชวยใหผเรยนมสวนรวมทางสตปญญา Interaction หมายถง การปฏสมพนธกบผอนหรอสงแวดลอมรอบตวกจกรรมการเรยนรทดจะตองเปดโอกาสใหผเรยนไดมปฏสมพนธทางสงคมกบบคคล แหลงความรทหลากหลายซงเปนการชวยใหผเรยนมสวนรวมทางสงคม Physical Participation หมายถง การใหผเรยนมโอกาสเคลอนไหวรางกาย โดยการทา กจกรรมในลกษณะตาง ๆ ซงเปนการชวยใหผเรยนมสวนรวมทางรางกาย Process Learning หมายถง การเรยนรกระบวนการตาง ๆ กจกรรมการเรยนรทด ควรเปดโอกาสใหผเรยนไดเรยนรกระบวนการตาง ๆ ซงเปนทกษะทจาเปนตอการดารงชวต เชนกระบวนการแสวงหาความร กระบวนการคด กระบวนการแกปญหา กระบวนการกลม กระบวนการพฒนาตนเอง เปนตน การเรยนกระบวนการเปนสงทสาคญเชนเดยวกบการเรยนร เนอหาสาระตาง ๆ การเรยนรเกยวกบกระบวนการเปนการชวยใหผเรยนมสวนรวมทางดานสตปญญาอกดานหนง Application หมายถงการนาความรทไดเรยนรไปประยกตใช ซงชวยใหผเรยนไดรบประโยชนจากการเรยนร และชวยใหผเรยนเกดการเรยนรเพมเตมขนเรอย ๆ กจกรรมการเรยนรทมแตเพยงการสอน เนอหาสาระ ใหผเรยนเขาใจ โดยขาดกจกรรมการนาความรไปประยกตใชจะทาใหผเรยนขาดการเชอมโยงระหวางทฤษฎกบการปฏบต ซงจะทาใหการเรยนรไมเกดประโยชน เทาทควร การจดกจกรรมทชวยใหผเรยนมสวนรวมในกจกรรมการเรยนร ในดานใดดานหนงหรอหลาย ๆ ดานแลวแตลกษณะของสาระและกจกรรมทจดให แนวดาเนนการของครผสอนในการจดการเรยนการสอนทเนนผเรยนเปนศนยกลาง ครผสอนเปนบคลากรทสาคญทสด ในการนาแนวความคดการจดกระบวนการเรยนรทเนนผเรยนเปนศนยกลางไปสความสาเรจ ครผสอนจงตองไดรบการพฒนาใหมความรพรอมใน ทก ๆ ดานไมวาจะเปนเจตคตทด การยอมรบและการตระหนกในความสาคญ ความรความเขาใจและทกษะการปฏบตทถกตองชดเจนเกยวกบเทคนควธการจดกจกรรม สอและนวตกรรม รวมทงวธการวดและประเมนผลตามยทธศาสตรการจดกระบวนการเรยนรทเนนผเรยนเปนศนยกลาง (หนวยศกษานเทศก, 2542, หนา 13-14) ดงน

25

แนวดาเนนการของครผสอนในการ จดกระบวนการเรยนร

ขนเตรยมการ ขนประเมนผล ขนดาเนนการ

โดยใหผเรยน - สรางและคนพบ ความรดวยตนเอง - มปฏสมพนธกบเพอน - มสวนรวมทง รางกาย จตใจ ปญญา และสงคม - มกระบวนการ เรยนรและผลงาน - นาความรไป ประยกตใช

- วธการหลากหลาย - จากการปฏบต - จากแฟมและสะสมงาน

เตรยมตนเอง

เตรยม

เตรยมกจกรรม

จดทาแผนการสอน

เตรยมสอ วสดอปกรณ

จดกจกรรม วด/ประเมนผล

เตรยมวดและประเมนผล

ภาพท 1 แนวดาเนนการของครผสอนในการจดกระบวนการเรยนร

26

ประสทธภาพการจดการเรยนร

การจดการเรยนรใหมคณภาพประสทธภาพ ไมไดมความหมายเฉพาะผลสมฤทธทาง การเรยนของผเรยนเทานน แตยงรวมถงปจจยอน ๆ เชน ลกษณะของคร-อาจารย กระบวนการเรยนการสอน และสงแวดลอมอน ๆ และการจดการศกษาทยงยนนน บคคลทมบทบาทสาคญยง คอ ครผสอน ซงเปนผปลกปนและสรางนสยของเยาวชน ปจจบนความเจรญทางดานเทคโนโลยจะมมาก แตครยงมบทบาทสาคญในการอบรมสรางนสย ทไมมเทคโนโลยใด ๆ มาแทนได (กษมา วรวรรณ ณ อยธยา, 2536, หนา 4) การสอนเปนการตงใจกระทาใหเกดการเรยนร การสอนทดยอมทาใหเกดการเรยนรไดด ผสอนเปนผทมบทบาทสาคญในการทาใหผเรยนเกดการเรยนร ผสอนทสอนอยางมหลกการ มความร มทกษะ จะชวยใหผเรยนเรยนอยางมความหมาย มคณคา เปนการประหยดเวลาและปองกนการสญเปลา ดงนนผสอนจงควรมความรพนฐานเกยวกบการเรยนการสอน ทงในความหมาย ลกษณะ องคประกอบ หลกการสอน หลกการเรยนร เพอจะไดนาไปปฏบต ทาใหการสอนบรรลผลอยางมประสทธภาพ (อาภรณ ใจเทยง, 2540, หนา 19) การเรยนรทสมบรณจะตองผานการมสวนรวมร รวมคด รวมทา และรวมประเมนผล โดยผเรยน กระบวนการนกอใหเกดความสขแกตวผเรยน ผสอน และผเกยวของทกฝาย ซงจะม ปฏสมพนธตอกนและกนอยางตอเนอง ตามบทบาทของแตละฝาย เชน ผสอนมหนาทใหกาลงใจออกแบบกจกรรมและจดประสบการณการเรยนร อานวยความสะดวกและเปนทปรกษา ชวยให ผเรยนแสดงบทบาท คนพบความสามารถของตวเอง พฒนาความสามารถทางสตปญญาหรอไอคว และพฒนาความสามารถทางอารมณ หรออคว การเรยนรทเกดจากการปฏบตจรงและเนนผเรยนเปนสาคญนน เปนการเรยนรทถกตองเปนการเรยนรทดกวาแบบเดม และเกดประโยชนแกผเรยนอยางแทจรง มทนา ปนมวง (2536, หนา 10) กลาววาประสทธภาพการสอนหมายถง ความสามารถของครในการจดกจกรรมการเรยนการสอน เพอสงผลใหผเรยนพฒนาทางดานรางกาย สมอง อารมณ และสงคม ตลอดจนสามารถทาใหผเรยนไดรบผลสาเรจตามเปาหมายทหลกสตรไดกาหนดไว ในการวจยครงนผวจยใชแนวคดเกยวกบประสทธภาพในการจดการเรยนรจาก พระราชบญญตการศกษาแหงชาตพทธศกราช 2542 หลกสตรการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2544 มาตรฐานคณภาพการศกษาระดบคณภาพการศกษาขนพนฐาน ประกอบดวยการจดการเรยนการสอนทเนนผเรยนเปนสาคญ การจดบรรยากาศ สภาพแวดลอม และสอการเรยนการสอนการวดผลประเมนผลตามสภาพจรง และปฏบตตนเปนแบบอยางแกผเรยน มรายละเอยดดงน

27

การจดการเรยนการสอนทเนนผเรยนเปนสาคญ วฒนาพร ระงบทกข (2542, หนา 6 อางถงใน สาล รกสทธ, 2544, หนา 22) เสนอ แนวคดการจดการเรยนการสอนทยดผเรยนเปนสาคญไวดงน แนวคดการจดการเรยนการสอนแบบน เปนแนวคดทผมหนาทจดการศกษา คอ คร อาจารย ผททาหนาทสอนจะตองตระหนกเสมอ ในการจดกจกรรมพงคานงเสมอวาการจดการเรยนการเรยนรแนวนจะตองจดอยางไรองคประกอบสาคญอะไรบาง จงจะเรยกไดวา “ยดผเรยนเปนสาคญ” ไมใชมเพยงความคด รปแบบ แตจะตองมทงความคด รปแบบและวธการทกอยางตองเปนรปธรรมนามาปฏบตจรงได เพอใหเหนภาพชดเจน ขอนาแนวคดพนฐาน มาใหทราบ ดงน

1. ผเรยนมบทบาทรบผดชอบตอการเรยนรของตวเอง ผเรยนคอผเรยนร บทบาทของครคอผสนบสนน (supporter) และเปนแหลงความร

(resource person) ของผเรยน ผเรยนจะตองรบผดชอบตงแตเลอก และวางแผนสงทตนจะเรยนหรอเขาไปมสวนรวมในการเลอกและจะเรมตนการเรยนรดวยตนเองดวยการศกษาคนควา รบผดชอบการเรยนตลอดจนประเมนผลการเรยนรดวยตนเอง

2. เนอหาวชามความสาคญและมความหมายตอการเรยนร ในการออกแบบกจกรรมการเรยนรปจจยสาคญทตองนามาพจารณาประกอบดวย

เนอหาวชา ประสบการณเดม และความตองการของผเรยน การเรยนรทสาคญและมความหมายจงขนอยกบ สงทสอน (เนอหา) และวธทใชสอน (เทคนคการสอน)

3. การเรยนรจะประสบผลสาเรจหากผเรยนมสวนรวมในกจกรรมการเรยนการสอน ผเรยนจะไดรบความสนกสนานจากการเรยน หากไดเขาไปมสวนรวมในการเรยนร ไดทางานรวมกบเพอน ๆ ไดคนพบขอคาถามและคาตอบใหม ๆ ประเดนททาทายและความสามรถในเรองใหม ทเกดขน รวมทงบรรลผลสาเรจของงานทเขาไดเรมดวยตนเอง

4. สมพนธภาพทดระหวางผเรยน การมสมพนธภาพทดในกลมจะชวยสงเสรมความเจรญงอกงามการพฒนาความเปน

ผใหญการปรบปรงการทางาน และการจดการกบชวตของแตละบคคล สมพนธภาพทเทาเทยมกนระหวางสมาชกในกลม จงเปนสงสาคญทจะชวยสงเสรมการแลกเปลยนเรยนรซงกนและกนของ ผเรยน

5. คร คอ ผอานวยความสะดวกและแหลงความร ในการจดการเรยนการสอนแบบเนนผเรยนเปนศนยกลาง ครจะตองมความสามารถทจะ

คนพบความตองการทแทจรงของผเรยน เปนแหลงความรททรงคณคาของผเรยนและสามารถ คนควาหาสอวสดอปกรณทเหมาะสมกบผเรยน สงสาคญทสดคอ ความเตมใจของครทจะชวยเหลอ

28

โดยไมมเงอนไข ครจะใหทกอยางแกผเรยนไมวาจะเปนความเชยวชาญ ความรเจตคต และ การฝกฝน โดยผเรยนมอสระทจะรบหรอไมรบการใหนนกได

6. ผเรยนมโอกาสเหนตวเองในแงมมทแตกตางจากเดม การจดการเรยนการสอนทเนนผเรยนเปนศนยกลาง มงใหผเรยนมองเหนตนเองในแงมม

ทแตกตางออกไป ผเรยนมความมนใจ ในตวเองและควบคมตนเองไดมากขน สามารถเปนสงทอยากเปน มวฒภาวะสงขน ปรบเปลยนพฤตกรรมตนใหสอดคลองกบสภาพแวดลอมและมสวนรวมกบเหตการณตาง ๆ มากขน

7. การศกษาคอการพฒนาประสบการณการเรยนรของผเรยนหลาย ๆ ดานพรอมกนไป การเรยนรทเนนผเรยนเปนศนยกลางเปนจดเรมตนของการพฒนาผเรยนหลาย ๆ ดาน คณลกษณะดานความร ความคด ดานการปฏบต และดานอารมณความรสกจะไดรบการพฒนาไปพรอม ๆ กน หลกการจดการเรยนรทเนนผเรยนเปนสาคญ การจดการเรยนรแนวนผจดควรยดหลกการจดดงน

1. หลกการมสวนรวม ตองถอวาผเรยนทกคนมสวนรวมในกระบวนการเรยนร นบตงแตการวางแผน การเตรยมการ การหาขอมล การจดการ การดาเนนการตลอดการประเมนผล

2. หลกประชาธปไตย การเรยนรในแนวคดนควรยดหลกประชาธปไตยเปนสาคญ ดวยครตองเปดใจตนเองใหกวาง ใหมองเหนถงความสาคญของผเรยน ถอวาผเรยนมความสาคญทสด

3. หลกกระบวนการเรยนรทมความสข ตองจดการเรยนรใหผเรยนอยางมชวตชวาม ความสขสนกสนานจากการเรยน ไมเบอหนายในการเรยน ใหผเรยนรสกวาเรยนแลวไมเครยด มความสขเมอไดเรยนจากวธน

4. หลกการเรยนรอยางมความหมาย ทกกระบวนการเรยนรจะตองใหผเรยนรสกวามความหมาย มคณคาตอชวตจรง สามารถนาไปใชในการดารงชวตอยางมคณคามประโยชนตอ ชวตจรง

5. หลกการสรางองคความรเอง ตองสรางความรสกใหมใหผเรยน วาผเรยนสามารถสรางองคความรไดดวยตนเอง ความรตาง ๆ จะเกดขนดวยการกระทาเอง ปฏบตเอง ครเปนเพยง ผคอยอานวยความสะดวกเทานน

กรมวชาการ (2544 ก) กลาววา การจดการเรยนรทเนนผเรยนเปนสาคญ ครและนกเรยนควรตองมบทบาท ดงน

บทบาทคร 1. พฒนาตนเองอยเสมอ โดยการศกษาคนควา วจยใหมความรความสามารถในการ

จดการเรยนร 2. ออกแบบการจดการเรยนรโดยยดผเรยนเปนหลก

29

3. จดการเรยนรโดยใชกระบวนการวจย เพอพฒนาปรบปรงการจดการเรยนการสอนของตน

4. สรางบรรยากาศและสภาพแวดลอมทเออตอการเรยนรโดยยดหลกวา ทกสถานทเปนแหลงเรยนร และทกสงพบสวนเปนสอการเรยนร

5. ใหอสระแกผเรยนในการแสวงหาความร ความคดโดยใหลงมอปฏบตจรง 6. ใหคาปรกษา แนะนา เสรมแรง และเปนตวแบบทดเพอใหผเรยนเกดการเรยนร

ยอมรบและพฒนาตนเองไปสการเปนบคคลแหงการเรยนร บทบาทของผเรยน 1. มสวนรวมในกจกรรมการเรยนร โดยการศกษาคนควา คด วเคราะห ลงมอปฏบตและสรปองคความรดวยตนเอง 2. มอสระในการเรยนรสงทตนสนใจ ไดรบการสงเสรมใหพฒนาเตมศกยภาพ 3. การแสดงออกถงการเกดพฤตกรรมการเรยนร (5ส) ไดแก สตปญญา ความร ความคด ความสนใจ กระตอรอรนและตงใจเรยน การสบเสาะ คนหาขอมล หรอความร การนาเสนอ ถายทอดความรทไดรบใหผอนไดเขาใจ การสรางสรรค บรณาการ และประยกตความรทไดรบไปใชในชวตจรงหรอสถานการณใหมตามความเหมาะสม กาญจนา ไชยพนธ (2545, หนา 2) รวบรวมบทบาทของครไวในบทความเรอง ตวบงชของผสอนกบผเรยนเปนสาคญ ดงตอไปน

1. ครตองเขาใจความแตกตางระหวางบคคล นกเรยนแตละคนในหองจะมความแตกตาง ตงแตพฒนาการของเขา สงแวดลอม การอบรมเลยงด เชาวนปญญา อารมณ สงคม ฯลฯ เวลาจด กจกรรมครควรคานงถงสงเหลานและเอาใจใสเปนรายบคคล

2. ครควรเตรยมเนอหาและกจกรรมหรอวธการใหสอดคลองกบพฒนาการของนกเรยนสอดคลองกบเนอหาทเรยน

3. ครตองรจกการใหเสรมแรง ซงมทงวาจาการใหกาลงใจ การเสรมแรงจะชวยให นกเรยนเกดการเรยนร

4. ครควรจดกจกรรมและสถานการณใหนกเรยนไดแสดงออกและคดสรางสรรครวมทงฝกคด ฝกทาและปรบปรงตนเอง การใชแหลงความรทหลากหลายและเชอมโยง

5. ครควรสงเสรมใหนกเรยนไดแสดงออก ไมวาจะเปนการพดหรอการกระทา 6. ครควรฝกฝนกรยามารยาทและวนยตามวถวฒนธรรมไทย 7. ครควรเมตตานกเรยนอยางทวถงทกคน สงนสาคญมากทาใหเกดความอบอน 8. ครชวยจดบรรยากาศจดสอเพอใหผเรยนไดมโอกาสทาใหเกดความคดสรางสรรคงาน

30

9. ครควรสรางโอกาสใหผเรยนเกดการเรยนรทหลากหลายและตอเนอง เปนไปตามพฒนาการความพรอมของรางกาย จตใจ สตปญญา อารมณและสงคม

10. การใหการเรยนรควรใหความเหมาะสมกบวย เชน 6-24 ป เปนวยเรยนใน สถานศกษาเรมตงแตระดบประถมศกษา มธยมศกษาจนกระทงถงระดบอดมศกษา การเรยนใน ชวงนเปนการเรยนเพอใหมการพฒนาการทกดานอยางสมบรณ ครบองค 4 คอ การพฒนาดาน รางกาย คอ พฒนาทงกลามเนอเลกกลามเนอใหญและสขภาพรวม การพฒนาทางดาน สตปญญา คอ กระตนสมองใหเตบโต ฝกใหรจกกระบวนการคดวเคราะห จนตนาการและใชเหตผล การพฒนาการทางดานอารมณและดานจตใจจะตองฝกนกเรยนใหมวฒภาวะทางอารมณ สามารถเรยนรวธการควบคมอารมณใหมศรทธาและปฏบตตามหลกธรรมในศาสนา ผเรยนไดรบการฝกหด ขดเกลาทงกาย วาจา ใจ การพฒนาการดานสงคม จะตองฝกนกเรยนใหเคารพปฏบตตามกฎและกตกาของสงคม รวมถงการเรยนร ทจะอยในสงคมไดอยางราบรน รวมถงการเรยนร มความร ความคดความสามารถ ความด และมความสขในการเรยน

11. ครควรหาแหลงการเรยนรทหลากหลายและเพยงพอใหนกเรยน เชน แหลงการ เรยนรทสงเสรม คอการเรยนรจากครอบครว ชมชน สถานทตาง ๆ ธรรมชาตและสงแวดลอม รวมทงการเรยนรจากเพอน ผนาชมชน ปราชญชาวบาน

12. ครควรมลกษณะกลยาณมตรกบนกเรยน จดกจกรรมทสงเสรมการเรยนรใหเดกเกดการเกอกลกนจากเพอน มการแลกเปลยนความร ถายทอดความคดพชตปญหารวมกน

13. ครควรปฏบตตนใหนกเรยนมความศรทธา 14. ครตองจดการเรยนรใหเกดความเชอมโยงสการไดใชชวตจรง 15. ครตองจดการเรยนรใหนกเรยนแบบเชอมโยงเครอขายทกองคกร เพอใหเกด

ความสมพนธและรวมมอกนเพอใหผเรยนเกดประโยชนสงสด 16. ครควรสงเกตและประเมนการพฒนาการของผเรยนอยางตอเนอง 17. วางแผนรวมกบผเรยนในการตงจดประสงค รปแบบ และลกษณะของกจกรรม 18. เตรยมการวดผล ประเมนผล โดยใหผเรยนมการสรปขอความรสะทอนผลการเรยนร

และเกบใจความสาคญ 19. คดเหนและอภปรายรวมกน 20. จดกลมใหเรยนรและรวมมอกนเรยนร 21. เปดโอกาสใหซกถามและใหเวลาในการคดสมาเสมอ 22. ใหมการแลกเปลยนความรระหวางผเรยนกบผเรยนและผเรยนกบผสอน 23. ใหมการนาเสนอผลงาน 24. ทาบรรยากาศใหอบอนเปนกนเองไมเครยด

31

25. กระตนและเสรมแรงผเรยนสมาเสมอ 26. สงเสรมการคดโดยวธการหลากหลาย 27. มการทากจกรรมหลากหลายรปแบบ 28. มตวอยางทเปนประสบการณจรง หลกการออกแบบกจกรรมการเรยนการสอนทเนนผเรยนเปนสาคญ 1. มงเนนการพฒนารอบดาน จะตองตอบคาถามใหไดวาจะใหผเรยน เรยนรอะไร

มลกษณะเปนอยางไร พฤตกรรมจะเปลยนแปลงใหเปนเชนไร เรยนแลวจะเปนไปตามทคาดหวงไหมนนหมายความวาจะตองใหผเรยนมการพฒนาไปพรอม ๆ กน ระหวางรางกาย สตปญญา สงคม อารมณ ความคด และพฤตกรรมทคาดหวง

2. เนนกระบวนการกลม ใหผเรยนเกดทกษะในการอยรวมกลม ทางานกลม รจกรบและใหตามกระบวนการกลม

3. ยดหลกการชวยเหลอตนเองเปนสาคญ ใหสอนภายใตหลกการคนพบ หรอตรสรของพระพทธเจา คอ ความรทงมวลเกดกบผปฏบตเอง

4. เนนทกษะกระบวนการ ตองจดกจกรรมใหเกดภาคปฏบตหรอลงมอกระทาใหมาก ทสด เพอทจะเกดผลงานในสภาพจรงตอมาจะทาใหสามารถตรวจสอบวดไดอยางเปนรปธรรม

5. ตองเนนความรคชวตจรง ความรทถายทอดจะตองเปนรปธรรมหรอนามธรรมทพรอมจะแปรสรปธรรมทกเมอเปนความรทสามารถนาไปปฏบตจรงได

ตวบงชการเรยนรทยดผเรยนเปนสาคญ ตวบงชการสอนของคร ครเตรยมการสอนทงเนอหาและวธการ จดสงแวดลอมและบรรยากาศทปลกเราใจและ

เสรมแรงเพอใหนกเรยนเกดการเรยนร มการจดกจกรรมและสถานการณเพอสงเสรมใหนกเรยน ฝกคด ฝกทา สงเสรมกจกรรมแลกเปลยนเรยนรจากกลม มใชสอการเรยนการสอนทฝกความคด แกปญหาและคนพบความร ใชแหลงความรทหลากหลายและเชอมโยงประสบการณกบชวตจรง

ครเอาใจใสนกเรยนเปนรายบคคลและแสดงความเมตตาตอนกเรยนอยางทวถง สงเกตสวนดและปรบปรงสวนดอยของนกเรยน ฝกฝนกรยามารยาทตามวถวฒนธรรมไทย ความมวนย และความรบผดชอบในการทางาน โดยมการประเมนและสงเกตพฒนาการของนกเรยนตอเนอง

ตวบงชการเรยนของนกเรยน นกเรยนมประสบการณตรงสมพนธกบธรรมชาตและสงแวดลอม ไดรบการฝกปฏบต

จนคนพบความถนดและวธการของตนเอง มการทากจกรรมแลกเปลยนเรยนรจากกลม ฝกคดอยางหลากหลายและสรางสรรคจตนาการตลอดจนไดแสดงออกอยางชดเจนและมเหตผล ไดรบการเสรมแรงใหคนหาคาตอบแกปญหาดวยตนเองและรวมดวยชวยกนไดรบการฝกฝนใหรจกคน

32

รวบรวมขอมลและสรางสรรคความรดวยตนเอง สามารถเลอกทากจกรรมตามความสามารถ ความถนดและความสนใจของตนอยางมความสข มวนยและความรบผดชอบในการทางานไดรบการฝกประเมน ปรบปรงตนเองและยอมรบผอน ตลอดจนใฝหาความรอยางตอเนอง

บทบาทของครในการจดการเรยนรทเนนผเรยนเปนสาคญ สามารถสรปไดกวาง ๆ ดงน 1. ศกษาวเคราะหเรองทสอนใหพรอมทจะเปนทปรกษาอานวยความสะดวกแกผเรยน

เปนทพง ทอาศยเปนแหลงความรแกผเรยนได 2. เตรยมแหลงขอมล นอกจากครเปนผมความรสะสมภมปญญาไวดแลว ควรตอง

เตรยมแหลงความรตาง ๆ เชน หนงสอ เอกสาร ตารา สอ ใบความร กจกรรม เกม เพลง เปนตน 3. จดทาแผนการสอน แผนการสอนเหมอนเขมบอกทศทางครวาจะพานกเรยนไปทางใด

ครจะพานกเรยนไปถกทางไมหลงทศเมอมแผนการสอนทมคณภาพ โดยยดผเรยนเปนสาคญไวเปนคมอ

4. เตรยมสอ วสด อปกรณ ในแตละแผนจะมการระบสอไวแลว ครทดจะตองมสอตามระบในแผนไมใชเขยนแผนใหโกหร แตในความเปนจรงกลบไมมอะไรนอกนนยงเตรยมสอ อปกรณ ทเออตอการเรยนการสอนใหครบ

5. เตรยมการวดและการประเมนผลไมวาจะเปนการสอนดวยวธใดในทสดกจะมการวดและประเมนทกครง บทบาทของครจะตองเตรยมเครองมอวดทหลากหลายใหครอบคลมทงในสวนของกระบวนการ (process) และผลงาน (product) ทเกดขนทงดานพทธพสย (cognitive) จตพสย (affective) และทกษะ (skill) โดยเตรยมวธการวดและเครองมอวดใหพรอมกอนสอนทกครง

6. เปนผชแนะนาทางจะตองเปนผคอยใหความชวยเหลอเอออาทร ใหคาแนะนาดวยเมตตา

7. เปนเพอนรวมเรยน รวมร รวมวจย ครตองทาตวเสมอนหนงวาเปนผเรยนศกษา ไปพรอม ๆ กนกบนกเรยนนาขอคดความเหนใหมแตกแขนงเปนการวจยในชนเรยนตอไป

8. เปนผตดตามตรวจสอบ ครตองทาหนาทเปนผตามดผลงานของนกเรยนอยางใกลชดกจกรรมของผเรยนใหไปตามจดประสงคทวางไว เหนสงดไมดเกดขนควรแนะนาตามความ เหมาะสม 9. เปนผใหขอมลปอนกลบ ครควรทาหนาทเปนผดแลพฤตกรรม เหตการณการดาเนนกจกรรมของผเรยนใหไปตามจดประสงคทวางไว เหนสงดไมดเกดขนควรแนะนาตามความ เหมาะสม 10. เปนกลยาณมตรกบผเรยน กระทาตวใหนกเรยนเหนวาครเปนมตรเปนเพอนทางการศกษาทด มความเปนกนเอง มความเปนประชาธปไตย ผเรยนจะกลาแสดงออกอยางอสระ

33

11. เตรยมการวดและประเมนผล เหมอนดงไดกลาวแลวในขอทผานมา นอกจากจะวดใหครบทกดานแลว สงทควรคานงถงมากทสดคอเนนทการวดจากสภาพจรง (authentic assessment) จากการปฏบตจรง (performance) และจากแฟมสะสมผลงาน (portfolio) ซงเปนการวดทไดผลงานจรงมากทสด จากทงหมดทกลาวมา คอ บทบาททครจะตองศกษาทบทวน นาไปปฏบตจรงเพอการเรยนการสอนในแนวนจะไดเกดผลสมฤทธตามจดมงหวง อาจสรปเพอใหจาสน ๆ ดงน บทบาทของครในการสอนแบบเนนผเรยนเปนสาคญ (child-centred)

1. อยรวมกบผเรยน 2. ผจดกจกรรมการเรยน / ผเรยนรวม 3. ผตงคาถาม (กระตนใหเดกคด) 4. แหลงขอมล 5. ผฟง สงเกต เสรมความร 6. ทปรกษากลม 7. ผรวมประเมน 8. ผสรางสรรค

สรปไดวา การจดการเรยนรทผเรยนสาคญทสด ครผสอนตองเตรยมศกษาวเคราะห เนอหาวชาในหลกสตร และวตถประสงคของการเรยนรใหเขาใจอยางถองแทวาหลกสตรตองการอะไร แคไหน และทาไมจงตองการอยางนนทงนครผสอนตองรวมมอกนทางานเปนทม เพอ วางแผนจดกระบวนการเรยนรใหมความตอเนองเชอมโยงกนอยางมความหมายและบรณาการ สาระการเรยนร แตละวชาทสมพนธกนเขาดวยกน เพอจดกจกรรมไดสอดคลองกบวถชวตและให ผเรยนไดเรยนรจากประสบการณจรงใหมากทสด โดยครตองเปดโอกาสใหผเรยนไดมสวนรวมในการกาหนดกจกรรมและลงมอปฏบตจรงทกขนตอน สรปความรดวยตนเอง รวมทงใหผเรยนม ปฏสมพนธกบสมาชกภายในกลมและระหวางกลม เพอใหผเรยนไดเรยนรวธการแสวงหาความร ซงผทมสวนชวยใหกระบวนการเรยนรนประสบความสาเรจไดกคอครผสอนตองชวยโดยการเตรยมแหลงขอมล ทงในรปของสอการเรยน เทคนควธการเรยนร ใบความร และวสดอปกรณตาง ๆ ตลอดจนชแนะแหลงการเรยนรตาง ๆ เพอใหผเรยนสามารถเลอกศกษาคนควาตามความตองการ สงสาคญประการหนง คอ ครตองรจกผเรยนเปนรายบคคล การจดการเรยนการสอนตองคานงถงความแตกตางระหวางบคคล วธหนงทจะชวยใหครคนพบความแตกตางอยางรวดเรว คอ การใหผเรยนเรยน และทางานเปนกลม เปนวธการสอนใหผเรยนแสวงหาความรดวยตนเอง แทนการบอกความร ทงน ครตองมใบงานกลมทชดเจน และคอยสงเกตผเรยนในขณะทางานกลม จากการตงคาถาม การคดของผเรยน การแกปญหา การมปฏสมพนธกบเพอน การแสดงความคดเหน

34

ฯลฯ บนทกไวทายชวโมง นอกจากนยงสามารถดจากผลงานของผเรยน ความสามารถในการใชภาษาและการสอสารกบผอน เปนตน การจดบรรยากาศสภาพแวดลอมและสอการเรยนการสอน การจดบรรยากาศในชนเรยนหมายถง การจดสภาพแวดลอมในชนเรยนใหเอออานวยตอการเรยนการสอน เพอชวยสงเสรมใหกระบวนการเรยนการสอนดาเนนไปอยางมประสทธภาพ และชวยสรางความสนใจใฝร ใฝศกษา ตลอดจนชวยสรางเสรมความเปนระเบยบวนยใหแกผเรยน ความสาคญในการสรางบรรยากาศในชนเรยน (สานกงานคณะกรรมการการศกษาเอกชน, 2530 อางถงใน อาภรณ ใจเทยง, 2540, หนา 145) มดงน คอ

1. ชวยสงเสรมใหการเรยนการสอนดาเนนไปอยางราบรน 2. ชวยสรางเสรมลกษณะนสยทดงามและความมระเบยบวนยใหแกผเรยน 3. ชวยสรางเสรมสขภาพทดแกผเรยน 4. ชวยสงเสรมการเรยนร และสรางความสนใจในบทเรยนใหมากขน 5. ชวยสงเสรมการเปนสมาชกทดของสงคม 6. ชวยสรางเจตคตทดตอการเรยนและการมาโรงเรยน ประเภทของบรรยากาศในชนเรยน อาภรณ ใจเทยง (2540, หนา 226- 227) ไดแบงประเภทของบรรยากาศในชนเรยนไว คอ

1. บรรยากาศทางกายภาพ ไดแก การจดโตะเกาอของนกเรยน การจดโตะคร ปายนเทศ จดหองเรยน ใหถกสขลกษณะ การจดมมตาง ๆ ในหองเรยน เชน มมหนงสอ มมเกบอปกรณ ทาความสะอาด เปนตน

2. บรรยากาศทางจตวทยา ไดแก บคลกภาพ ของครทด พฤตกรรมการสอนของครเทคนคการปกครองชนเรยน ปฏสมพนธในหองเรยน ซงครควรตระหนกถงความสาคญของการสรางบรรยากาศทางจตวทยา โดยปรบปรงบคลกภาพความเปนครใหเหมาะสม ปรบพฤตกรรมการสอนใหผเรยนเกดการเรยนรไดด มเทคนคในการปกครองชนเรยน และสรางปฏสมพนธทเสรมการเรยนรใหแกผเรยน สรปวาการจดบรรยากาศในชนเรยนและการสรางระเบยบวนยแกผเรยน เปนสงสาคญในการชวยสงเสรมการเรยนรของผเรยน และสงเสรมใหผเรยนสามารถรบผดชอบควบคมดแลตนเองไดในอนาคต การจดบรรยากาศมทงดานกายภาพและทางดานจตวทยา ทางกายภาพ เปนการจดสภาพแวดลอมในหองเรยน ทงการจดตกแตงหองเรยน จดทนง จดมมเสรมความรตาง ๆ ใหสะดวกตอการเรยนการสอน ทางดานจตวทยาเปนการสรางความอบอน ความสขสบายใจใหแกผเรยน ผสอนควรจดบรรยากาศทง 2 ดานน ใหเหมาะสม นอกจากน การสรางระเบยบวนยในชนเรยนโดยทครใหความสนใจ เอาใจใสและใหความยตธรรมแกผเรยนอยางทวถง ตลอดจนใชหลกการ

35

ปรบพฤตกรรมผเรยนอยางถกตองเหมาะสม จะชวยใหผเรยนมระเบยบวนยในตนเอง อนจะเปนประโยชนตอการเรยนในปจจบน และตอการเปนผใหญในอนาคตตอไป (อาภรณ ใจเทยง, 2540, หนา 248) สอการเรยนการเรยนการสอน รงทวา จกรกร (2527, หนา 28) ไดใหความหมายสอการเรยนการสอน หมายถง เครองชวยการเรยนการสอนใหบรรลผลตามทตองการ และหมายถง กจกรรมทนามาใชซงเรยกวาสอ การสอนประเภทกจกรรมเชน การเลนเกม บทบาทสมมต ฯลฯ วนเพญ วรรณโกมล (2542, หนา 194) สรปความหมายของสอการเรยนการสอนไววา สอการเรยนการสอน หมายถง ตวกลางทชวยถายทอดความรจากครผสอนหรอแหลงความรไปยง ผเรยนใหเกดการเรยนรตรงตามวตถประสงคทครผสอนไดวางไว การจดศกษาตามหลกสตรการศกษาขนพนฐานและหลกสตรสถานศกษามงสงเสรมให ผเรยนเรยนรดวยตนเองเรยนร อยางตอเนองตลอดชวตและใชเวลาอยางสรางสรรครวมทงมความ ยดหยน สนองความตองการของผเรยน ชมชน สงคม ประเทศชาต ผเรยนสามารถเรยนรไดทกเวลา ทกสถานทและเรยนรไดจากสอและแหลงเรยนรทกประเภท รวมทงจากเครอขายการเรยนรตาง ๆ ทมอยในทองถน ชมชนและแหลงอน ๆ เนนสอทผเรยนผสอนสามารถศกษาหาความรดวยตนเอง ผเรยน ผสอนสามารถจดทา และพฒนาสอการเรยนรขนเองหรอนาสอตาง ๆ ทมอยรอบตวและในระบบสารสนเทศมาใชในการเรยนร โดยวจารญาณในการเลอกใชสอและแหลงความร โดยเฉพาะหนงสอเรยนควรมเนอหาสาระครอบคลมตลอดชวงชน สอสงพมพควรจดใหมอยางเพยงพอ ทงนควรใหผเรยนสามารถยมไดจากศนยสอหรอหองสมดของสถานศกษา (กรมวชาการ, 2544, หนา 23-24) ลกษณะของสอการเรยนรทจะนามาใชในการเรยนร ควรมความหลากหลาย ทง สอธรรมชาต สอสงพมพ สอเทคโนโลย และสออน ๆ ซงชวยสงเสรมใหการเรยนรเปนไปอยางมคณคา นาในใจ ชวยคด ชวนตดตาม เขาใจไดงาย และรวดเรวขน รวมทงกระตนใหผเรยนรจก วธการแสวงหาความร เกดการเรยนรอยางกวางขวาง ลกซงและตอเนองตลอดเวลา เพอใหการใชสอการเรยนรเปนไปตามแนวการเรยนร และพฒนาผเรยนใหเกดการเรยนรอยางแทจรง สถานศกษา หนวยงานทเกยวของ และผมหนาทจดการศกษาขนพนฐานควรดาเนนการดงน

1. จดทาและจดหาสงททองถนมอยมาประยกตใชเปนสอการเรยนร 2. ศกษา คนควา วจย เพอพฒนาสอการเรยนรใหสอดคลองกบกระบวนการเรยนรของ

ผเรยน 3. จดทาและจดหาสอการเรยนร สาหรบการศกษาคนควาของผเรยน และสาหรบ

เสรมความรของผสอน

36

4. ศกษาวธการเลอกและการใชสอการเรยนรอยางมประสทธภาพ เหมาะสม หลากหลาย และสอดคลองกบวธการเรยนรธรรมชาตของสาระการเรยนร และความแตกตางระหวางบคคลของผเรยน

5. ศกษาวธการวเคราะหและประเมนคณภาพมาตรฐานสอการเรยนรทจดทาขนเอง และทเลอกมาใชประกอบการเรยนร โดยมการวเคราะหและประเมนสอการเรยนรทใชอยนนอยางสมาเสมอ

6. จดหาหรอจดใหมแหลงการเรยนร ศนยสอการเรยนรทมประสทธภาพในสถานศกษาและในชมชน เพอการศกษาคนควาแลกเปลยนประสบการณเรยนร และพฒนาสอการเรยนร

7. จดใหมเครอขายการเรยนร เพอเชอมโยงและแลกเปลยนการเรยนรระหวางสถานศกษา ทองถน ชมชน และสงคมอน 8. จดใหมการกากบ ตดตาม และประเมนผลการดาเนนงานเกยวกบสอ และการใชสอการเรยนรเปนระยะ ๆ เกอรลด และอลาย (Gerlach & Ely อางถงใน กรมสามญศกษา, 2544, หนา 51-52) ไดแบงประเภทสอไว 8 ประเภท ดงน

1. ของจรงและตวบคคล รวมทงสภาพการณทเกดขนจรง เชน การสาธต การทดลองการศกษานอกสถานท

2. สอการสอนประเภทภาษาพดหรอภาษาเขยน ไดแก คาพด ตารา คาอธบายในสไลด แผนใส วสดตพมพ ฟลมสตรป

3. วสดกราฟฟค เชน แผนภม แผนภาพ แผนสถต โปสเตอร การตน แผนท ภาพวาด ฯลฯ

4. ภาพนงจากการฉายสไลดและฟลมสตรป 5. ภาพเคลอนไหว ไดแก ภาพยนตร โทรทศน 6. การบนทกเสยงไดแก เสยงจากการอดแถบบนทกเสยง 7. สอการสอนแบบโปรแกรมเปนสอการสอนทจะตองจดเตรยมไวลวงหนา อาจมสอทาง

โสตทศนเขามาดวย เชน แบบเรยน โปรแกรม บทเรยนสาเรจรปทใชเครองชวยสอน (CAI) หรอใชคอมพวเตอร

8. สอประเภทสถานการณจาลองและชดการสอน ไดแก การแสดงบทบาทละคร สรปวาการจดการเรยนการสอนจะมประสทธภาพไดนน สวนหนงครตองจดคอสอการ

เรยนการสอนทเหมาะสมกบวย ประสบการณและความสนใจของผเรยน นอกจากนยงตองมสอหลากหลาย ซงอาจจดหาวสดทองถนมาประยกตใชมการพฒนาสอ และกากบตดตามประเมนผลการใชสอดวย

37

การวดผลประเมนผลตามสภาพจรง พสมย ถถะแกว (2535, หนา 225) ไดกลาวถงความหมายของการวดผล หมายถง กระบวนการรวบรวมขอมลทไดมาซงตวเลข จานวน หรอปรมาณใดปรมาณหนง โดยอาศย เครองมอหรอวธการตาง ๆ เชนการสงเกต การสมภาษณ การตรวจผลงาน และการใชแบบทดสอบ เปนตน วฒนาพร ระงบทกข (2542, หนา 124) กลาววา การวดผลและประเมนผลจดเปนกจกรรมสาคญทสอดแทรกอยในทกขนตอนของกระบวนการจดการเรยนการสอนเรมตงแตกอนการเรยนการสอน จะเปนการประเมนเพอตรวจสอบความรพนฐานของผเรยนระหวางการเรยน การสอน จะเปนการปรบปรงเพอประเมนผลการเรยนและใหผเรยนทราบผลการเรยนของตนเปนระยะ ๆ และสนสดการเรยน การสอนในแตละรายวชา / ภาคเรยนจะเปนการประเมนเพอตดสนผลการเรยนเพอตรวจสอบใหแนชดวาผเรยนบรรลจดประสงคการเรยนทกาหนดไว องคประกอบของการวดผลและประเมนผล ประกอบดวย

1. การวดผล (measurement) คอ การตรวจสอบวาผเรยนมพฤตกรรมทางดานความร ทกษะ เจตคตเปลยนไปตามจดประสงคการเรยนรหรอไม โดยใชเครองมอตาง ๆ เปนตวสารวจ การเลอกใชเครองมอ ขนอยกบจดประสงคการเรยนรทกาหนดไวในแผนการสอน ผลทไดจากการวดจะเปนเชงปรมาณทดสอบชนดใด เชน เปนคะแนนหรอเปนคารอยละ ซงยงไมสามารถตดสนไดวาผเรยนมคณภาพอยางไร จนกวาจะมการประเมนผล

2. การประเมนผล (evaluation) คอ การตดสนวาผเรยนมคณภาพอยางไร เมอนาคะแนนทวดผลมาเปรยบเทยบกบเกณฑทไดตงไว การประเมนจะออกมาในเชงคณภาพ เชน สอบผาน ไมผาน หรอแบงเปนระดบ 4 3 2 1 0 คอ ดมาก ด ปานกลาง พอใช และตองแกไข

ชนดของการประเมนผล วฒนาพร ระงบทกข (2542, หนา 124-125) ไดกลาวถงการประเมนผลจาแนกตามจดประสงคของการประเมน แบงเปน 4 ชนด คอ

1. การประเมนผลกอนการเรยน (placement test) 2. การประเมนผลเพอปรบปรงผลการเรยน (formative evalution) 3. การประเมนผลเพอวนจฉยขอบกพรอง (diagnostic evalution) 4. การประเมนผลเพอตดสนผลการเรยน (summative evalution) สรปไดวา การวดผล หมายถง การใชเครองมอเพอตรวจสอบและการเปลยนแปลง

พฤตกรรมของผเรยนแลวนามากาหนดเปนคาตวเลข สวนการประเมนผลไดมผใหความหมายไวหลายทาน ดงน ธระ รณเจรญ (2524, หนา 216) ไดใหความหมายวาการประเมนผล หมายถง กระบวนการพจารณาตดสนใจในขอมลทไดจากการวด

38

รงทวา จกรกร (2527, หนา 226) กลาววา การประเมนผลเปนการนาผลจากการทดสอบหรอการวดมาวาคณภาพเปนอยางไร สรปไดวา การประเมนผล เปนกระบวนการนาเอาผลการวดมาเทยบกบเกณฑมาตรฐานแลวจงตดสนใจตามเกณฑอกครง การประเมนผลตามสภาพจรง แอสบาเชอรและวนเลอร (Ascbbacher & Winlers, 1992 อางถงใน สมศกด ภวภาดาวรรธ, 2544, หนา 102-103) ไดจาแนกคณลกษณะของการประเมนตามสภาพจรงไว 6 ประการ คอ

1. การจดโอกาสการเรยนรใหผเรยนไดแสดงออกภาคปฏบต คดสรางสรรค ผลตผลงาน หรอกระทาบางอยางทสมพนธกบสงทเรยน

2. การดงหรอกระตนใหผเรยนไดใชระดบการคดขนสงและใชทกษะในการแกปญหา 3. งานหรอกจกรรมทใหผเรยนทาตองเปนสงทมความหมายกบผเรยน 4. สงทเรยนตองสามารถนาไปประยกตใชในชวตประจาวนได 5. การประเมนตดสนใจโดยคนไมใชเครองจกร 6. การเปลยนบทบาทใหมในดานการสอนและประเมนผลของครผสอน วธการประเมนผลตามสภาพจรง 6 ประการ คอ (ไสว ฟกขาว, 2544, หนา 243 อางถงใน

กรมสามญศกษา, 2544, หนา 50) 1. การสงเกต 2. การสมภาษณ 3. การบนทกจากผเกยวของ 4. แบบทดสอบวดความสามารถจรง 5. การรายงานตนเอง 6. แฟมผลงานดเดน (portfolio) สมนก นนธจนทร (2542, หนา 21) ไดสรปวธการประเมนผลไวสอดคลองกบ ไสว

ฟกขาว (2544, หนา 61) และมเพมเตมอกหลายวธ เชน การสอบถาม การตรวจงานการเยยมบาน การศกษารายกรณ การใชขอสอบแบบเนนการปฏบตจรง และระเบยนสะสม

วชย วงษใหญ (2541, หนา 23) ไดสรปการวดผลตามสภาพจรงไววา เปนการประเมนขณะทากจกรรมระหวางการเรยนการสอน เพอดความกาวหนา และพฒนาการของผเรยนดวยวธการทหลากหลาย จดเกบขอมลอยางเปนระบบ เพอสะดวกในการนาขอมลไปใชในการตดสนผลการเรยนโดยผสอน ผเรยนและผปกครองมการรวมมอกน เครองมอทใชในการประเมนคอ พอรตโฟลโอ (porfolio) มขนตอนใช 3 ขนตอน คอ รวบรวมชนงาน เลอกชนงาน และสะทอนกลบของขอมล โดยมหลกการประเมนจากแฟมทครตองคานงถง คอ

39

1. ในดานสาระของกระบวนการเรยนร ผสอนตองรบผดชอบเกยวกบความสาเรจของ ผเรยนในดานเนอหาตามความคาดหวงของหลกสตร การประเมนตามสภาพจรงโดยใชวธการพอรตโฟลโอ จะตองสะทอนสาระของวชาทสาคญสาหรบกระบวนการเรยนการสอน

2. กระบวนการเรยนรทเนนเนอหา ผสอนตองปรบเปลยนไปสการเนนกระบวนการเรยนร ใหผเรยนบอกความร สรางความร แสดง สรางสรรค ผลตหรอทางาน กระตนใหผเรยน กระตอรอรน สนใจกระบวนการแสวงหาความร และกระบวนความคดเชงพฒนา (meta cognition) ใหเกดขนในตวผเรยน

3. ผสอนตองคานงถงหลกความเสมอภาค ความยตธรรม และมาตรฐานความแตกตางระหวางบคคล การประเมนตองทาใหสอดคลองเหมาะสมกบศกยภาพของแตละบคคลใหผเรยนไดแสดงผลการเรยนในหลายลกษณะความร แบบการเรยนรและความตองการการพฒนาใหเตม ศกยภาพของแตละบคคล

วฒนาพร ระงบทกข (2542, หนา 53-63) กลาววาการประเมนผลตามสภาพจรงเปน การประเมนผลเชงคณภาพอยางตอเนองในดานความร ความคด พฤตกรรม วธการปฏบตและ ผลการปฏบตของผเรยน การประเมนผลลกษณะนจะมประสทธภาพเมอประเมนการปฏบตของ ผเรยนในสภาพทเปนจรง วธการทใชประเมน ไดแก การสงเกต การสมภาษณ บนทกจากผเกยวของ แบบทดสอบวดความสามารถจรง การรายงานตนเอง และแฟมสะสมงาน (portfolio)

ลกษณะทสาคญของการประเมนจากสภาพจรง มดงน 1. เปนการประเมนทกระทาไปพรอม ๆ กบการจดกจกรรมการเรยนการสอนและ

การเรยนรของผเรยน ซงสามารถทาไดตลอดเวลาทกสถานการณ ทงทโรงเรยน บาน และชมชน 2. เปนการประเมนทเนนพฤตกรรมการแสดงออกของผเรยนทแสดงออกมาจรง ๆ 3. เนนการพฒนาผเรยนอยางเดนชด และใหความสาคญกบการพฒนาจดเดนของผเรยน 4. เนนการประเมนตนเองของผเรยน 5. ตงอยบนพนฐานของสถานการณทเปนชวตจรง 6. ใชขอมลทหลากหลาย มการเกบขอมลระหวางการปฏบตในทกดานทงทโรงเรยน

บาน ชมชน อยางตอเนอง 7. เนนคณภาพของผลงานทผเรยนสรางขน ซงเปนผลจากการบรณาการความร

ความสามารถหลายดานของผเรยน 8. เนนการวดความสามารถในการคดระดบสง (ทกษะการคดทซบซอน) เชน การ

วเคราะห และการสงเคราะห 9. สงเสรมการปฏสมพนธเชงบวก มการชนชมสงเสรม และอานวยความสะดวกใน

การเรยนรของผเรยนและผเรยนจะไดเรยนรอยางมความสข

40

10. เนนการมสวนรวม ระหวาง ผเรยน คร ผปกครอง สรปวา ครผสอนตองดาเนนการวดและประเมนผลเพอตรวจสอบวาสามารถจดการเรยน

การสอนบรรลผลตามจดประสงคการเรยนรทไดกาหนดไวหรอไม ทงน ครควรเตรยมเครองมอและวธการใหพรอมกอนถงขนตอนการวดผลและประเมนผลทกครง และการวดผลควรใหครอบคลมทกดาน วดและประเมนตามสภาพจรง (authentic assessment) โดยเนนการวดจากการปฏบต (performance assessment) และจากแฟมสะสมผลงาน (porfolio) ซงในการวดและประเมนผลนนอกจากครเปนผวดและประเมนผลเองแลว ผเรยนและสมาชกของแตละกลมควรมบทบาทรวม วดและประเมนตนเองและกลมดวย ดงภาพประกอบเกยวกบการประเมนตามสภาพจรง ดงตอไปน (หนวยศกษานเทศก, 2542, หนา 16)

ภาพท 2 การประเมนตามสภาพจรง

ประเมน

อะไร เมอไร จากสงใด โดยใคร อยางไร

-การแสดงออกถงผลของความร ความคด ความสามารถ ทกษะและเจตคต กระบวนการเรยนร กระบวนการทางาน - ผลผลต ผลงาน ผลการเรยนร

-อยางตอเนอง -ตามสภาพทแทจรง -เปนธรรมชาต

-ผลงานโครงการ รายงาน ฯลฯ -การทดสอบ -แบบบนทก - ความรสก - ความคด - การสงเกต - การสมภาษณของผเรยน คร เพอน ผปกครอง -แฟมสะสมผลงาน -หลกฐานรองรอยอน ๆ

-ผเรยนประเมนตนเอง -คร -เพอน -ผปกครอง -ผเกยวของ

-สงเกต -สมภาษณ -ตรวจงาน -ทดสอบ -บนทกจากผเกยวของ -การรายงานตนเองของผเรยน -แฟมสะสมผลงาน

41

สรปวา การวดผลประเมนผลเปนงานสาคญงานหนงของประสทธภาพการจดการเรยนการสอนซงครตองจดดาเนนการอยางตอเนอง ควบคไปกบการเรยนการสอนใหครอบคลม จดประสงค เนอหา กระบวนการ และเลอกวธการ วดและประเมนผลตามสภาพจรงใหเหมาะสมกบสถานการณและสภาพจรงของนกเรยนโดยมผประเมนหลากหลาย เชน ผเรยน เพอน ผปกครอง และคร

การปฏบตตนเปนแบบอยางทดแกผเรยน กรมวชาการ (2546) ไดศกษาสภาพการจดการเรยนรเพอเสรมสรางคณลกษณะทนาไปส

ความสมานฉนทและเอออาทรตอกน กรณศกษามธยมศกษา พบวา ครปฏบตเปนแบบอยางดงเชนการปลกฝงเสรมสรางลกษณะความมคณธรรมในพฤตกรรมการแสดงออก คอ มเมตตา กรณา คณลกษณะความเออเฟอเผอแผ ความมนาใจทแสดงออกโดยการรจกแบงปน คณลกษณะรรกสามคค พงพาเกอกลกนทแสดงออกโดยมความเปนอนหนงอนเดยวกนในหมคณะ ชวยเหลองานสวนรวมดวยความเตมใจ ซงปฏบตตามเปนแบบอยางของครนบเปนสงทชวยใหนกเรยนไดเหน ตนแบบทจะนาไปเปนแนวทางปฏบต ทงนเนองจากโดยปกตนกเรยนจะมความรกและความศรทธาในตวคร ฉะนนสงทครประพฤตปฏบตจงถอเปนแบบอยางทมอทธพลตอการ หลอหลอม คณลกษณะของนกเรยน คาหมาน คนไค (2543, หนา 91-92) กลาววา สงคมไทยยงถอวาคร คอแบบอยางหรอแมพมพ พอพมพ ซงสอดคลองกบจตวทยาการเรยนร ทถอวาตวครเปนสอการเรยนการสอนอยางหนง โดยเฉพาะครทผเรยนเคารพและศรทธา ตองทาสงทถกตองดงามอยเสมอ เพราะการประพฤตปฏบตดงามและถกตองใหผเรยนไดพบเหนเปนประจายอมทาใหผเรยน ไดรบร ซมซบ และเอาอยางในเวลาเดยวกน ครจงตองชนาและสงเสรมใหผเรยนปฏบตไปในทางเดยวกน แต ไมจาเปนแบบพมพเดยวกน ครจงตองประพฤตปฏบตตนเปนคนด มศลธรรมตามศาสนาทตน นบถอเปนพลเมองดของชาต ปฏบตตามกฎหมาย และมกรยามารยาทถกตองดงามตามมารยาทไทย และมารยาทสากล ตลอดจนปฏบตตามจรรยาบรรณวชาชพครทครสภากาหนดไว 9 ประการ เพอการปฏบตตนเปนครอาชพททรงคณคา (สานกงานเลขาธการครสภา, 2539, หนา 109) ดงน 1. ครตองรกและเมตตาศษย โดยใหความเอาใจใสชวยเหลอสงเสรมใหกาลงใจในการศกษาเลาเรยนแกศษยโดยเสมอหนา 2. ครตองอบรม สงสอน ฝกฝน สรางเสรมความร ทกษะและนสยทถกตองดงามใหเกดแกศษย 3. ครตองประพฤตปฏบตตนเปนแบบอยางทดแกศษยทงทางกาย วาจา และจตใจ 4. ครตองไมกระทาตนเปนปฏปกษ ตอความเจรญทางกาย สตปญญา จตใจ อารมณ และสงคมของศษย

42

5. ครตองไมแสวงหาผลประโยชนอนเปนอามสสนจางจากศษย ในการปฏบตหนาทตามปกตและไมใชใหศษยกระทาการใด ๆ อนเปนการหาผลประโยชนใหแกตนเองโดยมชอบ 6. ครยอมพฒนาตนเองทงดานวชาชพ ดานบคลกภาพ และวสยทศนใหทนตอการพฒนาวทยาการ เศรษฐกจ สงคมและการเมองอยเสมอ 7. ครยอมรกและศรทธาในวชาชพคร และเปนสมาชกทดขององคกรวชาชพคร 8. ครพงชวยเหลอเกอกลครและชมชนในทางสรางสรรค 9. ครพงประพฤตปฏบตตนเปนผนาในการอนรกษและพฒนาภมปญญาและวฒนธรรมไทย นอกจากบคลกภาพทางกายและบคลกภาพทางสงคมทดแลว บคลกภาพทางอารมณของครเปนบคลกภาพภายในทอาจแสดงออกมาใหเหนหรอไมเหนกได แตมความสาคญอยางมาก เพราะการทครมอารมณขน ชวยใหการสอนสนกสนาน สรางบรรยากาศและสรางความสนทสนมกบผเรยนและผอนไดงาย ครทมอารมณด ทาใหครเปนคนนารก ผเรยนมความกลาและพอใจทจะ เขามาพบปะปรกษาปญหาตาง ๆ ของตน และชวยใหครไมเครงเครยดกบชวตและการงาน ครทมอารมณเยน มความอดทนในการสงสอนศษย ไมววามในการวากลาวศษยจะเปนไปโดยมเหตผลสมควร และครทมความรทางอารมณ หรอ EQ (emotional quotient) คอ ครทสามารถควบคมอารมณได จะไดเปรยบในการดาเนนชวต และปฏบตหนาทการงานตลอดจนการสมาคมกบผอน สอดคลองกบเทอดศกด เดชคง (2543, หนา 18-19 และ 161) ทไดแสดงทศนะไววา ความฉลาดทางอารมณ คอ ความสามารถของบคคลในการเขาใจความรสกของตนเอง (self awareness) ม จดมงหมายในชวต รจดเดน จดดอยของตนเอง เขาใจผอนและแสดงออกอยางเหมาะสม (empathy) รจกควบคม จดการและแสดงออกทางอารมณและใชชวตไดอยางเหมาะสม ทสาคญคอ มองโลกในแงด แกไขความขดแยง (conflict solving) โดยเฉพาะความเครยดทเกดขนในจตใจไดเปนอยางด ฉะนนความฉลาดทางอารมณจงเปนทกษะทางอารมณทสาคญ เพราะการมสตปญญาเพยงอยางเดยว ไมอาจจดการเปลยนแปลงของโลกภายนอกทเตมไปดวยความตงเครยดได ถาขาดวธการแกไขความขดแยง ความเครยดในจตใจ โดยมจดมงหมายทความสข และการปฏบตตนใหสอดคลองกบสรรพสงในธรรมชาต จากทกลาวมาจะเหนไดวา ความเมตตาเปนพนฐานสาคญของการพฒนาคน ครตองมใจเมตตา รก หวงด ตอผเรยนทกคน ดวยการแสดงความเอาใจใสทางสายตา กรยา ทาทาง เรยกชอ ทกทาย พดคย สอบถาม และชวยเหลอสนบสนน สงเสรมใหกาลงใจ ตามความเหมาะสม รวมทงสรางบรรยากาศและปฏบตตนเสมอนหนงอยในครอบครวเดยวกน ทงนตองเปนปกตนสยตามโอกาสและจงหวะทเหมาะสม และเอาใจใสผเรยน เพราะกรยาทาทและคาพดของครมผลตอความรสกและอารมณของผเรยน ครควรพฒนาจตใจตนเองดวยกจกรรมตาง ๆ ทแสดงการมเมตตาจตและปรารถนาดตอผเรยน เชน ศกษาและปฏบตตามหลกธรรมของศาสนา มองโลกและมอง

43

ผอนในแงด เพราะเปนพนฐานของการเปนครทด อกทงครตองเปนแบบอยางในการกลาคด กลาแสดงออก ดวยการสรางความเชอมนใหกบตวเอง เชน การศกษาเพมพนความรทกษะในเรองทยงไมกลา เชน ไมกลารองเพลงในทประชมกตองฝกรองเพลงจนมนใจและกลารองตอหนาคนอน และทสาคญครตองกลาคดแตกตางจาคนอน เพอใหไดความคดทแตกตางจากมมมองโดยทวไป ดวยการฝกมองสงตาง ๆ เรองตาง ๆ จากหลายแงหลายมม และกลาทจะรบผลทจะเกดทงผลดและผลเสย ดงนนครจงตองมความสามารถในการควบคมอารมณ และการแสดงออก เปนกลยาณมตรตอผเรยน ตลอดจนพรอมทจะเรยนรไปกบผเรยน (คาหมาน คาไค, 2543, หนา 73-74 และ 102-103) เกษม วฒนชย (2544, หนา 10) กลาวถงลกษณะของครตนแบบทมลกษณะรวมอย 5 ขอดวยกน คอ รกอาชพคร อยากจะเปนครทด และมความตงใจในการทางาน รกเดก และเปน ทปรกษา ชอบชวยเหลอตวเอง เปนคนทมความคดรเรม และพฒนา และสอนแบบบรณาการ สวทย มลคา และ อรทย มลคา (2543, หนา 142-143) เสนอแนะวาบทบาทของครในการจดการเรยนการสอนทสาคญอกประการหนงคอ การเปนตวกลางของการมมนษยสมพนธ (the teacher as a mediator of human relations) ทมประสทธภาพ ไดแก การทครไดสรางความสมพนธทด ทงในระหวางครกบผเรยนระหวางผเรยนแตละคน และระหวางกลมผเรยน กระตนใหผเรยนกลาแสดงออก พฒนาแบบฉบบการมปฏสมพนธกบผเรยนเปนรายบคคล หรอเปนกลม กระตนใหเกดการสรางพฤตกรรมทางสงคมทดในหมผเรยน ลดความขดแยง ชแนะ นาเสนอหรอสรางคานยมทถกตองดงาม เพอเปนแนวทางในการประพฤตปฏบตของผเรยน สรางความสมพนธเชงบวกกบผเรยนซงจะชวยใหเกดความอบอน การยอมรบนบถอโดยการเปนแบบอยางทด สรางสภาพแวดลอมเกอกลตอการเรยนร ตลอดจนสรางระบบการควบคมดแลทเปนธรรม และเปนประชาธปไตย การเสรมแรง (reinforcement) คอ พฤตกรรมใดทกระทาลงไปแลว ไดรบผลทไดรบจากการกระทาหนง ตอมาพฤตกรรมนนมแนวโนมจะเกดบอยครงขน เรยกผลทไดรบจาการกระทานนวา การเสรมแรง การกระทาใด ๆ ททาใหการตอบสนองในทางทตองการเพมขน และเรยกสงใด ๆ ทไดรบเมอเพอใหเกดการกระทานน ๆ วา ตวเสรมแรง (reinforcer) คอ ตวกระตนททาใหเกดการเรยนร โดยสามารถแบงประเภทของตวเสรมแรงได 2 ประเภท ไดแก (กรมวชากร, 2542, หนา 27-28) 1. ตวเสรมทไมมเงอนไข (unconditioned reinforce) หมายถง ตวเสรมแรงทมคณสมบตในการเสรมแรง โดยไมตองผานกระบวนการเรยนร เชน อาหาร นา อากาศ แสงสวาง เปนตน 2. ตวเสรมแรงทมเงอนไข (conditioned reinforcer) หมายถง ตวเสรมแรงทตองอาศยการเรยนร โดยนาสงนนไปสมพนธกบตวเสรมแรงอน ๆ ทมคณสมบตเปนตวเสรมแรงอยแลว

44

จนทาใหสงนนกลายเปนตวเสรมแรง เชน คาชม โดยเนอแทของคาชมไมมคณสมบตเปนตว เสรมแรง แตเมอนาคาชมไปคกบการใหคะแนน ตอคาชมจะมคณสมบตเปนตวเสรมแรง ฉลอง ทบศร (ม.ป.ป., หนา 14) ไดกลาวถงการเสรมแรงไววา การเสรมแรงใชเพอทาใหเกดการตอบสนองบอยครงมากขน ถาอาการตอบสนองเปนทเราตองการ เรากจะใหการเสรมแรง การเสรมแรงม 2 ประเภท คอ 1. การเสรมแรงทางบวก (positive reinforcement) เปนการกระทาชนดหนงชนดใดททาใหเกดความพงพอใจกบผเรยน และความพงพอใจนนทาใหเกดการตอบสนองทตองการมากครงขน เชน คาชมเชย ของขวญ เปนตน สอดคลองกบ สงด อรานนท (2532, หนา 98-100) ทกลาวถง การให การเสรมแรงแกผเรยนซงสามารถทาไดหลายวธ ไดแก การยม การหวเราะ การปรบมอ การสมผสทางกาย เชน การจบมอ การแตะไหล การใหเครองหมาย หรอรางวล เชน การให ของขวญ การใหคะแนน เปนตน 2. การเสรมแรงทางลบ (negative reinforcement) เปนการพยายามทาใหเกดการ ตอบสนองเพมมากขน หรอเขมขนมากขน โดยการกาจดสงเราทไมพงประสงคออกไป เชน การกาจดเสยงดง การลด การลงโทษ เปนตน คาหมาน คนไค (2543, หนา 97) ทไดชใหเหนถงประโยชนของการเสรมแรงดวยการใหรางวลและการลงโทษ ไววา การใหรางวลและการลงโทษเปนศลปอยางหนงของการพฒนาคน ครตองรและสามารถใชวาจา กรยา ทาทาง และวตถสงของในการใหรางวลหรอการลงโทษ ตองแสดงใหผเรยนเขาใจตรงกนวามเจตนาด ไมลาเอยง ไมทาดวยอารมณรกหรอโกรธ ใหเขาใจวาเปนรางวลหรอโทษทเกดจากการกระทาของผนน ครควรใชการใหรางวลและลงโทษเพอพฒนา ผเรยน สอดคลองกบสานกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต (2543, หนา 28) ไดกาหนด มาตรฐานการศกษาเพอการประเมนคณภาพภายนอกสาหรบการศกษาขนพนฐาน ในมาตรฐานท 21 ครมวญญาณความเปนคร มคณธรรม จรยธรรม โดยมตวบงช ดงน

1. ครมความเอออาทร เขาใจและเอาใจใสผเรยนทกคนอยางสมาเสมอและเทาเทยมกน 2. ครมมนษยสมพนธ ควบคมอารมณได และรบฟงความคดเหนของผอน 3. ครมความรบผดชอบ ซอสตย ตรงตอเวลา อทศตนใหกบการพฒนาผเรยน 4. ครวางตวเหมาะสม เปนแบบอยางทดในเรองความประพฤต บคลกภาพ 5. ครมทศนคตทดตออาชพคร จากทกลาวมาสรปไดวา การปฏบตตนเปนแบบอยางทดแกผเรยน หมายถง การแสดงออก

การประพฤตและปฏบตในดานบคลกภาพ การแตงกาย กรยา วาจา และจรยธรรม ทเหมาะสมกบความเปนครอยางสมาเสมอ ททาใหผเรยนเลอมใสศรทธาและถอเปนแบบอยาง

45

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

ระดบการศกษา เปนตวแปรทเกยวของกบการศกษาประสทธภาพการจดการเรยนการสอน หรอการจดการเรยนรของคร ซงสอดคลองกบ ปรเมศวร ขนภกด (2527, บทคดยอ) ไดทาการวจยเรอง การศกษาความคดเหนของนกศกษาทมตอการสอนของอาจารยมหาวทยาลยศลปากร ผลการศกษาพบวาความคดเหนของนกศกษาทมตอการสอนของอาจารย ระหวางนกศกษาทอยในระดบตางกน มความแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05 และสวฒน บววราภรณ และสมชาย ชชาต (2532, บทคดยอ) ไดศกษาประสทธภาพการสอนของคณาจารยตามการประเมนของนสตและเพอเปรยบเทยบความคดของนสต โดยจาแนกชนป คณะ และวชาเอก คะแนนเฉลย และประสบการณการฝกการสอนของนสต ผลของการวจยพบวานสตทเรยนตางชนป คณะและวชาเอก มคาเฉลยของความคดเหนเกยวกบประสทธภาพการสอนของคณาจารยแตกตางกนอยางมนบสาคญทางสถตทระดบ .01 อกทงโรงเรยนภวทยา (2542) ไดศกษาประสทธภาพการสอนของ ครอาจารย ตามการประเมนของนกเรยนเพอเปรยบเทยบความเหนของนกเรยน โดยจาแนกเปน นกเรยนระดบชนมธยมศกษาตอนตนและนกเรยนระดบมธยมศกษาตอนปลาย ผลการวจยพบวา ประสทธภาพการสอนของครอาจารยโดยรวมอยในระดบปานกลาง และเปรยบเทยบความคดเหนนกเรยนระดบชนมธยมศกษาตอนตนมความเหนตอประสทธภาพการสอนของครอาจารยแตกตางจากความคดเหนนกเรยนระดบชนมธยมศกษาตอนปลายอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .05 โดยมนกเรยนระดบชนมธยมศกษาตอนตนมความคดเหนตอประสทธภาพการสอนของครอาจารยสงกวานกเรยนระดบมธยมศกษาตอนปลาย ดงนนการวจยครงนจงใชระดบการศกษามาเปนแนวทางในการแบงระดบการศกษาของนกเรยนเปนชวงชนท 3 และชวงชนท 4

งานวจยทเกยวของ

กรมวชาการ (2545, หนา 48) ไดศกษาวธการเรยนของนกเรยนด และวธการสอนของครด พบวาครสอนดมพฤตกรรมการสอนสอดคลองกบแนวคดของกรมวชาการทกลาววา วชาสอนของครด-ครเกง กลาวคอ ครสอนดไดสอนวชาทตนถนดและชอบจงมความลมลกในเนอหาทาให การจดกจกรรมการเรยนรมคณภาพ จะเหนวา กอนสอนครสอนดไดศกษาและวเคราะหหลกสตรกอนการเขยนแผนการสอน และมการปรบปรงหลกสตรใหสอดคลองกบสภาพและความตองการของทองถน จงสามารถออกแบบการเรยนรทเนนนกเรยนเปนสาคญ โดยครเอออาทรและใหปรกษาแกนกเรยนดวยการชมเชยเมอนกเรยนมความกาวหนาในการเรยนร และประสบความสาเรจใน การเรยน ใหกาลงใจเมอนกเรยนมความรสกทอแท ขณะเดยวกนใหอสระแกนกเรยนในการ

46

แสดงความคดเหน รวมทงสรางบรรยากาศใหเปนกนเอง และกระตนนกเรยนใหเกดการเรยนร ยอมรบความคดเหนของนกเรยน เพอนาผลไปปรบปรงและพฒนาการเรยนการสอน ตลอดจนแจงผลการประเมนเพอพฒนาการเรยนรของนกเรยน โรงเรยนภวทยา (2542, หนา 110) ศกษาประสทธภาพการสอนของคร-อาจารยตาม การประเมนของนกเรยนโรงเรยนภวทยา อาเภอโนนแดง จงหวดนครราชสมา พบวา ประสทธภาพการสอนของคร-อาจารย ตามการประเมนของนกเรยนโดยรวมอยในเกณฑปานกลาง ทงนอาจมสาเหตมาจากการทโรงเรยนภวทยา เปนโรงเรยนระดบอาเภอ ขนาดกลางมจานวนครไมเพยงพอ ครสอนภาษาหลายวชามคาบสอนมาก และยงมหนาทพเศษ และคร-อาจารยบางสวนยงไมไดรบ การอบรม เพอพฒนาความกาวหนาทางวชาการเทาทควร ขาดสอ-อปกรณ และเอกสารตาราทใชในการศกษาคนควา จงเปนสาเหตใหคร-อาจารย ไมสามารถพฒนาการเรยนการสอนไดเตมท สวน ผลการเปรยบเทยบประสทธภาพการสอนของคร-อาจารย ตามการประเมนของนกเรยนชนมธยมศกษาตอนตนและชนมธยมศกษาตอนปลาย พบวามความแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถต โดยนกเรยนชนมธยมศกษาตอนตนมความเหนวาประสทธภาพการสอนของคร-อาจารยสงกวา นกเรยนชนมธยมศกษาตอนปลาย ไมตรงกบสมมตฐานทตงไว ทงนอาจเปนเพราะนกเรยนชนมธยมศกษาตอนตนมประสบการณเกยวกบการสอนของครอาจารยยงไมมากนก ยงไมมความเขาใจแนวทางการจดการเรยนการสอนทดวาควรเปนอยางไร ประกอบดวยวยวฒของนกเรยนทยงนอย ทาใหนกเรยนไมกลาแสดงความคดเหนหรอไมมความคดเหนดานลบตอคร-อาจารย นกเรยนมกจะมองภาพรวมในดานบคลกภาพของคร-อาจารย มากกวากระบวนการจดการเรยนการสอน นภสวรรณ ตลบไธสง (2546, หนา 96) ศกษาเรองประสทธภาพการสอนของขาราชการครตามการประเมนของนกเรยน โรงเรยนบางละมง อาเภอบางละมง จงหวดชลบร ใน 3 ดาน พบวา ประสทธภาพการสอน ดานการจดการเรยนการสอน พบวา โดยรวมอยในระดบมาก เมอพจารณาเปนรายขอ พบวาอยในระดบมากทกขอ เรยงลาดบจากมากไปนอย 3 ลาดบ ดงน การจดการเรยนการสอนกระตนใหผเรยนมความสมพนธทดกบคร การเรยนการสอนกระตนใหผเรยนลงมอปฏบตจรง และการจดการเรยนการสอนปลกฝงและสรางจตสานกในการทาประโยชนเพอสงคม ประสทธภาพการสอน ดานสอการเรยนการสอน พบวา โดยรวมอยในระดบมากเมอพจารณาเปนรายขอ ปรากฏวาอยในระดบมากทกขอ เรยงลาดบจากมากไปหานอย 3 ลาดบดงน สอการเรยนการสอนเสรมใหสาระการเรยนรถกตองและมคณคา สอการเรยนการสอนสอดคลองกบจดประสงคการเรยนรและเนอหา และสอการเรยนการสอนชวยใหผเรยนมองเหนสงทไดเรยนรไดอยางเปนกระบวนการ

47

ประสทธภาพการสอน ดานการวดผลประเมนผล พบวา โดยรวมอยในระดบมาก เมอพจารณาเปนรายขอ ปรากฏวาอยในระดบมากทกขอ เรยงลาดบจากมากไปหานอย 3 ลาดบ ดงน ประเมนครอบคลมดานความร ประเมนครอบคลมดานทกษะ และประเมนครอบคลมเนอหาการเรยนร กอรดอน (Gordon, 1971, pp. 60-66) ไดกลาวถง การวจยในสหรฐอเมรกาเพอวดความ สามารถในการปฏบตงานของครทสอนในระดบมธยมศกษาตอนตอน โดยสภาพการศกษาของรฐฟลอรดา เพอนาผลการวจยไปเปนแนวทางปรบปรงคณภาพคร ใน 3 ดาน ดงน 1. ดานบคลกภาพ คอ มความเชอมนในตนเอง มความมนคงทางอารมณ พรอมทจะรบการเปลยนแปลง รกเดก ยอมรบในเรองความแตกตางระหวางบคคล มจตใจเปนนกประชาธปไตย รบฟงความคดเหนของผอน มความรบผดชอบ มความกระตอรอรนทจะพฒนาตนเองอยเสมอ มมนษยสมพนธและอทศตนเพอการเรยนของเดกทงในและนอกเวลาเรยน 2. ดานความรความเขาใจ คอ มความรเกยวกบพฒนาการทางกายและสมอง มความเขาใจกระบวนการเรยนการสอน เชน ทฤษฎการเรยนร กระบวนการทางานกลม เขาใจในการจดการศกษาของชาต 3. ทกษะดานการสอน ไดแก มทกษะในการสอน ฟง พด อาน เขยน และใชโสตทศน อปกรณ มเทคนคในการแกปญหา ใชจดมงหมายเชงพฤตกรรมและใชแหลงวทยาการใหเปนประโยชนตอการเรยนการสอน มการประสานงานกบครคนอน ๆ มารตน (Martin, 1978, pp. 706-A) ไดศกษาคนควาถงวธการและกระบวนการทใชใน การประเมนประสทธภาพของอาจารย และหาวาวธการและกระบวนการใดทอาจารยพอใจมากทสด โดยใชกลมตวอยางอาจารยมหาวทยาลยมสซร จานวน 3 วทยาเขต ผลปรากฏวา อาจารยสวนใหญพอใจกบวธการประเมนและมความรสกวา แบบสอบถามทใชอยนนมความเปนปรนย มาหฟอช (Mahfouz, 1979, pp. 5849-A) ทใชแบบสอบถามอาจารย จานวน 1,600 คน และถามผบรหารจาก 52 สถาบน พบวา ทงอาจารยและผบรหารตางมทศนคตทดตอการใหผเรยนแสดงความคดเหนตอการสอน และยอมรบวาความคดเหนของผเรยนไดกลายมาเปนสวนหนงในการพจารณาประสทธภาพ และคณภาพของอาจารยในสถาบนทจะขาดไมได แคลเดอรอน (Calderon, 1989, pp. 1512-A) ไดศกษาเกยวกบคณลกษณะของครทสอนไดดเยยมในทศนของนกเรยน คร ผบรหารโรงเรยนในเขตวทยาลยชมชน ลอสแองเจลส เครองมอทใชในการวจย คอ แบบสอบถามความคดเหนเกยวกบบคลกภาพและพฤตกรรมของครทสอนไดดเยยม ผลการวจยพบวา นกเรยน คร และผบรหารโรงเรยนมความคดเหนตรงกน โดยเนนในสวนทเกยวกบบคลกภาพหรอคณลกษณะ ทด 3 ลกษณะ ไดแก ลกษณะการสอนทด ลกษณะทเกยวกบบคลกภาพทดและลกษณะเกยวกบอาชพคร

48

วอทรบา และไรท (Wotruba & Writh, 1975, pp. 653-661) ไดทาการวจยเพอพฒนาเครองมอประเมนผลอาจารย (how to develop a teacher-rathing scale instrument) โดยม วตถประสงคเพอศกษาวธการพฒนาปรบปรงเครองมอประเมนประสทธภาพ ในการสอนของอาจารยกลมตวอยางประกอบดวย ผบรหาร อาจารย และนกศกษามหาวทยาลยซานดเอโก (San Diago University) แผนกบรหารธรกจ เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล เปนแบบประเมนประสทธภาพอาจารย ผลการวจยพบวา ผบรหาร อาจารยและนกศกษามความเหนวา คณลกษณะของอาจารยทสาคญไดแก การมความรกวางขวางถกตองทนสมย และรอยางแทจรง สงเสรมใหนกศกษาแสดงความคดเหน มความกระตอรอรนในวชาทตนสอน สงเสรมการทางานเปนกลม สามารถอธบายใหเขาใจงาย ยกตวอยางใหเหนชดเจน ชวยเหลอนกเรยนทงในและนอกหองเรยน สรางบรรยากาศในการเรยนการสอนใหเปนไปอยางมชวตชวา มความยตธรรมในการประเมนผลการเรยน มความสนใจในการสอน อปกรณการสอน บคลกภาพ บรรยากาศในชนเรยน มทศนคตทดตอนกศกษาและวชาทสอน ผลจากการศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของ อาจสรปไดวามความสอดคลองกนในดานของ คณลกษณะของครทมประสทธภาพหรอครทสอนด จากการประเมน ใน 3 ลกษณะไดแก 1. ลกษณะการสอนทด คอ มทกษะในการสอน ฟง พด อาน เขยน และใชโสตทศนอปกรณ (หากไดสอนวชาทตนถนดและชอบ จะทาใหมประสทธภาพยงขน) มความลมลกในเนอหา มเทคนคในการแกปญหา ใชจดมงหมายเชงพฤตกรรม และใชแหลงวทยาการใหเปนประโยชนตอการเรยนการสอน มความกระตอรอรนในวชาทตนสอน สงเสรมการทางานเปนกลม สงเสรมและกระตนใหผเรยนลงมอปฏบตจรง ใหอสระในการแสดงความคดเหนของผเรยน สรางบรรยากาศ ในการเรยนการสอนใหเปนไปอยางมชวตชวา มความยตธรรมในการประเมนผลการเรยน มการประสานงานกบครคนอน ๆ จดการเรยนการสอนปลกฝงและสรางจตสานกในการทาประโยชนใหสงคม 2. ลกษณะทเกยวกบบคลกภาพทด คอมความเชอมนในตนเอง มความมนคงทางอารมณ พรอมทจะรบการเปลยนแปลง รกเดก ยอมรบในเรองความแตกตางระหวางบคคล มจตใจเปน นกประชาธปไตย รบฟงความคดเหนของผอน มความรบผดชอบ มความกระตอรอรนทจะพฒนาตนเองอยเสมอ มมนษยสมพนธและอทศตนเพอการเรยนของเดกทงในและนอกเวลาเรยน 3. ลกษณะเกยวกบอาชพคร คอมทศนคตทดตอผเรยน มความรกวางขวาง ถกตอง ทนสมย และรอยางแทจรง มความรเกยวกบการพฒนาการทางกายและสมอง สามารถอธบายใหเขาใจงาย ยกตวอยางใหเหนไดชดเจน มความเขาใจกระบวนการเรยนการสอน เชน ทฤษฎการเรยนร กระบวนการทางานกลม เขาใจการจดการศกษาของชาต

49

ประเดนในการศกษา

ในการศกษาประสทธภาพการจดการเรยนรของครในชวงชนท 3 และ 4 ตามการประเมนของนกเรยนโรงเรยนศรราชา จงหวดชลบร ผวจยมประเดนการศกษาเกยวกบการจดการเรยนรในพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 แกไขเพมเตม (ฉบบท 2) พ.ศ. 2545 และมาตรฐานการศกษาระดบการศกษาขนพนฐานทเกยวของกบคร ดงน (สานกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต, 2543) 1. การจดการเรยนการสอนทเนนผเรยนเปนสาคญ 2. การจดบรรยากาศ สภาพแวดลอม และสอการเรยนการสอน 3. การวดผลประเมนผลตามสภาพจรง 4. การปฏบตตนเปนแบบอยางทดแกผเรยน

นโยบายของรฐบาลในการปฏรปการศกษา

กรมวชาการ (2544, หนา 1-2) ไดกลาวถงเจตนารมณของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 กาหนดไวอยางชดเจนใหการศกษาเปนเครองมอสาคญในการพฒนาคน คมครองสทธสรางความเสมอภาคใหโอกาสทกคนไดรบการศกษาอยางทวถง ไมนอยกวา 12 ป และใหโอกาสแกทกฝายไดมสวนรวมจดการศกษา พระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 นบเปนกฎหมายแมบทในการจดการศกษาของประเทศทสอดคลองกบเจตนารมณของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 สาระสาคญ คอ มงเนนใหมการปฏรประบบบรหารและจดการทางการศกษาใหมประสทธภาพและประสทธผล โดยใหมเอกภาพในเชงนโยบายและมความหลากหลายในการปฏบตมการกระจายอานาจไปสเขตพนทการศกษา สถานศกษาและองคกรปกครองสวนทองถน รวมทงสงเสรมให เอกชนรวมจดการศกษา และใหมความอสระในการบรหารจดการภายใตการกากบดแลจากรฐในดานหลกสตรจดใหมคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน กาหนดหลกสตรแกนกลางการศกษา ขนพนฐานเพอความเปนไทย ความเปนพลเมองดของชาต การดารงชวต และการประกอบอาชพตลอดจนเพอการศกษาตอ และใหสถานศกษาขนพนฐานมหนาทจดทาสาระของหลกสตรตาม วตถประสงคในสวนทเกยวกบสภาพปญหาในชมชน และสงคม ภมปญญาทองถนคณลกษณะ อนพงประสงค เพอเปนสมาชกทดของครอบครว ชมชน และประเทศชาตตลอดจนดานกระบวนการเรยนรทมงเนนใหผเรยนทกคนมความสามารถเรยนรและพฒนาตนเองได โดยถอวาผเรยนมความสาคญทสด กระบวนการจดการศกษาตองสงเสรมใหผเรยนสามารถพฒนาตามธรรมชาตและ เตมตามศกยภาพ และใหเปนการเรยนรอยางตอเนองตลอดชวต

50

นโยบายของรฐบาลไดแสดงเจตนารมณทจะปฏรปการศกษา เพอพฒนาสงคมไทยใหเปนสงคมแหงการเรยนร อนเปนเงอนไขสการพฒนาระบบเศรษฐกจ ใหคนไทยทงปวงไดรบโอกาสเทาเทยมกนทจะเรยนรและพฒนาคณภาพชวตไดอยางตอเนองตลอดชวต และมปญญาเปนทนไวสรางงานและสรางรายได นาประเทศใหอยรอดจากระบบเศรษฐกจและสงคมทผนแปรอยตลอดเวลา โดยยดหลกวา การศกษาสรางคน สรางงาน และสรางชาต แนวทางการปฏรปการศกษาของกระทรวงศกษาธการ มงเนนทจะยกระดบคณภาพการศกษาของผเรยน และของสถานศกษาใหมคณภาพสงขน ซงจดหมายปลายทางของการปฏรปการศกษา กคอ ผเรยนเกดการเรยนร การเรยนรทถกตองยอมกอใหเกดประโยชนสขแกผเรยนตองนาทางใหผเรยนเปนคนด และการเรยนรทสมบรณตองทาใหผเรยนเปนคนมปญญาดวย